Англи хэлний дVрмийн эмхтгэл (English grammar) (1)

Англи хэлний дVрмийн эмхтгэл (English grammar)

Тухайлах ялгац гишVVн (The definite article) Эс тухайлах ялгац гишVVн (The indefinite article) Нэр Vг (Nouns) Хавсрал нэр (Adjectives) Vйл хавсрал (Adverbs) Тооны нэр (Numerals) Биеийн тєлєєний нэр , хамаатуулах тєлєєний нэр , эгэх ба хVч нэмэгдVVлэх

тєлєєний нэр (Personal, possessive, reflexive and emphatic pronouns) Vйлдэх тєлєєний нэр (Reciprocal pronouns) Заах тєлєєний нэр (Demonstrative pronouns) Асуух тєлєєний нэр (Interrogative pronouns) Холбох болон нэгтгэх тєлєєний нэр (Relative and conjunctive pronouns) ТодорхойгVй тєлєєний нэр (Indefinite pronouns) Жирийн Vйл Vг (Ordinary verbs) Туслах Vйл Vг (Auxiliary verbs) Баймж Vйл Vг (Modal verbs) Vйл Vгийн цагууд (The tenses of the verb) Vйл Vгийн цаг зохицох ёс (Sequence of the tenses) Vйл Vгийн тєлєвVVд (The moods of the verb) Vргэлжлэх цагийн хэлбэрVVд (The progressive forms) Дадал зуршлыг илэрхийлэх нь (Expression of habit) ИдэвхгVй хэв (The passive voice) to - гVй эс тухайлах тєлєв (Infinitive without to) to - тэй эс тухайлах тєлєв (Infinitive with to) Эс тухайлах тєлєвийн тусгай хэрэглээ (Special use of the infinitive) Эс тухайлах тєлєвтэй тусагдахуун (Accusative with infinitive) Эс тухайлах тєлєвтэй нэрлэхийн тийн ялгал (Nominative with infinitive) Vйлт нэр (The gerund) Нєхцєлт Vйл Vг (The participles) Тусах , эс тусах , эгэх Vйл Vгс (Transitive, Intransitive, reflexive verbs) Хэлц Vйл Vг (Phrasal verbs) Угтвар Vг (The prepositions) Холбоос Vг (The conjunctions) ДVрэм бус Vйл Vг (Irregular verbs)

http://www.dic.edu.mn/grammar/Irregular%20verbs.htm

http://www.dic.edu.mn/grammar/The%20conjunction.htm

http://www.dic.edu.mn/grammar/The%20preposition.htm

http://www.dic.edu.mn/grammar/Phrasal%20verbs.htm

http://www.dic.edu.mn/grammar/Transitive,%20intransitive,%20reflexive%20verbs.htm

http://www.dic.edu.mn/grammar/The%20participles.htm

http://www.dic.edu.mn/grammar/The%20gerund.htm

http://www.dic.edu.mn/grammar/Nominative%20with%20Infinitive.htm

http://www.dic.edu.mn/grammar/Accusative%20with%20the%20infinitive.htm

http://www.dic.edu.mn/grammar/Special%20use%20of%20the%20infinitive.htm

http://www.dic.edu.mn/grammar/Infinitive%20with%20to.htm

http://www.dic.edu.mn/grammar/Infinitive%20without%20to.htm

http://www.dic.edu.mn/grammar/The%20passive%20voice.htm

http://www.dic.edu.mn/grammar/Expression%20of%20habit.htm

http://www.dic.edu.mn/grammar/Progressive%20forms.htm

http://www.dic.edu.mn/grammar/The%20moods%20of%20the%20verb.htm

http://www.dic.edu.mn/grammar/Sequens%20of%20tenses.htm

http://www.dic.edu.mn/grammar/The%20tenses%20of%20the%20verb.htm

http://www.dic.edu.mn/grammar/Modal%20verbs.htm

http://www.dic.edu.mn/grammar/Auxiliary%20verbs.htm

http://www.dic.edu.mn/grammar/Ordinary%20verbs.htm

http://www.dic.edu.mn/grammar/Indefinite%20pronouns.htm

http://www.dic.edu.mn/grammar/Relative%20and%20CP%20(link%2011).htm

http://www.dic.edu.mn/grammar/Interrogative%20pronouns.htm

http://www.dic.edu.mn/grammar/Demonstrative%20pronouns.htm

http://www.dic.edu.mn/grammar/Reciprocal%20pronouns.htm

http://www.dic.edu.mn/grammar/PPRandEP%20(link7).htm

http://www.dic.edu.mn/grammar/PPRandEP%20(link7).htm

http://www.dic.edu.mn/grammar/The%20numerals.htm

http://www.dic.edu.mn/grammar/The%20adverb.htm

http://www.dic.edu.mn/grammar/The%20adjective.htm

http://www.dic.edu.mn/grammar/The%20noun.htm

http://www.dic.edu.mn/grammar/The%20indefinite%20article.htm

http://www.dic.edu.mn/grammar/The%20definite%20article.htm

ТУХАЙЛАХ ЯЛГАЦ ГИШVVН (THE)(The definite article)

1. the [ќЊ] : гийгVVлэгчээр эхэлсэн Vгийн ємнє : the book, the boy, the lady, the university, the union

2. the [ќi] : эгшгээр эхэлсэн нэрийн ємнє : the American, the animal; мєн Vл дуудагдах h-ээр эхэлсэн Vгийн ємнє : hour, honour, honest; эхний Vе нь єргєлтгVй Vгийн h-ийн ємнє: the horizon тус тус хэрэглэгдэнэ.

I . Тухайлах ялгац гишVVн хэрэглэх тохиолдлууд

ЗVг чиг заасан : towards the North, in the North, гэвч: from north to south, from east to west гэх мэт тохиолдолд хэрэглэхгVй.

Газар орон болон арлын нэр олон тоонд : the East-Indies, the Netherlands, the Hebrides.

Гол мєрєн, нуур, далай, тэнгис, уулс олон тоонд : the Thames, the Atlantic, the Alps

Орчлонд ганц юмны нэрийн ємнє : the moon - сар, the earth - дэлхий, the sun - нар.

Ємнє нь дурдсан зVйлээ дахин давтах Vед : I bought a postage stamp yesterday. The stamp is very interesting.

Улс орны нэр нь republic, union, kingdom, states гэсэн Vгтэй бол : The United states of America - АНУ

Ямар нэг бVлэг юмыг ерєнхийд нь нэрлэх Vед : the English - англичууд, the old - хєгшчVVл, the wolf - чоно.

Нэр Vгийг тодотгож байгаа дэс тооны ємнє : the first week - эхний долоо хоног, the second floor - гуравдугаар давхар.

Хавсрал нэрийн давуу зэргийн ємнє : the highest mountain in the world - дэлхийн хамгийн єндєр уул.

Нэг гэр бVлийг бVхэлд нь нэрлэх Vед : the Smiths - Смитийнхэн Сонин, найрал дуу, оркестр, поп хамтлагийн нэрийн ємнє : the Daily News, the

Bach Choir, the Beatles

Сануулга : all, both, half, double, quite, twice - ын ард нь "the" байна. all the world, double the sum, all the money.

II . Тухайлах ялгац гишVVнийг орхих тохиолдлууд

Оноосон нэр (мєн poor, old, little, good, saint -тай) бол: poor Peter, little John Цол хэргэм ураг тєрлийн нэр бол : Аdmiral Nelson, King Richard, Queen

Elizabeth, Uncle Sam, Dr.Millerгэвч : the Queen of England гэх Vед хэрэглэнэ.Санамж : Англи цол хэргэм биш бол the авна : emperor, czar, archduke, elector : the Emperor William, the Czar Peter I

Улс болон хотуудын нэр бол: Switzerland, Turkey, London, гэвч : the London of today - гэх Vед хэрэглэгдэнэ.

Mount- , cape- , lake- , harbour- , bay- тай оноосон нэр байвал : Mount Everest, Cape Trafalgar, Lake Geneva, New York Harbour, Hudson Bay,гэвч : the Cape of Good Hope гэх Vед хэрэглэгддэг.

Гудамж, талбай, гVVр, барилга оноосон нэртэй бол : Oxford street, Trafalgar square, Windsor castle, London bridge.

2

Тоолж Vл болох ерєнхий нэрийн ємнє : life, death, love, Earth, Heaven, Hell ; He was weary of life.гэвч : the life of the whole nation гэх Vед ялгац гишVVн авна.

Нэр Vгийн ємнє тооны нэр, тєлєєний Vг орвол : two boys, his friend, this room, some apples.

Church, school, college, prison, bisiness, chapel, hospital, market, sea, table, town, work, bed гэх мэт Vгс нь ерєнхий утгаар хэрэглэгдвэл : church is over, school begins, he was sent to prison, go to bed.гэвч : тодорхой утгатай бол ялгац гишVVн хэрэглэгдэнэ : The school is near the church. - Сургууль сVмийн хажууд байдаг.

Материалын нэр : coal, iron , wood, gold : coal is important for export, гэвч : the coal of Wales (Уэльсийн нVVрс) гэх мэтээр хэрэглэх нь бас бий.

Нэр олон тоонд байвал : cats, mice, dogs, birds : swallows are pretty birds.гэвч : the swallows of this summer - энэ зуны хараацайнууд гэхчилэн ялгац гишVVн хэрэглэх тохиолдлууд байна.

Улирал, сар, єдєр : summer, March, Sunday : on Monday, in Winter, in April, at Christmas гэвч : the last Sunday in August. гэх Vед хэрэглэнэ.

Шинжлэх ухааны тусгай салбарын нэрийн ємнє : My brother studies algebra. - Ах маань алгебр судалдаг.Photography is my hobby. - Фото зураг бол миний хобби.

Сануулга : "of"- ын тусламжтайгаар холбогдсон буюу тVVнтэй адил бVх тохиолдолд ялгац гишVVн авна.the Cape of good Hope, The England I know is different from . . .

3

ЭС ТУХАЙЛАХ ЯЛГАЦ ГИШVVН (А, AN)(The indefinite article)

1. a : гийгVVлэгчээр эхэлсэн Vгийн ємнє : a boy, a lady, a European 2. an : эгшгээр эхэлсэн Vгийн ємнє : an animal, an english book,

мєн Vл дуудагдах h-ээр эхэлсэн Vгийн ємнє : an hour, an heir, an honourэхний Vе нь єргєлтгVй Vгийн h-ийн ємнє : an historian

Анх яригдаж байгаа ба зєвхєн ганц тоонд байгаа тоологдох нэрийн ємнє : I have a pen. I see a dog.

Нэг тєрєл зVйлийн юмыг нєгєєгєєс нь ялгахын тулд : a dof is domestic animal. ("нохой" гэсэн ерєнхий утгаар)

Мэргэжил, Vндэстэн, шашинтан бол : my brother is a painter, he is an englishman, she became a Protestantгэвч : the title of (doctor), the rank of (general), the dignity of (senator)-ийн дараа эс тухайлах ялгац гишVVнгVй байна.

Хэмжээ, жин, цаг, тоолол бол : four shillings a yard, sixpence a pound, twice a year, four times a day

Тоо хэмжээ заасан тодорхой Vгийн ємнє : a million, a thousand, a dozen, a couple, a little

Санамж : "а" - нь half, such, quite, many (зарим нэг), rather, what - ийн ард байна : half a dozen - 6 ширхэг, such a good story - тийм сайн єгVVллэг."а" - нь as, so, too, how, however - ээр холбогдсон хавсрал нэрийн ард байна : as good a swimmer as I am - над шиг сайн сэлдэг хVн ; to heavy a weight - дэндVV хVнд жин ; too difficult a task - маш хэцVV даалгавар

4

НЭР VГ (The noun)

I . ХVйс : ДVрмийн хVйс = Байгалын хVйс

а . ХVн ба эд зVйл

Эр хVйсийн хVн, амьтан эр хVйсийн тєлєєний Vг авна he him his he met his friend

Эм хVйсийн хVн, амьтан эм хVйсийн тєлєєний Vг авна she her she saw her friend

Эд зVйлс болон хийсвэр зVйлс эрс хVйсийн тєлєєний Vг авна

it its the book is in its place

б . Амьтан

Амьтны нэр ерєнхийдєє эрс хVйс авна : The lion licked its paw. гэвч : Гэрийн тэжээмэл болон Vлгэрийн амьтан гол тєлєв хVйсээр ялгагдана.эр хVйсийн (хVчтэй) амьтан = эр хVйс : the dog, his nameэм хVйсийн (сул дорой) амьтан = эм хVйс : the cat, she is dead

Зарим нэр Vг "-ess" тєгсгєл авч эм хVйс VVсгэдэг. Жишээлбэл : actor - actress, host - hostess, prince - princess, waiter - waitress, lion - lioness, duke - duchess

Санамж : Хєлєг онгоц, улс орон болон хотын нэр гол тєлєв эм хVйсийг хэрэглэдэг : the 'Atlantic' lost her crew, England and her dominions

II . Нэр Vгийн олон тоо VVсгэх

Singular + s : dog - dogs, friend - friendsДVрмийн олон тоо VVсгэхдээ ганц тоон дээр "-s" залгадаг. Жишээлбэл : leg -legs, wall - walls, tree - trees, table - tables.

Нэр Vгийн тєгсгєл нь дараах байдалтай бол :

s, ss, x, z, ch, sh, tch, бол "-es" залгана. Жиш : ass - asses, box - boxes, church - hurches

гийгVVлэгч + y бол "-ies" залгаж олон тоо VVсгэнэ. Жиш : baby - babies fe, f бол "-ves" залгана. Жиш нь : wife - wives, knife - knives, wolf - wolves гэх

мэт. Гэвч : chief - chiefs, roof - roofs гэж VVсдэгийг анхаар. о - бол "- oes" : hero - heroes, potato - potatoes. Гэвч зарим гадаад Vгэнд :

photo - photos, piano - pianos, radio - radios гэсэн байдлаар VVсдэг.

