ชดการสอนแบบโยนโสมนสการดวยวธคดแบบสามญลกษณะ

และวธคดแบบเปนอยกบปจจบน วชาพระพทธศาสนา ส๓๑๑๐๔ ชนมธยมศกษาปท ๔

หนวยการเรยนรท ๒ พระธรรม

เบญจวรรณ สกลเนรมต ครชานาญการ

โรงเรยนกระทมแบน “วเศษสมทคณ” สานกงานเขตพนทการศกษามธยมศกษา เขต ๑๐

สานกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน กระทรวงศกษาธการ

คานา

ชดการสอนแบบโยนโสมนสการดวยวธคดแบบสามญลกษณะและวธคดแบบเปนอยกบปจจบน วชาพระพทธศาสนา ส๓๑๑๐๔ ชนมธยมศกษาปท ๔ จดทาขนเพอใชเปนแนวทางในการศกษาและการพฒนาการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนา ชนมธยมศกษาปท ๔ ชวยใหผเรยนสามารถเกด การเรยนรเปนไปตามลาดบขนตอนอยางมประสทธภาพ ขาพเจาไดพยายามศกษาคนควาเอกสารและตาราตาง ๆ ทเกยวของกบการทาชดการสอน เพอใหเกดความชดเจนถกตองตามหลกวชา เพอใชประกอบแผนการจดการเรยนรทเนนทกษะการคดแบบโยนโสมนสการ ทาใหผเรยนสามารถพฒนาทกษะกระบวนการคด วเคราะห การเผชญปญหา และหาทางแกปญหาไดดวยตนเอง

การเรยบเรยงชดการสอนแบบโยนโสมนสการดวยวธคดแบบสามญลกษณะและวธคด แบบเปนอยกบปจจบน วชาพระพทธศาสนา ส๓๑๑๐๔ ชนมธยมศกษาปท ๔ เลมน มโครงสรางตามคาอธบายรายวชาในหนวยพระธรรม ไดเนนใหผเรยนเกดความเขาใจ เหนความจาเปนทจะตองศกษา ปฏบตตน และสามารถตดสนใจเลอกแนวทางในการปฏบต โดยเหนคณคา เชอมน และมงพฒนาชวตดวยการพฒนาจตและพฒนาการเรยนรดวยวธคดแบบโยนโสมนสการ ในแตละชดการสอนนกเรยนสามารถนาไปศกษาไดดวยตนเอง ทบทวนเนอหาหรอสามารถนาไปศกษาเพมเตมกรณทนกเรยน ไมทนเพอน หรอสามารถนาไปใชในการเรยนซอมเสรมในกรณทเรยนแลวสอบไมผาน ซงขาพเจาไดพยายามนาเสนอรายละเอยดความสาคญทจาเปนในชดการสอนน

ขาพเจาหวงเปนอยางยงวา ชดการสอนเลมน จะเปนประโยชนแกนกเรยนและเพอนครทสอนรายวชาน และเปนประโยชนตอความกาวหนาทางวชาการของครผสอน ขาพเจาขอขอบพระคณเจาของตาราและเอกสารทนามาอางองเพอใหเอกสารเลมนมความสมบรณขน แตหากผอานพบขอผดพลาดประการใด กรณาใหคาแนะนาแกขาพเจาดวยจกขอบพระคณยง เบญจวรรณ สกลเนรมต

ผจดทา

ก

สารบญ

หนา คานา ก สารบญ ข คาชแจง ค คาแนะนาสาหรบคร ง คาแนะนาสาหรบนกเรยน จ แผนภมการใชชดการสอน ฉ แผนภมชดการสอน ชดท ๒ ๑ แบบทดสอบกอนเรยน ๒ เฉลยแบบทดสอบกอนเรยน ๔ ใบความรท ๑ เรอง มงคล ๓๘ ประการ (สงเคราะหบตร สงเคราะหภรรยา สนโดษ) ๕ ใบกจกรรมท ๑ ๑๕ เฉลยใบกจกรรมท ๑ ๑๘ ใบกจกรรมท ๒ ๑๙ แนวตอบใบกจกรรมท ๒ ๒๑ ใบความรท ๒ เรอง พทธศาสนสภาษต คาศพททางพระพทธศาสนา และการนาการบรหารจตและเจรญปญญาไปใชในการดาเนนชวต ๒๓ ใบกจกรรมท ๓ ๓๑ เฉลยใบกจกรรมท ๓ ๓๓ ใบกจกรรมท ๔ ๓๔ แนวตอบใบกจกรรมท ๔ ๓๖ แบบทดสอบหลงเรยน ๓๘ เฉลยแบบทดสอบหลงเรยน ๔๐ บรรณานกรม ๔๑

ข

คาชแจง

ชดการสอนแบบโยนโสมนสการดวยวธคดแบบสามญลกษณะและวธคดแบบเปนอยกบปจจบน วชาพระพทธศาสนา ส๓๑๑๐๔ ชนมธยมศกษาปท ๔ หนวยการเรยนรท ๒ พระธรรม จดทาขนโดย มงใหผเรยนเกดพฒนาทางดานตาง ๆ เชน ทกษะการคด วเคราะห การเผชญปญหา และการหาแนวทางในการแกปญหาไดถกตองเหมาะสม ภายในเลมประกอบดวย

๑. คาแนะนาสาหรบคร ๒. คาแนะนาสาหรบนกเรยน ๓. แผนภมการใชชดการสอน ๔. ตวชวด จดประสงคการเรยนร และสาระการเรยนร ๕. แบบทดสอบกอนเรยน ๖. ใบความร ๗. ใบกจกรรม ๘. เฉลยและแนวตอบใบกจกรรม ๙. แบบทดสอบหลงเรยน ๑๐. เฉลยแบบทดสอบกอนเรยนและหลงเรยน

ค

คาแนะนาสาหรบคร

ชดการสอนแบบโยนโสมนสการดวยวธคดแบบสามญลกษณะและวธคดแบบเปนอยกบปจจบน หนวยการเรยนรท ๒ พระธรรม น ใชประกอบการจดการเรยนการสอนคกบแผนการจดการเรยนรท ๒ วชาพระพทธศาสนา ส๓๑๑๐๔ ชนมธยมศกษาปท ๔ ครควรปฏบตดงน

๑. ศกษาชดการสอนคกบแผนการจดการเรยนรในเรองเดยวกนมาลวงหนาอยางละเอยด ๒. เตรยมสออปกรณการเรยนการสอนทจะตองใชทากจกรรมในแตละครงใหพรอมกอนสอน

หากมปญหาจะไดแกไขกอนทาการสอน ๓. การสอนเนนแนวคดแบบโยนโสมนสการโดยมงใหผเรยนเกดพฒนาการทางดานตาง ๆ เชน

ทกษะการคด วเคราะห การเผชญปญหา และการหาแนวทางในการแกปญหาไดถกตองเหมาะสม ๔. ขณะปฏบตกจกรรม ครสงเกตและประเมนพฤตกรรมผเรยนทงรายบคคลและรายกลม ๕. ตรวจแนวคาตอบใบกจกรรมจากใบเฉลยกจกรรมเพอดการพฒนาการเรยนรของนกเรยน ๖. เมอทาชดการสอนครบทกชดแลว ใหนกเรยนทาแบบทดสอบหลงเรยนลงในกระดาษคาตอบ ๗. ตรวจกระดาษคาตอบของแบบทดสอบกอนเรยนและหลงเรยน ๘. กระตนใหนกเรยนเรยนรอยางตงใจและสนใจปฏบตกจกรรมตามทครมอบหมายเพอให

การเรยนการสอนบรรลตามจดประสงคอยางมประสทธภาพ ๙. ครตองควบคมการใชชดการสอนอยางระมดระวงและรวดเรวทนเวลา ๑๐. เมอเสรจสนกจกรรมการเรยนการสอนแตละครง ครตองใหนกเรยนเกบสอการเรยนให

เปนระเบยบเรยบรอย หากชดใดชารดกซอมแซมเพอเกบไวใชครงตอไป

ง

คาแนะนาสาหรบนกเรยน

ชดการสอนแบบโยนโสมนสการดวยวธคดแบบสามญลกษณะและวธคดแบบเปนอยกบปจจบน

หนวยการเรยนรท ๒ พระธรรมน ใชประกอบการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนา ส๓๑๑๐๔ ชนมธยมศกษาปท ๔ นกเรยนควรปฏบตดงน

๑. ทาแบบทดสอบกอนเรยน ๑๕ ขอลงในกระดาษคาตอบ ๒. ศกษาชดการสอน หนวยการเรยนรท ๒ พระธรรม ตามลาดบกจกรรม และทาใบกจกรรม

ตามทกาหนดให ๓. ครตรวจใบกจกรรม ใหคะแนน ๔. ขณะปฏบตกจกรรม ครจะสงเกตและประเมนพฤตกรรมผเรยนทงรายบคคลและรายกลม ๕. เมอทากจกรรมแลวตรวจแนวคาตอบใบกจกรรมจากใบเฉลยกจกรรม เพอดการพฒนา

การเรยนรของตนเอง ๖. เมอทาใบกจกรรมครบทกกจกรรมแลว ทาแบบทดสอบหลงเรยนลงในกระดาษคาตอบ ๗. ตรวจกระดาษคาตอบของแบบทดสอบกอนเรยน หลงเรยน เพอดการพฒนาการเรยนร

ของตนเอง ๘. การเรยนรนกเรยนควรตงใจและสนใจปฏบตกจกรรมตามทครมอบหมายเพอใหการเรยนร

ของนกเรยนบรรลตามจดประสงคอยางมประสทธภาพ ๙. นกเรยนควรใชชดการสอนอยางระมดระวงและรวดเรวทนเวลา ๑๐. เมอเสรจสนกจกรรมการเรยนการสอนแตละครง ครตองใหนกเรยนเกบสอการเรยนให

เปนระเบยบเรยบรอย หากชดใดชารดกซอมแซมเพอเกบไวใชครงตอไป

จ

แผนภมการใชชดการสอน

ศกษาคาแนะนาในการใชชดการสอน

ทดสอบกอนเรยน

ศกษาชดการสอนตามลาดบ

ทากจกรรมแตละใบกจกรรม

ทดสอบหลงเรยน

ผาน ไมผาน

จบ พบครรายบคคล

ฉ

๘

ชดท ๒

หนวยการเรยนรท ๒ พระธรรม

เรอง มงคล ๓๘ ประการ (สงเคราะหบตร สงเคราะหภรรยา สนโดษ)

พทธศาสนาสภาษตและคาศพททางพระพทธศาสนา การนาวธบรหารจตและเจรญปญญาไปใชในการดาเนนชวต

ตวชวด ส๑.๑.๒ วเคราะหพระพทธเจาในฐานะเปนมนษยผฝกตนไดอยางสงสด ในการตรสร การกอตง วธการสอนและการเผยแผพระพทธศาสนา ส๑.๑.๑๖ เชอมนตอผลของการทาความด ความชว สามารถวเคราะหสถานการณทตอง เผชญและตดสนใจเลอกดาเนนการหรอปฏบตอยางมเหตผล ถกตองตามหลกธรรม และกาหนดเปาหมายบทบาทการดาเนนชวตเพอการอยรวมกนอยางสนตสขและ อยรวมกนเปนชาตอยางสมานฉนท ส๑.๑.๑๙ เหนคณคา เชอมน และมงมนพฒนาชวตดวยการพฒนาจตและพฒนาการเรยนร ดวยวธคดแบบโยนโสมนสการ

จดประสงคการเรยนร

๑. อธบายถงความหมายของพระรตนตรยและวเคราะหพระพทธเจา ผเปนแบบอยางของ มนษยผฝกตนไดอยางสงสดได ๒. อธบายหลกธรรมในมงคล ๓๘ ประการ (สงเคราะหบตร สงเคราะหภรรยา สนโดษ) และสามารถนาไปเปนแนวทางในการดาเนนชวตได ๓. อธบายพทธศาสนาสภาษตและคาศพททางพระพทธศาสนาได ๔. วเคราะหพระพทธเจา หลกธรรม (มงคล ๓๘ ประการ , พทธศาสนาสภาษต , คาศพททาง พระพทธศาสนา) ดวยวธคดแบบโยนโสมนสการ (วธคดแบบสามญลกษณะและวธคดแบบ อยกบปจจบน) ตลอดจนนาวธบรหารจตและเจรญปญญาไปใชในการดาเนนชวตได

สาระการเรยนร

๑. พระรตนตรยและพระพทธเจา แบบอยางของมนษยผฝกตนไดอยางสงสด ๒. มงคล ๓๘ ประการ (สงเคราะหบตร สงเคราะหภรรยา สนโดษ) ๓. พทธศาสนสภาษตและคาศพททางพระพทธศาสนา ๔. การนาวธบรหารจตและเจรญปญญาไปใชในการดาเนนชวต

๙

แบบทดสอบกอนเรยน วชาพระพทธศาสนา ส๓๑๑๐๔ ชนมธยมศกษาปท ๔ หนวยการเรยนรท ๒ พระธรรม

คาชแจง ใหนกเรยนเลอกคาตอบทถกตองทสดเพยงคาตอบเดยวแลวทาเครองหมาย ลงในชอง ก , ข , ค หรอ ง ทเลอกนน ๑. ขอใดคอองคประกอบของพระรตนตรย

ก. ศล สมาธ ปญญา

ข. ทาน ศล ภาวนา

ค. พระพทธ พระธรรม พระสงฆ

ง. พระปญญาคณ พระวสทธคณ พระมหากรณาคณ

๒. พระพทธมคณคายง เพราะประกอบดวยคณสมบตเดน ๓ ประการ คออะไรบาง

ก. ศล สมาธ ปญญา

ข. ทาน ศล ภาวนา

ค. พระพทธ พระธรรม พระสงฆ

ง. พระปญญาคณ พระวสทธคณ พระมหากรณาคณ

๓. ขอความทวา “พระผมพระภาคเจานนรเองแลว จงแสดงธรรมเพอใหผอนรตาม ฝกฝนตนดแลว จงแสดงธรรม เพอใหผอนฝกตาม” มความหมายตรงกบขอใด”

ก. ทรงทาไดตามทสอน ข. ทรงสอนใหผอนปฏบต ค. ทรงสอนในสงทดงาม ง. ทรงสอนใหรจกปฏบตตามในสงทคด

๔. คากลาวทวา “ทกอยางมคกน มมดกมสวาง” ตรงกบหลกความจรงในเรองใด ก. มความโลภ – มความโกรธ ข. มความโกรธ - มความเกลยด ข. มความจรง – มความเทจ ง. มความทกข – มทางแกทกข ๕. บดามารดาพงสงเคราะหบตรธดาในเรอง “เปนธระจดหาคครองให” หมายความวาอยางไร

