A N A L I Z A OSTVARIVANJA EKONOMSKE POLITIKE CRNE GORE … · vlada crne gore ministarstvo finansija a n a l i z a ostvarivanja ekonomske politike crne gore za devet mjeseci 2009

VVLLAADDAA CCRRNNEE GGOORREE MMIINNIISSTTAARRSSTTVVOO FFIINNAANNSSIIJJAA

AA NN AA LL II ZZ AA

OOSSTTVVAARRIIVVAANNJJAA EEKKOONNOOMMSSKKEE PPOOLLIITTIIKKEE CCRRNNEE GGOORREE ZZAA DDEEVVEETT MMJJEESSEECCII 22000099.. GGOODDIINNEE

PPooddggoorriiccaa,, nnoovveemmbbaarr 22000099.. ggooddiinnee

Analiza ostvarivanja ekonomske politike Crne Gore za devet mjeseci 2009. godine

Ministarstvo finansija 2

SSAADDRRŽŽAAJJ

UUVVOODDNNEE NNAAPPOOMMEENNEE ........................................................................................................................................................................................................................................ 33 11.. KKOONNCCEEPPTT EEKKOONNOOMMSSKKEE PPOOLLIITTIIKKEE ZZAA 22000099..GGOODDIINNUU--OOPPŠŠTTII OOKKVVIIRR PPOOLLIITTIIKKAA II CCIILLJJEEVVAA ...................................................................................................................................................................................................................................... 44 22.. OOSSNNOOVVNNII MMAAKKRROOEEKKOONNOOMMSSKKII IINNDDIIKKAATTOORRII ZZAA 22000099..GGOODDIINNUU -- OOSSTTVVAARREENNJJEE ZZAA DDEEVVEETT MMJJEESSEECCII 22000099..GGOODDIINNEE .............................................................................................................................. 55 33.. EEVVRROOPPSSKKEE IINNTTEEGGRRAACCIIJJEE ................................................................................................................................................................................................................ 77 44.. JJAAVVNNEE FFIINNAANNSSIIJJEE…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..1100 55.. SSTTRRUUKKTTUURRNNEE RREEFFOORRMMEE .............................................................................................................................................................................................................. 1144 55..11.. SSEEKKTTOORR PPRRIIVVRREEDDEE .................................................................................................................................................................................................................... 1144 55..11..11.. PPrreessttrruukkttuurriirraannjjee ii pprriivvaattiizzaacciijjaa .................................................................................................................................................................... 1144 55..11..22.. RRaazzvvoojj pprreedduuzzeettnniiššttvvaa ii mmaalliihh ii ssrreeddnnjjiihh pprreedduuzzeeććaa .................................................................................................... 1155 55..11..33.. MMrreežžnnee iinndduussttrriijjee.............................................................................................................................................................................................................. 1188 55..11..33..11.. EEnneerrggeettiikkaa ........................................................................................................................................................................................................ 1188 55..11..33..22.. TTrraannssppoorrtt ii tteelleekkoommuunniikkaacciijjee ................................................................................................................................................ 2211 55..11..44.. UUrreeddjjeennjjee pprroossttoorraa ........................................................................................................................................................................................................ 2288 55..11..55.. ZZaaššttiittaa ii uunnaapprreeddjjeennjjee žžiivvoottnnee ssrreeddiinnee ............................................................................................................................................ 2299 55..11..66.. RReeggiioonnaallnnii rraazzvvoojj ............................................................................................................................................................................................................ 3311 55..11..77.. RRaazzvvoojj iinnffoorrmmaacciioonnoogg ddrruuššttvvaa...................................................................................................................................................................... 3322 55..11..88.. SSttaattiissttiikkaa ...................................................................................................................................................................................................................................... 3344 55..22.. FFIINNAANNSSIIJJSSKKII SSEEKKTTOORR ........................................................................................................................................................................................................ 3355 55..22..11.. BBaannkkaarrsskkii sseekkttoorr .......................................................................................................................................................................................................... 3355 55..22..22.. NNeebbaannkkaarrsskkii sseekkttoorr .................................................................................................................................................................................................. 3377 55..33.. TTRRŽŽIIŠŠTTEE RRAADDAA .................................................................................................................................................................................................................................. 3388 55..33..11.. ZZaappoosslleennoosstt ii ttrržžiiššttee rraaddaa ................................................................................................................................................................................ 3388 55..33..22.. SSoocciijjaallnnaa ppoolliittiikkaa .......................................................................................................................................................................................................... 4411 55..33..33.. PPoolliittiikkaa zzaarraaddaa ii ppeennzziijjaa .................................................................................................................................................................................... 4433 55..44.. IINNVVEESSTTIICCIIJJEE…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………....4444 66.. RREEAALLNNII SSEEKKTTOORR ............................................................................................................................................................................................................................................ 4477 66..11.. PPrreerraaddjjiivvaaččkkaa iinndduussttrriijjaa ii rruuddaarrssttvvoo ........................................................................................................................................................................ 4477 66..22.. TTuurriizzaamm ............................................................................................................................................................................................................................................................ 4499 66..33.. PPoolljjoopprriivvrreeddaa,, ššuummaarrssttvvoo ii vvooddoopprriivvrreeddaa ........................................................................................................................................................ 5533 66..44.. GGrraaddjjeevviinnaarrssttvvoo ii ssttaammbbeennoo--kkoommuunnaallnnaa ddjjeellaattnnoosstt ........................................................................................................................ 5544 66..55.. TTrrggoovviinnaa .......................................................................................................................................................................................................................................................... 5577 77.. DDRRUUŠŠTTVVEENNEE DDJJEELLAATTNNOOSSTTII ...................................................................................................................................................................................................... 5588



UUVVOODDNNEE NNAAPPOOMMEENNEE

AAnnaalliizzaa oossttvvaarriivvaannjjaa EEkkoonnoommsskkee ppoolliittiikkee CCrrnnee GGoorree zzaa ddeevveett mmjjeeeeccii 22000099.. ggooddiinnee jjee uurraaddjjeennaa uu sskkllaadduu ssaa PPrrooggrraammoomm rraaddaa VVllaaddee CCrrnnee GGoorree zzaa 22000099.. ggooddiinnuu.. KKoorriiššććeennii ssuu zzvvaanniiččnnii ppooddaaccii ZZaavvooddaa zzaa ssttaattiissttiikkuu –– MMoonnssttaattaa,, CCeennttrraallnnee bbaannkkee CCrrnnee GGoorree,, KKoommiissiijjee zzaa hhrraattiijjee oodd vvrriijjeeddnnoossttii ii vveeććiihh pprreedduuzzeeććaa.. UU iizzrraaddii ddookkuummeennttaa oobbeezzbbiijjeeddjjeennaa jjee ssaarraaddnnjjaa ii uussaaggllaaššeennoosstt ooccjjeennaa ii iinnffoorrmmaattiiččkkee oossnnoovvee ssaa rreessoorrnniimm mmiinniissttaarrssttvviimmaa ii ddrruuggiimm oorrggaanniimmaa ddrržžaavvnnee uupprraavvee ii iinnssttiittuucciijjaammaa..



1. KKOONNCCEEPPTT EEKKOONNOOMMSSKKEE PPOOLLIITTIIKKEE ZZAA 22000099..GGOODDIINNUU -- OOPPŠŠTTII OOKKVVIIRR PPOOLLIITTIIKKAA II CCIILLJJEEVVAA

UU oossnnoovvii kkoonncceeppttaa rraazzvvoojjaa uu 22000099..ggooddiinnii jjee ppoottrreebbaa ddaa ssee ssaaččuuvvaajjuu eeffeekkttii uussppoossttaavvlljjeennee mmaakkrrooeekkoonnoommsskkee ssttaabbiillnnoossttii ii iinneerrcciijjaa ddiinnaammiiččnnoogg pprriivvrreeddnnoogg rraassttaa uuzz uuvvoođđeennjjee mmjjeerraa kkoojjee iimmaajjuu zzaa cciilljj ddaa uubbllaažžee ooččeekkiivvaannee eeffeekkttee ooppššttee ffiinnaannssiijjsskkee kkrriizzee ii oobbeezzbbiijjeeddee zzaaššttiittnnee mmeehhaanniizzmmee uu ttoomm ppoogglleedduu.. UU ttoomm ookkvviirruu,, aa zzaaddrržžaavvaajjuuććii ssttrraatteešškkii kkuurrss CCrrnnee GGoorree kkaa pprriiddrruužžiivvaannjjuu EEUU ii eevvrrooaattllaannsskkiimm iinntteeggrraacciijjaammaa,, oopprreeddjjeelljjeennjjee jjee ddaa ddaalljjee jjaaččaannjjee ttrržžiiššnnee oorriijjeennttaacciijjee pprriivvrreeddee ii ppooddrršškkaa pprreedduuzzeettnniiččkkoojj iinniicciijjaattiivvii uu rreeaalliizzaacciijjii pprrooggrraammaa ppookkrreettaannjjaa ii ššiirreennjjaa nnoovvoogg bbiizznniissaa ii iinnvveessttiicciioonniihh iiddeejjaa,, pprriijjee ssvveeggaa uu ookkvviirruu mmaalliihh ii ssrreeddnnjjiihh pprreedduuzzeeććaa,, uuzz aammoorrttiizzoovvaannjjee nneeiizzbbjjeežžnniihh uuttiiccaajjaa nnaa ssoocciijjaallnnuu ssffeerruu ii žžiivvoottnnii ssttaannddaarrdd ssttaannoovvnniiššttvvaa,, bbuuddee uu oossnnoovvii ooddggoovvoorraa ddrržžaavvee nnaa pprreeddssttoojjeeććee iizzaazzoovvee..

PPoollaazzeeććii oodd pprroojjeekkcciijjaa nniižžeegg nniivvooaa pprriivvrreeddnnee aakkttiivvnnoossttii,, uuzz ssmmaannjjeennii pprriilliivv nnoovviihh iinnvveessttiicciijjaa ii ootteežžaannee uusslloovvee kkrreeddiittnnee ppooddrršškkee,, aa oossllaannjjaajjuuććii ssee nnaa ppooddssttiiccaajj aakkttiivviirraannjjuu pprreedduuzzeettnniiččkkiihh ppootteenncciijjaallaa mmaalliihh ii ssrreeddnnjjiihh pprreedduuzzeeććaa,, eekkoonnoommsskkoomm ppoolliittiikkoomm ssee kkaaoo oossnnoovvnnii cciilljj ppoossttaavvlljjaa:: ooččuuvvaannjjee kkoonnttiinnuuiitteettaa pprriivvrreeddnnoogg rraassttaa..

PPoojjeeddiinnaaččnnii cciilljjeevvii eekkoonnoommsskkee ppoolliittiikkee zzaa 22000099..ggooddiinnuu ssuu::

11.. DDaalljjee uunnaapprreeđđiivvaannjjee kkoonnkkuurreennttnnoossttii eekkoonnoommsskkoogg ssiisstteemmaa uu cciilljjuu ooččuuvvaannjjaa iinntteerreessaa ddoommaaććiihh ii ssttrraanniihh iinnvveessttiittoorraa;;

22.. PPooččeettaakk rreeaalliizzaacciijjee pprriipprreemmlljjeenniihh iinnffrraassttrruukkttuurrnniihh ii ttuurriissttiiččkkiihh pprroojjeekkaattaa ii pprroojjeekkaattaa uu oobbllaassttii eenneerrggeettiikkee;;

33.. PPooddssttiiccaajj pprreedduuzzeettnniiššttvvuu uu ookkvviirruu mmaalliihh ii ssrreeddnnjjiihh pprreedduuzzeeććaa ii ooččuuvvaannjjee nniivvooaa zzaappoosslleennoossttii;;

44.. JJaaččaannjjee kkoonnkkuurreennttnnoossttii pprriivvrreeddee;; 55.. RRaazzvvoojj SSjjeevveerrnnoogg rreeggiioonnaa..

SSiinneerrggiijjaa oossnnoovvnnoogg ii ppoojjeeddiinnaaččnniihh cciilljjeevvaa eekkoonnoommsskkee ppoolliittiikkee ttrreebbaa ddaa oommoogguuććii pprriivvrreeddnnii rraasstt uu 22000099..ggooddiinnii..

PPrroojjeekkttoovvaannii mmaakkrrooeekkoonnoommsskkii iinnddiikkaattoorrii zzaa 22000099.. ggooddiinnuu

2009.

procjena BDP u tekućim cijenama, mil. € 3.715,0 Rast realnog BDP, % 5,01 Inflacija, % 4,5 Rast zaposlenosti (osobe), % 2,1 Stopa nezaposlenosti, % 10,3 Bilans razmjene roba i usluga, tekuće cijene, mil. € -1.151,6

Bilans razmjene roba i usluga, % BDP -31,0 Spoljni dug, mil. EUR 710,0 Spoljni dug, % BDP 19,1 Neto strane direktne investicije, tekuće cijene, mil. EUR 460

Neto strane direktne investicije, % of BDP 12,4

1 Pripremljen i alternativni scenario sa rastom bruto domaćeg proizvoda od 2,5%.



22.. OOSSNNOOVVNNII MMAAKKRROOEEKKOONNOOMMSSKKII IINNDDIIKKAATTOORRII ZZAA 22000099..GGOODDIINNUU --OOSSTTVVAARREENNJJEE ZZAA DDEEVVEETT MMJJEESSEECCII 22000099..GGOODDIINNEE U proteklih devet mjeseci 2009.godine crnogorska ekonomija, kao otvoren sistem, bila je suočena sa snažnim uticajem ekonomske i finansijske krize. Ugrožena likvidnost bankarskog sistema znatno je ograničila mogućnosti kreditne aktivnosti banaka, pa je izostankom podrške izvršavanju tekućih obaveza i razvojnim programima u realnom sektoru, eskalirao problem međusobnih potraživanja, reduciranja poslovne aktivnosti i razvojnih planova i projekata. U takvom ambijentu, opšti pad privredne aktivnosti uslovio je smanjivanje dinamike privrednog rasta ispod realnog nivoa u istom periodu prošle godine.

Koncept ekonomske politike Crne Gore za 2009.godinu u osnovi je baziran na sistemu mjera podrške jačanju likvidnosti privrede i podsticanju tražnje. Implementacija predviđenih mjera tokom godine je uticala da se ublaže efekti krize na osnovne reproduktivne tokove i očuva ambijent preduzetništva i aktivnost onih oblasti privrede na kojima će se zasnivati oporavak i dinamiziranje privrednog rasta. Upravo sektor malih i srednjih preduzeća je pokazao vitalnost i sposobnost da se adaptira na otežane uslove. Objektivno uslovljena ranjivost većih sistema u pogledu mogućnosti održavanja proizvodnje, postojećeg nivoa zaposlenosti, isplata zarada i dr, uslovila je potrebu snažne državne podrške i traženja optimalnih rješenja kao uslova za stvaranje njihove dugoročnije perspektive. Karakteristično je, međutim, da i pored uticaja krize na smanjivanje privredne aktivnosti i dinamike rasta, pokazatelji o kretanjima u oblasti zapošljavanja, investicija, cijena i dr, ukazuju na validnost primijenjenih mjera ekonomske politike i realnost očekivanja da će očuvan preduzetnički ambijent i interes za nova ulaganja biti osnova za oživljavanje privrednog rasta.

Polazeći od opredjeljenja i mjera ekonomske politike za 2009.godinu usmjerenih na ublažavanja efekata ekonomske i finansijske krize na ekonomiju Crne Gore, Vlada Crne Gore je u cilju poboljšanja likvidnosti bankarskog sektora i privrede u cjelini, u proteklih devet mjeseci ove godine, posebnu pažnju posvetila smanjenju javne potrošnje kroz rebalans budžeta i mjerama štednje čiju je važnost produžavala i prilagođavala objektivnim potrebama tokom godine. Zakonom o izmjenama i dopunama Zakona o budžetu, javna potrošnja je smanjena za 3,39 procijenjenog bruto domaćeg proizvoda za 2009.godinu, a uz rebalans budžeta Vlada Crne Gore je utvrdila i dodatne mjere štednje koje se odnose na ograničavanje novog zapošljavanja u javnom sektoru i racionalizaciju svih troškova uprave, osim onih koji su uslov održavanja redovne djelatnosti. Upravo po osnovu dodatnih mjera štednje, nakon rebalansa budžeta, od jula do oktobra 2009.godine, ostvrene su uštede u iznosu od 42,2 mil.€.

Teškoće u održavanju budžetskih prorporcija uslovile su potrebu potpisivanja Ugovora o kreditu sa Erste bankom u iznosu od 30 mil.€ i Ugovor sa Credit Suiss-om u iznosu od 90 mil.€ s namjenom za finansiranje budžetske potrošnje u 2009.godini. Takođe, u cilju održavanja tekuće likvidnosti budžeta, prodato je i 41,6 mil.€ državnih zapisa. Rebalansom je predviđeno i izdavanje državnih garancija u iznosu od 167,0 mil.€ za kredite kojim se pospješuje domaća proizvodnja i izvoz (KAP, Željezara, Montenegroerlines i dr.).

Primjenjujući mjere antikriznog programa, koji je dio koncepta ekonomske politike Crne Gore za 2009.godinu, Vlada je od kraja prošle godine, kada je usvojen Zakon o podršci bankarskom sektoru, kojim se garantuju depoziti privrede i građana i međubankarsko kreditiranje, u cilju podrške likvidnosti, obezbijedila oko 8,0% BDP-a. Vlada je obezbijedila oko 90 miliona kroz direktnu kreditnu podršku, prijevremene otkupe kredita i davanje garancija na kredite.

U cilju poboljšanja likvidnosti bankarskog sistema i podrške sektoru malih i srednjih preduzeća, Vlada je dala garancije na kredit Evropske investicione banke u iznosu od 91 mil.€ i kredit Njemačke razvojne banke (KWF) od 50 mil.€.

Vlada je vodila politiku smanjenja poreza i doprinosa i time uticala na povećanje standarda građana a u tu svrhu su za 7,7 mil.€ povećani i izdaci za socijalnu zaštitu.

Zakonom o budžetu predviđeno je subvencioniranje troškova električne energije. Za realizaciju programa subvencioniranja potrošača na distributivnoj mreži u periodu januar-septembar 2009.godine izdvojeno je oko 13,8 mil.€ od čega se za subvencije najugroženijih kategorija odnosi 4,8 mil.€.



Ukidanjem naknada za autoputeve, naknada za korišćenje građevinskog zemljišta, prijevremenim otplatama unutrašnjeg duga po osnovu restitucije i stare devizne štedenje i drugim mjerama, stvoreni su dodatni uslovi za jačanje komponente potrošnje i relaksaciju uslova za održavanje aktivnosti sektora biznisa. Istovremeno, realizacijom redovnih programa podrške malim i srednjim preduzećima i posebnog programa »Posao za vas«, značajno se utiče na podsticanje preduzetničke inicijative i novo zapošljavanje. Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća je do 12.10.2009.godine (uključujući i 2008.godinu) pozitivno ocijenila, a banke odobrile, 98 projekata u vrijednosti od 9,53 mil.€, čime su stvoreni uslovi za otvaranje 628 novih radnih mjesta. Fond za razvoj Crne Gore je od 01.01. do 01.10.2009.godine odobrio finansiranje 27 projekata malih i srednjih preduzeća u iznosu od 3,51 mil.€ čime će se stvoriti uslovi za zapošljavnaje 134 radnika a pružena je podrška i za šest projekata od infrastrukturnog i ekološkog značaja lokalnim upravama i preduzećima u iznosu od 2,6 mil.€. Zavod za zapošljavanje Crne Gore je u periodu od 1.01.do 16.10.2009.godine po svim projektima samozapošljavanja pozitivno ocijenio 576 projekata u vrijednosti od 3,94 mil.€ kojima je predviđeno otvaranje 790 novih radnih mjesta.

Na osnovu raspoloživih podataka o privrednim kretanjima po pojedinim oblastima i sektorima i praćenja cjeline procesa tekućih i razvojnih aktivnosti u privredi tokom godine, procijenjeno je da je za devet mjeseci 2009.godine ostvaren bruto domaći proizvod na nivou od 2.670,2 mil.€ što je oko 4,0% realno manje u odnosu na isti period prošle godine. Rezultat je pokazatelj uticaja ekonomske i finansijske krize na opšti pad privredne aktivnosti nastao pretežno u uslovima smanjenja industrijske proizvodnje (pad proizvodnje kod sva tri sektora uz uticaj remonta Termoelektrane na negativan rezultat kod sektora proizvodnje električne energije, gasa i vode), smanjenja obima radova u građevinarstvu, prometa u saobraćaju i trgovini. Međutim, pad obima proizvodnje i usluga u ovim oblastima djelimično je kompenziran time što je promet u turizmu ostvaren praktično na nivou prošlogodišnjeg, što podrška poljoprivredi utiče na aktiviranje poljoprivrednih resursa i proizvodnje, raste priliv neto stranih direktnih investicija i što indeks potrošačkih cijena, u skladu s projekcijama, ne ukazuje na uslove za generisanje inflacionih očekivanja. Pritom se u poređenju sa razvijenim sistemima i ekonomijama u okruženju zapažaju izvjesno zakasneliji efekti krize, što će uticati i na nešto usporeniju dinamiku oporavka.

Poslednji raspoloživi podaci Eurostata, dati poređenja radi, pokazuju da je u drugom kvartalu 2009.godine u Evropskoj Uniji (EU 27) ostvareni bruto domaći proizvod realno niži za 4,9% u odnosu na isti kvartal prošle godine. Najniže stope rasta ostvarene su u Litvaniji (-20,4%), Latviji (-17,3%), i Estoniji (-16,1%). U istom periodu, u Irskoj je ostvarena stopa rasta koja je niža za 7,3%, Danskoj 7,0%, Italiji 6,0% i Njemačkoj 5,9%.. Od zemalja u okruženju u ovom periodu u Srbiji je ostvaren bruto domaći priozvod niži za 4,1% a u Hrvatskoj 6,3%.

Fizički obim industrijske proizvodnje za devet mjeseci ove u odnosu na isti period prošle godine, niži je za 30,9%. Proizvodnja u sektoru prerađivačke industrije niža je za 36,6%, sektoru vađenja ruda i kamena za 64,5% a sektoru električne energije gasa i vode za 1,9%.

Inflacija, mjerena indeksom potrošačkih cijena, u septembru 2009.godine u odnosu na decembar prošle godine, iznosila je 1,4%. Najviše su porasle cijene iz kategorije hoteli i restorani (15,9%), prevoz (10,9%), alkoholna pića i duvan (7,6%) i komunikacije (5,2%), dok je pad zabilježen kod cijena iz kategorije pokućstvo i oprema za kuću (6,0%), odjeća i obuća (0,8%) i kultura i rekreacija (0,4%). Na godišnjem nivou potrošačke cijene su bile više za 1,7% dok je prosječna stopa za period januar-septembar 2009. u odnosu na isti period prethodne godine, iznosila 3,9%.

Kretanje indeksa potrošačkih cijena Struktura % 09.2009

12. 2008 09.2009 09.2008

01-09.2009 01-09.2008

Indeks potrošačkih cijena-ukupno 100,0 101,4 101,7 103,9 Hrana i bezalkoholna pića 42,5 100,1 101,6 104,2 Alkoholna pića i duvan 4,8 107,6 107,,8 107,1 Odjeća i obuća 8,2 99,2 99,7 101,0 Stanovanje 12,8 100,0 107,8 117,5 Pokućstvo i oprema za kuću 5,4 94,0 94,1 98,5 Zdravstvo 2,3 100,9 102,2 103,3 Prevoz 10,0 110,9 96,0 92,8 Komunikacije 6,6 105,2 105,1 103,2 Kultura i rekreacija 2,9 99,6 99,1 100,9 Obrazovanje 0,2 100,0 100,0 100,0 Restorani i hoteli 0,1 115,9 115,9 106,8 Ostala dobra i usluge 4,3 101,1 101,2 101,3

Izvor: Monstat



Pokazatelji ukazuju da u uslovima smanjene agregatne tražnje i pada privredne aktivnosti, u skladu s očekivanjima, nema inflatornih tendencija i da kretanje cijena predstavlja faktor makro-ekonomske stabilnosti. U uslovima smanjenog eksternog uticaja na cijene, moguće promjene su vezane za kretanja na tržištu nafte i njenih derivata i tržištu električne energije.

Podaci o godišnjoj inflaciji u Evropskoj Uniji (EU 27), dati radi poređenja, pokazuju stopu rasta od 0,3%. Najniže stope zabilježene su u Irskoj (-3,0%), Portugalu (-1,8%) i Estonija (-1,7%) a najveće u Rumuniji (4,9%), Mađarskoj (4,8%) i Poljskoj (4,0%). Od zemalja u okruženju Slovenija je zbilježila godišnji rast od 0,0%, Hrvatska 1,0% a Srbija 7,3%.

Krajem septembra 2009.godine bilo je 176.936 zaposlenih, dok je u periodu januar-septembar ostvarena prosječna zaposlenost veća za 5,5 % u odnosu na isti period prošle godine (projekcija za 2009.godinu 2,1%). Istovremeno, na evidenciji Zavoda za zapošljavanje krajem septembra bilo je 27.269 nezaposlenih, što je za 3,3% manje u odnosu na isti mjesec prošle godine. Pritom je trend održavanja nezaposlenosti ispod nivoa u prošloj godini, u trećem kvartalu ove godine izvjesno usporeniji u odnosu na kretanja u prvom polugođu. Stopa nezaposlenosti krajem septembra 2009.godine iznosila je 10,3% dok je u istom mjesecu prošle godine iznosila 10,7%, ali je i nešto veća u odnosu na kraj mjeseca juna 2009.godine (10,2%), što u cjelini ukazuje da mjere podrške preduzetništvu i novom zapošljavanju daju rezultate.

Smanjena privredna aktivnost uticala je na obim ekonomske saradnje s inostranstvom. Obim robne razmjene s inostranstvom u periodu januar-septembar 2009.godine, ostvaren u vrijednosti od 1.413,30 mil.€, za 39,1% je niži u odnosu na isti period prošle godine. Pritom je uvoz robe u vrijednosti od 1.205,03 mil.€ niži za 39,07% a izvoz u vrijednosti od 208,27 mil.€ za 39,3%. Deficit u robnoj razmjeni, ostvaren na nivou od 996,76 mil.€, je za 39,02% niži u odnosu na isti period prošle godine, prije svega zbog znatnog smanjenja vrijednosti uvezene robe, što se vidi iz sljedeće tabele:

Trgovinski bilans

- u mil.€

OPIS I-IX 2008 I-IX 2009 INDEX

Izvoz 343,09 208,27 60,70

Uvoz 1.977,58 1.205,03 60,93

Obim razmjene (1+2) 2.320,67 1.413,30 60,90

Trgovinski bilans -1.634,49 -996,76 60,98

Pokrivenost uvoza izvozom 17,35 17,28 99,62

Izvor: Monstat

Pozitivno je što se u strukturi uvoza održava pretežno učešće opreme i sirovina, što ukazuje na održavanje investicione tražnje i očekivanja ulaganja u nove investicione projekte.

Državni dug Crne Gore na dan 30.09.2009.godine iznosio je 1.071,2 mil.€ ili 33,0% procijenjenog BDP za 2009.godinu (3.242,0 mil.€), od čega unutrašnji dug iznosi 426,0 mil.€ ili 13,1% BDP, dok spoljni dug iznosi 645,2 mil.€ ili 19,9% BDP. Nastavlja se sprovođenje politike javnog duga, u skladu sa Strategijom za upravljanje dugom 2008-2010.godina.

U proteklih devet mjeseci 2009.godine ukupan priliv stranih direktnih investicija iznosio je 541,6 mil.€, dok je neto iznos ostvaren na nivou od 454,7 mil.€, što je za 15,0 % više u odnosu na uporedni period prošle godine. Pokazatelji koji ukazuju na održavanje interesovanja za projekte na ovom području prate i indikatori pozitivnih promjena u strukturi ulaganja. Evidentno jača udio ulaganja u preduzeća i banke u odnosu na ulaganja u nekretnine. Realizacija projekata kapitalne infrastrukture koja je u toku, početak izgradnje autoputa i realizacija neke od predviđenih investicija iz oblasti energetike i turizma treba da pokrene značajnije efekate na ukupan privredni rast.

33.. EEVVRROOPPSSKKEE IINNTTEEGGRRAACCIIJJEE

Aktivnosti na implementaciji strateškog opredjeljenja Crne Gore na proces pridruživanja EU, temelje se na ispunjenju obaveza iz Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju i Privremenog



sporazuma o trgovini i srodnim pitanjima i Nacionalnog programa integracija Crne Gore u EU 2008-2012.godine, kao i dinamikom zadataka predviđenih Ekonomskom politikom za 2009.godinu.

• Na zasijedanju Savjeta ministara EU, krajem aprila 2009.godine, pozitivno su ocijenjeni rezultati Crne Gore u ispunjavanju obaveza u procesu pristupanja Evropskoj uniji, i shodno tome, donijeta je odluka kojom se nalaže Evropskoj komisiji da pripremi Mišljenje o crnogorskoj aplikaciji za članstvo (Avis).

• Vlada Crne Gore je u okviru prioriteta rada u mandatu potvrdila svoje strateško usmjerenje za nastavljanje procesa pridruživanja i usklađivanja sa standardima Evropske Unije i NATO-a. U skladu sa novom organizacijom državne uprave, Sekretarijat za evropske integracije je transformisan u Ministarstvo za evropske integracije.

• Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju između Crne Gore i Evropskih zajednica ratifikovale su 24 države članice EU. To treba da urade samo još lokalni parlamenti Belgije, kao i parlamenti Velike Britanije i Grčke.

• Implementacija Privremenog sporazuma o trgovini i srodnim pitanjima između Evropske zajednice i Crne Gore, koji se primjenjuje od 1. januara 2008. godine, uspješno se sprovodi. Ministarstvo za evropske integracije dostavlja redovne mjesečne izvještaje Skupštini Crne Gore o implementaciji Privremenog sporazuma, kao i kvartalne izvještaje o ukupnim aktivnostima u okviru procesa stabilizacije i pridruživanja. U toku je izrada 17. kvartalnog izvještaja za period jul – septembar 2009.

• II Privremeni odbor za praćenje sprovođenja Privremenog sporazuma, održan je krajem maja u Podgorici, a II godišnji ciklus redovnih sastanaka pet privremenih pododbora, kao zajedničkih tijela Evropske komisije i Vlade Crne Gore održan je u periodu februar – maj. Na svim sastancima je konstatovano da obje ugovorne strane uspješno i u potpunosti primjenjuju Privremeni sporazum, da se dinamika ovih aktivnosti odvija prema strateškim planovima Crne Gore i očekivanjima EU, tako da je projektovani plan aktivnosti za 2009. u potpunosti realizovan već u prvoj polovini godine.

• U ovom periodu je održano osam sastanaka Unaprijeđenog stalnog dijaloga predstavnika Evropske komisije i Crne Gore - plenarni sastanak i sedam sektorskih: saobraćaj, energetika, životna sredina i regionalna politika, inovacije, ljudski resursi, informaciono društvo, socijalna politika, veterina i fitosanitarna pitanja, te oblast pravde slobode i bezbjednosti, na kojima je razmatran napredak Crne Gore u tim oblastima.

• U julu 2009.godine Vladi Crne Gore uručen je Upitnik EK sa informacijama koje Vlada Crne Gore treba da dostavi Evropskoj komisiji za pripremu mišljenja o Zahtjevu Crne Gore za članstvo u EU. U cilju blagovremene pripreme za proces odgovaranja na Upitnik EK, Vlada Crne Gore je, s tim u vezi utvrdila potrebu formiranja novih koordinacionih struktura za sljedeće faze procesa evropskih integracija i odgovaranja na Upitnik EK, u skladu sa novom organizacijom državne uprave i nadležnostima ministarstava. Usvojeno je Uputstvo za odgovaranje na pitanja iz Upitnika EK, pripremljen Priručnik za prevodjenje, uspostavljena kompletna ICT infrastruktura kao podrška procesu odgovaranja i prevođenja odgovora iz Upitnika, kreiran web portal Upitnik i opremljen prevodilački centar sa 50 najboljih prevodilaca. Vlada Crne Gore je krajem jula usvojila okvirni Plan aktivnosti u procesu odgovaranja na Upitnik EK za period avgust – novembar 2009. i kontinuirano pratila njegovo izvršavanje. Očekuje se da krajem novembra bude pripremljen finalni tekst odgovora na Upitnik. Inoviran je Pojmovnik evropskih integracija i definisane nove koordinacione strukture za sljedeću fazu integracija.

• Vlada Crne Gore je usvojila Izvještaj o realizaciji obaveza iz Nacionalnog programa za integraciju za 2008.godinu, sa pregledom realizovanih aktivnosti u oblasti normativnog i regulatornog okvira i novih institucija osnovanih u skladu sa NPI.

• Pristupanje Crne Gore Svjetskoj trgovinskoj organizaciji (WTO) odloženo je zbog otvaranja bilateralnih pregovora sa Ukrajinom. Pregovori nijesu okončani dogovorom zbog neprihvatljivih zahtjeva Ukrajine, koji nijesu u skladu sa interesima Crne Gore.

