› bc › content › ldsorg... · Preparing Missionaries for the American Council on Teaching …2015-12-08 · Авиа зүйн тайлбар 2 ... Англи хэлний цагаан

Companionship Language Study

Preparing Missionaries for the American Council on Teaching Foreign Languages (ACTFL)

OPI Test and Certification

(Basic English Grammar Workbook) Анхан шатны Англи хэлний

дүрмийн ном Англиар бага зэрэг ярьдаг

хүмүүст зориулав

Mongolian

Use a pencil to fill in the blanks for this Workbook.

Англи хэл сур Хэрэв та Англи хэлээр ярьдаггүй бол номлогчийн хувьд үүнийг та сурах ёстой. Энэ нь номлолын тань явцад болон амьдралын тань турш адислах болно. Англи хэл сурах нь Их Эзэний хаант улсыг барихад тань илүү ихээр тусалж мөн танд болон гэр бүлд тань адислал ирэх болно. (Миний Сайн Мэдээг Номло, х. 149) Learn English If you do not speak English, you should study it as a missionary. This will bless you during your mission and throughout your life. Learning English will enable you to help build the Lord’s kingdom in additional ways and will be a blessing for you and your family. (Preach My Gospel, p. 128) Learn with Your Companion Help your companions experience success and gain confidence in learning the language as rapidly as possible. Sincerely and frequently compliment your companions and other missionaries on their progress. Be sensitive not to say or do anything that might weaken their confidence, but don’t protect them so much that they do not learn. Do not withhold help when it is needed. (Preach My Gospel, p. 131)

Агуул га Ав иа зүйн тайл бар 2

Хичээл 1 Төлөөний нэр, үйл үгийн тодорхойгүй төлөв, одоо цагийн үйл үгс 3

Хичээл 2 “TO DO” гэдэг үйл үгийг одоо цагт хэрэглэх нь 7

Хичээл 3 “TO BE” гэдэг үйл үг 8

Хичээл 4 “There is” ба “There are” 9

Хичээл 5 Нөхцөлт үйл үгийг өгүүлбэрт хэрэглэх нь 13

Хичээл 6 “GOING TO”-г хэрэглэж ирээдүй цаг үүсгэх нь 16

Хичээл 7 Туслах үйл үг “WILL”-ийг хэрэглэн ирээдүй цаг үүсгэх нь 19

Хичээл 8 Өнгөрсөн цаг 22

Хичээл 9 Өнгөрөн төгссөн цаг 27

Хичээл 10 Өнгөрсөнд өнгөрөн төгссөн цаг 30

Хичээл 11 Өнгөрөн төгссөн цагийг баймж туслах үйл үгтэй хэрэглэх нь 31

Хичээл 12 Одоо үргэлжилж байгаа цаг 34

Хичээл 13 Тодотгогч: Тэмдэг нэр, нөхцөлт үйл үг болон угтвар үгээр

эхэлсэн хэлц үг 42

Дүрмийн дагуу үйл үгс 51

Дүрмийн бус үйл үгс 53

©2011 All rights reserved

2

Авиа зүйн тайлбар I. Англи үсгийн дуудлага A (эй) B (би) C си) D (ди) E (и) F (эф) G (жи) H (эйч) I (ай) J (жэй) K (кэй) L (эл) M (эм) N (эн) O (өү) P (пи) Q (киү) R (аар) S (эс) T (ти) U (юү) V (ви) W (даблю) X (экс) Y (уай) Z (зи) II. Англи эгшгийн дуудлага Англи хэлний цагаан толгой 5 эгшигтэй. Англи эгшгүүд нэгээс илүү дуудлагатай байдаг.

Эдгээр эгшгийг хэр зөв дуудаж байгаагаас шалтгаалан хүн огт аялагагүй эсвэл бага зэрэг аялагатай ярьдаг.

Эгшиг Жишээ (Монголоор) Жишээ (Англиар) “a” (“эй”) late, pray, say, name, date, ate, main “a” (“о” том) ball, want, wash, caught “a” (“аи” байр) fat, dad, man, cat, add, back, ask, at “e” (“и” чих) me, see, be, she, before, he, sleep “e” (“э” энх) enter, end, sent, them, bless, help “i/y” (“ай”) kite, fight, mine, ride, kind, why, my “i/y” (“и” бичих) did, it, with, myth, in, gift, miss, him, sit “o” (“өү”) only, go, old, over, most, don't, no, so, both “o” (“о” хол) got, hot, not, from, on, stop, off, top, often “o” (“үү” сүүл) broom, cool, food, moon, noon, soon, to, do “o” (“ү” түгж) book, good, hood, look, stood, wood, “u” (“иү”) duty, flute, student, human, future, music “u” (“юү” юүдэн) use, union, peculiar, uniform “u” (“а” бар) but, cut, us, sun, under, up, just, run, must “u” (“үу”) put, bush, cushion, push ТАЙЛБАР: Нэг эгшгийн дуудлага өөр эгшигтэй (эсвэл энд дурьдаагүй хос эгшгүүд нийлж) адилхан

дуудлагатай байх явдал гарч байгааг та анзаарч байгаа байх. Америк номлогч эдгээрийг яаж хэлэхийг сурахад танд тусална.

III. Зөв дуудахад зориулсан тайлбар А. Англи хэлний аялгаа сайжруулахын тулд Америк номлогч нарыг ярьж байхад анхааралтай

сонс. Б. Дээрх эгшгүүд орсон үгнүүдийг чангаар хэлж давт. В. Англиар ярихаас бүү ай! Хүн болгон алдаа гаргадаг тул үүнийг бүү анхаар. Та их ярих тусам

алдаа бага гаргаж, аялгаа сайжруулна.

3

ХИЧЭЭЛ 1: ТӨЛӨӨНИЙ НЭР, ҮЙЛ ҮГИЙН ТОДОРХОЙГҮЙ ТӨЛӨВ, ОДОО ЦАГИЙН ҮЙЛ ҮГС I. Биеийн төлөөний үг (Өгүүлэгдэхүүний үүрэг гүйцэтгэдэг төлөөний үг) (Subject Pronouns) Англи хэлэнд биеийн төлөөний үг (өгүүлэгдэхүүний үүрэг гүйцэтгэдэг төлөөний үг) нь маш

чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. ТӨЛӨӨНИЙ НЭР нь хүн хэддүгээр бие дээр ярьж байгааг хэлдэг учраас эдгээрийг ЦЭЭЖЛЭХ нь маш чухал юм. Өгүүлэгдэхүүний үүрэг гүйцэтгэдэг эдгээр төлөөний үгс нь үргэлж үйл үгийн өмнө ордог.

Биеийн төлөөний үг* Ганц тоо Олон тоо I (ай) (Би) We (үи) (Бид) You (юү) (Та/Чи) You (all)** (юү) (Та нар) He (хи) (Тэр эрэгтэй) They (дэй) (Тэд нар) She (ши) (Тэр эмэгтэй) It (ит) (тэр) * Төлөөний үгс нь нэр үгийг орлодог. ** Энэ тохиолдолд (all) буюу бүгд гэсэн үгийг хэрэглэн олон тоон дээр юү гэсэг үг хэрэглэгдэнэ

гэдгийг илэрхийлэв. II. Үйл үгийн тодорхойгүй төлөв (Infinitive Verbs) Англи дээр үйл үгийн тодорхойгүй төлвийг үүсгэх хялбархан байдаг. “to” гэсэн угтвар үгийг

үйл үгийн өмнө тавиад л болоо. Жишээ нь: to walk (алхах), to eat (идэх), to sleep (унтах) Англи хэлэнд үйл үгийн тодорхойгүй төлвийг үүсгэхэд хоёр үг хэрэглэгддэг. Хэрвээ хоёр үг

хэрэглэхгүй бол үйл үгийн тодорхойгүй төлвийн үгийг буруу хэрэглэж байна гэсэн үг. Англи хэлэнд үйл үгийн тодорхойгүй төлвийн үгийг одоо цаг үүсгэхэд хэрэглэдэг. “to” гэсэн

угтвар үгийг хасахад үйл үг нь одоо цагийг илэрхийлнэ.

4

III. Үйл үгийн хувиргалт (Verb Conjugations)

A. Англи дээр үг хувиргахын тулд биеийн төлөөний үгийг сайн цээжилсэн байх ёстой. Англи хэлэнд төлөөний үгийг үйл үгтэй хамт хэлэх нь ЗАЙЛШГҮЙ ШААРДЛАГАТАЙ юм. Жишээ нь, хэзээ ч “want” гэж хэлж болохгүй, харин “we want” гэж хэлэх ёстой.

Б. Үйл үгийг Англи хэлний одоо цаг дээр хувиргахын тулд дараах зааврыг дага.

1. To want: хүсэх 2. I want: Би хүсдэг (“to” = гэдэг үгийг “I” гэсэн үгээр орлуулна.) В. “To” гэдэг үгийг “He, She, It, We, You (all) They” гэсэн үгcээр орлуулж дээрхтэй

адилхан аргаар хувиргана. Жишээ нь: To Want (хүсэх) (тодорхойгүй төлвийн үйл үг) (infinitive) I want We want

You want You (all) want

He wants They want

She wants

It wants

Г. Эдгээр хувиргасан үгсийг өгүүлбэрт оруулж хэрэглэвэл илүү ойлгомжтой байх

болно: I want to eat. (Би идэхийг хүсдэг.)

You want to see me. (Чи намайг харахыг хүсдэг.)

We want to buy it. (Бид үүнийг худалдаж авахыг хүсдэг.)

You (all) want to have it. (Та нар үүнийг авахыг хүсдэг.)

They want to write. (Тэд нар бичихийг хүсдэг.)

He wants to leave now. (Тэр (эрэгтэй) одоо явахыг хүсдэг.)

She wants to study. (Тэр (эмэгтэй) сурахыг хүсдэг.)

It wants to rain. (Энэ өгүүлбэр монголоор орчуулагдахгүй.)

ТАЙЛБАР: Англи хэл дээр хүсэх (want) гэдэг үг нь зөвхөн дээрх цаг (present simple tense) дээр хэрэглэгддэг бөгөөд хоёр янзын утга илэрхийлдэг. Нэгдүгээр нь хүсдэг, хоёрдугаар нь хүсэж байна гэсэн хоёр утга илэрхийлдэг.

5

IV. Гуравдугаар биеийн төлөөний үг (The Third Person Pronoun)

A. Үйл үгийг хувиргахад зөвхөн төлөөний үгс л өөрчлөгдөж байгааг анзаараарай. Гэхдээ зөвхөн гуравдугаар биеийн төлөөний үг ганц тоон (he, she, it) дээр орж байгаа тохиолдолд үйл үг “s” гэсэн дагавар авдаг.

Жишээ нь: (биеийн төлөөний үгийг бүгдийг нь хэрэглэв): I want to buy them. (Би тэдгээрийг худалдаж авахыг хүсдэг.) You want to go. (Чи явахыг хүсдэг.) He wants to cook them. (Тэр (эрэгтэй) тэдгээр хоолыг хийхийг хүсдэг.) She needs to eat. (Тэр эмэгтэй юм идэх хэрэгтэй.) It comes rapidly. (Энэ зүйл хурдан болдог.) We need to sleep. (Бид унтах хэрэгтэй.) You (all) need to go. (Та нар явах хэрэгтэй.) They eat often. (Тэд нар ойр ойрхон иддэг.) Б. Хэрэв үйл үг -sh, -ch, -x, -s, -c, -z, гэсэн үсгээр төгссөн бөгөөд гуравдугаар биеийн

төлөөний үгтэй ганц тоон дээр хамт орж байвал “es” гэсэн дагавар залгадаг. Жишээ нь: to teach (заах) He teaches. to wash (угаах) She washes. to relax (тайширах) It relaxes. to press (хүчлэх) He presses. В. Мөн гуравдугаар биеийн төлөөний үг ганц тоон дээр орсон тохиолдолд “to go” (явах)

мөн “to do” (хийх) гэсэн үйл үгсийг хэрэглэхдээ “es” гэсэн дагаварыг залгах ёстой гэдгийг анхаараарай.

Жишээ нь: GO I go We go I do We do

DO

You go You (all) go You do You (all) do He goes They go He does They do She goes " She does " It goes " It does "

Г. “to have” (have = -тай, байгаа) гэсэн үгийг хэрэглэхэд арай өөр дүрэм хэрэглэгддэг. Гуравдугаар биеийн ганц тоон

дээр “have” гэдгийн оронд “has” гэдэг үгийг хэрэглэдэг.