ก. เปนผเลอกคครองใหกบบตรธดา ตามความตองการของตนเอง ข. ใหคาแนะนาแกบตรธดาในการเลอกคครองใหถกตองและเหมาะสม ค. ควบคมการเลอกคครองของบตรธดา โดยเลอกบคคลทมฐานะดมสกล ง. จดการหมนหมายไวแตยงเลก หากครอบครวทงสองมความสมพนธกนอยางใกลชด

๖. ขอใดตอไปนไมใชวธเลยงดลกใหไดด ก. กนลกออกจากความชว ข. ใหลกไดรบการศกษา ค. จดแจงใหลกแตงงานกบคนมทรพยสน ง. มอบทรพยสนใหเมอถงกาลอนสมควร

๗. ขอใดไมใชอานสงสของการบารงบดามารดา ก. ทาใหไดรบการยกยองสรรเสรญ ข. ทาใหมความเจรญกาวหนา

๑๐

ค. ทาใหไดมรดกมากกวาลกคนอน ง. ครอบครวจะสงบรมเยนเปนสข ๘. มสามหรอภรรยาเหมอนทาสหรอคนใช หมายความวาอยางไร

ก. คสามภรรยาทเกยจคราน ข. ใชสามภรรยาเยยงทาสหรอคนใช ค. คสามภรรยาทสามารถขมขบงคบกนได ง. คสามภรรยาทใหความชวยเหลอหนาทการงานซงกนและกน

๙. ขอใดไมใชคณสมบตคสรางคสม ก. สมสทธา ข. สมภรยา ค. สมจาคะ ง. สมสลา

๑๐. การตอบแทนพระคณพอแมในขอใดเปนการตอบแทนทดทสด ก. ชวยดแลกจการงานของทาน ข. จดงานบาเพญกศลใหทานทกป ค. ดแลปรนนบตทานในยามชรา ง. ชกนาใหทานทาทาน รกษาศล ทาสมาธภาวนา

๑๑. บคคลผมความสนโดษจะไดรบคณประโยชนมากมายยกเวนขอใด ก. มความสขความสบายตามอตภาพ ข. ไมทจรตในหนาทการงาน ค. ปองกนการสญเสยทเกดจากความฟมเฟอย ง. สะดวกสบาย ไมตองกระตอรอรน

๑๒. ขอใดไมใชลกษณะของคน “สนโดษ” ก. หาเลยงชพตามกาลงสตปญญาของตน

ข. หาเลยงชพใหผานพนไปวน ๆ ไมดนรนขวนขวาย ค. มความยนดพงพอใจตามทม ตามทไดมา ง. มความยนดและพอใจตามสมควรแกฐานะของตน

๑๓. พทธศาสนสภาษตขอใดทมอยในโลกธรรม ๘ ก. จตต ทนต สขาวห ข. นตถ โลเก อนนทโต ค. นอจจาวจ ปณฑตา ทสสยนต ง. โกธ ฆตวา สข เสต ๑๔. “โกรธคอโง โมโหคอบา ไมโกรธดกวาไมบาไมโง” ตรงกบพทธศาสนสภาษตในขอใด ก. จตต ทนต สขาวห ข. นตถ โลเก อนนทโต ค. โกธ ฆตวา สข เสต ง. นอจจาวจ ปณฑตา ทสสยนต ๑๕. ขอใดตอไปนไมใชประโยชนของการบรหารจตเจรญปญญาทมตอการพฒนาการเรยนร

ก. ชวยใหหยงรอนาคตของตนเอง ข. ชวยใหมความตงใจเรยนมากขน ค. ชวยใหจบประเดนในเรองทเรยนไดเรวและถกตอง

ง. ชวยใหมความสามารถในการคดวเคราะหตความ

ทาเสรจแลว ไปตรวจคาตอบ

กนเลยคะ

๑๑

เฉลยแบบทดสอบกอนเรยน วชาพระพทธศาสนา ส๓๑๑๐๔ ชนมธยมศกษาปท ๔ หนวยการเรยนรท ๒ พระธรรม

๑. ค ๒. ง ๓. ก ๔. ง ๕. ข ๖. ค ๗. ค ๘. ง ๙. ข ๑๐. ง ๑๑. ง ๑๒. ข ๑๓. ข ๑๔. ค ๑๕. ก

ตรวจคาตอบเสรจแลว อยาลมจดบนทก

คะแนนไวเปรยบเทยบกบหลงเรยน จะไดร

พฒนาการของตวเอง จากนนเราไปศกษา

ความรจากใบความรและทากจกรรมตาง ๆ

ไดเลยคะ

๑๒

พระรตนตรย มาจากคาวา พระ (ประเสรฐ) + รตนะ (แกวทลาคา) + ตรย = สาม แปลวา “แกวอนประเสรฐทง ๓” หมายถง พระพทธ พระธรรม และพระสงฆ ททานเรยกพระพทธ พระธรรม และพระสงฆวาเปนรตนะกเพราะตองการชใหเหนความหมายเชงอปมาวา สงทงสามนมคณคาประเสรฐเลศลา ดงหนงเปนดวงมณทมคาควรเมอง อนใคร ๆ กควรยกยองเทดทนใหเปนทพง ทระลก พระรตนตรยสาคญอยางไร มคาเฉลยอยในพระธรรมบททวา “มนษยจานวนมาก ผถกภยคกคาม ตางถงภเขา ปาไม อาราม และรกขเจดยเปนสรณะ นนมใชสรณะอนเกษม นนมใชสรณะอนสงสด เพราะผอาศยสรณะเชนนน ยอมไมพนจากทกขทงปวง สวนผทถงพระพทธ พระธรรม และพระสงฆเปนสรณะ ยอมใชปญญาอนชอบพจารณาเหนอรยสจ ๔ ประการ กลาวคอ ทกข เหตเกดแหงทกข ความดบทกข และมรรคมองค ๘ อนเปน ขอปฏบตใหถงความดบทกข นนเปนสรณะอนเกษม เปนสรณะอนสงสด เพราะผอาศยสรณะเชนนน ยอมพนจากทกข ทงปวงได” พทธะ แปลวา ผร ผตน ผเบกบาน ในทนหมายถง พระพทธเจา พระบรมศาสดาแหงพระพทธศาสนาพระองคทรงเปนตวอยางของบคคลผเชอมนในศกยภาพทางสตปญญาของมนษยวาสามารถฝกหดพฒนาตนไดอยางสงสดจนบรรลถงความเปนพทธะ มภาวะอนประเสรฐ คอ ความเปนผร ผตน ผเบกบาน กาจดทกขไดสนเชง เราทกคนผยอมรบนบถอพระพทธเจาเปนสรณะ ม งมนฝกหดพฒนาตนเองใหมคณธรรมและจรยธรรมสงขนไปตามลาดบในทสดแลวกจะสามารถบรรลถง พระนพพานอนเปนทสนทกขทงปวงเชนเดยวกบพระพทธเจา ชาวพทธทกคนจงควรเตอนตนเองวา ตวอยางของผทพฒนาตนไดสงสดกมอยแลว เราจะตองพฒนาตนใหบรรลถงศกยภาพสงสดเชนนนบาง คณคาของพระพทธ คอ ทรงเปนแบบอยางของมนษยผฝกตนไดอยางสงสด ซงเมอฝกตนไดอยางสงสดแลวยอมจะประกอบดวยคณสมบตทเดน ๓ ประการ คอ พระปญญาคณ พระวสทธคณ และพระกรณาคณ ดวยพระปญญาคณและพระวสทธคณ ทาใหพระองคทรงบรรลความเปนพระพทธเจาอยางสมบรณ และดวยพระกรณาคณ ทาใหพระองคทรงบาเพญพทธกจในการชวยเหลอมนษยชาตไดอยางเตมทและอยางดทสด นบตงแตแรกตรสรจวบจนวาระสดทายแหงพระชนมชพ ตอไปนจะขอกลาวถง ๑ ใน ๓ ของแกวอนประเสรฐ ไดแก พระธรรม ซงหมายถง คาสงสอนของพระพทธเจาเปนหลกความจรงทนามาเปนหลกความประพฤต

ธรรม มเสยงพองกบคาวา “ทา” ในภาษาไทย ถาขอความไมชดเจนอาจเตมสระ อะ เปนธรรมะ แตจะใชคาวา ธรรมะ เฉพาะเมอหมายถงคาสงสอนของพระพทธเจาเทานน ธรรม (ทา) หรอธรรมะ (ทา - มะ) เปนคาทมาจากคาภาษาสนสกฤต ธรรม แปลวาสงทแบกไว หมายถง กฎหมาย หนาท ยตธรรม ความถกตอง คณความด คณธรรม ธรรมชาต เปนตน

ใบความรท ๑ เรอง มงคล ๓๘ ประการ

(สงเคราะหบตร สงเคราะหภรรยา สนโดษ)

๑๓

ในภาษาไทยใชคาวา ธรรม หรอ ธรรมะ หมายถง คาสงสอนขององคสมมาสมพทธเจา เนอหาสาระเรองราวทพระพทธเจาทรงสงสอนทงหมดทงสงท ดและชวเรยกวา ธรรม หรอ ธรรมะ เชน ทรงสอนเรองอรยสจ ๔ ความจรงอนประเสรฐ ทรงสอนเรองไตรลกษณหรออนตตลกขณสตรสอนเรองกเลส กเรยกวา ทรงสอนธรรมเรองกเลสหรอทรงสอนธรรมะเรองกเลส

ธรรม หมายถง การประพฤตท ดท ถกตองได เชน ธรรมทประพฤตดแลวนาสขมาให ผประพฤตธรรมยอมอยเปนสข ใครๆ กสรรเสรญการกระทาทเปนธรรม

เมอพระพทธเจาไดตรสรความจรงอนประเสรฐ ๔ ประการแลว กทรงมพระมหากรณาปรารถนาจะใหสตวโลกพนทกข จงทรงสงสอนเหลาสาวกและคนทวไปดวยคาสอนตาง ๆ คาสอนของพระพทธเจานเรยกวา พระธรรม

ทมา ขอมล “พระธรรม” (ออนไลน). สบคนจาก http://www.sainampeung.ac.th/chalengsak/units/unit1/chapter%205/teach ings/prarattanatai.htm มงคล ๓๘ ประการ

มงคล แปลวา ธรรมอนนามาซงความสาเรจ ความสข ความเจรญ มงคลชวต ๓๘ ประการ เปนหมวดธรรมะทงายตอการทาความเขาใจ และการนาไปปฏบต

เพราะเปนหมวดธรรมะทเปนขนเปนตอนเกยวเนองกน และสามารถนาไปใชกบชวตประจาวนไดอยางเหมาะสม ซงจะทาใหผปฏบตมความสมบรณพรอม คอ ฝกใหเปนคนด สรางความพรอมในการฝกตนเอง ฝกตนใหเปนคนมประโยชน บาเพญประโยชนตอครอบครวและสงคม ธรรมะเบองสงใสตวใหเตมท การฝกภาคปฏบตเพอกาจดกเลสใหสนไป ผลจากการปฏบตจนหมดกเลส และยงประโยชนสงสดของการปฏบตใหเกดขน คอ ผปฏบตจะมจตใจทสะอาด บรสทธ บรบรณ หมดกเลส สามารถทาพระนพพานใหแจง สรางบารมใหถงทสดแหงธรรมไดในทสด ในชนมธยมศกษาปท ๔ น กาหนดใหศกษาเพยง ๓ ประการ กลาวคอ การสงเคราะหบตร การสงเคราะหภรรยา และความสนโดษ การสงเคราะหบตร

การสงเคราะหบตร หมายถง การดแล การเอาใจใส หรอการรบผดชอบตอบตรของตน คาวา “บตร” ในทนหมายรวมทงบตรชายและบตรสาว (ธดา)

ทาไมจงตองสงเคราะหบตร วนหนงเราตองแกและตาย สงทอยากไดกนทกคน คอ ความปต ความปลมใจไวหลอเลยงใจใหสดชน ความปลมปตจะเกดขนกตอเมอไดเหนผลแหงความดหรอผลงานดๆ ทเราทาไว ยงผลงานดมากเทาไร ยงชนใจมากเทานน แลวอายจะยนยาวสขภาพจะแขงแรง ดงคากลาวเกยวกบมงคลท ๑๒ การสงเคราะหบตร ไวดงน

๑๔

รปมารดาบดาอบรมบตร

“ตนไมถาลกมนรสไมด กมแตคนจะโคนตนทง ไมมใครคดจะบารงรกษาไว

ตรงขาม ถาลกมนรสด ทงหวานทงมน เจาของกอยากใสปยรดนาพรวนดน ทะนถนอมใหคงตนอยนาน ๆ ตนไมจะอายยน ไดรบการบารงรกษาดเพยงไร ขนอยกบลกของมน คนเรากเชนกน ถาลกทาด คนทงหลายกชมมาถงพอแมวาเลยงลกด ความสขกายสบายใจ กตดตามมาเพราะลก บญกศลความด กไหลมาเพราะลก แตถาลกทาชวชาเลวทราม คนทงหลายกแชงดามาถงพอแมดวยเหมอนกน พระสมมาสมพทธเจาทรงชวา สรมงคลของคนทเปนพอแมอยทลก และในทางตรงขาม ถาไมปองกนแกไขใหดแลวอปมงคลก จะมาจากลกนนเหมอนกน”

ทมา ขอมล “ทาไมจงตองสงเคราะหบตร” (ออนไลน). สบคนจาก http://www.kalyanamitra.org/2554/mngkhlchiwit38_detail.php?page=101

มารดาบดามหนาททจะตองสงเคราะหบตรดวยวธการดงตอไปน

๑) หามปรามจากความชว ๒) สงสอนใหตงอยในความด ๓) ใหศกษาศลปวทยา ๔) หาคครองทสมควรให ๕) มอบทรพยสมบตใหในโอกาสอนสมควร

ทมา รปมารดาบดาอบรมบตร (ออนไลน). สบคนจาก http://questionfrom.wordpress.com/%E0%B8%A1%E0%B8%87%E0%B8%84 %E0%B8%A5/%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%AA%E0%B8 %87%E0%B9%80%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%B0%E0% B8%AB%E0%B9%8C%E0%B8%9A%E0%B8%B8%E0%B8%95%E0%B8%A3/

บตร ธดา เมอไดรบการสงเคราะหจากมารดาบดาเชนนแลว ยอมประสบความสขความเจรญ

และควรอนเคราะหตอบตอมารดาบดาดวยการทาความดตอบแทนทาน ดวยการปฏบตตามหลกการดงตอไปน

๑) ตองเลยงทานตอบ ๒) ชวยแบงเบาภารกจการงานของทาน ๓) ธารงรกษาชอเสยงของวงศตระกล ๔) ประพฤตตนใหเหมาะสมกบความเปนทายาท ๕) เมอทานลวงลบไปแลวทาบญอทศใหทาน

๑๕

รปคสรางคสม

คณคาทางจรยธรรมของหลกการสงเคราะหบตร เมอทงมารดา บดา และบตรธดาตางกสงเคราะหซงกนและกนตามหนาทดงกลาวมานแลว