• Intezivirane su aktivnosti u oblasti implementacije Komunikacione strategije za informisanje javnosti o procesu evropskih integracija u Crnoj Gori. Saradnja sa NVO sektorom doprinosi realizaciji aktivnosti u procesu evropskih integracija. Pripremljen je i usvojen izvještaj o realizaciji komunikacione strategije u 2008. godini i Akcionog plana za 2009. godinu.



• Nastavljena je implementacija projekata iz programa IPA 2007, gdje je za većinu projekata otpočela tenderska procedura. Twinning projekti, „Usklađivanje zakonodavstva“, „Reforma pravosuđa“ su u fazi realizacije, kao i „Borba protiv organizovanog kriminala i korupcije“, za čiju se komponentu Izgradnja Policijske akademije očekuje sprovođenje tendera. Projekat „Razvoj sektora transporta“, koji se tiče izgradnje mini - zaobilaznice Podgorica, kao i projekat „Podrška poreskoj upravi“ su u fazi realizacije, dok su projekti iz oblasti javnih nabavki i infrastrukture kvaliteta izmijenjeni. Ostali projekti iz oblasti finansija, prosvjete, civilnog društva, energetike i veterinarstva su počeli sa sprovođenjem, a njihova potpuna realizacija se očekuje do kraja prvog kvartala 2010. godine.

• Implementacija projekta u okviru IPA 2008 programa je nastavljena u skladu sa planiranom dinamikom. Finansijski sporazum je potpisan 14. januara 2009. godine između Vlade Crne Gore i Komisije evropskih zajednica. Do sada je realizovana selekcija twinning partnera za twinning projekte: „Podrška uspostavljanju IPA programa za ruralni razvoj i implementacioni sistem“ - Austrija, Francuska i Slovačka; „Podrška carinskoj administraciji“ – Austrija, Češka i Slovenija; „Podrška upravljanju u oblasti životne sredine“ – Italija i „Jačanje regulatornih i nadzornih kapaciteta finansijskih regulatora“ – Bugarska i Holandija. Početak implementacije ovih projekata se očekuje u četvrtom kvartalu ove godine. Za ostale projekte u toku su tenderske procedure i priprema ostale neophodne dokumentacije.

• Paket projekata u okviru IPA 2009 nacinalnog programa je odobren u avgustu, na IPA komitetu. U okviru ovog paketa biće finansirani projekti iz oblasti željezničke infrastrukture, životne sredine, policije, sudstva, civilnog društva, kapaciteta za DIS, usklađivanja zakonodavstva o radu, internog tržišta, digitalizacije radiodifuzije, ribarstva, podrške revizorskom organu, izgradnje centra za izbjeglice, zaštite podataka ličnosti i učešća u programima Zajednice u oblasti istraživanja, malih i srednjih preduzeća i kulture.

• U okviru prve komponente IPA 2010 programa odobreno je 16 opisa projekata u ukupnoj vrijednosti od 25 100 000 €. U oblasti političkih kriterijuma odobrena su četiri projekta, dok je u oblastima socio-ekonomskih kriterijuma i sposobnosti preuzimanja obaveza iz članstva odobeno po šest projekata. IPA sredstva će biti dodijeljena kroz 25 ugovora. Finalna verzija opisa projekata će biti gotova do kraja oktobra, kako bi Evropska komisija pripremila prijedlog Finansijskog sporazuma.

• Evropska komisija je odobrila sredstva podrške zemljama Zapadnog Balkana i Turskoj kroz 18 opisa projekata Višekorisničkog IPA programa 2009 (MB IPA 2009). Crnogorske institucije su izrazile zainteresovanost da učestvuju u realizaciji ovih projekata i Nacionalni IPA koordinator (NIPAC), je potvrdila učešće Crne Gore u realizaciji Višekorisničkog IPA 2009 programa.

• U okviru druge komponente IPA programa- prekogranična saradnja, realizovana je objava prvih Poziva za projekte sva 4 bilateralna programa i predstavljena dokumenta iz Aplikacionog paketa (Uputstvo za aplikante, aplikaciona forma, matrica logičkog okvira, budžet). Do sada su zatvoreni Pozivi za projekte tri prekogranična programa:1) Srbija – Crna Gora,2) Albanija – Crna Gora i 3) Bosna i Hercegovina- Crna Gora. U vezi sa Jadranskim programom, objavljen je Prvi poziv za projekte koji će trajati do kraja oktobra 2009.godine. Prvi poziv u okviru MED programa kojim su finansirani projekti sa dva partnera sa strane Crne Gore, NVO Expeditio i Luka Bar objavljen je u martu 2008.godine. Drugi poziv za projekte u okviru istog programa je objavljen u martu 2009.godine, u toku je selekcija projektnih prijedloga. U okviru transnacionalnog programa South East Europe, prvi poziv je objavljen u maju 2008. gdje je finansirano 5 projekata sa partnerima iz Crne Gore.

• Nastavljene aktivnosti u procesu uspostavljanja decentralizovanog sistema implementacije IPA sredstava (DIS) su obuhvatile izradu implementacionog sporazuma; operativnih sporazuma između PAO i SPO službenika kojim se jasno definišu obaveze i odgovornosti ovih funkcija, kao i tijela kojima rukovode, CFCU-om i jedinicama za implementaciju projekata; priručnika o procedurama, Memoranduma o razumijevanju kojim će se pozicionirati Revizorsko tijelo u okviru Državne revizorske institucije.

• Ministarstvo finansija je donijelo Uputstvo o radu državnog trezora u koji su inkorporirana načela korišćenja IPA sredstava.



• Otpočeo je IPA 2007 twinning projekat namijenjen podršci harmonizaciji sa evropskim propisima sa Republikom Slovenijom, čiji su korisnici Ministarstvo za evropske integracije , Sekretarijat za zakonodavstvo, Skupština Crne Gore i ministarstva.

• U proteklom periodu nastavljen je rad na realizaciji IPA projekta – Uvođenje izbornih predmeta „Evropska unija“ u osnovne škole i „Evropske integracije“ u srednje škole (74.000 €). Potpisan je i donatorski program sa Vladom Norveške, za podršku procesu prevođenja evropskih propisa (200.000€).

• Program za razvoj kapaciteta (CDP) kontinuirano obezbjeđuje podršku razvoju institucionalnih i administrativnih kapaciteta za proces evropskih integracija u Crnoj Gori. Tokom izvještajnog perioda CDP je najveću pažnju posvetio jačanju kapaciteta za programiranje evropske podrške preko Instrumenta za predpristupnu pomoć – IPA fonda.

√ √ √ √ √

Box 1 - Evropske integracije

Rezultati:

Efikasno sprovođenje svih obaveza koje proizilaze iz Privremenog sporazuma o trgovini i srodnim pitanjima sa EU; Sprovođenje Nacionalnog programa integracije Crne Gore u EU 2008 -2012. godine; Aktivnosti zajedničkih tijela Vlade Crne Gore i Evropske komisije, kao i sastanci Unaprijeđenog stalnog dijaloga u praćenju sektorskog progresa u implementaciji evropske regulative; Realizacija aktivnosti u okviru mogućnosti korišćenja IPA sredstava; Programi prekogranične saradnje; Aktivnosti na implementaciji sistema DIS struktura; Organizovana i koordinirana aktivnost u procesu odgovaranja na Upitnik EK.

44.. JJAAVVNNEE FFIINNAANNSSIIJJEE

Politika u oblasti javnih finansija bila je usmjerena, prvenstveno, na ublažavanje efekata ekonomske krize na crnogorsku ekonomiju i društvo u cjelini.

Vlada Crne Gore je, početkom ove godine, donijela prve mjere za ublažavanje posljedica globalne krize, koje su usmjerene na efikasno prilagođavanje sistema uslovima krize i stvaranje uslova za nastavljanje dinamičnog ekonomskog razvoja narednih godina.

- nastavljene su poreske reforme kojima je nastavljen trend sniženja stopa poreza na dohodak i stopa poreza na obavezno socijalno osiguranje, ukinuta je naknada za korišćenje građevinskog zemljišta, naknade za auto puteve, radio-difuzna taksa itd.

- uvedeno je subvencioniranje računa za utrošenu električnu energiju za ugrožene kategorije stanovništva i za mala i srednja preduzeća;

- donesena je uredba o mjerama štednje u prvoj polovini tekuće godine koja se odnosi na prestanak zapošljavanja u javnom sektoru, korišćenje službenih automobila, racionalizaciju izdataka za reprezentaciju i službena putovanja, izmjenu dinamike izvršenje rashoda za materijal i usluge itd.

Pored mjera fiskalne politike koje su u primjeni od početka godine, kroz projekat« Posao za vas«, realizuju se i socio-ekonomske mjere podrške, kojima se kroz aktivno zapošljavanje, obezbjeđuje pomoć socijalno ugroženim kategorijama stanovništva, podstiče preduzetništvo i ekonomski rast i utiče na jačanje životnog standarda.

Polazeći od ostvarenja budžeta u prvom polugođu 2009.g. i procjene da će se usporenija naplata tekućih prihoda nastaviti do kraja godine, usvojen je Zakon o izmjenama i dopunama zakona o budžetu Crne Gore za 2009.g, kao i dodatne mjere koje će se primjenjivati do kraja godine, čime se stvaraju uslovi za očuvanje stabilnosti javnih finansija na nivou kriterijuma iz Mastrihta, povećanje produktivnosti ekonomije, dalji razvoj malog i srednjeg biznisa i realizaciju najvažnijih infrastrukturnih projekata (vodosnabdijevanje, otpadne vode, revitalizacija željeznice i energetskog sistema, izgradnja auto-puta itd.). Rebalansom budžeta i dodatnim mjerama predviđeno je:



- smanjenje izvornih prihoda budžeta koji, po rebalansu, iznose 1.253,62 mil.€. i manji su za 212,36 mil.€. u odnosu na sredstva planirana Zakonom o budžetu za 2009.g. Smanjenje izvornih prihoda budžeta rezultat je lošije naplate izvornih prihoda za period jan-jun 2009.godine i procjene da će se taj trend nastaviti do kraja godine. Najznačajnije korekcije odnose se na projekcije naplate poreza i doprinosa, pogotovo indirektnih poreza koji zavise od obima uvoza i potrošnje (porez na dodatu vrijednost, porez na međunarodnu trgovinu i transakcije i porez na nepokretnosti);

- povećanje akciza na mineralna goriva,čime bi se obezbijedili dodatni prihodi budžeta od 12-15 mil.€ u drugoj polovini 2009.godine.Ovo je ujedno i jedina korekcija iz oblasti poreske politike što, u situaciji kada je došlo da pada cijena na svjetskom tržištu, neće značajno opteretiti građane i ekonomiju, niti imati veliki uticaj na opšti porast cijena;

- smanjenje konsolidovanih izdataka budžeta koji, po rebalansu, iznose 1.347,36 mil.€. i manji su za 113,28 mil.€. Najznačajnija umanjenja izdataka odnose se na rashode za bruto zarade, rashode za materijal i usluge i kapitalne izdatke(kako u kapitalnom, tako i u tekućem budžetu), dok su istovremeno povećani izdaci za subvencije i socijalnu zaštitu. Pritom su, nakon rebalansa budžeta, predviđene dodatne mjere:

• umanjenje fonda zarada i ostalih primanja, u javnom sektoru, u iznosu od 8,5 mil.€ mjesečno ili 51 mil.€ do kraja godine. S tim u vezi, osim ograničavanja novog zapošljavanja, treba svesti na najmanju moguću mjeru i ostala lična primanja zaposlenih;

• dodatno smanjivanje dinamike izvršenja izdataka za materijal i usluge, što čini umanjenje od oko 10,0 mil.€ u drugom polugođu ove godine..S tim u vezi neophodno je, do nivoa kojim se ne ugrožava rad u potrošačkim jedinicama, smanjiti izdatke koji se odnose na savjetodavne i ostale ugovorene usluge, službena putovanja i reprezentaciju, upotrebu goriva, korišćenje telefona. Takođe, neophodno je smanjiti izdatke za nabavku putničkih i privrednih vozila, nove informatičke opreme i izdatke za investiciono i tekuće održavanje.

- planiranje deficita u iznosu od 93,74 mil.€ ili 2,65 % BDP-a, što je u skladu sa kriterijumima iz Mastrihta;

- obezbjeđivanje finansiranja deficita i amortizacije duga novim primicima po osnovu finansiranja (uglavnom kreditno zaduzenje). Za finansiranje deficita i otplatu duga predviđeno je potpisivanje ugovora i izdavanje drzavnih zapisa u iznosu od najviše 240,0 mil.€. S tim u vezi, potpisan je Ugovor o kreditu sa Erste bankom u iznosu od 30,0 mil.€, koji je povučen u cjelini i Ugovor sa Credit Suissom u iznosu od 90,0 mil.€( 70,0 mil.€ i 29,6 mil.$) od kojeg je povučeno 40.0 mil.€ i 29,6 mil.$, namijenjeni za finansiranje budžetske potrošnje u 2009.g.Takođe, za održavanje tekuće likvidnosti budžeta, prodato je i 41,6 mil.€ drzavnih zapisa;

- izdavanje državnih garancija u iznosu od 167,0 mil.€ za kredite kojima se pospješuje domaća proizvodnja i izvoz (KAP, Željezara, NIP Pobjeda, Montenegro Airlines itd)

Nepovoljni uticaji globalne ekonomske krize tokom ove godine, uslovili su pad ekonomske aktivnosti u gotovo svim sektorima i nepovoljno uticali na dinamiku i obim priliva budžetskih sredstava. Ostvarenje Budžeta Crne Gore i državnih fondova za period 1.01-30.09 2009.godine karakteriše:

- pad budžetskih prihoda u odnosu na plan i u odnosu na uporedni period protekle godine za 7,5 % i 15,5% respektivno. Najveći pad prihoda evidentiran je kod PDV prihoda iz uvoza i carina, zbog smanjenjenog obima uvoza za devet mjeseci, kao direktna posljedica uticaja ekonomske krize. Istovremeno, prihodi od PDV-a ostvareni u unutrašnjem prometu i dalje pokazuju trend rasta;

- redovno izmirenje obaveza za zarade, penzije i socijalna davanja;

- uredno izmirenje obaveza po osnovu otplate dugova i kamata prema međunarodnim i domaćim finansijskim institucijama;



- poštovanje usaglašenog plana štednje i dodatnih mjera koje su usvojene nakon rebalansa budžeta za 2009.godinu.

Konsolidovani bilans budžeta i državnih fondova

I-IX 2009 Plan Ostvarenje Ostvarenje O P I S

u mil € u mil € % ostvarenja

u % BDP-a TEKUĆI PRIHODI 901.10 833.64 92.51 25.71Porezi 537.76 511.03 95.03 15.76Porez na dohodak fizičkih lica 67.25 65.27 97.06 2.01Porez na dobit pravnih lica 49.73 43.16 86.79 1.33Porez na promet nepokretnosti 4.96 3.80 76.78 0.12Porez na dodatu vrijednost 279.50 262.79 94.02 8.11Akcize 86.33 94.34 109.27 2.91Porez na međunarodnu trgovinu i transakcije 42.84 34.94 81.55 1.08Ostali republički porezi 7.16 6.73 94.04 0.21Doprinosi 254.36 214.51 84.33 6.62Takse 16.01 15.98 99.80 0.49Naknade 24.96 21.75 87.14 0.67Ostali prihodi 31.84 24.99 78.48 0.77Primici od otplate kredita 36.17 45.38 125.47 1.40KONSOLIDOVANI IZDACI 924.34 841.04 90.99 25.94TEKUĆA BUDŽETSKA POTROŠNJA 791.71 756.37 95.54 23.33Tekući izdaci 362.35 320.21 88.37 9.88Bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca 199.25 187.50 94.10 5.78Ostala lična primanja 19.17 9.84 51.33 0.30Rashodi za materijal i usluge 84.27 65.02 77.16 2.01Tekuće održavanje 4.28 2.75 64.40 0.08Kamate 14.32 18.02 125.88 0.56Renta 6.87 5.08 73.87 0.16Subvencije 29.72 28.03 94.33 0.86Ostali izdaci 4.47 3.95 88.28 0.12Transferi za socijalnu zaštitu 272.16 274.86 100.99 8.48Transferi inst. pojedinicima NVO i javnom sektoru 129.17 135.14 104.62 4.17Ukupni kapitalni izdaci 132.63 84.67 63.84 2.61Pozajmice i krediti 17.49 18.30 104.62 0.56Rezerve 10.53 7.87 74.70 0.24DEFICIT / SUFICIT -23.24 -7.41 -0.23

Tekući prihodi Budžeta za 9 mjeseci 2009.godine iznosili su 833,64 mil.€, što je za 7,5 % niže od plana. U strukturi prihoda porezi učestvuju sa 61,3 % od čega PDV 31,3%, doprinosi 25,7%, takse 1,9 %, naknade 2,6%, ostali prihodi 3,0 % i primici od otplate kredita 5,5 %.



Tekući prihodi Budžeta Crne Gore i državnih fondova za devet mjeseci 2009.godine

takse 1,9%

doprinosi 25,7%

porezi 61,3%

prihodi od otplate kredita 5,5%

ostali prihodi 3,0%

naknade 2,6%

Konsolidovani izdaci Budžeta za devet mjeseci 2009.godine iznosili su 841,02 mil.€ što je za 9,0 % niže od plana. U strukturi izdataka tekući izdaci učestvuju sa 38,1 %, transferi za socijalnu zaštitu 32,7%, transferi institucijama, pojedincima, NVO i javnom sektoru 16,1 %, ukupni kapitalni izdaci 10,0 %, pozajmice i krediti 2,2 % i rezerve 0,9 %.

Konsol idovani i zdaci Budžeta Crne Gore i državnih fondova za devet mjeseci 2009.godine

trasferi inst.poje.NVO i javnom sektoru

16,1%

transferi za coijalnu zaštitu

32,7%

tekući izdaci 38,1%

rezerve 0,9%

pozajmice i krediti 2,2%ukupni kapitalni

izdaci 10,0%

Konsolidovana javna potrošnja za period 1.01-30.09 2009.godine procijenjena je na iznos od 990,56 mil.€, što je za 13,3 % niže od plana. Procijenjeni nivo javne potrošnje finansiran je prihodima od poreza u iznosu od 561,04 mil.€, doprinosa 214,51 mil.€, taksi 20,73 mil.€, naknada 82,94 mil.€ i ostalih prihoda i primitaka od otplate kredita 80,18 mil.€. Ostvarenje budžeta lokalnih samouprava za 9 mjeseci ove godine procijeneno je na osnovu plana opština za 2009.godinu i ostvarenja opštinskih budžeta u prethodnim godinama i u prvom polugođu 2009.godine. Ukupan nivo tekućih javnih prihoda (959,41 mil.€) niži je od ostvarene konsolidovane potrošnje potrošnje što znači da je za 9 mjeseci 2009.godine ostvaren deficit javne potrošnje u iznosu od 31,15 mil.€.

Državni dug Crne Gore na dan 30.00.2009.godine iznosio je 1.071,2 mil.€ ili 33,0% procijenjenog BDP za 2009.godinu (3.242,0 mil.€), od čega unutrašnji dug iznosi 426,0 mil.€ ili 13,1% BDP, dok spoljni dug iznosi 645,2 mil.€ ili 19,9% BDP. Nastavlja se sprovođenje politike javnog duga, u skladu sa Strategijom za upravljanje dugom 2008-2010.godina



√√

BBooxx 22-- JJaavvnnee ffiinnaannssiijjee

Rezultati:

FFuunnkkcciioonniissaannjjee ssiisstteemmaa jjaavvnniihh ffiinnaannssiijjaa ii uu ootteežžaanniimm uusslloovviimmaa eekkoonnoommsskkee ii ffiinnaannssiijjsskkee kkrriizzee;; PPrriimmjjeennaa mmjjeerraa ffiisskkaallnnee ppoolliittiikkee uu cciilljjuu uubbllaažžaavvaannjjaa nneeggaattiivvnniihh eeffeekkaattaa eekkoonnoommsskkee kkrriizzee nnaa CCrrnnuu GGoorruu;; SSmmaannjjeennjjee ffiisskkaallnnoogg oopptteerreeććeennjjaa zzaa pprriivvrreedduu ii ggrraađđaannee;; RReeddoovvnnaa iissppllaattaa zzaarraaddaa,, ppeennzziijjaa ii ssoocciijjaallnniihh ddaavvaannjjaa;; RReeaalliizzaacciijjaa ppllaannaa šštteeddnnjjee zzaa pprrvvoo ppoolluuggoođđee 22000099..ggooddiinnee ii ddooddaattnniihh mmjjeerraa uussvvoojjeenniihh nnaakkoonn rreebbaallaannssaa bbuuddžžeettaa;; NNiizzaakk nniivvoo jjaavvnnoogg dduuggaa,, ppoosseebbnnoo ssppoolljjnnjjeegg,, uu ooddnnoossuu nnaa BBDDPP;;

!

Ograničenja:

Pad budžetskih prihoda u odnosu na plan za ovu godinu, što je uslovilo rebalans budžeta za 2009.godinu i uvođenje dodatnih restriktivnih mjera. .

55.. SSTTRRUUKKTTUURRNNEE RREEFFOORRMMEE

5.1. SEKTOR PRIVREDE

5.1.1. Prestrukturiranje i privatizacija

Prestrukturiranje preduzeća ima za cilj ubrzanje njihove tržišne transformacije i osposobljavanje za sprovođenje privatizacije. Realizuju se programi jačanja upravljačkih funkcija u preduzeću (TAM), programi usluga poslovnog savjetovanja (BAS), a u tom okviru, i podrška postprivatizacionom prestrukturiranju. Aktuelni su procesi restrukturiranja većih sistema kao što su Luka Bar, Željeznica, Montenegro-airlines. Formiranjem manjih tehničko-tehnološki zaokruženih funkcionalnih organizacionih djelova kompanija i drugim aktivnostima, stvaraju se uslovi za privatizaciju pojedinih cjelina i uslovi za njihovo profitabilnije poslovanje.

Nakon poništavanja tendera za privatizaciju Brodogradilišta Bijela i AD Marina Bar , očekuje se raspisivanje novih tendera za privatizaciju ovih kompanija. Sredinom marta ove gorine formirana je tenderska komisija od kada se zvanično startovalo sa privatizacijom pojedinih djelova željezničkog sistema. Planirano je da se sa privatizaciojom Montenegro Airlines-a startuje u januaru naredne godine.

Osnovni cilj privatizacije usmjeren je na povećanje efikasnosti funkcionisanja društava, podsticanje stranih ulaganja i preduzetništva u svim oblastima, povećavanje zaposljenosti i poboljšanje životnog standarda.

Proces privatizacija u proteklom periodu ove godine odvijao se u skladu sa Planom privatizacije za 2009. godinu i zasnovan je na metodama i načinima privatizacije prilagođenim zahtjevima slobodnog tržišta.

Iako su uslovi finansiske krize uticali na mogućnosti novog investiranja do sada je privatizovano oko 85% državnog kapitala. Održava se interesovanje stranih investitora za ulaganja kroz proces privatizacije. Relativno veliki broj uspješno završenih privatizacija sa renomiranim stranim vlasnicima i investitorima i kvalitetnim programima razvoja, ukazuje na kvalitet i djelotvornost procesa.

1.1. Prodaja akcija i imovine putem javnog tendera

Nastaviće se sa sprovođenjem objavljenih tendera za sljedeća društva:

1. Montepranzo-Bokaprodukt“ AD Tivat, 2. HTP Ulcinjska rivijera AD Ulcinj ,

Objavljeni su tenderi za prodaju akcija za sljedeća društva 1. Lovćen osiguranje AD Podgorica 2. Institut za crnu metalurgiju” – AD Nikšić

Nakon proglašenja tendera za prodaju akcija Institut „Dr Simo Milošević“ AD Igalo neuspjelim u toku su aktivnosti na pripremi obnovljenog tendera.



Tenderi za dugoročni zakup i valorizaciju turističkih lokaliteta Ada Bojana i Velika plaža su proglašeni neuspjelim , zbog izostanka interesovanja za učešće.

Na tenderu za prodaju 54,3464% ukupnog kapitala izraženog kroz 825,727 akcije društva AD Marina Bar pristigle su tri ponude, i u toku su aktivnosti na ocjeni dostavljenih ponuda.

Tenderska komisija za turističku valorizaciju lokaliteta Kumbor, Trašte, Bigovo, odnosno tendera za prodaju i dugogodišnji zakup turističkog kompleksa “Bigovo-Trašte” Kotor, vodi pregovore sa austrijskom kompanijom Robert Placzek Holding AG iz Beča, koja ispunjava formalno-pravne uslove navedene u prijavi. Takođe je objavljen javni poziv za učešće na tenderu za turističku valorizaciju Kompleksa Njivice.

Na tenderu za izdavanje u dugoročni zakup kompleksa Valdanos, koji je završen 15. aprila 2009. godine, u toku su pregovori sa prvorangiranom kompanijiom Cubus Lux iz Velike Britanije.

Nakon uspješne realizacije tendera za prodaju dijela akcija i dokapitalizaciju Elektroprivrede Crne Gore Ugovor između Vlade Crne Gore i Italijanske kompanije A2A S.p.A potpisan je 3. septembra 2009. godine. Realizacijom ugovora i drugih aktivnosti u vezi sa ovom transakcijom kompanija A2A S.p.A. registrovana je kao vlasnik 43.7073% akcija Elekrtoprivrede Crne Gore.

1.2. Na osnovu donijetih odluka Savjeta za privatizaciju nastaviće se priprema tendera za sljedeća društva:

1. Luka Bar AD Bar, 2. Željeznica Crne Gore AD Podgorica, 3. „Duvanski kombinat“ AD Podgorica, 4. HTP„Budvanska rivijera“ AD Budva, 5. „Barska plovidba“ Bar, 6. DOO „Montenegro bonus“ Cetinje, 7. „Elektroprivreda Crne Gore“ AD Nikšić– male hidroelektrane.

1.3. Pokreće se postupak privatizacije, u skladu sa već usvojenim programom restrukturiranja, za sljedeća društva:

1. „Montenegro-airlines“ AD Podgorica, 2. „Pošta Crne Gore“ DOO Podgorica.

Prilikom privatizacije društva putem javnog tendera potrebno je uključiti rješavanje socijalnih pitanja kao ugovornu obavezu i obezbijediti kreditne garancije i raskidne klauzule za poštovanje ugovornih obaveza. Kod ostalih metoda i načina privatizacije, takođe je potrebno predvidjeti kao obavezu rješavanje socijalnih pitanja, izuzimajući berzansku politiku

Box 3 – Prestrukturiranja i privatizacija

Rezultati:

Programi prestrukturiranja većih sistema kao osnov za proces privatizacije; Aktivnosti u skladu s Planom privatizacije za 2009.godinu; Utvrđena sistemska rješenja iz oblasti svojinsko-pravnih odnosa (Zakon o svojinsko-pravnim odnosima i Zakon o državnoj svojini).

√ !

Ograničenja: Otežani opšti uslovi za realizaciju programa privatizacije.

5.1.2. Razvoj preduzetništva i malih i srednjih preduzeća

U skladu sa konceptom ekonomske politike, tokom 2009.godine Vlada Crne Gore je posebnim setom mjera pružila podršku sektoru malih i srednjih preduzeća u cilju prevazilaženja problema u odvijanju redovne aktivnosti, obezbjeđenja dodatne likvidnosti, pružanja mogućnosti za realizaciju razvojnih projekata i stimulisanja novog zapošljavanja u uslovima ekonomske krize. Smanjena kreditna podrška banaka, otežani uslovi izdavanja garancija, kao i nespremnost banaka za reprogram kredita, objektivno su uticali, i pored Vladine politike, na usporavanje aktivnosti preduzeća i eksponiranje problema u realizaciji međusobnih potraživanja i izvršavanja obaveza između privrede i banaka.



U cilju ublažavanja posljedica krize, Vlada Crne Gore je potpisala Ugovor o garanciji za Projekat finansiranja projekata malih i srednjih preduzeća posredstvom crnogorskih poslovnih banaka sa Evropskom investicionom bankom(EIB) na iznos od 91 mil€. Zaključivanjem Ugovora o garanciji pokrenuta je interna procedura odobravanja kredita što je rezultiralo zaključivanjem Ugovora o kreditu između EIB i većine crnogorskih banaka. Planirano je da sredstva banaka koje to nisu učinile budu realocirana na ostale banke. Ovih dana je došlo do prvog povlačenja sredstava iz kreditne linije EIB-a od strane preduzeća.

Kreditni aranžman sa KfW-om namijenjen za finansiranje malih i srednjih preduzeća je odobren na 50 mil€ za tri banke. U proteklom periodu, Erste banka je zaključila Ugovor o kreditu na 15mil€ za koji je Vlada Crne Gore izdala državnu garanciju, dok je NLB Montenegro potpisala Ugovor na 16 mil€ i očekuje se davanje garancije u narednim danima.

Evidentan je pritom oprez banaka prilikom donošenja odluke o povlačenju sredstava od strane međunarodnih finansijskih institucija iz razloga povećanog opreza u procjeni rizika u plasiranju tih sredstava i efekata na sigurno poslovanja banaka.

Kreditna podrška će uticati na poboljšanje likvidnosti bankarskog sistema i stvaranju uslova za unapređenje redovne aktivnosti malih i srednjih preduzeća i podsticanja njihovih razvojnih potencijala. Pritom će se sredstva plasirati pod posebno povoljnim uslovima i implementirati kriterijumi perspektivnosti projekta i preduzeća.

Nastavljena je realizacija odluke o smanjenju cijena električne energije za malu i srednju privredu od 10,0%, dok su dodatne subvencija od 5,0% važile do 30.septembra 2009.godine. U primjeni je i Uredba o odloženom plaćanju carinskog duga u roku od 30 dana od dana prihvatanja carinske deklaracije uz obezbjeđenje bankarske garancije (privremeno do 31.decembra 2009.godine) i Uredba o poreskim olakšicama za zapošljavanje određenih kategorija nezaposlenih lica.

I u uslovima teškoća u održavanju privredne aktivnosti realizuju se opredeljenja „Strategije razvoja malih i srednjih preduzeća 2007-2010“. U skladu sa Strategijom utvrđen je Program državne podrške i pomoći MSP za 2009. godinu a tokom godine izmijenjeni su uslovi za njegovu realizaciju. Programom se obezbjeđuje finansijska podrška za:

• podsticanje preduzetništva u ukupnom iznosu od 2 mil € (50% budžet, 50% banke) • grant šeme za refundaciju troškova unapređenja marketinga i unapređenja informacionog

sistema u ukupnom iznosu od 200.000€.

Programom je predviđena kreditna podrška preduzećima koja posluju duže od 6 mjeseci do dana podnošenja zahtjeva a planiraju otvaranje nove proizvodnje ili usluga ili proširenje postojeće, kao i finansijska podrška razvoju marketinga i unapređenju informacionog sistema preduzeća.

Nastavljena je realizacija programa,,Stimulisanja zapošljavanja sa akcentom na Sjeverni region-Posao za vas’’ koji sprovode Ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva,Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća i Zavod za zapošljavanje Crne Gore.

Zavod za zapošljavanje Crne Gore je u periodu 01.01.-16.10.2009.godine, po svim projektima samozapošljavanja pozitivno ocijenio 576 projekta u vrijednosti 3,94 mil€ kojima je planirano otvaranje 790 novih radnih mjesta.

Za devet mjeseci 2009.godine Fond za razvoj je po osnovu konkursa kojim se pruža kreditna podrška malim i srednjim preduzećima odobrio finansiranje ukupno 27 projekta u iznosu od 3,51 mil € čijom realizacijom će se stvoriti uslovi za dodatno zapošljavanje 134 novih radnika.Takođe, Fond je u ovom periodu pružio kreditnu podršku za 6 projekata od infrastrukturnog i ekološkog značaja lokalnim upravama i preduzećima u iznosu od 2,6 mil €. Obzirom na ekonomsku krizu i otežanu mogućnost izmirenja postojećih kreditnih obaveza, Upravni odbor Fonda je donio Odluke o reprogramu kredita na period do 12 mjeseci za 34 aktivna korisnika kredita Fonda.

Do 12.10.2009 godine, Direkcija za razvoj MSP je po projektima,,Podsticanje preduzetništva’’, ,,Podsticanje početnika u biznisu-START UP’’, ,,Energetska efikasnost i obnovljivi izvori energije’’ i projekta “Posao za Vas“, pozitivno ocijenila a banke odobrile 98 zahtjeva u vrijednosti 9,53 mil.€ kojima je planirano otvaranje 628 novih radnih mjesta.