Y л єєрчлєгдєх Vгс

зарим шувуу, амьтан : sheep - хонь, deer - буга, swine - гахай, fish - загас, fruit - жимс, grouse - ятуу.

зарим загас : trout - хулд, salmon - салмон, carp - мєрєг, pike - цурхай гэх мэт. Гэвч herring, -s = май, eel, -s = могой загас гэж VVсдэг Vгс ч байдаг.

яс Vндэс, оршин суугчдын нэр : Japanese, Swiss, Vietnamese

ox, child, brother гэсэн Vгс бол -(r)en тєгсгєл авна : ox - oxen, child - children, brother - brethren

5

Зарим нэр Vг Vндсээрээ єєрчлєгдєж олон тоо VVсгэдэг. Жишээлбэл : man - men, woman - women, foot - feet, tooth - teeth, goose - geese, mouse - mice, person -people, louse - lice

Санамж : man - тэй холбогдсон нэр Vгс олон тоон дээр : gentleman - gentlemen, Frenchman - Frenchmen гэх мэтээр хувирна. Гэвч : German, -s; Roman, -s; Norman, -s гэх мэт Vгс шууд "-s" залгаснаар олон тоо болно.

Зарим нэг хийсвэр (Abstract) болон хам нэр (Collective) зєвхєн ганц тоонд байна. Жиш :advice - зєвлєлгєє, business - ажил хэрэг, furniture - мебель, knowledge - мэдлэг, merchandise - эд бараа, progress - хєгжил дэвшил гэх мэт.

Санамж : Хоёроос дээш хэсэгтэй зVйлс зєвхєн олон тоонд байдаг : scissors - хайч, tongs - бахь, spectacles - нVдний шил , lungs - уушиг, trousers - ємд, scales - жин хэмжVVр, These spectacles are strong. - Энэ нVдний шил бєх.

Анхаар ! : Vйлийн эзэн олон тоонд байвал хувцас болон биеийн хэсгийн нэр олон тоонд байна.They came in with their hats on their heads - Тэд орж ирэхдээ малгайтайгаа байсан.

III . Тийн ялгал (The case)

Нэрлэх (Normative) = (the, a, an)Хамаатуулах (Genitive - угтвар Vгт хамаатуулах) =of (the, a, an)Єгєх орших (Dative - угтвар Vгт єгєх орших) = to (the, a, an ) Заах (Accusative) = (the, a, an)

Англи хэлэнд угтвар Vгт хамаатуулахаас гадна мєн Саксоны хамаатуулах гэж байдаг ба энэ нь нэр Vгийн ганц тоонд 's, олон тоонд s' -ийг залгаж хэрэглэдэг. Хэрэглэх тохиолдолууд :

ХVн амьтанд хамаарагдах зVйлийн тухай ярихдаа : Jack's blue book. they boys' book

Эд зVйл болон цаг хугацаа, газар орон, тоо хэмжээний тухай ярихдаа : a week's holiday, a month's stay, a mile's walk, at arm's length, a stone's throw

Ярианы хэллэгт : for Heaven's sake - бVх гэгээн хутагтын тєлєє, for God's sake - бурхны тусын тулд, for goodness' sake - сайн сайхны тєлєє

Санамж : Хэрэв Саксоны хамаатуулахад house, shop, church, practice гэсэн Vгс байвал орхиж бичнэ.I am at my uncle's (house). - Би эгчийндээ (гэрт) байна. at the doctor's (practice) - эмчийн дадлагад

Єгєх оршихын тийн ялгал нь Заахын тийн ялгалын ємнє байрлавал to - гVй орно.

ЄгVVлэгдэхVVн ЄгVVлэхVVн Єгєх орших Заах

We gave the beggar a penny Бид гуйлгачинд нэг пенни єгсєн

I sent you some books Би чамд хэдэн ном илгээсэн

6

Угтвар Vгт Єгєх оршихын тийн ялгал : Єгєх оршихын тийн ялгал нь Заахын тийн ялгалын дараа байрлавал to - тэй орно.

ЄгVVлэгдэхVVн ЄгVVлэхVVн Заах Угтвар Vгт Є.о.тя

We Gave a penny to the beggar

I Sent some books to you(and not to him)

Єгєх оршихын тийн ялгал нь зарим Vйл Vг болон хавсрал нэрийн дараа Заахын тийн ялгалын ємнє to - тэй байдаг. Жишээлбэл :

english mongolian english mongolian english mongolian

to add -д нэмэх to reply to -д хариулах cruel to харгис зэрлэг

to listen toчагнах, сонсох

to happen to-д болох тохиолдох

just to шударга

to declare, explain to

-д мэдэгдэх тайлбарлах

to say to хэлэх, ярих polite to эелдэг, найрсаг

to mention to

дурдах сануулах

kind to нєхєрсєг, эелдэг

Єгєх оршихын тийн ялгал нь зєвхєн Заахын тийн ялгалын утга агуулж байгаа Vйл Vгэнд холбогддог. Гол хэрэглэдэг Vйл Vгс нь :

english mongolian english mongolian english mongolian english mongolian

to give єгєх to bring авчрах to forgive уучлах to tell хэлэх

to lend зээлVVлэх to take -д аваачих to cost Vнэтэй байх to write бичих

to offer санал тавих to send -д илгээх to owe єртэй байх to sell худалдах

to promise амлах to fetch авчрах to pay тєлєх to show VзVVлэх

Санамж : Заахын тийн ялгал "it" - нь биеийн тєлєєний Vгийн Єгєх оршихын тийн ялгалын ємнє байрлана : give it me - VVнийг надад єгєєч ; bring it us - VVнийг бидэнд авч ирээч

7

ХАВСРАЛ НЭР (The adjective)

Тэмдэг нэр буюу хавсрал нэр нь байнга єєрчлєгддєггVй. The great poets of England - Английн их найрагчид. гэх мэт

I . Хавсрал нэрийн харьцуулалтын зэрэг (Degrees of Comparison of the Adjective)

Зєвшєєх (positive) Харьцуулсан(comparative) Давуу (superlative)

Богино Vет

- er - est

long урт longer арай урт

the longest хамгийн урт

large том larger арай том

the largestхамгийн том

Олон Vет

more most

beautiful гоё more beautiful илVV гоё

the most beautiful хамгийн гоё

ДVрэм бус

good сайн Better

илVV сайн

the best хамгийн сайн

bad муу worse бVр муу

the worstхамгийн муу

Жич : Давуу зэрэгт хавсралт нэрийн ємнє тухайлах ялгац гишVVн "the"-г хэрэглэнэ.

Богино Vет хавсрал нэрэнд : а ) нэг Vет хавсрал нэр b ) хоёрдугаар Vе дээрээ єргєлттэй хавсрал нэр : (polite - politer - the politest , severe - severer - the severest) болон гийгVVлэгчийн дараа -y, -le, -er, - ow, - some -ээр тєгссєн хоёр Vет хавсрал : happy - happier - the happiest, clever - cleverer - the - cleverest .

Олон Vет хавсрал нэрэнд : a ) эхний Vедээ єргєлттэй хоёр Vет хавсрал нэр : cautious - more cautious - the most cautious, useful - more useful - the most useful. b ) олон Vет хавсрал нэр болон хавсрал нэрийн VVргээрх нєхцєл Vйл VгVVд : interesting - more interesting - the most interesting, delighted - more delighted - the most delighted.

Хавсрал нэрээс харьцуулалтын зэрэг VVсгэх бичлэгийн дVрэм :

"e" - ээр тєгссєн бол гээж -er, -est залгана. Жиш : fine - finer - finest, polite - politer - politest

Vгийн эцэст гийгVVлэгчийн дараа "y" байгаа бол "y" - нь "- i -" болно. Жиш : dry - drier - driest, happy - happier - happiest.

Vгийн эцэст дан гийгVVлэгч байх, эцсийн гийгVVлэгчийн ємнє богино эгшиг байх, Vгийн эцсийн Vе єргєлттэй байх тохиолдолд эцсийн гийгVVлэгчийг давхар бичдэг. Жиш : big - bigger - biggest, hot - hotter - hottest, fit - fitter - fittest.

Дараах хавсрал нэрVVд хавсрал нэрийн зэргийг хоёр хэлбэрээр VVсгэхдээ єєр єєр утга агуулдаг.

8

ЗєвшєєхХарьцуулсан зэрэг

Давуу зэрэг

Илэрхийлэх утга

Хэрэглэх жишээ

late

later latest Цаг хугацааI'll see you later - Би чамтай дараа уулзана. the latest paper - сVVлчийн баримт

latter last дэс дарааthe latter sentence - дараачийн єгVVлбэр, (the) last time - сVVлчийн удаа

far

farther farthest орон зайн the farthest way - хамгийн хол зам

further furthest дVрслэлwithout frther delay - цаашид саатахгVйгээр

old

older oldest насны ялгааhe is older than I - тэр надаас ахмад, the oldest tree - хамгийн хєгшин мод

elder eldest

зєвхєн хамаатан садны насны ялгаанд тодотголын VVргээр

my elder brother - миний ах, his eldest son - тVVний том хVV

near

nearer nearest орон зайнthe nearest way to the station - буудал хVрэх хамгийн дєт зам

next цаг хугацаа болон дэс дараа

next month - дараагийн сар. the next stop - дараагийн буудал

little

smaller smallestжижиг гэсэн хэмжээ

the smallest room - хамгийн жижиг єрєє

less leastбага гэсэн хэмжээг

he drinks less wine than milk - тэр сVVг бодвол дарс бага уудаг

II . Харьцуулсан хам бVтэц

Ижил байдал : as - as : my sister is as big as I am - миний эгч над шиг том. Ижил биш байдал : not so - as (эсвэл not as - as) : he is not so (not as) tall as

his brother - тэр ах шигээ тийм єндєр биш эсвэл харьцуулсан зэрэг (comparative) + than : he is bigger than his brother -

тэр ахаасаа илVV том юм. the - the : the further they went the worse the road was - цааш явах тутам зам

муудсан. the less - the less : the less you work, the less you will earn - чи бага ажиллах

тусам бага мєнгє олно.

Санамж : the former - ємнєх нь, эхнийх нь the same the - . . . шиг адилхан

9

the latter - . . . сVVлчийнх нь other than - . . . -с єєр, . . . -с ондоо

III . Хавсрал нэр нэрших нь (Substantivization of adjectives)

Хэсэг бVлэг хVмVVсийг нас, Vндэс угсаа, бие бялдар, хєрєнгє чинээ гэх мэт онцлог шинж чанараар нь нэрлэхдээ хавсрал нэрийг ерєнхий буюу хийсвэр нэрийн VVргээр the - ийн хамт хэрэглэдэг ба олон тоонд хувирдаггVй.

the good сайчууд Хавсрал нэрээс VVссэн ерєнхий нэр Vгээс онцолж тодорхой бVлэг хVн, хэн нэг хVнийг нэрлэхдээ man / woman, boy / girl, gentleman / lady, person / people гэх мэт тєлєєний Vг хэрэглэдэг. Жиш : the blind women, the poor person, poor people . . . гэх мэт

the blindхараагVйчVVд

the poor ядуучууд

"-sh", "-ch'' - ээр тєгссєн яс Vндэс заасан Vгс нь олон тооны хэлбэрт хувидаггVй ба эдгээрээс тодорхой нэг хVнийг яс Vндсээр нь онцлохдоо man / woman, gentleman / lady - ийн тусламжтайгаар нэрлэдэг.Жиш : the English - an Englishman, the French - a French lady, the Scotch - two Scotchmen, the Dutch some DutchmenЗарим яс Vндэс заасан Vгс нь олон тооны хэлбэрт байдаг. Жиш : (the) Americans, (the) Germans, (the) Russians

IV . Хавсрал нэрийг хэрэглэх хэлбэр

1. Хавсрал нэр нь нэр Vгийн ємнє орж тодотголын VVрэ г (attributive use) гVйцэтгэнэ. Жиш : This is an interesting book. - Энэ бол сонирхолтой ном. They live in the old house. - Тэд хуучин байшинд амьдардаг.

2. Хавсрал нэр нь Vйл Vгийн ард орж єгVVлэхVVний хэрэглээ (predicative use) болдогв Жиш : This book is interesting. - Энэ ном сонирхолтой. Their house is old. - Тэдний байшин хуучин.

10

VЙЛ ХАВСРАЛ (Adverb)

Дайвар Vг буюу хавсрал нь Vйлийн шинж чанар, байр, байдал, цаг хугацаа, зэрэг, давтамжийг заадаг.

I . Vйл хавсрал VVсгэх хэлбэр

Adjective + ly = Adverb , Хавсрал нэрэнд ихэвчлэн "- ly" залгаж VVсмэл Vйл хавсрал VVсгэдэг ба дараах дVрмийг баримтлана.

1. Хоёр ба тVVнээс дээш Vетэй хавсрал нэрийн сVVлийн гийгVVлэгч + "- y" бол "-y"-ийг "-i" -ээр солино. Жиш : happy - happily, easy - easily.

2. Нэг Vетэй хавсрал нэрийн "-y" -ийг хэвээр хадгалж болно. dryly ба drily, жич : gay - gaily байх тохиолдол бий.

3. Дараах VгVVдийн -e тєгсгєлийг гээнэ. true - truly, whole - wholly, due - duly, noble - nobly

4. full - fully 5. хавсрал нэр нь "- ic" тєгсгєлтэй бол "- ally" -г залгаж VVсгэнэ. Жиш : fantastic -

fantastically, diplomatic - diplomatically

Анхаар! Хавсрал нэр нь "-ly" тєгсгєлтэй бол in a . . . manner (way) бVлэг Vгс ашиглан сольж болно. Жиш : in a friendly manner; in a lovely way

Хавсрал нэр болон Vйл хавсралын адил хэлбэрVVд байдаг. Жишээ нь цаг хугацааг заахад "-ly" : early, daily, weekly, monthly, yearly . . . гэх мэт

Гэвч ижил хэлбэртэй боловч єєр єєр утга илэрхийлдэг. Жишээ нь

pretty only still very

Хавсрал нэр (adjective) хєєрхєн цорын ганц нам гVм жинхэнэ, Vнэн, яг

Vйл хавсрал (adverb) нэлээд зєвхєн, ердєє бас ч, арай ч тун, маш, их

Зарим "-ly" дагавар авч VVссэн Vйл хавсрал Vндсэн утгаа гээдэг тохиолдол бий. Жиш : hardly - чVV чамай, арай ядан ; nearly - бараг, шахуу

Санамж : " маш их" = very - нь хавсрал нэр болон Vйл хавсралын ємнє хэрэглэгддэг : very good, very badly, (very) much Vйл Vгэнд : I thank you very much.