Жишээ нь: I have We have

You have You (all) have

He has They have

She has "

It has "

6

V. Хамгийн их өргөн хэрэглэгддэг тодорхойгүй төлөв дэх үйл үгс

to baptize (харвүүлэх) to need (хэрэгтэй байх) to be (байх) to pray (залбирахl) to buy (худалдаж авах) to read (унших) to come (ирэх) to say (хэлэх) to cook (хоол хийх) to see (харах) to do, make (хийх, бүтээх) to sell (зарах) to dr ink (уух) to sing (дуулах) to eat (идэх) to sleep (унтах) to get (авах) to take (авах) to go (явах) to talk, speak (ярих) to have (-тай байх) to teach (багшлах) to know (мэдэх) to want (хүсэх) to learn (сурах) to work (ажиллах) to like (дуртай байх) to wr ite (бичих) to meet (уулзах) to walk (алхах) Гэрийн Даалгавар: Үйл үгийг төлөөний үгтэй нь дүрмийн дагуу тааруулан бич. 1. (to want) I __________ a new coat. 5. (to sing) We __________ hymns. _______________________________________ __________________________________ 2. (to need) She __________ to eat more. 6. (to learn) They __________ English. _______________________________________ __________________________________ 3. (to have) He __________ a pretty house. 7. (to work) I __________ every day. _______________________________________ __________________________________ 4. (to go) John __________ to school. 8. (to sell) You __________ apples. _______________________________________ __________________________________ Дээрх хамгийн өргөн хэрэглэгддэг үйл үгсийг цээжилж мөн өгүүлбэрт оруулж бич. Өгүүлбэр зохиохдоо янз бүрийн төлөөний үг хэрэглэ.

7

ХИЧЭЭЛ 2: “TO DO” ГЭДЭГ ҮЙЛ ҮГИЙГ ОДОО ЦАГТ ХЭРЭГЛЭХ НЬ (PRESENT TENSE) I. Туслах үйл үг “to do”-г хувиргах нь I do We do You do You (all) do He does She

They do does

It "

does

"

II. Туслах үйл үгс “Do” ба “Does” –ийг асуух өгүүлбэрт хэрэглэх нь A. Өгүүлбэр: I WANT TO WRITE LETTERS. (Би захиа бичихийг хүсдэг.) Б. Дараах зааврыг дага: 1. “to do” гэдэг үйл үгийг хэрхэн хувиргасныг дээрээс хар. 2. “Do” гэсэн туслах үйл үгийг дээрх өгүүлбэрийн эхэнд оруул (өгүүлбэрийн эхэнд том

үсгээр бичнэ). 3. Өгүүлбэрийнхээ төгсгөлд асуултын тэмдэг “?” тавь. В. Жишээ нь: DO I WANT TO WRITE LETTERS? (Би захиа бичихийг хүсдэг үү?) Г. Бусад бүх төрлийн өгүүлбэрийг дээрх жишээтэй адилаар бичнэ. Аль төлөөний үг аль

туслах үйл үгтэй ордгийг л санах хэрэгтэй. (Зөвхөн he, she, ба it гэсэн гуравдугаар биеийн ганц тооны төлөөний үгтэй орж байгаа тохиолдолд туслах үйл үг өөрчлөгддөг гэдгийг анхаар.)

Бусад жишээнүүд: We want to write letters. (Бид захиа бичихийг хүсдэг.) Do we want to write letters? (Бид захиа бичихийг хүсдэг үү?) She wants to write letters. (Тэр (эмэгтэй) захиа бичихийг хүсдэг.) Does she want to write letters? (Тэр эмэгтэй захиа бичихийг хүсдэг үү?) They want to write letters. (Тэд захиа бичихийг хүсдэг.) Do they want to write letters? (Тэд захиа бичихийг хүсдэг үү?) ТАЙЛБАР: “does” гэсэн туслах үйл үгийг асуух өгүүлбэрт (he, she, it гэсэн үгтэй хамт)

хэрэглэхдээ гол үйл үгээ “s” дагаваргүй хэрэглэнэ гэдгийг мартуузай. Жишээ нь: She wants a new house. (Тэр (эмэгтэй) шинэ байшинтай болохыг хүсдэг.)

Does she want a new house? (Тэр шинэ байшинтай болохыг хүсдэг үү?) He likes to play tennis. (Тэр (эрэгтэй) тэннис тоглох дуртай.) Does he like to play tennis? (Тэр (эрэгтэй) тэннис тоглох дуртай юу?)

8

ХИЧЭЭЛ 3: “TO BE” ГЭДЭГ ҮЙЛ ҮГ

I. “to be” гэдэг үйл үгийг одоо цаг дээр хувиргах нь Ганц тоо I am We are

Олон тоо

You are You (all) are He is They are She is " It is “ "

ТАЙЛБАР: “am” нь зөвхөн I гэсэн төлөөний үгтэй хамт ордог. “is” нь зөвхөн he, she, it гэсэн төлөөний үгстэй хамт ордог. “are” нь үлдсэн бүх төлөөний үгтэй хамт ордог.

ДАСГАЛ: “to be” үйл үгийг зохих хувилбарыг (am, is, are) төлөөний үгтэй нь тааруулан бич .

1. You _____ a faithful member. 5. They _____ happy people.

2. I _____ from Costa Rica. 6. Where _____ you?

3. He _____ my bishop. 7. John _____ a good student.

4. We _____ brothers. 8. She _____ from Utah.

II. Асуух өгүүлбэр (Inter rogative Form)

A. Өгүүлбэр: I AM HAPPY. (Би баяртай байна.)

Б. Дараах зааврыг дага:

1. Дээрх өгүүлбэрээс “to be” гэдэг үйл үгийг хэрхэн хувиргасныг (am) олоод уг үгээ өгүүлбэрийн эхэнд оруул.

2. Өгүүлбэрийнхээ төгсгөлд асуултын тэмдэг “?” тавь.

В. Жишээ нь: I am happy. (Би баяртай байна.) AM I HAPPY? (Би баяртай байна уу?) He is sad. (Тэр гунигтай байна.) Is he sad? You are tall. (Та өндөр.) Are you tall? I am sick. (Би өвчтэй байна.) Am I sick? ДАСГАЛ: Дараах өгүүлбэрүүдийг асуух өгүүлбэр болго.

1. My family is very happy. 3. I am an honest person. _____________________________ _______________________________ 2. We are good friends. 4. My dad is a smart man. _________________________ __________________________

9

ХИЧЭЭЛ 4: THERE IS ба THERE ARE I. Англи хэлэнд одоо цаг дээр ямар нэгэн юм оршиж байна гэдгийг хоёр янзаар хэлдэг: “There is” гэдгийг ганц тоонд хэрэглэнэ. “There are” гэдгийг олон тоонд хэрэглэнэ. A. Жишээ нь: THERE IS

(Тэр уулан дээр байшин A HOUSE ON THAT HILL.

байна

.)

THERE ARE HOUSES (Тэр уулан дээр байшингууд

ON THAT HILL. байна

.)

There is(Хөргөгчин дотор нэг зүсэм бялуу

a piece of cake in the refrigerator. байна

.)

There are two(Хөргөгчин дотор хоёр зүсэм бялуу

pieces of cake in the refrigerator. байна

.)

There is(Тэр буланд нэг эрэгтэй (зогсож)

a man on the corner. байна

.)

There are(Тэр буланд олон эрэгтэйчүүд (зогсож)

many men on the corner. байна

.)

Б. Англи хэлэнд эдгээр үгс нь ихэвчлэн товч хэлбэрээр

ордог:

There is: There's There are: There' re Жишээ нь: There's a fly in my soup. (Миний шөлөнд нэг There' re

ялаа байна.) flies in my soup. (Миний шөлөнд ялаанууд

байна.)

II. Өнгөрсөн цагийг үүсгэхдээ “to be” гэдэг үгийг өнгөрсөн цаг дээр хэрэглэдэг. (there was, there were).

Эдгээрийг товч хэлбэрээр хэрэглэдэггүй.

A. Жишээ нь: There is plenty of time. (Хангалттай цаг байна.) There was plenty of time. (Хангалттай цаг байсан There are many investigators. (Олон сонирхогчид байна.)

.)

There were many investigators. (Олон сонирхогчид байсан

.)

10

III. Асуух өгүүлбэр (Inter rogative Form)

A. Өгүүлбэр: THERE'S ONLY ONE APPLE. (Зөвхөн нэг алим байна.)

Б. Дараах зааврыг дага: 1. “to be” (is, are) гэдэг үйл үгийг өгүүлбэрийн эхэнд оруул. 2. Өгүүлбэрийнхээ төгсгөлд асуултын тэмдэг “?” тавь. В. Жишээ нь: There is only one apple. IS THERE ONLY ONE APPLE? Зөвхөн нэг алим байна. Зөвхөн нэг алим байна уу? There are six elders on the bus. (Зургаан ахлагч автобусан дотор байна.) Are there six elders on the bus? There were many people hurt. (Олон хүмүүс гэмтсэн байв.) Were there many people hurt? ДАСГАЛ: Дараах өгүүлбэрүүдийг асуух өгүүлбэр болго. 1. There was a “golden” family in that house. 3. There are four books of scripture. _____________________________ ___________________________ 2. There were six discussions to teach. 4. There is only one true church. _____________________________ ___________________________ IV. Үгүйсгэх өгүүлбэр (Negative Form) A. Өгүүлбэр: THERE'S AN APPLE ON THE TABLE. (Ширээн дээр нэг алим байна.)

11

Б. Дараах зааврыг дага: 1. Дээрх өгүүлбэрээс “to be” (is, are) гэсэн үйл үгийг ол. 2. Үгүйсгэх үг “not”-ыг уг үйл үгийн дараа (is not, isn' t) оруул. ТАЙЛБАР: *“isn' t” гэсэн үгүйсгэх үгийн дараа “a” буюу “an” гэсэн үгийг нэр үгийн өмнө

хэрэглэдэг. Харин “aren' t” гэсэн үгүйсгэх үгийн дараа “any” буюу “нэгээс илүү тоо”-г нэр үгийн өмнө

оруулж хэрэглэгддэг.

В. Жишээ нь: THERE IS NOT (Ширээн дээр алим

(ISN'T) AN* APPLE ON THE TABLE. байхгүй

байна.)

There is money in your wallet. (Чиний түрийвчэнд мөнгө байна.) There isn' t any money in your wallet. There were oranges in the store. (Дэлгүүрт жүрж(нүүд) байсан.) There weren' t any oranges in the store. ДАСГАЛ: Дараах өгүүлбэрүүдийг үгүйсгэх өгүүлбэр болго. 1. There’s a museum downtown. 3. There’s a hardware store on 10th

Avenue.

___________________________ ______________________________ 2. There were two jewelry shops. 4. There was a mouse under my bed. _________________________ ______________________________

V. Үгүйсгэсэн хэлбэрээр асуулт асуух нь A. Өгүүлбэр: THERE ISN'T AN APPLE ON THE TABLE (Ширээн дээр алим байхгүй байна.)


1. Дээрх өгүүлбэрээс “to be” (isn’t) гэсэн үйл үгийн үгүйсгэсэн хэлбэртэй үгийг олоод уг үгээ өгүүлбэрийнхээ эхэнд оруул.


12

В. Жишээ нь: ISN'T (Ширээн дээр алим

THERE AN APPLE ON THE TABLE? байхгүй

There isn’t any time left. (Ямар ч цаг үлдээгүй байна.) байна уу?)

Isn' t there any time left? There wasn’t any time left. (Ямар ч цаг үлдээгүй байсан.) Wasn’t there any time left? There aren' t any books in here. (Энд ямар ч ном байхгүй байна.) Aren' t there any books in here? There weren’t any books in here. (Энд ямар ч ном байхгүй байсан.) Weren’t there any books in here? ДАСГАЛ: Дараах өгүүлбэрүүдийг үгүйсгэсэн хэлбэртэй асуух өгүүлбэр болго. 1. There aren't any friendly people here. 7. There wasn't any doorbell to ring. ________________________________ _______________________________ 2. There aren't any missionaries here. 8. There isn't any milk in the house. ________________________________ _______________________________ 3. There isn’t any bread in this store. 9. There weren’t any contacts today. ________________________________ _______________________________ 4. There aren’t many buses in town. 10. There wasn’t any problem with the car. _______________________________ ___________________________________ 5. There aren’t any baptisms this week. 11. There weren’t any members here. _______________________________ ___________________________________ 6. There aren’t any animals in my house. 12. There wasn’t enough time to wait. _______________________________ ___________________________________

13

ХИЧЭЭЛ 5: НӨХЦӨЛТ ҮЙЛ ҮГИЙГ ӨГҮҮЛБЭРТ ХЭРЭГЛЭХ НЬ (Auxiliary Modal Verbs)

(WOULD, COULD, SHOULD, CAN)

I. Нөхцөлт үйл үгс – would, could, should, can

A. WOULD (Энэ үгийг монгол руу шууд орчуулдаггүй, гэхдээ энэ нь хүсэх, -маар4

байна гэсэн утга илэрхийлдэг.)