U skladu sa osnovnim razvojnim dokumentima „Strategijom razvoja malih i srednjih preduzeća 2007. – 2010. godine” i „Evropskom poveljom za mala i srednja preduzeća”, nastavljene su ranije započete i definisane nove aktivnosti u oblasti razvoja malih i srednjih preduzeća i preduzetništva koje se odnose na:

• Stvaranje stabilnog i stimulativnog ambijenta za razvoj preduzetništva i malih i srednjih preduzeća – intezivirane su aktivnosti u realizaciji Programa »Eliminisanje barijera za razvoj preduzetništva u Crnoj Gori« u okviru koga je počela kampanja ,,Olakšajmo sebi posao’’ pod pokroviteljstvom Direkcije za razvoj malih i srednjih preduzeća. Poreska uprava je u fazi finalizacije projekta ,,Objedinjena registracija i naplata’’ uz finansijsku podršku Svjetske banke. Usvojen je Akcioni plan za period septembar-decembar 2009.godine kojim se predviđa preduzimanje konkretnih mjera za eliminisanje biznis barijera u oblasti naplate kinematografske takse, prepoznavanje netarifnih barijera u trgovini i carinskim procedurama, unapređenja zakonskih rešenja koja se odnose na komunalne takse, kao i regulative o radu stranaca i dr. U Izvještaju o lakoći poslovanja 2010 (Doing Business Report 2010) koji je publikovala Svjetska banka, Crna Gora je poboljšala poziciju za 6 mjesta zahvaljujući napredovanju u oblastima otpočinjanja biznisa, izdavanja građevinskih dozvola, zapošljavanja radnika I plaćanja poreza.

• Institucionalnu podršku za razvoj malih i srednjih preduzeća kroz unapredjenje kapaciteta regionalnih/lokalnih biznis centara i otvaranje novih (Plav i Kolašin); aktiviranjem prvog biznis inkubatora iz oblasti IT u Podgorici; pripremne aktivnosti na formiranju biznis inkubatora u Beranama; pripremu pilot projekata za razvoj klasterskog povezivanja. Otvoren je Evropski informativni i inovativni centar Crne Gore pri Direkciji za razvoj MSP koji ima veliku ulogu na putu internacionalizacije naših preduzeća, poboljšanju konkurentnosti na domaćem i evropskom tržištu kroz stvaranje jedinstvene mreže koja će pružati integrisane usluge podrške poslovanju i inovacijama.

• Jačanje konkurentnosti privrede i stimulisanje izvozne orijentacije kroz: nastavak realizacije “Strategije za podsticanje izvoza” i dokumenta «Podsticanje konkurentnosti i izvoza - strateški i operativni plan»; završna faza multilateralnih pregovora i usklađivanja trgovinskog režima sa sporazumima STO; Završetak procesa pregovora za pristupanje Crne Gore STO; Implementaciju sporazuma CEFTA 2006; podršku kroz grant šeme za refundaciju troškova

• Povećanje dostupnosti informacija preduzećima kroz kontinuirano poboljšanje kapaciteta servisa namijenjenih preduzetnicima i MSP koji žele da budu prisutni na evropskoj poslovnoj sceni. U toku je priprema za zvanično pokretanje projekta ,,Tržišno informativni servis’’ posebno namijenjen izvozno orijentisanim preduzećima, u IV kvartalu 2009. godine. Završena je pilot faza projekta u trajanju od 3 mjeseca u kojoj je učestvovalo 10 izvoznih preduzeća iz sektora prehrambene i drvne industrije. Urađeno je 10 studija istraživanja tržišta sa informacijama koje treba da omoguće njihov „proboj“ na potencijalna izvozna tržišta. Startovao je projekat pod nazivom,,Izgradnja regionalne ponude konsultantskih usluga i tržišta za preduzeća orjentisana na izvoz’’, u saradnji sa GTZ, koji omogućava korištenje regionalne on-lajn baze konsultantskih usluga koja predstavlja platformu za razmjenu i distribuciju informacija.

• Unapredjenje biznis znanja kroz nastavak programa edukacije iz oblasti menadžmenta, marketinga, poslovne komunikacije, kao i studijske posjete preduzećima razvijenih zemalja. Održano 6 ciklusa edukacije sa 301 polaznikom. U toku je realizacija projekta „Šansa mladim menadžerima“ koji pomaže malim i srednjim preduzećima u obezbijeđivanju adekvatnog kadra. U okviru formalnog obrazovanja realizuje se projekat „Učeničko preduzetništvo“ koji ima za cilj razvoj preduzetničkih vještina kod mladih ljudi u cilju osposobljavanja za otvaranje vlastitog preduzeća.

• Promovisanje preduzetništva i malih i srednjih preduzeća kroz unaprjedjenje marketinških aktivnosti, unaprjedjenje odnosa sa javnošću, promociju osnivanja novih preduzeća, promociju žena u biznisu.



Pokazatelji o trendu rasta broja registrovanih privrednih društava u 2009.godini ukazuju da, i pored uslova smanjenja privredne aktivnosti, smanjenu dinamiku kretanja broja novih preduzeća i promjene u njihovoj strukturi, broj novih preduzeća raste:

- ukupan broj registrovanih privrednih društava2 krajem III kvartala ove godine je 41.453, što je za 1,02 % više u odnosu na kraj 2008.g; ili 1,04% u odnosu na III kvartal 2008.g.

- ukupan broj registrovanih DOO krajem III kvartala ove godine je 22.092, što je za 1.04% više u odnosu na kraj 2008.g; i 1,07% u odnosu na III kvartal 2008.g.

- ukupan broj registrovanih preduzetnika krajem III kvartala ove godine je 16.664, što je za 1,02% više u odnosu na kraj 2008.g; i 1,01% više u odnosu na III kvartal 2008.g.

√

Box 4 – Razvoj preduzetništva malih i srednjih preduzeća

Rezultati:

Opredjeljenje na snažnu podršku preduzetništvu u uslovima krize ; Program “Državna podrška i pomoć malim i srednjim preduzećima u 2009.godinu” sa izmijenjenim uslovima realizacije; Inteziviranje implementacije Programa za eliminisanje barijera razvoju preduzetništva; Stimulisanje zapošljavanja kroz Program ”Posao za Vas”, sa akcentom na sjeverni region; Porast broja registrovanih privrednih društava i preduzetnika.

!

Ograničenja:

Otežani uslovi za održavanje privredne aktivnosti i nivoa zaposlenosti; Administrativne i druge barijere za razvoj preduzetništva na lokalnom nivou ; Sporost u operacionalizaciji sredstava kreditne podrške međunarodnih finansijskih institucija na koje je Vlada dala garancije.

5.1.3. Mrežne industrije

5.1.3.1. Energetika

U skladu sa Energetskom politikom CG, kao i smjernicama razvoja energetskog sektora Evropske Unije, nastavljena je reforma energetskog sektora čiji je cilj stvaranje uslova za sigurno, bezbjedno, pouzdano i kvalitetno snabdijevanje potrošača energijom po konkurentnim cijenama, uz poštovanje principa održivog razvoja i tržišnog poslovanja.

U skladu sa Strategijom razvoja energetike Crne Gore do 2025. godine, odnosno Akconim planom za njenu implementaciju za period 2008-2012.godine kojim su definisani prioritetni programi i projekti, sprovode se aktivnosti na povećanju investicija u energetski sektor, kako bi se valorizovali raspoloživi potencijali i stvorile pretpostavke za nesmetan razvoj svih segmenata privrede.

U cilju obezbjeđenja uslova za izgradnju novih i revitalizaciju i optimizaciju postojećih elektroenergetskih objekata, izvršena je djelimična privatizacija i dokapitalizacija Elektroprivrede Crne Gore AD Nikšić . Transakcija je zatvorena nakon što je italijanska kompanija A2A S.p.A ispunila sve uslove iz Ugovora o prodaji dijela akcija i dokapitalizaciji Elektroprivrede Crne Gore, koji je sa Vladom Crne Gore potpisala 3. septembra 2009. godine. Osim državnih akcija i novoemitovanih akcija, ova kompanija je otkupila akcije privatizacionih fondova i veći dio akcija ostalih manjinskih akcionara, tako da je registrovana kao vlasnik 43,7073 % akcija Elektroprivrede Crne Gore. Inače, finansijski efekat ove transakcije je oko 430,0 mil.€ (44,4% za državne akcije i novoemitovane akcije EPCG, 23,3% za akcije manjinskih akcionara i 32,3% za akcije fondova).

Nakon isteka petogodišnjeg perioda, ako ispuni unaprijed definisane uslove u vezi povećanja efikasnosti i realizacije investicionih planova, strateški partner će imati pravo da od Vlade kupi dodatne akcije i ostvari većinsko vlasništvo u EPCG. Takođe, Vlada može, uz prethodno plaćanje ugovorenog iznosa, otkupiti akcije od izabranog investitora. 2 Izvor:Centralni registar privrednog suda



Usvajanjem strateških dokumenata, stvoreni su uslovi za veće korišćenje obnovljivih izvora energije, odnosno promovisanje i izgradnju objekata za proizvodnju energije koji koriste obnovljive izvore. Najveća pažnja usmjerena je na iskorišćenje hidroenergetskog potencijala (ukupni procijenjeni teorijski hidroenergetski potencijal Crne Gore iznosi 9846 GWh/god). U cilju njegove valorizacije, sprovode se aktivnosti za izgradnju sistema HE na Morači, HE Komarnica i malih hidroelektrana.

Angažovan je savjetnik za pripremu potrebnih analiza, kao i pripremu i praćenje tendera za izgradnju 4 kaskadne HE na Morači ukupne snage 238 MW i godišnje proizvodnje oko 694 GWh. U okviru Ministarstva ekonomije je formiran Projektni tim za izgradnju HE na Morači. Tender za izbor koncesionara za izgradnju HE na Morači bice objavljen do kraja 2009. godine. Očekuje se da će se do kraja 2010.godine potpisati ugovor sa budućim koncesionarom i početi izgradnja ovih elektrana. Izgradnja bi trebalo da traje oko 6 godina.

U saradnji sa Saveznim ministarstvom za transport, inovacije i tehnologiju Republike Austrije, sprovode se aktivnosti za izgradnju HE Komarnica snage 168 MW i godišnje proizvodnje 232 GWh. Za ovu elektranu izrađena je Prethodna studija izvodljivosti, čiji rezultati ukazuju da je projekat tehnički i ekonomski opravdan. U toku su pripremne aktivnosti za izradu detaljnog prostornog plana i strateške procjene uticaja na životnu sredinu.

U septembru 2008. godine između Ministarstva za ekonomski razvoj i šest koncesionara zaključeni su ugovori za istraživanje i izgradnju malih hidroelektrana (do 10 MW) na osam vodotoka. Izgradnja malih hidroelektrana na tim vodotocima bi trebalo da počne nakon pripreme projektne dokumentacije od strane koncesionara i prihvatanja od strane nadležnih državnih organa. Za tri vodotoka realizuje se prva faza ugovora o koncesiji – istražni radovi i izrada idejnog rješenja i prethodne studije opravdanosti izgradnje malih hidroelektrana, dok se na preostalih pet vodotoka realizuje druga faza – izrada detaljne projektne dokumentacije. U toku je postupak za davanje koncesija za projektovanje, izgradnju, korišćenje i održavanje malih hidroelektrana na deset hidrološki istraženih vodotoka u Crnoj Gori (šavnička, beranska i plavska grupa vodotoka). Davanje koncesija se sprovodi u dvostepenom postupku, koji uključuje pretkvalifikacionu i kvalifikacionu fazu. Na javni oglas za pretkvalifikaciju za davanje koncesija za korišćenje vodotoka za izgradnju malih hidroelektrana na teritoriji Crne Gore prijavilo se 14 ponuđača, od čega je 10 imalo svu potrebnu dokumentaciju. Tih 10 ponuđača dostavilo je 17 prijava (osam za šavničku, dva za beransku i sedam za plavsku grupu vodotoka).

Crna Gora raspolaže i energetskim potencijalom vjetra, sunca i biomase. Potencijali ovih obnovljivih izvora energije dati su u studiji Procjena potencijala obnovljivih izvora energije u Republici Crnoj Gori. Rezultati mjerenja pokazuju da postoji ekonomski isplativ potencijal za izgradnju vjetroelektrana u Crnoj Gori. Ministarstvo ekonomije je objavilo Poziv za izražavanje interesovanja investitorima zainteresovanim za izgradnju vjetroelektrana na lokacijama Možura i Krnovo. Usvojena je i Uredba o vjetroelektranama kojom se uređuje postupak mjerenja i istraživanja potencijala vjetra, način i postupak davanja u zakup zemljišta na lokaciji za mjerenje, odnosno lokaciji vjetroelektrane, postupak izgradnje vjetroelektrane i njenog priključenja na elektroenergetski sistem, kao i otkup električne energije.

Zbog velikog broja sunčanih sati (2.000-2.500 sati/god), priobalno i centralno područje Crne Gore je najatraktivnije za korišćenje sunčeve energije. Strategijom razvoja energetike nije planirano korišćenje energije sunca za proizvodnju električne energije, već za grijanje i pripremu tople vode.

Za eksploataciju biomase i njeno korišćenje za kombinovanu proizvodnju toplotne i električne energije izrađene su dvije studije izvodljivosti: za eksploataciju šumskog otpada u Beranama i drvnog otpada u Nikšiću.

U završnoj fazi je Studija o razvoju i učešću privatnog sektora u Pljevaljskom energetskom kompleksu, u kojoj će se predložiti struktura transakcije za potencijalnu izgradnju II bloka TE Pljevlja snage 210 MW i termoelektrane snage oko 500 MW na Maoču, novom kopu u regionu Pljevalja. U pripremi je pretkvalifikaciona dokumentacija za objavljivanje javnog oglasa za eksploataciju uglja iz Maočkog basena i izgradnju termoelektrane.

U toku je realizacija Projekta geoloških istraživanja od strane kompanije DOO „BALKAN ENERGY“, radi utvrđivanja rezervi uglja u beranskim rudnicima. Ova kompanija je iskazala interes za



izgradnju novog bloka termoelektrane snage 100 MW, ukoliko se investicija pokaže ekonomski isplativom.

U cilju povećanja energetske efikasnosti na strani proizvodnje, revitalizacijom i modernizacijom postojećih proizvodnih elektroenergetskih objekata treba da se obezbijedi njihova optimizacija i povećanje ukupne godišnje proizvodnje za oko 400 GWh. U toku je rekonstrukcija i modernizacija HE “Piva“, revitalizacija HE »Perućica« - II faza i revitalizacija TE »Pljevlja«.

Kao potpisnica Sporazuma o formiranju Energetske zajednice Jugoistočne Evrope, Crna Gora je pristupila intenzivnom razvoju prenosne mreže, posebno povećanju stepena povezanosti sa susjednim sistemima. S tim u vezi, u toku su aktivnosti na realizaciji Projekta izgradnje dalekovoda 400 kV Podgorica – Tirana za koji je u Crnoj Gori potrebno izgraditi dalekovod 400 kV od TS Podgorica 2 do granice sa Albanijom (dužine oko 28 km) i proširiti TS 400/110 kV Podgorica 2, kao i Projekta izgradnje podvodnog visokonaponskog jednosmjernog kabla između elektroenergetskih sistema Italije i Crne Gore koji se realizuje kroz saradnju italijanske kompanije za prenos električne energije TERNA i »Prenosa« A.D.

Crna Gora, kao članica Energetske zajednice Jugoistočne Evrope ima obavezu implementacije direktiva EU koje se odnose na interno tržište električne energije i prirodnog gasa, zaštitu životne sredine i obnovljive izvore energije. Da bi se omogućilo funkcionisanje internog tržišta električne energije preduzete su značajne aktivnosti. Nakon funkcionalnog razdvajanja Elektroprivrede Crne Gore AD Nikšić (EPCG) na četiri funkcionalne cjeline: Proizvodnja, Prenos, Distribucija i Snabdijevanje, u okviru procesa pravnog razdvajanja EPCG, izvršeno je izdvajanje Prenosa iz EPCG uz osnivanje Prenosa AD. Ovo akcionarsko društvo počelo je da funkcioniše kao samostalni pravni subjekt. Prenos AD Podgorica obavlja prenos električne energije, kao i djelatnosti operatora prenosne mreže i operatora trzišta električne energije.

U skladu sa Odlukom o otvaranju tržišta električne energije donesenom od strane Regulatorne agencije za energetiku, tržište električne energije je otvoreno 1. januara 2009. godine za sve potrošače u Crnoj Gori, osim za domaćinstva, za koje će biti otvoreno 2015. godine.

Nastavljene su aktivnosti na podsticanju energetske efikasnosti u Crnoj Gori. Realizuje se Projekat »Godina energetske efikasnosti« koji se bazira na intenzivnom promovisanju prioritetnih aktivnosti u oblasti energetske efikasnosti, kroz realizaciju 17 konkretnih programa, koji se prate kontinuiranom promotivnom kampanjom. S tim u vezi:

- uspostavljena je infrastruktura za informisanje građana o energetskoj efikasnosti;

- u sklopu Programa unapređenja energetske efikasnosti u javnim zgradama, obučeni timovi za energetske preglede su izvršili energetski pregled 27 zgrada javnog sektora. Retrofiting pet od ovih objekata će se finansirati iz kredita Svjetske banke namijenjenog poboljšanju energetske efikasnosti u zgradama javnog sektora. Ministarstvo ekonomije (Jedinica za energetsku efikasnost), Univerzitet Crne Gore, GTZ i norveški partner ENSI će nastaviti realizaciju zajedničkog programa obuke za energetske preglede zgrada;

- radi se na uspostavljanju sistema energetskog menadžmenta i, s tim u vezi na uspostavljanju informacionog sistema za energetski menadžment, kao i pripremi i realizaciji obuke za energetske menadžere na nivou Ministarstava ekonomije i na nivou lokalne samouprave;

- Glavni grad se uključio u regionalni projekat "Održivi razvoj gradova", zajedno sa Zagrebom, Sarajevom i Skopljem i otpočeo aktivnosti na uspostavljanju sistema energetskog menadžmenta na lokalnom nivou;

- realizuje se program „Uklanjanje barijera i razvoj mehanizama za finansiranje projekata na polju energetske efikasnosti“;

- u okviru programa „Obnovljivi izvori energije“, radi se na promovisanju većeg korišćenja obnovljivih izvora energije na strani potrošnje, prvenstveno za proizvodnju toplote, u cilju povećanja energetske efikasnosti.



U cilju harmonizacije nacionalnog zakonodavstva u oblasti energetike sa zakonodavstvom Evropske unije, u pripremi su novi Zakon o energetici i Zakon o energetskoj efikasnosti. Njihovo usvajanje se očekuje do kraja 2009. godine.

U Nacrt zakona o energetici uključene su odredbe prethodno pripremljenog Nacrta zakona o gasu i Nacrta zakona o obnovljivim izvorima energije. Novi Zakon o energetici je cjelovitiji i odnosi se na sve djelove energetike. Detaljno su uređeni odnosi energetskih subjekata, kao i njihova odgovornost, prava i obaveze. Obuhvaćeno je i tržište električne energije i gasa. Najveći doprinos je u dopunjenim i novim rješenjima za podsticanje obnovljivih izvora energije i kogeneracije.

Nacrt zakona o energetskoj efikasnosti je pripremljen u skladu sa odredbama direktiva EU u oblasti energetske efikasnosti, koje se, između ostalog, odnose na efikasnost korišćenja krajnje energije, energetske usluge, energetske karakteristike zgrada i uspostavljanje okvira za definisanje zahtjeva za eko-dizajnom proizvoda koji koriste energiju.

U cilju zaštite potrošača, Vlada Crne Gore je u prethodnom periodu usvojila 4 programa subvencioniranja potrošača. Cilj uvođenja subvencija je iznalaženje mogućnosti za urednije plaćanje računa za utrošenu električnu energiju, smanjenje unakrsnog subvencioniranja, kao i omogućavanje uspješnijeg poslovanja EPCG, uz postepeno dostizanje tržišne cijene električne energije.

Bruto proizvodnja električne energije, u periodu januar-septembar ove godine, iznosila je 2.021.630 MWh i niža je od proizvodnje ostvarene u istom periodu prošle godine za 1,9% , a na nivou je planirane. Pritom je proizvodnja hidroelektrične energije iznosila 1.364.680 MWh i bila je veća od proizvodnje ostvarene u uporednom periodu za 31,5%. Proizvodnja termoelektrične energije iznosila je 656.950 MWh i niža je od proizvodnje ostvarene u uporednom periodu za 35,8%, zbog remonta TE Pljevlja koji je počeo 17. maja ove godine.

Bilans proizvodnje električne energije - neto: - MWh

1-9.2009. Elektrane Plan Ostvarenje 1-9.2008. ostvarenje

1-9.2009. os 1-9.2009. pl

1-9.2009. os 1-9.2008. .os

HE »Perućica« 685.000 685.314 526.558 100,0 130,1 TE »Pljevlja« 590.000 589.346 916.316 99,9 64,3 HE »Piva« 652.000 659.227 493.104 101,1 133,7 Distributivne HE 15.000 14.641 13.758 97,6 106,4 Ukupno 1.942.000 1.948.528 1.949.736 100,3 99.9

Ukupna potrošnja električne energije, u istom periodu, iznosila je 2.694.813 MWh i bila je niža od planirane za 0,6%. Potrošnja svih potrošača neznatno je niža od planirane. U odnosu na uporedni period, ukupna potrošnja je niža za 18,6%, a potrošnja KAP-a i Željezare za 42,3%, odnosno 38,3%, što je u skladu sa ostvarenim obimom proizvodnje u ovim kompanijama.

√

Box 5 - Energetika Rezultati:

Stvaranje uslova za povećanje investicija u energetski sektor; Aktivnosti na boljoj valorizaciji obnovljivih izvora energije i povećanju energetske efikasnosti; Izvršavanje međunarodnih obaveza; Otvaranje tržišta električne energije;

!

Ograničenja:

Otežani opšti uslovi za investiranje.

5.1.3.2. Transport i telekomunikacije

U oblasti transporta i telekomunikacija aktivnosti su bile usmjerene na: efikasnije korišćenje kapaciteta; povećanje bezbjednosti i sigurnosti u saobraćaju; podizanje nivoa kvaliteta usluga, ubrzanje procesa restrukturiranja i privatizacije privrednih subjekata; stvaranje ambijenta za zdravu konkurenciju; obezbjeđenje pretpostavki za realizaciju krupnih investicionih zahvata; ponudu novih vrsta servisa; preduzimanje mjera za prevazilaženje posljedica globalne ekonomske krize itd.



U periodu januar – septembar 2009. godine u Luci Bar ukupno je pretovareno 1.219.515 tona raznog tereta, što je za 28% manje u odnosu na isti period prethodne godine. U strukturi pretovarenog tereta, najveće je učešće generalnih tereta (53,4%), zatim rasutih (30,6%), dok je učešće tečnih tereta (16,1%).

Pregled ostvarenog prometa po glavnim grupama roba

Red Opis 9 mjeseci 2008. 9 mjeseci 2009. Indeksi broj tone % uč. tone % uč. %

a b c=b/a 1. Generalni teret 794,543 46.8 651,007 53.4 82 2. Rasuti teret 571,436 33.7 372,751 30.6 65 3. Tecni teret 330,930 19.5 195,757 16.1 59

UKUPNO: 1,696,909 100 1,219,515 100 72

U posmatranom periodu je došlo do smanjenja pretovara svih vrsta tereta. Promet generalnog tereta (651.007 tona) je manji za 18% ili 143.536t posmatrano u odnosu na isti period prethodne godine. Struktura generalnog tereta pokazuje da je najviše pretovareno: kontejnera, toplo valjane i hladno valjane trake, cementa, ingota “T” aluminijskih i standardnih, banana i šećera. Gotovo sve robe su zabilježile pad pretovara u odnosu na devet mjeseci 2008. godine. Najveći pad pretovara je ostvaren kod pretovara kontejnera, aluminijskih ingota „T“ i standardnih, hladno valjane trake, toplo valjanog lima, džakiranog cementa, slabova aluminijskih, betonskog željeza itd. Veći pretovar u odnosu na uporedni period je zabilježen kod toplo valjane trake.

Promet kontejnera, iskazan u TEU, u periodu januar – septembar 2009. godine je iznosio 26.019 TEU, a u istom periodu prethodne godine 31.557 TEU, što ukazuje na pad prometa od 17,5% iskazano u kontejnerskim jedinicama.

Promet rasutih tereta je iznosio 372.751t, odnosno 198.685t manje nego u istom periodu prethodne godine. Najizraženije smanjenje pretovara je ostvareno kod prometa kamena i to: kamena u razvozu i kamena u izvozu. Pretovar cementa u rasutom stanju je manji za 69.404t, dok je u potpunosti izostao pretovar petrolkoksa, pšenice i starog željeza. Rast pretovara u odnosu na uporedni period je ostvaren kod otpadnog gvožđa, kukuruza, soli i koksa.

Promet tečnih tereta (195.757t) je manji za 41% ili 135.173t u odnosu na uporedni period. Struktura tečnih tereta je sljedeća: sirova nafta (51.404t), benzin (49.567t), dizel eko (83.175t), lužina (9.784t) i sirćetna kisjelina (1.827t). Smenjeni promet je uslovljen potpunim izostankom pretovara mazuta i manjim pretovarom sirćetne kisjeline, lužine i sirove nafte. Veći pretovar u odnosu na isti period prethodne godine je ostvaren kod eko dizela i benzina.

Smanjenje prometa uvoznih roba u odnosu na uporedni period iznosi 29%. Do smanjenja prometa je došlo usljed

0

20,000

40,000

60,000

80,000

100,000

120,000

140,000

Januar Mart Maj Jul Septembar

Pretovar generalnih tereta

Ostvareno u 2008.g. Ostvareno u 2009.g.

Pretovar rasut ih tereta

0

10,000

20,000

30,000

40,000

50,000

60,000

70,000

80,000

Januar M art M aj Jul Septembar

Ostvareno u 2008.g. Ostvareno u 2009.g.

Pret ovar t ečnih t eret a

0

10,000

20,000

30,000

40,000

50,000

60,000

70,000

Ost vareno u 2008.g. Ost vareno u 2009.g.



potpunog izostanka prometa nekih roba (mazut, lužina, petrolkoks, ...), kao i zbog smanjenog pretovara cementa, sirove nafte, kontejnera 40“ punih, hladno valjane trake,...

Kod prometa tranzitnih roba najveći pad prometa je ostvaren kod sirćetne kisjeline, posmatrano u odnosu na uporedni prošlogodišnji period. Kod ostalih tranzitnih roba je, pojedinačno posmatrano, došlo do rasta ili pada pretovara u odnosu na uporedni period, što se nije odrazilo i na kumulativnom nivou.

Dinamika ostvarenog prometa ukazuje da je najveći promet ostvaren u mjesecu septembru (169.897t).

Stepen korišćenja instalisanih kapaciteta je iznosio 36%.

U toku je proces restrukturiranja Luke Bar, kao priprema za proces privatizacije pojedinih podsistema. Nedovoljni kapaciteti menadžmenta u realizaciji programa restrukturiranja su rezultirali izmjenama tog programa čime se znatno smanjila atraktivnost Luke za privatizaciju. Ovo se naročito odnosi na dio koji treba da bude prvo privatizovan – kontejnerski terminal i generalni tereti.

U okviru Marine Bar je podignut nivo ponude usluga. Stavljeni su u funkciju svi gatovi uz minimalno opremanje i uređenje prostora suvih vezova, povećan je broj sigurnih vezova, unaprijeđen je video nadzor, angažovana je služba sigurnosti i modernizovan bežični internet. Ostvareni prihodi su veći za 25,0%, rashodni za 16,0%, a dobitak za 94,0% u odnosu na isti prošlogodišnji period. Ovakvi rezultati su ostvareni zahvaljujući uvećanju cijena usluga i agresivnijem marketinškom nastupu. Globalna finansijska kriza se negativno reflektovala na mogućnost ostvarivanja većih prihoda.

U okviru Barske plovidbe AD Bar u prvoj polovini ove godine došlo je do smanjenja broja prevezenih putnika za 7,0%, auta za 21,0%, kamiona za 28,0% i trejlera (prikolica za 25,0%) u odnosu na isti period prošle godine. Do podbačaja u obimu prometa došlo je pod uticajem ekonomske krize koja je prouzrokovala smanjenje tokova ljudi i roba. Smetnja povećanju prometa putnika prekomorskim putem u regionu je i vizni režim. Ukidanjem viznog režima koji zemlje Evropske Unije imaju prema Crnoj Gori i zemljama iz okruženja stvorili bi se uslovi za povećanje transporta ljudi i roba. Održavanje brodova ”Sveti Stefan” i Sveti Stefan II” se obezbjeđuje kroz remonte u Brodogradilištu Bijela. Očekuje se završetak procesa privatizacije i pronalazak strateškog partnera koji će investirati u modernizaciju flote.

Intenzivaraju se aktivnosti na formiranju brodske linije koja bi povezivala Kopar, Split i Bar, a razmatra se i mogućnost međusobnog priznavanja ovlašćenja koja koriste pomorci.

Uspješno se realizuje Projekat Porto Montenegro i izgradnja nove Marine za prihvat 100 mega jahti. Zbog deficita kvalitetnih vezova za prihvat jahti iz regiona i otvaranja listi čekanja za gradnju megajahti u brodogradilištima, očekuje se povećanje tražnje za rentiranjem vezova. Razmatraju se mogućnosti gradnje manjeg kapaciteta za remont jahti dužine do 40 m. Saglasno međunarodnim standardima sprovodi se kategorizacija šest marina i jednog hotela – marine, što će omogućiti brži razvoj jahting turizma.

Tokom proteklog perioda ove godine u Brodogradilištu Bijela remontovana su 53 broda, pa se procjenjuje da će ostvarena vrijednost proizvodnje biti u podbačaju za 5,0% . Ekonomska i finansijska kriza negativno su uticale na poslovanje kompanije, i to, kako zbog pada vozarina i smanjenja tražnje za remontom brodova, tako i hiperprodukcije novih brodova, što će usloviti povlačenje i rezanje starijih brodova zbog sve izraženije konkurencije. Situaciju dodatno usložava i rezervisanost banaka za odobravanje kratkoročnih kredita, koji bi se koristili za finansiranje proizvodnje. U kompaniji su prisutni napori koji su usredsređeni ka povećanju broja brodova koji će se remontovati u narednom periodu i kompletiranju ponude za remont američkih naftnih platformi, zajedno sa danskim i švajcarskim firmama. Isto tako, planira se i formiranje zajedničke firme za ”Porto Montenegro” koja bi se bavila remontovanjem jahti i meha jahti.

Prisutna je spremnost Brodogradilišta, Barske plovidbe i crnogorske plovidbe da finansiraju dovođenje broda ”Meksiko” u funkciju, kako bi se otpočelo sa obnavljanjem crnogorske flote. Analiziraju se razlozi poništenja trećeg tendera za privatizaciju kompanije, kako bi se predložili efektniji modeli privatizacije.



Tokom devet mjeseci ove godine Montenegro Airlines je prevazao 416.126 putnika (5,0% više u odnosu na isti period u 2008.godini). Povećanje broja putnika je išlo paralelno sa uvećanim brojem letova, uvećanjem flote i uvođenjem novih destinacija. U istom periodu, kompanija je imala 24,0% više naleta na redovnim i charter destinacijama, obavljajući 1.200 letova više. Na disproporciju između rasta broja putnika i rasta broja letova je uticala ekonomska kriza i pad kupovne moći. Ovo je posebno u očljivo na letovima prema Srbiji, gdje se dogodio pad popunjenosti na letu i do 10,0%, u odnosu na isti prošlogodišnji period. Porast broja turista se najviše bilježi sa tržišta Rusije, Francuske i Italije. Uvedeni su novi letovi za Prištinu, Skoplje, Niš, Kompenhagen i Dizeldorf. Time je kompanija zaokružila ponudu na 15 destinacija sa redovnim letovima i četiri charter destinacije. Planirano je održavanje saobraćaja prema Prištini i Skoplju, čime će Podgorica postati tranzitna zona za putnike koji nastavljaju prema Evropi. Prema preliminarnim rezultatima očekuje se da kompanija na kraju ovogodišnjeg devetomjesečnog perioda zabilježi negativan finansijski rezultat od 563.000. Saobraćaj se obavlja sa pet aviona tipa Fokker 100 i dva aviona tipa Embraer E 195, koji zbog ekonomske krize, koja se izuzetno reflektovala na avioindustriju, nijesu izdavani u zakup partnerima u okruženju.

U prvih šest mjeseci ove godine u okviru Aerodroma Crne Gore ostvaren je pad fizičkog obima saobraćaja izraženog u broju opsluženih aviona i putnika. U odnosu na polugodišnje rezultate ostvarene prošle godine aviacijski prihodi su niži za 20,0%, a neaviacijski za 14,0%. Uticaj ekonomske krize se osjeća u svim segmentima poslovanja, posebno u domenu likvidnosti preduzeća. U kompaniji se radi na iznalaženju strategija koje bi omogućile privlačenje novih aviokompanija i stimulisanje postojećih, kao i okončanje započetih investicija vezanih za rekonstrukciju stare terminalne zgrade u Podgorici i platforme za generalnu avijaciju na Aerodromu Tivat. Do kraja ove godine investicije će uglavnom biti usmjerene u nabavku neophodne opreme. Program mjera štednje se uspješno realizuje.