Санамж : Хавсрал нэр (Adjective) нь Vйл хавсралын (adverb) оронд дараах байдлаар илэрхийлэгддэг : to work hard - их ажиллах, to walk slow - явган удаан явах, to talk loud (low) - чанга ярилцах, to spell right (wrong) - зєв (буруу) дуудах, to feel happy - аз жаргалыг мэдрэх, to stop short - тVр зогсох

II . Vйл хавсралын харьцуулалтын зэрэг (Degrees of Comparison of the adverb)

1. Олон Vет харьцуулалтын зэрэг : ("-ly" -ээр VVссэн бVх Vйл хавсрал "more, most" - ийг авч)brightly - more brightly - most brightly ; slowly - more slowly - most slowly

11

2. Богино Vет харьцуулалтын зэрэг : ("-ly" залгаж VVсээгVй буюу Vндсэн Vйл хавсрал "-er, est" авч)soon - sooner - soonest ; often - oftener - oftenest ; early - earlier - earliest

3. ДVрэм бус харьцуулалтын зэрэг : well - better - best ; badly - worse - worst ; little - less - least ; much - more - mostlate - latter - last ; far - farther (further) - farthest (furthest) ; near - nearer - nearest (next)

III. Vйл хавсралыг хэрэглэх хэлбэр

Vндсэн дVрэм : Vйл хавсрал нь хэзээ ч єгVVлэхVVн болон тусгагдахууны хооронд байрладаггVй.

ЄгVVлбэрт байрлах дVрэм :

1. Єргєлттэй Vйл хавсрал (байрлал, тодорхой цаг заасан Vйл хавсрал болон байдал заасан єргєлттэй Vйл хавсрал) нь єгVVлбэрийн эхэнд буюу эцэст байрлана. (єргєлт анхаар!) Жишээ нь : Байрлал заасан : in 1999 we went to LondonТодорхой цаг заасан : I met him yesterday.Байдал заасан : We thanked him heartily

2. ЄргєлтгVй Vйл хавсрал (тодорхой бус цаг заасан Vйл хавсрал болон байдал заасан єргєлтгVй Vйл хавсрал) нь жирийн одоо цаг бол Vйл Vгийн ємнє, нийлмэл цаг бол эхний туслах Vйл Vгийн ард байрлана. Жишээ нь : Тодорхой бус цаг : She allways heard the child cry. - Тэр хVVхэд уйлахыг Vргэлж сонсдог байсан.I have often been in America - Би дандаа Америкт байсанБайдал заасан : I did not quite understand you. - Би таныг ердєє ойлгонгVй.

3. ЄгVVлбэрт олон Vйл хавсрал байх бол байрлал нь : Байдал + байр + цаг гэсэн дараалалтай байна. Жишээ нь : We arrived safely in London yesterday.

12

ТООНЫ НЭР (The Numeral)

Vндсэн тооны нэр (Cardinal numerals)

1 -one, 2 - two, 3 - three, 4 - four, 5 - five, 6 - six, 7 - seven, 8 - eight, 9 - nine, 10 - ten,11- eleven, 12 - twelve, 13 - thirteen, 14 - fourteen,15 - fifteen, 16 - sixteen, 17 - seventeen, 18 - eighteen, 19 - nineteen, 20 - twenty, 21 - twenty one, 22 - twenty two, 30 - thirty, 40 - forty, 50 - fifty, 60 - sixty, 70 - seventy, 80 - eighty, 90 - ninety, 100 - a (one) hundred,101 - a (one) hundred and one, 200 - two hundred, 1000 - a (one) thousand, 2000 - two thousand, 100 000 - a (one) hundred thousand, 1 000 000 - a (one) million, 2 000 000 - two million(s)

Дэс тоо ба бутархай тоо (Ordinal numerals and Fractional numerals)

Ordinal numerals = Cardinal numerals + th : the hundredth . ДVрэм бус : first, second, third (1st, 2nd, 3rd)Бичих Vед анхаар : five - fifth, eight - eighth, nine - ninth, twelve - twelfth, twenty - twenthieth гэх мэт.Цаг тоолол : He was born on July 14th буюу on the 23rd of July ; Хаад ноёдын нэр : Elizabeth II - Elizabeth the second (уншихдаа)Дэс тооны ємнє "the" тухайлах ялгац гишVVн авдаг. the first, the second, the eleventh, 101 - the hundred and firstЭнгийн бутархай (Common Fractions): 1/2 a (one) half, 1/3 one third, 2/5 two fifths, 2.3/7 two and three seventhsАравтын бутархай (Decimal Fractions): 0.3 nought (zero) point three, 2.35 two point three five (thirty five)

Тоон Vйл хавсрал

Дэс дараа : эхлээд - дараа нь = first - then : First he lived at home, then he went to England. - Эхлээд тэр гэртээ амьдарч байсан дараа нь Англи явсан.

Зєрчил : эхэндээ - сVVлдээ = at first - at last, at lenght :At first I believed him, but at last I became distrustful. - Эхний удаа би тVVнд итгэсэн, харин эцэст нь итгэлгVй болсон.

БVртгэх : нэгдVгээрт = firstly буюу in the first place ; гуравдугаарт = thirdly буюу in the third place . . . ; тавын тооноос эхлээд зєвхєн in the fifth place гэх мэт. Жишээ нь : зургадугаарт = in the sixth place

Давтамж :

нэг удаа =once хэдэн удаа?=how many times?

гурван удаа

three times (thrice)

хоёр удаа

=twiceзаримдаа, хааяа

=sometimes дахин once more

Хувилалт :

нэг дахин

=single гурав дахин=treble, threefould

100 дахин=a (one) hundredfold

хоёр дахин

=double дєрєв дахин =fourfoldолон дахин

=manifold гэх мэт

13

БИЕИЙН ТЄЛЄЄНИЙ НЭР, ХАМААТУУЛАХ ТЄЛЄЄНИЙ НЭР,ЭГЭХ БА ХVЧ НЭМЭГДVVЛЭХ ТЄЛЄЄНИЙ НЭР

(Personal, Possessive, Reflexive and Emphatic Pronouns)

Биеийн тєлєєний нэр Хамаатуулах тєлєєний нэр

Эгэх ба хVч нэмэгдVVлсэн т.н-self - дээр єргєлт авна.

Нэрлэх = єгVVлэгдэхVVнNominative = Subject

Заах = Тусгагдахуун Accusative = Objective

I хэлбэр II хэлбэр

I –би me -намайг, надад my - миний mine - минийхmyself - (би) єєрийгєє, єєрєє

you – чиyou - чамайг, чамд, таньд, таныг

your - чиний, таны

yours - чинийх, таных

yourself - (чи, та) єєрийгєє, єєрєє

he - тэр (эрэгтэй)him - тVVнийг, тVVнд

his - тVVний

his - тVVнийхhimself - єєрийгєє, єєрєє (эрэгтэй)

she - тэр (эмэгтэй)her - тVVнийг, тVVнд

her - тVVний

hers - тVVнийхherself - єєрийгєє, єєрєє (эмэгтэй)

it - энэ, тэр юмit - тVVнийг, тVVнд,VVнийг, VVнд

its - VVний(эд зVйл)

its - VVнийхitself - єєрийгєє, єєрєє (энэ, тэр юм)

we - бид, бид нарus - биднийг, бидэнд, бид нарт

our - манай, бидний

ours - манайх, биднийх

ourself - єєрсдийгєє, єєрсдєє (бид)

you - та нарyou - та нарыг, та нарт

your - танай, та нарын

yours - танайх, та нарынх

yourselves - (та нар) єєрсдийгєє, єєрсдєє

they - тэд, тэд нарthem - тэднийг, тэд нарыг, тэдэнд

their - тэдний, тэд нарын

theirs - тэднийх, тэд нарынх

themselves - (тэд) єєрсдийгєє, єєрсдєє

one one one's one's (own) oneself

Сануулга : Биеийн тєлєєний нэр ньЄгєх оршихын тийн ялгалд заахын тийн ялгалын ємнє бол to -гVй : give me the bookЄгєх оршихын тийн ялгалд заахын тийн ялгалын дараа бол to -тэй : give the book to me

Тєлєєний нэрийг єгVVлбэрт хэрэглэх нь :

Тєлєєний нэрс ГVйцэтгэх VVрэг Жишээ

Биеийн

Нэрлэхийн т.я-д

єгVVлэгдэхVVн I shall speak to him. - Би тVVнтэй ярина.

єгVVлхVVн That was he. - Тэр бол тэр байв.

Заахын т.я-дтусгагдахууны VVргээр

I shall speak to him. - Би тVVнтэй ярина.

14

Хамаатуулах

I хэлбэр ньтодотголын VVргээр

Her paper was interesting. - ТVVний єгVVлэл сонирхолтой байсан

II хэлбэр нь

єгVVлэгдэхVVн My ruler is long yours is longer. - Миний шугам урт, чинийх бVр урт.

єгVVлэхVVн This car is his. - Энэ машин тVVнийх.

тусгагдахуун

We haven't seen your paper, we have seen only theirs. - Бид чиний зохион бичлэгийг VзээгVй, зєвхєн тэд нарынхыг Vзсэн

Эгэх тусгагдахууны VVргээр I wash myself. - Би єєрийгєє угаадаг.

ХVч нэмэгдVVлэх

нэр Vг ( тєлєєний нэр )- ийн утгыг хVч нэмэгдVVлэх VVргээр

He himself saw it. - Тэр єєрєє VVнийг Vзсэн.He saw it himself. - Тэр VVнийг єєрєє Vзсэн.

15

VЙЛДЭХ ТЄЛЄЄНИЙ НЭР (Reciprocal pronouns)

each other - хэн хэнийгээ, one another - нэг нь нєгєєгєє, Жишээ нь : They greeted each other. - Тэд бие биентэйгээ мэндлэв.We know each other very well. - Бид бие биенээ тун сайн мэднэ.The children look at each other in the mirror. - ХVVхдVVд толинд бие биенийгээ хардаг.

ЗААХ ТЄЛЄЄНИЙ НЭР (Demonstrative pronouns)

Ойр Хол

Ганц тоо this - энэ that - тэр

Олон тоо these - эдгээр those - тэдгээр

1. ЄгVVлэгдэхVVний VVргээр : This was pleasant. - Энэ нь аятайхан байсан. 2. ЄгVVлэхVVний хэсгийн VVргээр : It was that. - Энэ бол тэр байсан. 3. Тусгагдахууны VVргээр : He likes this. - ТVVнд энэ таалагддаг.

АСУУХ ТЄЛЄЄНИЙ НЭР (Interrogative Pronouns)

Тийн ялгал

1. Нэр Vг 2. Хавсрал нэр

ХVн Эд зVйлХVн ба эд зVйл(сонголт, ангилалт)

ХVн ба эд зVйл

Нэрлэхwho? = хэн?Who can swim?

what? = юу?What is this?

which? = аль, ямар, хэн, юу?Which of you is ill?

what?,which?

Харъяалах

whose = хэний?of whom? = хэний тухай?1. Whose book is this?2. Of whom did you speak?

of what? = юуны тухай?Of what did you speak?

of which? = хэнийх, юуных?There were two accidents. Of which did you near?

what (which) boy?what (which) table?

Єгєх оршихto whom? = хэнд?To whom did you give?

to what? = юунд?To what does this refer?

to which? There are two teams, to which do you belong?

Заахwhom? = хэнийг?Whom did you call?

what? = юуг?What do you see?

which?Which do you like better, tea or coffee?

Санамж : Асуух тєлєєний нэрэнд угтвар Vгс (Prepositions) орохдоо гол тєлєв Vйл Vгийн ард байрлана : Whom are you speaking of? - Чи хэний тухай ярьж байна.What is he laughing at? - Тэр юуг шоолж байна?What are you talking about? - Та юуны тухай ярьж байна.

16

ХОЛБОХ БА НЭГТГЭХ ТЄЛЄЄНИЙ НЭР(Relative and conjunctive pronouns)

Тийн ялгал ХVн дээр Эд зVйлд ХVн ба эд зVйл

Нэрлэх who which that

Харъалах whose, of whom of which (whose) (that - of)

Єгєх орших to whom to which (that - of)

Заах whom which that

Нэрлэх whomy friend who made a trip to London

- Лондон руу аялсан миний найз

Харъяалахwhose

the girl whose father I know - аавыг нь мэдэх охин

the house whose walls are grey - саарал ханатай байшин

of whom the boy of whom we spoke - бидний ярьж байгаа хVV

Єгєх орших to whomthe pupil to whom he gave the book

- тVVний номоо єгсєн сурагч

Заах whom the man whom I asked- миний юм асуусан тэр эмэгтэй

Нэрлэх which the train which (that) arrived - ирсэн галт тэрэг

Харъалах of whichthe house, the windows of which . . .

(ард нь Vргэлж тVVнтэй холбоотой Vг орно)

Єгєх орших to which the story to which we listened - бидний сонссон тVVх

Заах which the things which (that) we need - бидэнд хэрэгтэй зVйлс

Санамж : Холбох ба нэгтгэх тєлєєний нэртэй хамт угтвар Vгс нь (Preposition) орохдоо Vйл Vгийн ард байдаг.The man whom I was waiting for. - Миний хVлээж байгаа эрэгтэй.The house, that I lived in. - Миний суудаг байшин.

that - зєвхєн тодотгол гишVVн єгVVлбэрт байдаг дараах тохиолдлуудад хэрэглэнэ.