กจะเปนเหตใหประสบกบมงคลกลาวคอ ความสข ความเจรญกาวหนา ในชวตดวยกนทงสองฝาย การสงเคราะหภรรยา การสงเคราะหภรรยา หมายถง การดแล การเอาใจใส หรอการรบผดชอบตอภรรยาของตน ในฐานะทเปนสาม ดงคากลาวเกยวกบมงคลท ๑๓ การสงเคราะหภรรยา ไวดงน

“ในการเคยวอาหาร ถาลนกบฟนทางานไมประสานกน กมหวงขบลนตนเองตอง

เจบปวดจนนาตารวง เชนกน ในชวตการครองเรอน ถาสามภรรยาไมรจกสงเคราะหกน

และกน ไมมความเขาใจกน นอกจากจะไมมความกาวหนาในชวตแลว ทงสองฝายก

มหวงชาใจจนนาตารวงไดเหมอนกน”

คณสมบตของคสรางคสม พนฐานอนมนคงทจะทาใหสามภรรยาครองชวตกนยนยาว มความสข คอ คสามภรรยาตองมสมชวธรรม ไดแก

๑) สมสทธา มศรทธาเสมอกน ไดแก มหลกการ มความเชอมนในพระพทธศาสนา มเปาหมายชวตเหมอนกน

๒) สมสลา มศลเสมอกน ไดแก ความประพฤต ศลธรรม จรรยา กรยามารยาท อบรมมาดเสมอกน

๓) สมจาคา มจาคะเสมอกน ไดแก มนสยเสยสละชอบชวยเหลอ ไมเหนแกตว ใจกวางเสมอกน

๔) สมปญญา มปญญาเสมอกน ไดแก มเหตผล มความคดสรางสรรค ไมดอดานดนทรง เขาใจกน เหนอกเหนใจกน พดกนรเรอง

ทมา ขอมล “คณสมบตของคสรางคสม” และรปประกอบ (ออนไลน). สบคนจาก http://www.kalyanamitra.org/2554/mngkhlchiwit38_detail.php?page=102

สามยอมมหนาททจะตองสงเคราะหภรรยาของตนดวยการปฏบตตามหลกการ ดงตอไปน ๑) ยกยองใหเกยรตสมกบฐานะทเปนภรรยา ๒) ไมดหมนภรรยา ๓) ไมนอกใจภรรยา ๔) มอบความเปนใหญในงานบานให ๕) หาเครองประดบมาใหเปนของขวญตามโอกาส

๑๖

รปความสนโดษ

ภรรยาเมอไดรบการสงเคราะหจากสามดวยวธการตามทกลาวมาแลว กพงบาเพญตนเปนภรรยาทดตามหลกการดงตอไปน

๑) จดงานบานใหเรยบรอย ๒) ชวยเหลอญาตมตรทงฝายของตนเองและฝายของสามดวยด ๓) ไมนอกใจสาม ๔) รกษาทรพยสมบตทสามหามาได ๕) ขยนไมเกยจครานในงานทงปวง คณคาทางจรยธรรมของหลกการสงเคราะหภรรยา สามทรจกสงเคราะหภรรยาและภรรยาทรจกสงเคราะหสามตามวธการทพระพทธเจาทรงวาง

เปนบรรทดฐานเอาไวใหน ยอมจะสามารถครองรกครองเรอนไดอยางมความสข ความสนโดษ

สนโดษ มาจากภาษาบาลวา สนโตสะ สน แปลวา ตน โตสะ แปลวา ยนด สนโดษจงแปลวา ยนด ชอบใจ พอใจ อมใจ จใจ สขใจกบของของตน ความหมายโดยยอ คอ ใหรจกพอ รจกประมาณ

เรองสนโดษน เปนเรองหนงทมผเขาใจผดกนมาก บางคนเขาใจวาสนโดษทาใหยากจนเขาใจวาสนโดษทาให เกยจคราน เขาใจ วาสนโดษขดขวางความเจรญ ขอใหเรามาพจารณากนตอไปวา ความเขาใจของคนทงหลายนนเปนจรงหรอไม ลกษณะสนโดษทแทจรงเปนอยางไร มคณหรอโทษ มคากลาวเกยวกบมงคลท ๒๔ ความสนโดษ ไวดงน

“นาแมเพยงนอย กสามารถทาใหแกวนาเตมบรบรณได ตรงขาม แมมนามาก

มหาศาล กไมสามารถทาใหมหาสมทรเตมบรบรณ ในทานองเดยวกน ทรพยสนเงนทอง

แมเพยงนอย กสามารถยงใจของผมความสนโดษใหเตมเปยมไปดวยความสข ความพอใจ

ตรงขาม แมมทรพยสนเงนทองมากมายมหาศาลเพยงใด ใจของผทไมมความสนโดษ

กยงเรารอน กระวนกระวาย กระหายอยากไดอยนนเอง”

ทมา รปความสนโดษ (ออนไลน). สบคนจาก http://www.google.co.th/imgres?hl=th&biw=1366&bih=587&tbm=isch&tbn

id=gZ33OUiZeuRF2M:&imgrefurl=http://www.thaigoodview.com/node/4553 8&docid=nixVEn9xoUQUCM&imgurl0&ndsp=23&ved=1t:429,r:6,s:0,i:100&tx= 54&ty=48

๑๗

ความสนโดษ หมายถง ความรจกยนดในสงทตนได พอใจในสงทตนม รจกพอในปจจย ๔ ตามทตวเองมอยหรอเทาทจาเปนแกความตองการจรงๆ ไมแสวงหาปจจย ๔ ใหมากเกนกวา ความจาเปน เชน ๑. อาหาร ควรจะพอใจในอาหารดวยการคดวา รบประทานอาหารเพอใหรางกายดารงอยได สาหรบหลอเลยงรางกายใหมกาลงเทานน ไมใชตกเปนทาสของอาหารดวยการตดใจในรสอรอย รปลกษณหรอสสนของอาหาร คนทไมรจกพอดในอาหารกจะตองใชจายเงนไปในการแสวงหาอาหารมาบรโภคในราคาแพง ๆ โดยไมจาเปน เมอมพฤตกรรมในการบรโภคอาหารในทางทผด การบรโภคนน กจะทาใหเกดทกข ๒. เครองนงหม ควรพอใจในเครองนงหมดวยการคดวา เครองนงหมทงหลายนนมประโยชนโดยตรง อยทการใชเปนเครองปกปดอวยวะอนกอใหเกดความละอายและปองกนสมผสกนไม พงประสงคทเกดจากอากาศ เชน อากาศหนาวจด รอนจด เยนจด การขบกดของสตวและแมลง เปนตน ๓. ทอยอาศย ควรพอใจในทอยอาศยดวยการคดวา เรามทอยอาศยกเพอใหเปนทพานก พกอาศยอยางปลอดภย คอ ไมถกลม แดด ฝน อากาศหนาว รอน เยน ไมใชมทอยอาศยเพอใชเปนเครองประชนขนแขงฐานะทางการเงน หรอเพออวดวาตนเปนคนมฐานะดกวาคนอน เปนตน ๔. ยารกษาโรค ควรพอใจในยารกษาโรคดวยการคดวา ยารกษาโรคนนเรามไวเพอใชรกษาโรคใหหายเทานน ไมควรตดเปนทาสของยารกษาโรคดวยการคดวา จะตองแสวงหายารกษาโรคทราคาแพง ๆ หรอจากหมอทมชอเสยง แตควรใชยารกษาโรคใหตรงกบโรคทตวเองปวย เมอรกษาโรคหายแลวกไมควรยดตดยา ควรใชยารกษาโรคเหมอนคนนงเรอขามฟาก คอ เมอถงฝงแลวกปลอยเรอไวทฝงเหมอนอยางเดม ไมควรแบกเรอขนฝงตามไปดวย ความสนโดษในปจจย ๔ น เปนวธการทจะสราง “สภาพเออ” ใหเกดความกาวหนาขนไปในคณธรรมชนสงอน ๆ อก เชน ถาเราไมยดตดในอาหาร เสอผา ทอยอาศยและยารกษาโรค รวมถงวตถอน ๆ นอกจากนทงหมดดวย กจะทาใหมเวลาและพลงงานมากมายสาหรบนาไปใชสรางสรรคพฒนาตนเองและสงคมในดานอน ๆ เพอใหนกเรยนเขาใจความหมายและคณคาของหลกธรรมเรองสนโดษมากขน ขอใหนกเรยนอานบทความตอไปนประกอบดวย

ปรชญาจากหลอดยาสพระทนตของในหลวง

ยาสฟนหลอดนมขอคด ปลกปลอบจตคดประหยดหดนสย ธ ประทานมาใหยลเพอดลใจ ใหผองไทยมธยสถประหยดตาม เศรษฐกจบานเมองอนเคองเขญ กลบรมเยนเปนสขทกเขตขาม หากดาเนนตามรอยองคพระทรงนาม เมองสยามจกอยรอดและปลอดภย

๑๘

รปหลอดยาสพระทนตของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

ทมา รปหลอดยาสพระทนตของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว (ออนไลน). สบคนจาก http://www.google.co.th/imgres?sa=X&biw=1366&bih=587&tbm=isch&tbnid =F8BCBTVmYD0BnM:&imgrefurl=http://www.oknation.net/blog/print.php%3 Fid%3D775559&docid=dZGVs8Zh7hbJVM&imgurl

ความเปนมาของหลอดยาสพระทนตประวตศาสตร โดย ศาสตราจารยพเศษ ดร.ทนตแพทยหญง ทานผหญงเพชรา เตชะกมพช

ทนตแพทยประจาพระองค

ทกครงทดฉนมโอกาสไดเขาเฝาฯ ทาพระทนตถวายองคพระบาทสมเดจพระเจาอยหว พรอมดวยคณหมอหาญณรงค พทยะ และคณหมอเมตตจตต นวจนดา เมอเสรจจากการทาพระทนตถวายแลว พระองคทานจะมพระราชกระแสรบสงถงปญญาตาง ๆ ของบานเมอง โดยเฉพาะทเกยวกบทกขสขของราษฎรและการเศรษฐกจ ครงหนง ดฉนไดกราบถวายบงคมทลเรองศษยทนตแพทยจฬาลงกรณมหาวทยาลยบางคน มคานยมในการใชของตางประเทศและมราคาแพง รายทไมมทรพยพอซอหากยงขวนขวายเชามาใชเปนครงคราว ซงเทาททราบมามความแตกตางจากสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ ททรงนยมใชกระเปาถอทผลตภายในประเทศ เชนสามญชนทวไป ทรงใชดนสอสนจนตองตอดาม แมจนยาสพระทนตของพระองคทานกทรงใชดามแปรงพระทนตรดหลอดยาจนแบนจนแนใจวาไมมยาสพระทนตหลงเหลออยในหลอดจรง ๆ

๑๙

เมอดฉนกราบบงคมทลเสรจ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวมพระราชกระแสรบสงวา ของพระองคทานเองกเหมอนกน และยงมพระราชกระแสรบสงตอไปอกวา เมอไมนานมานเอง มหาดเลกหองทรงเหนวา ยาสพระทนตของพระองคคงใชหมดแลวจงไดนาหลอดใหมมาเปลยนใหแทน เมอพระองคทานไดทรงทราบกไดขอใหเขานายาสพระทนตหลอดเกามาคน และพระองคทานยงทรงสามารถใชตอไปไดอกถง ๕ วน จะเหนไดวาในสวนของพระองคทานเองนนทรงประหยดอยางยง ซงตรงขามกบพระราชทรพยสวนพระองค ทพระราชทานเพอราษฎรผยากไรอยเปนนตย พระจรยวตรของพระองคน ไดแสดงใหเหนอยางแจมชดถงพระวรยะอตสาหะ ตลอดจนความประหยดในการใชของอยางคมคา หลงจากนนดฉนไดกราบพระบาททลขอพระราชทานหลอดยาสพระทนตหลอดนนเพอนาไปใหศษยไดเหนและ รบใสเกลาเปนตวอยางเพอประพฤตปฏบตในโอกาสตอ ๆ ไป ประมาณหนงสปดาหหลงจากนน พระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดพระราชทานสงหลอดยา สพระทนตเปลาหลอดนนมาใหดฉนถงบาน ดฉนรสกซาบซงในพระมหากรณาธคณเปนลนเกลายง เมอไดพจารณาถงลกษณะของหลอดยาสพระทนตเปลาหลอดนนแลว ทาใหเกดความสงสยวา เหตใดหลอดยาสพระทนตหลอดน จงแบนเรยบรายโดยตลอดคลายแผนกระดาษ โดยเฉพาะบรเวณคอหลอดยงปรากฏรอยบมลกลงไปเกอบถงเกลยวคอหลอด เมอไดมโอกาสเขาเฝาฯ อกครงในเวลาตอมา จงไดรบคาอธบายจากพระองควา หลอดยา สพระทนตทเหนแบนเรยบนน เปนผลจากการใชดามแปรงสพระทนตรดและกดจนเหนเปนรอยบม ทเหนนนเอง และเพอทจะขอนาไปแสดงใหศษยทนตแพทยไดเหนเปนอทาหรณ จงไดขอพระราชทานพระบรมราชานญาต ซงพระองคทานกไดทรงพระเมตตาดวยความเตมพระทย เมอบรรดาคณบดคณะทนตแพทยศาสตรทง ๘ แหงของประเทศ และนายกทนตแพทย-สมาคมแหงประเทศไทยฯ ไดทราบถงความเปนมาของหลอดยาสพระทนตประวตศาสตรหลอดน ตางกแสดงความประสงคทจะขอนาไปแสดงตอบรรดาศษยทงหลายในคณะทนตแพทยศาสตรของตน เพอทจะใหบรรลจดประสงค ดงกลาว ดฉนและคณะทนตแพทยศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลย จงไดคดทาเปนรปโปสเตอรของหลอดยาสพระทนตของพระองคทานหลอดน พรอมดวยคาบรรยายในรปรอยกรองเพอแจกจายแกสถาบนการศกษาทนตแพทยทวประเทศ เพอเปนตวอยางแหงความวรยะอตสาหะ และความประหยดใชของอยางคมคาของพระองคทาน และเพอเปน ราชสกการะถวายองคพระบาทสมเดจพระเจาอยหว เนองในวโรกาสฉลองพระชนมพรรษา ๖ รอบ ในป พ.ศ. ๒๕๔๒ น

(จากหนงสอปรชญาหนากฏ ของ ว. วชรเมธ)