Tokom sedmomjesečnog perioda 2009. godine obim prevoza putnika u željezničkom saobraćaju je opao za 16,8%, dok je obim prevoza robe niži za 50,6 %. Veliki pad u robnom prevozu nastao je kao posljedica smanjene privredne aktivnosti velikih komintenata željeznice, usled ekonomske krize, kao što su kompanije ”KAP” Podgorica, ”Boksiti” Nikšić, Željezara Nikšić, i kompanija iz Srbije ”US Steel Serbia” i MSK Kikinda.

Pored kontejnerskih vozova koji saobraćaju na relaciji Bar-Beograd i Bar-Beograd-Budimpešta ustanovljena je nova kontejnerska linija na relaciji Bar-Beograd-Glogovat (Rumunija) u okviru projekta Marco Polo II.

Strategijom restrukturiranja Željeznica Crne Gore AD je primjenila dezintegracioni model restrukturiranja, kojim je kompanija podjeljena na Željezničku Infrastrukturu i Željeznički Prevoz. Nakon faze razdvajanja infrastrukture od operativne djelatnosti, dva nova akcionarska društva nastavila su proces restrukturiranja po odvojenim programima.

Između Crne Gore i Srbije potpisan je Sporazum o graničnoj kontroli u željezničkom saobraćaju, kojim će se olakšati prekogranični saobraćaj i ubrzati prelazak vozova između dvije države.

Za hitnu sanacija željezničke infrastrukture Evropska banka za obnovu i razvoj odobrila je 15 mil.€. Trenutno se realizuje prva i druga tranša ovog kredita u iznosu od 11 mil.€, u okviru koje se izvode radovi na sanaciji tri klizišta, četiri tunela i šest kosina. Sredstava EBRD-a u ukupnom iznosu od 3 mil. €, takođe su iskorišćena i za rješavanje tehnoloških viškova u željezničkim kompanijama. Treća tranša ovog kredita u visini od 4 mil.€ iskroistiće se za rehabilitaciju tunela 182. ”Ostrovica”. Evropska investiciona banka odobrila je 34 mil.€ i u toku su pripreme za realizaciju prve tranše ovog kredita od 7 mil.€, koja je namijenjena za glavnu opravku – remont pruge na dionici Bjelo Polje - Kruševo – Mijatovo Kolo na dužini 16,5 km otvorene pruge, sa remontom staničnih kolosjeka u ukrsnicama Kruševo i Mijatovo Kolo.

Remont i elektrifikacija pruge Nikšić-Podgorica se realizuje na osnovu ugovora sa Češkom Eksportnom bankom o finansiranju radova i troškova osiguranja u iznosu od 52,6 miliona eura. Za potpuni završetak svih radova na ovoj pruzi, neophodno je još oko 12 mil.€, koji nijesu bili predviđeni prvobitnim projektom. Dodatna sredstva bila bi namjenjena za uređenje putnih prelaza, tunela i staničnih objekata, klizišta i sl. Vlada je dala saglasnost za započinjanje procesa pregovora sa potencijalnim kreditorima oko dodatnog zaduženja Željezničke infrastrukture kod komercijalnih



banaka za pomenuti iznos. Započeti su pregovori sa EBRD, za finansiranje dodatnih radova na ovoj pruzi. Očekuje se da će zbog postojećih problema u realizaciji potpuni završetak radova, uključujući i predviđene dodatne radove biti prolongiran za novembar 2010. godine.

U sklopu realizacije projekta kandidovanog kroz predpristupne fondove EU IPA 2007, za prvu komponentu (Podrška sektoru transporta) imaćemo od septembra ove godine biće na raspolaganju 1,2 mil. € , dok je za drugu komponentu (Izrada projektne dokumentacije za željezničku infrastrukturu) predviđeno 1 mil. €.

Iz sredstava IPA 2009 i IPA 2010 opredijeljenih za Crnu Goru, koja iznose 10 mil. €, kandidovani su takođe projekti vezani za rehabilitaciju dvije dionice željezničke pruge Vrbnica - Bar i to Trebaljevo - Kolašin i Mijatovo Kolo – Mojkovac, i u toku je priprema projektne dokumentacije za obije dionice, od strane odabrane kompanije IPSA Sarajevo.

Kompanija Željeznički prevoz Crne Gore je u proteklom periodu remontovala i modernizovala 10 putničkih vagona koje su u saobraćaj uključena tokom jula i avgusta 2009. Vrednost izvedenih radova iznosi 3,5 mil. eura.

Takođe, plan je da kompanija Željeznički prevoz Crne Gore AD kao član organizacije EUROFIMA na narednoj Skupštini akcionara te organizacije aplicira za kredit u iznosu od 15 mil. € u cilju nabavke 5 novih elektro-motornih garnitura. Sredinom marta 2009. godine Vlada Crne Gore formirala je Tendersku komisiju, čime su zvanično otpočele aktivnosti vezane za pripremu tenderske dokumentacije za privatizaciju pojedinih djelova željezničkog sistema. Plan je da se do kraja godine objavi tender za privatizaciju teretnog saobraćaja tj. kompanije ”MONTECARGO” dok će kompanija koja se bavi prevozom putnika i održavanjem voznih sredstava u proces privatizacije krenuti nakon finansijske stabilizacije i definisanja nivoa naknada od starne države za obavljanje prevoza putnika kao prevoza od javnog interesa. S tim u vezi završena je Studije opravdanosti nabavke potrebnog broja elektro-motornih garnitura za željeznički lokalni saobraćaj u avgustu 2009. godine. Studija predviđa nabavku 10 novih elekto-motornih garnitura u naredne četiri godine i njihovo uključivanje u sistem prevoza putnika u lokalnom saobraćaju.

Crna Gora i Bosna i Hercegovina potpisali su marta 2008. godine Memorandum o zajedničkim aktivnostima na izradi projektno studijske dokumentacije, za povezivanje Crne Gore i Bosne i Hercegovine, željezničkom prugom Nikšić - Čapljina. S tim u vezi započete su aktivnosti na realizaciji aktivnosti predviđenih pomenutim Memorandumom, tako da je u toku izrada Studije izvodljivosti za izgradnju pomenute pruge od strane izabrane konsultanske kuće, čiju izradu finansira Evropska komisija kroz CARDS program. Završetak studije očekuje se početkom 2011. godine dok bi izgradnja mogla otpočeti 2012. godine, i trajala bi od četiri do pet godina. Memorandumom o razumijevanju između Ministarstva saobraćaja, pomorstva i telekomunikacija Crne Gore, Ministarstva za ekonomski razvoj Republike Italije i Ministarstva za infrastrukturu Republike Srbije, koji je potpisan 16. jula 2009. godine, predviđena je izrada Studije o tehničko-ekonomskoj izvodljivosti rekonstrukcije željezničke pruge Beograd – Bar. Zadatak ove studije je definisanje radovi, potrebna sredstva i aktivnosti koje treba sprovesti u cilju unapređenja bezbednosti i kvaliteta saobraćaja na pruzi Bar – Beograd. Sredstva za finansiranje studije obezbjedili su Ministarstvo ekonomskog razvoja Republike Italije u vrijednosti od 1.000.000 eura, i Vlade Crne Gore i Republike Srbije u ukupnom iznosu od 400.000 €.

Direkcija za saobraćaj je pratila realizaciju projekata izgradnje obilaznica oko gradova, Nikšić, Kolašin, Golubovci, Bijelo Polje, Berane i Rožaje; projekata koji su u fazi projektovanja i raspisivanja tenderske procedure: obilaznice Tivat, Kotor, Budva, Bar i most Port Milena u Ulcinju, klizištu Praskvice; izgradnji trećih traka na magistralnom putu Podgorica-Cetinje-Budva, dionice Kamenica, Meterizi i Brajići, na magistralnom putu Podgorica-Nikšić, dionica Bogetići i Paprati, kao i na trećoj traci Kamenari na magistralnom putu M-2, dionica Kamenari-Herceg Novi.

Nastavljeni su radovi na izgradnji puta Risan-Grahovo-Žabljak i to na dionicama: Dragalj – Grahovo; Grahovo-Osječenica; Osječenica-Vilusi i Šavnik- tunel „Ivica” i tunel „Ivica” – Žabljak.

Ugovor o redovnom održavanju i zaštiti mreže magistralnih i regionalnih puteva u Crnoj Gori, koji je prema Zakonu o javnim nabavkama, sklopljen između Vlade Crne Gore - Ministarstva za



pomorstvo i saobraćaj i «Crnagoraput» AD Podgorica, uspješno se realizuje. Za ovu namjenu su izdvojena sredstva za ovu godinu u iznosu od 9 mil.€.

U proteklih devet mjeseci 2009.godine u okviru Monteput D.O.O evidentiran je pad ukupnog obima saobraćaja od -2,1% u odnosu na isti period prethodne godine, kao i pad ukupnog prihoda od -6,1%. Pad prihoda je direktno uslovljen smanjenim prometom tzv. Privrednih vozila za -19,5%, dok je istovremeno zabilježen neznatan rast putničkih vozila od 0,5%.

Projekat izgradnje autoputa Bar- Boljare, predstavlja najznačajniji infrastrukturni projekat u Crnoj Gori. Autoput od Bara do Boljara povezivaće Primorje sa Sjeverom države, sve do granice sa Srbijom i vezom sa Centralnom Evropom. Daljim razvojem Luke Bar i crnogorskih željeznica stvara se ambijent koji će doprinijeti da autoput postane dio modernog inter-modalnog koridora i faktor integracije Sjevernog dijela Crne Gore sa Centralnim i Južnim regionom.

Finansiranje pomenutog autoputa zasniva se na javno privatnom partnerstvu države i na međunarodnom tenderu je odabran izvođač sa kojim je zaključen koncesioni ugovor na iznos 2,770 mlrd.€. Započeli su pripremni radovi na prvoj dionici da bi se već u proljeće 2010. godine moglo otpočeti sa izgradnjom autoputa.

Usvojen je Detaljni Prostorni plan, generalni projekti i Studija izvodljivosti za autoput Bar-Boljare a stvaraju se uslovi za donošenje Odluke i projektnog zadatka za izradu Detaljnog prostornog plana za Jadransko-jonski autoput.

U najskorije vrijeme biće raspisan tender za izradu Idejnog projekta Jadransko-Jonskog autoputa. Procjenjena vrijednost projekta je oko 5 mil. €, a za 2010. godinu potrebno je obezbijediti sredstva u visini od 1 mil. €.

Planirana mreža autoputeva, će se pored ukrštanja sa većim brojem postojećih i planiranih primarnih saobraćajnica i međusobno povezati, čime će se omogućilti dobra unutrašnja povezanost u Crnoj Gori, kao i sa zzemljama regiona i EU.

Za projektovanje i izgradnju autoputeva, primjenjivaće se TEM standardi (Trans European, North-South Motorways).

Nastavlja se sa utvrđivanjem zajedničke transportne politike sa zemljama EU. U toku su pregovori o uspostavljanju saobraćajne zajednice Zapadnog Balkana, čime će se obezbijediti integracija zemalja ovog područja u evropski transportni prostor.

Parafirani su sporazumi između Crne Gore i nekoliko država o prevozu putnika i tereta u međunarodnom drumskom saobraćaju, kojima će se olakšati protok tereta i putnika i smanjiti troškovi prevoza, kao i eliminisati administrativne abarijere koje postoje u međunarodnom prevozu.

Crnogorski Telekom je tokom prvog polugodišta ove godine, uprkos globalnoj i ekonomskoj krizi i ostalim tržišnim izazovima, ostvario relativno zadovoljavajuće rezultate. U ovom periodu ostvareni prihodi su opali za 6%, a poslovna dobit je niža za 11,0%, što je uglavnom posljedica povećanih troškova rada i opadanja prihoda u mobilnoj telefoniji – od maloprodaje i saobraćaja koji ostvaruju turisti. Isto tako, prihodi u oblasti fiksne telefonije i interneta su opali za 3,4%, i to, najvećim dijelom zbog nižih prihoda od maloprodaje (govorne usluge) i veleprodaje, što je djelimično kompenzovano rastom prihoda od Interneta i Extra TV-a. Pad prihoda od maloprodaje je uglavnom uslovljen tendencijom sve većeg korišćenja mobilnih telefona umjesto fiksnih. Prihodi od Broad Band usluga su bilježili značajni rast, usljed povećanja broja ADSL i Extra TV korisnika. Broj ADSL korisnika je porastao za 67,0%, a Extra TV korisnika za 98,0% posmatrano u odnosu na jun prethodne godine. Prihodi u mobilnoj telefoniji su opali za 6,0% u odnosu na polugodišnji period prošle godine. Izuzetno visok rast broja korisnika od 35,0%, upoređenju sa junom 2008.godine, nije nadoknadio pad prihoda uslovljen povećanjem konkurencije na tržištu. Uz to, globalna ekonomska kriza i njen uticaj na turističku sezonu, negativno su se reflektovali na prihode od saobraćaj a koje ostvaruju turisti.

Aktivnosti Agencije za telekomunikacije i poštansku djelatnost bile su usmjerene na: izdavanje licenci i dozvola za radio stanice, vršenje inspekcijskog nadzora i kontrole subjekata telekomunikacionog i poštanskog saobraćaja, kontrolu i monitoring radio-frekvencijskog spektra, zaštitu interesa korisnika telekomunikacionih i poštanskih usluga, rješavanje sporova između operatera itd.



Donesen je Zakon o elektronskim komunikacijama kojim je utvrđeno formiranje jedinstvenog regulatornog okvira za sve elektronske komunikacione usluge i mreže, bez obzira na vrstu signala koji prenose, uključujući i mreže za prenos i difuziju signala radija i televizije. Sprovođenje regulatornog okvira za medijske sadržaje ostaje u nadležnosti Agencija za radio difuziju.

Usvajanjem Pravilnika za prenos i emitovanje programa posredstvom kablovskih i bežičnih sistema, fiksne telefonske mreže i satelitskih sistema, zaokružuje se set rješenja koja definišu uslove za izdavanje i korišćenje dozvole za prenos i emitovanje radio-difuznih sistema posredstvom novih tehnoloških platformi. U toku su pripreme za realizaciju projekta prelaska sa analognog na digitalno radio-difuzno emitovanje, zašto je predvidjen iznos od 3,5 mil. €. Planirano je da iznos od 1,6 mil. € donira EU po IPA projektu za nabavku digitalnih prijemnika (STB-Set-Top-Box), a u cilju subvencije posebne grupe korisnika, planirano je nabavka digitalnih resivera u iznosu od 800.000,00 €. Uslov donacije je donošenje Zakona o prelasku sa analognog na digitalno zemaljsko emitovanje i prijem radio i televizijskih programa koja mora da se završi do kraja 2009. godine. Po programu Država Crna Gora treba da učestvuje u iznosu od 1.050.000,00 €.

Krajem avgusta tekuće godine na tržištu elektronskih komunikacija Crne Gore pružaju se usluge fiksne telefonije, mobilne telefonije, interneta, broadbanda, prenosa podataka i međunarodnih komunikacija Glavni telekomunikacioni operatori su Crnogorski telekom a.d. Podgorica, Promonte GSM d.o. Podgorica i M:tel d.o.o. Podgorica.

Ukupan broj korisnika fiksne telefonije je iznosio 170.054, mobilne telefonije 1.381.130 i procjenjuje se da je ukupno bilo oko 129.000 korisnika Internet servisa.

Stopa tržišne penetracije mobilne telefonije u Crnoj Gori (na kraju mjeseca avgusta) iznosila je 186%.

U oblasti fiksne telefonije učešće Telekoma čini 97,79%, a M:tel-a 2,21%, dok je u mobilnoj telefoniji učešće Promonte-a 37,3%, T-mobile 32,92% i M:tel 29,09%. Kod interenta, učešće T-coma je 94,31%, M:tel 4,87% i MN news 0,82%. Stepen digitalizacije mreže iznosi 100%.

Ukupan prihod telekomunikacionog sektora u 2008.godini iznosio je 295.735.504 € (75.881.435 € se odnosi na prihode u fiksnoj telefoniji, 215.545.974 € se odnosi na prihode u mobilnoj telefoniji i 4.309.095 € se odnosi na prihode od Internet servisa). Međutim, procjenjuje se da će zbog globalne ekonomske i finansijske krize kompanije iz ove oblasti tekuću godinu završiti sa nešto manjim ukupnim prihodom u odnosu na 2008.godinu

Pošta Crne Gore usmjeravala je poslovanje ka ostvarivanju svjetskih standarda u poštanskom saobraćaju, što je rezultiralo zadovoljstvom korisnika i konkurentnošću na tržištu. Napravljen je veliki iskorak kroz informatizaciju poslovanja, uvođenje ”Track and Trase” sistema za elektronsko praćenje pošiljaka u unutrašnjem poslovanju, IPS sistema za provjeru statusa pošiljki u međunarodnom saobraćaju, kao i uvođenje novog adresnog koda i projekta elektronske poštanske uputnice. Moderni servisi (”postekspres”, korisnička služba, telegram) zadovoljili su potrebe savremenog tržišta i korisnicima ponudili garantovane i brze rokove. U završnoj je fazi izrada Strategija razvoja Pošte Crne Gore, dokumenta kojim će se dodatno opredijeliti misija kompanije i njena uloga u svjetskoj poštanskoj porodici.

Ukupan prihod poštanskog sektora u 2008.godni iznosio je 15.622.316,00 € (od čega je 14.069.075,00 € ostvarila Pošta Crne Gore, a 1.553.241,00 € ostali operatori).

√

Box 6 - Transport i telekomunikacije

Rezultati:

Mjere za ublažavanje efekata krize na smanjenje aktivnosti; Utvrđena Strategija razvoja saobraćaja i Strategija razvoja i održavanja državnih puteva; Intenzivna aktivnost na realizaciji Projekta izgradnje autoputeva; Proces restrukturiranja i pripreme privatizacija u lučkom i Željeznickom sistemu Povećanje tehničko- tehnološke osposobljenosti crnogorskih aerodroma; Eliminisanje uskih grla i crnih tačaka na crnogorskim putevima. Uvodjenje novih servisa u sistem elektronskih komunikacija;



Broj korisnika i saobraćaja u okviru mobilne telefonije.

!

Ograničenja:

Uticaj ekonomske i finansijske krize na smanjivanje prometa i obima usluga; Postojeća putna i željeznička infrastruktura.

5.1.4. Uredjenje prostora

Osnova dugoročne politike upravljanja, organizacije i uredjenja prostora je Prostorni plan Crne Gore do 2020.godine i Zakon o uređenju prostora i izgradnji objekata.

Programom uredjenja prostora realizuju se pojedine faze Prostornog plana, respektujući načela i principe održivog razvoja. Programom je definisana dinamika uredjenja prostora, izvori finansiranja, rokovi uredjenja, te operativne i druge mjere za sprovodjenje politike uredjenja prostora. Takodje, Program uređenja prostora sadrži procjenu potrebe izrade novih, odnosno izmjene i dopune postojećih planskih dokumenata, kao i neophodne mjere za izradu i donošenje istih.

S tim u vezi:

- Urađen je Prednacrt Prostornog plana posebne namjene za Bjelasicu i Komove; - Urađen je Prednacrt Detaljnog prostornog plana za prostor višenamjenskih akumulacija na

rijeci Morači. U toku je prikupljanje mišljenja od strane nadležnih institucija; - U toku su aktivnosti na izradi Nacrta Prostornog plana posebne namjene za Durmitorsko

područje; - Donesena je Odluka i urađen Projektni zadatak za izradu Prostorno-urbanističkog plana

Opštine Ulcinj, sa strateškom procjenom uticaja na životnu sredinu. U toku je tenderska procedura za izbor obrađivača Plana;

- Usvojene su Državne studije lokacije za sektore 32 i 63, odnosno »Rose – Dobreč« i » Stari grad Ulcinj« ;

- Aktivnosti na izradi 15 državnih studija lokacija u okviru PPPN za morsko dobro su u završnoj fazi;

- U toku je izrada nacrta za tri Državne studije lokacije u okviru PPPN za morsko dobro i jedne Lokalne studije lokacije;

- Donesena je Odluka i urađen Projektni zadatak za izradu Lokalne studije lokacije »Dubovica I« . U toku je tenderski postupak za izbor obrađivača Studije;

- U toku su aktivnosti na izrada tri Državne studije lokacija u okviru PPPN za NP Skadarsko jezero.

U skladu sa novim, savremenim načinom uređenja prostora izrada, donošenje i sprovođenje planskih dokumenata je prilagođeno razvojnim potrebama i državnim interesima. U tom smislu, značajne su aktivnosti koje sprovode Vlada Crne Gore i UNDP u oblasti uređenja prostora a dio su projekta „ Podrška prostornom planiranju u Crnoj Gori“, koji finansira Švedska agencija za međunarodnu pomoć i saradnju.

Intenzivnim aktivnostima inspekcijskih službi, uz pojačanu kontrolu i primjenu represivnih zakonskih rješenja, rješava se problem bespravne gradnje i dalje devastacije prostora.

√

Box 7 - Uredjenje prostora

Rezultati: Unaprijeđena institucionalna osnova za vodjenje dugoročne politike uredjenja prostora; Intenzivirane aktivnosti na izradi nove prostorno - planske dokumentacije na državnom i lokalnom nivou; Značajna finansijska i tehnička podrška UNDP-a realizaciji projekata iz oblasti uređenja prostora; Primjena represivnijih zakonskih rješenja u cilju suzbijanja bespravne gradnje i dalje devastacije prostora.

!

Ograničenja:

Devastacija prostora kao barijera zaštite, unapredjenja, korišćenja i upravljanja prostorom, kao opštim i nacionalnim dobrom; Nedostatak kapaciteta za poslove zaštite i upravljanja prostorom na državnom i lokalnom nivou.



5.1.5. Zaštita i unapredjenje životne sredine

Politika zaštite životne sredine ostvaruje se usklađivanjem društveno-ekonomskog, socijalnog, tehnološkog i ekološkog razvoja u okviru koncepta održivog razvoja. U uslovima smanjenih mogućnosti za finansiranje predviđenih projekata u ovom periodu odvijale su se sljedeće aktivnosti:

Ostvaruje se kontinuitet u procesu usaglašavanja nacionalnog zakonodavstva sa EU direktivama .

Donesen je Zakon o nacionalnim parkovima, Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o integralnom sprečavanju i kontroli zagađenja životne sredine, Zakon o zaštiti od jonizujućeg zračenja i radijacionoj sigurnosti, Zakon o ratifikaciji Protokola o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu, Zakon o ratifikaciji konvencije o dostupnosti informacija u oblasti životne sredine, učešću javnosti u donošenju odluka i pristupu pravosuđu u pitanjima koja se odnose na životnu sredinu, Zakon o ratifikaciji Multilateralnog sporazuma zemalja Jugoistočne Evrope o primjeni Konvencije o procjeni uticaja na životnu sredinu u prekograničnom kontekstu i Zakon o zaštiti vazduha. Donijeta je Uredba o izmjenama i dopunama uredbe o visini naknada, načinu obračuna i plaćanja naknada zbog zagađivanja životne sredine koji će se primjenjivati od 1. februara 2010. godine.

U okviru strateškog okvira, Nacionalnom politikom životne sredine do 2012.godine na sveobuhvatan način definisan je odnos države prema zaštiti životne sredine. Za ovaj period određeni su sledeći prioriteti: snadbijevanje vodom za piće, tretman otpadnih voda,upravljanje otpadom, zaštita mora , priobalnog područja i drugih kopnenih ekosistema , očuvanje prirode i biodiverziteta , povećanje energetske efikasnosti, prilagođavanje i smanjenje negativnih efekata uzrokovanih klimatskim promjenama. Uporedo sa tim, radi se na jačanju institucionalnih kapaciteta u oblasti životne sredine, poboljšanju sprovođenja zakona , izradi inventara životne sredine i izradi programa , graničnih vrijednosti i inventara.

Implementira se Akcioni plan Nacionalne strategije održivog razvoja (2006-2009.) integracijom politike zaštite životne sredine u sektorske politike.Crna Gora je preko Kancelarije za održivi razvoj postala članica Evropske mreže za održivi razvoj (ESDN) čija je uloga unapređenje procesa realizacije Nacionalnih strategija o održivom razvoju kao i koordinacija i pružanje pomoći zemljama članicama.

Realizuje se Nacrt nacionalne strategije biodiverziteta s Akcionim planom za period od 2009-2014.godine u cilju očuvanja biološke i prirodne raznovrsnosti. U toku je osnivanje regionalnog centra za zaštitu biodiverziteta Južnog Jadrana u Kotoru.

Strategija integralnog upravljanja obalnim područjem se realizuje kroz Program integralnog upravljanja obalnim područjem Crne Gore – KAMP Montenegro.

Institucionalni okvir je ojačan osnivanjem Agencije za zaštitu životne sredine čime je razdvojena zakonodavna od izvršne funkcije u ovoj oblasti. U toku su aktivnosti usmjerene na jačanje kapaciteta i primjenu mehanizama institucionalnog povezivanja Agencije u nacionalnu i međunarodnu mrežu relevantnih institucija u cilju reforme i jačanja sistema monitoringa i izvještavanja o stanju životne sredine u Crnoj Gori.

Nacionalna jedinica za implementaciju daje podršku lokalnim samoupravama u pripremi aplikacione i tenderske dokumentacije vezane za komunalnu infrastrukturu i zaštitu životne sredine za projekte za koje se sredstva obezbijeđuju od međunarodnih i donatorskih institucija.

Program monitoringa stanja životne sredine u 2008.godini pokazuje da je kvalitet životne sredine relativno očuvan i omogućava održivi razvoj u Crnoj Gori.Pored praćenja parametara stanja vazduha,zemljišta,radiološkog opterećenja stanovništva,kvaliteta voda,stanja biodiverziteta,po prvi put se realizuje i program monitoringa stanja morskog ekosistema čije se stanje može ocijeniti tek nakon nekoliko godina praćenja. Pojedinačna odstupanja ukazuju na mjere i aktivnosti za otklanjanje uzroka koji imaju negativan uticaj na kvalitet.



Realizuje se Program monitoringa životne sredine za 2009.godinu kojim je predviđeno praćenje negativnih uticaja na okolinu i poštovanje ekoloških standarda.

Instalirana je efikasna stanica za praćenje kvaliteta vazduha u opštini Pljevlja. Termoelektrana Pljevlja, Željezara u Nikšiću će do kraja godine ugraditi filtere a u toku su pripremne aktivnosti za rješavanje adekvatnog odlaganja otpada u Kombinatu aluminijuma. Realizuje se Nacionalni program za eliminaciju supstanci koje oštećuju ozonski omotač i do 2010.godine očekuje se konačna eliminacija CFC-a.

Ekološka ispekcija redovno obavlja inspekcijski nadzor nad preduzećima iz oblasti privrede i preduzima mjere za saniranje uzroka koji imaju negativan uticaj na kvalitet životne sredine.

U cilju stvaranja uslova za efikasno sprovođenje Programa čistije proizvodnje potpisan je Ugovor sa Privrednom komorom koja će vršiti koordinaciju realizacije projekata nove čistije tehnologije koja podržava održivi razvoj.

U okviru realizacije projekata unapređenja stanja životne sredine realizuje se druga faza izvođenja radova na Projektu sanacije i rekultivacije jalovišta olova i cinka koji će koštati 4,0 mil.€. Radovi, čiji se završetak očekuje do kraja godine, odnose se na soldifikaciju muljevitog materijala i formiranje drenažnog sloja.

Kancelarija programa Ujedinjenih nacija za razvoj u Crnoj Gori i češki razvojni fond opredijelili su 108 hiljada američkih dolara za realizaciju projekata procjene uticaja rudnika ”Brskovo” na životnu sredinu i zdravlje ljudi

Realizuje se druga faza projekta ”Integralno upravljanje eko-sistemom Skadarskog jezera od 2009-2012.godine”. Za aktivnosti u Crnoj Gori u ovoj fazi biće utrošeno 2,56 mil.$ kroz donaciju Globalnog fonda za životnu sreidnu (GEF) preko Svjetske banke. Stvoren je strateški okvir za implementaciju projekta i u pripremi su aktivnosti za izradu ekološke i socijalne analize lokaliteta Skadarskog jezera i izrade strateškog Akcionog plana u cilju zaštite i održivog korišćenja resursa eko sistema Skadarskog jezera.Formirana je crnogorsko-albanska komisija za Skadarsko jezero koja će pratiti implementaciju planova upravljanja za zaštićena područja jezera.

U toku je izrada Prostornog plana prostora posebne namjene Bjelasice i Komova, koji će biti završen do kraja godine, tako da će gradovi oko ovog pdručja formirati sistem kompatibilnih centara. Na ovaj način će se preko Fonda za održivi lokalni razvoj podsticati osmišljeni razvoj , organizacija i uređenje prostora Bjelasice i Komova u okviru austrijsko crnogorskog partnerstva za region pet opština.

Realizacijom projekta ”Geografsko informacionog sistema (GIS) za zaštitu životne sredine” sprovode se aktivnosti na obuci u cilju boljeg upravljanja i zaštitom šuma, biodiverziteta i zemljišta kao najznačajnijih resursa održivog razvoja u Crnoj Gori. Projekat će doprinijeti procesu usklađivanja sa evropskim normama i standardima u pogledu uspostavljanja informacionog sistema u ovoj oblasti.

U toku je i obuka za primjenu ”Metodologija brze procjene i prioritetizacije upravljanja zaštićenim područjima u Crnoj Gori (RAPPAM)” u okviru realizacije projekta ”Zaštićena područja za živu planetu – Ekologija dinarskog luka” što je od značaja za unapređivanje sistema upravljanja zaštitećinim područjima , dostizanja ciljeva očuvanja biološke raznovrsnosti u okviru sprovođenja nacionalne politike zaštite životne sredine i implementacije Strategije biodiverziteta.

U toku je implementacija Kjoto protokola. Funkcionisanjem Tehničkog operativnog tijela u okviru Agencije za zaštitu životne sredine ostvaren je napredak u jačanju kapaciteta Nacionalnog ovlašćenog tijela za odobravanje projekata iz programa ”Mehanizm čistog razvoja”(CDM). U toku je analiza nacrta projektne dokumentacije za osam CDM projekata.

Međunarodni Protokol o zagađivanju životne sredine i registru zagađivača (PRTP) stupio je na snagu 8. oktobra. Crna Gora je zemlja potpisnica ovog protokola od 2006. godine . Urađen je Predlog pravilnika o katastru zagađivača životne sredine koji je u procesu usaglašavanja.

U okviru međunarodne saradnje nastavljena je podrška Ministarstva životne sredine kopna i mora Italije kroz pomoć nacionalnim subjektima za praćenje stanja morskog eko-sistema obezbjeđivanjem tehničke podrške i obuke kadra u relevantnim labaratorijama i institutima u Italiji.



Istovremeno, biće pružena podrška Agenciji za zaštitu životne sredine u vezi uspostavljanja informacionog sistema za životnu sredinu i uključivanja u Evropsku mrežu za izvještavanje i osmatranje - EIONET mreža.

Italijansko Ministarstvo kopna, mora i životne sredine doniraće Projekat održivog razvoja opštine Žabljak.

√√

BBooxx 88 -- ZZaaššttiittaa žžiivvoottnnee ssrreeddiinnee

RReezzuullttaattii::

VViissookk nniivvoo uussaaggllaaššeennoossttii nnaacciioonnaallnnoogg zzaakkoonnooddaavvssttvvaa ssaa EEUU rreegguullaattiivvoomm;; IImmpplleemmeennttaacciijjaa NNaacciioonnaallnnee ssttrraatteeggiijjee ooddrržžiivvoogg rraazzvvoojjaa;; UUvvoođđeennjjee eekkoonnoommsskkiihh iinnssttrruummeennaattaa uu ssiisstteemm zzaaššttiittee žžiivvoottnnee ssrreeddiinnee kkoojjee ddoopprriinnoossii nnjjeeggoovvoojj eeffiikkaassnnoossttii;; KKvvaalliitteettnniijjaa pprrooccjjeennaa uuttiiccaajjaa rraazzvvoojjnniihh ppllaannoovvaa ii pprroojjeekkaattaa nnaa žžiivvoottnnuu ssrreeddiinnuu;; PPrriioorriitteett pprroojjeekkaattaa ssaannaacciijjee ii rreekkuullttiivvaacciijjee ppoossttoojjeeććiihh uuggrroožžeenniihh ppooddrruuččjjaa ii zzaaggaađđiivvaaččaa;; UUbbrrzzaannee rreegguullaattoorrnnee ii iinnssttiittuucciioonnaallnnee rreeffoorrmmee uu cciilljjuu ddeeffiinniissaannjjaa eeffeekkttnnee ppoolliittiikkee žžiivvoottnnee ssrreeddiinnee;; UUččeeššććee uu pprroojjeekkttiimmaa mmeeđđuunnaarrooddnnee ssaarraaddnnjjee ii iizzvvrrššaavvaannjjee pprreeuuzzeettiihh oobbaavveezzaa iizz rraattiiffiikkoovvaanniihh mmeeđđuunnaarrooddnniihh ssppoorraazzuummaa iizz oobbllaassttii žžiivvoottnnee ssrreeddiinnee;; ZZaammjjeennaa ffiilltteerr ppoossttrroojjeennjjaa uu TTeerrmmooeelleekkttrraannii PPlljjeevvlljjaa ii ŽŽeelljjeezzaarrii NNiikkššiićć;;

!!