1. “would” гэдэг үгийг гол үйл үгийн өмнө хэрэглэдэг.

2. Жишээ нь: I like to read. (Би уншихийг хүсдэг I

.) would like to read the novel. (Би роман уншмаар байна

.)

They have success. (Тэд амжилтанд хүрдэг.) They would have

(Хэрвээ тэд илүү их итгэлтэй байсан бол илүү их амжилтанд хүр more success if they had more faith.

эх байсан

.)

We are happy. (Бид баяртай байна.) We would be sad if we lost. (Хэрвээ бид хожигдсон бол гунигтай

байх байсан

.)

Б. COULD (болох, чадах) 1. Энэ үг нь ямар тохиолдолд хэрэглэж байгаагаас шалтгаалан гурван янзын утга

илэрхийлдэг. а. Энэ нь ихэнх тохиолдолд юмны боломжтой байдлыг илэрхийлдэг.

б. Өнгөрсөн явдлыг илэрхийлсэн өгүүлбэрт энэ үг нь аливаа зүйл болж бүтсэн буюу бүтэх боломжтой байсан гэсэн утгыг илэрхийлдэг.

в. Энэ үг нь “хэрэв” (if) гэсэн үгтэй орж аливаа зүйлийн нөхцөлт байдлыг илэрхийлдэг. 2. “could” гэдэг үгийг гол үйл үгийн өмнө (could bring) хэрэглэдэг. 3. Жишээ нь: а. I could bring it tomorrow. (Би энийг маргааш авчирч болно.) б. She could speak better English last year. (Тэр (эмэгтэй) өнгөрсөн жил Англиар илүү сайн ярьж сурах боломжтой байсан.) в. If we could buy them, we would be happy.

(Хэрвээ бид эдгээрийг худалдаж авч чадвал бид нар баяртай байх болно.)

14

В. SHOULD (ёстой, байх хэрэгтэй) 1. “should” гэдэг үгийг гол үйл үгийн өмнө хэрэглэдэг. (come: I should come. Би очих ёстой.) 2. Жишээ нь: They should come earlier. (Тэд эрт ирэх хэрэгтэй.) He should bring the books. (Тэр (эрэгтэй) номнуудаа авчирах хэрэгтэй.) You should go home. (Чи гэр лүүгээ харих хэрэгтэй.) Г. CAN (чадна, болно, байх боломжтой, энэ үгийг одоо цагт хэрэглэдэг.) 1. “can” гэдэг үгийг гол үйл үгийн өмнө хэрэглэдэг. (see: I can see. Би харж чадна.) 2. Жишээ нь: I can see my house from here. (Би гэрээ эндээс харж чадаж байна.) He can read a book. (Тэр (эрэгтэй) ном уншиж чадна.) ТАЙЛБАР: Нөхцөлт үйл үгийн дараа аливаа үйл үгийг хэрэглэхдээ тодорхойгүй төлвийн

“to” гэсэн угтваргүйгээр хэрэглэдэг. *Англи хэлэнд ингэж хэлдэггүй: I can to speak English. Харин ингэж хэлэх ёстой: I can speak English. (Би Англиар ярьж чадна.)

*Англи хэлэнд ингэж хэлдэггүй: He can to buy the books. Харин ингэж хэлэх ёстой: He can buy the books. (Би ном худалдаж авч

чадна.) ТАЙЛБАР: Эдгээр нөхцөлт үйл үгийг гуравдугаар биеийн ганц тооны төлөөний үгтэй (third

person) (he, she it) хамт хэрэглэх үед “s” дагаварыг гол үйл үгэнд нь залгаж хэрэглэдэггүй.

*Англи хэлэнд ингэж хэлдэггүй: He would reads it. Харин ингэж хэлэх ёстой: He would read it. (Тэр (эрэгтэй) үүнийг унших

болно.

15

ТАЙЛБАР: Нөхцөлт үйл үгийг “to be” гэсэн гол үйл үгтэй хамт хэрэглэх тохиолдолд “be” гэсэн хэсгийг нь хэрэглэдэг.

She can be nice. I could be sorry. We should be here.

ДАСГАЛ: Дараах өгүүлбэрүүдэд нөхцөлт үйл үгийг нэмж бич. 1. I like to go fishing. (Would) 4. He studies for two hours every day. (Could) _________________________ _________________________________ 2. She is a good actress. (Can) 5. We love to study English. (Should) __________________________ _________________________________ 3. My mom reads a lot. (Would) 6. He rides the bus every day. (Should) __________________________ _________________________________

II. Асуух өгүүлбэр

A. Өгүүлбэр: MARY WOULD LIKE TO SELL THEM. (Мэри тэдгээр зүйлийг зарахыг хүсэж байна.) Б. Дараах зааврыг дага:

1. Дээрх өгүүлбэрээс нөхцөлт үйл үгийг (would) ол. 2. Уг олсон үгээ өгүүлбэрийнхээ эхэнд оруул. 3. Өгүүлбэрийнхээ төгсгөлд асуултын тэмдэг “?” тавь.

В. Жишээ нь: WOULD MARY LIKE TO SELL THEM?

He could ride a bicycle. Could he ride a bicycle? (Тэр (эрэгтэй) дугуй унаж чадах байсан уу?)

They should rest more. Should they rest more? (Тэд нэмж амрах шаардлагатай юу?)

Louis can read rapidly. Can Louis read rapidly? (Луис хурдан уншиж чадах уу?)

ДАСГАЛ: Дараах өгүүлбэрүүдийг асуух өгүүбэр болго.

1. We would like to learn Spanish. 4. His uncle could take us to Bombay.

____________________________ _____________________________

2. My dad should visit London. 5. You should travel to Moscow. ____________________________ _____________________________

3. Our family can buy them all. 6. I can run very fast.

____________________________ _____________________________

16

ХИЧЭЭЛ 6: “GOING TO”-Г ХЭРЭГЛЭЖ ИРЭЭДҮЙ ЦАГ ҮҮСГЭХ НЬ (FUTURE TENSE)

I. Англи хэлэнд ирээдүй цагийг (Future Tense) “going to” хэрэглэн үүсгэхийг сайн сурахын

тулд дараах дүрмийг дага. А. “to be” гэдэг үйл үгийг хэрхэн хувиргахыг маш сайн сур. I am We are You are You (all) are He is They are She is " It is " Б. Ирээдүй цаг дээр өгүүлбэр зохиож сурахын тулд дараах дүрмийг баримтал. am Тэмдэг нэр + is + going to + verb + бусад үгнүүд are В. Жишээ нь: I + am + going to + cook + beans. (Би + -х + гэж байгаа + чана + шош.) (Би шош чанах гэж байгаа/чанана.) She is going to pray tonight. (Тэр (эмэгтэй) өнөө орой залбирах гэж байгаа/залбирна.) We are going to find many “golden families.” (Бид олон “алтан сонирхогч гэр бүлүүдийг” олно.)

ДАСГАЛ: Дараах өгүүлбэрүүдийг доорх жишээнд үзүүлсний дагуу гүйцээж бич.

We will like our new companions.

We are going to like our new companions.

1. He will remember his mission. 6. You will work this afternoon. 2. We will learn two languages. 7. They will travel to Utah. 3. I will learn to speak English better. 8. They will write letters. 4. They will eat everything. 9. It will be a good day. 5. She will be here tomorrow. 10. The book will be interesting.

17

II. Асуух өгүүлбэр А. Өгүүлбэр: HE IS GOING TO CLEAN HIS HOUSE. (Тэр (эрэгтэй) гэрээ цэвэрлэх гэж байгаа.)


1. Дээрх өгүүлбэрээс “to be” (is) гэсэн үйл үгийн хувилбарыг олоод уг үгээ өгүүлбэрийнхээ эхэнд оруул.


В. Жишээ нь: IS HE GOING TO CLEAN HIS HOUSE?

She is going to go home. (Тэр (эмэгтэй) гэртээ харих гэж байгаа.) Is she going to go home? We are going to sing a song. (Бид нар дуу дуулах гэж байгаа.) Are we going to sing a song? I am going to write a letter. (Би захиа бичих гэж байгаа.) Am I going to write a letter? ДАСГАЛ: Дараах өгүүлбэрүүдийг асуух өгүүлбэр болго.

1. You are going to drink lemonade. 3. They are going to win the race.

___________________________ ____________________________

2. They are going to find the church. 4. Mary is going to bake some cakes.

___________________________ ____________________________

III. Үгүйсгэх өгүүлбэр

A. Өгүүлбэр: HE IS GOING TO CLEAN HIS HOUSE.


1. “to be” (is) гэсэн үйл үгийн хувилбарыг дээрх өгүүлбэрээс ол. 2. Уг үгийнхээ дараа “not” гэдэг үгийг оруул (is not). isn' t, aren' t, I'm not: Эдгээр товчилсон хэлбэрийг мөн хэрэглэ.

В. Жишээ нь: HE ISN'T

I am going to pray every day. (Би өдөр бүр залбирна/залбирах гэж байгаа.)

GOING TO CLEAN HIS HOUSE.

I'm not going to pray every day. They are going to work tomorrow. (Тэд нар маргааш ажиллана/ажиллах гэж байгаа.) They aren' t (are not) going to work tomorrow. She is going to buy a house. (Тэр (эмэгтэй) байшин худалдаж авна/авах гэж

байгаа.) She isn' t (is not) going to buy a house.

18

ДАСГАЛ: Дараах өгүүлбэрүүдийг үгүйсгэх өгүүлбэр болго.

1. You're going to find people to teach. 3. I am going to travel to Berlin.

_________________________________ _________________________________

2. Jared and I are going to study harder. 4. I am going to bring a Bible.

_________________________________ _________________________________

IV. Үгүйсгэсэн хэлбэрээр асуулт асуух нь

A. Өгүүлбэр: HE ISN'T GOING TO CLEAN HIS HOUSE.


1. Дээрх өгүүлбэрээс “to be” гэсэн үгийн үгүйсгэсэн хэлбэрийг (isn’t) олоод уг үгээ өгүүлбэрийнхээ эхэнд оруул.

2. Өгүүлбэрийнхээ төгсгөлд асуултын тэмдэг “?” тавь. В. Жишээ нь: ISN'T HE GOING TO CLEAN HIS HOUSE?

We aren't going to read a book. (Бид ном уншихгүй.) Aren't we going to read a book? He isn't going to speak to me. (Тэр (эрэгтэй) надтай ярихгүй.) Isn't he going to speak to me?

ДАСГАЛ: Дараах өгүүлбэрүүдийг үгүйсгэсэн хэлбэртэй асуух өгүүлбэр болго.

1. This apple isn't going to taste bitter. 3. She's not going to study Korean.

____________________________ ___________________________

2. My nieces aren't going to fall asleep. 4. We aren't going to understand.

____________________________ ___________________________

Гэрийн даалгавар: “going to” гэдэг үгийг орсон өгүүлбэр зохио. Дараа нь өгүүлбэрүүдээ

асуух, үгүйсгэх, мөн үгүйсгэх хэлбэртэй асуух өгүүлбэр болгон хувирга.

Жишээ нь: This apple is going to taste bitter . Is this apple going to taste bitter? This apple isn’t going to taste bitter . Isn’t this apple going to taste bitter .

19

ХИЧЭЭЛ 7: ТУСЛАХ ҮЙЛ ҮГ “WILL” –ИЙГ ХЭРЭГЛЭН ИРЭЭДҮЙ ЦАГ (FUTURE TENSE) ҮҮСГЭХ НЬ

I. Туслах үйл үг “WILL”-ийг хэрэглэн ирээдүй цаг (Future Tense) үүсгэх нь

А. Өгүүлбэр: I BUY VEGETABLES EVERY DAY.


1. Дээрх өгүүлбэрээс гол үйл үгийг ол (buy).