1. who, which-ын оронд :Who was the man that you were talking of? - Чиний ярьж байсан эрэгтэй хэн бэ?This is the bird (that) he caught. - Энэ бол тVVний барьсан шувуу.

2. ТодорхойгVй тєлєєний нэр (Indefinite pronouns) болон тооны ухагдахууны дараа : all, everything, something, anything, much, little, nothing, the same :That is everything (that) I know. - Миний мэдэх бVх юм энэ.

3. Ямар нэг юм онцлоход it is . . . , it was . . . -ын дараа : It was the storm that destroyd the house. - Байшин нураасан юм шуурга байсан.

4. Хэрэв тєлєєний нэр нь хVн ба эд зVйлээс хамаарч байвал : They talked about the natives and plants (that) they had found interesting. - Тэдэнд сонирхолтой санагдсан амьтан ургамалын талаар тэд ярилцсан.

17

Санамж : that -ийн ємнє хэзээ ч угтвар Vг байрладаггVй ба угтвар Vг нь Vйл Vгийн ард байрлана.The train that I waited for arrived. - Миний хVлээж байсан галт тэрэг ирлээ.

Анхаар : Хэрэв тодотгол гишVVн єгVVлбэрт тусгагдахуун юм уу Vйл хавсрал байвал холбох ба нэгтгэх тєлєєний нэрийг гээж болдог.This is the boy (whom) Iike best. - Надад хамгийн их таалагддаг хVV бол энэ.The house (that) we live in. - Бидний амьдардаг байшин.

18

ТОДОРХОЙГVЙ ТЄЛЄЄНИЙ НЭР(Indefinite pronouns)

some = зарим, хэд, жаахан, ямар нэгэн бага зэрэг (тооны нэрийн ємнє)

1. хэмжээ хязгаар илэрхийлэхэд хэрэглэгддэг: We had some books. - Бидэнд хэдэн ном байлаа.

2. Зєвшєєрсєн хVVрнэх єгVVлбэртхэрэглэгддэг: In the evening we had some tea. - Орой бид цай уусан.

any = ямар нэгэн, дурийн, альч

1. Vнэхээр биш, хэдийд ч байхыг бага зэрэг илэрхийлдэг: You may come at any time. - Та хэзээ ч ирж болно.

2. a) асуух єгVVлбэрт: Do you see any mistakes? - Та ямар нэгэн алдаа хардаг уу?b) VгVйсгэсэн єгVVлбэрт: No, I do not see any mistakes. - VгVй, би ямарч алдаа хардаггVй. c) болзох єгVVлбэрт: If you see any mistakes ... - Хэрэв та ямар нэгэн алдаа харвал ...

3. зєвшєєрєх єгVVлбэрт "ямар нэгэн" гэсэн утга гаргахад: Give me any book. - Надад ямар нэгэн ном єгєєч.Мєн some болон any-гээр нийлмэл Vг бVтээдэг.someone, somebody - хэн нэгэн, зарим хVн; something - нэг юм, ямар нэг юм; somewhere - хаа нэг газар, ямар нэг газар, хаан ч; anyone, anybody - ямар нэг хVн, хэн ч; anything - ямар нэг, аливаа юм, юм; anywhere - хаа нэгтэй, хаа нэг газар, хаана ч, хаашаа ч

each = нэг бVр, тус бVр, тутам, бVр (хVн, юм нэг бVрийг тусад нь авч Vзэхэд хэрэглэдэг)

хавсрал нэрийн VVргээр: Each player did his best - Тоглогч бVр чадах бVхнээ хийсэн

нэр Vгийн VVргээр: Each of them did his best - Тэд бVгд чадах бVхнээ хийсэн

every = бVр (хVн, юмсын тухай ерєнхий ойлголт илэрхийлэхэд)

зєвхєн хавсрал нэрийн VVргээр : Every house has a roof - Байшин бVр дээвэртэй.

нийлмэл Vг бVтээхэд : everyone, everybody - хVн бVр, бVгд, хVн болгон; everything - юм бVгд, бVх юм

хэллэг : every day - єдєр тутмын; every fortnight - 14 хоногийн; every other day - єнжєєд

all = бVх, бVгд (ерєнхий юмнаас тодорхой хэсэг бVлгийг авч Vзэхэд хэрэглэгднэ)

хавсрал нэрийн VVргээр: all men - бVх эрчVVд нэр Vгийн VVргээр: all of them - тэд бVгдээрээ Vйл хавсралын VVргээр: he was all dirty - тэр заваан байсан хэллэг : all the better - тэгвэл бVр сайн; not at all - зVгээр, зVгээр; all at once -

нэг мєсєн: after all - эцэст нь, сVVлд нь; first of all - эхлээд, юуны ємнє; once for all - бVр мєсєн; all the day - бVхэл єдєр, бVхэл єдєржингєє;

19

whole = бVх, бVгд (all - оос илVV ерєнхий байдал заадаг): the whole town, the whole of Asia

хэллэг : the whole day - бVхэл єдєр, бVхэл єдєржингєє;

either = аль нэг нь, аль нь ч; neither = аль нь ч биш, ямарч, хэн ч биш, юу ч биш

хавсрал нэрийн VVргээр: on either side of river - голын аль нэг эрэг дээр; neither way is right - аль ч зам нь буруу

нэр Vгийн VVргээр: either one or the other one must leave - аль нэг нь явах ёстой; neither of us could help him - бидний хэн нь ч тVVнд тусалж чадахгVй байсан

Санамж: either ... or - ... юм уу эсвэл ...; neither ... nor - ... ч VгVй ... ч VгVй

nor - either - мєн

VгVй

I cannot swim, nor my borther either - би сэлж чаддаггVй, ах маань ч мєн адил

not - either

I cannot swim, he cannot swim either - би сэлж чаддаггVй, тэр мєн сэлж чаддаггVй

other = нєгєє, єєр, бусад

хавсрал нэрийн VVргээр: the other girl - нєгєє охин нэр Vгийн VVргээр: the others stayd at home - бусад нь гэртээ Vлдсэн хэллэг: the other day - саяхан, саявтар; the other morning - саяхны єглєє; every

other day - єнжєєд; one after another - ар араасаа; some day or other - ямар нэг єдєр; some time or other - хэзээ нэгэн цагт, санамсаргVй; on the other hand - нєгєєтэйгVVр; another (cup of coffee) - єєр бас нэг (аяга кофе)

Ганц тоо Олон тоо Санамж

much = ихit takes too much time

many = олонmany families live there many a = зарим (нэг)

a little = бага зэрэг, жааханa few = хэдэн, цєєн, хэдхэнlittle = бага

I have little hope

few = цєєнI saw only few boys

Хэлллэг

a greate deal of = Vнэхээр их; a good many = маш олон, тун их; very much = маш их; in few words = цєєн Vгээр; very many, greate many = маш олон

20

ЖИРИЙН VЙЛ VГ (Ordinary verbs)

ДVрмийн Vйл Vгсийг гол цагуудад єгVVлбэрийн тєрлVVдээр to open (нээх, онгойлгох) Vйл Vгээр тєлєєлVVлэн VзVVлэв.

ЄгVVлбэрийн хэлбэрVVд

Гол цагууд

Батлах єгVVлбэр (Affirmate)

VгVйсгэх єгVVлбэр(Negative)

Асуух єгVVлбэр(Interrogative)

Асууж VгVйсгэх єгVVлбэр(Interrogative-negative)

Жирийн одоо цаг(The present indefinite tense)

I openhe opens

I do not openhe does not open

do I open?does he open?

do I not open?does he not open?

Жирийн єнгєрсєн цаг(The past indefinite tense)

I openedI did not open

did I open? did I not open?

Одоо тєгссєн цаг(The present perfect tense)

I have openedI have not opened

have I opened?have I not opened?

Єнгєрєн тєгссєн цаг(The past perfect tense)

I had openedI had not opened

had I opened? had I not opened?

Жирийн ирээдVй цаг(The future indefinite tense)

I shall openyou will open

I should not openyou will not open

shall I open?shall (will) you open?

shall I not open?shall (will) you not open?

Єнгєрсєн цагийн єнгєнєєс эс тухайлах ирээдVй цаг(The future indefinite in the past)

I should open you would open

I should not open you would not open

should I open?should (would )you open?

should I not open?should (would) you not open?

Жич:

- Хэзээ ч ирээдVй цаг болон єнгєрсний ирээдVй цаг нь when, if, while, as soon as - аар холбогдсон хавсарсан нийлмэл єгVVлбэрт цуг ордоггVй. Жнь:I shall go out when I am ready - би бэлэн болохоороо гадагшаа гарна.he would do it if he could - тэр чаддаг байсан бол VVнийг хийх байсан.

21

ТУСЛАХ VЙЛ VГС (Auxiliary verbs)

to have = -тай, тэй

Vйл Vгийн нийлмэл цаг бVтээхэд хэрэглэгддэг : he has come - тэр ирсэн

to have + тусагдахуун + єнгєрсєн цагт нєхцєлт Vйл Vг бол = - уулна, VVлнэ: I have my hair cut - Би Vсээ тайруулсан.

to have + заахын т/я + эс тухайлах тєлєв (infinitive) бол = -уулах, VVлэх, - лгах, хийлгэх : the teacher will the boys learn by heart - багш хєвгVVдийг цээжлVVлэх болно.

to have + to -тэй эс тухайлах тєлєв (infinitive with to) бол = ёстой : he has much to do - тэр их зVйл хийх ёстой.

хэрэв to have - нь жирийн Vйл Vгийн VVргээр (гол тєлєв got гэсэн Vгээр хVч нэмэгдVVлдэг) бол : have you (got) a new house? Асуух болон VгVйсгэх хэлбэрт to do - ийн тусламжтайгаар єєрчлєн бичиж болдог. Do you have a new house? - Чи ямар нэгэн шинэ байшинтай юу?

to be = байх

ИдэвхгVй хэв (passive) VVсгэхэд хэрэглэгддэг: the story was told by father - аавын ярьж єгсєн тVVх

Vргэлжлэх цагийн хэв (progressive form) VVсгэхэд хэрэглэгддэг: it is raining - бороо орж байна.

to be + to - тэй эс тухайлах тєлєв (infinitive with to) бол = тэгэх ёстой (3 дагч этгээдийн хVсэлт буюу хувь тавилангийн эрхээр хийгдэж байгаа илэрхийлнэ) : he was to die in Africa - тэр Африкд Vхэх ёстой байсан.

to be + идэвхгVй хэвийн эс тухайлах тєлєв = -ах ёстой: the lesson is to be finished - хичээлийг дуусгах ёстой.

to be - нь жирийн Vйл Vгийн VVргээр бол: "To be or not to be" that is the question - "Орших эс орших" нь асуудал.

to do = хийх, Vйлдэх

Хэрэв єгVVлэхVVн нь жирийн Vйл Vг бол асуух єгVVлбэр зохиоход хэрэглэнэ: do you like it? - танд энэ таалагдаж байна уу?Асуух єгVVлбэрийг дараах тохиолдлуудад to do-гийн тусламжтайгаар єєрчлєхгVй:

1. Хэрэв єгVVлэхVVн нь туслах Vйл Vгтэй хамт бол: will he come? - тэр ирэх VV?

2. Хэрэв єгVVлэгдэхVVнээр эхэлсэн асуух єгVVлбэр бол: who knows that? - Хэн VVнийг мэдэх вэ?гэвч асуух єгVVлбэр нь VгVйсгэсэн хэлбэрт байвал to do -ийг хэрэглэнэ: who does not know that? - Хэн VVнийг мэдэхгVй вэ?

Жирийн Vйл Vгийг VгVйсгэх хэлбэрт оруулахад хэрэглэнэ: we do not forget it - бид VVнийг мартахгVйVгVйсгэх хэлбэрийг дараах тохиолдлуудад to do - гийн тусламжтайгаар єєрчлєхгVй:

1. ямар нэгэн туслах Vйл Vгтэй бол : he cannot swim - тэр сэлж чаддаггVй.

2. not (never, nothing etc.) - ийн тусламжтайгаар VVссэн бусад VгVйсгэх хэлбэрт : you never can tell - та хэзээ ч хэлж чадахгVй. we sow nothing - бид юу ч хараагVй.

22

3. Хэрэв not нь Vйл Vгийг биш харин асуух єгVVлбэрийг нийтэд нь VгVйсгэж байвал: is she ill? - no I suppose not. Тэр євчтэй юм уу? VгVй би тэгж бодохгVй байна.

Санамж : Захиран тушаах тєлєвийн VгVйсгэх хэлбэр ямагт to do -гээр VVсдэг ба мєн туслах Vйл Vгтэй бол to have болон to be -гээр VVсдэг: do not have a look at it? - don't be sorry! - VVнийг хараагVй юу? БVV харамс!

урьдах (ємнє нь гарсан) жирийн Vйл Vгээ to do -гээр орлуулахдаа дараах тохиолдлуудад хэрэглэгдэнэ:

1. Харицуулсан єгVVлбэрт Vйл Vгийг дахин давтхаас зайлс хийхэд : he knows more then I do. - Тэр надаас илVV мэднэ.

2. Эелдгээр дэмжих, Vйл дэмжихийг хэлэхдээ yes болон no - гээр : Do you listen to the music? Yes, we do. No we do not.

3. Монгол хэлний "би ч бас", "би ч гэсэн", "би ч бас биш", "би ч гэсэн бас биш" - ийг орчуулахад : He reads much - so do I - тэр их уншдаг, би ч гэсэн. She does not read much - nor do we - Тэр их уншдаггVй бид ч мєн адил.

4. Монгол хэлний "Vнэн юм биш VV? Vнэн биз дээ?" гэдгийг баталсан єгVVлбэр болон VгVйсгэсэн асуултанд илэрхийлэхэд: You feel better, do not you? - Таны бие сайжирсан, тийм биз дээ?Мєн VгVйсгэсэн єгVVлбэр болон баталсан асуултанд : he didn't say so, did he? - Тэр тэгж хэлээгVй тийм биз дээ?гэвч эхний єгVVлбэрт туслах Vйл Vг байгаад дахин давтагдаж байвал : You are not glad, are you? - Та баярлахгVй байна, тийм биздээ?