Ograničenja::

NNeeddoovvoolljjnnaa eeffiikkaassnnoosstt uu pprriimmjjeennii zzaakkoonnaa ii pprrooppiissaa iizz oobbllaassttii zzaaššttiittee žžiivvoottnnee ssrreeddiinnee;; UUggrroožžaavvaannjjee pprroossttoorraa uu bblliizziinnii nnaacciioonnaallnniihh ppaarrkkoovvaa ((BBiiooggrraaddsskkaa pprraaššuummaa,, SSkkaaddaarrsskkoo jjeezzeerroo,, NNPP ””DDuurrmmiittoorr”” ii ddrr.. )) ii ddeevvaassttaacciijjaa ppjjeeššččaanniihh ppllaažžaa ii nneessaanniirraannjjee rraazznnoogg oottppaaddaa pprrii iizzvvoođđeennjjuu rraaddoovvaa;; NNiivvoo zzaaggaaddjjeennjjaa vvaazzdduuhhaa uu nneekkiimm ooppššttiinnaammaa ((TTeerrmmooeelleekkttrraannaa uu PPlljjeevvlljjiimmaa,, FFaabbrriikkaa aalluummiinniijjuummaa uu PPooddggoorriiccii,, ŽŽeelljjeezzaarraa uu NNiikkššiiććuu));; II uu uusslloovviimmaa ssmmaannjjeennee aakkttiivvnnoossttii nneekkii pprriivvrreeddnnii ssuubbjjeekkttii iizzaazziivvaajjuu aakkcciiddeennttee ((KKAAPP));; NNeeddoossttaattaakk kkaappaacciitteettaa nnaa llookkaallnnoomm nniivvoouu zzaa iimmpplleemmeennttaacciijjuu ii nneeddoovvoolljjnnaa kkoooorrddiinnaacciijjaa iizzmmeeddjjuu oorrggaannaa cceennttrraallnnee vvllaassttii ii llookkaallnniihh ssaammoouupprraavvaa;; UUggrroožžeennoosstt eekkoossiitteemmaa oodd rraazzlliiččiittiihh oobblliikkaa zzaaggaađđiivvaannjjaa ččiimmee jjee ssmmaannjjeennaa nnjjiihhoovvaa pprroodduukkttiivvnnoosstt;; BBiiooddiivveerrzziitteett CCrrnnee GGoorree jjee jjoošš uuvviijjeekk nneeddoovvoolljjnnoo iissttrraažžeenn ((ppooppiiss vvrrssttaa,, nnjjiihhoovvee iinntteerraakkcciijjee ii sstteeppeenn ggeenneettiiččkkoogg vvaarriirraannjjaa));; NNeeiizzggrraađđeennee ssaanniittaarrnnee ddeeppoonniijjee,, ddeeppoonniijjaa zzaa ooppaassnnii oottppaadd,, ppoossttrroojjeennjjaa zzaa pprreerraadduu mmeeddiicciinnsskkoogg ii vveetteerriinnaarrsskkoogg oottppaaddaa ii nneerriijjeeššeennii pprroobblleemmii pprreeččiiššććaavvaannjjaa oottppaaddnniihh vvooddaa;; UUttiiccaajj gglloobbaallnniihh kklliimmaattsskkiihh pprroommjjeennaa nnaa nnaaššuu ssrreeddiinnuu..

5.1.6. Regionalni razvoj

Implementacija politike regionalnog razvoja je usmjerena na stvaranje uslova za ravnomjerniji regionalni razvoj i uspostavljanje trajnog opredjeljenja na smanjenje razlika u nivou razvijenosti regiona, uz uvažavanje principa održivosti i tržišne orijentacije privrede.

U skladu sa Ekonomskom politikom za 2009. godinu, intenzivirane su aktivnosti na unapredjivanju institucionalnog okvira za implementaciju regionalne politike. S tim u vezi, u toku su aktivnosti na formiranju posebne organizacione jedinice za regionalni razvoj u Ministarstvu ekonomije i stvaranju preduslova za korišćenje mogućnosti predpristupnih fondova EU namijenjenih regionalnoj komponenti razvoja. Imajući u vidu značaj jedinica lokalne samouprave u procesu apliciranja za sredstva evropskih fondova, značajne su aktivnosti na jačanju njihovih administrativnih kapaciteta, što će doprinijeti uvažavanju njihovih autentičnih i specifičnih interesa i potreba. Istovremeno, u toku je izrada Strategije regionalnog razvoja Crne Gore i pripremne aktivnosti za izradu Zakona o regionalnom razvoju, kojim će se definisati osnove politike, metodologija za utvrdjivanje stepena razvijenosti regiona i opština, kao i posebne mjere podrške nerazvijenom području.

Realizacija razvojnih projekata zasnovanih na resursima nedovoljno razvijenih područja, uz podršku i posebne podsticaje preduzetnicima i potencijalnim investitorima, doprinosi ne samo razvoju ovog područja, već i ublažavanju efekata ekonomske i finansijske krize na privredu u cjelini.

Nastavlja se realizacija posebnih kreditnih programa kao podrška preduzetništvu i razvoju malog i srednjeg biznisa preko Fonda za razvoj, Direkcije za mala i srednja preduzeća i Zavoda za zapošljavanje i njihove saradnje sa poslovnim bankama. Za projekte koji se realizuju na području



Sjevernog regiona i opština Nikšić i Cetinje obezbijeđene su posebne olakšice i povoljnosti, što je doprinijelo smanjenju broja nezaposlenih na ovom području i smanjenju njihovog učešća u ukupnom broju nezaposlenih lica. Na ovom području, za devet mjeseci 2009. godine, Fond za razvoj je učestvovao sa 2,77 mil.€ u realizaciji 21 projekta, po kojem osnovu je zaposleno 105 lica. Zavod za zapošljavanje je, u istom periodu, kreditirao 449 projekta u vrijednosti od 2,89 mil. €, po osnovu čega je zaposleno 580 lica. Od početka realizacije projekta “Posao za vas” Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća odobrila je 63 projekta u vrijednosti od 5,04 mil.€. i po tom osnovu omogućila zapošljavanje 389 lica.

Početak izgradnje autoputa Bar-Boljare i realizacija drugih projekata kapitalne infrastrukture treba da pokrene značajan multiplikativni efekat na razvoj privrede Sjevernog regiona i njegovu integracija u cjelinu privrednog prostora Crne Gore. Velika su očekivanja u pogledu mogućnosti valorizacije i drugih resursa na ovom području (poljoprivreda, turizam i dr.). Tekuća investiciona aktivnost usmjerena je na rješavanje problema saobraćajne, komunalne, tehničke i dr. infrastrukture. Nastavljaju se radovi na izgradnji dionica puta Risan-Nikšić-Šavnik-Žabljak, kao i radovi na popravci i rehabilitaciji regionalnih i lokalnih puteva, aktivnosti na poboljšanju snabdijevanja električnom energijom, te aktivnosti na realizaciji projekata vodosnabdijevanja i tretmana čvrstog otpada i otpadnih voda.

U cilju stvaranja uslova za zaustavljanje nepoželjnih demografskih kretanja i formiranje kadrovske osnove sa modernim i specijalističkim znanjima, kao značajnog faktora budućeg razvoja ovog područja, značajna je aktivnost visokoškolskih ustanova u Sjevernom regionu (Pravni, Poljoprivredni, Mašinski i Fakultet za menadžment, kao i Visoka škola za medicinske sestre). Takođe, nastavlja se realizacija Programa razvoja kulture za Sjever Crne Gore, u cilju poboljšanja kvaliteta života stanovništva tog područja.

√√

BBooxx 99 -- RReeggiioonnaallnnii rraazzvvoojj

RReezzuullttaattii:: UUnnaapprreeddjjiivvaannjjee iinnssttiittuucciioonnaallnnoogg ii ssttrraatteešškkoogg ookkvviirraa zzaa oobblliikkoovvaannjjee,, pprraaććeennjjee ii aannaalliizzuu ppoolliittiikkee rreeggiioonnaallnnoogg rraazzvvoojjaa;;

PPooddrršškkaa rreeaalliizzaacciijjii pprreedduuzzeettnniiččkkiihh pprroojjeekkaattaa zzaassnnoovvaanniihh nnaa kkoorriiššććeennjjuu ppootteenncciijjaallaa mmaannjjee rraazzvviijjeenniihh rreeggiioonnaa,, kkaaoo mmjjeerraa ppooddssttiiccaajjaa rraazzvvoojjaa mmaannjjee rraazzvviijjeenniihh rreeggiioonnaa ii uukkuuppnnee pprriivvrreeddnnee aakkttiivvnnoossttii ii uu uusslloovviimmaa kkrriizzee;; PPooččeettaakk iizzggrraaddnnjjee aauuttooppuuttaa BBaarr--BBoolljjaarree;; AAkkttiivvnnoossttii nnaa rreeaalliizzaacciijjii zzaappooččeettiihh ii pprriipprreemmee zzaa ppookkrreettaannjjee nnoovviihh kkaappiittaallnniihh iinnffrraassttrruukkttuurrnniihh pprroojjeekkaattaa;; AAkkttiivvnnoosstt vviissookkoošškkoollsskkiihh uussttaannoovvaa uuttiiččee nnaa ffoorrmmiirraannjjee kkaaddrroovvsskkee oossnnoovvee kkoojjaa ććee ččiinniittii oossnnoovvuu rraazzvvoojjaa SSjjeevveerrnnoogg rreeggiioonnaa..

!!

OOggrraanniiččeennjjaa::

NNeeddoovvoolljjnnoo ii nneerraacciioonnaallnnoo kkoorriiššććeennjjee pprriirrooddnniihh rreessuurrssaa;; OOtteežžaannii ooppššttii uusslloovvii zzaa rreeaalliizzaacciijjuu pprreedduuzzeettnniiččkkee iinniicciijjaattiivvee ii nneeddoovvoolljjnnaa ssttiimmuullaattiivvnnoosstt pprreedduuzzeettnniiččkkoogg aammbbiijjeennttaa zzaa ppookkrreettaannjjee bbiizznniissaa uu mmaannjjee rraazzvviijjeenniimm ppooddrruuččjjiimmaa;; NNeeppoovvoolljjnnii ddeemmooggrraaffsskkii ii mmiiggrraacciioonnii ttrreennddoovvii ssttaannoovvnniiššttvvaa..

5.1.7. Razvoj informacionog društva

U ovoj godini nastavljene su aktivnosti na razvoju Informacionog društva, kao i na ispunjavanju obaveza u skladu sa potpisanom eSEE Agendom Plus, koju su vlade zemalja regiona usvojile za period 2007-2012 Realizovano je sljedeće:

− Formirano je Ministarstvo za informaciono društvo, koje je nadležno za razvoj informacionog društva, kroz praćenje i koordinaciju ICT aktivnosti, učešće u ICT inicijativama, kreiranje politike, razvoj projekata i ostale aktivnosti na putu ka društvu znanja;

- Donesena je Strategija razvoja Informacionog društva do 2013.godine, sa Akcionim planom za 2009 godinu;

- Ministarstvo za informaciono društvo je započelo aktivnosti na uspostavljanju odjeljenja koje će pratiti indikatore razvijenosti informacionog društva i organizovati potrebna istraživanja u ovoj oblasti primjenom EUROSTAT metodologije. U skladu sa obavezama na



nivou regiona, kroz izvještaje Evropskoj komisiji se kontinuirano obradjuju podaci koji se tiču razvoja informacionog društva;

- Usvojena je Strategije uspostavljanja CA na nacionalnom nivou i u završnoj fazi su aktivnosti na uspostavljanju certifikacionog tijela – interni CA za potrebe državnih organa, čija će produkcija započeti krajem novembra. Započete su i aktivnosti na uspostavljanju nacionalnog CA;

- Intenzivirane su aktivnosti na unapređenju bezbjednosne kulture informacionog društva. Vlada je usvojila Politiku informacione bezbjednosti, a u završnoj je fazi priprema Predloga zakona o informacionoj bezbjednosti. Doneseni su Zakonik o krivičnom postupku, Zakon o potvrđivanju Konvencije o računarskom kriminalu i Zakon o potvrđivanju dodatnog protokola o Konvenciji o računarskom kriminalu. Imajući u vidu važnost primjene standarda, posebno u oblasti informacione bezbjednosti, kod Instituta za standardizaciju je pokrenuta procedura da se u program donošenja standarda uključe i standardi ISO/IEC 27001:2005 i ISO/IEC 27002:2005. Ministarstvo za informaciono društvo je pokrenulo aktivnosti na učlanjenju u međunarodno partnerstvo za borbu protiv sajber (informacionih) prijetnji (IMPACT) i Crna Gora je stekla status punopravnog člana ove organizacije;

- U pripremi su Prijedlog zakona o izmjenama i dopunama Zakona o elektronskom potpisu i Prijedlog zakona o izmjenama i dopunama Zakona o elektronskoj trgovini;

- Nastavljene su aktivnosti na informacionom sistemu zdravstva koji obuhvata IS za potrebe Fonda za zdravstveno osiguranje, IS primarne zdravstvene zaštite - domovi zdravlja, IS privatnih zdravstvenih ustanova – stomatološke ambulante, IS AU Montefarm, IS Opšte bolnice Pljevlja – pilot projekat, IS Instituta za javno zdravlje. Svi razvijeni IS, kao i IS koji su u fazi Pilot projekta su međusobno povezani i integrisani u jedinstveni informacioni sistem. Trenutno se vrši implementacija IS u svim Opštim bolnicama u Crnoj Gori. Na ovaj način, informatički su pokriveni svi poslovni procesi (MIS + PIS) na prvom i drugom nivou zdravstvene zaštite u Crnoj Gori;

- Nastavljene su aktivnosti na projektu Centralni registar stanovništva. Projekat je u fazi implementacije programskog riješenja u dijelu upravnog postupka, registra državljana, registra matičnih brojeva, registra rođenih i registra umrlih. U toku je testiranje aplikativnog rješenja i priprema inicijalnih podataka. Takođe se sprovode aktivnosti na: testiranju aplikativnog rješenja, usaglašavanju projektnih rješenja Ministarstva unutrašnjih poslova i javne uprave (projekat za izdavanje identifikacionih dokumenata) sa projektom CRS, usaglašavanju dokumentacije za eCRS, formiranju produkcionih baza podataka iz inicijalnog unosa i postojećih baza podataka, inicijalnom unosu knjiga rođenih;

- Nastavljene su aktivnosti na realizaciji projekta Pravosudni informacioni sistem. Instalirano je programsko rješenje, unaprijeđena je i zamijenjena komunikaciona oprema u svim sudovima u Podgorici, izvršeno je učlanjenje u domen, obezbijeđena je adekvatna antivirus zaštita i sl. U toku je procedura nabavke opreme za potrebe ovog projekta, čime će se stvoriti uslovi za neometani rad korisnika PRIS-a;

- Realizovane su aktivnosti na Informacionom sistemu evropskih integracija u dijelu koji se odnosi na podršku poslovnim procesima odgovaranja na Upitnik Evropske komisije;

- Započete su aktivnosti na izradi i implementaciji informacionog sistema za upravljanje dokumentima u Vladi i Ministarstvima – eDMS;

- Donesen je Zakon o dopunama zakona o zaštiti podataka o ličnosti;

- U toku je priprema Zakona o prelasku sa analognih na digitalne zemaljske radio-difuzne sisteme;

- U toku je priprema Zakona o elektronskim medijima. Nacrt zakona je bio na javnoj raspravi i u pripremi je Predlog ovog zakona;

- Donesen je Zakon o dopuni Zakona o elektronskim komunikacijama;

- Započete su aktivnosti na formiranju projektonog tima za pripremu Strategije za razvoj broadband-a;



- Započete su aktivnosti na pripremi Strategije za „Disaster Recovery”, kako bi se značajno povećala sigurnost i bezbjednost informacionih sistema, državnih organa, i informacionih sistema značajnih privrednih subjekata. Ovaj dokument je polazna osnova za definisanje Projektnog zadatka i samog Projekta, na osnovu kojeg bi se ušlo u realzaciju izgradnje i implementacije navedenog sistema.

- Nastavljene su aktivnosti na aktivnom učešću Crne Gore u regionalnim ICT inicijativama. Crna Gora je bila domaćin 29. sastanka Inicijative za elektronsku jugoistočnu Evropu;

- Intenzivirane su aktivnosti na izradi kompjuterske mreže i opremanju škola računarskom opremom. Nastavljeno je sa stručnim usavršavanjem studenata i učenika, u skladu s projektom lave@edu i saradnji sa Microsoftom, kao i sa obukom lokalnih ICT koordinatora. Pokrenute su aktivnosti na uvođenju ECDL-a (European Computer Driving Licence), kao osnovnog standarda za sertifikaciju ICT znanja;

- Sprovode se aktivnosti na promociji informacionog društva: promovisana je tema »Zaštita djece na Internetu«; u saradnji sa Crnogorskim Telekomom realizovan je projekat izbora najboljeg školskog web sajta u Crnoj Gori; organizovana je radionica „Razvojni trendovi eGovernment-a“; Od 27. 09. do 03. 10. 2009 godine u Budvi je održan 16. Festival ICT dostignuća - INFOFEST. Na INFOFEST-u se predstavilo 40 kompanija iz zemlje i inostranstva uz učešće 1 100 registrovanih učesnika. Festival je opravdao epitet najznačajnijeg ICT skupa u regionu; u saradnji sa Crnogorskim Telekomom realizovana je obuka za korišćenje Interneta za starije kategorije stanovništva i penzionere u svim gradovima Crne Gore koju je pohađalo 300 osoba;

- Nastavljene su aktivnosti na izradi eGovernment projekata »Elektronske sjednice Komisije za ekonomsku politiku i finansije«, »Elektronske sjednice Komisije za politički sistem« i »Elektronske sjednice Vlade«;

- Nastavljene su aktivnosti na proširenju mreže državnih organa i unaprjeđenju cjelokupnog informacionog sistema državnih organa (mail servis, internet-www servis, bezbijednost pristupa i zaštita podataka, antivirus zaštita, ICT podrška administrativnim poslovima, ICT usluge građanima);

- U cilju povezivanja više pouzdanih podataka sa eEurope benchmark indikatorima, Ministarstvo za informaciono društvo je iniciralo izradu godišnjeg statističkog istraživanja „ICT survey“ ;

- Nastavljene su aktivnosti na valorizaciji resursa me domena.

√

Box 10 – Razvoj informacionog društva

Rezultati:

Kontinuitet progresa u razvoju informatičkog društva i informatičke kulture; Formirano Ministarstvo za informaciono društvo; Utvrđena Strategija razvoja informacionog društva do 2013.godine, sa Akcionim planom za 2009.godinu; Aktivnosti na realizaciji Projekta Centralni registar stanovništva; Donesen Zakon o zaštiti podataka o ličnosti i Zakon o izmjeni Zakona o zaštiti neobjavljenih podataka; Priprema politike informacione bezbjednosti i Zakona o informacionoj bezbjednosti; Aktivnosti na proširenju i unapređivanju mreže cjelokupnog informaiconog sistema državnih organa; Aktivnosti na promociji informatičke kulture.

!

Ograničenja:

Potrebna sredstva za praćenje dinamičnih promjena u sferi informatičkih i telekomunikacionih tehnologija.

5.1.8. Statistika

Transformacija statističkog sistema usmjerena je na unapređivanje administrativnih, organizacionih, tehničkih, kadrovskih i dr. kapaciteta proizvođača statistike i koordinaciju njihove



djelatnosti, što treba da omogući kompatibilnost statističkih iskaza sa međunarodnim normama i standardima, u pogledu njihove metodološke zavisnosti, realnosti, blagovremenosti i dostupnosti. Pritom evidentan napredak u proizvodnji pokazatelja tekuće i razvojne statistike, usklađenih sa važećim standardima omogućava sve validniju fundiranost analiza, projekcija i monitoringa makroekonomskog razvoja i primjenu u procesu definisanja poslovnih politika i strateškog odlučivanja u sferi biznisa.

U tom okviru, osnovne aktivnosti su bile usmjerene na:

Jačanje kapaciteta i osposobljenosti Zavoda za statistiku – Monstata za ulogu koju ima u statističkom sistemu;

Realizaciju Programa statističkih istraživanja 2009-2014.godine i pripremu Programa statističkih istraživanja za 2010.godinu sa Kalendarom objavljivanja podataka u 2010.godini;

Metodološko i dr unapređivanje kvaliteta podataka o ostvarenom BDP-u, stvaranju uslova za obradu podataka o BDP-u na kvartalnom nivou i pripremu podataka o ostvarenom BDP-u za 2008.godinu koji će biti dostupni u novembru ove godine;

Unapređivanje kvaliteta kvartalnih podataka iz oblasti građevinarstva i posebno podataka o spoljno-trgovinskoj razmjeni u mjesečnoj dinamici (saradnja sa Upravom carina);

Utvrđivanje Klasifikacije teritorijalnih regiona za statističke potrebe (NUTS) i komunikaciju sa Eurostat-om u vezi definisanja konačnih rješenja u tom pogledu;

Izradu nove metodologije za izračunavanje nivoa minimalne potrošačke korpe; Realizaciju probnog popisa stanovništva i stanova i probnog popisa poljoprivrede (popis će

se raditi u aprilu 2010.godine); Realizaciju projekta ”Podrška Crnoj Gori u približavanju EU standardima u statistici”

(projekat iz IPA programa za 2007.godinu) koja je počela u septembru ove godine i ima za cilj poboljšanje kvaliteta i efikasnosti statističkog sistema u ključnim procesima proizvodnje statistike, harmonizaciju ekonomske statistike i nacionalnih računa sa EU i međunarodnim standardima i poboljšanje biznis statistike;

Realizaciju programa međunarodne saradnje i podrške sa međunarodnim institucijama iz oblasti statistike.

√√

BBooxx 1111 –– SSttaattiissttiikkaa


PPrrooggrreess uu pprroocceessuu uusskkllaađđiivvaannjjaa ssttaattiissttiiččkkoogg ssiisstteemmaa ssaa ssttaannddaarrddiimmaa EEUU;; RReeaalliizzuujjee ssee SSttrraatteeggiijjaa rraazzvvoojjaa ssttaattiissttiikkee oodd 22000099--22001122..ggooddiinnee;; AAkkttiivvnnoossttii nnaa uunnaapprreeđđiivvaannjjuu rrjjeeššeennjjaa iizz ZZaakkoonnaa oo ssttaattiissttiiccii ii ssttaattiissttiiččkkoomm ssiisstteemmuu CCrrnnee GGoorree;; UUnnaapprreeđđiivvaannjjee mmeettooddoolloošškkiihh ii ddrruuggiihh rrjjeeššeennjjaa uu oobbrraaddii ppooddaattaakkaa iizz oobbllaassttii ssppoolljjnnoo--ttrrggoovviinnsskkee rraazzmmjjeennee,, bbrruuttoo ddoommaaććeegg pprrooiizzvvooddaa,, ggrraađđeevviinnaarrssttvvaa ii ddrr;; OOppeerraattiivvnnii ppooddaaccii iizz oobbllaassttii ppoosslloovvnnee ssttaattiissttiikkee;; RReeaalliizzaacciijjaa PPrrooggrraammaa ssttaattiissttiiččkkiihh iissttrraažžiivvaannjjaa zzaa 22000099..ggooddiinnuu ii aakkttiivvnnoossttii nnaa pprriipprreemmii PPrrooggrraammaa zzaa 22001100..ggooddiinnuu;;

!!

Ograničenja::

OObbjjeekkttiivvnnoo jjoošš uuvviijjeekk nneeddoovvoolljjaann kkaappaacciitteett ssttaattiissttiiččkkoogg ssiisstteemmaa;; PPoottrreebbaann rreellaattiivvnnoo dduugg ppeerriioodd zzaa pprriillaaggoođđaavvnnaajjee ssiisstteemmaa ii zznnaaččaajjnnaa mmaatteerriijjaallnnaa ppooddrršškkaa zzaa rreeaalliizzaacciijjuu SSttrraatteeggiijjee rraazzvvoojjaa ssttaattiissttiikkee..

5.2. FINANSIJSKI SEKTOR

5.2.1. Bankarski sektor U proteklom periodu ove godine kontinuirano su preduzimane mjere u cilju ublažavanja negativnih uticaja globalne finansijske krize, što je efektuirano kroz očuvanje stabilnosti bankarskog sistema, zadovoljavajuću likvidnost i rast kapitala. Krajem avgusta ove godine Centralna banka Crne Gore je usvojila novi set mjera, privremenog karaktera, u domenu adekvatnosti kapitala i upravljanja rizikom likvidnosti, koje su usmjerene na relaksaciju privrede i građana i poboljšanje performansi razvoja finansijskog sektora.



Predloženim mjerama se omogućavaju povoljniji uslovi za restrukturiranje kredita, klasifikaciju aktive i niži obračun rezervacija za kreditne gubitke. Njihovom primjenom se obezbjeđuje povoljniji tretman restrukturiranih kredita odobrenih solventnim privrednim društvima i drugim licima, koji obavljaju privrednu djelatnost, ukoliko nijesu imala značajnija kašnjenja u otplati kredita. Isto tako, daje se mogućnost bankama da restrukturiraju kredite fizičkim licima, koja su u uslovima globalne finansijske krize ostala bez posla, ili im je umanjena zarada. Restrukturiranjem kredita obuhvataju se krediti odobreni fizičkim licima, koja ne prelaze iznos od 30.000 € i krediti za kupovinu stana, bez obzira na njihov iznos.

Od početka krize bankarski sistem je dokapitalizovan sa 100 mil.€, što je uticalo na poboljšanje likvidnosti banaka. Preko snižavanja stope obavezne rezerve sa 11,0% na 10,0% i omogućavanja izdvajanja 25,0% obavezne rezerve u državne zapise, finansijski sistem je ojačan za 110 mil.€. Izmjenom regulative, kojom se smanjuje obim potrebnih rezervacija za date kredite, kreditni potencijal se povećao za 30 mil.€, što je uticalo na očuvanje stabilnosti bankarskog sistema.

Na poboljšanje situacije u finansijskom sektoru, pored ovih mjera, trebalo bi da utiče i korišćenje kredita koje su na osnovu garancija Vlade Crne Gore banke povukle od međunarodnih finansijskih institucija u cilju jačanja kreditnih aktivnosti. Do sada je osam banaka potpisalo ugovor sa Evropskom investicionom bankom o preuzimanju 91 mil. kredita, koji bi trebalo da budu operativan od kraja oktobra ove godine. Od ove pozajmice odustale su Crnogorska komercijalna banka, koja je trebala da povuče 33 mil.€ i NLB Montenegro banka 12 mil.€. Ovaj iznos kredita, koji čini polovinu ukupno odobrene sume, biće podijeljen bankama koje su prihvatile uslove Evropske investicione banke i pokazale interes za ovim sredstvima. Uskoro bi trebao da bude operativan i kredit od Njemačke razvojne banke (KFW) u iznosu od 50 mil.€. Međutim, i pored napora koje je Vlada preduzela u cilju obezbjeđenja sredstava za podršku privredi, crnogorske banke su odobrile mali broj kredita domaćim preduzećima, što ni iz daleka ne odgovara njihovim potrebama.

Ukupan kapital banaka krajem avgusta je iznosio 290,4 mil.€, što predstavlja povećanje od 3,9% uodnosu na kraj prethodne godine i 7,1% u odnosu na prethodni mjesec.

Ukupni depoziti su u avgustu iznosili 1.7 mlrd.€ i u odnosu na prethodni mjesec su smanjeni za 2,4 mil.€ ili 0,14%, dok su u odnosu na kraj prethodne godine smanjeni za 13,0%. Glavni razlog povlačenja depozita nije posledica nepovjerenja prema bankama, već pogoršane likvidnosti i teškoća sa kojima se suočava privreda. U nemogućnosti da izmire svoje kreditne obaveze prema bankama iz drugih izvora, privreda je koristila depozite, što znači da novac nije povučen iz banaka, već je iskorišćen za otplatu kredita. Sektorski posmatrano, krajem avgusta, u ukupnim depozitima dominantno mjesto zauzimaju depoziti fizičkih lica, čije učešće iznosi 44,3%, dok nefinansijske institucije učestvuju sa 32,5%.

Štednja stanovništva je krajem avgusta iznosila 767,1 mil.€, što je za 89,5 miliona niže u odnosu na kraj 2008.godine ili 10,4%. Posmatrano na mjesečnom nivou depoziti stanovništva su zabilježili rast u odnosu na prethodni mjesec za 3,1 mil.€ ili 0,41%. U ročnoj strukturi depozita stanovništva na depozite po viđenju odnosilo se 33,6%, a 66,4% na oročene depozite.

Ukupno odobreni krediti su krajem avgusta ove godine iznosili 2,6 mlrd.€, što u odnosu na kraj 2008.godine predstavlja pad od 8,0% ili 224,6 mil.€, dok u odnosu na prethodni mjesec taj pad iznosi 40,3 mil.€ ili 1,5%. U strukturi odobrenih kredita, krediti odobreni privredi i stanovništvu činili su 95,4% , dok se preostalih 4,6% odnosilo na banke i ostale finansijske institucije.

Izdvojena obavezna rezerva kod Centralne banke Crne Gore na kraju avgusta je iznosila 158,4 mil.€, što je za 3,3 mil.€ ili 2,1% manje u odnosu na prethodni mjese. Smanjenje nivoa obavezne rezerve je posljedica pada nivoa depozita, kao i promijenjene stope obavezne rezerve.

Odlukom o minimalnim standardima za upravljanje rizikom likvidnosti propisana je obaveza banaka za održavanje minimalnih koeficijenata likvidnosti, (odnos likvidnih sredstava i dospjelih obaveza) na dnevnoj (0,9%) i dekadnoj osnovi (1,0%). U avgustu 2009.godine koeficijent likvidnosti na dnevnoj i dekadnoj osnovi bio je iznad propisanog minimuma za bankarski sistem u cjelini. Posmatrano po bankama u sve tri dekade avgusta samo jedna banka je imala niže dnevne i dekadne koeficijente likvidnosti od propisanog.

Finansijska kriza je dovela veliki broj firmi u još teži položaj, pri čemu se likvidnost privrede pogoršala, što se manifestovalo i preko kašnjenja u otplati kredita. Prema podacima CBCG za



devet mjeseci 2009.godine ukupan iznos duga evidentiran u platnom prometu je povećan za 61,5%, odnosno sa 92,7 mil.€ koliko je iznosio krajem prošle godine, na 149,7 mil.€ krajem septembra ove godine. Ukupni dugovi i nelikvidnost su veći, jer ovom statistikom nijesu obuhvaćeni dužnici kojima nijesu blokirani računi. Krajem septembra u blokadi su bili računi 11.464 firme sa ukupnim dugom od 149,7 mil.€. U odnosu na kraj avgusta broj nelikvidnih firmi je povećan za 2,4%, a ukupni dugovi za 9,51%.

U oblasti zakonske regulative u toku su izmjene i dopune Zakona o bankama , u cilju daljeg prilagođavanja međunarodnim standardima i procesu Evropske Unije u ovom segmentu. U pripremi je novi Zakon o Centralnoj banci Crne Gore, koji će biti usklađen sa Ustavom Crne Gore i međunarodnim pravilima i propisima Evropske centralne banke.

√√

BBooxx 1122 -- BBaannkkaarrsskkii sseekkttoorr


PPoozziittiivvnnii eeffeekkttii mmjjeerraa zzaa uubbllaažžaavvaannjjee ppoosslleeddiiccaa ffiinnaannssiijjsskkee kkrriizzee nnaa bbaannkkaarrsskkii sseekkttoorr;; RReellaakkssiirraannaa ppoolliittiikkaa CCeennttrraallnnee bbaannkkee CCrrnnee GGoorree;; RRaasstt ddeeppoozziittaa ssttaannoovvnniiššttvvaa nnaa mmjjeesseeččnnoomm nniivvoouu..

!!

Ograničenja::

PPooggoorrššaannaa lliikkvviiddnnoosstt pprriivvrreeddee;; NNiizzaakk nniivvoo nnoovviihh kkrreeddiittaa uu ooddnnoossuu nnaa ppoottrreebbee pprriivvrreeddee;; RRaasstt nneekkvvaalliitteettnnee aakkttiivvee uu bbaannkkaammaa;; KKaaššnnjjeennjjee uu sseerrvviissiirraannjjuu kkrreeddiittaa ii vveelliikkii bbrroojj aakkttiivviirraanniihh hhiippootteekkaa;; RRaasstt kkaammaattnniihh ssttooppaa zzbboogg sskkuupplljjiihh iizzvvoorraa ssrreeddssttaavvaa ii ppoovveeććaannoogg rriizziikkaa kklliijjeennaattaa..