๒๐

รปอลเบรต ไอนสไตน

เรองของอลเบรต ไอนสไตน

อลเบรต ไอนสไตน นกวทยาศาสตรทมชอเสยงทสดคนหนงของโลก ถอเปนตวอยางของบคคลทสนโดษในปจจย ๔ มกจะแตงตวดวยเสอผาราคาไมแพง ขอเพยงใชปกปดรางกายได กถอวาใชไดแลว บรโภคอาหารทมคณคาทางโภชนาการและราคา ไมแพง ไมนยมออกงานสงคมพบปะผคนจานวนมาก นอกจากนนแลวกชอบใชชวตอยางธรรมดาสามญ เรยบงาย ไมฟงเฟอ ไมตกเปนทาสของชอเสยงหรอเกยรตยศทมคนยกยองสรรเสรญหรอ มอบให จากการทไอนสไตนเปนคนสนโดษ ไมยดตดในวตถหรอชอเสยงเกยรตยศ จงทาใหมเวลามากมายสาหรบใชในการครนคดถงเรองราวหรอทฤษฎทลกซงทางวทยาศาสตร และสงทคดคน กลวนแลวแตกอเกดคณปการตอโลกและมนษยชาตมาจนถงบดน

ทมา รปอลเบรต ไอนสไตน (ออนไลน). สบคนจาก http://www.google.co.th/imgres?sa=X&biw=1366&bih=587&tbm=Isch&Tb nid=4RZkcpUQ0IrB_M:&imgrefurl=http://nat-cheer.blogspot.com/2010/10 /blog-post.html&docid=-iNctwS8hkAlaM&imgurl=http://1.bp.blogspot.com/ &vpx=962&vpy=260&dur=156&hovh=177&hovw=181

คณคาทางจรยธรรมของหลกสนโดษ ความสนโดษนนมหลกทควรสงเกตอยวา จะตองใชกบปจจย ๔ หรอกบวตถเปนหลกเทานน คอ จะตองรจกพอในการแสวงหาปจจย ๔ แตในการทาคณงามความดแลว จะตองไมสนโดษ ตองเรงเพยรพยายามทาใหดยง ๆ ขนไป เชน เรยนหนงสอกตองตงใจเรยนใหดทสด จะมามวสนโดษวาเทาทตงใจเรยนอยกดแลวไมได เพราะความคดเชนนเปนความประมาท ไมใชความสนโดษ เปนครกตองตงปณธานวาจะเปนครทดทสด จะมวแตคดวาขอสอนใหผานไปเปนวน ๆ เทานนหาถกไม เพราะการคดเชนนเปนความประมาท เปนความเกยจครานซงไมใชทางทจะทาใหตนเจรญกาวหนา ผทรจกหลกสนโดษทแทจะมหลกการดาเนนชวตทวา “ใชชวตอยางเรยบงาย ไมตกเปนทาสของวตถ และอยเพอสรางสรรคพฒนาตนเองใหดทสด ใหเกงทสด และใหถงทสดตามศกยภาพทางสตปญญาของตนจะอานวยใหได” ในเรองสนโดษนมหลกทควรจาอยวา สนโดษทด คอ สนโดษ (พอใจ) ในวตถหรอใจปจจย ๔ สนโดษทไมด คอ สนโดษ (พอใจ) ในการทาความดงามหรอในการพฒนาตนเอง

ทมา ขอมล “มงคล ๓๘ ประการ (สงเคราะหบตร สงเคราะหภรรยา สนโดษ)”. พระมหาวฒชย วชรเมธ. (๒๕๕๓). หนงสอเรยนรายวชาพนฐาน กลมสาระการเรยนรสงคมศกษา

ศาสนา และวฒนธรรม พระพทธศาสนา ชนมธยมศกษาปท ๔. กรงเทพมหานคร : บรษท สานกพมพแมค จากด.

๒๑

สรป มงคล ๓๘ ประการ (สงเคราะหบตร สงเคราะหภรรยา สนโดษ)

พระรตนตรย แปลวา แกวอนประเสรฐทง ๓ หมายถง พระพทธ พระธรรม และพระสงฆ พทธะ แปลวา ผร ผ ตน ผ เบกบาน หมายถง พระพทธเจา พระบรมศาสดาแหง

พระพทธศาสนาพระองคทรงเปนตวอยางของบคคลผเชอมนในศกยภาพทางสตปญญาของมนษยวาสามารถฝกหดพฒนาตนไดอยางสงสดจนบรรลถงความเปนพทธะ มภาวะอนประเสรฐ

ธรรมะ หมายถง คาสงสอนขององคสมมาสมพทธเจา เนอหาสาระเรองราวทพระพทธเจาทรงสงสอนทงหมดทงสงทดและชวเรยกวา ธรรม หรอ ธรรมะ

มงคลชวต ๓๘ ประการ เปนหมวดธรรมะทงายตอการทาความเขาใจและการนาไปปฏบต เพราะเปนหมวดธรรมะทเปนขนเปนตอนเกยวเนองกน และสามารถนาไปใชกบชวตประจาวนไดอยางเหมาะสม ในชนมธยมศกษาปท ๔ น กาหนดใหศกษาเพยง ๓ ประการ กลาวคอ การสงเคราะหบตร การสงเคราะหภรรยา และความสนโดษ

การสงเคราะหบตร หมายถง การดแล การเอาใจใส หรอการรบผดชอบตอบตรของตน มารดาบดามหนาททจะตองสงเคราะหบตรดวยการหามปรามจากความชว สงสอนใหตงอยในความด ใหศกษาศลปวทยา หาคครองทสมควรให และมอบทรพยสมบตใหในโอกาสอนสมควร

การสงเคราะหภรรยา หมายถง การดแล การเอาใจใส หรอการรบผดชอบตอภรรยาของตน ในฐานะทเปนสาม สามยอมมหนาททจะตองสงเคราะหภรรยาของตนดวยการยกยองใหเกยรตสมกบฐานะทเปนภรรยา ไมดหมนภรรยา ไมนอกใจภรรยา มอบความเปนใหญในงานบานให และหาเครองประดบมาใหเปนของขวญตามโอกาส

ความสนโดษ หมายถง ความรจกยนดในสงทตนได พอใจในสงทตนม รจกพอในปจจย ๔ ตามทตวเองมอยหรอเทาทจาเปนแกความตองการจรง ๆ ไมแสวงหาปจจย ๔ ใหมากเกนกวา ความจาเปน เชน ไมยดตดในอาหาร เสอผา ทอยอาศยและยารกษาโรค รวมถงวตถอน ๆ กจะทาใหมเวลาและพลงงานมากมายสาหรบนาไปใชสรางสรรคพฒนาตนเองและสงคมในดานอน ๆ

เพอน ๆ ศกษาใบความรจบแลวไปทา

ใบกจกรรมตอกนเลยครบ

๒๒

ใบกจกรรมท ๑ ตอบคาถามจากการศกษามงคล ๓๘ ประการ (สงเคราะหบตร สงเคราะหภรรยา สนโดษ)

คาชแจง ใหนกเรยนเลอกคาตอบทถกตองทสดเพยงคาตอบเดยวแลวทาเครองหมาย บนตวอกษร หนาขอความทเลอกนน

๑. พทธะ แปลวาอะไร ก. ผไกลจากกเลส ข. ผตรสรชอบไดโดยพระองคเอง ค. ผไปแลวดวยด ง. ผร ผตน ผเบกบาน

๒. ธรรมบททวา “...ผทถงพระพทธ พระธรรม และพระสงฆเปนสรณะ ยอมใชปญญาอนชอบพจารณาเหนอรยสจ ๔ ประการ อนเปนขอปฏบตใหถงความพนทกข นนเปนสรณะอนเกษม เปนสรณะอนสงสด เพราะผอาศยสรณะเชนน ยอมพนทกขทงปวงได” ธรรมบทนกลาวถงความสาคญของขอใด ก. พระรตนตรย ข. ไตรสกขา ค. พระไตรปฎก ง. พระไตรลกษณ ๓. ขอใดอธบายความหมายของพระวสทธคณไดชดเจน ก. คดชวยเหลอผอนพนจากทกข

ข. ความบรสทธปราศจากกเลสเศราหมอง ค. พระปรชาญาณอนลกซงยากทจะหาผใดเปรยบได

ง. ความหยงรหลกแหงการปฏบตทถกตอง ๔. เมอครงทพระพทธเจายงเปนเจาชายสทธตถะ “ทรงศกษาเลาเรยนศลปศาสตร ๑๘ แขนง จนมความรเชยวชาญยงกวาราชกมารอน” ขอความดงกลาวสอดคลองขอใด

ก. พระพทธคณ ข. พระปญญาคณ ค. พระกรณาคณ ง. พระวสทธคณ

๕. พระกรณาคณ หมายความวาอยางไร ก. ความเมตตากรณาตอมวลมนษย

ข. ความสงสารผเคราะหรายและคดชวยเหลอ ค. ความกรณาตอหมมนษยทกคน ทกชาต ทกวรรณะ

ง. ความสงสารสตวโลกผอยในหวงทกขและคดชวยเหลอใหพนทกข ๖. พระพทธเจาเปนแบบอยางของมนษยทสาคญทสดในเรองใด ก. เปนผถงพรอมและมโชค ข. เปนผรแจงและเปนศาสดา ค. เปนผมความรและประพฤตด ง. เปนมนษยทมศกยภาพ สามารถพฒนาตนใหบรบรณ หลดพนจากความทกขได

๒๓

๗. บทสวดมนต “อรหง สมมาสมพทโธ...” สอดคลองกบขอใด ก. สวดบชาพระรตนตรย ข. สวดสรรเสรญพระพทธ ค. สวดสรรเสรญพระธรรม ง. สวดสรรเสรญพระสงฆ ๘. การทเยาวชนจะเปนคนดและมความกาวหนาในชวต นอกจากจะขนอยกบตวเยาวชนเองแลว ผมสวนสาคญทสดคอใคร ก. พอแม ข. เพอน ค. คร อาจารย ง. ญาตผใหญ ๙. พอแมไดขนชอวาเปนพรหมของบตร เพราะมคณธรรมขอใดเปนแนวปฏบต ก. ขนต โสรจจะ ข. ศล สมาธ ปญญา ค. ฉนทะ วรยะ จตตะ วมงสา ง. เมตตา กรณา มฑตา อเบกขา ๑๐. การกระทาของใครทนกเรยนควรเอาเปนแบบอยางมากทสด ก. ดน นาพอแมทแกชราไปอยทสถานสงเคราะหคนชรา ข. ดาว พาพอแมไปเทยวตางจงหวดเปนประจาทกป ค. ดรม นาสมบตทพอแมมอบใหไปขายเพอนาเงนไปซอรถ ง. ดวง หมนมาดแลพอแมทแกชราถงแมวาจะทางานอยไกล ๑๑. ขอใดเปนการเลยงลกดวยธรรม ก. ซอเสอผาใหลก ข. อบรมสงสอนลก ค. เลยงดลกใหเตบโต ง. ซอจกรยานใหลกขไปโรงเรยน ๑๒. การกระทาขอใดทสอดคลองกบมงคล ๓๘ ประการ ในเรองการสงเคราะหบตร ก. การดแลบดามารดาในยามเจบปวย

ข. การยกยอง เชดช และใหเกยรตบตรของตน ค. การควบคมบตรใหอยระเบยบอยางเครงครด

ง. การทพอแมทาตนเปนแบบอยางทดใหกบบตร ๑๓. ขอใดคอสงสาคญทสดทสามภรรยาพงปฏบตตอกน ก. ชวยกนทางาน ข. รกษาทรพยทหามาได ค. มความรกและซอสตยตอกน ง. สงเคราะหญาตทงสองฝาย ๑๔. มสามหรอภรรยาเหมอนเพชฌฆาต หมายถงขอใด ก. คครองทเกยจคราน

ข. คครองทขมขซงกนและกน ค. คครองทชอบดหมนและคดทาลายซงกนและกน ง. คครองทปากรายหยาบคาย ทะเลาะเบาะแวง ดาทอกนทกวน

๑๕. ใครปฏบตหนาทของสามไมถกตอง ก. นท ซอสตยตอภรรยาเสมอ ข. มนชย ไมเคยพาภรรยาไปแนะนาใหใครรจก ค. มานพ มอบของขวญใหภรรยาในโอกาสสาคญ ง. พรเทพ ใหเกยรตภรรยาเสมอ

๒๔

๑๖. สามภรรยาคนชอบใหทานชวยเหลอผอน สามภรรยาคนมหลกสมชวตาธรรมขอใด ก. สมปญญา ข. สมสลา ค. สมจาคา ง. สมสทธา ๑๗. ขอใดไมใชความหมายของสนโดษสาหรบบคคลธรรมดาทวไป ก. ยนดในสงทตนม ข. ยนดในสงทตนไดมา ค. ยนดตามฐานะของตน ง. ยนดในทรพยสนของผอน ๑๘. พทธสภาษตทวา “ความสนโดษเปนทรพยอยางยง” มความหมายตรงกบขอใด

ก. ความสนโดษทาใหมทรพยมากมาย ข. เมอยากจน ควรปฏบตตนเปนคนสนโดษ ค. ความพงพอใจในสงทตนมอย ถอวาเปนทรพยอยางยง ง. เมอมทรพยสมบตมากมาย ควรปฏบตตนเปนคนสนโดษ

๑๙. บคคลใดตอไปนเปนผมความสนโดษ ก. กานดา ซอโฮมเทยเตอร ข. วนดา ชอบซอเสอผาสวย ๆ ค. ศรดา อยากไดรถราคาแพง ๆ ง. อาร รบประทานอาหารแตพออม ๒๐. ขอใดไมใชประโยชนของการฝกตนตามหลกคาสอนเรองความสนโดษ ก. ฝกใหเรารจกวเคราะหตนเอง ข. ฝกตนใหมสตและเหตผล ค. ใหมความเกยจคราน ไมขวนขวาย ง. ใหรจกประมาณกาลงของตนเอง

ทาเสรจแลวกไปตรวจคาตอบ

ในหนาถดไปไดเลยคะ

๒๕

เฉลยใบกจกรรมท ๑ ตอบคาถามจากการศกษามงคล ๓๘ ประการ (สงเคราะหบตร สงเคราะหภรรยา สนโดษ)

๑. ง ๑๑. ข ๒. ก ๑๒. ง ๓. ข ๑๓. ค ๔. ข ๑๔. ค ๕. ง ๑๕. ข ๖. ง ๑๖. ค ๗. ข ๑๗. ง ๘. ก ๑๘. ค ๙. ง ๑๙. ง ๑๐. ง ๒๐. ค

ทาคะแนนกนไดดทกคนเลยใชไหมครบ ถาอยางนน เราไปทาใบกจกรรมท ๒ ตอกนเลย แตกอนจะ ไปทาขอทบทวนความรเดมนดหนอยนะครบ

วธคดแบบสามญลกษณะ คอ วธคดทฝกใหรเทาทน

ความเปนจรงของสรรพสงวาลวนแลวแตตกอยใน

กฎแหงความไมเทยง เปนทกข และเปนอนตตา

วธคดแบบอยกบปจจบน คอ วธคดแบบรเทาทน

ความคดในขณะทกาลงคด หรอวธคดอยางรเทาทน

สงทตนกาลงกระทาอยเฉพาะหนา

๒๖

ใบกจกรรมท ๒ ฝกคดแบบสามญลกษณะและคดแบบเปนอยกบปจจบน

จากมงคล ๓๘ ประการ (สงเคราะหบตร สงเคราะหภรรยา สนโดษ)

กจกรรมท ๒.๑ คาชแจง ใหนกเรยนอานขอความตอไปนแลววเคราะหหาคาตอบตามหลกการคดแบบสามญลกษณะ “พระรตนตรย แปลวา แกวอนประเสรฐ ๓ ประการ อนประกอบดวย พระพทธ พระธรรม และพระสงฆ พระพทธ คอพระพทธเจา พระธรรม คอ คาสงสอนของพระพทธเจา พระสงฆ คอ ผสบทอดพระศาสนา ซงพระรตนตรยเกดขนและมอยครบในสมยพทธกาล รวมเวลา ๔๕ ป นบตงแตทพระพทธเจาทรงตรสรเมอพระชนมาย ๓๕ พรรษา จนถงปรนพพานเมอพระชนมาย ๘๐ พรรษา ในเวลาตอมาชาวพทธไดสรางพระพทธรปไวสกการบชาแทนพระพทธเจาสบตอมาจนถงปจจบน” จากขอความขางตน ใหนกเรยนวเคราะหหาคาตอบถงการเกดขนของพระรตนตรยและ การดบขนธปรนพพานของพระพทธเจา นกเรยนคดวาการเปลยนแปลงของเรองดงกลาวขางตน เปนไปเพราะเหตใด ...................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................