мєн жирийн Vйл Vгийн VVргээр (асуух болон VгVйсгэх єгVVлбэрт to do -гийн тусламжтай єєрчилж болдог): He did his best - Тэр чадах бVхнийгээ л хийсэн. How do you do? - Та сайн байна уу?

23

БАЙМЖ VЙЛ VГС (Modal verbs)

ЄгVVлбэрт бие дааж хэрэглэдэггVй зєвхєн бусад Vйл Vгтэй нийлж утга санаа илтгэдэг Vйл Vгсийг баймж Vйл Vг гэдэг.

Одоо цаг Єнгєрсєн цаг Хэрэглэх Орлуулах Vйл Vг

I canБи ...-ийг чадна

I couldБи ...-ийг чадах байсан

1. Биеийн чадвар: I can swim - би сэлж чадна

2. Оюуны чадвар: he could translate - тэр орчуулж чадах байсан

3. Боломж: can I help you? - би танд туслах уу?

to be able to: I play chess = I'm able to play chess - би шатар тоглож чадна(VгVйсгэх Vед) to be unable to - чадахгVй(зєвхєн 2-т): to know, (know to) - мэдэх

I shallБи тэгэх ёстой(энэ нь 3 дагч этгээдийн хVслээр)

I shouldБи тэгэх ёстой байсан

shall: Ямар нэгэн хVнд шууд тушаал єгєх Vед : you shall not steal! - Чи хулгай хийх ёсгVй!

should:

1. Дам ярианд : the teacher said we should workбиднийг ажиллах ёстой байсан гэж багш хэлсэн

2. ХVсэн болзох тєлєв , VVрэг даалгавар : you should tell the truth - чи Vнэнээ хэлэх ёстой байсан

to be to

1. Гуравдагч этгээдийн тушаал : what am I to do - би юу хийх ёстой вэ?

2. Хувь тавилан : his death was to decide her fate - тVVний Vхэл тэр эмэгтэйн хувь тавиланг шийдсэн

3. Цуу ярианд : to be said - to be supposed to : he is said (supposed) to be ill - тVVнийг євчтэй байх гэж хэлсэн

I willби ... -ийг хVсэж байна

I wouldби ... -ийг хVсэж байсан

will: хVчтэй хVсэлт : I will get on in my life - би амьдралдаа амжилт олох болно

would:

1. хVчтэй хVсэлт (ихэнхдээ VгVйсгэхэд): he would not go abroad - тэр гадаад явахгVй байх байсан.

2. хVсэн болзох тєлєвтэй : I would I were at home - би гэртээ байсан сан бол

3. ёс заншил дVрэм : boys will be boys - эрэгтэй хVVхэд бол эрэгтэй хVVхэд л байх болно.she would play every day - тэр єдєр бVр тоглох байсан.

1. ХVсэл : to want, to wish, to like: I want to see him - би тVVнийг хармаар байна.do as you like - єєрийн хVссэнээрээ бай.

2. Санаа бодол болон тодорхойгVй ирээдVй Vед : going to, to mean to, to propose to

3. Бэлэн байдал : to be willinf to: he is willing to do all - тэр бVгдийг хийхийг хVсэж байсан.

24

4. ХэрэгжVVлэхэд хэцVV хVсэл : to wish - would + хVсэн болзох тєлєв: I would the day were over - Би єдєр дуусаасай гэдгийг хVссэн.

5. ЭндVV санаа бодол : to pretend: he pretends to be ill - тэр євчтэй юм шиг жVжиглэсэн.

may-магадгVй, байх

might-тэгсэн ингэсэн байх

may:

1. Боломж : this may be true - энэ Vнэн байх

2. Зєвшєєрєл : you may come. 3. VгVйсгэсэн боломж : cannot: this

cannot be true - энэ Vнэн байж болохгVй.

4. VгVйсгэсэн зєвшєєрєл : may not (тусгай хориг хорио): you may not use this book - та энэ номыг ашиглахгVй байж болно.

5. VгVйсгэсэн зєвшєєрєл : must not (нийтлэг болон Vйлчилж буй хориг): you must not smoke - та тамхи татах ёсгVй.

6. VгVйсгэсэн хVсэл : may not : may you never be unhappy! - та хэзээ ч аз жаргалтай байхгVй нь!

might: бараг хVсэн болзох байдлаар боломж илэрхийлбэл: he might have missed the trian - тэр галт тэрэгнээсээ хоцорчихож магадгVй л юм.

to be allowed to / to be permitted to = Зєвшєєрєл

I have not been allowed to smoke - Намайг тамхи татахыг зєвшєєрєхгVй байсан.they will not be permitted to play - тэднийг тоглохыг зєвшєєрєхгVй.it is possible - энэ бол боломжтой.

I mustБи тэгэх ёстой.(шаардлагатай) (єєрийн хVслээр)

(I must)Би тэгэх ёстой байсан(гол єгVVлбэрт хэрэглэхгVй)I ought to

must:

1. ЗайлшгVй зVйл албадлага : all men must survive - бVх эрчVVд амьд Vлдэх ёстой.

2. VгVйсгэсэн болон нийтлэг хориг : must not, need not: you must not tell a lie - та худал хэлэх хэрэггVй.

3. VгVйсгэсэн зайлшгVй зVйл : need not: I need not tell you this story - би танд энэ тVVхийг ярих хэрэггVй.

I ought to : журамт VVрэг : I ought to go to church - би сVмрVV очих ёстой.

to have to: I had to stay at home - би гэртээ Vлдэх ёстой байсан

to be forced to: he was forced to leave his country - тVVнийг єєрийн орноо орхихыг шаардсан.

to be obliged to: she was obliged to earn her living - тэр єєрийн амжиргааны зардлыг олох VVрэг хVлээсэн

25

to be compelled to: they were compelled to work hard - тэднийг шаргуу ажиллахыг шаардсан

to be bound to: she is bound to her freedom - тэр эрх чєлєєгєє хязгаарлуулсан

Жич: нэг зэрэг жирийн Vйл Vг болон туслах Vйл Vг байвал:(to) need - хэрэгтэй, шаардлагатай байх. he does not need to come / he need not come(to) dare - зVрхлэх, зориглохhe did not dare to go out / he dared not go out

26

VЙЛ VГИЙН ЦАГУУД (The tenses of the verb)

Англи хэл єєрєє Vйлдэх буюу Vйлдэх хэвийн (active) 16 болон бусдын эрхэнд Vйлдэх буюу Vйлдэгдэх хэвийн (passive) 10 цаг, нийт 26 цагтай.Жич:P1 - одоо цагт нєхцєлт Vйл Vг P2 - єнгєрсєн цагт нєхцєлт Vйл Vг / (дVрэм бус нєхцєлт Vйл Vг )

Vйлдэх хэвийн цагууд (The active tenses)

Цагууд (Tenses)Цаг VVсгэх хэлбэр (Form)

Жишээ (Example)

Орчуулга (Translation)

Одоо цагууд(Present tenses)

Жирийн одоо цаг (The present indefinite tense) verb / verb + s (es)

she worksтэр (эмэгтэй) ажилладаг

Одоо Vргэлжилж байгаа цаг

(The present continuous tense)

am / are / is + P1 (verb + ing)

he is working

тэр (эрэгтэй) ажиллаж байна

Одоо тєгссєн цаг (The present perfect tense)

have / has + P2 (verb + ed)

she has worked

тэр ажиллачихаад байж байна

Одоо тєгсєн Vргэлжлэх цаг (The present perfect continuous tense)

have / has been + P1 (verb + ing)

he has been working

тэр ажилласаар байж байна

Єнгєрсєн цагууд (Past tenses)

Жирийн єнгєрсєн цаг (The past indefinite tense)

verb + ed(d) {only irregular verb}

she worked тэр ажилллав

Єнгєрєн Vргэлжилсэн цаг (The past continuous tense)

was / were + P1 (verb + ing)

he was working

тэр ажилласаар байсан

Єнгєрєн тєгссєн цаг (The past perfect tense)

had + P2 (verb + ed)

she had worked

тэр ажиллачихсан байсан

Єнгєрєн тєгсєн Vргэлжлэх цаг (The past perfect continuous tense)

had been + P1 (verb + ing)

he had been working

тэр ажилласаар байж байсан

ИрээдVй цагууд (Future tenses)

Жирийн ирээдVй цаг (The future indefinite tense)

shall / will +verb she will work тэр ажиллана

ИрээдVйд Vргэлжлэх цаг (The future continuous tense)

shall / will be + P1 (verb + ing)

he will be working

тэр ажиллаж байх болно

ИрээдVйд тєгсєх цаг (The future perfect tense)

shall /will have + P2 (verb + ed)

she will have worked

тэр ажиллачихсан байх болно

27

http://www.dic.edu.mn/grammar/Irregular%20verbs.htm



ИрээдVйд тєгсєн Vргэлжлэх цаг (The future perfect continuous tense)

shall / will have been + P1 (verb + ing)

he will have been working

тэр ажилласаар байж байх болно

Єнгєрсний ирээдVй цагууд(Future in the past)

Єнгєрсєн цагийн єнгєнєєс эс тухайлах ирээдVй цаг (The future indefinite in the past tense)

should / would + verb

she would work

тэр ажиллах байсан

Єнгєрсєн цагийн єнгєнєєс ирээдVйд Vргэлжлэх цаг (The future continuous in the past tense)

should / would be + P1 (verb + ing)

he would be working

тэр ажилласаар байх байсан

Єнгєрсєн цагийн єнгєнєєс ирээдVйд тєгсєх цаг (The future perfect in the past)

should / would have +P2 (verb + ed)

she would have worked

тэр ажиллачихаад байх байсан

Єнгєрсєн цагийн єнгєнєєс ирээдVйд тєгсєн Vргэлжлэх цаг (The future perfect continuous in the past)

should / would have been + P1 (verb + ing)

he would have been working

тэр ажилласаар байж байх байсан

ДVрмийн Vйл Vгийн цаг VVсгэх хэлбэр

1. Vйл Vг нь гийгVVлэгчээр тєгссєн бол "ed" тєгсгєл авна. Жнь: work + ed = worked

2. Vйл Vг нь "e" - гээр тєгссєн бол зєвхєн "d" залгана. Жнь: receive + d = recieved 3. Vйл Vгийн єргєлттэй битVV Vед "ed" залгахдаа сVVлчийн гийгVVлэгчийг хос

болгоно. Жнь: stop + ed = stopped 4. Vйл Vг нь гийгVVлэгчийн ард "y" тєгсгєлтэй бол "ed" тєгсгєл авах Vедээ "y" нь

"i" болдог. Жнь: carry + ed = carried(гэвч эгшгийн дараах "у" нь єєрчлєгддєггVй. Жнь: obey + ed = obeyed)

28

ИдэвхгVй хэвийн цагууд (The passive tenses)

Цагууд (Tenses) Цаг VVсгэх хэлбэр (Form)Жишээ (Example)

Орчуулга (Translation)

Одоо цагууд(Present tenses)

Жирийн одоо цагийн идэвхгVй хэв(The passive present indefinite tense)

am / are / is + P2 I am calledнамайг дууддаг(би дуудагддаг)

Одоо Vргэлжлэн байгаа цагийн идэвхгVй хэв(The passive present continuous tense)

am / are / is being + P2I am being called

намайг дуудаж байна (би дуудагдаж байна)

Одоо тєгссєн цагийн идэвхгVй хэв(The passive present perfect tense)

have / has been + P2I have been called

намайг дуудлаа (би дуудагдлаа)

Єнгєрсєн цагууд (Past tenses)

Жирийн єнгєрсєн цагийн идэвхгVй хэв(The passive past indefinite tense)

was / were + P2 I was calledнамайг дууджээ (би дуудагджээ)

Єнгєрєн Vргэлжилсэн цагийн идэвхгVй хэв(The passive past continuous tense)

was / were being + P2I was being called

намайг дуудсаар байсан(би дуудагдсаар байсан)

Єнгєрєн тєгссєн цагийн идэвхгVй хэв(The passive past perfect tense)

had been + P2I had been called

намайг дуудчихсан байсан(би дуудагдчихсан байсан)

ИрээдVй цагууд (Future tenses)

Жирийн ирээдVй цагийн идэвхгVй хэв(The passive future indefinite tense)

shall / will be + P2I shall be called

намайг дуудна(би дуудагдна)

ИрээдVйд тєгсєх цагийн идэвхгVй хэв(The passive future perfect tense)

shall / will have been + P2I shall have been called

намайг дуудчихсан байх болно(би дуудагдчихсан байх болно)

Єнгєрсний ирээдVй цагууд(Future in the past)

Єнгєрсєн цагийн єнгєнєєс эс тухайлах ирээдVй цагийн идэвхгVй хэв(The passive future indefinite in the past)

should / would be + P2 I should be called

намайг дуудах байлаа(би дуудагдах байлаа)

29

Єнгєрсєн цагийн єнгєнєєс ирээдVйд тєгсєх цагийн идэвхгVй хэв(The passive future perfect in the past)

should / would have been + P2

I should have been called

намайг дуудчихсан байх байлаа(би дуудагдчихсан байх байлаа)

30

VЙЛ VГИЙН ЦАГ ЗОХИЦОХ ЁС(Sequens of tenses)

Англи хэлний нийлмэл єгVVлбэрийн гол єгVVлбэрийн Vйл Vгээс хамаарч туслах єгVVлбэрийн Vйл Vгийн цаг VVсдэг. VVнийг цаг зохицох ёс гэдэг ба цаг зохицох ёсонд доорх дVрмийг баримтлана:

a) Дам ярианд (хVний хэлсэн Vгийг найруулан єєрчилж хэлэх):

Гол єгVVлбэрт бол туслах єгVVлбэрт

he says (present)

that she

is angry (present)

was angry (past)

he has said (perfect)has been angry (perfect)

had been angry (past perfect)

he will say (future)will be angry (future)

would be angry (conditional)

Гол єгVVлбэрт бол туслах єгVVлбэрт

he said (past)

that she

was angry (past)

he had said (past perfect)

had been angry (past perfect)

he would say (conditional)

would be angry (conditional)

Жич: Тогтсон мэдээ баримт буюу мєнхийн Vнэн байдал илэрхийлэгдэж байвал туслах єгVVлбэрт одоо цаг (present) хэрэглэнэ.Жнь: He stated that the earth is round - Тэр дэлхийг бєєрєнхий гэж мэдэгдсэн.

b) "if єгVVлбэрVVд " - ийг Vз.