5.2.2. Nebankarski sektor

Na tržište osiguranja, kao sastavni dio finansijskog tržišta Crne Gore, negativni efekti globalne finansijske krize odrazili su se u blažoj formi, zbog nedovoljne integrisanosti u savremene finansijske tokove. Pri tome, niska sofisticiranost tržišta osiguranja, odnosno zadržavanje u okvirima konzervativnih formi poslovanja, u smislu ulaganja u niskorizične plasmane (državne obveznice, depozite banaka) uticala je na manju izloženost osiguravajućih društava finansijskim rizicima. Međutim, ekonomska kriza je dovela do pada privrednih aktivnosti i smanjenja kreditnih plasmana, koji su dobrim dijelom pokretali tržište osiguranja, što je generisalo probleme sa kojima se suočavaju osiguravajuće kuće. Otežana naplata premija osiguranja i smanjenje njenog iznosa zbog pada prihoda, uslovili su pad ukupnog potencijala tržišta osiguranja.

U Crnoj Gori trenutno posluje 11 osiguravajućih društava, sa većinskim stranim kapitalom, pri čemu dominantno mjesto ima »Lovćen osiguranje« čiji je većinski vlasnik »Triglav osiguranje«. Prema preliminarnim podacima Agencije za nadzor osiguranja Crne Gore, bruto fakturisana premija osiguranja za prvih osam mjeseci 2009.godine iznosila je 42,5 mil.€, što je za 17,3 miliona manje u odnosu na prošlu godinu ili 28,9%. U strukturi bruto premije učešće neživotnih osiguranja je iznosilo 88,9%, u kome obavezna osiguranja 52,1%, dok se na učešće životnog osiguranja odnosilo 11,0%. Od osiguravajućih društava, u bruto premiji osiguranja najveće učešće je ostvarilo Lovćen osiguranje od 56,3%, Sava Montenegro 17,6% i Delta generali 7,53%.

Zaokruživanjem zakonske regulative u oblasti osiguranja i osnivanjem Agencije za nadzor osiguranja i Nacionalnog biroa osiguravača Crne Gore obezbijeđena je adekvatna sistemska osnova za bolje funkcionisanje i harmonizaciju tržišta osiguranja. U toku su aktivnosti na obezbjeđenju članstva u sistem međunarodne Zelene karte osiguranja i donošenje kodeksa o ponašanju u poslovima osiguranja, što će uticati na jačanje zaštite interesa osiguranika.

Poslije dužeg perioda negativnih tendencija, projektovanih kroz pad obima prometa i transakcija, nedostatka krupnih investicija i efektivne tražnje došlo je do oživljavanja tržišta kapitala u prethodna dva kavartala. Na poboljšanje stanja na tržištu kapitala najvećim dijelom je uticala prodaja paketa akcija Elektroprivrede sa jedne strane i pozitivni signali sa međunarodnog tržišta kapitala na kojem se postepeno stabilizuje finansijska situacija,

Ukupan promet na crnogorskim berzama je za prvih devet mjeseci ove godine iznosio 342,8 mil.€, što je za 149,6% više u odnosu na isti prošlogodišnji period i 113,8% u odnosu na ukupan promet u 2008.godini. Najveći promet u proteklom periodu ove godine ostvaren je u maju, u iznosu od



130,8 mil.€ zbog prodaje akcija Elektroprivrede od strane investicionih fondova (Eurofond, Trend, Moneta i Atlasmont fond), što je u mnogome doprinijelo oporavku tržišta kapitala i dalo snažan impuls povećanju efektivne tražnje. Pored toga, na tržište kapitala uticala je isplata dividende akcionarima nekih kompanija (Telekom, Plantaže), sredinom godine, dok je najznačajniji efekat imala prodaja 43,7% akcija Elektroprivrede italijanskoj kompaniji A2A, što se naročito odrazilo na rast prometa u septembru, kad je iznosio 115,9 mil.€.

U toku prvih devet mjeseci najviše se trgovalo akcijama kompanija čime je ostvareno 93,7% ukupnog prometa ili 321,5 mil.€ dok se na trgovinu obveznicama odnosilo 4,0% ili 13,7 mil.€, a akcijama fondova zajedničkih ulaganja 2,2% ili 7,5 mil.€.

Tržište kapitala je u septembru zabilježilo rast svih berzanskih indeksa. Tako je indeks Nex 20 povećan za 80,7%, NEXPIF 82,4% i indeks MOSTE 102,1%. Pri tome je tržišna kapitalizacija, kao pokazatelj vrijednosti preduzeća koje se kotiraju na berzi, iznosila 3,7 mlrd.€, što je za 65,9% više u odnosu na kraj prethodne godine. Ukupan broj transakcija ostvaren na crnogorskim berzama za devet mjeseci iznosio je 48.250, što predstavlja povećanje od 13,1% u odnosu na isti period prethodne godine.

Iako se još sa sigurnošću ne može govoriti o stabilnosti tržišta kapitala, zbog toga što je kao malo i osjetljivo tržište podložno oscilacijama, ipak se očekuje da će se u narednom periodu zadržati relativno niske cjenovne oscilacije, uz relativno visok promet, čime bi se vratilo povjerenje u tržište kapitala. Prodaja manjinskih akcija Elektroprivrede Crne Gore u iznosu od 100 mil.€ pozitivno će uticati na kretanja na tržištu kapitala.

√√

BBooxx 1133 –– NNeebbaannkkaarrsskkii sseekkttoorr


PPoonnuuddaa nnoovviihh pprrooiizzvvooddaa nnaa ttrržžiiššttuu oossiigguurraannjjaa;; OOžžiivvlljjaavvaannjjee ttrržžiiššttaa kkaappiittaallaa ddookkaappiittaalliizzaacciijjoomm EElleekkttrroopprriivvrreeddee CCrrnnee GGoorree;; RRaasstt uukkuuppnnoogg pprroommeettaa ii iinnddeekkssaa nnaa ttrržžiiššttuu kkaappiittaallaa;; MMoonntteenneeggrroobbeerrzzaa jjee uu ssaarraaddnnjjii ssaa mmeeđđuunnaarrooddnnoomm ffiinnaannssiijjsskkoomm kkoorrppoorraacciijjoomm ((IIFFCC)) uurraaddiillaa KKooddeekkss kkoorrppoorraattiivvnnoogg uupprraavvlljjaannjjaa uu CCrrnnoojj GGoorrii,, kkaaoo sskkuupp pprraakkttiiččnniihh pprreeppoorruukkaa zzaa ppoossttaavvlljjaannjjee pprriinncciippaa kkoorrppoorraattiivvnnee kkuullttuurree..

!!

Ograničenja::

NNeeddoovvoolljjnnaa iinnffoorrmmiissaannoosstt ggrraađđaannaa oo mmoogguuććnnoossttiimmaa oossiigguurraannjjaa;; NNeerraazzvviijjeennoo pprriimmaarrnnoo ttrržžiiššttee hhaarrttiijjaa oodd vvrriijjeeddnnoossttii..

5.3. TRŽIŠTE RADA

5.3.1. Zaposlenost i tržište rada

Vođenje aktivne politike zapošljavanja u proteklom periodu ove godine uticalo je da kretanje na tržištu rada obilježi kontinuitet povećanja zaposlenosti i smanjenjenja nezaposlenosti.

U septembru 2009. godine bilo je 176.936 zaposlenih. Broj zaposlenih u septembru 2009.godine u u odnosu na isti period prethodne godine, se povećao za 5,5%. Značajnije povećanje zaposlenosti se bilježi u aktivnostima u vezi sa nekretninama (26,9%) hotelima i restoranima (19,2%), građevinarstvu (17,7%), trgovini na malo (11,7%) i saobraćaju (10,0%). Smanjen je broj zaposlenih u vađenju ruda i kamena (13,1%), prerađivačkoj industriji (8,4%), proizvodnji električne energije (7,7%), ribarstvu (6,2%) i zdravstvenom i socijalnom osiguranju (0,6%). Značajan porast, posmatrano po opštinama je ostvaren u Budvi (19,0%), Tivtu (10,5%), Kolašinu (8,7%), Mojkovcu (7,2%) Danilovgradu (6,8%), i Podgorici (6,9%). Zaposlenost je smanjena u Cetinju za 6,1%, Plavu 1,7% i Šavniku 1,0%.

Krajem septembra 2009. godine bilo je 27.269 nezaposlenih lica, što je za 942 lica ili 3,3% manje u odnosu na kraj septembra prošle godine. Pritom je na evidenciji bilo 12.486 žena (učešće 45,8%), što je za 3,0% manje u odnosu na stanje krajem septembra prošle godine.



Broj nezaposlenih - na dan 30.9.2008. i 30.9.2009. god. –

(Graf.1.)

2821127269

15347147831286412486

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

Ukupno Muškarci Žene

30.9.2008 30.9.2009

Stopa nezaposlenosti, kao odnos broja registrovanih nezaposlenih i aktivnog stanovništva, u septembru 2009. godine je bila 10,3% (u istom mjesecu prethodne godine 10,7%). Najniže stope nezaposlenosti su u opštinama Budva (4,2%) i Herceg Novi (6,3%), a najviše u opštinama Bijelo Polje (17,5%), Cetinje (17,4%) i Žabljak (14,9%). Stopa nezaposlenosti u Podgorici je 8,17%.

Od ukupnog broja nezaposlenih sa završenim I i II stepenom obrazovanja je 6.790 lica ili 24,9% (u septembru 2008. godine 7.522 ili 26,7%). Nezaposlenih sa III, IV i V stepenom obrazovanja ima 16.330 ili 59,9% (u septembru 2008. godine 17.183 ili 60,9%), a sa VI, VII i VIII stepenom obrazovanja ima 4.149 lica ili 15,2% (u septembru 2008. godine 3.506 ili 12,4%) što ukazuje na povećanje učešća nezaposlenih visokoškolaca. Na zaposlenje preko jedne godine čeka 15.916 lica ili 58,3% od ukupnog broja nezaposlenih (septembar 2008. godine 16.083 ili 57%), preko tri godine 8.650 lica ili 31,7% (septembar 2008. godine – 8.623 ili 30,6%), a preko 5 godina 4.854 ili 17,8% ( septembar 2008. godine 4.547 ili 16,1%). Lica starosti do 25 godina ima 4.486 ili 16,5% (septembar 2008. godine 4.327 ili 15,3%) od ukupnog broja nezaposlenih, a preko 50 godina 10.042 ili 36,8% (septembar 2008. godine 9.996 ili 35,3%). Nezaposleni prema godinama starosti

(Graf.2.)



103 101

42244385

29363017

46354203

63475521

996610042

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

Do 18 godina Preko 18 do25

Preko 25 do30

Preko 30 do40

Preko 40 do50

Preko 50godina

30.9.2008 Ukupno 30.9.2009 Ukupno

Prvi put traži zaposlenje, odnosno nema evidentiranog radnog staža, 6.198 lica ili 22,7% od ukupnog broja nezaposlenih (u septembru 2008. godine 6.970 lica ili 24,7%). Najviše nezaposlenih je sa 20 do 30 godina staža (7.685), a sa preko 30 godina ih ima 2769. U prvih devet mjeseci 2009. godine novoprijavljenih je 26.818 lica ili manje za 16,8%. Najviše novoprijavljenih lica bio je u Podgorici (7.336 ili 27,4%), Nikšiću (3.190 ili 12,2%) i Bijelom Polju (2.628 ili 10,0%).Od ovog broja, broj lica koja se prvi put prijavljuju je 8.488 ili 31,7%, dok se 18.330 lica ili 68,3% već prijavljivalo na evidenciju Zavoda. Za prvih devet mjeseci 2009. godine oglašeno je 41.552 slobodna radna mjesta kroz 17.298 prijava o slobodnim radnim mjestima, što je za 13.258 ili 24,2% manje nego u istom periodu prethodne godine (54.810), a najviše u turizmu i ugostiteljstvu (8.445 ili 20,3%), zatim u trgovini, opravci motornih vozila i predmeta za domaćinstvo (8.119 ili 19,5%) i građevinarstvu (7.862 ili 18,9%). Najviše slobodnih radnih mjesta je oglašeno za I stepen stručnog obrazovanja 19.353 ili 46,8%, zatim IV - 6.888 ili 16,6% i III - 6.671 ili 16,1%. Posmatrano po opštinama najviše slobodnih radnih mjesta je oglašeno u Podgorici 10.189 ili 32,0% od ukupnog broja slobodnih radnih mjesta, u Budvi 6.517 ili 20,5%, Herceg Novom 2.665 ili 8,4%. Od ukupnog broja oglašenih slobodnih radnih mjesta 6.345 ili 15,3% je radni odnos na neodređeno vrijeme, 17.738 ili 42,7% je radni odnos na određeno vrijeme, 1.846 ili 4,4% su pripravnici i 15.623 ili 37,6% su ostale vrste radnog odosa (pripravnik–volonter, dopunski rad, privremeni i povremeni poslovi, sezonski poslovi, privremeno radno angažovanje, zapošljavanja invalida).Posmatrano prema vrsti radnog mjesta 22.489 ili 54,1% su novootvorena radna mjesta, a 19.063 ili 45,9% su upražnjena radna mjesta.Od ukupno oglašenih slobodnih radnih mjesta 39.706 ili 95,6% su potrebe za radnicima, a 1.846 ili 4,4% su iskazane potrebe za pripravnicima.

Za prvih devet mjeseci 2009. godine kroz informativne razgovore, kao oblik rada sa nezaposlenim licima, prošlo je 6.024 lica. Realizovano je 57 seminara za dugoročno nezaposlena lica koje je pohađalo 705 nezaposlenih lica. Preduzete su aktivnosti u pravcu većeg uključivanja poslodavaca u realizaciju mjera aktivne politike zapošljavanja, kroz njihovo učešće u izradi programa, monitoring i evaluaciju obuka, kreditiranje, zapošljavanje pripravnika, sezonsko zapošljavanje, javne radove i dr.

Realizovana su 93 programa pripreme za zapošljavanje u kojima je uključeno 919 polaznika. Od ukupnog broja realizovanih programa na programe osposobljavanja za rad na konkretnom radnom mjestu - poznati poslodavac odnose se 59, u kojima je uključeno 265 lica i 34 programa obrazovanja i osposobljavanja za tržište rada sa 654 polaznika. Programom zapošljavanja sezonskih radnika je u 2009. godini obuhvaćeno 5.319 nezaposlenih lica sa evidencije Zavoda. Ovaj vid zapošljavanja, se iz godine u godinu potvrđuje sve većim zapošljavanjem nezaposlenih lica, ne samo u turizmu i ugostiteljstvu, već i u drugim djelatnostima; građevinarstvu, poljoprivredi, trgovini, zdravstvu i dr.

Za devet mjeseci zaposleno je 768 pripravnika, a refundirane su pripravničke plate za 772 lica. Realizacijom programa zapošljavanja pripravnika sa visokom stručnom spremom radni odnos je



zasnovalo 650 lica. Učešće Zavoda bilo je u visini 80% sredstava predviđenih Opštim kolektivnim ugovorom (plata i topli obrok – bruto iznos). Zaposleno je 68 pripravnika sa visokom stručnom spremom koji su studije završili sa prosjekom ocjena iznad 8,50 . Za 4 lica, koja su primljena na neodređeno vrijeme po isteku pripravničkog staža, finansirani su doprinosi za socijalno osiguranje.

Za devet mjeseci 2009. godine, izdate su 13.943 dozvole, od čega je 9.265 dozvola za sezonski rad stranaca i 4.678 dozvola za zapošljavanje.

Identifikovano je 40% teže zapošljivih lica od ukupno broja nezaposlenih, među kojima su i lica sa invaliditetom (2.602). Broj teže zapošljivih lica utvrđen je trijažom tj. svrstavanjem prema stepenu zapošljivosti, odnosno vrsti potrebnog stručnog tretmana za njihovo zapošljavanje.

U istom periodu realizovana su 23 programa Edukacije preduzetnika i njima je obuhvaćeno 301 lice. Putem Inoviranog programa samozapošljavanja za 9 mjeseci 2009. godine odobreno je 576 kredita u vrijednosti od 3.944.000€ čime je omogućeno otvaranje 790 novih radnih mjesta. Najveći broj kredita je odobren u opštinama: Nikšić (161 ili 28%), Bijelo Polje (46 ili 8%), Rožaje (40 ili 7%), Berane (39 ili 6,8%) i Bar i Podgorica (po 38 ili 6,6%).

Na onovu Programa rješavanja tehnoloških viškova izvršene su isplate za otpremnine zaključno sa septembrom u privrednom sektoru za 163 zaposlena u iznosu od 315.412,40€ , a u javnom sektoru za 8 zaposlenih 62.080,30€. Isplaćeni su doprinosi PIO za povezivanje staža od 324.163,46€. Jednokratne pomoći su isplaćene za 568 zaposlenih u privredi u iznosu 123.432,75€. Ukupno isplaćena sredstva za prethodne namjene iznose 825.088,91€. √

Box 14 - Tržište rada Rezultati: Usmjerenje na podršku novom zapošljavanju u okviru programa malih i srednjih preduzeća; Održavanje trenda rasta broja zaposlenih lica i smanjenja broja nezaposlenih u uslovima djelovanja ekonomske i finansijske krize.

!

Ograničenja: Tenzije u pogledu mogućnosti održavanja nivoa zaposlenosti u nekim preduzećima (KAP,Željezara,Duvanski kombinat…).

5.3.2. Socijalna politika

Obezbjeđenje zaštite građana koji se nalaze u stanju socijalne potrebe, odnosno socijalne isključenosti i stvaranje uslova za efikasniju zaštitu i realni porast životnog standarda stanovništva i smanjenje siromaštva, je osnovni cilj socijalne politike u 2009. godini.

U skladu sa Strategijom razvoja socijalne i dječje zaštite 2008-2012 god. u ovoj godini posvećena je pažnja decentralizaciji aktivnosti u ovoj oblasti. Razvijani su programi socijalne zaštite, u saradnji sa lokalnom samoupravom, koji su imali za cilj unapređenje zaštite pojedinih kategorija građana na lokalnom nivou. U saradnji sa predstavnicima nevladinog sektora vođene su aktivnosti na utvrđivanju standarda za pojedine tipove usluga. Posvećena je pažnja kreiranju i uspostavljanju novog informacionog sistema u ovoj oblasti.

Na osnovu zadataka utvrđenih u Strategiji uključivanja osoba sa invaliditetom 2008-2016.godine u društvene tokove aktivno se radilo na izradi standarda za realizaciju programa ,,Dnevni boravak za djecu i mlade sa smetnjama u razvoju“ i ,,Stanovanje uz podršku u zajednici mladih koji se osamostaljuju“ uz saradnju sa Save the children i NVO sektorom koji se bavi osobama sa invaliditetom,. Uz podršku UNICEF-a, urađen je Predlog projekta ,,Transformacija Zavoda Komanski most i razvoj mreže malih grupnih kuća za djecu”. Pored jednog Centra za djecu sa smetnjama u razvoju koji postoji u Bijelom Polju, u toku su radovi na izgradnji još u tri opštine (Nikšić, Berane i Pljevlja). Ovi projekti se izvode u saradnji Vlade sa lokalnom samoupravom, lokalnim udruženjima roditelja djece i omladine sa smetnjama u razvoju.

Donesen je Zakon o ratifikaciji Konvencije Ujedinjenih nacija o pravima osoba sa invaliditetom sa Opcionim protokolom. Donošenje Zakona o zabrani diskriminacije osoba sa invaliditetom je odloženo do usvajanja opšteg Zakona o zabrani diskriminacije u Crnoj Gori.



Aktivnosti na realizaciji Strategije razvoja socijalne zaštite starih lica u Crnoj Gori (2008- 2012) su u toku. U krugu Doma starih“Grabovac” u Risnu otvoren je objekat za palijativnu njegu. Akcioni plan razvoja socijalne zaštite starih lica u opštini Pljevlja je urađen, a potpisan je i Memorandum o saradnji na razvoju zaštite starih lica u opštini Pljevlja, kojim će se zajednički realizovati aktivnosti na izgradnji institucija za smještaj starih lica koje će obuhvatiti: rezidencijalni smještaj starih lica, dnevni centar za stara i odrasla lica i zaštićeno stanovanje za odrasla lica sa invaliditetom. Za Dom starih u Bijelom Polju završeni su građevinski radovi, a očekuje se donošenje akta o osnivanju, kao i drugih akata koji su od uticaja na njegov rad. Crna Gora spada u evropske zemlje sa visokim indeksom starenja. Broj osoba starijih od 65 godina iznosi 80.046 ili oko 11,9% ukupnog stanovništva. U okviru „Projekta pomoć u kući“ u 16 opština zaposleno je 170 gerontodomaćica, koje brinu o preko 1.200 starih lica

U cilju realizacije aktivnosti na projektu Jačanje kapaciteta za implementaciju Strategije za suzbijanje siromaštva i socijalne isključenosti 2007-2011, Svjetska banka je u maju 2008. godine dodijelila grant u iznosu od 337.805 američkih dolara. Vlada je u cilju doljedne realizacije Strategije za suzbijanje siromaštva i socijalne isključenosti zadužila sva ministarstva da kontinuirano rade na realizaciji mjera i aktivnosti a MONSTAT da godišnje sprovodi istraživanja o profilu siromaštva i o tome obavještava javnost, te da za izračunavanje vrijednosti potrošačke korpe primjenjuje novu metodologiju.

Materijalno obezbjeđenje porodice u periodu januar-septembar 2009.godine je isplaćeno je za devet mjeseci u iznosu 9.824.186,11€, od čega se na avgust 2009. godine odnosi 1.112.258,78€, za 12.929 porodica sa 39.646 članova (u avgustu 2008. godine isplaćeno 985.249,93€, za 12.752 porodica sa 39.111 članova); dječji dodatak za 9 mjeseci 2009. je isplaćen u iznosu 3.145.602,93€, od čega u avgustu 356.834,55€, za 9.577 porodica sa 18.751 djece (u avgustu 2008. je isplaćeno 320.350,00€ za 9.498 porodica sa 18.613 djece; naknada za tuđu njegu i pomoć za 9 mjeseci u iznosu 3.315.346,44€, od čega se na avgust 2009. godine odnosi 374.640,00€ za 6.239 korisnika (u avgustu 2008. god. je isplaćeno 289.250,00€ za 5.775 djece); isplata naknada za porodiljsko odsustvo za 9 mjeseci 2009.god. iznosi 7.828.326,14€, od čega se na avgust odnosi 1.049.363,37€ (u avgustu 2008. god. isplaćeno je 757.215,38€ za 5.587 korisnika). Na osnovu prava na lične invalidnine za 9 mjeseci ove godine isplaćeno je 962.025,00€, od čega se na avgust odnosi 109.875,00€ za 1.465 korisnika (u avgustu 2008.god. isplaćeno je 68.806,50€ ). Na osnovu Odluke o povećanju visine naknada za materijalno obezbjeđenje porodice (MOP), za njegu i pomoć drugog lica, ličnu invalidninu i dodatka za djecu od 1. januara 2009. godine, iznos za MOP i dodatak za djecu uvećan je za po 10%, njegu i pomoć drugog lica za 20% i ličnu invalidninu za 50%.

Materijalno obezbjeđenje boraca isplaćeno je za 9 mjeseci 2009. god.u iznosu 2.890.002,67€, na avgust se odnosi 323.920,69 € za 2.115 korisnika (u avgustu 2008.god.je isplaćeno 319.349,82€ za 2.309 korisnika). Lična i porodična invalidnina isplaćena je za devet mjeseci ove godine 3.896.689,02 €, u avgustu 435.031,48 € za 3.564 korisnika (u avgustu 2008. god. isplata je iznosila 430.941,25€ za 3772 korisnika). Za pogrebne troškove je isplaćeno ove godine ukupno 73.665,46€, od čega se na avgust odnosi 6.302,48€ za 24 slučaja (u 2008. god. u avgustu je isplaćeno 11.085,99€ za 25 slučajeva). U ovoj godini mjesečna novčana primanja povećana su za 7,35% I to: 1. januara 4,9% I 1.jula 2,45%, što je u skladu sa redovnim usklađivanjem utvrđenim Zakonom.

Donešen je Akcioni plan za mlade za 2009. godinu koji obuhvata mjere iz oblasti obrazovanja, zapošljavanja, zdravlja, učešća u životu društva, ljudskih prava, kulture, slobodnog vremena, informisanosti i mobilnost i porodica.

Realizuju se dva programa pomoći socijalno najugroženijim kategorijama građana za plaćanje troškova električne energije.

Akcioni plan za Dekadu Roma (2005-2015) se uspješno implementira, a za njegovu realizaciju se izdvajaju sredstva iz budžeta Crne Gore .U skladu sa Akcionim planom u oblasti socijalne zaštite u toku su aktivnosti na realizaciji projekta Smanjenje socijalne ugroženosti domicilne (RAE) populacije (2007-2009). Projekat se realizuje kroz direktno angažovanje JU centara za socijalni rad u Beranama, Nikšiću i Baru.



Ministarstvo rada i socijalnog staranja i Ministarstvo prosvjete i nauke i u ovoj godini nastavljaju započetu aktivnost obezbjeđivanja besplatnih udžbenika za djecu korisnika prava na materijalno obezbjeđenje porodice (13.752 korisnika), djecu bez roditeljskog staranja koja se nalaze na porodičnom smještaju (175 korisnika) i djecu palih boraca (22 korisnika). Djeca sa smetnjama u razvoju koja su uključena u redovan vaspitno – obrazovni proces, takođe dobijaju besplatne udžbenike preko školskih biblioteka. Učenici romske nacionalnosti dobili su preko školskih biblioteka besplatne komplete udžbenika i školski pribor.

Broj raseljenih lica stagnira. Prema podacima Zavoda za zbrinjavanje izbjeglica, izbjeglih i raseljenih lica u Crnoj Gori je 24.658 (od čega je 8.474 raseljenih, a 16.184 su izbjegla lica). Izbjegla i raseljena lica su najbrojnija u odnosu na broj stanovnika u Andrijevici, Beranama, Podgorici i primorskim opštinama (Bar, Tivat, Budva i Herceg Novi).

U Crnoj Gori se pruža besplatna osnovna zdravstvena zaštita raseljenim licima.Troškovi zdravstvene zaštite od 2000. do 30.09.2009.godine iznose 20.221.758,06 €, od čega se na devet mjeseci ove godine odnosi 1.843.149,94 € (procjena Fonda za zdravstveno osiguranje za 9 mjeseci 2009 god.). Crna Gora sprovodi proces integracije uporedo sa procesom repartrijacije sa ciljem da u okvirima međunarodnih standarda i principa i ekonomskih mogućnosti Crne Gore, iznađe optimalno rješenje za raseljena lica. U toku je postupak preispitivanja stanja raseljenih lica iz bivših jugoslovenskih republika i preregistracija raseljenih lica sa Kosova koja borave u Crnoj Gori. Ograničene materijalne mogućnosti Crne Gore, kao i smanjena međunarodna pomoć, otežavaju realizaciju određenih rješenja predviđenih Strategijom.

Problem smještaja je i dalje veoma izražen i pored napora za njegovo rješavanje. U različitim vrstama kolektivnog zbrinjavanja boravi preko 21,5% izbjeglih i raseljenih lica. Preseljenjem iz kolektivnog centra „Trudbenik“ u Nikšiću u novoizgrađeni stambeni objekat, zatvoren je i poslednji kolektivni centar u Crnoj Gori prema kojem je postojala ugovorna obaveza. Najveći otvoreni problem i dalje je kamp Konik u Podgorici, gdje je smješteno oko 1.600. raseljenih lica RAE populacije sa Kosova. Izgradnja Centra za azilante kasni zbog nedostatka sredstava (obezbijeđen dio sredstava za nastavak radova na objektu).

Usvojene su Dopune Zakona o strancima i Akcioni plan za rješavanje statusa raseljenih lica iz bivših jugoslovenskih republika i interno raseljenih lica sa Kosova koja borave u Crnoj Gori, što će doprinijeti rješavanju obima njihovih prava, kao važne pretpostavke u procesu ispunjenja preostalih obaveza za viznu liberalizaciju.

√

Box 15 - Socijalna politika

Rezultati: Aktivnosti na realizaciji strategija iz oblasti socijalne politike; Redovnost mjesečnih isplata po osnovu socijalnih davanja u periodu januar-septembar 2009. godine; Aktivnosti na izgradnji objekata dnevnih centara za djecu sa smetnjama u razvoju u Nikšiću, Beranama i Pljevljima;

!

Ograničenja: Uticaj opštih uslova ekonomske i finansijske krize na socijalni status i životni standard stanovništva; Značajno smanjivanje humanitarne pomoći i podrške donatora; Problemi vezani za smještaj izbjeglica, naročito romske populacije.

5.3.3. Politika zarada i penzija

Prosječna zarada u Crnoj Gori u septembru iznosila je 631€, a zarada bez poreza i doprinosa 454€. U septembru 2009.god. u odnosu na prosjek 2008.godine, zarade su povećane nominalno za 3,6% a realno 2,2%, dok su zarade bez poreza i doprinosa povećane za 9,1%, a realno za 7,6%. Nominalne zarade u septembru u odnosu na avgust su se smanjile 1,6%, a bez poreza i doprinosa za 1,5%, a realne za 1,3%.

U periodu januar- septembar 2009.god. nominalne zarade iznosile su 644€ i povećane su za 7,2% a zarade bez poreza i doprinosa iznosile su 463€ i povećane su za 12,9% u odnosu na isti period prethodne godine. Za devet mjeseci 2009. godine u odnosu na isti period prošle godine realne zarade su povećane za 3,2%, a realne zarade bez poreza i doprinosa za 8,7%.



Minimalna cijena rada je do kraja septembra iznosila 55 €. Priprema se nova metodologija izračunavanja i struktura korpe hrane i pića sa minimalnim standardima potrošnje domaćinstava.

Stopa doprinosa za obavezno penzijsko i invalidsko osiguranje je smanjena sa 21% u 2008. godini na 20,50% u 2009. godini.

U septembru broj penzionera koji su primili penzije, prema prethodnim podacima Fonda PIO, bio je 98.299, od čega je starosnih 45.102 (45,9%), invalidskih 24.663 (25,1%) i porodičnih 28.534 (29,0%). Prosječna penzija je iznosila 256,67€, a najniža za puni radni staž 235,60€. Limitirane penzije su iznosile 890,02€. U septembru ove u odnosu na isti mjesec prethodne godine broj penzionera se smanjio za 0,3%.

U skladu sa utvrdjenom dinamikom, vršena je redovna isplata prava korisnicima penzijskog i invalidskog osiguranja, kao i redovno uskladjivanje penzija, koje je propisano Zakonom o penzijskom i invalidskom osiguranju. Na osnovu pomenutog uskladjivanja, januarske penzije uvećane su za 4.9%, a od 01.07.2009. godine 2,45%.

U skladu sa Zakonom o obeštećenju korisnika prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, izvršeno je i vanredno usklađivanje visine prava za decembar 2008. godine, za 10%, a koje je isplaćeno 20.01.2009. godine, dok se jedna rata u visini šestine utvrdjenog obeštećenja isplatila zajedno sa martovskom penzijom, 20. aprila 2009. godine.

U saradnji sa Savezom udruženja penzionera Crne Gore i opštinskim udruženjima penzionera i u 2009. godini je nastavljeno sa realizacijom aktivnosti na poboljšanju materijalnog položaja penzionera, prije svega preko pomoći socijalno najugroženijim penzionerima za što je Ministarstvo zdravlja, rada i socijalnog staranja obezbijedilo 150 hilj.€ iz budžeta, a Fond PIO 150 hilj.€ iz sredstava namijenjenih socijalnom programu. Raspodjela ovih sredstava se vrši preko komisije opštinskih udruženja penzionera po unaprijed definisanim kriterijumima.

U toku je realizacija projekta izgradnje stambenog objekta od 12 stambenih jedinica u Nikšiću, za potrebe penzionera koji imaju prebivalište na teritoriji Opštine Nikšić.

√

Box 16 - Politika zarada i penzija

Rezultati:

Realan rast zarada u periodu januar-septembar 2009.godine;

U primjeni Zakon o doprinosima za obavezno socijalno osiguranje; Usklađivanje penzija u skladu sa Zakonom o obeštećenju korisnika prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja i druge mjere za poboljšanje materijalnog položaja penzionera; Redovnost isplata penzija

!

Ograničenja:

Uticaj krize na oblast zapošljavanja, posebno u većim privrednim sistemima (KAP, Željezara, Duvanski kombinat ...) i životni standard stanovništva.