2. Уг үйл үгийнхээ өмнө

В. Жишээ нь: I

“will” гэдэг үгийг оруул. (will buy)

WILL

He

BUY VEGETABLES EVERY DAY.

cleans his room. (Тэр (эрэгтэй) өрөөгөө цэвэрлэдэгHe will clean his room.

.)

They go often. (Тэд нар үе үе явдаг They will go often.

.)

ТАЙЛБАР: “will”- ийг Англи хэлэнд товч хэлбэрээр нь дараах байдлаар хэрэглэдэг. I will -- I' ll you will -- you' ll he will -- he’ll she will -- she' ll it will -- it' ll we will -- we' ll they will -- they' ll ТАЙЛБАР: Гол үйл үг нь одоо цагийн хэлбэртэй байх бөгөөд ганц биеийн гуравдугаар биеийн “s” гэсэн дагаварыг хэрэглэдэггүй. Англи хэлэнд ингэж хэлдэггүй: He will sleeps. Харин ингэж хэлдэг: He will sleep. ДАСГАЛ: Дараах өгүүлбэрүүдийг “will” гэдэг үг хэрэглэж ирээдүй цагт болго. Мөн туслах үйл үгийг товч хэлбэрээр нь бич. 1. I see him every day. 5. We read the Bible often.

I will (I'll) see him every day. _____________________________

2. She likes to buy fruit in this store. 6. He eats a lot of peaches.

___________________________ _____________________________

3. You write letters on Mondays. 7. They walk every day.

___________________________ _____________________________

4. They send me money. 8. The sun rises in the morning.

___________________________ _____________________________

20

II. Асуух өгүүлбэр

А. Өгүүлбэр: I WILL BUY VEGETABLES EVERY DAY.


1. Дээрх өгүүлбэрээс “will” гэсэн үйл үгийг олоод уг үгээ өгүүлбэрийнхээ эхэнд оруул.


В. Жишээ нь: WILL I BUY VEGETABLES EVERY DAY?

I'll Will I sell it?

sell it. (Би энийг зарна.)

She will Will she clean the house?

clean the house. (Тэр (эмэгтэй) гэрээ цэвэрлэнэ.)

They'll Will they go tomorrow?

go tomorrow. (Тэд нар маргааш явна.)

ДАСГАЛ: Дараах өгүүлбэрүүдийг асуух өгүүлбэр болго. 1. She'll get the prize soon. 3.They'll sing again tomorrow. ___________________________ _______________________________

2. We'll bring it today. 4. He'll be here. ___________________________ _______________________________

III. Үгүйсгэх өгүүлбэр А. Өгүүлбэр: I WILL WRITE A LETTER. Б. Дараах зааврыг дага:

1. Дээрх өгүүлбэрээс “will” гэдэг үйл үгийг ол.

2. Уг үгийнхээ араас “not” гэдгийг оруул. (will not, won' t). В. Жишээ нь: I WILL NOT (WON'T) WRITE A LETTER.

He will eat later. (Тэр (эрэгтэй) дараа нь иднэ.) He will not (won' t) eat later. I will finish the book. (Би энэ номыг уншиж гүйцээнэ.) I will not (won' t) finish the book. They will be late. (Тэд нар хоцорч ирнэ.) They will not (won' t) be late.

21

ДАСГАЛ: Дараах өгүүлбэрүүдийг үгүйсгэх өгүүлбэр болго.

1. Ann will buy a new watch. 3. Peter and I will sell these tools. ____________________________ _________________________________

2. They'll need to paint it again. 4. We'll talk to your dad tomorrow. ____________________________ _________________________________

IV. Үгүйсгэсэн хэлбэрээр асуулт асуух нь

А. Өгүүлбэр: THEY WON'T GO HOME. Б. Дараах зааврыг дага:

1. Дээрх өгүүлбэрээс “will” гэдэг үгийн үгүйсгэсэн хэлбэрийг (“won’t”) олоод уг үгээ өгүүлбэрийнхээ эхэнд оруул.


В. Жишээ нь: WON'T THEY GO HOME?

They won' t study much. (Тэд нар нэг их суралцахгүй.) Won' t they study much?

We won' t drink it. (Бид нар энийг уухгүй.) Won' t we drink it? ДАСГАЛ: Дараах өгүүлбэрүүдийг үгүйсгэсэн хэлбэртэй асуух өгүүлбэр болго.

1. Teresa's parents won't come. 3. She won't be here soon.

____________________________ _________________________________

2. We won't be ready in an hour. 4. They won't go with me.

____________________________ _________________________________

Гэрийн даалгавар: Дараах өгүүлбэрүүдийг асуух, үгүйсгэх, мөн үгүйсгэх хэлбэртэй асуух өгүүлбэр болгон хувирга. Жишээ нь: We will dr ink the milk. Will we dr ink the milk? We will not (won’t) dr ink the milk. Won’t we dr ink the milk?

1. The president will return at five. 3. I will wait for the bus.

______________________________ _________________________________

2. They will have many opportunities. 4. You will arrive tomorrow.

______________________________ _________________________________

22

ХИЧЭЭЛ 8: ӨНГӨРСӨН ЦАГ (SIMPLE PAST TENSE) I. Өнгөрсөн цагт хоёр янзын үйл үг хэрэглэгддэг. А. Дүрмийн дагуу үйл үг: Хэрэв үйл үг “e” гэсэн үсгээр төгссөн байвал “d” дагаварыг, бусад тохиолдолд “ed” гэсэн дагаварыг залгадаг.

Жишээ нь: to close: closed to learn: learn

to love: loved to play: play

ed

to dare: dared to climb: climb

ed

to use: used to open: opened

ed

ТАЙЛБАР: Эдгээр дүрмийн дагуу үйл үгнүүдийг хэлэхэд гурван янзын дүрмийг дагадаг:

1-р бүлэг: Хэрвээ үйл үг нь дуутай гийгүүлэгчээр (voiced) төгссөн бол, “-ed” гэсэн төгсгөлийг “d” гэж дууддаг.

play - played open - opened love - loved 2-р бүлэг: Хэрвээ үйл үг нь дуугүй гийгүүлэгчээр (not voiced) төгссөн бол төгсгөлийг “t” гэж дууддаг.

, “-ed” гэсэн

help - helped wish - wished work - worked

3-р бүлэг: Хэрвээ үйл үг нь “d” буюу “t” гийгүүлэгчээр төгссөн бол төгсгөлийг “ed” гэж дууддаг.

, “-ed” гэсэн

start - started end - ended attend - attended ТАЙЛБАР: Олон үйл үг нэмж суръя гэвэл 52-53-р хуудсанд байгаа дурмийн дагуу үйл үгcийн жагсаалтыг хэрэглэ. Б. Дүрмийн бус үйл үг: Энэ тохиолдолд үйл үг нь бараг тэр чигээрээ өөрчлөгддөг. (Эдгээр үгийг цээжлэх шаардлагатай байдаг.) Жишээ нь: to buy: bought to bring: brought

to catch: caught to teach: taught

to eat: ate to say: said

to come: came to go: went

23

ТАЙЛБАР: Олон үг нэмж суръя гэвэл 54-55–р хуудсанд байгаа дүрмийн бус үйл үгcийн жагсаалтыг хэрэглэ.

ТАЙЛБАР: Англи хэлэнд өнгөрсөн цаг нь төгс өнгөрсөн ба төгс бус өнгөрсөн цаг гэсэн хоёр янзаар хэрэглэгддэг. Өнгөрсөнд хийдэг байсан үйлдлийг (төгс бус) илэрхийлэхдээ “used to” гэсэн үйл үгийг хэрэглэдэг.

Жишээ нь: I used to buy oranges. I used to live in Utah. (Би жүрж жимс худалдаж авдаг байсан.) (Би Юта мужид амьдардаг байсан.)

В. Өгүүлбэр: I BUY THREE ORANGES. (Би гурван жүрж жимс худалдаж авдаг.)

Г. Дараах зааврыг дага:

1. Дээрх өгүүлбэрээс одоо цагт байгаа үйл үгийг олоод уг үгээ өнгөрсөн цагт хувирга. 2. Өнгөрсөн цагт гуравдугаар биеийн ганц тоон дээр үйл үг нь хэрэглэгдэхдээ

өөрчлөгддөггүй. (I bought, he bought) Д. Жишээ нь: I BOUGHT THREE ORANGES. (Би гурван жүрж жимс худалдаж авсан.)

I buy a new car. (Би шинэ машин худалдаж авдаг.) I bought a new car. (Би шинэ машин худалдаж авсан.) He wins the game. (Тэр (эрэгтэй) тэмцээнд түрүүлдэг.) He won the game. (Тэр (эрэгтэй) тэмцээнд түрүүлсэн.) I buy three oranges. (Би гурван жүрж жимс худалдаж авдаг.) I bought three oranges. (Би гурван жүрж жимс худалдаж авсан.) They stand to give the prayer. (Тэд залбирахдаа босож зогсдог.) They stood to give the prayer. (Тэд залбирахдаа босож зогссон.) II. Асуух өгүүлбэр А. Дараах зааврыг дага: 1. Асуух өгүүлбэрт “did” (энэ нь “do”гэсэн туслах үйл үгийн өнгөрсөн цагийн хэлбэр юм) гэсэн туслах үйл үгийг хэрэглэдэг.

2. Өгүүлбэрийнхээ эхэнд “did” гэсэн туслах үйл үгийг оруул. 3. “bought” гэсэн үйл үгийг одоо цаг руу хувирга (buy). 4. Өгүүлбэрийнхээ төгсгөлд асуултын тэмдэг “?” тавь.

24

Б. Жишээ нь: DID I BUY

She ate the apple. (Тэр (эмэгтэй) нэг алим идсэн.)

THREE ORANGES?

Did she eat the apple? They came to the house. (Тэд нар гэртээ ирсэн.) Did they come to the house? We opened the door. (Бид нар хаалга онгойлгосон.) Did we open the door? ДАСГАЛ: Дараах өгүүлбэрүүдийг асуух өгүүлбэр болго.

1. She wanted to get a soft sofa. 4. Your cousin and I found it.

________________________ _________________________

2. Charles swam in a deep river. 5. I went to the hospital last week.

________________________ _________________________

3. Elaine and I liked to be lazy. 6. I taught the man a first lesson.

________________________ _________________________


А. Өгүүлбэр: I BOUGHT THREE ORANGES.


1. Дээрх өгүүлбэрээс (bought) гэсэн үйл үгийг ол. 2. Уг үгийнхээ өмнө үгүйсгэсэн туслах үг “didn’t” гэдгийг оруул. 3. Гол үйл үгээ одоо цаг руу хувирга (didn' t buy). В. Жишээ нь: I DIDN'T BUY THREE ORANGES. He liked the food. (Тэр (эрэгтэй) хоолонд дуртай байсан.) He didn' t like his food. She made the cake. (Тэр (эмэгтэй) бялуу хийсэн.) She didn' t make the cake. I found a large dog. (Би том нохой олсон.) I didn' t find a large dog.

25

Дасгал: Дараах өгүүлбэрүүдийг үгүйсгэх өгүүлбэр болго.

1. My family liked to visit my grandmother. 4. The dog ate all its food.

____________________________ ____________________________

2. She wanted to clean her house. 5. My brother wrote a good book.

____________________________ ____________________________

3. Lisa had to go to Tegucigalpa. 6. I understood the doctrine.

____________________________ ____________________________

IV. Үгүйсгэсэн хэлбэрээр асуулт асуух нь А. Өгүүлбэр: I DIDN'T BUY THREE ORANGES. Б. Дараах зааврыг дага: 1. (didn' t) гэсэн үгүйсгэх хэлбэртэй туслах үйл үгийг өгүүлбэрийнхээ эхэнд оруул. (Энэ өгүүлбэрийн гол үйл үг (buy) нь одоо цагт байгааг анхаар.) 2. Өгүүлбэрийнхээ төгсгөлд асуултын тэмдэг “?” тавь. В. Жишээ нь: DIDN'T I BUY THREE ORANGES? He didn' t sell the car. (Тэр (эрэгтэй) машин зараагүй.) Didn' t he sell the car? She didn' t know how to dance. (Тэр (эмэгтэй) яаж бүжиглэхээ мэдээгүй.) Didn' t she know how to dance? ДАСГАЛ: Дараах өгүүлбэрүүдийг үгүйсгэх хэлбэртэй асуух өгүүлбэр болго.