31

http://www.dic.edu.mn/grammar/The%20moods%20of%20%20the%20verb.htm

VЙЛ VГИЙН ТЄЛЄВVVД (The moods of the verb)

Захирах хVсэх тєлєвThe Imperative Mood нь захирах, сануулах, шаардах, санал болон урих, зааварчилгаа, бухимдал зэрэг утгыг илэрхийлнэ. Come here! - Нааш ир! , Close the door! - Хаалга хаа!

Цаг заах тєлєв The Indicative Mood бодит тєлєвийг илэрхийлдэг

ХVсэх болзох тєлєвThe Subjective Mood санаа бодлын тєлєв байдал болон байж болох, тєсєєлєгдєх бодит бус Vйл хєдлєлийг илэрхийлдэг. (Ярианы хэлэнд гол тєлєв цаг заах тєлєв ийг эрхэмлэдэг)

ХэлбэрVVд :

1. Сонгодог хэлбэр : a) 3-р биеийн одоо цагийн ганц тоонд "-s"-ийг орхино. Жиш : He have ; He live

б) I, you, he etc. be : If that be true - Хэрэв энэ Vнэн байх юм бол.I, you, he etc. were : I wish I were you - Би таны оронд байхсан ; I wish I were rich. - Би баян байсан ч болоосой.

2. Орлуулах хэлбэр : may - might : I wish(ed) he may(might) win the game. - Би тVVнийг хожоосой гэж хVссэн. should (Vйл Vгийн цаг зохицох ёсыг харгалзахгVйгээр) : It is impossible that he should know it. - Тэр VVнийг мэдэх боломжгVй.

Хэрэглэх нь :

1. Таамаглал - Тєсєєлєл - Зєвшєєрєх - Зэмлэл илэрхийлэхдээ it is right, wrong, natural, necessary, good (better), impossible, time зэрэг эзэн биегVй хэллэгийн дараа should, may, might -тай дараалж байна. Жиш :It is natural that she should marry him. - Тэр эмэгтэй тVVнтэй гэрлэх нь ойлгомжтой. It is possible, is probable -дараа may might -тай байна. Жиш : It is possible that he may (might) come.

2. Найр тавих єгVVлбэрт : (al)though - whatever - whoever - however гэх зэрэг холбоос Vгтэй хамт : Whoever he may be, we shall help him. - Тэр хэн ч байсан бид тVVнд туслах ёстой.

3. Нєхцєл заасан єгVVлбэрт :

If - єгVVлбэрт Present Past Past perfect

Гол єгVVлбэрт Future indefinite Conditional 1 Conditional 2

4.a) Хэрэв нєхцєл шалтгааны Vр дVн нь магадгVй буюу гарцаагVй бол цаг заах тєлєв авна.If you ask me, I shall answer. - Хэрэв чи надаас асуух юм бол би хариулна.

b) Хэрэв нєхцєл шалтгааны Vр дVн нь боломжгVй буюу байж боломгVй бол хVсэн болзох тєлєв авна. Гэхдээ :

Нєхцєл заасан єгVVлбэрт Гол єгVVлбэрт

32

Болзох тєлєвийн єнгєрсєн цаг I тєрлийн болзолт єгVVлбэр(Conditional 1)

If I were in your place (Хэрэв би чиний оронд байсан бол)

I should go home(гэртээ харих байсан)

Болзох тєлєвийн єнгєрєн тєгссєн цаг II тєрлийн болзолт єгVVлбэр(Conditional 2)

If I had been in your place(Хэрэв би чиний оронд байсан сан бол)

I should have gone home(гэртээ харьчих л байсан)

5.6. Сэтгэл хєдлєх , зVрх догдлох Vед :

a) Аймшиг , айдас : энэ нь ирээдVйд ямар нэг болгоомжлол, айдас илэрхийлж байгаа бол ирээдVй цаг ба болзолт єгVVлбэр байна. Жишээ нь : We are afraid that we shall lose our money - Бид мєнгєє алдчих вий гэхээс айж байна.VVнээс гадна хVсэн болзох тєлєв нь may - might -тай байна. Жишээ нь : She feared that she might be gravely ill. - Тэр хVндээр євдчих вий гэхээс айсан.

b) Баяр хєєр - євчин зовиур - харамсал - гайхшрал буюу гэнэтийн зVйл уур хилэн илэрхийлэх бол хVсэн болзох тєлєв нь should - тай байна. Жишээ нь : to be glad - баяртай байх ; it is a pity - харамсалтай байна; It is pity than they should be so lazy. - Тэд тийм залхуу байдаг нь харамсалтай.

c) ХVсэл : Ямар нэгэн хVслийн Vр дVн биелэх боломжгVй бол єнгєрєн тєгссєн цагийн ердийн хVсэн болзох тєлєв байна. Жишээ нь :I wish I were in England now. Би одоо Англид байсан ч болоосой.Хэрвээ хVслийнх нь Vр дVн биелэх боломжтой бол may - might байна. Жишээ нь : May you be right ! - МагадгVй таны зєв! I wished that he might be right. - Би тVVний зєв байгаасай гэж хVсэж байсан.

d) Санаа бодол , зорилго : Санаа бодол зорилго заасан єгVVлбэрVVд нь that болон in order to -тэй байх ба may - might -ийг хэрэглэдэг. Жишээ нь : Speak loud that I may hear you. - Та надад сонсогдохоор чанга ярина уу.

33

VРГЭЛЖЛЭХ ЦАГИЙН ХЭЛБЭРVVД (Progressive forms)

Ямар нэгэн дуусаагVй Vйл явдлын Vргэлжилж байгааг илэрхийлдэг ба to be + Одоо цагийн нєхцєлт Vйл Vг буюу нєхцєлт Vйлийн хэлбэр (to be + Participle present or Participle 1) VVсдэг. Vргэлжлэх цагийн бVх хэлбэрVVдийг Vйл Vгийн цагууд ад VзVVлсэн .

I am reading (now) = Би (одоо) уншиж байна. It was raining (then) = Бороо орсоор л байсан. гэх мэт

Санамж : Ижил цаг хугацаанд хоёр Vйл явдал зэрэг Vргэлжилж байвал гол болон туслах єгVVлбэрт хоёуланд нь Vргэлжлэх хэлбэр (Progressive form) байна.We were working, while they were sleeping.

ДАДАЛ ЗУРШЛЫГ ИЛЭРХИЙЛЭХ НЬ (Expression of Habit)

Дадал болсон хэлбэр нь одоо цагт (Present tense) will + to-гVй эс тухайлах тєлєв (will + infinitive without to) хэлбэрээр VVсдэг :

In April the weather will often change. - ДєрєвдVгээр сард цаг агаар байнга єєрчлєгдєнє.

Дадал болсон хэлбэр нь єнгєрсєн цагт VVсэхдээ дараах хоёр хэлбэрээр VVсдэг.

would to-гVй эс тухайлах тєлєв (infinitive without to):

I would go there. = Би тийшээ Vргэлж явдаг.

used to + эс тухайлах тєлєв (infinitive) :

I used to take a bus.= Би автобусанд дандаа суудаг.

ИДЭВХГVЙ ХЭВ (The passive voice)

Дээр идэвхгVй хэвийн цаг ийн бVх хэлбэрийг VзVVлсэн тул идэвхтэй болон идэвхгVй хэвийн ялгагдах байдлыг VзVVлэв. to be + Participle perfect or Participle 2 (ярианы хэлэнд гол тєлєв to be-ийн оронд to get-ийг хэрэглэдэг)

Active Passive

Одоо цаг (Present) The master punishes John John is punished by the master

Єнгєрсєн цаг (Past)Did the master punish John?

Was John punished by the master?

ИрээдVй цаг (Future)The master will not punish John

John wiil not be punished by the master

Vргэлжлэх хэлбэр (Progressive form)

They are looking at John John is being looked at by then

"to"-гVй ЭС ТУХАЙЛАХ ТЄЛЄВ (Infinitive without to)

34



Дараах тохиолдолд "to" -гVй эс тухайлах тєлєв байна:

1. Туслах Vйл Vг болон to do -ийн дараа: I shall go home - Би гэр лVVгээ явна. We do not drink. - Би архи уудаггVй.

2. Vйлдэх хэвд (Active) to make, to let, to did-ийн дараа:I let him come. - Би тVVний ирэхийг зєвшєєрсєн.

3. Бодитой мэдрэгдэж байгаа илтгэх Vйл Vгийн дараа:I hear him sing (singing) - Би тVVний дуулахыг сонсдог.

4. Дараах хэлбэрийн хэллэгVVдийн дараа:I had rather . . . ; I had better . . . ; I cannot but . . . ; I had as good . . . .

"to"-тэй ЭС ТУХАЙЛАХ ТЄЛЄВ (Infinitive with to)

Дараах тохиолдолд "to" -тэй эс тухайлах тєлєв нь байна:

1. ЄгVVлэгдэхVVний VVргээр : o а. Vйл Vгийн ємнє бол: Always to help is not easy. - Дандаа туслах нь

амаргVй. o б. эзэн биегVй хэлбэрийн дараа бол: It is better to stay here. - Энд

Vлдсэн чинь дээр дээ. 2. Нэмэлт єгVVлэхVVний хэлбэрээр бол :

He seemed to be angry. - Тэр ууртай юм шиг санагдсан. 3. Шууд тусагдахууны хэлбэрээр бол:

He promised to come. - Тэр ирнэ гэж амласан. 4. Дараах тохиолдлуудад Нэмэлт хэлбэрээр:

o Vйл Vгэнд орох бол : We helped him to translate the letter. - Бид тVVнийг захиаг орчуулахад нь тусалсан.

o хавсрал нэрэнд орох бол : Be slow to promise. - Битгий хурдан амла. o нэр Vгэнд орох бол: I have the pleasure to know him - VVнийг мэдэхэд

надад таатай байв. o дэс тооны ард орох бол: He was the first to swim - Сэлэхдээ тэр мундаг

нь байсан5. Дараах тохиолдлуудад байцын хэлбэрээр байх бол:

o зорилго болон шалтгаан заасан : I harried to fetch a doctor. - Би эмч дуудахаар яарсан.

o Vр дагаварын : He was too tired to learn. - Тэр сурахад маш их ядарсан байсан.

35

Эс тухайлах тєлєвийн тусгай хэрэглээ(Special use of the Infinitive)

Дараах тохиолдолд эс тухайлах тєлєв нь how to, want to, where to, so (such) . . . as to, in order to -тэй хамт байна.

Сургах, сурах, ойлгох утга бVхий Vйл Vгийн дараа how to (хэрхэн яаж) орох бол. He learns how to ride a bike - Тэр дугуй хэрхэн унадагийг сурч байна.

what to (юу), where to (хаана)-г хэрэглэх Vед :He did not know what to say; I showed him where to buy the books.

Хураангуйлсан гишVVн єгVVлбэрVVдэд "so" болон "such"-ийн дараа as to-авах Vед (гол болон туслах єгVVлбэрийн эзэн нэг байх Vед) :You were such a fool as to believe him. - ТVVнд чи итгэх нь шал тэнэг хэрэг байсан.

in order to(-ийн тулд)-г хэрэглэх бол : He made him come in order to punish him. - Тэр тVVнийг шийтгэхийн тулд л ирсэн.

Сануулга : Vйлдэгдэх хэвийн утга дараах тохиолдолд Vйлдэх хэвийн хэлбэрт байж болдог.

1. Хэрэв учрыг нь Vл ойлгох байдалгVй бол хавсрал нэрийн дараа :This apple is good to eat. - Алим идэхэд сайн.

2. there is, there are -ийн дараа: There is nothing to say. - Хэлэх юм юу ч алга.

3. to let, to blame хэрэглэх Vед : Rooms to let, you are to blame.

36

ЭС ТУХАЙЛАХ ЯЛГАЦ ГИШVVН (Accusative with the infinitive)

to - гVй (without to) байх тохиолдолууд нь :

1. МэдрэхVйтэй холбоотой to see (харах), to hear (сонсох), to feel (барьж Vзэх), to watch (харах, ажиглах), to observe (ажиглалт хийх) гэх зэрэг Vйл Vгийн дараа : I saw him come. - Би тVVний ирэхийг харав.

2. Дараах Vйл VгVVдийн дараа : а) хийлгэх утгатай : to make, to have(to bid): You make me laugh. - Чи миний инээдийг хVргээд байна.

б) зєвшєєрєх утгатай : to let (зєвшєєрєх, боломж олгох). Жишээ нь : Let the boy return! - ХVVхдийг буцаж ирэхийг зєвшєєрнє VV!

to - тэй (with to) байх тохиолдлууд нь :

1. ХVсэл илэрхийлсэн утгатай to want, to wish, to like-ийн дараа. Жишээ нь I wish his to learn. - Би тVVнийг сурахыг хVсч байна.

2. Дараах утгатай Vйл Vгсийн дараа :а) хийлгэх гэсэн утгатай to cause, to order, to command гэх мэт Vйл Vгийн дараа.Жишээ нь : We caused him to send for a doctor. - Бид тVVнийг эмч рVV явахыг шаардсан

б) зєвшєєрєх утгатай to allow, to permit, to suffer гэх мэт Vйл Vгийн дараа. Жишээ нь : We allowed the girls to come in. - Бид охинд орохыг зєвшєєрсєн.