๒๗

กจกรรมท ๒.๒ คาชแจง ใหนกเรยนอานขอความตอไปนแลววเคราะหหาคาตอบตามหลกการคดแบบเปนอยกบปจจบน

“ผเปนลกในอดตสวนมากจะเชอฟงและปฏบตตามคาแนะนาสงสอนของพอแมทกอยาง ซงพอแมจะหามไมใหลกทาชว ใหทาแตความด สงใหเรยนหนงสอ เมอเรยนจบมงานทา อายพอสมควรกหาคครองทเหมาะสมให และเมอพอแมแกชราลงกจะมอบทรพยสมบตใหลก ถอเปนหนาทของพอแมทกครอบครวตองกระทาใหลก สงผลใหครอบครวในอดตอยรวมกนอยางรมเยนเปนสข ครองคกนไปจนตลอดชวต การหยารางมนอยมาก” นกเรยนจงวเคราะหวาเหตใดสภาพของครอบครวในสงคมปจจบนสวนใหญจงแตกตางจากครอบครวในอดต ...................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................

๒๘

แนวตอบใบกจกรรมท ๒ ฝกคดแบบสามญลกษณะและคดแบบเปนอยกบปจจบน

จากการศกษามงคล ๓๘ ประการ (สงเคราะหบตร สงเคราะหภรรยา สนโดษ)

กจกรรมท ๒.๑ คาชแจง ใหนกเรยนอานขอความตอไปนแลววเคราะหหาคาตอบตามหลกการคดแบบสามญลกษณะ “พระรตนตรย แปลวา แกวอนประเสรฐ ๓ ประการ อนประกอบดวย พระพทธ พระธรรม และพระสงฆ พระพทธ คอพระพทธเจา พระธรรม คอ คาสงสอนของพระพทธเจา พระสงฆ คอ ผสบทอดพระศาสนา ซงพระรตนตรยเกดขนและมอยครบในสมยพทธกาล รวมเวลา ๔๕ ป นบตงแตทพระพทธเจาทรงตรสรเมอพระชนมาย ๓๕ พรรษา จนถงปรนพพานเมอพระชนมาย ๘๐ พรรษา ในเวลาตอมาชาวพทธไดสรางพระพทธรปไวสกการบชาแทนพระพทธเจาสบตอมาจนถงปจจบน” จากขอความขางตน ใหนกเรยนวเคราะหหาคาตอบถงการเกดขนของพระรตนตรยและ การดบขนธปรนพพานของพระพทธเจา นกเรยนคดวาการเปลยนแปลงของเรองดงกลาวขางตน เปนไปเพราะเหตใด

(แนวตอบ) ทกสงทกอยางในโลกนเกดขนมาจากเหตปจจยทงสน เจาชายสทธตถะตรสรเปน

พระสมมาสมพทธเจาหรอพระพทธ สงทพระองคตรสรเปนพระธรรม สวนผทเลอมใสศรทธาและ ออกบวชเปนพระสงฆ จงทาใหเกดเปนพระรตนตรยครบ ๓ ประการขน เปนฝายเกด การทพระพทธเจาเผยแผพระศาสนาอยเปนเวลา ๔๕ ปตลอดพระชนมชพของพระองค เปนการดารงอยของพระรตนตรย ในสมยพทธกาล การทพระพทธเจาเสดจดบขนธปรนพพาน กเปนการแสดงถง การดบไปของพระพทธ (พระพทธเจา) คงเหลอไวเพยงสญลกษณแทน คอ พระพทธรป ซงทาใหมพระรตนตรยครบ ๓ ประการมาจนถงปจจบน การเกดขน ตงอย และดบไปน แสดงใหเหนถงความเปนเรองปกตธรรมดาของทกสงวา ไมมสงใดหรอผใดทจะหลกเลยงไดแมแตพระพทธเจา ซงลกษณะทเปนไปเชนน ตรงกบหลกการคด แบบสามญลกษณะ นนเอง

๒๙

กจกรรมท ๒.๒ คาชแจง ใหนกเรยนอานขอความตอไปนแลววเคราะหหาคาตอบตามหลกการคดแบบเปนอยกบปจจบน

“ผเปนลกในอดตสวนมากจะเชอฟงและปฏบตตามคาแนะนาสงสอนของพอแมทกอยาง ซงพอแมจะหามไมใหลกทาชว ใหทาแตความด สงใหเรยนหนงสอ เมอเรยนจบมงานทา อายพอสมควรกหาคครองทเหมาะสมให และเมอพอแมแกชราลงกจะมอบทรพยสมบตใหลก ถอเปนหนาทของพอแมทกครอบครวตองกระทาใหลก สงผลใหครอบครวในอดตอยรวมกนอยางรมเยนเปนสข ครองคกนไปจนตลอดชวต การหยารางมนอยมาก” นกเรยนจงวเคราะหวาเหตใดสภาพของครอบครวในสงคมปจจบนสวนใหญจงแตกตางจากครอบครวในอดต

(แนวตอบ) ในอดตสงยวย มอมเมา รวมทงเทคโนโลยและเครองมอสอสารตางๆ มไมมาก ประกอบกบครอบครวสวนใหญมทดนทากนเปนของตนเอง จงสามารถจดสรรเวลาทางานและเลยงดอบรมสงสอนลกไดมาก ไมมสงลอตาลอใจลกใหหนเหออกนอกลนอกทาง ลกจงเชอฟงพอแมทกอยางปฏบตตามทพอแมดแลทกขนตอน จงทาใหครอบครวอยกนอยางรมเยนเปนสข

แตในปจจบนสภาพทางสงคมเปลยนแปลงไป กลายเปนยควตถนยม เทคโนโลยและเครองมอสอสารเจรญกาวหนาอยางรวดเรว เดกในยคปจจบนหนไปสนใจในวตถสงเราภายนอกมากกวาพอแม และครอบครวสวนใหญไมมททากนเปนของตนเอง จงตองเปนลกจางทางานนอกบาน ออกจากบานแตเชากลบกคาแลวจงไมคอยมเวลาดแลลกมาก ใหแตเงน ลกจงขาดความอบอน ไปกอพฤตกรรมทไมดขนไดงาย จงมกเกดเปนปญหาครอบครวขน โดยเรมจากจดเลกๆ คอ ลกกอนแลวกขยายไปถงพอแมทเหนดเหนอยจากงานออกบานทงค ในทสดกกระทบกระทง มปากเสยง ลงไมลงมอ แลวถาไมสามารถปรบตว ปรบความเขาใจกนได กจะลงทายดวยการหยารางในทสด

เหลานเปนปญหาครอบครวทเกดขนในสงคมปจจบน หากไมตองการใหสภาพเชนนเกดขนในครอบครว ทกคนในครอบครวตองรวา ณ ปจจบนตนเปนใคร มหนาทอะไร และตองปฏบตตามหนาทของตนใหไดครบถวนสมบรณ กบทงไมยดตดกบวตถนยมมากจนเกนจาเปน กจะสามารถทาใหครอบครวอยรวมกนไดอยางมความสขไดเหมอนครอบครวในอดต

การคดไดวาตนเปนใคร มหนาทอะไรและปฏบตตามหนาทนน เปนการคดแบบเปนอยกบปจจบน ซงเปนการคดทมคณคาตอการดาเนนชวตเปนอยางยง เพราะทาใหดาเนนชวตไมผดพลาด

อยาลมทบทวนเนอหาและ

ฝกคดบอย ๆ นะคะ

๓๐

พทธศาสนสภาษต

สภาษต แปลวา ถอยคาทกลาวไวด (ส = ด , ภาษต = กลาว) สามารถนามาเปนคต ยดถอเปนหลกใจได

พทธศาสนสภาษต หมายถง ถอยคาดๆ ในพระพทธศาสนา แตมไดหมายความเฉพาะคาทพระพทธองคตรสไวเทานน แมสภาษตแทบทงหมดจะเปนพระพทธพจนกตาม เชน ถาเปนภาษต พระสมมาสมพทธตรสเอง เรยกวา พทธภาษต / พทธสภาษต (หรอพระพทธพจน) ถาพระโพธสตว กลาวเรยกวา โพธสตวภาษต ถาพระสาวกกลาวกเรยกวา เถรภาษตบาง สาวกภาษตบาง แมแตคา ทเทวดากลาวและพระพทธองคไดตรสรบรองวาดดวยการตรสคานนซา เรยกวา เทวดาภาษต เปนตน ทมา ขอมล “ความหมายของพทธศาสนสภาษต” (ออนไลน). สบคนจาก http://www.fungdham.com/proverb.html

นตถ โลเก อนนทโต

นตถ โลเก อนนทโต : คนไมถกนนทาไมมในโลก (ข.ธ. ๒๕/๒๗/๔๕) นนทา เปนคานาม หมายถง คาตเตยนลบหลง ถาเปนคากรยา หมายถง การตเตยนคนอนลบหลง คอ ไมวาใครตอหนาตรง ๆ ตอเมอคลอยหลงบคคลนนไปแลว หรอบคคลนนไมอยในทสนทนากจะยกเอาเรองราวหรอพฤตกรรมของเขามาพดถง และเรองทนามาพดถงทจดวาเปนนนทานนมกเปนเรองเสอมเสย หรอเรองทมความประสงคตอผถกนนทาในแงราย การนนทาเปนโลกธรรมประการหนง เปนสงซงตรงกนขามของการสรรเสรญ เมอการนนทาเปนโลกธรรมทมอยประจาโลก จงเปนการยากทจะมใครหลกเลยงการถกนนทาพน มนษยทกคนไมวาจะดเลศขนาดพระพทธเจาหรอตาตอยเปนขอทานขางถนนกไมมใครเลยงพนการถกนนทาไปได ดวยเหตนในโคลงนตทานจงเตอนใหตระหนกถงสจธรรมแหงชวตขอนเอาไววา “หามเพลงไวอยาให มควน หามสรยะแสงจนทร สองไซร หามอายใหหน คนเลา หามดงนไวได จงหามนนทา”

ใบความรท ๒ เรอง พทธศาสนสภาษต คาศพททางพระพทธศาสนาและ

การนาการบรหารจตและเจรญปญญาไปใชในการดาเนนชวต

๓๑

รปการนนทา

การนนทาเปนอกศลกรรมเปนพฤตกรรมทไมควรประพฤต หากมผมาชวนนนทาใครกตามควรเปนฝายฟงมากกวาพด หรอถาเลยงไดกควรเลยงออกมาเสยใหหาง อยางไรกตามแมการนนทา จะจดเปนโลกธรรมฝายลบ แตกไมไดหมายความวาไมมประโยชนเสยทเดยว ทงนเพราะ “ไมมไฟ กยอมไมมควน” การทใครเขานนทาเรายอมแสดงวา จะตองมสาเหตอยางใดอยางหนงซอนอยเบองหลงดวยเสมอไป เพราะฉะนน เมอตกเปนฝายถกนนทาจงควรมสต อยาโกรธ หรออยาหาทางตอบโตผทนนทาตนเสยทเดยว แตควรพนจตนเองใหรอบคอบเสยกอนวา ทเขานนทานนเปนความจรงหรอไม ถาเปนความจรงกควรหาทางแกไขปรบปรงตนใหดขน หรอไมกควรจะขอบใจผนนทา หรอมองผนนทาตนวาเปนดจผชขมทรพยทมาเตอนใหตนไดสตรสกตวพลอยทาใหมโอกาสไดปรบปรงตวเองใหดงามพนจากความเสอมเสย แตถาเรองทถกเขานนทาไมเปนความจรง กควรจะหาโอกาสชแจงใหความจรงใหอกฝายหนงไดทราบดวยเหตผล ไมใชดวยอารมณ หากเปนเรองไรสาระเกนกวาจะเสยเวลาชแจงกควรวางเฉยเสย พงทาตนประหนงเปนขนเขาใหญทไมหวนไหวเพราะแรงลมแหงนนทาและสรรเสรญ ทมา รปการนนทา (ออนไลน). สบคนจาก http://www.google.co.th/imgres?hl=th&biw=1366&bih=587&tbm=isch&tbnid =7fuvAPWSzZR7_M:&imgrefurl=http://www.sellpic-itm3nida.com/ โกธ ฆตวา สข เสต

โกธ ฆตวา สข เสต : ฆาความโกรธเสยไดยอมอยเปนสข (ส.ส. ๑๕/๑๙๙/๕๗) ความโกรธ หมายถง ความขนเคอง ความขดใจ ความคบแคนใจ หรอความประทษราย คนอนดวยความขาดสต ความโกรธไมใชจ ๆ กแสดงออกมาเลย แตมกระบวนการของมนตามลาดบ คอ ๑. ปฏฆะ ความขนเคอง หงดหงด ฉนเฉยว ทฝงอยในใจเหมอนไฟสมขอน ๒. โกธะ ความขนเคองทถกยวยจนแสดงอาการออกมาทางสหนาทาทางและคาพด เชน หนาแดง ตาขวาง เสยงสน ตวสน ๓. โทสะ ความโกรธขนรนแรงทเจาตวหามใจไวไมอย แสดงออกมาเปนการประทษราย ทาลายคน และขาวของใหพนาศวอดวายยอยยบ ทงปฏฆะ โกธะ และโทสะ เปนกเลศจาพวกเดยวกน คอ เปนกเลสฝายลบททาใหจตเปนอกศลเกดขนแลวบนทอนคณงามความดใหลดนอยถอยลง ในบางกรณกถงกบทารายทงตวผโกรธและ ผถกโกรธใหถงแกชวต ผทตกอยในอารมณโกรธจงเปนคนทตกอยในภาวะเสยงอนตราย เพราะมโอกาสทจะทารายทงตวเองและคนอนไดคอนขางสง ดวยเหตนผทเปนคนมกโกรธจงควรหาวธคลายความโกรธของตนตามวธการ ดงน