1. Mary didn't buy me a drink. 3. The teacher didn't erase the board.\ ________________________ ___________________________ 2. Peter didn't look at them. 4. You didn't steal those notebooks. ________________________ ___________________________

26

Гэрийн даалгавар: Дараах өгүүлбэрүүдийг өнгөрсөн цагийн хэлбэрээс нь үгүйсгэх өгүүлбэр мөн үгүйсгэсэн хэлбэртэй асуух өгүүлбэр болгож бич.

Дүрмийн дагуу үйл үг: (эхний жишээг дагаж бич.)

1. John opened the door. 6. She remembered me.

John didn’t open the door. _______________________________

Didn’t John open the door? _______________________________

2. My grandfather lived many years. 7. He learned the verbs.

______________________________ _______________________________

______________________________ _______________________________

3. My nephew left early. 8. The chicken followed me.

______________________________ _______________________________

______________________________ _______________________________

4. The dog jumped. 9. My uncle helped me.

______________________________ _______________________________

______________________________ _______________________________

5. The young girl danced well. 10. The doctor looked at me.

______________________________ _______________________________

______________________________ _______________________________

27

ХИЧЭЭЛ 9: ӨНГӨРӨН ТӨГССӨН ЦАГ (COMPOUND PRESENT PERFECT TENSE)

I. Өнгөрөн төгссөн цаг (present per fect). Энэ цагийг үүсгэхдээ туслах үйл үг “to have”-ыг үйлт нэрийн өнгөрсөн цагийг

хэлбэртэй үйл үгтэй хамт хэрэглэдэг. Үйлт нэрийг өнгөрсөн цагийн жишээ нь: finished (дуусгасан) (to have finished - дуусгачихсан) А. Туслах үйл үг “to have”-ыг хувиргах нь. Singular Plural I have We have You have You (all) have He has * They have She has * " It has * "

* Зөвхөн гуравдугаар биеийн ганц тоон дээр л өөр хэлбэртэй байдаг.

Б. Үйл үг нь үйлт нэрийг өнгөрсөн цагийн хэлбэрт хоёр янзаар үүсдэг.

1. Дүрмийн дагуу үйл үг: Хэрэв үйл үг “e” гэсэн үсгээр төгссөн байвал “d” дагаварыг, бусад тохиолдолд “ed” гэсэн дагаварыг залгадаг (өнгөрсөн цагтай адил).

Жишээ нь: to close closed to learn: learned to love loved to play: played to dare: dared to climb: climbed

2. Дүрмийн бус үйл үг: Энэ тохиолдолд үйл үг нь бараг тэр чигээрээ өөрчлөгддөг.

Зарим үг нь өнгөрсөн цагтай адил, зарим нь огт өөр хэлбэртэй болж хувирдаг.

(ЭДГЭЭР ҮГИЙГ ЦЭЭЖЛЭХ ШААРДЛАГАТАЙ БАЙДАГ.) Жишээ нь: to be: been to bring: brought to go: gone to teach: taught to eat: eaten to say: said to come: come to catch: caught

ТАЙЛБАР: Үйл үгийн үйлт нэрийг хэлбэрийг сурч авахыг хүсвэл 54-55-р хуудсанд

байгаа дүрмийн бус үйл үгийн жагсаалтыг хэрэглэ.

28

II. Өнгөрөн төгссөн цаг (Compound Present Per fect Tense)

А. Өгүүлбэр: MARY GOES TO THE MEETING. (Мээри хуралд явдаг.) Б. Дараах зааврыг дага: 1. Дээрх өгүүлбэрээс өгүүлэгдэхүүнийх нь дагуу хувирсан “to have” гэдэг үгийг ол.

Ихэнх тохиолдолд “have” гэсэн хэлбэрийг, харин гуравдугаар биеийн ганц тоонд байгаа өгүүлэгдэхүүний дараа “has” гэсэн хэлбэрийг хэрэглэдэг.

2. “to have” гэсэн үгийн хувилбарын араас үйл үгийг үйлт нэрийн өнгөрсөн цагийн

хэлбэрт хэрэглэ. (has gone) В. Жишээ нь: MARY HAS GONE TO THE MEETING. (Мээри хурал руу явчихсан/явцан.) They eat potatoes every day. (Тэд нар өдөр бүр төмс иддэг.) They have eaten potatoes every day. (Тэд нар өдөр бүр төмс идчихсэн/идцэн.)

Elder Thomas goes to church. (Ахлагч Тоомас сүмд явдаг.) Elder Thomas has gone to church. (Ахлагч Тоомас сүм рүү явчихсан/явцан.)

I love my companion. (Би хамтрагчдаа хайртай.)

I have loved my companion. (Би хамтрагчдаа хайртай байсан.)

29

ДАСГАЛ: Дараах өгүүлбэрүүдийг жишээнд үзүүлсний дагуу өөрчилж бич.

1. We did our work. 4. I answered the questions.

We have done our work. _______________________________

2. The children played football. 5. He fought in the war. ______________________ _______________________________

3. I always believed in Christ. 6. She spent the money.

______________________ _______________________________

III. Асуух өгүүлбэр

А. Өгүүлбэр: MARY HAS GONE TO THE MEETING.

MARY AND JOHN HAVE GONE TO THE MEETING.


1. Дээрх өгүүлбэрээс туслах үйл үгийг нь (has or have) олоод уг үгээ өгүүлбэрийнхээ эхэнд оруул.


В. Жишээ нь: HAS MARY GONE TO THE MEETING? (Мээри хурал руу явчихсан/явцан уу?) HAVE MARY AND JOHN GONE TO THE MEETING? (Мээри Жоон хоёр хурал руу явчихсан/явцан уу?)

30

ХИЧЭЭЛ 10: ӨНГӨРСӨНД ӨНГӨРӨН ТӨГССӨН ЦАГ (COMPOUND PAST PERFECT TENSE) I. Өнгөрсөнд өнгөрөн төгссөн цаг (past per fect) А. Энэ цагийг үүсгэхдээ туслах үйл үг “to have”-ыг өнгөрсөн цагийн хэлбэрт had оруулж үйлт нэрийн өнгөрсөн цагийн хэлбэртэй үйл үгтэй хамт (“had finished”) хэрэглэдэг.

1. Туслах үйл үг “to have” үргэлж өнгөрсөн цагт “had” гэсэн хэлбэртэй байна. (I had, You had, *He had, *She had, *It had, We had, They had).

*Гуравдугаар биеийн ганц тоонд туслах үйл үг нь өөрчлөгддөггүй. 2. Үйлт нэрийн өнгөрсөн цагт байгаа үгс бүх цагт адилхан хэлбэртэй байдаг. Б. Өгүүлбэр: YOU HAVE BEEN A MISSIONARY. (Чи номлогч байчихсан.) В. Дараах зааврыг дага:

1. Дээрх өгүүлбэрээс “to have” гэсэн үгийг олоод өнгөрсөн цагийн “had” хэлбэрт оруул. 2. Гол үйл үгийг үйлт нэрийн өнгөрсөн цагийн хэлбэрт оруулж “been” туслах үйл үг

“had”-ын дараа бич. Г. Жишээ нь: YOU HAD

(Чи номлогч байчихсан BEEN A MISSIONARY.

байсан

.)

They have eaten potatoes. (Тэд нар төмс идчихсэн They

.) had eaten potatoes. (Тэд нар төмс идчихсэн байсан

.)

Elisa has made a dessert. (Элайза амттан хийчихсэн Elisa

.) had made a dessert. (Элайза амттан хийчихсэн байсан

.)

II. Асуух өгүүлбэр A. Дараах зааврыг дага:

1. Дараах өгүүлбэрээс туслах үйл үгийг (had) олж уг үгээ өгүүлбэрийнхээ эхэнд оруул. 2. Өгүүлбэрийнхээ төгсгөлд асуултын тэмдэг “?” тавь.

Б. Жишээ нь: HAD YOU BEEN A MISSIONARY? (Чи номлогч байчихсан байсан уу?)

I had learned all the verbs. (Би бүх үйл үгийг сурчихсан байсан.) Had I learned all the verbs?

31

ХИЧЭЭЛ 11: ӨНГӨРӨН ТӨГССӨН ЦАГИЙГ БАЙМЖ ТУСЛАХ ҮЙЛ ҮГТЭЙ (WOULD, SHOULD AND COULD) ХЭРЭГЛЭХ НЬ (PRESENT PERFECT TENSE WITH AUXILIARY MODAL VERBS: WOULD, SHOULD AND COULD) I. WOULD HAVE (WOULD’VE) (-чих байсан, -х байсан)

A. Өгүүлбэр: NELDA WOULD GO TO HER OFFICE. (Нээлда ажил руугаа явдаг байсан.) Б. Дараах зааврыг дага:

1. Дээрх өгүүлбэрээс гол үйл үгийг “go” нь олж үйлт нэрийн өнгөрсөн цагийн хэлбэрт оруул “gone”.

2. Баймж туслах үйл үг “would”-ийг туслах үйл үг “have”-тай хамт гол үйл үгийн үйлт нэрийн өнгөрсөн цагийн хэлбэрийнх нь өмнө оруул (would have gone, would’ve gone).

3.

В. Жишээ нь: NELDA WOULD HAVE GONE (Нээлда ажил руугаа

TO HER OFFICE. явчих байсан

.)

Lewis would have liked to go with them. (Луис тэл нартай хамт явахдаа дуртай байх байсан.) The elder would've baptized them if they had attended Sunday. (Хэрэв тэд нар сүмд явсан бол ахлагч тэд нарт баптисм хүртээчих байсан.)

II. COULD HAVE (COULD'VE) (-ж/ч болох байсан) A. Өгүүлбэр: THE CHILDREN COULD EAT CANDY. (Хүүхдүүд чихэр идэж болно.)


1. Дээрх өгүүлбэрээс гол үйл үгийг (eat) нь олоод нөхцөлт үйл үгийн хэлбэрт (eaten) оруул.

2. Баймж туслах үйл үг “could”-ийг туслах үйл үг “have”-тай хамт гол үйл үгийн үйлт нэрийн өнгөрсөн цагийн хэлбэрийнх нь өмнө оруул (could have eaten, could've eaten).

32

В. Жишээ нь: THE CHILDREN COULD HAVE (could’ve) EATEN CANDY. (Хүүхдүүд чихэр идэж болох байсан.)

That man could have walked faster. (Тэр эрэгтэй илүү хурдан алхаж болох байсан.) If I could have helped her more, my mother wouldn't be so tired. (Хэрвээ би түүнд илүү их тусалсан бол миний ээж ингэж их ядрахгүй байж болох

байсан.) His mom could have written him more often. (Түүний ээж түүнд илүү олон удаа захиа бичиж болох байсан.)

III. SHOULD HAVE (Should have) (-даг байж/-х ёстой байсан юм)

A. Өгүүлбэр: SHE SHOULD PAY ATTENTION IN CHURCH. (Тэр сүм дээр анхааралтай суух ёстой байсан юм.)


1. Дээрх өгүүлбэрээс гол үйл үгийг (pay) нь олоод нөхцөлт үйл үгийн хэлбэрт (paid) оруул.

2. Баймж туслах үйл үг “should”-ийг туслах үйл үг “have”-тай хамт гол үйл үгийн үйлт

нэрийн өнгөрсөн цагийн хэлбэрийнх нь өмнө оруул (should have paid, should've paid).

33

В. Жишээ нь: SHE SHOULD HAVE PAID ATTENTION IN CHURCH. (Тэр сүм дээр анхааралтай суух ёстой байсан юм.) I should have sewn my dress today. (Би өнөөдөр даашинзаа оёдог байж.) They should've cleaned their apartment on Monday.) (Тэд нар байраа нэг дэх өдөр цэвэрлэх ёстой байсан юм.) ТАЙЛБАР: Англи хэлэнд баймж туслах үг “CAN”-ыг өнгөрөн төгссөн цагт хэрэглэдэггүй. “COULD”-ийг зөвхөн өнгөрсөн цагт хэрэглэдэг. ДАСГАЛ: Дараах өгүүлбэрүүдийг өнгөрөн төгссөн цагт оруул. 1. Your son should wait longer for her. 4. We could walk to school. ____________________________ __________________________ 2. Her mom would go to the museum often. 5. It could mean different things. ____________________________ __________________________ 3. He would open another can of fruit. 6. The children should go to sleep. ____________________________ __________________________ Гэрийн даалгавар: Дараах өгүүлбэрүүдийг жишээнд үзүүлсний дагуу өөрчилж бич. 1. My dog has eaten his food. (should) 4. Karl has gone to the reunion. (should) My dog should have eaten his food. __________________________ 2. My dad has planned better. (could) 5. They paid us more. (would)

_______________________________ __________________________ 3. My sister has loved her children. (should) 6. He has broken the window. (could) _______________________________ __________________________

34

ХИЧЭЭЛ 12: ОДОО ҮРГЭЛЖИЛЖ БАЙГАА ЦАГ (PRESENT PROGRESSIVE TENSE)

I. Одоо үргэлжилж байгаа цаг

A. “to be” гэсэн үйл үгийг сайн хувиргаж сур: I am We are You are You (all) are He is They are She is " It is " Б. Одоо үргэлжилж байгаа цагийг зөв үүсгэж сур. Энэ цагийг үүсгэж дүрэм: 1. Одоо үргэлж байгаа цагийг үүсгэхдээ гол үйл үгэнд “ing” гэсэн дагаварыг залгадаг. Жишээ нь: sing singing throw throwing

sleep sleeping mean meaning

2. Хэрэв гол үйл үг нь “e” гэсэн үсгээр төгссөн байвал “e” үсгийг хасаад “ing” залгаж бичдэг.