3. Хэлэх, ярих болон бодох гэсэн утгатай to declare, to deny, to expect, to believe, to think, to suppose, to remember гэсэн зарим Vйл Vгсийн дараа : England expect every man to do his duty. - ХVн бVр єєрийн VVргээ биелVVлэхийг Англи улс хVлээж байна.

Анхаар : Ярианы хэлэнд гишVVн єгVVлбэрт that - ийг хэрэглэхийг эрхэмлэдэг.Санамж : to say, to tell (хэлэх, сонсгох), to answer, to reply, to hope, to fear гэсэн Vгсийн дараа зєвхєн нэг л гишVVн єгVVлбэр that -ийг авдаг. Жиш нь :

He hoped that she would come. - ТVVнийг ирэх л байх гэж тэр найдсан.

37

ЭС ТУХАЙЛАХ ТЄЛЄВТЭЙ НЭРЛЭХИЙН ТИЙН ЯЛГАЛ(Nominative with the infinitive)

Эс тухайлах тєлєвтэй тусгагдахуун (Accusative with the infinitive) -нь идэвхгVй хэвд (Passive) орохоороо эс тухайлах тєлєвтэй нэрлэхийн тийн ялгал (Nominative with the infinitive) болдог. Жишээ нь : He was heard to come in. - ТVVний орж ирэх нь сонсогдов. I am told to stay away. - Намайг ирэхгVй бай гэж хэлсэн. My father was told to prepare everything. - БVх юмаа бэлтгэхийг аавд маань хэлсэн.

Санамж : Эс тухайлах тєлєв (Infinitive)- нь хавсрал нэр (Adjective)-д for -ийн тусламжтайгаар холбогддог. Жишээ нь : The town is too distant for me to be seen - Энэ хотыг Vзэхэд миний хувьд хэтэрхий хол.

VЙЛТ НЭР (The gerund)

Нэр Vг болон Vйл Vгийн шинжийг агуулсан "-ing" тєгсгєл бVхий Vйл Vгийг Vйлт нэр гэдэг. Vйлт нэр нь єгVVлбэрт аль болох Vйл Vгийн ойролцоо байрлан дараах VVргийг гVйцэтгэнэ.

1. ЄгVVлэгдэхVVний VVргээр : Swimming is healthy. - Усанд сэлэх нь эрVVл мэндэд тустай.

2. ЄгVVлэхVVний хэсгийн VVргээр : That is running a great risk - Энэ бол том эрсдэл

3. Шууд тусгагдахууны VVргээр : Ялангуяа цагийн хамаарал заасан Vйл Vг, дур хVсэл эсвэл дур гутсаныг илтгэсэн Vйл Vгийн дараа хэрэглэгдэнэ.

Vйлт нэр Vг нь дараах Vйл Vгийн дараа байх ёстой :

to go on to have done with to put off to give up to stop

to keep I do not mind to risk I cannot to finish

4. Жишээ нь : Go on reading. - VргэлжлVVлэн унших.

Vйлт нэр Vг нь дараах Vгийн дараа байж болно .

to like to prefer to mind to remember to excuse

to hate to enjoy to love to regret to start

5. Жишээ нь : I like walking - I like to walk - Би явган явах дуртай.6. Дараах тохиолдолд Vйл Vг, нэр Vг, хавсрал нэрээс хамаарч байгаа угтвар

Vгийн дараа Vйлт нэр Vг нь байрлана.а ) Vйл Vг :

to complain of to delight in to insist (up) on to object to to succeed in

to depend on to despire of to prevent from to quarrel about to think of

7.Жишээ нь : He succeeded in escaping.

б ) Нэр Vг : to be in the habit of to be in danger of a plan for to be on the point of the way of

8.Жишээ нь : He was in danger of getting drowned.

38

в ) Хавсрал нэр :

fond of capable of keen on accustomed to

proud of disappointed at far from

9.Жишээ нь : She was found of being admired.

10. Vйлт нэр Vг нь дараах тохиолдлуудад гишVVн єгVVлбэрт дараах байцын VVргVVдийг гVйцэтгэнэ.а) before - after - on - upon - ны дараах цаг (temporal) заасан байцын :on leaving America - америкийг орхих Vед

б) for (= -ийн тулд, тєлєє, учраас), for the sake of(= -ын тулд), on account of(= -ын тулд, -аас болж) -ын дараа шалтгаан заасан (causal) заасан байцын :He was punished for having stolen. - . . . -ынх нь тєлєє тэр буудчихсан.

в) by (-аар), with (-ийн тулд), without (- гVйгээр), instead of (-ын оронд) -ын дараа арга хэлбэр ийн байцын : He left without saying goodbye. - Тэр баяртай ч гэлгVй яваад єгєв.

г) by (- учраас, тэгэх завсар) -ын дараа дэмжих (instrumental) байцын : By inventing a machine he became famous. - Машин зохиосноор тэр алдартай болсон.

д) in spite of (-боловч, вч, ч) -ын дараа найр тавих байцын : In spite of being late you can hear the speech. - Та хожимдсон ч гэсэн илтгэлийг сонсч болно.

Санамж : Vйлт нэр Vгийн нийлмэл цагийн оронд гол тєлєв энгийн цаг хэрэглэдэг. (Ялангуяа after -ийн дараа) :after having finished - after finishing = дуусаад , тєгсєєд ; for having stolen - for stealing - хулгай хийснийхээ тєлєє

39

НЄХЦЄЛТ VЙЛ VГ (The participles)

Хавсрал нэр болон Vйл Vгийн шинжийг агуулсан "-ing" ба "-ed" тєгсгєлтэй Vйл Vгийг нєхцєлт Vйл Vг гэдэг. Нєхцєлт Vйл Vг нь одоо цагт нєхцєлт Vйл Vг (The prsesent participle) = нєхцєлт Vйл Vг ийн нэгдVгээр хэлбэр (Participle 1) болон єнгєрсєн цагт нєхцєлт Vйл Vг (The perfect participle) = нєхцєлт Vйл Vгийн хоёрдугаар хэлбэр (Participle 2) гэсэн хоёр хэлбэртэй байдаг.

Одоо цагт нєхцєлт Vйл Vг нь ямагт "-ing" тєгсгєлтэй : I saw a boy beating a dog. - Би нохой зодож байгаа хVVг харсан.Єнгєрсєн цагт нєхцєл Vйл Vг нь дVрмийн Vйл Vгэнд "-ed" залгаж VVснэ. (дVрэм бус Vйл Vгийг Vзнэ VV) There lived a little girl called Red riding hood. - Тэнд Улаан малгайт гэдэг жижигхэн охин амьдардаг байв.

I . Нийлмэл нєхцєлт Vйл Vг нь єгVVлбэрийг товч хураангуй болгоход хэрэглэгддэг ба хэрэглэх тохиолдлууд нь :

1. Тодотгол гишVVн єгVVлбэрийг хураангуйлахад : Энэ нь гол єгVVлбэрийн нэг хэсэгт тодотгол байдлаар ордог. Жишээ нь : The American, visiting our town, was very delighted. - Манай хотод зочилж байгаа Америкчууд маш их сэтгэл хангалуун байсан.

2. Дараах тохиолдлууд дахь байц єгVVлбэрийг (adverbial clause) хураангуйлахад :а) цаг заасан : Having done their work, they went home. - Єєрсдийн ажлаа дуусгаад гэртээ харьцгаасан.б) учир шалтгаан заасан : (being) tired of waiting, I went offв) арга хэлбэр заасан : He entered the room carrying some books. - Тэр хэдэн ном барьсаар єрєєнд орсон.г) Нєхцєл шалтгаан заасан : This poem, if carefully declaimed, will be impressiveУтгыг нь тодорхой болгохын тулд холбоос Vг ашиглаж болно. (while, though гэх мэт)

II . Нийлмэл бус нєхцєлт Vйл Vг (зєвхєн бичгийн хэлэнд хэрэглэгддэг) нь бие даасан єгVVлэгдэхVVнтэй байдаг ба дараах байдлаар илэрхийлэгддэг.

a) цаг заасан : This done, we went home.

б) шалтгаан заасан : The task being too hard, he gave up all hope

Санамж : Одоо цагт нєхцєл Vйл Vг нь тогтсон хэллэгVVдтэй байдаг. Жишээлбэл :

considering тооцон Vзэх, анхааралдаа авах

excepting VVнээс гадна, гадна, -аас бусад

including оролцуулаад, багтаан, VVнд, VVний дотор

supposing єргємєл, Vрчилсэн

strictly speaking чухамдаа бол

40

generally speaking нийтийн, ерєнхий, тVгээмэл

ТУСАХ, ЭС ТУСАХ, ЭГЭХ VЙЛ VГС(Transitive, intransitive, reflexive verbs)

1. Тусах Vйл Vг (The transitive verb) нь нэр Vгийг Єгєх орших болон Заахын тийн ялгалд захирдаг ба нэр Vгээ Єгєх оршихын тийн ялгалд захирч байвал шууд биш тусгагдахуун (Indirect object), Заахын тийн ялгалд захирч байвал шууд тусгагдахуун (Direct object) гэнэ. Жишээ нь :Заахын тийн ялгалт тусгагдахуун : to think - He thanked his father. - Тэр аавдаа талархдаг. Тусах Vйл Vг нь мєн идэвхгVй хэвийг VVсгэдэг ба Заахын тийн ялгалт тусгагдахуун нь єгVVлэгдэхVVн болно. Жишээ нь : His father was thanked by him.

2. Эс тусах Vйл Vгс (The intransitive verb) нь тусгагдахуунгVй юм уу угтвар Vгт (шууд бишээр) тусгагдахууныг захирна. Жишээ нь :He shouted laudly. -Тэр чангаар хашгирав. I am going to the shop. - Би дэлгVVр лVV явж байна.

ДVрмийн бус : Єнгєрсєн цагт нєхцєл Vйл Vг (The perfect participle) -ийн тэмдэг нэрийн шинж чанар нь илVV онцлогдож байвал (гэхдээ маш ховор) to be -г хэрэглэнэ. He is gone. - Тэр явж одсон.

Зарим нэг Vйл Vгийн хувьд Єгєх оршихын тийн ялгалт тусгагдахуун нь байнга to хэрэглэдэг.

english mongolian

to add to -д нэмэх

to mention to -д дурдах

to prefer to эрхэмлэх

to belong to -д хамаарах

to present to -д гардуулах

to deliver to -д шилжVVлэх

to explain to -д тайлбарлах

to introduce to -д танилцуулах

to seem, appear to -д Vзэгдэх

to communicate to -д мэдээлэх

to propose to -д санал гаргах

to yield to эрхшээлд орох

to add to -д нэмэх

to relate to -д ярих

to say to -д хэлэх

to repeat to давтах

41

3. (угтвар Vгт єгєх оршихын тийн ялгалтай харьцуул)4. Эгэх Vйл Vгс (The reflexive verb) :

a) Байнга эгэх (цєєн Vг байдаг) : to avail o.s - эдлэх хэрэглэхto pride o.s - бие магтах, гайхуулах. Жиш : Don't pride yourself!

б) Тусах болон эгэх гэхчилэн :

to defend хамгаалах

to excuse уучлал гуйх

to enjoy баярлах, баясах

to prove чадлаа харуулах

to warm дулаацах

to mix хутгалдах, холилдох

5. Жишээ нь : I warmed my hands. - He warmed himself at the fire.

в) Тусах :

to approach дєхєх ойртох

to fear айх

to remember санах, дурсах

to wash угаах

to refuse татгалзах

to mind -ыг халамжлах

to join нийлэх, хамтрах

to dress хувцаслах

6.г) Эс тусах :

to amount to -д хVрэх, болох

to sit down суух

to wonder at -д гайхуулах

to depend (up) on -д найдах

to care for -ыг халамжлах

to surrender эрхэнд орох

to happen болох, тохиолдох

to turn to -д зориулагдах

to be mistaken алдах, эндэх

to rejoice баярлах, баясах

to complain of тухай гомдох, хэлэх

42

to bow to -д мэхийх

to be glad to, of -д баярлах

to differ from -аас ялгарах

to rise босох, єндийх

to be ashamed of -аас ичих, зовох

to long for -ыг санах, VгVйлэх

to apply to -д зориулах

VйлдVVлэх Vйл Vгс

Зарим нэг эс тусах Vйл Vгс мєн тусах Vйл Vгийн VVргээр хэрэглэгддэг ба тэгэхдээ VйлдVVлэх утга илэрхийлдэг.

унах to drop унагах

єсєх,ургах to grow ургуулах

гVйх to run гVйлгэх

зогсох байх to stand тавих

нисэх to fly нисгэх

буцаж ирэх to return буцааж єгєх

буух, доошлох to sinkбуулгах, доошлуулах

Жишээ нь : The ball dropped. - Бємбєг унав. ; He dropped the ball. - Тэр бємбєгийг унагав.

Анхаар ! VйлдVVлэх Vйл Vгс нь мєн Vйлдэгдэх хэв (Passive) VVсгэдэг. Жишээ нь :the captain decided to sink the ship - - the ship was sunk by the captain.

43

ХЭЛЦ VЙЛ VГ (Phrasal verbs)

Єєр Vгтэй хоршиж нэг утга санааг илэрхийлдэг Vйл Vгсийг хэлц Vг гэдэг ба орчин цагийн англи хэлэнд гол тєлєв угтвар Vг юм уу Vйл хавсралтай хоршиж утга санааг илтгэдэг.Анхаар : Ардаа угтвар Vгтэй хэрэглэгддэг Vйл Vгээс хэлц Vйл Vг нь ялгаатай. Хэрэв what? when? where? гэх мэт асуултанд хариулагдаж байвал хэлц Vйл Vг биш юм. Жишээ нь : give away - бэлэглэх, тарааж єгєх ; give up - болих, хаях ; look after - харах, халамжлах ; look for - эрэх, хайх ; look out - шагайх гэх мэт

Хэлц Vйл Vгийг Vндсэн гурван тєрєлд хувааж Vздэг.