๓๒

รปคนโกรธ

๑. นกถงผลเสยของความโกรธและผลเสยของความเปนคนมกโกรธ ๒. หดมองโลกในแงดตอคนทเราโกรธ ๓. นกถงภาวะทมนษยตางกมกรรมเปนของตน จงไมควรตกเปนทาสของความโกรธ อนจะทาใหเผลอสรางกรรมทเปนอกศลแกตนและคนอน ๔. พจารณาวาคนทเราโกรธอาจเคยเกยวของเปนญาตพนองของเรามากอนกเปนได เพราะในการเวยนวายตายเกดในสงสารวฎอนยาวนานนน มนษยตางกเคยเวยนเกดเวยนตายกนมาแลวนบชาตไมถวน ๕. แผเมตตาใหกบคนทเราโกรธ และนกถง คาสอนของพระพทธองคทไมใหโกรธตอบตอคนททาให ตนโกรธ หรอสอนตนดวยบทวา “โกรธคอโง โมโห คอบา ไมโกรธดกวา ไมบา ไมโง” ทมา รปคนโกรธ (ออนไลน). สบคนจาก http://www.google.co.th/imgres?hl=th&biw=1366&bih=587&tbm=isch&tbnid =y_DnRNRAkhBr5M:&imgrefurl=http://www.romyenchurch.org/messages/%3 Fp%3Dp_57%26sName%3D-3649%3B-3588%3B-3657%3B-3609%3B-3609% 3B-3637%3B-3657%3B-3605%3B-3657%3B-3629%3B-3591%3B-3604%3B-36 33%3B-3610%3B&docid คาศพททางพระพทธศาสนา (ภพ ภม)

คาศพททางพระพทธศาสนาทควรทราบ ในระดบชนมธยมศกษาปท ๔ ไดแก คาวา ภพ และภม โดยมรายละเอยด ดงน ภพ หมายถง โลกอนเปนทอยของหมสตว หรอภาวะของชวตสตว แบงออกเปน ๓ ภพ สาหรบเปนทอยของสตว ๓ ประเภท คอ กามภพ รปภพ อรปภพ

๑. กามภพ หมายถงทอยของสตวทประกอบไปดวยขนธ ๕ คอ รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ยงมอวชชา ตณหา อปาทาน โลภะ โทสะ โมหะ ยงกระทากรรมทางไตรทวาร ยงอาศยรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ธรรมารมณ

๒. รปภพ เปนภพทสองซงสงขนไป หมายถง ภพอนเปนทอยของรปพรหม สตวจาพวกนประกอบดวยขนธ ๕ แตไมตองอาศยรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ธรรมารมณ เปนเครอง หลอเลยงชพ ยงมอวชชา แตมตณหาอปาทานเบาบาง

๓๓

๓. อรปภพ เปนภพชนสงสด เปนทอยของอรปพรหม สตวพวกนไมมรปขนธ มแตนามขนธ(เรยกวา มขนธ ๔ คอ เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ เปนพวกจตโวการ) ไมมตณหาอปาทาน แตมอวชชา (สตวทมขนธ ๑ ไดแก อสญญพรหม คอ มเฉพาะรปขนธ เปนพวกเอกโวการ)

ทมา ขอมล “ภพ” (ออนไลน). สบคนจาก http://www.gotoknow.org/posts/425158

ภม หมายถง พนเพหรอชนของจตและเจตสกทละเอยดประณตขนไปตามลาดบ แบงออกเปน ๔ ชน คอ

๑. กามาวจรภม ชนทองเทยวอยในกาม หมายถง ชนแหงจตและเจตสกทปรารภกามเปนอารมณ คอ เหลาสตวทเกดอยในภมชนนมเหตเนองจากกามตณหา คอ อาการทอยากเหนรป ฟงเสยง ดมกลน ลมรส ถกตองสมผส อนนาชอบใจ ยนด ตดใจ หลงใหลในกามตณหานน

๒. รปาวจรภม ชนทองเทยวอยในรป หมายถง ชนแหงจตและเจตสกทปรารภรปธรรม เปนอารมณ คอ รปพรหมบคคลทเกดในภมชนน มเหตเนองมาจากการปฏบตสมถกมมฏฐาน จนไดรปฌาน ๑ - ๒ - ๓ - ๔ ตามลาดบชนทเกดในรปาวจรภมทง ๑๖ ชน

๓. อรปาวจรภม ชนทองเทยวในอรปธรรมเปนอารมณ คอ อรปพรหม ทเกดในภมชนน มเหตเนองมาจากการปฏบตสมถกมมฏฐาน จนไดอรปฌาน ๑ - ๒ - ๓ – ๔ ตามลาดบชนทจะเกดในอรปาวจรภม ๔ ชนนน อรปพรหมทง ๔ ชน เปนพรหมไมมรางกาย มแตนามขนธ ๔ (เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ) เกดดบตดตอกนไปนบแตเรมปฏสนธ

๔. โลกตตรภม ชนพนจากโลก หมายถง ชนแหงจตและเจตสกอนลวงพนจากโลกยธรรม ไดแลวของพระอรยบคคล ไมมการตกตาอกตอไป ทานอธบายไวเปน ๔ ประการ คอ

๔.๑. เปนชนแหงจตททาใหขามพนจากภม ๓ คอ ผบรรลโสดาปตตมรรค โสดาปตตผล สกทาคามมรรค สกทาคามผล เมอเสยชวตจะไมไปเกดในกามาวจรภม ๔ ไดแก อบายภม , อนาคามมรรค อนาคามผล จะไมไปเกดในกามาวจรภม ๑๑ ไดแก อบายภม ๔ มนสสภม ๑ เทวภม ๖ , อรหตตมรรค อรหตตผล เมอบรรลแลวทาใหขามพนจากภม ๓ นน คอ กามาวจรภม ๑๑, รปาวจร ๑๖ , อรปาวจร ๔

๔.๒. เปนชนแหงจตททาใหขามพนจากความเปนปถชน สความเปนพระอรยบคคล คอ พระโสดาบน พระสกทาคาม พระอนาคาม พระอรหนต

๔.๓. เปนชนแหงจตทเกดขนรบโลกตตรอารมณ คอ พระนพพาน ๔.๔. เปนชนแหงจตทมอานาจละอกศล คอ ปหานกเลสได เปนสมจเฉทปหาน

ทมา ขอมล “ภม” (ออนไลน). สบคนจาก https://sites.google.com/site/samatinimipeti/phumi-4

๓๔

การนาวธบรหารจตและเจรญปญญาไปใชในการดาเนนชวต พระพทธศาสนามหลกคาสอนทเนนเรองการฝกควบคมกาย วาจา และจตใจไปพรอมกน ทงนเพราะพระพทธศาสนาถอวาเมอกาย วาจา สงบนง และควบคมจตใหสนใจในเรองใดเรองหนงเพยงเรองเดยว ความรความเขาใจตามสภาพความเปนจรงกจะเกดขนตามมา การควบคมกาย วาจา ใหสงบเรยบรอย เรยกวา ศล การควบคมจตใหสนใจสนใจเพยงเรองเดยว เรยกวา สมาธ ความร ความเขาใจตามสภาพความเปนจรง เรยกวา ปญญา ทงศล สมาธ และปญญา รวมเรยกวา ไตรสกขา กลาวเฉพาะสมาธและปญญา พระพทธศาสนาไดแสดงวธควบคมทเรยกวา การบรหารจตและการเจรญปญญา

การบรหารจต หมายถง การบารงรกษาจตใหมความเขมแขง มพลงและมประสทธภาพ ปกตจตของบคคลทวไปจะซดสายไปตามสงทมากระทบอยตลอดเวลา ทาใหเกดอาการกวดแกวง เหนอยลา วธบารงรกษา คอ การทาใหจตสงบนงอยกบเรองใดเรองหนงเพยงเรองเดยว ไมคดถงเรองอนในขณะนน ซงเรยกวา จตเปนสมาธ เมอจตเปนสมาธ ความสงบ ความมนคง และความเขมแขง กจะเกดขน ทสาคญ ปญญา คอ ความรความเขาใจตามสภาพความเปนจรงกจะเกดขนตามมาดวย

การเจรญปญญา หมายถง การฝกฝนอบรมหรอการพฒนาตนใหเกดปญญา ๓ ประการ ไดแก ปญญาทเกดจากการฟง การอาน หรอการศกษาเลาเรยน ปญญาทเกดจากการคดพจารณาและปญญาทเกดจากการลงมอปฏบต ซงปญญาทง ๓ ประการน ตองอาศยจตทเปนสมาธเปนพนฐานทงสน จงจะเกดขนไดอยางสมบรณ

ทมา ขอมล “การบรหารจตและเจรญปญญา” (ออนไลน). สบคนจาก http://jiab007.wordpress.com/2011/04/01/%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0% B8%A3%E0%B8%9A%E0%B8%A3%E0%B8%B4%E0%B8%AB%E0%B8%B2%E 0%B8%A3%E0%B8%88% 88%E0%B8%A3%E0%B8%B4%E0%B8%8D%E0%B 8%9B%E0%B8%B1/

ผทฝกบรหารจตและเจรญปญญาตามแนวพทธสามารถนาคณสมบตทไดรบจากการฝกบรหารจตและเจรญปญญาไปประยกตใชไดมากมาย ดงรายละเอยดตอไปน

พฒนาการเรยนร ๑. ชวยใหมความตงใจเรยนมากขน ๒. ชวยใหจบประเดนในเรองทเรยนไดเรวและถกตอง ๓. ชวยใหมความเขาใจในเนอหาวชาไดอยางลกซง ๔. ชวยใหมความทรงจาในเนอหาวชาไดอยางแมนยา ๕. ชวยใหมความสามารถในการคด วเคราะห ตความไดอยางเฉยบแหลม ๖. ชวยใหมความสนใจใฝเรยนรและมความสขจากการเรยนร ไมเบอการเรยนร ไมเบอ การแสวงหาวทยาการสาขาตาง ๆ

๓๕

รปการบรหารจตและเจรญปญญา ชวยใหการเรยนดขน

ทมา รปการบรหารจตและเจรญปญญา ชวยใหการเรยนดขน (ออนไลน). สบคนจาก http://www.google.co.th/imgres?hl=th&biw=1366&bih=587&tbm=isch&Tb nid=PYwZh5-bvDsGqM:&imgrefurl=http://www.sasnupatam.ac.th/webnew/ %25E0%25B8%259A%2588.html&docid=K2_NM98Qo72b8M&imgurl= 65& page=4&tbnh=154&tbnw=207&start=79&ndsp=28&ved=1t:429,r:91,s:0,i:361

คนทมสมาธอยกบสงทศกษา จตใจจะอมเอม แชมชน มความผอนคลายหายเครยด และมความสข ซงทางการแพทยอธบายวา ถาจตมสมาธสมองจะหลงสารความสข (endorphin) ออกมาหลอเลยงระบบประสาท ทาใหเกดความแชมชนเบกบานไปทวสรรพางคกายทง ๆ ทกาลงทางานหรอศกษาหาความร ยงศกษาจงยงพฒนาตนเองใหมทงความสขและความรควบคกนไป นกปราชญ หลายทานสามารถอานหนงสอหรอเขยนตาราวชาการไดชนดขามวนขามคน กเพราะทานเหลานนมความสขหลอเลยงตลอดเวลาในขณะทสนใจศกษาเรยนรดวยจตทมสมาธมนคงนนเอง พฒนาคณภาพชวตและสงคม การบรหารจตและเจรญปญญาตามแนวพระพทธศาสนา จะทาใหคนมพฒนาการทางคณภาพชวตเพมขนพรอม ๆ กบการพฒนาสงคมไปดวยในตว เพราะแตละคนกคอสมาชกคนหนงของสงคม เมอปจเจกบคคลแตละคนมคณภาพชวตทด สงคมกยอมจะดตามไปดวย การบรหารจตและเจรญปญญาจะชวยพฒนาคณภาพชวตในสาระสาคญ ดงตอไปน ๑. ในแงการพฒนาคณภาพชวตของบคคล มดงน

๑.๑ มสมาธ ทาใหเปนคนทไมตนตกใจงาย มความทรงจาด มจตผองใสไมเครยด ไมฉนเฉยวงาย เปนคนทมความมนคงทางอารมณ กลาวโดยรวมวามสขภาพจตด

๑.๒ มสต ทาใหเปนคนทรเทาทนโลกและชวต รวมทงกจททา คาทพด ไมตกเปนทาสของสงตาง ๆ ทเขามายวยวนใจใหหลง

๑.๓ มศล ทาใหอยในสงคมกบผอนไดอยางปกตสข พรอมทงมบคลกภาพด ๑.๔ มเมตตากรณา ทาใหเปนทพงของผอนไดทงในยามสข ในยามทกขและไมเบยดเบยน

ใคร ๆ ใหเดอดรอน ๑.๕ มปญญา ทาใหดารงชวตอยางสงบรมเยนและเปนสข สามารถครองตน ครองคน

และครองงานไดอยางดเยยม

๓๖

รปการอยรวมกนอยางสงบสข

๒. ในแงการพฒนาสงคม สงคมทมสมาชกซงไดฝกบรหารจตและเจรญปญญามาเปนอยางดแลว จะเปนสงคมทพฒนาทมลกษณะ ๓ ประการ คอ

๒.๑ เปนสงคมแหงไมตรจต เมอสมาชกของสงคมมศล วางตนอยในกรอบแหงศลธรรม จรยธรรมอนดงาม สมาชกของสงคมกจะไมเบยดเบยนซงกนและกน ตางฝายกจะอยรวมกนอยาง เปยมดวยนาใสใจจรง และไมตรจตเหมอนสงคมสงฆทพระพทธองคตรสวา ทกคนตางกเปนพนองกน เปนเพอนกน อยรวมกนอยางเอออาทร และเปนกลยาณมตรผชกจงชแนะซงกนและกน ใหพยายามกาวหนาไปในวถแหงชวตทดงามและมความสงบสขยง ๆ ขนไป