Жишээ нь: ride riding shine shining drive driving come coming 3. Хэрэв гол үйл үг нь нэг үетэй бөгөөд дан гийгүүлэгчээр төгсөж, нэг үеэнд нь орсон

эгшиг нь богино эгшиг байвал “ing”-ийг залгахаасаа өмнө дан гийгүүлэгчийг нь давхар гийгүүлэгч болгодог.

Жишээ нь: get getting win winn run running sit sitting

ing

В. Одоо үргэлжилж байгаа цагийг дараах дүрмийн дагуу үүсгэдэг:

am Өгүүлэгдэхүүн + is + гол үйл үг + ing + бусад үгс.

are Жишээ нь: I + am + eat + ing + salad. (Би + -ж + ид+ байна+ салаад.) She is giving a talk. (Тэр эмэгтэй яриа өгч байна.) We are finding many “golden families.” (Бид нар олон “алтан гэр бүл” олж байна.)

35

Г. Мөн товчилсон хэлбэрийг энэ цагт хэрэглэж болдог (contractions). I am = I'm You are = you're He is = he's She is = she's It is = it's We are = we're They are = they're ДАСГАЛ: Дараах өгүүлбэрүүдийг одоо цагаас одоо үргэлжилж байгаа цагт

хувиргаж бич. Мөн товч хэлбэрийг нь хэрэглэж бич.

1. They walk in the park. 6. The teenager follows me. ___________________________ ____________________________ 2. He thinks of an answer. 7. I have a birthday next week. ___________________________ ____________________________ 3. He serves a mission now. 8. They wait for you.

___________________________ ____________________________ 4. The child asks for alms. 9. The prophet travels everywhere. ___________________________ ____________________________ 5. Marilyn plays the piano. 10. I give 30 lessons each week. ___________________________ ____________________________

36

II. Асуух өгүүлбэр A. Өгүүлбэр: HE IS LOVING HIS MISSION. Б. Дараах зааврыг дага:

1. Дээрх өгүүлбэрээс “to be” (is) гэсэн үгийн хувилбарыг олоод өгүүлбэрийнхээ эхэнд


оруул.

В. Жишээ нь: IS HE LOVING HIS MISSION?

She is writing a letter. Your parents are coming to Africa. Is she writing a letter? Are your parents coming to Africa? I am going home soon. We are working hard. Am I going home soon? Are we working hard?


A. Өгүүлбэр: HE IS READING THE BOOK. Б. Дараах зааврыг дага: 1. Дээрх өгүүлбэрээс “to be” гэсэн үгийн хувилбарыг ол. 2. Уг үгийнхээ араас үгүйсгэсэн үгийг залга. Товчилсон хэлбэрийг хэрэглэ: Isn' t, aren' t am not (энэ үгэнд товчилсон хэлбэр байдаггүй). Энэ үгийг “I'm not” гэж хэрэглэдэг. В. Жишээ нь: HE ISN'T READING THE BOOK. I am working hard. I'm not working hard. (Би шаргуу ажиллаагүй байна.) The woman is cooking. The woman isn' t cooking. (Тэр эмэгтэй хоол хийгээгүй байна.) My parents are building a house. My parents aren' t building a house. (Манай эцэг эх хоёр байшин бариагүй байна.)

37

IV. Үгүйсгэсэн хэлбэрээр асуулт асуух нь A. Дараах зааврыг дага: 1. Доорх өгүүлбэрээс “to be” (isn' t) гэсэн үйл үгийн үгүйсгэсэн хэлбэрийг олоод уг үгээ

өгүүлбэрийнхээ эхэнд оруул. Үргэлж товчилсон хэлбэрийн үгийг нь хэрэглэ. 2. Өгүүлбэрийнхээ төгсгөл асуултын тэмдэг “?” тавь. Б. Жишээ нь: ISN'T HE READING THE BOOK?

We aren't playing soccer today. (We’re not playing soccer today.) (Бид нар өнөөдөр хөл бөмбөг тоглоогүй байна.) Aren't we playing soccer today? (Are we not playing soccer today?) He isn’t lying to us. (He’s not lying to us.) (Тэр эрэгтэй бидэнд худлаа яриагүй байна.) Isn't he lying to us? (Is he not lying to us?) They aren't speaking to me. (They’re not speaking to me.) (Тэд нар надтай яриагүй байна.) Aren't they speaking to me? (Are they not speaking to me?) I’m not going home. (I’m not going home.) (Би гэр лүүгээ яваагүй байна.) " (Am I not going home?)

38

V. Асуух үг хэрэглэн мэдээлэл эрж асуулт асуух нь

A. Дараах асуух үгнүүдийг цээжил Where? Хаана? When? Хэзээ? Why? Яагаад? How? Яаж? What? Юу? Which? Аль? Ямар? Who? Хэн? Whom? To whom? Хэнд? With, for , of whom? Хэнтэй хэнд зориулж, хэний? Whose? Хэний(х)? How much ___? Хэр зэрэг ___? How many ___? Хэдэн ___? Б. Эдгээр асуух үгнүүдийг асуух хэлбэртэй өгүүлбэрийн эхэнд нь оруул: Асуух + Туслах + Өгүүлэгдэхүүн + Гол үйл үг + Бусад үгс үг үйл үг When did I meet you? Where will they eat today? How have the sisters been living? Why would the bishop call me? В. Жишээ нь: He was listening to the radio. Why was he listening to the radio? (Тэр эрэгтэй яагаад радио сонсож байсан бэ?) John goes home next week. When does John go home? (Жоон хэзээ гэртээ харьдаг вэ?) You are serving a mission. Why are you serving a mission? (Чи яагаад номлолд үйлчилж байгаа вэ?) You have lived in Africa. Where have you lived? (Чи хаана амьдарч үзсэн бэ?)

You found me. How did you find me? (Чи намайг яаж олсон бэ?)

39

Гэрийн даалгавар: Дараах өгүүлбэрүүдийг жишээнд үзүүлсний дагуу өөрчилж бич. 1. You are studying English. 4. He is going to buy a car.

Why are you studying English? _____________________________ I am studying English for my job. _____________________________ 2. You are going to work. 5. I love my companion. ___________________________ _____________________________ ___________________________ _____________________________ 3. The money is for John. 6. You speaking with someone. ___________________________ _____________________________ ___________________________ _____________________________

Г. WHOSE: Англи хэлэнд хамаатуулах утгыг илэрхийлэхдээ “Whose” гэсэн асуух үгийг

хэрэглэдэг. “Whose” гэдэг үгийн дараа нэр үг хэрэглэдэг. Заримдаа нэр үг нь ойлгомжтой байх тохиолдол гардаг бөгөөд ийм нөхцөлд нэр үгийг бичихгүй байж болдог. “Whose” гэдэг үгийг ганц болон олон тооны нэр үгтэй аль алинтай нь хэрэглэдэг. (Whose is, Whose are)

Whose + Нэр үг + Үйл үг + бусад үгс. Whose (house) is this? (Энэ хэний байшин бэ?) Whose (dog) is that? (Тэр хэний нохой вэ?) Whose (pencil) are you using? (Чи хэний харандааг хэрэглэж

байна вэ?)

40

Дараах хариултын асуултыг бич: 1. This is my backpack. 3. That is your book. _____________________________ _______________________________

2. These are Mary’s shoes. 4. Those are our scriptures.

_____________________________ _______________________________

Д. HOW MUCH ______? HOW MANY ______?

“How much” болон “How many” гэсэн асуух үгийг дараах байдлаар нэр үгийн хамт хэрэглэдэг. Заримдаа нэр үг нь ойлгомжтой байх тохиолдол гардаг бөгөөд ийм нөхцөлд нэр үгийг бичихгүй байж болдог.

How much + Нэр үг + Үйл үг + Бусад үгс.?

How much (money) do you need? How many (children) attend Primary? How many (lessons) have you given? How many (new elders) are there? Дараах хариултын асуултыг бич: 1. I have a lot of money. 3. I am going to buy two books. ____________________________ ______________________________ 2. We have a lot of time. 4. How many tracts do you have? ____________________________ ______________________________

41

Е. WHAT + BE. Англи хэлэнд аливаа зүйлийг тайлбарлаж хэлэхдээ дараах дүрмийг хэрэглэдэг. What + is + name + like? What is your friend like? (Чиний найз ямар вэ?) What are your parents like? (Чиний эцэг эх ямар вэ?)

Дээр өгөгдсөн дүрмийн дагуу дараах өгүүлбэрүүдэд асуулт зохио.

1. My companion is a happy person. 2. The mission is a good place.

___________________________ ___________________________

Ё. Асуух үг WHAT?-ыг “to be” үйл үгтэй хэрэглэх нь.

What is the capital of Egypt? Египтийн нийслэл юу вэ? What is astronomy? Одон орон судлал гэж юу вэ? What are the products…? . . . бүтээгдэхүүн нь юу вэ? What is your address? Чиний хаяг юу вэ?

Ж. Хоёр зүйлээс эсвэл олон зүйлийн дундаас сонголт хийх тохиолдолд WHICH? Гэдэг асуух үгийг хэрэглэдэг.

Which dress do you prefer? Аль даашинзанд нь чи илүү дуртай вэ? Which meeting starts at 7:00? Аль хурал нь 7:00 цагт эхэлдэг вэ? Which boy is sick? Аль хүүхэд нь өвчтэй вэ? Which book is interesting? Аль ном нь сонирхолтой вэ?

Дараах өгүүлбэрүүдэд асуулт зохио.

1. Love is serving others. 4. “I Am a Child of God” is my favorite song.

_____________________________ __________________________________

2. My name is Robert. 5. The green dessert is more delicious.

_____________________________ __________________________________

3. I prefer the brown hat. 6. Salt Lake City is the capital of Utah.

_____________________________ __________________________________

42

ХИЧЭЭЛ 13: ТОДОТГОГЧ: ТЭМДЭГ НЭР, НӨХЦӨЛТ ҮЙЛ ҮГ БОЛОН УГТВАР ҮГЭЭР

ЭХЭЛСЭН ХЭЛЦ ҮГ Өгүүлбэрт ордог тодотгогч: Тодотгогч гэдэг нь бусад үгсийг тодотгож, тайлбарлаж мөн бататгаж өгдөг үгс юм. Эдгээр нь

өгүүлбэрийг илүү сонирхолтой мөн тодорхой болгодог. Эдгээр үгс нь мөн илэрхийлэгдэж байгаа үгс болон утга санааг илүү өнгөлөг болгож өгдөг. Англи хэлэнд гурван янзын тодотгогч үгс байдаг. Тэдгээр нь тэмдэг нэр (adjectives), нөхцөлт үйл үг ( adverbs), угтвар үгээр эхэлсэн хэлц үг юм. (prepositional phrases)

I. Тэмдэг нэр (Adjectives)

Тэмдэг нэр нь нэр үгийг бататгаж өгдөг. Тэмдэг нэр нь юмны чанар, өнгө, хэмжээ, тоо зэргийг заадаг. Англи хэлэнд эдгээр үгс нь нэр үгийн өмнө ордог. Эдгээр үгс нь тоо болон хүйснээс

шалтгаалж хувирдаггүй.