5.4. INVESTICIJE

Investicije i investiciona aktivnost u proteklih devet mjeseci 2009.godine, bila je pod snažnim uticajem opštih uslova globalne krize koji su u ambijentu smanjene likvidnosti ili teškoća u održavanju iste, uticali na objektivne mogućnosti novog investiranja, uspostavljanje klime opreza u pogledu investicionih planova potencijalnih investitora, njihove regionalne usmjerenosti i na sam nivo ostvarenih ulaganja. Međutim, u skladu s opredjeljenjima ekonomske politike da se uspostavi aktivan odnos prema izazovima krize, tokom godine održavan je kontinuitet napora i mjera usmjerenih na unapređivanje sistemskog ambijenta za preduzetništvo i investiranje čime bi se stvorili atraktivniji uslovi za ulaganja na ovom području. U tom okviru, znatno su ublaženi efekti krize na preduzetničku aktivnost u pogledu novih ulaganja i u osnovi očuvan interes potencijalnih investitora za plasmane u nove razvojne projekte i proces privatizacije.

Intenzivana aktivnost u skladu sa Operativnim programom za uklanjanje biznis barijera i primjena rješenja iz Zakona o uređenju prostora i izgradnji objekata, uz već sistemski izjednačen položaj stranih i domaćih investitora, omogućila je napredak u pogledu podsticaja preduzetničkoj inicijativi



i optimalnoj valorizaciji prostora. Od posebne važnosti su utvrđena sistemska rješenja iz oblasti svojinsko-pravnih odnosa (Zakon o državnoj svojini i Zakon o svojinsko pravnim odnosima) kojim su regulisana neka od osnovnih rješenja koja čine pretpostavku za nove preduzetničke projekte. Međutim, na lokalnom nivou, složenost i neizvjesnost određenih procedura još uvijek čini objektivnu smetnju preduzetničkoj inicijativi.

Sprovođenjem aktivnosti predviđenih Strategijom za promociju investicija i prilagođavanjem aktivnosti promocije novonastalim uslovima, Agencija za promociju investicija i resorna ministarstva su na raznim međunarodnim manifestacijama i putem drugih formi uticali na održavanje interesovanja potencijalnih investitora za mogućnosti ulaganja na ovom području. Na prestižnom sajmu EIRE, održanom u Milanu, Ministarstvo za ekonomski razvoj i Agencija za promociju stranih ulaganja, u saradnji sa četiri kompanije iz Crne Gore uspješno su prezentovali investicioni ambijent i potencijal Crne Gore. Agencija za promociju investicija Crne Gore, zajedno sa zemaljama regiona, jedna je od potpisnica Memoranduma o razumijevanju, prema kojem su se zemlje potpisnice obavezale da razmjenjuju informacije i zajedno promovišu ulaganja. U takvim uslovima, uz sva objektivna ograničenja, očekuje se pozitivan efekat na opredjeljenja Vlade Crne Gore da kroz kapitalni budžet (iako redukovan Zakonom o izmjenama i dopunama Zakona o budžetu) i projekte privatno javnog partnerstva podrži projekte izgradnje kapitalne infrastrukture.

Prema podacima Centralne banke Crne Gore u periodu januar-avgust 2009. godine, ukupan priliv stranih direktnih investicija u Crnu Goru iznosio je 541,6 mil.€ u čemu se 142,6 mil.€ odnosi na berzansku prodaju akcija Elektroprivrede Crne Gore koje su bile u vlasništvu privatizacionih fondova. Neto priliv stranih direktnih investicija (priliv minus odliv) iznosio je 454,7 mil.€, što je za 15% više nego u istom periodu prethodne godine

Grafik br. 1 – Priliv stranih direktnih investicija, u hiljadama eura

0

20.000

40.000

60.000

80.000

100.000

120.000

140.000

160.000

januar februar mart april maj jun jul avgust

2007 2008 2009

Izvor: CBCG

U posmatranom periodu najviše je investirano u domaće kompanije i banke, dok su smanjena ulaganja u nekretnine. Investicije u domaće kompanije i banke, u prvih osam mjeseci ove godine, iznosile su 330 mil.€ ili 62,6% više nego u istom periodu prethodne godine. U formi interkompanijskog duga realizovano je 98,7 mil. €. Ulaganja u nekretnine u posmatranom periodu iznosila su 112,5 mil.€, što je za 50% manje nego u 2008. godini, dok je priliv po osnovu smanjenja kapitala u stranim bankama i preduzećima i prodaju nekretnina u inostranstvu iznosio 362,6 hilj.€.

Grafik br. 2 – Struktura priliva stranih direktnih investicija u periodu januar-avgust 2009. godine

Nekretnine 20,8%

Preduzeća i banke60,9%

Ostalo0,1%

Interkompanijski dug

18,2%

Izvor: CBCG



Međutim, ako se iz ukupnog priliva invsticija u ovom periodu isključi iznos od 142,6 mil.€ koji se odnosi na prodaju akcija Elektroprivrede koje su bile u vlasništvu fondova, struktura ukupnog priliva investicija izgleda drugačije. Na ulaganja u domaće kompanije i banke odnosi se 187,4 mil.€ (47,0%), na ulaganja u nekretnine 112,5 mil.€ (28,2%), na interkompanijski dug 98,7 mil.€ (24,7%) a ostalo čini 362,6 hilj.€ (0,1%).

Ukupan odliv stranih direktnih investicija iznosio je 86,9 mil. €, što je za 59% manje nego u istom periodu 2008. godine. U strukturi odliva 17,9 mil.€ odnosilo se na nekretnine, što predstavlja 20,6% ukupnog odliva. U posmatranom periodu investicije rezidenata Crne Gore u strane banke i preduzeća iznosile su 19,2 mil.€. Odliv po osnovu interkompanijskog duga i povlačenje udjela stranog kapitala u domaćim bankama i preduzećima iznosio je 49,8 mil. €.

Realizuje se Projekat Regionalnog vodovoda. Izabran je najbolji ponuđač, precizirane ugovorne obaveza i počeli pripremni radovi u okviru projekta izgradnje prve dionice autoputa Bar-Boljare. Realizovan je projekat dokapitalizacije Elektroprivrede. U skladu s objektivnim mogućnostima radiće se na realizaciji nekog od najavljenih projekata (objekti za proizvodnju električne energije, valorizacija turističkih lokaliteta i dr.), čime se stvaraju realni uslovi za priliv novog kapitala i razvijanje multiplikacionog efekta po tom osnovu, što je u uslovima pada privredne aktivnosti od naročitog značaja.

Kapitalnim budžetom za 2009.godinu bilo je planirano da Direkcija javnih radova sprovodi aktivnosti na 63 projekta u ukupnom iznosu od 122,6 mil.€. Međutim, Vlada je Zaključkom iz februara 2009.godine, kao mjerom preuzetom u cilju prevazilaženja posljedica globalne ekonomske i finansijske krize, izmijenila utvrđenu dinamiku i odložila početak realizacije planiranih projekata, osim onih gdje bi moglo doći do velike materijalne štete usled obustave radova. Rebalansom Kapitalnog budžeta sredstva su sa 122,6 mil € smanjena na 76,4 mil.€, ili za 38%.

Realizacija Kapitalnog budžeta za devet mjeseci tekuće godine, ostvarena je u skladu sa projektnim prioritetima definisanim u uslovima globalne ekonomske i finansijske krize. Direkcija javnih radova je saglasno Kapitalnom budžetu i Rebalansu Kapitalnog budžeta za 2009.godinu, do 01.10.2009.godine realizovala infrastrukturne projekte u iznosu od 46,1 mil.€ (60% od planiranog).

Kapitalnim budžetom za 2009.godinu, Direkciji za saobraćaj je opredijeljeno 94,6 mil.€, dok je Rebalansom budžeta isti smanjen na iznos od 54,2 mil.€ ili za 43%.U skladu sa utvrdjenim projektnim prioritetima, realizovana sredstva po ovom osnovu za devet mjeseci tekuće godine, iznose 33,1 mil.€ (61% od planiranog). Ekonomska i finansiska kriza ima negativne efekte na realizaciju projekata koje vodi Direkcija za saobraćaj, a naročito na one koje finansiraju izvodjači radova, zbog nemogućnosti pronalaženja kvalitetnih finansiskih sredstava na tržištu. Projekti koji se finansiraju iz budžeta se redovno prate, uz mala zakašnjenja. √

Box 17 – Investicije

Rezultati:

Održavanje interesovanja potencijalnih investitora za ulaganja na ovom području; Kontinuitet mjera na unapređivanju sistemskog ambijenta za investiranje (smanjivanje biznis barijera, sistemska rješenja iz oblasti svojinsko-pravnih odnosa); Opredjeljenje za realizaciju projekata kapitalne infrastrukture kao mjera odgovora države na uticaj ekonomske krize; Završen proces dokapitalizacije Elektroprivrede Crne Gore. Porast neto stranih direktnih investicija u periodu januar-avgust 2009.godine za 15,0%.

!

Ograničenja:

Otežani opšti uslovi za novo investiranje uslovljeni globalnom krizom; Redukovan Kapitalni budžet.



66.. RREEAALLNNII SSEEKKTTOORR

6.1. Preradjivačka industrija i rudarstvo

Proizvodnja u preradjivačkoj industriji, u periodu januar-septembar ove u odnosu na isti period prošle godine, niža je za 30,9%. U septembru, u odnosu na avgust, proizvodnja je veća za 8,4%.

Kretanje proizvodnje: - stope rasta

Struktura u 2008.

1-3.2009. 1-3.2008.

1-6.2009. 1-6.2008.

1-9.2009. 1-9.2008.

09..2009. 08..2008.

09..2009. 09..2008.

Industrija-ukupno 100,0 -13,6 -20,2 -30,9 8,4 -56,2 Preradjivačka industrija 69,2 100,0 -33,9 -34,0 -36,6 9,8 -41,3 - Proizv.preh.proizv. i pića 9,1 13,1 20,3 0,4 -5,5 -11,3 -9,2 - Drvoprerada 1,7 2,4 -62,7 -49,3 -40,8 -13,3 -18,6 -Proizv.hemik.i hem. proizvoda 4,2 6,1 1,0 26,2 39,1 48,1 51,7 - Proizv.osnovnih metala 41,3 59,7 -43,2 -44,8 -50,0 28,7 -60,0

U posmatranom periodu, proizvodnja je veća kod tri oblasti koje čine 6,0% ukupne industrijske proizvodnje (8,7% preradjivačke industrije), a niža kod 13 oblasti ili 63,1% ukupne industrijske proizvodnje (91,2% preradjivačke industrije). Nije bilo proizvodnje mašina, uređaja i aparata za domaćinstvo.

Proizvodnja u prerađivačkoj industriji, zbog nepovoljne strukture u kojoj dominira proizvodnja osnovnih metala, odnosno proizvodnja velikih sistema (KAP i Željezara), bila je pod snažnim uticajem globalne finansijske i ekonomske krize. Proizvodnja osnovnih metala koja je u 2008.godini činila 41,3% ukupne industrijske proizvodnje, a 59,7% prerađivačke industrije, zbog teškoća u poslovanju, prouzrokovanih smanjenjem tražnje i padom prodajnih cijena aluminijuma i čelika ispod proizvođakih, u posmatranom periodu bila je niža za 50,0%. Da je proizvodnja osnovnih metala bila na nivou proizvodnje u uporednom periodu, ukupna industrijska proizvodnja, u posmatranom periodu, bila bi niža za 10,0%, a proizvodnja u sektoru prerađivačka industrija za 6,5%. Iz navedenog se vidi da KAP, kao najveći industrijski proizvođač znatno utiče, a najčešće i potpuno opredjeljuje karakter indeksa ostvarene proizvodnje.

U periodu januar-septembar 2009.godine u odnosu na 2008.godinu, struktura i ukupne industrijske proizvodnje i prerađivačke industrije je znatno nepovoljnija.

U cilju stvaranja uslova za obezbjeđenje kratkoročne stabilnosti i dugoročne održivosti Kombinata aluminijuma i Željezare, Vlada Crne Gore preduzima niz aktivnosti.

Za KAP, društva u njegovom vlasništvu (prerađivačke fabrike) i Rudnike boksita Nikšić urađen je program mjera za konsolidaciju sadržan u dokumentu Memorandum o razumijevanju iz kojeg je proistekao novi ugovor tzv. Ugovor o poravnanju, koji je Vlada usvojila 19. oktobra 2009.godine. Vlada je preuzela obavezu da izda garanciju na kreditno zaduženje KAP–a u visini od 135 miliona €. Od tog iznosa, 25 miliona će se koristiti za socijalni program, 22 za radni kapital, 3 za vraćanje duga Montenegro bonusu, 63 miliona za obaveze prema konzorcijumu banaka i 21 milion prema CKB-u. Ugovorom je predviđeno da Vlada postane vlasnik 50,0 % akcija koje CEAC ima u KAP-u, te da dijelom subvencionira električnu energiju u razlici između one cijene koja bude na tržištu i one koju utvrdi Regulatorna agencija za energetiku, što sada, na godišnjem nivou, iznosi oko 15 miliona €. Potpisivanjem ovog ugovora, prestaće da važi ugovor o privatizaciji iz 2005. godine. Ako se na vrijeme ne bude vraćao kredit za koji Vlada daje garancije, predviđeno je da Država preuzme preostali dio akcija KAP-a. Jedna od ključnih mjera je i optimizacija (smanjenje) broja zaposlenih kroz socijalno-razvojni program za dobrovoljno napuštanje radnih mjesta pod određenim uslovima ,uz otpremnine i mogućnost uzimanja povoljnih kredita za samozapošljavanje. Nakon okončanja pregovora sa OTP bankom, stvoriće se uslovi za početak realizacije socijalno-razvojnog programa.

Sličan program treba da se realizuje i u Željezari Nikšić. Na osnovu Protokola o refinansiranju Željezare Nikšić AD koji su potpisali većinski vlasnik kompanija MNSS BV i Vlada Crne Gore, Željezara je u obavezi da napravi program restrukturiranja, kako bi od Vlade Crne Gore dobila



garanciju za kredit koji će joj omogućiti realizaciju restrukturiranja u skladu sa Zakonom o državnoj pomoći i podršci.

I u ostalim kompanijama iz ove oblasti proizvodnja je niža, tako da se ne očekuje ostvarivanje planova za 2009. godinu. Daido Metal Kotor, proizvodjač kliznih ležajeva za automobilsku industriju, već nekolko mjeseci bilježi smanjenje proizvodnje koja je, u posmatranom periodu, bila niža za oko 11,0%. S obzirom da se kompletna proizvodnja plasira za potrebe auto industrije, koja je znatno pogođena ekonomskom krizom, registrovani pad i nije veliki.

Fabrika elektroda Piva je ostvarila proizvodnju nižu za oko 50,0%, u odnosu na uporedni period. Osnovni razlog je smanjena prodaja, kao i velike zalihe.

Proizvodnja mašina, uređaja i aparata za domaćinstvo u ukupnoj industrijskoj proizvodnji učestvuje sa samo 0,1%. Obod već godinama ne radi, a pokušaji da se preduzeće privatizuje putem tendera za kupovinu državnog paketa akcija nijesu uspjeli.IMAKO je preduzeće privatizovano kroz stečaj. U posmatranom periodu je imalo pad vrijednosti proizvodnje i usluga oko 45,0%.

Velikom broju preduzeća prerađivačke industrije potrebna je kreditna podrška kojom bi se anulirali ili ublažili negativni efekti ekonomske krize. Zahtjeve za kreditnom podrškom podnijelo je 15 društava u kojima je zaposleno 1.240 radnika (iz oblasti metaloprerade IMAKO ad, TARA ADP ad, TARA PW ad, Montavar Metalac doo, Technosteel HVT ad, FEP ad, POLIEX ad i KRONUS MN doo, papirne industrije Kartonaža ad i Štamparija Obod ad, tekstilne industrije Rudex Company doo, LA VISTA doo i A.D. KONI Konfekcije i drvoprerađivačke industrije Javorak doo i Sava Trans doo). Obzirom da banke kao uslov za odobravanje traženih kredita zahtijevaju garanciju Vlade u iznosu od 40%, Vlada je sa komercijalnim bankama u Crnoj Gori dogovorila da, na osnovu položenih depozita, kreditni zahtjevi navedenih privrednih društava budu odobreni. Uslove kreditne podrške utvrdiće svako društvo pojedinačno, u pregovorima sa bankom čiji je komitent. Ukupan planirani iznos kredita je 5.080.000 €. Pregovori o uslovima dobijanja kredita između banaka i njenih komitenata su u toku.

Negativne posljedice krize su se značajno reflektovale na sektor drvoprerade, a posebno na poslovanje izvoznih kompanija u kojima je doveden u pitanje nastavak proizvodnog procesa, a time i njihov opstanak. Negativni efekti se, prvenstveno, ispoljavaju kroz evidentan pad tražnje za ovim proizvodima na domaćem i ino tržištu, što je direktno uticalo na stvaranje zaliha proizvoda, smanjenje proizvodnje, pogoršanje likvidnosti, povećanje učešća fiksnih troškova u ukupnim troškovima, nemogućnost pune zaposlenosti radne snage i isplate zarada i drugo. U cilju prevazilaženja problema u poslovanju, radna grupa koju su sačinjavali predstavnici Ministarstva ekonomije, Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, Ministarstva finansija, Poreske uprave, Privredne komore i Uprave za šume predložila je niz mjera, posebno u vezi usklađivanja koncesionih naknada. Na osnovu tih predloga, Vlada je odobrila odlaganje obaveza usklađivanja visine koncesione naknade od 10,4% za 2008. godinu, a, s tim u vezi, Uprava za šume je napravila nova rješenja za korisnike koncesija. Uprava za šume priprema Sanacioni plan šuma na osnovu koga će Vladi predložiti cijenu za drvnu masu, koja će se dobiti iz sanitarnih sječa, a sa Poreskom upravom, u skladu sa propisima, pronalazi se rješenje za plaćanje obaveza po osnovu nerealizovanih koncesija za koncesionare koji zbog opravdanih razloga nijesu mogli realizovati ugovorene obaveze.

Proizvodnja u sektoru vadjenje ruda i kamena, u posmatranom periodu, niža je za 64,5% . Zabilježen je pad proizvodnje u oblasti vađenje kamenog uglja, lignita i treseta od 34,7%, a u oblastima vađenje ruda metala 91,1% i vađenje ostalih ruda i kamena 58,8%.

Proizvodnja uglja u periodu januar-septembar ove godine iznosila je 824.456 tona (u periodu januar – maj 784.906 tona) i na nivou je planirne, a niža je od proizvodnje u uporednom periodu prošle godine za 34,7%, zbog remonta TE ”Pljevlja” kojoj je isporučeno 762.091 tona, što je na nivou plana. Ostvarena količina otkrivke veća je od planirane za 3,0%.

U periodu prekida proizvodnje TE ”Pljevlja”, izvršen je remont rudarske opreme i mehanizacije. U narednom periodu, neophodno je izvršiti optimizaciju broja zaposlenih.

Proizivodnja boksita, u posmatranom periodu, iznosila je 45.779 tona i niža je od proizvodnje ostvarene u uporednom periodu ( 515.295 tona) za 91,1%. Problemi u poslovanju KAP-a odrazili



su se i na poslovanje Rudnika boksita Nikšić čiji je većinsi vlasnik, kao i KAP-a, CEAC. U toku su aktivnosti na iznalaženju rješenja za smanjenje cijene boksita koja je visoka, dijelom i zbog velikog broja zaposlenih. Ekonomski isplativa proizvodnja boksita moguća je uz optimizaciju broja zaposlenih, u skladu sa odgovarajućim socijalno-razvojnim programom.

Nastavljene su aktivnosti na obezbjedjivanju uslova za valorizaciju mineralnih sirovina, davanjem koncesija za detaljna geološka istraživanja i eksploataciju mineralnih sirovina.

Objavljen je javni poziv za investitore zainteresovane za dodjelu koncesija za detaljna geološka istraživanja i eksploataciju mineralnih sirovina mrkog uglja, rude Pb i Zn, crvenog boksita, bijelog boksita i arhitektonsko-građevinskog (ukrasnog) kamena.

U toku je izrada modela ugovora i tenderske dokumentacije za projekat istraživanja nafte i gasa u podmorju – Blok-3. Tender će biti objavljen nakon usvajanja Zakona o istraživanju i eksploataciji nafte i gasa čiji nacrt je dostavljen nadležnim institucijama na usaglašavanje.

√

Box 18 – Preradjivačka industrija i rudarstvo Rezultati: Traženje rješenja i podrška stabilizaciji proizvodnje i dugoročnoj održivosti velikih sistema – KAP i Željezara; Konsolidacija Rudnika uglja - Pljevlja.

!

Ograničenja: Uticaj ekonomske i finansijske krize, posebno na proizvodnju osnovnih metala; Nepovoljna struktura preradjivačke industrije.

6.2. Turizam

Turistički promet ostvaren u periodu januar - septembar 2009.godine, iskazan brojem ostvarenih noćenja i dolazaka je na nivou prethodne godine. Ostvareno je ukupno 7.297.155 noćenja što je za 2,0 % manje, uz 1.145.027 dolazaka ili 2,4 % više u odnosu na uporedni period prethodne godine. Pritom je broj domaćih noćenja veći za 3,8 %, a stranih manji za 2,7 %. Broj domaćih i stranih posjetilaca pokazuje pozitivne trendove (broj domaćih posjetilaca je za 5,1 %, a stranih za 2,0 % veći) što se vidi iz sljedeće tabele i grafičkog prikaza3:

3 MONSTAT, 27.10.2009.godine



Kumulirana serija podataka za period januar-septembar i odgovarajući trendovi za 2007., 2008. i 2009. godinu omogućavaju poređenja i podrobnije sagledavanje razmjera kretanja turističkog prometa čiji rast je zaustavljen usljed globalne i regionalne ekonomske krize:

Mjesečna dekompozicija podataka u 2008. i 2009. godini pokazuje da su noćenja domaćih turista nakon kontinuiranog smanjivanja u prvom i drugom kvartalu, povećana u julu za 25,0%, avgustu 18,9 % i septembru 10,9%, usljed čega se bilježi kumulativni rast od 3,8 % u odnosu na isti period prethodne godine. Negativni trendovi kod noćenja domaćih posjetilaca su rezultat finansijske krize koja je značajnije ispoljena tokom posljednjeg kvartala prethodne godine i nastavljena u prvih šest mjeseci tekuće godine. Nelikvidnost bankarskog sistema i smanjivanje potrošačkih kredita značajno su uticali na smanjenje domaće tražnje i opadanje turističkog prometa. Podaci za avgust i septembar ukazuju na oporavak domaće tražnje što je djelimično uzrokovano povoljnim klimatskim uslovima u periodu korišćenja godišnjih odmora i realizacijom podsticajnih mjera u vidu zdravstvenog turizma i organizovanja seminara i sajmova.

Noćenja stranih turista pokazuju pozitivne trendove. U avgustu tekuće godine broj noćenja stranih turista iznosi 2.651.642 što je za 2,5% više u odnosu na isti mjesec prethodne godine i za 8,3 % više u poređenju sa istim mjesecom 2007. godine. Broj noćenja stranih turista pokazuje u junu pad od 1,8%, julu 6,6 % i septembru 3,6% u odnosu na iste mjesece prethodne godine, što je opredjelilo da kumulativan broj stranih noćenja za devet mjeseci bude manji za 2,7% u odnosu na uporedni period prethodne godine.



Kumulativni podaci pokazuju da je u prvih devet mjeseci tekuće godine povećana turistička tražnja gostiju iz Albanije, Bosne i Hercegovine, Rusije i Italije, dok broj noćenja gostiju iz Srbije i Makedonije pokazuje opadajući trend, što se vidi iz tabele:

Uvažavajući značaj unapređenja turističkog prometa sa Srbijom otvoreno je predstavništvo Nacionalne turističke organizacije Crne Gore u Beogradu i održan poslovni susret hotelijera iz Crne Gore i turističkih agencija sa tržišta Srbije. Podaci o broju posjetilaca ukazuju na slične trendove i nešto blaže oscilacije po mjesecima, što je prikazano u tabeli:

Broj domaćih posjetilaca kontinuirano je pokazivao pad tokom prvih šest mjeseci 2009. godine u odnosu na isti period prethodne godine, da bi u julu bio veći za 14,5%, avgustu 29,2%, septembru 32,0% i kumulativno za 5,1 %. Broj stranih posjetilaca je bilježio rast u maju (7,7%), avgustu



(5,8%) i septembru 15,2%. Povećanje broja stranih posjetilaca tokom ovih mjeseci uticao je na relativno povoljan kumulativni rast stranih posjetilaca od 2,0%, odnosno ukupan broj posjetilaca koji je veći za 2,4 %. Relativno dobrim rezultatima u turizmu u prethodnih devet mjeseci ove godine, značajno je doprinijela relizacija Akcionog plana za pripremu ljetnje turističke sezone usmjerenog na jačanje kvaliteta ukupne turističke ponude. Priprema ovogodišnje turističke sezone i ulaganja u komunalnu i putnu infrastrukturu su omogućila zadovoljavajuće vodosnadbijevanje, snadbijevanje električnom energijom i bolji tretman otpadnih voda i čvrstog otpada. Značajno je da je i opšta bezbjednost ove godine na vrlo visokom nivou, što Crnu Goru svrstava u red najsigurnijih destinacija na Mediteranu i u svijetu. U okviru širokog spektra podsticajnih mjera od značaja je promocija zdravstvenog turizma, organizacija seminara, beneficije za kolektivne turističke aranžmane i emitovanje spotova o jeftinijim domaćim aranžmanima. Otvorene su i nove avio-linije ka Moskvi, Kopenhagenu, Prištini i Skoplju, a na postojećim linijama ka evropskim destinacijama obezbijeđeni su značajni popusti za turiste koji su rezervisali aranžmane u Crnoj Gori; otvorena su predstavništva Nacionalne turističke organizacije u Sarajevu i Beogradu; organizovane su studijske posjete 18 specijalizovanih turoperatora sa najznačajnijih emitivnih tržišta u cilju promocije projekta „Pješačenje i biciklizam”, a u Mađarskoj i specijalizovanim sajmovima u Kelnu i Parizu predstavljena je diversifikovana turistička ponuda Crne Gore i predviđene investicije u ovoj oblasti.

Od posebnog značaja su mjere koje je realizovala Vlada Crne Gore u cilju stvaranja povoljnijeg ambijenta za poslovanje turističke privrede i ublažavanja negativnih efekata pada privredne aktivnosti:

Ukinuta je naknada za korišćenje gradskog građevinskog zemljišta (rasterećenje privrede 23 miliona €);

Odustalo se od uvođenja poreza za neizgrađeno građevinsko zemljište; Smanjeno opterećenje po osnovu poreza i doprinosa na zarade; Snižene su cijene električne energije za 10,0% za malu i srednju privredu (8 miliona na

nivou godine) i realizovano dodatno subvencioniranje potrošača električne energije za 5%, u periodu od 1. aprila 2009. godine do 30. septembra 2009. godine;

Pojednostavljene su procedure za zapošljavanje stranaca a obaveze po osnovu zapošljavanja stranaca umanjene za 30,0%;

Ukinuta je naknada za autoputeve (ukupna ušteda oko 5 miliona eura); Preporučeno je opštinama da smanje opterećenja hotelskoj privredi.

Istovremeno, u skladu sa preporukama Vladinog Koordinacionog tijela za pripremu i praćenje turističke sezone, hotelijeri i restorateri su ponudili niz povoljnosti za turiste.

Evidentno je da je sektor turizma u Crnoj Gori i u ovoj vanrednoj godini pokazao visok stepen vitalnosti i uspio da se prilagodi smanjenoj tražnji sa svih emitivnih tržišta i ostvari objektivno dobre rezultate. Pritom je značajno što kriza ipak neće ugroziti strateško opredjeljenje razvoja turizma i realizaciju najavljenih planova valorizacije posebno atraktivnih green field lokacija.

√

Box 19 – Turizam

Rezultati:

Fizički obim turističkog prometa i prihoda po tom osnovu na približno istom nivou kao prošle godine; Mjere podrške usmjerene na podsticanje aktivnosti u uslovima djelovanja krize; Aktivnosti u vezi sa projektima turističke valorizacije pojedinih lokaliteta (Luštica,Ada Bojana, Velika plaža, Valadonos i dr.; Usvojena Strategija razvoja turizma u Crnoj Gori do 2020. godine (inovirani Master plan razvoja turizma u Crnoj Gori iz 2001. godine).

!

Ograničenja: Nepovoljan ambijent u uslovima djelovanja ekonomske i finansijske krize; Siva ekonomija, nestandardizovan privatni smještaj, nelicencirani prevoznici i organizatori izleta; Nedovoljna zainteresovanost poslodavaca u angažovanju rezidenata za obavljanje sezonskih poslova.



6.3. Poljoprivreda, šumarstvo i vodoprivreda Tokom godine aktivnosti su bile usmjerene na ostvarivanje osnovnih razvojnih ciljeva agrarne politike, posebno jačanje konkurentnosti proizvođača hrane, održivo gazdovanje resursima, obezbjeđivanje stabilne ponude bezbjedne hrane, stvaranje boljih uslova za život na selu i podršku sveukupnom jačanju ruralnih područja.

Realizuje se Nacionalni program proizvodnje hrane i razvoja ruralnih područja 2009-2013.godine kroz: usaglašavanje agrarne politike Crne Gore sa Zajedničkom poljoprivrednom politikom EU; donatorsku podršku i kandidovanje mjera za podršku EU u okviru programa predpristupne pomoći za ruralni razvoj (IPARD); institucionalnu podršku poljoprivredi i donošenje i realizaciju Agrobudžeta u kome mjere ruralnog razvoja imaju opredjeljujući značaj.

Do sada je realizovano oko 73 % Agrobudžeta za 2009.godinu. Posebne efekte imaju mjere tržišno-cjenovne politike, mjere podrške opštim uslugama i servisima u poljoprivredi i socijalnim transferima seoskom stanovništvu. Aktuelno je intenziviranje podrške investicijama u poljoprivredi sa učešćem sredstava Agrobudžeta od 20-30%.

U cilju usklađivanja i harmonizacije zakonodavstva sa propisima EU u pripremi su nacrti Zakona o stočarstvu i Zakona o poljoprivrednim zadrugama, usvojen je Nacrt zakona o alkoholnim pićima, dok su u skupštinskoj proceduri Zakon o poljoprivredi i ruralnom razvoju i Zakon o morskom ribarstvu.

U toku je realizacija niza projekata međunarodne podrške. Posebni efekti očekuju se od realizacije projekta Svjetske banke (MIDAS), kroz podršku reformi crnogorske poljoprivrede, kao i Projekta USA (USAID) STARS, kroz stimulisanje razvoja poljoprivrede i turizma na sjeveru Crne Gore.

Ostvaruje se snažna podrška otkupu tržišnih viškova nekih poljoprivrednih proizvoda. Posebno dobre rezultate daje podrška otkupu mlijeka i nekih proizvoda biljne proizvodnje (malina, borovnica, voće, povrće), kao i otkupu tržišnih viškova stoke (17.000 jagnjadi i 5500 krupne stoke).

Sveukupna agrarna podrška dovela je do rasta obima proizvodnje u gotovo svim segmentima primarne poljoprivrede, te kvalitativnim promjenama i povećanjem konkurentnosti poljoprivredne proizvodnje, što je rezultiralo osvajanjem brojnih priznanja na međunarodnim sajmovima, kao i sve boljim izvoznim efektima.

U oblasti šumarstva za devet mjeseci 2009.godine obim proizvodnje je niži za 13,9% u odnosu na isti period prethodne godine.

Prioritet podrške u ovom sektoru usmjeren je na ostvarivanje kvalitativnih promjena koje omogućavaju raznovrsnu valorizaciju svih funkcija šuma, sveukupnu zaštitu šuma i sve veću finalizaciju prizvoda od drveta. Radi se na izradi metodologije, kriterijuma, iindikatora održivog gazdovanja šumama, što će obezbijediti primjenu nove metodologije planiranja u šumarstvu i Nacioanlne inventure šuma, koja je u toku, Nacionalnog akcionog plana za suzbijanje bespravnih sječa i rezultirati boljom međusektorskom povezanosti šumarstva, drvoprerade, turizma i zaštite prirode.

U oblasti vodoprivrede nastavljene su aktivnosti na implementaciji Zakona o vodama kao i realizacija Programa upotrebe sredstava u vodoprivredi za 2009.godinu i Programa upotrebe sredstava za upravljanje vodnim resursima za 2009.godinu, čime se bitno utiče na poboljšanje vodosnabdijevanja seoskog područja, unapređuje zaštita voda i zaštita od štetnog dejstva voda i stvara sve povoljnija osnova za bolje korišćenje i valorizaciju voda.

U funkciji su četiri fabrike za flaširanje izvorske vode, čime je obezbijeđena značajna supstitucija uvoza i stvorene pretpostavke za sve veći izvoz vode za piće.