๒.๒ เปนสงคมแหงความสงบหรอสงคมแหงสนตภาพ เมอสมาชกของสงคมมศลเปนพนฐาน เปนเครองประสานใหคนอยรวมกนอยางสมานฉนทและเปนเครองรบประกนวาตางฝายตางจะไมทารายและทาลายซงกนและกนแลว พรอมกนนนแตละคนกยงไดฝกบรหารจตมาเปนอยางด ผลดจากการทมศลและมจตทสงบ สะอาด สวาง กคอ สงคมจะเตมไปดวยสมาชกทรกความสงบ มศล มสต และใครกตามทมศล มสต มสมาธ ยอมจะเปนคนทไมเบยดเบยนทารายใคร สงคมเชนนจงเปนสงคมแหงความสงบหรอสงคมแหงสนตภาพอยางแทจรง ๒.๓ เปนสงคมแหงปญญา การฝกบรหารจตและการเจรญปญญาตามแนวพระพทธศาสนานน มเปาหมายสงสดอยทการเจรญปญญา คอ ใหมปญญาเลยงตวไดดวยสมมาชพและใชชวตอยางรเทาทนกเลส เมอสมาชกของสงคมสามารถเลยงตวไดดวยสมมาอาชวะและมปญญารเทาทนกเลสแลว สงคมนนกจะเปนสงคมแหงปญญา มคนสวนใหญใชชวตอยางมเหตผล ไมเบยดเบยนกน ไมทาราย ซงกนและกน อยรวมกนอยางสนต และมไมตรตอกนทงในยามสขและยามทกข ตางคนตางกอยรวมกนฉนมตรฉนญาต บรรยากาศของสงคมจงนาอยและเออตอการพฒนาปญญาใหยง ๆ ขนไป สงคมทสมาชกสวนใหญมสขภาพจตด มปญญารเทาทนกเลสจงเปนสงคมอารยะ หรอเปนสงคมในอดมคตทพระพทธเจาทรงยกยองวา เปนสงทมนษยทกคนควรบรรลถง ดงทพระองคตรสวา ปญาชว ชวตมาห เสฏฐ แปลวา ผทใชชวตดวยปญญา นบวาเปนการใชชวตทประเสรฐทสด

ทมา รปการอยรวมกนอยางสงบสข (ออนไลน). สบคนจาก http://www.google.co.th/imgres?hl=th&biw=1366&bih=587&tbm=isch&tb

nid=bE1JjFgucXANnM:&imgrefurl=https://www.facebook.com/RakNiHeuxn 3Ffilter%3D3&docid =1t:429,r:34,s:0,i:183&tx=153&ty=24

๓๗

สรป พทธศาสนาสภาษต คาศพททางพระพทธศาสนา และการนาวธการบรหารจตและเจรญปญญาไปใชใน การดาเนนชวต พทธศาสนสภาษต หมายถง ถอยคาดๆ ในพระพทธศาสนา สาหรบนกเรยนชนมธยมศกษา ปท ๔ ในภาคเรยนท ๒ ควรศกษาพทธศาสนสภาษต ดงน นตถ โลเก อนนทโต : คนไมถกนนทาไมมในโลก การนนทาเปนอกศลกรรมเปนพฤตกรรมทไมควรประพฤต หากมผมาชวนนนทาใครกตามควรเปนฝายฟงมากกวาพด หรอถาเลยงไดกควรเลยงออกมาเสยใหหาง เมอตกเปนฝายถกนนทาจงควรมสต อยาโกรธ หรออยาหาทางตอบโตผทนนทาตนเสยทเดยว แตควรพนจตนเองใหรอบคอบเสยกอนวา ทเขานนทานนเปนความจรงหรอไม ถาเปนความจรงกควรหาทางแกไขปรบปรงตนใหดขน

โกธ ฆตวา สข เสต : ฆาความโกรธเสยไดยอมอยเปนสข ดวยเหตนผทเปนคนมกโกรธจง ควรหาวธคลายความโกรธของตนโดยนกถงผลเสยของความโกรธและผลเสยของความเปนคนมกโกรธ หดมองโลกในแงดตอคนทเราโกรธ นกถงภาวะทมนษยตางกมกรรมเปนของตน พจารณาวาคนทเราโกรธอาจเคยเกยวของเปนญาตพนองของเรามากอนกเปนได หรอแผเมตตาใหกบคนทเราโกรธ

และควรศกษาคาศพททางพระพทธศาสนา ดงน ภพ คอ โลกอนเปนทอยของหมสตว แบงออกเปน ๓ ภพ คอ กามภพ รปภพ อรปภพ ภม คอ พนเพหรอชนของจตและเจตสก แบงออกเปน ๔ ชน คอ กามาวจรภม รปาวจรภม

อรปาวจรภม โลกตตรภม ผทฝกบรหารจตและเจรญปญญาตามแนวพทธสามารถนาคณสมบตทไดรบจากการฝกบรหารจต

และเจรญปญญาไปประยกตใชไดมากมาย ไดแก การพฒนาการเรยนร การพฒนาคณภาพชวต และสงคม

ทมา ขอมล “พทธศาสนาสภาษต คาศพททางพระพทธศาสนา และการนาวธการบรหารจตและ เจรญปญญาไปใชในการดาเนนชวต”. พระมหาวฒชย วชรเมธ. (๒๕๕๓). หนงสอเรยนรายวชาพนฐาน กลมสาระการเรยนรสงคมศกษา

ศาสนา และวฒนธรรม พระพทธศาสนา ชนมธยมศกษาปท ๔. กรงเทพมหานคร : บรษท สานกพมพแมค จากด.

ศกษาใบความรจบแลว ไปทาใบกจกรรมตอกนเลยครบ

๓๘

ใบกจกรรมท ๓ ตอบคาถามจากการศกษาพทธศาสนสภาษต คาศพท

ทางพระพทธศาสนาและการนาการบรหารจต และเจรญปญญาไปใชในการดาเนนชวต

คาชแจง ใหนกเรยนเลอกคาตอบทถกตองทสดเพยงคาตอบเดยวแลวทาเครองหมาย บนตวอกษร หนาขอความทเลอกนน

๑. นตถ โลเก อนนทโต ใหขอคดในเรองใด ก. เมอมสรรเสรญกยอมมนนทา ข. ไมมใครหลกเลยงจากการถกนนทาได ค. หลกเลยงจากการนนทาไดยอมอยเปนสข ง. ถาไมตองการใหใครนนทาตองปฏบตตนใหด

๒. ขอใดตอไปนควรละเวนเมอถกนนทา ก. นนทาตอบ ข. ปรบปรงตน ค. ทาใจใหหนกแนน ง. แสวงหากลยาณมตร ๓. การนนทา เปนสวนหนงของหลกธรรมในขอใด ก. ภาวนา ๔ ข. พละ ๕ ค. สปปรสธรรม ๗ ง. โลกธรรม ๘ ๔. “หามเพลงไวอยาใหมควน...” ใหขอคดเตอนใจในเรองใด

ก. การนนทา ข. การทาความชว ค. การหามความคด ง. การหามความทกข

๕. การกระทาขอใดสอดคลองกบพทธศาสนสภาษต “โกธ ฆตวา สข เสต” ก. การเลอกคบมตรทด

ข. การหลกเลยงการตเตยนจากผอน ค. การหาสงยดเหนยวจตใจใหยดมนในสงทเหมาะสม

ง. การพด – ทาในสงทดงาม การบาเพญสมาธเจรญปญญา ๖. เราจะระงบความโกรธใหดทสดไดอยางไร ก. ระงบดวยความไมโกรธตอบ

ข. แสวงหาสถานทสงบเพอระงบความโกรธ ค. ไมสรางสถานการณทกอใหเกดความโกรธ ง. หลกหนจากสถานการณทกอใหเกดความโกรธ

๓๙

๗. “ภพ” หมายถงขอใด ก. ชนแหงจต ข. วาระของกาย ค. โลกอนเปนทอยของหมสตว ง. การเวยนวายตายเกด ๘. “ภม” หมายถงขอใด ก. ชนแหงจต ข. วาระของกาย ค. โลกอนเปนทอยของหมสตว ง. การเวยนวายตายเกด ๙. จตหรอระดบของบคคลผพฒนาตนจนพนภมทงสามหมายถงขอใด

ก. กามาวจรภม ข. รปาวจรภม ค. อรปาวจรภม ง. โลกตตรภม

๑๐. ขอใดหมายถงการบรหารจต ก. การนงนบลมหายใจ ข. การทาใจใหสงบอยกบเรองเดยว ค. การยน เดน นง นอนอยางมสต ง. การนงหรอนอนบรกรรมพท – โธ ๑๑. การบรหารจต จดเปนการคดในแบบใด ก. คดแบบสามญลกษณะ ข. คดแบบเปนอยกบปจจบน ค. คดแบบแยกแยะองคประกอบ ง. คดแบบรเทาทนความเปนจรง ๑๒. ธรรมชาตของจตจะไมอยนง จงเปรยบสภาพของจตเหมอนลง จะเขากบหลกการคดในขอใด ก. คดแบบสามญลกษณะ ข. คดแบบเปนอยกบปจจบน ค. คดแบบแยกแยะองคประกอบ ง. คดแบบรเทาทนความเปนจรง ๑๓. เมอผานการบรหารจตเบองตนแลว จะไดรบประโยชนในขอใด ก. สะกดจตเพอนได ข. ทานายเหตการณในอนาคตได

ค. ตดตอกบเทพบางองคได ง. ทางานไดอยางมประสทธภาพ

๑๔. การบรหารจตกอใหเกดผลสงสดในขอใด ก. มนสยสภาพออนโยน ข. มความเขมแขง ไมออนแอ ค. จตมกาลงเปนบอเกดแหงปญญา ง. มนสยเออเฟอเผอแผ ๑๕. ขอใดไมใชประโยชนของการบรหารจตและเจรญปญญาทมตอการพฒนาคณภาพชวตของบคคล ก. มสมาธ ข. มเมตตากรณา ค. มความสนใจใฝเรยนร ง. มปญญา

อยากรวาทาไดมากนอยแคไหน

ไปดเฉลยในหนาตอไปเลยคะ

๔๐

เฉลยใบกจกรรมท ๓

ตอบคาถามจากการศกษาพทธศาสนสภาษต คาศพท ทางพระพทธศาสนาและการนาการบรหารจต

และเจรญปญญาไปใชในการดาเนนชวต

๑. ข ๒. ก ๓. ง ๔. ก ๕. ง ๖. ก ๗. ค ๘. ก ๙. ง ๑๐. ค ๑๑. ข ๑๒. ก ๑๓. ง ๑๔. ค ๑๕. ค

ถายงทาไดไมถง ๘๐ % ตองพยายาม

เพมขนอกนะครบ

๔๑

ใบกจกรรมท ๔ ฝกคดแบบสามญลกษณะและคดแบบเปนอยกบปจจบน จากพทธศาสนสภาษต คาศพททางพระพทธศาสนาและ

การนาการบรหารจตและเจรญปญญาไปใชในการดาเนนชวต

กจกรรมท ๔.๑ คาชแจง ใหนกเรยนอานขอความตอไปนแลววเคราะหหาคาตอบตามหลกการคดแบบสามญลกษณะ

สมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงเจรญสมาธจนบรรลวชชา ๓ อนประกอบดวย ปฐมยาม ทรงบรรลปพเพนวาสนสตญาณ ทาใหทรงระลกชาตได มชฌมยาม ทรงบรรลจตปปาตญาณ ทาใหทรงเหนการเวยนวายตายเกดของสรรพสตว ปจฉมยาม ทรงบรรลอาสวกขยญาณ ทาใหตดกเลสไดสนเชง สาเรจเปนพระสมมาสมพทธเจา การททรงระลกชาตได และทรงเหนการเวยนวายตายเกดของสรรพสตวน จงเปนเครองยนยน

ไดวา ภพ - ชาต มจรง คนตายแลวหากยงมกเลสอยกตองเวยนวายตายเกดตอไป แตถาสนกเลสแลววงจรการเวยนวายตายเกดกสนสด ภพภมตาง ๆ นอกจากภพภมของมนษยมจรง

จากขอความขางตน ใหนกเรยนวเคราะหหาคาตอบวาทาไมสรรพสตวจงตองเวยนวายตายเกด ...................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................

๔๒

กจกรรมท ๔.๒ คาชแจง ใหนกเรยนอานขอความตอไปนแลววเคราะหหาคาตอบตามหลกการคดแบบเปนอยกบปจจบน ใหนกเรยนวเคราะหหาคาตอบวา “ทาไมการบรหารจตและเจรญปญญาตามแนวพระพทธศาสนา จะชวยพฒนาการเรยนรและพฒนาคณภาพชวตของบคคลได” ...................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................

๔๓

แนวคาตอบใบกจกรรมท ๔

ฝกคดแบบสามญลกษณะและคดแบบเปนอยกบปจจบน จากพทธศาสนสภาษต คาศพททางพระพทธศาสนาและ

การนาการบรหารจตและเจรญปญญาไปใชในการดาเนนชวต

กจกรรมท ๔.๑ คาชแจง ใหนกเรยนอานขอความตอไปนแลววเคราะหหาคาตอบตามหลกการคดแบบสามญลกษณะ

สมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงเจรญสมาธจนบรรลวชชา ๓ อนประกอบดวย ปฐมยาม ทรงบรรลปพเพนวาสนสตญาณ ทาใหทรงระลกชาตได มชฌมยาม ทรงบรรลจตปปาตญาณ ทาใหทรงเหนการเวยนวายตายเกดของสรรพสตว ปจฉมยาม ทรงบรรลอาสวกขยญาณ ทาใหตดกเลสไดสนเชง สาเรจเปนพระสมมาสมพทธเจา การททรงระลกชาตได และทรงเหนการเวยนวายตายเกดของสรรพสตวน จงเปนเครองยนยน

ไดวา ภพ - ชาต มจรง คนตายแลวหากยงมกเลสอยกตองเวยนวายตายเกดตอไป แตถาสนกเลสแลววงจรการเวยนวายตายเกดกสนสด ภพภมตาง ๆ นอกจากภพภมของมนษยมจรง

จากขอความขางตน ใหนกเรยนวเคราะหหาคาตอบวาทาไมสรรพสตวจงตองเวยนวายตายเกด (แนวตอบ) ชวตของสรรพสตวกาเนดขนมาจากกามตณหาของพอและแม เมอเกดขนมาแลว

กดนรนขวนขวายหรอไดรบการเลยงดจนเจรญเตบโต ตลอดเวลากจะดารงชวตตามบทบาทหนาท ตาง ๆ ทไดรบ ซงแตละชวตตางกทาสงทดบางทาสงทไมดบางปะปนกนไป การกระทาน คอ “กรรม” นนเอง และกรรมนกเกดขนจากกเลสตณหา (ความอยาก) เมอมวตถสงของมาลอตาลอใจทาใหเจาของชวตสรางกรรมของตนขนมาเพอตอบสนองกเลสตณหานน เมอมกรรมหรอการกระทาเกดขนครงใด ยอมจะมผลของการกระทาหรอผลของกรรม ทเรยกวา “วบาก” เกดขนตามมาทกครง จนมคา พระทานกลาวไววา “กฎแหงกรรมยตธรรมทสดในโลก” ซงในแตละชวตจะทากรรมจนไมสามารถ จะนบไดครบถวน เปนวงจรตอเนองกนไปไมสนสดแมจะสนชวตไปแลวกตาม และสามารถสรปวงจรของชวตตามทกลาวได ดงน