Жишээ нь: red book (улаан ном) red house (улаан байшин) red books (улаан номнууд) red houses (улаан байшингууд) A. Эрч хүчний зэрэг – Харьцуулсан зэрэг

1. Хоёр зүйлийг эсвэл хүнийг хооронд нь харьцуулахын тулд нэг үетэй тэмдэг нэр үгэнд “-er than” (-ээс илүү) гэсэн үгийг залгадаг. Жишээ нь: Mary is short, but Ann is shorter than (Мээри

Mary. намхан, гэхдээ Аан Мээригээс илүү

намхан.)

Ana is taller than Jon. Jon is shorter than Ana. (Аана Жооноос илүү өндөр.) (Жоон Аанаас илүү намхан.) Lisa is happier than

(Лийса Тоомоос илүү баяртай байна.) (Тоом Лийсагаас илүү гунигтай Tom. Tom is sadder than Lisa.

байна.)

43

ТАЙЛБАР: Зарим тэмдэг нэр үгнүүдийн бичлэг өөрчлөгддөг

a.

.

Нэг гийгүүлэгчээр төгссөн мөн богино эгшиг орсон нэг үетэй “er” гэсэн дагаварыг залгахаасаа өмнө гийгүүлэгчийг нь давхар болгож бичдэг.

тэмдэг нэр үгэнд

sad – sadder (илүү гунигтай) hot – hotter (илүү халуун) fat – fatter (илүү тарган) big – bigger (илүү том) б. Хэрэв тэмдэг нэр үг нь “y” гэсэн үсгээр төгссөн бол “er” гэсэн дагаварыг залгахаасаа өмнө “y” үсгийг нь “i” болгож сольдог. happy – happier (илүү баяртай) pretty – prettier (илүү хөөрхөн) в. Зарим харьцуулсан зэргийн тэмдэг нэр үгнүүдийн бичлэг бүр тэр чигээрээ

өөрчлөгддөг: bad – worse (илүү муу) little – less (илүү бага) good – better (илүү сайн) far – farther (илүү хол) 2. Нэгээс илүү үетэй тэмдэг нэр үгийг харьцуулсан зэрэгт хэрэглэхдээ “more” гэдэг

үгийг тэмдэг нэр үгийн өмнө, “than” гэдэг үгийг тэмдэг нэр үгийн ард оруулж хэрэглэдэг. (“-er than” гэдэг үгийг тэмдэг нэр үгийг дараа хэрэглэдэггүй

.)

Жишээ нь: You are more correct (Чи эгчээсээ илүү зөв байна.)

than your sister.

This house is more expensive (Энэ байшин тэр байшингаас илүү үнэтэй.)

than the other house.

This job is more difficult (Энэ ажил түрүүчийн ажлаас илүү хэцүү.)

than the last one.

ДАСГАЛ: Дараах өгүүлбэрүүдийг гүйцээж бич.

1. My sister is pretty, but I am ______________________. 2. His car is fast, but our car is ________________________. 3. Michael is strong, but Philip is _________________________. 4. John is (weak) ______________ _________________ Michael. 5. I'm a good student, but you're a ______________________ one. 6. That is expensive, but this is _________ _____________________.

44

Б. Эрч хүчний зэрэг – Давуу зэрэг 1. Гурван юмны эсвэл хүний дундаас хамгийн давуу буюу дээр байгааг нь

харьцуулан илэрхийлэхийн тулд нэг үетэй тэмдэг нэр үгийн ард нь “-est” (хамгийн) гэсэн дагаварыг залгадаг.

өмнө “the” гэдэг үгийг,

Жишээ нь: My house is nice. (Миний гэр сайхан Peter's house is

.) nicer. (Пийтэрийн гэр илүү сайхан

Paul's house is .)

the nicest. (Поолын гэр хамгийн сайхан Ana is taller than Car la but Raul is the tallest.

нь.)

(Аана Каарлаагаас илүү өндөр, гэхдээ Поол хамгийн өндөр нь.) Nelda is fatter than Rocío, but Mar ía is the fattest.

(Нээлдаа Роосиоогоос илүү тарган, гэхдээ Мария хамгийн тарган нь.) ТАЙЛБАР: Мөн үгнүүдийн бичлэг өөрчлөгддөг: Fat: fattest happy: Hot:

happiest hottest big:

biggest

ТАЙЛБАР: Давуу зэрэгт зарим тэмдэг нэр үгнүүдийн бичлэг бүр тэр чигээрээ өөрчлөгддөг. (Харьцуулсан зэрэгт тэмдэг нэр үг өөрчлөгддөгтэй адил.) good (сайн) better (илүү сайн) the best bad (муу) worse (илүү муу)

(хамгийн сайн) the worst

(хамгийн муу)

2. Нэгээс илүү үетэй тэмдэг нэр үгийг давуу шэрэгт хэрэглэхдээ “the most” гэдэг үгийг тэмдэг нэр үгийн өмнө

оруулж хэрэглэдэг. (Тэмдэг нэр үгийн төгсгөлд “-est” гэсэн дагавар залгадаггүй.)

Жишээ нь: Your answers are the most correct (Чиний хариулт ангидаа хамгийн

of the class. зөв

нь.)

This is the most expensive (Энэ бол үзэсгэлэн худалдаанд байгаа хамгийн

car in the showroom. үнэтэй

машин.)

45

ДАСГАЛ: Дараах өгүүлбэрүүдийг гүйцээж бич. 1. My sister is (smart) _________ ________ I, but you're sister is ______ __________. 2. Your girlfriend is (shy)________ _______ mine, but his is _______ __________. 3. London is (far) _________ _________ Paris, but Moscow is ______ _________. 4. My boat is (big) _________ ________ yours, but Joe's boat is ______ __________.

II. Хамаатуулах тэмдэг нэр (Possessive Adjectives) Хамаатуулах тэмдэг нэр нь хэн нэгэн хүн ямар нэгэн зүйлийг эзэмшдэг гэдгийг илэрхийлдэг.

Эдгээр үгсийг нэр үгийн өмнө хэрэглэдэг, жишээ нь: my house (миний гэр), your house (чиний гэр), our house (бидний

гэр). Биеийн төлөөний үг болгонд зохицсон хамаатуулах тэмдэг нэр гэж бий.

Жишээ нь: Биеийн төлөөний үг I (би) my house (миний гэр)

Хамаатуулах тэмдэг нэр үг

you (чи, та) your dog (чиний нохой) he (тэр (эрэгтэй)) his shirt (тэрний цамц) she (тэр (эмэгтэй)) her dress (тэрний даашинз) it (энэ) its tail (тэрний сүүл) we (бид) our family (бидний гэр бүл) you (та нар) your homes (та нарын байшин) they (тэд нар) their shoes (тэд нарын гутал) ТАЙЛБАР: Англи хэлэнд нэг эр хүйсийн хамаатуулах тэмдэг нэр үг (his), мөн нэг эм хүйсийн хамаатуулах тэмдэг нэр үг (her ) бий. Доор байгаа үгсийг зарим нь хамаатуулах тэмдэг нэр үг биш

ч гэсэн эдгээрийг биеийн төлөөний үг, хамаатуулах тэмдэг нэр үгтэй нь хамт сурах нь танд чухал юм.

Төлөөний үг Хам. тэмдэг нэр үг Хам. төлөөний үг I (би) my (миний) mine (минийх) myself (би өөрөө)

Эргэх төлөөний үг

you (чи, та) your (чиний, таны) yours (чинийх, таных) yourself (чи өөрөө) he (тэр (эр)) his (тэрний) his (тэрнийх) himself (тэр өөрөө) she (тэр (эм)) her (тэрний) hers (тэрнийх) herself (тэр өөрөө) we (бид) our (бидний) ours (биднийх) ourselves (бид өөрсдөө) they (тэд) their (тэдний) theirs (тэднийх) themselves(тэд өөрсдөө)

46

A. Эрч хүчний зэрэг –– Харьцуулсан зэрэг (Comparatives) 1. Үйлдэл заасан үйл үгийг тодотгоход хэрэглэгддэг нэг үетэй нөхцөлт үйл үгийг

харьцуулсан хэлбэрт хэрэглэхдээ нөхцөлт үйл үгийн төгсгөлд “-er than” гэсэн үгийг залгаж бичдэг. (Тэмдэг нэртэй адилхан)

. Жишээ нь:

Mary runs fast (Мээри

, but John runs faster than Mary. хурдан

гүйдэг, гэхдээ Жоон Мээригээс илүү хурдан гүйдэг.)

He works hard (Тэр

, but my brother works harder than he. шаргуу

ажилладаг, гэхдээ миний ах тэрнээс илүү шаргуу ажилладаг.)

Martha will arrive very soon (Маарта маш

, but Anna will arrive sooner than she. удахгүй

ирнэ, гэхдээ Аанна тэрнээс илүү түрүүнд ирнэ.)

2. Үйлдэл заасан үйл үгийг тодотгоход хэрэглэгддэг нэгээс илүү үетэй нөхцөлт үйл үгийг харьцуулсан хэлбэрт хэрэглэхдээ нөхцөлт үйл үгийн өмнө нь “more” гэдэг үгийг, ард нь “than” гэдэг үгийг нэмж бичдэг.

Жишээ нь:

John speaks slowly, but Mary speaks more slowly than John. (Жоон удаан ярьдаг, гэхдээ Мээри Жооноос илүү удаан ярьдаг.) My boss travels often, but I travel more often than he. (Манай дарга ойр ойрхон аялалаар явдаг, гэхдээ би тэрнээс илүү ойр ойрхон аялдаг.) Richard dances badly, but Joseph dances worse than he. (Рийчард муухан бүжиглэдэг, гэхдээ Жоозэф тэрнээс бүр муу бүжиглэдэг.)

47

Б. Эрч хүчний зэрэг –– Давуу зэрэг (Super latives)

1. Давуу зэргийг илэрхийлдэг нэг үетэй нөхцөлт үйл үгийг үүсгэхдээ “the” гэдэг үгийг нөхцөлт үйл үгийн өмнө оруулж, нөхцөлт үйл үгийн ард “-est” гэсэн төгсгөл залгадаг.

Жишээ нь: John works harder than Leo, but Tom works the hardest of all.

(Жоон Лиогоос илүү шаргуу ажилладаг, гэхдээ Тоом бүгдээс хамгийн шаргуу ажилладаг.) Martha shoots faster than I, but Anna shoots the fastest of all. (Маарта надаам илүү хурдан бууддаг, гэхдээ Аанна бүгдээс хамгийн хурдан бууддаг.) He plays music louder than she, but Marlon plays the loudest of all. (Тэр эрэгтэй тэр эмэгтэйгээс илүү чангаар хөгжим тоглодог, гэхдээ Маарлон бүгдээс хамгийн чанга тоглодог.)

2. Давуу зэргийг илэрхийлдэг нэгээс илүү үетэй нөхцөлт үйл үгийг үүсгэхдээ “the most”

гэдэг үгийг нөхцөлт үйл үгийн өмнө оруулж хэрэглэдэг. Жишээ нь:

Robert plays soccer better than Paul, but Peter plays the best of all. (Рообэрт Поолоос илүү сайн хөл бөмбөг тоглодог, гэхдээ Пийтэр бүгдээс хамгийн сайн тоглодог.) I ride more often than my father, but my mother rides the most often of all. (Би машинаар ааваасаа илүү ойр ойрхон явдаг, гэхдээ манай ээж машинаар хамгийн их явдаг.) She works more carefully than her friend, but I work the most carefully. (Тэр эмэгтэй найзаасаа илүү болгоомжтой ажилладаг, гэхдээ гэхдээ хамгийн болгоомжтой ажилладаг.)

ДАСГАЛ: Дараах өгүүлбэрүүдэд байгаа нөхцөлт үйл үгсийн доогуур зур.

1. This difficult project isn't entirely finished. 2. She performs well on the piano, but her sister performs better. 3. My mother is too tired to come very early. 4. My sister studies very hard early in the morning. 5. Please paint this wall again more carefully. 6. John sings beautifully, but Jim sings more beautifully.