I . Vйл Vг + Vйл хавсрал (verb + adverb)

a) Vйл Vг нь эс тусах бол тусгагдахуун гишVVнгVй байна. Жишээ нь : My parents get up very early. - Аав, ээж хоёр их эрт босдог.

б) Vйл Vг нь тусах бол тусгагдахуун нь хэлц Vйл Vгийн ємнє юм уу хойно байрлана. Жишээ нь:The man called back his words. - Тэр хVн хэлсэн Vгээ буцаав.

II . Vйл Vг + угтлага (verb + preposition) :

Угтвар Vгс нь ямагт тусгагдахуунтай байдаг тул энэ тєрлийн Vйл Vгс нь ямагт тусгагдахуунтай байна. Жишээ нь : I am looking for my passport - Би паспортоо хайж байна. I rely on her. - Би тVVнд найдаж байна. She asked me for help. - Tэр надаас тусламж гуйв.

III . Vйл Vг + Vйл хавсрал + угтлага (verb + adverb + preposition) :

Энэ тєрлийн хэлц Vйл Vг нь Vйл Vг + Vйл хавсрал болон Vйл Vг + угтлага гэсэн тєрлVVдийн аль алиных нь шинжийг агуулсан байна. Жишээ нь : Let's go on with our lesson. - Одоо хичээлээ VргэлжлVVлцгээе. You should lead up to the exams. - Та нар шалгалтандаа аажмаар бэлтгэх хэрэгтэй.

44

УГТВАР VГ (The preposition)

Англи хэлний нэр Vг нь тийн ялгалын утгыг Саксоны хамаатуулах болон Заахын тийн ялгалын ємнєх Єгєх оршихын тийн ялгалаас бусад тохиолдолд Vйл Vгээс гадна угтвар Vгийн тусламжтайгаар монгол хэлний 7 тийн ялгалтай дVйцэх утгыг гаргаж єгдєг.

Орон байр заах угтвар Vг (Prepositions of Place)

english mongolian example

on дээр on the house байшин дээр

in дотор in the house байшин дотор

at дэргэд, дотор, дээр at the house байшингийн дэргэд

over дээр, дээгVVр over the house байшин дээгVVр

near ойролцоо near the flat байрны ойролцоо

in front of ємнє, нVVрэн талд in front of the flat байрны ємнє

behind цаана, ар талд behind the flat байрны ар талд

across хєндлєн across the street гудамж хєндлєн

through нэвт, шувт, -аар through the window цонхоор, цонх нэвт

between хооронд, завсар between the vases ваарнуудын хооронд

among дунд among the students оюутнуудын дунд

around(round) дэргэд, тойроод around the table ширээг тойроод

atop орой дээр, дээр atop his head тVVний толгой дээр

beneath дор, доор beneath the tree модны дор

beside дэргэд, хажууд beside the house байшингийн хажууд

beyond цаана, нєгєє талд beyond the building байшингийн нєгєє талд

by дэргэд, ойр, хажууд by the river голын дэргэд

nearby ойр, ойрхон nearby the flat байрны ойр

within дотор within the city хотын дотор

under(below, beneath)

дор, доор under the house байшин доор

Чиглэл заах угтвар Vг (Prepositions of Direction)


to -руу, -д, -т to the house байшин руу

45

into -руу, -д, -т(дотогш) into the house байшин руу(дотогш)

out of -аас (гадагш чиглэл) out of the house байшингаас

round тойрон round the house байшинг тойрон

from -аас from the flat байрнаас

over дээгVVр over the city хотын дээгVVр

along дагуу, тууш along the river голын дагуу

towards(toward) руу, . . .-ны чиглэлд, зVг, тийш, єєд

towards the house байшингийн зVг

Цаг хугацаа заах угтвар Vгс (Prepositions of Time)


on -д, -т (єдєр) on Saturday Бямба гаригт

on May 11 5 сарын 11-нд

on week days ажлын єдрVVдэд

in -д, -т, дараа in March 3-р сард

in 2002 2002 онд

` in summer зун(д)

in the morning єглєє(д)

in an hour цагийн дараа

in a day нэг єдрийн дараа

in 4 months 4 сарын дараа

in 5 years 5 жилийн дараа

at -д, -т (цаг) at 7 o'clock 7 цагт

at first эхэндээ

at the beginning эхээр

by гэхэд (тодорхой хугацаа)

by 3 o'clock 3 цаг гэхэд

since -аас хойш since 1997 1997оноос хойш

since 1 o'clock 1 цагаас хойш

for турш for an hour нэг цагийн турш

for 5 months 5 сарын турш

during Vед, турш during the lesson хичээлийн Vед

before ємнє, урьд before the lesson хичээлийн ємнє

46

before lunch Vдийн ундны ємнє

after дараа after the lesson хичээлийн дараа

after 3 years 3 жилийн дараа

till, until хVртэл till June 6-р сар хVртэл

until I come back намайг эргэж иртэл

from . . . till . . . аас. . . хVртэл from 2 till 4 o'clock гурваас дєрвєн цаг хVртэл

last єнгєрсєн last night єнгєрсєн шєнє

last month єнгєрсєн сард

next дараагийн next week ирэх долоо хоногт

next month ирэх сард

next April ирэх 4 сард

ago ємнє, урьд a day ago нэг єдрийн ємнє

a month ago сарын ємнє

at the ago of 21 21 насандаа

around орчимд at around 10 o'clock 10 цагийн орчимд

between хоорондbetween one andtwo o'clock

нэгээс хоёрцагийн хооронд

47

ХОЛБООС VГ (The conjunction)

Холбоос Vг нь бие даасасн Vг єгVVлбэрVVдийг холбох VVрэгтэй ба холбоос Vгийн дараах тєрлVVд байдаг.

I . ЗэрэгцVVлэх (Co-ordinating Conjunctions) :

english mongolian

and ба, бєгєєд, харин

neither . . . nor . . . ч биш

as тэгэх, ингэх Vедээ

both . . . and аль аль нь, . . . ч тэр

whereas гэтэл, харин

or буюу

as well as мєн тVVнчлэн

not only . . .but also зєвхєн . . . тєдийгVй, мєн тVVнчлэн

but гэвч

while -х зуур, хооронд

either . . . or эсвэл

Жишээ нь : I and my brother - ах бид хоёрHe is small but strong. - Тэр жижиг гэвч хVчтэй. He can't (either)read or write. - Тэр уншиж бичиж чаддаггVй.I know both you and your friend. - Би чамайг ч чиний найзыг ч мэднэ.

II . Захируулах (Subordinating Conjunctions):

english mongolian

that гэж

till (until) хVртэл, болтол

becauseучир нь, яагаад гэвэл

lest . . . -гVйн тулд

though, although хэдийгээр . . . боловч

before ээс ємнє

where хаана, хаашаа

48

if хэрэв

when . . . Vед, -хад(4)

unless -гVй л бол

for тул, учир

if weather уу(2), . . . ууь VгVй юу

while Vед

since аас хойш, учраас, тул

in order that . . . -ын тулд, . . . сан(4) байхын тулд

provided (that) (гэсэн) нєхцєлд

as soon as-магц(4), -нгуут(2) (хугацаа)

as long as зєвхєн, -х тохиолдолд

as тул, учир, Vед, -хад(4)

supposing хэрвээ . . .сан(4) бол

after -аас(4) хойш

wherever хаана ч, хэзээ ч

so that тулд, гэж

in case -бал, -вал, хэрэв, -ж магадгVй тул

зэрэг холбоосыг харьцуулах холбоос (comparative conjuctions) гэдэг ба холбоос Vг нь єгVVлбэрт Vндсэн утгаа хадгалж бие даасан гишVVний VVргээр орж байвал холбох Vгс (conjunctive words) гэдэг.Хэрэв єгVVлбэрт Vндсэн утгаа алдах тохиолдолд холбоос Vгийн VVргээр орно.

Холбох Vг Холбоос Vг

I know who lives in this house.The man who lives in this house works in a bank.

Энэ байшинд хэн амьдардгийгби мэднэ.

Энэ байшинд амьдардаг хVн банкиндажилладаг.

49

ДVРЭМ БУС VЙЛ VГ (Irregular verbs)

English Mongolian

Эс тухайлах хэлбэр

(Indefinite infinitive)

Жирийн єнгєрсєн цаг

(Simple past)

Єнгєрсєн цагт нєхцєл Vйл Vг

(Past participle)

I . Нэг хэлбэрийн

bid bid bid гуйх хVсэх

burst burst burst дэлбэрэх, тэсрэх

cast cast cast орхих, хаях

cost cost cost Vнэтэй байх

cut cut cut хэрчих, огтлох

hit hit hit цохих, дэлсэх

hurt hurt hurt бэртэх, гэмтэх

let let let зєвшєєрєх, орхих

put put put тавих

read read read унших

set set set байрлуулах, суух

shed shed shed урсгах

shut shut shut хаах, таглах

spread spread spread дэлгэрэх, тархах

II . -t тєгсгєл авдаг

bend bent bent муруйх, матах

build built built барих, байгуулах

burn burnt burnt шатаах, тVлэх

dream dreamt dreamt зVVдлэх, мєрєєдєх

dwell dwelt dweltоршин суух, нутаглах

lean leant leant налах, тVших

learn learnt learnt сурах, судлах

lend lent lentзээлVVлэх, зээл єгєх

mean meant meant гэх, дурдах

send sent sent илгээх, явуулах

smell smelt smelt Vнэрлэх

spell spelt spelt Vсэглэх, холбох

spend spent spent(цаг) зарах, єнгєрVVлэх

spoil spoilt spoilt эвдрэх, гэмтэх

III . Vндсэн эгшиг богиносох

50

bleed bled bled цус гарах

breed bred bred тэжээх, єсгєх

creep crept crept мєлхєх

deal dealt dealt эрхлэх, хариуцах

feed fed fed тэжээх

feel felt felt мэдрэх, мэдэх

flee fled fled оргох, буруулах

keep kept kept хадгалах

kneel knelt knelt сєгдєх, сєхрєх

lead led led хєтлєх, удирдах

leave left left орхих, Vлдээх

light lit lit ноцоох, асаах

meet met met уулзах

sleep slept slept нойрсох, унтах

sweep swept swept шVVрдэх

weep wept wept уйлах, гашуудах

IV . Vндсэн эгшгийн бусад єєрчлєлтVVд

bring brought brought авчрах

buy bought bought худалдан авах

catch caught caught барих

have had had -тай байх, -тай

hear heard heard сонсох

lay laid laid хэвтэх, тавих

lose lost lost алдах, гээх

make made made хийх, Vйлдэх

pay paid paid мєнгє єгєх, тєлєх

say said said хэлэх, єгVVлэх

seek sought sought эрэх, хайх

sell sold sold худалдах, зарах

teach taught taught багшлах

tell told told тайлбарлах, хэлэх

think thought thought бодох, санах

V . Гурван єєр эгшиг

arise arose arisenєєдлєх, єндийх, босох

begin began begun эхлэх, VVсэх

drink drank drunk уух, залгих

drive drove driven жолоодох, хєєх

fly flew flown нисэх

ride rode ridden унаа унах

ring rang rung хангинах, дуугарах

rise rose risen босох, дээшлэх

51

sing sang sung дуусах

sink sank sunk шингэх, живэх

spring sprang sprung Vсрэх, харайх

swim swam swum усанд сэлэх

write wrote written бичих

VI . Одоо цаг болон

beat beat beaten цохих, жанчих

become became become болох, хувирах

bid bade bidden хVсэх, гуйх, урих

blow blew blown Vлээх

come came come ирэх

draw drew drawn зурах, дVрслэх

eat ate(eat) eaten идэх, зооглох

fall fell fallen унах, ойчих

forbid forbade forbidden хорих, хориглох

forgive forgave forgivenшилжVVлэх, єршєєх

give gave given єгєх

grow grew grown ургах, єсєх

know knew known сэдэх, ухаарах

mistake mistook mistaken алдах, эндэх

run ran run давхих, гVйх

see saw seen харах, Vзэх

shake shook shaken сэгсрэх

slay slew slain алах

take took taken авах, барих

throw threw thrown хаях, орхих

VII . Єнгєрсєн цаг болон єнгєрсєн цагт нєхцєл Vйл Vг нь адилхан эгшигтэй

awake awoke awoke(awaked) сэрэх

bear bore borne тєрєх

bind` bound bound уях, боох, хVлэх

bite bit bitten хазах, зуух

break broke broken эвдэх, хэмхлэх

choose chose chosen шилэх, сонгох

cling clung clung наалдах, зуурах

dig dug dug малтах, ухах

fight fought fought тэмцэх, тулалдах

find found found олох

forget forgot forgotten мартах

freeze froze frozen хєлдєх

get got got авах, хVрч очих

hang hung hung єлгєх, дVVжлэх

52

hide hid hidden нуугдах

hold held held барих, атгах

lie lay lain хэвтэх

shine shone shone гэрэлтэх, гийгVVлэх

shoot shot shot харвах, буудах

sit sat sat суух

speak spoke spoken ярих, єгVVлэх

spin spun spun ээрэх

spit spat spat нулимах

stand stood stood зогсох

steal stole stolen хулгайлах

stick stuck stuck хатгах, наах

sting stung stung хатгах, хэлхэх

strike struck struck цохих, тогших

swear swore sworn тангараглах

swing swung swung савлах, дVVжигнэх

tear tore torn сэмрэх, урагдах

wear wore worn ємсєх, зVVх

win won won хожих, дийлэх

wring wrung wrung мушгих, базах

VIII . Сул хэлбэрийн дараах єнгєрсєн цаг

mow mowed mown євс хадах

sew sewed sewn оёх, хадах

show showed shown VзVVлэх

sow sowed sown тарих, тариалах

strew strewed strewnэнд тэнд хаях, цацах

IX . Онцгой Vндсэн хэлбэрVVд

do did done хийх, Vйлдэх

go went gone явах, одох

be was been байх, юм, мєн, бол

53

Documents

Англи хэлний дVрмийн эмхтгэл (English grammar) (1)