กเลส กรรม วบาก

การเวยนวายตายเกดของสรรพสตวจงเปนเรองปกตธรรมดาทเมอมเหตปจจยขน (กเลส + การกระทา) กจะกอใหเกดผล (วบาก) พนผกกนไปไมจบสนเปนภพชาตตางๆ เกดขน ตงอย ดบไป วนเวยนไปเชนน จนกวาจะตดกเลสไดทงหมด ซงจะทาใหไมตองกอกรรมใดๆ ขน ใหเกดผลของกรรมตอเนองไปไดอก ดงนน การเวยนเกด เวยนตาย จงเปนเรองปกตธรรมดาของชวต โดยหลกคดแบบสามญลกษณะนนเอง

๔๔

กจกรรมท ๔.๒ คาชแจง ใหนกเรยนอานขอความตอไปนแลววเคราะหหาคาตอบตามหลกการคดแบบเปนอยกบปจจบน ใหนกเรยนวเคราะหหาคาตอบวา “ทาไมการบรหารจตและเจรญปญญาตามแนวพระพทธศาสนา จะชวยพฒนาการเรยนรและพฒนาคณภาพชวตของบคคลได”

(แนวตอบ) การบรหารจต เปนการกาหนดจตใหจดจออยกบเรองใดเรองหนงในขณะเวลา หนง ๆ ซงจะมประโยชนมากในการปฏบตภารกจตาง ๆ ทงในเรองการเรยนและการดาเนนชวต ในขณะเรยนหากมจตตงมนจดจอในเรองทเรยนกชวยใหมสตและสมาธเกดขน ซงจะสงผลทาใหเรยนรเรองเขาใจในเรองทเรยนไดงายขน มความสามารถในการคดวเคราะหไดดขน ในการทางานหรอ การดาเนนชวตประจาวนกเชนกน หากมจตจดจออยกบกจทกาลงทา อยกบคาทกาลงพด กจะชวย ทาใหสงททาสงทพดนนเกดขนจากการมสต เมอมสตกจะไมพลงเผลอผดพลาดงาย คณภาพชวตกจะ ดขน เชน ขบรถดวยความมสตกจะทาใหไมเกดอบตเหตขน การบรหารจตหรอกาหนดจตใหจดจอ อยสงทกาลงทาตรงหนาน กเปนการใชหลกคดแบบเปนอยกบปจจบนนนเอง

ฝก คดบอย ๆ แลวจะมความชานาญ

ไปเอง แลวอยาลมนาไปปฏบตดวยนะคะ

๔๕

แบบทดสอบหลงเรยน วชาพระพทธศาสนา ส๓๑๑๐๔ ชนมธยมศกษาปท ๔ หนวยการเรยนรท ๒ พระธรรม

คาชแจง ใหนกเรยนเลอกคาตอบทถกตองทสดเพยงคาตอบเดยวแลวทาเครองหมาย ลงในชอง ก , ข , ค หรอ ง ทเลอกนน ๑. ขอใดคอองคประกอบของพระรตนตรย

ก. ศล สมาธ ปญญา

ข. ทาน ศล ภาวนา

ค. พระพทธ พระธรรม พระสงฆ

ง. พระปญญาคณ พระวสทธคณ พระมหากรณาคณ

๒. ขอความทวา “พระผมพระภาคเจานนรเองแลว จงแสดงธรรมเพอใหผอนรตาม ฝกฝนตนดแลว จงแสดงธรรม เพอใหผอนฝกตาม” มความหมายตรงกบขอใด”

ก. ทรงทาไดตามทสอน ข. ทรงสอนใหผอนปฏบต ค. ทรงสอนในสงทดงาม ง. ทรงสอนใหรจกปฏบตตามในสงทคด

๓. คากลาวทวา “ทกอยางมคกน มมดกมสวาง” ตรงกบหลกความจรงในเรองใด ก. มความโลภ – มความโกรธ ข. มความโกรธ - มความเกลยด ข. มความจรง – มความเทจ ง. มความทกข – มทางแกทกข ๔. พระพทธมคณคายง เพราะประกอบดวยคณสมบตเดน ๓ ประการ คออะไรบาง

ก. ศล สมาธ ปญญา

ข. ทาน ศล ภาวนา

ค. พระพทธ พระธรรม พระสงฆ

ง. พระปญญาคณ พระวสทธคณ พระมหากรณาคณ

๕. ขอใดตอไปนไมใชวธเลยงดลกใหไดด ก. กนลกออกจากความชว ข. ใหลกไดรบการศกษา ค. จดแจงใหลกแตงงานกบคนมทรพยสน ง. มอบทรพยสนใหเมอถงกาลอนสมควร

๖. ขอใดไมใชอานสงสของการบารงบดามารดา ก. ทาใหไดรบการยกยองสรรเสรญ ข. ทาใหมความเจรญกาวหนา ค. ทาใหไดมรดกมากกวาลกคนอน ง. ครอบครวจะสงบรมเยนเปนสข

๗. บดามารดาพงสงเคราะหบตรธดาในเรอง “เปนธระจดหาคครองให” หมายความวาอยางไร ก. เปนผเลอกคครองใหกบบตรธดา ตามความตองการของตนเอง ข. ใหคาแนะนาแกบตรธดาในการเลอกคครองใหถกตองและเหมาะสม ค. ควบคมการเลอกคครองของบตรธดา โดยเลอกบคคลทมฐานะดมสกล ง. จดการหมนหมายไวแตยงเลก หากครอบครวทงสองมความสมพนธกนอยางใกลชด

๔๖

๘. มสามหรอภรรยาเหมอนทาสหรอคนใช หมายความวาอยางไร ก. คสามภรรยาทเกยจคราน ข. ใชสามภรรยาเยยงทาสหรอคนใช ค. คสามภรรยาทสามารถขมขบงคบกนได ง. คสามภรรยาทใหความชวยเหลอหนาทการงานซงกนและกน

๙. การตอบแทนพระคณพอแมในขอใดเปนการตอบแทนทดทสด ก. ชวยดแลกจการงานของทาน ข. จดงานบาเพญกศลใหทานทกป ค. ดแลปรนนบตทานในยามชรา ง. ชกนาใหทานทาทาน รกษาศล ทาสมาธภาวนา

๑๐. ขอใดไมใชคณสมบตคสรางคสม ก. สมสทธา ข. สมภรยา ค. สมจาคะ ง. สมสลา

๑๑. ขอใดไมใชลกษณะของคน “สนโดษ” ก. หาเลยงชพตามกาลงสตปญญาของตน

ข. หาเลยงชพใหผานพนไปวน ๆ ไมดนรนขวนขวาย ค. มความยนดพงพอใจตามทม ตามทไดมา ง. มความยนดและพอใจตามสมควรแกฐานะของตน

๑๒. บคคลผมความสนโดษจะไดรบคณประโยชนมากมายยกเวนขอใด ก. มความสขความสบายตามอตภาพ ข. ไมทจรตในหนาทการงาน ค. ปองกนการสญเสยทเกดจากความฟมเฟอย ง. สะดวกสบาย ไมตองกระตอรอรน

๑๓. “โกรธคอโง โมโหคอบา ไมโกรธดกวาไมบาไมโง” ตรงกบพทธศาสนสภาษตในขอใด ก. จตต ทนต สขาวห ข. นตถ โลเก อนนทโต ค. โกธ ฆตวา สข เสต ง. นอจจาวจ ปณฑตา ทสสยนต ๑๔. พทธศาสนสภาษตขอใดทมอยในโลกธรรม ๘ ก. จตต ทนต สขาวห ข. นตถ โลเก อนนทโต ค. นอจจาวจ ปณฑตา ทสสยนต ง. โกธ ฆตวา สข เสต ๑๕. ขอใดตอไปนไมใชประโยชนของการบรหารจตเจรญปญญาทมตอการพฒนาการเรยนร

ก. ชวยใหหยงรอนาคตของตนเอง ข. ชวยใหมความตงใจเรยนมากขน ค. ชวยใหจบประเดนในเรองทเรยนไดเรวและถกตอง

ง. ชวยใหมความสามารถในการคดวเคราะหตความ

ทาเสรจแลว ไปตรวจคาตอบ

กนเลยครบ

๔๗

เฉลยแบบทดสอบหลงเรยน วชาพระพทธศาสนา ส๓๑๑๐๔ ชนมธยมศกษาปท ๔ หนวยการเรยนรท ๒ พระธรรม

๑. ง ๒. ก ๓. ง ๔. ง ๕. ค ๖. ค ๗. ข ๘. ง ๙. ง ๑๐. ข ๑๑. ข ๑๒. ง ๑๓. ค ๑๔. ข ๑๕. ก

ตรวจคาตอบ เสร จแล ว นาคะแนนไป

เปรยบเทยบกบคะแนนกอนเรยน จะไดร

พฒนาการของตวเองนะคะ

หากทาไดไมถง ๘๐% กขอใหกลบไปทบทวน

ความรใหม และไปพบกบครผสอนเพอรบ

คาแนะนาและแกไขใหดยงขนตอไปคะ

๔๘

บรรณานกรม

เนอหา ขอมล “การบรหารจตและเจรญปญญา” (ออนไลน). สบคนคนวนท ๒๖ กนยายน ๒๕๕๖ จาก http://jiab007.wordpress.com/2011/04/01/%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%

A3%E0%B8%9A%E0%B8%A3%E0%B8%B4%E0%B8%AB%E0%B8%B2%E0%B8% A3%E0%B8%88%88%E0%B8%A3%E0%B8%B4%E0%B8%8D%E0%B8%9B%E0% B8%B1/

ขอมล “ความหมายของพทธศาสนสภาษต” (ออนไลน). สบคนคนวนท ๓๐ กนยายน ๒๕๕๖ จาก http://www.fungdham.com/proverb.html ขอมล “คณสมบตของคสรางคสม” และรปประกอบ (ออนไลน). http://www.kalyanamitra.org /2554/mngkhlchiwit38_detail.php?page=102 ขอมล “ทาไมจงตองสงเคราะหบตร” (ออนไลน). สบคนคนวนท ๒๖ กนยายน ๒๕๕๖ จาก http://www.kalyanamitra.org/2554/mngkhlchiwit38_detail.php?page=101 ขอมล “พระธรรม” (ออนไลน). สบคนคนวนท ๒๕ กนยายน ๒๕๕๖ จาก http://www.sainam

peung.ac.th/chalengsak/units/unit1/chapter%205/teachings/prarattanatai.htm ขอมล “ภพ” (ออนไลน). สบคนคนวนท ๓๐ กนยายน ๒๕๕๖ จาก http://www.gotoknow.

org/posts/425158 ขอมล “ภม” (ออนไลน). สบคนคนวนท ๓๐ กนยายน ๒๕๕๖ จาก https://sites.google.com/ site/samatinimipeti/phumi-4 พระมหาวฒชย วชรเมธ. (๒๕๕๓). หนงสอเรยนรายวชาพนฐาน กลมสาระการเรยนรสงคมศกษา

ศาสนา และวฒนธรรม พระพทธศาสนา ชนมธยมศกษาปท ๔. กรงเทพมหานคร : บรษท สานกพมพแมค จากด.

รปประกอบ รปการนนทา (ออนไลน). สบคนคนวนท ๒๗ กนยายน ๒๕๕๖ จาก http://www.google.co.th /imgres?hl=th&biw=1366&bih=587&tbm=isch&tbnid=7fuvAPWSzZR7_M:&imgre furl=http://www.sellpic-itm3nida.com/ รปการบรหารจตและเจรญปญญา ชวยใหการเรยนดขน (ออนไลน). สบคนคนวนท ๓๐ กนยายน ๒๕๕๖ จาก http://www.google.co.th/imgres?hl=th&biw=1366&bih=587&tbm=

isch&Tbnid=PYwZh5-vDsGqM:&imgrefurl=http://www.sasnupatam.ac.th/webnew /%25E0%25B8%259A%2588.html&docid=K2_NM98Qo72b8M&imgurl=65&page= 4&tbnh =154&tbnw=207&start=79&ndsp=28&ved=1t:429,r:91,s:0,i:361

๔๙

รปการอยรวมกนอยางสงบสข (ออนไลน). สบคนคนวนท ๓๐ กนยายน ๒๕๕๖ จาก http:// www.google.co.th/imgres?hl=th&biw=1366&bih=587&tbm=isch&tb

nid=bE1JjFgucXANnM:&imgrefurl=https://www.facebook.com/RakNiHeuxn 3Ffilter%3D3&docid =1t:429,r:34,s:0,i:183&tx=153&ty=24

รปคนโกรธ (ออนไลน). สบคนคนวนท ๒๘ กนยายน ๒๕๕๖ จาก http://www.google.co.th /imgres?hl=th&biw=1366&bih=587&tbm=isch&tbnid=y_DnRNRAkhBr5M:&imgre furl=http://www.romyenchurch.org/messages/%3Fp%3Dp_57%26sName%3D- 3649%3B-3588%3B-3657%3B-3609%3B-3609%3B-3637%3B-3657%3B-3605%3B- 3657%3B-3629%3B-3591%3B-3604%3B-3633%3B-3610%3B&docid รปความสนโดษ (ออนไลน). สบคนคนวนท ๒๘ กนยายน ๒๕๕๖ จาก http://www.google.co

.th/imgres?hl=th&biw=1366&bih=587&tbm=isch&tbnid=gZ33OUiZeuRF2M:&img refurl=http://www.thaigoodview.com/node/45538&docid=nixVEn9xoUQUCM& imgurl0&ndsp=23&ved=1t:429,r:6,s:0,i:100&tx=54&ty=48

รปมารดาบดาอบรมบตร (ออนไลน). สบคนคนวนท ๒๕ กนยายน ๒๕๕๖ จาก http://question from.wordpress.com/%E0%B8%A1%E0%B8%87%E0%B8%84%E0%B8%A5/%E0

%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%AA%E0%B8%87%E0%B9%80%E0 %B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%B0%E0%B8%AB%E0%B9%8C%E0 %B8%9A%E0%B8%B8%E0%B8%95%E0%B8%A3/ รปหลอดยาสพระทนตของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว (ออนไลน). สบคนคนวนท ๓๐ กนยายน ๒๕๕๖ จาก http://www.google.co.th/imgres?sa=X&biw=1366&bih=587&tbm=isch &tbnid=F8BCBTVmYD0BnM:&imgrefurl=http://www.oknation.net/blog/print.php %3Fid%3D775559&docid=dZGVs8Zh7hbJVM&imgurl รปอลเบรต ไอนสไตน (ออนไลน). สบคนคนวนท ๒๖ กนยายน ๒๕๕๖ จาก http://www.google.

co.th/imgres?sa=X&biw=1366&bih=587&tbm=Isch&Tbnid=4RZkcpUQ0IrB_M:&img refurl=http://nat-cheer.blogspot.com/2010/10/blog-post.html&docid=-iNctwS8h kAlaM&imgurl=http://1.bp.blogspot.com/&vpx=962&vpy=260&dur=156&hovh= 177&hovw=181