√√

BBooxx 2200 -- PPoolljjoopprriivvrreeddaa,, ššuummaarrssttvvoo ii vvooddoopprriivvrreeddaa


VViissookk rraasstt pprriimmaarrnnee ppoolljjoopprriivvrreeddnnee pprrooiizzvvooddnnjjee;; SSvvee ssnnaažžnniijjii ppooddssttiiccaajjii iizz AAggrroobbuuddžžeettaa uusskkllaađđeennii ssaa pprraavviilliimmaa EEUU;; UUsskkllaaddjjiivvaannjjee zzaakkoonnaa ssaa ssttaannddaarrddiimmaa EEUU,, mmooddeerrnniizzaacciijjaa ii jjaaččaannjjee iinnssttiittuucciijjaa;; PPoovveeććaannjjee kkoonnkkuurreennttnnoossttii pprrooiizzvvoođđaaččaa hhrraannee;;



KKvvaalliittaattiivvnnee pprroommjjeennee uu ššuummaarrssttvvuu ii vveeććii sstteeppeenn kkoonnkkuurreennttnnoossttii ddrrvvoopprreerraaddee;; UUssppjjeeššnnaa rreeaalliizzaacciijjaa BBOOTT kkoonncceessiijjaa zzaa ffllaaššiirraannjjee vvooddee;;

!!

OOggrraanniiččeennjjaa::

NNeeddoovvoolljjaann rraazzvvoojj ii ddeeppooppuullaacciijjaa iizzrraazziittoo rruurraallnniihh pprroossttoorraa;; NNeeddoovvoolljjnnii iizzvvoozznnii eeffeekkttii..

6.4. Gradjevinarstvo i stambeno-komunalna djelatnost

Uslovi ekonomske i finansijske krize u ovom periodu 2009.godine su uticali na tok i obim građevinske aktivnosti . Problemi u održavanju likvidnosti u bankarskom sektoru uslovili su obustavljnje bankarske podrške za realizaciju započetih projekata, čime je problem praktično blokiranih radova i uloženih sredstava uzrokovao mnogostruke posljedice. Problem je uslovio da se traženje rješenja usmjeri u okviru mjera podrške likvidnosti bankarskog sektora preko kredita međunarodnih finansijskih institucija na koje je Vlada dala garancije i plasman istih usmjeren na preduzetnički sektor malih i srednjih preduzeća. U ambijentu jačanja bankarskog portfolia za kreditnu aktivnost po tom osnovu traže se i rješenja u vidu kreditiranja projekata, reprograma određenih aranžmana i drugih modaliteta olakšica, što bi omogućilo da se aktiviraju radovi na započetim poslovima. Istovremeno, realizacija najavljenih investicija u kapitalnu infrastrukturu treba da generiše aktivnost građevinske djelatnosti sa efektima i na druge oblasti.

Raspoloživi podaci pokazuju da je vrijednost izvršenih građevnih radova za šest mjeseci4 2009.godine manja za 21,3% u odnosu na isti period prošle godine, dok je fizički obim radova, mjeren izvršenim efektivnim časovima, manji za 14,3%. Vrijednost novih ugovora na zgradama u ovom kvartalu 2009. manja je za 73,2%, a ostalim građevinama za 48,8% u odnosu na isti kvartal 2008. godine. Pokazatelji posebno ukazuju na pad novih ugovora gradnje , a posebno novih ugovora na zgradama , što ukazuje da je građevinarstvo i u ovom kvartalu suočeno sa problemom nelikvidnosti u odsustvu bankarske podrške za realizaciju započetih projekata.

Građevinska aktivnost za šest mjeseci 2009. godine

0

20

40

60

80

100

120

140

indeks vrijednostiizvršnih

građevinskihradova

indeks izvršenihefektivnih časova

indeks novihugovora nazgradama

indeks novihugovora na

ostalimgrađevinama

2008=100

2008

2009

Opšti uslovi u ovoj oblasti unaprijeđeni su implementacijom rješenja iz Zakona o uređenju prostora i izgradnji objekata sa efikasnijim procedurama za izgradnju objekata kao podsticaj preduzetničkoj inicijativi, novom investiranju i kvalitetnijoj valorizaciji prostora.Intezivno se radi na operativnom 4 Podaci za 9 mjeseci 2009. godine će biti raspoloživi u novembru 2009. godine.



uklanjanju biznis barijera u procesu izgradnje objekata , posebno sa aspekta komunalnog opremanja građevinskog zemljišta , rada javnih komunalnih preduzeća i efikasnosti rada službi na lokalnom nivou. Uz sistemski izjednačen položaj stranih i domaćih investitora i podsticajno utvrđenih rješenja u oblasti svojinsko pravnih odnosa , Crna Gora predstavlja jednu od najatraktivnijih destinacija za investiranje.

U toku je izrada Strategije razvoja građevinarstva u Crnoj Gori do 2020. godine čiji je osnovni cilj da građevinarstvo postane dinamična privredna grana osposobljena da zadovolji rastuće potrebe crnogorske ekonomije na međunarodnom nivou.

Ministarstvo uređenja prostora i zaštite životne sredine je kandidovalo projekat »Podizanja najvišeg bezbjednosnog i tehničkog kvaliteta crnogorskog građevinarstva« u okviru programa IPA 2010.

Razvoj građevinarstva u Crnoj Gori se prilagođava direktivama i standardima Evropske unije o zaštiti životne sredine i energetske efikasnosti koje se odnose ne samo na novogradnju,već i na stare objekte za koje će biti potrebna rekonstrukcija u tom smislu. Već je završena obuka grupe profesora sa Arhitetonskog i Mašinskog fakulteta koji će učestvovati u primjeni Zakona o energetski efikasnim zgradama prilikom izgradnje novih objekata.

Sprovodi se opsežna aktivnost na suzbijanju bespravne gradnje i ,u tom cilju, operativni su i koordinirano djeluju zajednički timovi inspekcijskih službi nadležnih organa. Novoformirana Inspekcija za zaštitu prostora vrši kontrolu gradnje i sprovođenja Zakon o uređenju prostora i izgradnji objekata.

U oblasti stanovanja nastavlja se realizacija projekata u skladu sa «Akcionim planom politike stanovanja u Crnoj Gori“. Aktivnosti su usmjerene na stvaranje preduslova za dostizanje ciljeva definisanih ovim planom i obaveza preuzetih potpisivanjem Bečke deklaracije.

Pripremljen je Zakon o stanovanju i održavanju stambenog fonda i Zakon o privatno javnom partnerstvu i stambenim zgradama koji treba da podstaknu i regulišu stambenu oblast.

Donijeta je Uredba o postupku i kriterijumima za pretvaranje posebnih i zajedničkih djelova stambene zgrade u poslovne prostorije kojom se posebni i zajednički djelovi zgrade mogu pretvoriti u poslovne prostorije po postupku i kriterijumima utvrđenim ovom uredbom.

Nastavlja se realizacija projekata stanova solidarnosti ,u cilju suzbijanja migracije kadrova iz manje razvijenog dijela Crne Gore. Vlada Crne Gore sarađuje sa Bankom za razvoj Savjeta Evrope u cilju realizacije projekata „Stanovi solidarnosti“. Oktobra ove godine potpisan je Ugovor o saradnji Fonda za solidarnu stambenu izgradnju i Erste banke. Preko Fonda za solidarnu stambenu izgradnju počeće uskoro gradnja stanova u Rožajama, Mojkovcu, Andrijevici, Bijelom Polju i Plužinama.

U primjeni Zakona o etažnoj svojini, i pored progresa u realizaciji zakonskih rješenja, nijesu ostvareni očekivani rezultati.

Efekti ekonomske krize u ovom podsektoru građevinarstva se odražavju kroz pad tražnje stanova , a posebno ekskluzivnih stanova iako imamo pad cijena stanova i kuća u Crnoj Gori .

Vlada razmatra projekat kojim će se pod povoljnim uslovima i subvencioniranom kamatnom stopom , a u saradnji sa međunarodnim finansijskim institucijama omogućiti rješavanje stambenih pitanja građana , a jedan dio sredstava će se odnositi na zaposlene u državnoj upravi , i kao posebna kategorija građana koji će biti korisnici kredita su mladi bračni parovi. Na ovaj način će se podstaći investicioni ciklus i ukupno građevinarstvo u oblasti stanogradnje.

Intenzivirani su radovi na izgradnji komunalne infrastrukture

U završnoj fazi je realizacija Regionalnog vodovoda za crnogorsko primorje. Vrijednost projekta je 70 miliona €.

U toku su radovi na vodovodnom sistemu u Rijeci Crnojevića i projekat će se realizovati do kraja godine. Investicija je od značaja za valorizaciju prirodnih, turističkih, kulturnih, istorijskih i drugih potencijala ovog područja.

U toku je definisanje aktivnosti koje će rezultirati trajnim rješenjem problema vodosnadbijevanja Cetinja.



U završnoj fazi je realizacija nekoliko projekata za poboljšanje vodosnabdijevanja u Pljevljima koje je finansirala lokalna uprava (120.000 €). .

Prva faza vodovoda za srednji plato Kuča je u završnoj fazi. Vrijednost ugovornih radova iznosi 479 305€ , a investitor je opština Podgorica.

Vlada Crne Gore je prihvatila Nacrt Ugovora o finansiranju između njemačke banke za razvoj KFW-a i Crne Gore i Nacrt Posebnog ugovora o finansiranju između Crne Gore i Vodacoma-a, Tivat. Ovim Ugovorom će se obezbijediti 2,0 mil. € u cilju finansiranja Projekta Vodosnabdijevanja i sanacije Jadranske obale faze III i IV.

Potpisan je Ugovor za izgradnju postrojenja za preradu otpadnih voda na teritoriji Budve sa Njemačkom kompanijom WTE iz Esena, vrijedan 85 mil.€.

Nastavljena je saradnja sa Evropskom investicionom bankom na realizaciji Projekta vode i kanalizacija u Crnoj Gori u okviru kojeg je opredijeljeno 57 miliona € za realizaciju prioritetnih projekata iz oblasti upravljanja otpadnim vodama. Prva tranša ovog kredita u iznosu od 5 miliona € namijenjena je za izgradnju postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u Nikšiću. Iz programa IPA 2008. godine obezbijeđena su bespovratna sredstva u iznosu od 3,5 miliona €, a u budžetu Opštine Nikšić je za izgradnju postrojenja predviđeno 8 miliona €. Izabran je konsultant za nadzor realizacije projekta i u toku je odabir kompanije sa pretkvalifikacionog tendera. Realno je očekivati da početkom iduće godine otpočnu radovi.

Završetak radova na izgradnji Labaratorije za ispitivanje kvaliteta vode za piće u Podgorici očekuje se do kraja 2009.godine. Otvaranjem labaratorije obezbijediće se kontinuirano praćenje kvaliteta vode za piće.

Realizuju se opredjeljenja iz Nacionalne strategije upravljanja otpadom ,a izgradnjom odgovarajuće infrastrukture stvaraju se pretpostavke za implementaciju Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o upravljanju otpadom.

Vlada je donijela Uredbu o izmjenama i dopunama Uredbe o kriterijumima, visini i načinu plaćanja posebne naknade za upravljanje otpadom. Uredbom je propisana obaveza plaćanja naknada za upravljanje posebnim vrstama otpada (baterije i akumulatori, ambalaža i ambalažni otpad, otpad od električnih i elektronskih proizvoda, otpadne gume, otpadna vozila i otpadna ulja) i određeni obveznici plaćanja te naknade .

U skladu s Planom upravljanja otpadom u Crnoj Gori za period 2008-2012.godine, jedinice lokalne samouprave rade na izradi lokalnih planova upravljanja otpadom.

U svim jedinicama lokalne samouprave nastavlja se realizacija projekta selektivnog sakupljanja otpada.

U toku je izrada glavnih projekta za izgradnju regionalnih sanitarnih deponija, u skladu sa Strateškim master planom za upravljanje otpadom.

U toku je pretkvalifikacioni tender za izbor izvođača radova za izgradnju deponije u Baru, u skladu s procedurama Svjetske banke koja će sa 3,6 miliona €, učestvovati u finansiranju u okviru projekta MESTAP (Projekat zaštite osjetljivih turističkih zona).

Sve opštine koje grade deponije ,izuzev opština Kotor, Budva i Tivat, su donijele odluke o zajedničkom organizovanju poslova u dijelu upravljanja otpadom. Zbog neprihvatanja Opštine Kotor da se deponija gradi na njenoj teritoriji,Vlada je utvrdila javni interes i preuzela obavezu gradnje deponije. U skladu sa tim, Vlada će donijeti odluku o izradi lokalnog planskog dokumenta za lokaciju na kojoj će se graditi deponija.

Procijenjeno je da je za izgradnju planiranih šest deponija ( u Baru , Kotoru , Nikšiću , Bijelom Polju , Beranama i Pljevljima) ptrebno obezbijediti oko 70 mil.€. Vlada je za ove investicije obezbijedila kredite od Svjetske banke i EIB banke a sa realizacijom projekta će se početi krajem ove i početkom 2010. Godine.

Sredinom oktobra Vlada je prihvatila Ugovor o kreditu Crne Gore i Evropske investicione banke za projekat odlaganja čvrstog otpada u iznosu od 27. Mil.€.



Bilateralnim sporazumom između Vlade Španije i Crne Gore odobren je kredit od 5 miliona € za finansiranje izgradnje reciklažnog centra i linije za tretman otpadnih vozila u Podgorici.

Počela je sa radom jedinica za implementaciju projekata iz oblasti komunalnih djelatnosti „Project consulting“ Podgorica. Jedinica će pružati logističku podršku jedinicama lokalne samouprave u stvaranju pretpostavki za korišćenje sredstava (kredita, donacija) međunarodnih organizacija i finansijskih institucija.

U okviru bilateralne saradnje Italije i Crne Gore pokrenute su aktivnosti za realizaciju projekta „Iskorišćavanja deponijskog gasa za proizvodnju električne energije sa deponije Livade u Podgorici“.

U toku je izrada studija izvodljivosti i elaborata procjene uticaja na životnu sredinu postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u opštinama Ulcinj, Cetinje i Plav, koja se finansira iz Kapitalnog budžeta. Iz donatorskih sredstava, urađene su studije izvoljivosti i elaborati procjene uticaja na životnu sredinu postrojenja u Bijelom Polju i Pljevljima. U okviru višekorisničke IPA-e u okviru programa IPF municipal window obezbijeđena su sredstva u iznosu od 5 miliona € za učešeće u izgradnji postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u Bijelom Polju, Pljevljima, Plavu i Cetinju.

√

Box 21 - Gradjevinarstvo i stambeno-komunalna djelatnost

Rezultati:

Implementacija rješenja iz Zakona o uređenju prostora i izgradnji objekata; Koordinirano djelovanje inspekcijskih službi na suzbijanju bespravne gradnje; Aktivnosti na usklađivanju pravne regulative u oblasti stanovanja sa evropskim standardima; Radovi na izgradnji Regionalnog vodovoda; Saradnja sa međunarodnim finansijskim institucijama na realizaciji kapitalnih projekata vodosnabdijevanja i upravljanja otpadnim vodama; Realizacija opredjeljenja iz Nacionalne strategije upravljanja otpadom i stvaranje pretpostavki za realizaciju Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o upravljanju otpadom.

!

Ograničenja:

Ekonomska i finansijska kriza uslovila probleme u realizaciji projekata u oblasti građevinarstva; Nedovoljni kapaciteti za realizaciju aktivnosti predviđenih strateškim planskim dokumentima u oblasti stanovanja; Nedovoljno održavanje stambenog fonda; Nedovoljan kapacitet jedinica lokalne samouprave za primjenu zakonskih rješenja u oblasti upravljanja otpadom.

6.5. Trgovina

Aktivnosti u oblasti trgovine usmjerene su na stvaranje uslova za razvoj konkurencije na tržištu, povećanje kvaliteta ponude robe, smanjenjenje biznis barijera, unapređenje i osavremenjivanje u sektoru trgovine, kao osnov za poboljšanje uslova za priliv stranog kapitala, dalje suzbijanje sive ekonomije, unapređenje oblasti zaštite potrošača, unapređenje prava intelektualne svojine, unapređenje infrastrukture kvaliteta kao i zaokruživanje započetih procesa transformacije trgovinskih preduzeća.

U trgovini na malo u periodu januar-avgust 2009.godine ostvaren je promet od 567,6 mil.€, što je realno za 10,7% manje u odnosu na isti period prošle godine.

U skladu sa ciljevima i aktivnostima definisanim Ekonomskom politikom za 2009.godinu, nastavlja se:

Implementacija Zakona o unutrašnjoj trgovini, kojim se uređuje unutrašnja trgovina, uslovi i oblici vršenja trgovine i zaštita od nelojalne konkurencije u trgovini;

Implementacija Zakona iz oblasti infrastrukture kvaliteta, intelektualne svojine, kao i pratećih podzakonskih akata. U cilju jačanja u infrastrukture kvaliteta u Crnoj Gori, objavljen je Javni poziv za dodjelu bespovratnih finansijskih sredstava – subvenciju organizacijama u oblasti infrastrukture kvaliteta u Crnoj Gori za 2009.godinu.



Potpisan je sporazum o saradnji između Instituta za standardizaciju Crne Gore i Instituta za standardizaciju Republike Slovenije u oblasti sistema menadžmenta kvalitetom. Ovaj vid instutucionalizacije saradnje između dva tijela predstavlja evropsku intenciju sa ciljem da se prenesu pozitivna iskustva i obezbijedi kvalitet i harmonizacija sa direktivama i standardima Evropske unije.

Akreditaciono tijelo Crne Gore (ATCG) postalo je pridruženi član Međunarodne kooperacije za akreditaciju laboratorija - ILAC (Membership/Members by Category/Associates). U svojim dosadašnjim aktivnostima, ostvarilo je, regionalnu i međunarodnu saradnju u oblastima ocjenjivanja usaglašenosti i u tom smislu zastupalo interese Crne Gore u oblasti akreditacije učešćem na tehničkim komitetima i Generalnim skupštinama Evropske kooperacije za akreditaciju. Kontinuirano podizanje nivoa kompetencije i jačanje administrativnih kapaciteta Akreditacionog tijela Crne Gore , ima kao rezultat 6 akreditovanih organizacija upisanih u registar organizacija Akreditacionog tijela Crne Gore.

Implementacija Zakona o zaštiti konkurencije, na način koji omogućava da on bude transparentan, jasan, koristan i usaglašen sa zakonskim okvirom EU u oblasti konkurencije.

Sprovođenje Strategije politike konkurencije, uz analizu napretka u primjeni pravila konkurencije u skladu sa Zakonom o zaštiti konkurencije i zahtjevima koji proističu iz procesa evropskih integracija u tom domenu.

Implementacija Nacionalnog programa zaštite potrošača za period 2008-2010. godine uz uključenje svih nadležnih organa, shodno obavezama iz Zakona o zaštiti potrošača, što će omogućiti da se zaokruži zakonodavni i institucionalni okvir zaštite potrošača, kao i sprovođenje Uredbe kojom su uređeni bliži kriterijumi za vršenje pojedinih poslova utvrđenih Nacionalnim programom zaštite potrošača i način i postupak pružanja finansijske pomoći organizacijama potrošača.;

Jačanje aktivnosti na unapređenju saradnje sa asocijacijama privrednika u oblasti trgovine;

Osavremenjivanje i jačanje tržišnog nadzora, koje podrazumijeva edukaciju i tehničko usavršavanje inspektora, kao i stvaranje nacionalne kontakt jedinice za RAPEX system.

√

Box 20 – Trgovina

Rezultati: Razvoj politike konkurencije; Napredak u oblasti zaštite potrošača; Dobra snabdjevenost tržišta; Povećan priliv kapitala u oblast trgovine. Progres u suzbijanju sive ekonomije; Implementacija Zakona o unutrašnjoj trgovini, zakona iz oblasti infrastrukture kvaliteta i intelektualne svojine; Implementacija Nacionalnog programa zaštite potrošača za period 2008-2010.godine; Sprovođenje Strategije razvoja politike konkurencije u Crnoj Gori.

!

Ograničenja: Nedostatak kvalitetnih kadrova – menadžera i potreba razvijanja marketinških funkcija;

77.. DDRRUUŠŠTTVVEENNEE DDJJEELLAATTNNOOSSTTII

U vaspitno-obrazovnoj djelatnosti realizuju se aktivnosti koje su u funkciji dalje realizacije reforme obrazovanja.

Ministarstvo prosvjete i nauke u saradnji sa Ministarstvom rada i socijalnog staranja i u ovoj godini nastavilo je aktivnost obezbjeđivanja besplatnih uđžbenika korisnicima prava na materijalno obezbjeđenje porodice (13.752 korisnika), djeci bez roditeljskog staranja koja se nalaze na porodičnom smještaju (175) korisnika i djeci palih boraca (22) korisnika. Učenici romske nacionalnosti kao i djeca sa smetnjama u razvoju koja su uključena u redovan vaspitno –obrazovni proces takođe su dobili besplatne udžbenike.



Počela je izgradnja osnovne škole na Draču u Podgorici, za koju su sredstva obezbijeđena preko kredita Vlade Mađarske, a sama izgradnja se realizuje preko Direkcije javnih radova. Objekat je površine 4.950 m², a njegova vrijednost je oko 4 mil. eura. Otvorene su tri nove područne ustanove osnovnih škola u cilju obezbjeđivanja jednakih uslova za osnovno obrazovanje.

Ministarstvo prosvjete i nauke, opština Bijelo Polje i Turska agencija TIKA potpisali su Sporazum o izgradnji novog školskog objekta JU OŠ “Šukrija Međedović” u Godijevu, Opština Bijelo Polje.

Ukupna vrijednost projekta iznosi 333.406,01€,od čega će Ministarstvo prosvjete i nauke izdvojiti 40.000 €, Opština Bijelo Polje 40.000 €, a TIKA ostala sredstva potrebna za izgradnju tog školskog objekta.

Potpisan je Protokol između Direkcije javnih radova, Ministarstva prosvjete i nauke i 15 vaspitno-obrazovnih ustanova, o rekonstrukciji tih objekata na teritoriji Crne Gore. Za tu namjenu obezbijeđena su sredstva u iznosu od oko 300.000 € iz Kapitalnog budžeta. Projekat obezbjeđivanja školskog namještaja, koji je otpočeo početkom godine realizovan je . Školama u Crnoj Gori isporučeno je 33.206 komada namještaja ukupne vrijednosti 1.477.812,14 eura. Ovo je najveće opremanje škola u Crnoj Gori u posljednjih pedeset godina.

Donijet je Pravopis crnogoskoga jezika i Pravopisni rječnik crnogorskoga jezika.

U toku je realizacija projekta razvojne saradnje: „MNE/011–Jačanje stručnog osposobljavanja na sjeveroistoku Crne Gore“.

Riječ je o projektu za čiju implementaciju će Vlada Velikog Vojvodstva Luksemburga staviti na raspolaganje finansijska sredstva u iznosu os 4.100.000 €, a Vlada Crne Gore će obezbijediti finansijsko učešće u iznosu od 130.000 €. Projekat je namijenjen unaprjeđenju stručnog obrazovanja i obuke na nacionalnom nivou, sa posebnim naglaskom na unaprjeđenje obrazovanja u oblasti turizma i poljoprivrede u sjeveroistočnom dijelu zemlje. U okviru podrške Evropske unije u uspostavljanju Crnogorskog kvalifikacionog okvira i unapređivanja kvaliteta obrazovanja u visokom obrazovanju Ministarstvo prosvjete i nauke je u septembru otpočelo realizaciju projekta „Uspostavljanje nacionalnog okvira kvalifikacija i obezbjeđivanje kvaliteta u visokom obrazovanju“, koji se finansira sredstvima IPA 2007. Projekat realizuje kompanija WYG International, posredstvom delegacije Evropska komisije u Podgorici.

Potpisan je Ugovor sa kompanijom „Olma Media Grup“ za realizaciju duga Ruske Federacije, za sredstva namijenjena sektoru obrazovanja. Za potrebe unapređivanja uslova rada u školama po osnovu ovog Ugovora, vrijednog 5.280.000 američkih dolara, Vlada Crne Gore je opredijelila 641.121,28 € Ministrastvu prosvjete i nauke za nabavku roba i usluga za potrebe obrazovanja. Sredstva su opredijeljena iz kamate po osnovu sporazuma Vlade Crne Gore i Vlade Ruske Federacije.

U oblasti kulture

U okviru programa Razvoj kulture na sjeveru Crne Gore izvršena je adaptacija, sanacija, rekonstrukcija i tehničko-tehnološko opremanje domova kulture u Plavu, Gusinju, Murinu, Andrijevici , Rožajama i Žabljaku, Polimskog muzeja u Beranama i bivšeg Doma Vojske u Pljevljiama, kao i djelimična sanacija Doma klture u Šavniku. Takodje, u okviru ovog programa, pod naslovom Crna Gora jedna kulturna adresa u 11 opština na sjeveru Crne Gore realizovana su 323 kulturna i umjetnička projekta.

Realizovano je 233 projekata i programa javnih ustanova kulture čiji je osnivač država (CNP , Kraljevsko pozorište „Zetski dom“, CSU i Muzički centar CG). Realizovano je ili je u toku realizacije 285 projekata autora nevladinih strukovnih udruženja i drugih subjekata koji su odabrani za sufinansiranje po osnovu javnih konkrusa ili neposrednih zahtjeva.

Realizovane su manifestacije i festivali od posebnog značaja za kulturu Crne Gore – Kotor Art i Montenegro film festival i izvršene su organizacione i programske pripreme za realizaciju Medjunarodnog TV festivala u Baru.



Realizovane su planirane medjunarodne aktivnosti na prezentaciji crnogorskog kulturnog stvalaraštva od kojih su najznačajnije izložba djela Dada Đurića na Venecijanskom bijenalu umjetnostii i izložbe Voja Stanića u Moskvi i Zagrebu.

Usvojen je Menadžment plan istorijskog jezgra Cetinja, i Program Godine kullure na Cetinju 2010-2013 i utvrdjeni su nacrti zakona o kulturnim dobrima, bibliotečkoj djelatnosti, muzejskoj djelatnosti i arhivskoj djelatnosti.

Izvršena je djelimična sanacija objekta Vladin dom, Dvorac kralja Nikole, Biljarde, kao i veći broj zaštitnih arheoloških istraživanja. Uradjen je i pripremljen za turističku prezentaciju dio arheološkog parka „Mirišta“ u Petrovcu.

Donesena su podzakonska akta za sprovođenje Zakona o kinematografiji u pogledu vođenja kinematografskog registra i ispunjenosti uslova za obavljanje kinematografske djelatnosti. Evropska komisija i Vlada Crne Gore su usvojili Memorandum o razumijevanju učešća Crne Gore u programu Kultura 2007-2013 , koji je u fazi potpisivanja.

U oblasti medija obezbijeđeno je ostvarivanje prava na informisanje po osnovu programskih sadržaja javnih radio-difuznih servisa Crne Gore koji su od značaja za razvoj nauke, obrazovanja i kulture, informisanje na jezicima pripadnika manjinskih naroda i manjinskih nacionalnih zajednica i informisanje lica oštećenog sluha i vida. Obezbijedjen je prenos radio-difuznih signala RTVCG na cijeloj teritoriji Crne Gore putem zemaljskih radio-difuznih predajnika. Radi unapredjeja informisanosti pripadnika manjinskih nacionalnih zajednica i lica oštećenog sluha i vida, putem sufinansiranja po osnovu javnih konkursa, obezbijedjeno je izdavanje i emitovanje posebnih programa u štampanim i elektronskim medijima. Takodje, radi podrške razvoja medijskog pluralizma i raznolikosti medijskih sadržaja izvršeno je sufinansiranje 35 programa i projekata u medijima i medijskoj izdavačkoj djelatnosti.

Utvrdjen je Nacrt zakona o elektrornskim medijima o kojem je sprovedena javna rasprava.

U ovoj godini započete su aktivnosti na monitoringu i evaluaciji rezultata reforme primarnog nivoa zdravstvene zaštite kao i aktivnosti na reformi sekundarnog i tercijarnog nivoa zdravstvene zaštite, uz podršku Svjetske banke. Reforma sekundarnog nivoa započeće Pilot projektom u Opštoj bolnici Pljevlja, implementacijom savremenog bolničkog informacionog sistema, koji će biti sastavni dio Integralnog zdravstvenog sistema Crne Gore.

Donijet je Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o medicinskim sredstvima, koji je usaglašen sa EU direktivama, Zakon o prekidu trudnoće, Zakon o kontroli proizvodnje i prometa supstanci koje se mogu upotrijebiti u proizvodnji opojnih droga i psihotropnih supstanci, u cilju liberalizacije viznog režima i Pravilnik o bližem sadržaju farmakološko-toksikološkog ispitivanja lijekova.

Predlog Zakona o asistiranim reproduktivnim tehnologijama i Predlog Zakona o uzimanju i presađivanju dijelova tijela u svrhu liječenja, trenutno je u skupštinskoj proceduri.

Usvojen je Akcioni plan za borbu protiv korupcije u oblasti zdravstva za period 2009-2013.godine i Nacionalni program borbe protiv šećerne bolesti sa Okvirom Akcionog plana za sprovođenje aktivnosti predviđenih programom za period 2009-2015.

Usvojen je Program davalaštva krvi u Crnoj Gori, kojim se teži postizanju samodovoljnosti u obezbijeđenju krvi i komponenti iz krvi i ispunjavanju sve većih standarda u cilju sigurnosti prikupljenih jedinica krvi.

Potpisan je novi (BCA) - ugovor o saradnji Crne Gore sa SZO za 2010/2011. godinu, kojim je usaglašen okvir saradnje za predstojeći dvogodišnji period. Tim ugovorom definisana su četiri prioriteta: jačanje zdravstvenog sistema; nezarazne bolesti, zdrav način života i bezbjednost hrane; jačanje kapaciteta za bolje praćenje i kontrolu zaraznih bolesti i zdravlje i životna sredina. Ukupan iznos sredstva opredijeljenih Ugovorm za podršku zdravstvenom sistemu Crne Gore iznosi 560.000 $.

Potpisan je Ugovor o donaciji Vlade Japana Domu zdravlja Berane. U vrijednosti 53.700 €, što je samo je jedna u nizu donacija koje je japanska Vlada opredijelila Crnoj Gori u cilju unapređenja zdravstva.



U Podgorici je održana Prva crnogorska konferencija o raku dojke, u okviru projekta „Osnaživanje zdravlja žena“, a povodom mjeseca borbe protiv raka dojke koji se obilježava u svijetu tokom oktobra.

Vlada je informisana o pojavi obolijevanja od novog virusa gripa A (H1N1) i preduzetim aktivnostima na sprječavanju pojave i širenja ovog virusa.Formirano je radno tijelo za praćenje aktivnosti vezanih za pojavu obolijevanja od novog virusa gripa u kojem participiraju sve institucije i zdravstvene ustanove uključene u komunikacioni lanac, koji sprovodi predvidjene aktivnosti.

U oblasti sporta, nastavljeno je sa obezbjeđivanjem uslova za realizaciju programa od javnog interesa koji su definisani Nacionalnim programom sporta uz normativnu dogradnju sistema sporta u Crnoj Gori.

Usvojen je Zakon o ratifikaciji Međunarodne konvencije borbe protiv dopinga u sportu i radi se na izradi novog Zakona o sportu.

Na osnovu Zakona o sportu i odredbama Nacionalnog programa sporta u Crnoj Gori, u skladu sa Budžetom Crne Gore za 2009.godinu, Ministarstvo kulture, sporta i medija donijelo je rješenje o sufinansiranju programa 308 sportskih organizacija u iznosu od 822.000 € i 42 Nacionalna sportska saveza u iznosu od 3 mil.€.Za 26 vrhunskih sportista Crne Gore redovno se isplaćuju mjesečne naknade, a za 50 perspektivnih sportista Crne Gore odgovarajuće stipendije.

Nacionalni sportski savezi i Crnogorski olimpijski komitet ostvaruju saradnju sa odgovarajućim međunarodnim sportskim organizacijama i institucijama, a preko svojih reprezentativnih selekcija, koje se takmiče u zvaničnim međunarodnim sistemima takmičenja, promovišu crnogorski sport i Crnu Goru kao državu.

U skladu sa Nacionalnim planom akcije za mlade i Akcionim planom za 2009.godinu, donešena je odluka o sufinansiranju 20 projekata za mlade u 2009.godini.

√

Box 23 –Društvene djelatnosti

Rezultati :

Sve osnovne škole u Crnoj Gori uključene su u reformisani proces devetogodišnjeg obrazovnog sistema; Donijet Pravopis crnogorskog jezika i Pravopisni rječnik crnogorskog jezika; Realizacija Programa razvoj kulture na Sjeveru Crne Gore; Donijet je Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o medicinskim sredstvima, Zakon o prekidu trudnoće i Zakon o kontroli proizvodnje i prometa supstanci koje se mogu upotrijebiti u proizvodnji opojnih droga i psihotropnih supstanci; Aktivnosti na obezbjeđivanju uslova za realizaciju programa od javnog interesa koji su definisani Nacionalnim programom sporta.

Documents

A N A L I Z A OSTVARIVANJA EKONOMSKE POLITIKE CRNE GORE … · vlada crne gore ministarstvo finansija a n a l i z a ostvarivanja ekonomske politike crne gore za devet mjeseci 2009