48

III. Угтвар үгээр эхэлсэн хэлц үг (Prepositional Phrases)

Англи хэлэнд угтвар үг нь хэлц үгийн (хэсэг бүлэг үгс) өмнө ордог. Ийм үгсийг угтвар үгээр эхэлсэн хэлц үг гэж нэрлэдэг. “By” (хажууд) гэсэн үг нь угтвар үг юм. Хэрэв бид нар “by the car” (машины хажууд) гэж хэлвэл энэ нь угтвар үгээр эхэлсэн хэлц үг болж байгаа гэсэн үг. “In” (-нд, дотор) гэдэг үг нь бас угтвар үг бөгөөд хэрэв бид нар “in the street” (гудамжинд) гэж хэлвэл бас нэг өөр угтвар үгээр эхэлсэн хэлц үг хэллээ гэсэн үг. Угтвар үгээр эхэлсэн хэлц үгнүүд нь тэмдэг нэртэй (эдгээр үгс нь ямар нэг зүйл буюу хүнийг тодотгодог) эсвэл нөхцөлт үйл үгтэй (эдгээр үгс нь яаж, хэзээ, хаана, хэдэн, хэр зэрэг, болон хэр ойр ойрхон гэсэн асуултанд хариулагдах үгсийг тодотгодог) адилхан үүрэг гүйцэтгэдэг.

Жишээ нь: The man by the car (adj.) in the street (adv.) is my uncle (Тэр гудамжинд байгаа (adv.) машины хажууд байгаа (adj.) эрэгтэй хүн бол миний авга ах.)

Peter came here after dinner (adv.) with his friends (adv.) (Питэр оройн хоолны дараа (adv.) найзуудтайгаа хамт (adv.) энд ирсэн.)

We were all against him (adv.) except the manager (adv.) of the store (adj.) (Дэлгүүрийн (adj.) менежерээс бусад нь (adv.) бүгд тэр эрэгтэйн эсрэг (adv.) байгаа.)

1. Англи хэлэнд хамгийн өргөн хэрэглэгддэг угтварууд:

at (дээр, -д, -т) by (хажууд, дотор) in (дотор) to (руу, рүү) for (зориулан) from (-аас) of (-ийн, -ын) on (дээр) up (дээшээ) with (-тай хамт) 2. Өөр бусад угтвар үгс: above (дээгүүр) except (гадна) across (цаад талд) into (рүү, руу) after (дараа) over (дээгүүр) against (эсрэг) regarding (хувьд) along (дагуу) since (хойш) among (дунд) through (хүртэл, үеэр) around (эргэн тойронд) throughout (туршид) before (өмнө) till (хүртэл) behind (ард) toward (рүү, руу) beneath (доогуур) under (доор) between (хооронд) underneath (доор) beyond (гадна) until (хүртэл) but (харин) upon (дээр) down (доошоо) within (доторх) dur ing (үеэр) without (гадна, тооцолгүй)

49

ДАСГАЛ: Дараах өгүүлбэрүүдэд байгаа угтвар үгээр эхэлсэн хэлц үгийн доогуур зур. 1. We all were against the idea, except Elder Rider. 2. The house behind the trees by the river in the country is hers. 3. Among all the people in the parade, we found a lost child in a pink dress. 4. I got into their house before they woke up in the morning. 5. The cow was in the barn behind the house with the red roof. IV. Холбоос үг (Conjunctions)

А. Холбоос үг нь үг, хэлц үг, мөн өгүүлбэрүүдийг холбодог.

Жишээ нь:

You and I are friends. (Чи бид хоёр бол найз.) He ran in the street and over the bridge. (Тэр гудамжинд болон гүүрэн дээгүүр гүйв.) My friend went home, and I went in the house. (Миний найз гэр лүүгээ явсан бөгөөд би бас гэрлүүгээ явсан.) Б. Хамгийн өргөн хэрэглэгддэг холбоос үгс: and (“ба”, “бөгөөд”, “болон”) or (“эсвэл”, “буюу”) but (“харин”, “гэхдээ”) Жишээ нь: We are going to Coban and Belize next week. (Бид нар дараагийн долоо хоногт Коүбэн болон Бэлийз рүү явах гэж байгаа.) Mom or Dad has to go with us. (Ээж эсвэл аав бид нартай хамт явах ёстой.) You can go, but you can't stay very long. (Чи явж болно, гэхдээ чи тэнд удаан үлдэж болохгүй.)

В. Өөр бусад холбоос үгнүүд: so (тиймээс) besides (-ээс гадна)

so that (ийм болохоор) accordingly (иймээс) because (учраас) however , although (хэдийгээр) if (хэрвээ) meanwhile (ингэж байхад)

although (хэдийгээр) since (тул) unless (үгүй бол) never theless (яалаа ч гэсэн)

50

ДАСГАЛ: Дараах өгүүлбэрүүдэд байгаа холбоос үгнүүдийн доогуур зур. 1. I bought it because I needed it. 2. If you don't want to come, you don't have to.

3. She bought them so that you can use them. 4. Blessings will not come to you unless you are obedient. 5. Although the present is small, you will like it very much. Гэрийн даалгавар: Дараах өгүүлбэрүүдэд байгаа тэмдэг нэрийн (adjective) дээр нь

“adj.” мөн нөхцөлт үйл үгийн (adverb) дээр нь “adv.” гэж бич. Дараа нь угтвар үгээр эхэлсэн хэлц үгийн доогуур зур.

1. I have a very pretty blue car. 2. Laura needs a much larger house. 3. Martha bought herself a very beautiful dress in a store near her home. 4. Elder Jones found many “golden families” in his mission. 5. This house on the corner is prettier than the other one, but your house is the

prettiest of all. 6. He works very well, but he takes a lot of time.

51

ДҮРМИЙН ДАГУУ ҮЙЛ ҮГС 1-р бүлэг: “ed” төгсгөл нь “d” гэж дуудагдах үгс.

1. онгойлгох open opened are opening have opened

MONGOLIAN PRESENT PAST TENSE PRES. PART. PAST PART.

2. хайрлах love loved is loving has loved 3. сурах learn learned are learning had learned 4. яарах hurry hurr ied are burying have hurr ied 5. өөрчлөх change changed are changing have changed 6. хаах close closed are closing had closed 7. хариулах answer answered are answer ing have answered 8. үргэлжлүүлэх continue continued is continuing has continued 9. итгэх believe believed is believing has believed

10. дуртай байх enjoy enjoyed is enjoying had enjoyed 11. сонсох listen listened is listening had listened 12. суралцах study studied are studying have studied 13. тайлбарлах explain explained is explaining has explained 14. төсөөлөх imagine imagined are imagining have imagined 15. тогтох play played is playing has played 16. цэвэрлэх clean cleaned is cleaning had cleaned 17. хүрч ирэх ar r ive ar r ived are ar r iving have ar r ived 18. бороо орох rain rained is raining has rained 19. нэрлэх name named are naming have named 20. үлдэх stay stayed is staying has stayed 21. хамрагдах belong belonged are belonging had belonged 22. төлөвлөх plan planned are planning have planned 23. бэлтгэх prepare prepared are prepar ing have prepared 24. хүлээн авах receive received are r eceiving had received 25. санах remember remembered are r emember ing have remembered 26. дагах follow followed is following has followed 27. хичээх try tr ied is trying had tr ied 28. хэрэглэх use used are using have used 29. аялах travel traveled is traveling has traveled 30. эргэх turn turned are turning have turned 31 амьдрах live lived are living had lived

52

2-р бүлэг: “-ed” төгсгөл нь “t” гэж дуудагдах үгс

1. туслах help helped are helping have helped


2. бүжиглэх dance danced is dancing has danced 3. арилгах erase erased is dancing had erased 4. алхах walk walked is walking has walked 5. хоол хийх cook cooked are cooking had cooked 6. хүсэх wish wished are wishing have wished 7. тамхи татах smoke smoked is smoking has smoked 8. дуртай байх like liked is liking had liked 9. ярих talk talked are talking have talked

10. угаах wash washed is washing has washed 11. харах look looked are looking had looked 12. дамжуулах pass passed are passing have passed 13. асуух ask asked is asking has asked 14. амлах promise promised is promising had promised 15. үсрэх jump jumped are jumping have jumped 16. дуусгах finish finished is finishing has finished 17. ажиллах work worked are working had worked 18. хувцаслах dress dressed are dressing have dressed

3-р бүлэг: “-ed” төгсгөл нь “-ed” гэж дуудагдах үгс

1. төгсгөх end ended are ending have ended


2. хүлээн зөвшөөрөх accept accepted are accepting have accepted 3. оролцох attend attended is attending has attended 4. мацаг барих fast fasted are fasting have fasted 5. эхлэх star t star ted is star ting had star ted 6. найдах expect expected are expecting have expected 7. хүлээх wait waited is waiting has waited 8. орших exist existed are existing had existed 9. удирдах (зам заах) guide guided is guiding has guided

10. урих invite invited are inviting have invited 11. хэрэгтэй байх need needed is needing had needed 12. хүсэх want wanted are wanting have wanted 13. давтах repeat repeated is repeating has repeated 14. амилах resurrect resurrected is resurrecting had resurrected 15. зочлох visit visited is visiting has visited

53

ДҮРМИЙН БУС ҮЙЛ ҮГС - #1 (ХАМГИЙН ӨРГӨН ХЭРЭГЛЭГДДЭГ ҮЙЛ ҮГС)

Тусгай үйл үгс

1. явах go went going gone


2. чадах can could ----- could 3. бол am, is, are was, were being been 4. -тай байх have had having had

Өргөн хэрэглэгддэг үйл үгс

1. идэх eat ate eating eaten MONGOLIAN PRESENT PAST TENSE PRES. PART. PAST PART.

2. өгөх give gave giving given 3. хэлэх say said saying said 4. хэлэх tell told telling told 5. эхлэх begin began beginning begun 6. олох find found finding found 7. багшлах (заах) teach taught teaching taught 8. бичих wr ite wrote wr iting wr itten 9. ярих speak spoke speaking spoken

10. гүйцэтгэх do did doing done 11. хийх make made making made 12. унших read (r id) read (red) reading read (red) 13. авах get got getting got, gotten 14. бодох think thought thinking thought 15. мэдэх know knew knowing known 16. мэдрэх feel felt feeling felt 17. авах take took taking taken 18. авчирах br ing brought br inging brought 19. ирэх come came coming come 20. харах see saw seeing seen

54

ДҮРМИЙН БУС ҮЙЛ ҮГС - # 2

1. гэрчлэх bear bore bear ing borne, born


2. барих catch caught catching caught 3. уух dr ink drank dr inking drunk 4. унах fall fell falling fallen 5. худалдаж авах buy bought buying bought 6. жолоодох dr ive drove dr iving dr iven 7. зүсэх cut cut cutting cut 8. үнэтэй байх cost cost costing cost 9. хооллох feed fed feeding fed

10. зурах draw drew drawing drawn 11. барих build built building built 12. олох find found finding found 13. сонгох choose chose choosing chosen 14. цохих beat beat beating beaten 15. болох become became becoming become 16. хазах bite bit biting bitten 17. мартах forget forgot forgetting forgotten 18. зодолдох fight fought fighting fought 19. өршөөх forgive forgave forgiving forgiven 20. эвдэх break broke breaking broken

ДҮРМИЙН БУС ҮЙЛ ҮГС - # 3

1. хэвтэх lie lay lying lain


2. өвдөглөх kneel knelt kneeling knelt 3. гялалзах shine shone shinning shone 4. эрж хайх seek sought seeking sought 5. дуулах sing sang singing sung 6. хаах shut shut shutting shut 7. ойлгох understand understood understanding understood 8. гүйх run ran running run 9. ургах grow grew growing grown

10 зөвшөөрөх let let letting let 11. сэрэх wake woke waking woken 12. удирдах lead led leading led 13. унтах sleep slept sleeping slept 14. илгээх send sent sending sent 15. нуух hide hid hiding hidden 16. засах fix fixed fixing fixed 17. ялах win won winning won 18. зарцуулах spend spent spending spent 19. хадгалах keep kept keeping kept 20. гэмтээх hur t hur t hur ting hur t

55

21. өмсөх wear wore wear ing worn 22. худлаа ярих lie lied lying lied 23. унах r ide rode r iding r idden 24. үзүүлэх show showed showing shown 25. зогсох stand stood standing stood 26. цохих hit hit hitting hit 27. алдах lose lost losing lost 28. тавих put put putting put 29. хулгайлах steal stole stealing stolen 30. орхих leave left leaving left 31. суух sit sat sitting sat 32. утга илэрхийлэх mean meant meaning meant 33. (утас) дуугарах r ing rang r inging rung 34. барих hold held holding held 35. сэгсрэх shake shook shaking shaken 36. хаях throw threw throwing thrown 37. зарах sell sold selling sold 38. нисэх fly flew flying flown

Documents

› bc › content › ldsorg... · Preparing Missionaries for the American Council on Teaching …2015-12-08 · Авиа зүйн тайлбар 2 ... Англи хэлний цагаан