บทท 3 ระเบยบวธวจย

3.1 กรอบแนวคดในการศกษา (Conceptual Framework)

การศกษาในครงนใชกรอบแนวความคดของ การจดองคกรทางอตสาหกรรมหรอตลาด (Concept of Industrial Organization: IO) คอ วธการศกษาการจดองคกรทางอตสาหกรรมแบบ Structure Conduct Performance (S-C-P) ซงแนวคดพนฐานของ S-C-P นนตงอยในรปแบบความสมพนธระหวางโครงสราง พฤตกรรม และผลการด าเนนการทางดานตลาด (the market structure conduct and performance approach) บนพนฐานทวาลกษณะโครงสรางของอตสาหกรรมหรอตลาด (structure) จะมอทธพลตอพฤตกรรมการแขงขนของผ ประกอบการในตลาด (competition conduct) และผลการด าเนนการทางดานตลาด (market performance)

การจดองคกรทางอตสาหกรรมหรอตลาดเปนสาขาหนงของทฤษฎราคาประยกต (applied price theory) แนวคดของการจดองคกรทางอตสาหกรรมหรอตลาดเปนการศกษาวธการจดองคกรและปฏสมพนธระหวางผประกอบการ (firm) และตลาด (market) เปนการศกษาในรายละเอยดสวนเพมจากตลาดแขงขนสมบรณ เชน ศกษาถงขอจ ากดของขอมลและขาวสารการตลาดตนทนการแลกเปลยน (transaction cost) ตนทนของการปรบเปลยนราคา (cost of adjusting price) อปสรรคตอการเขามาของผประกอบการรายใหม (barrier of new entry) การรวมตวของผประกอบการและบทบาทของรฐบาลตอการรวมตว เปนตน ดงนนการจดองคกรทางอตสาหกรรมหรอตลาดจงเปนการศกษากลมผประกอบการเหลานนวาแขงขนและด ารงอยในโลกธรกจนไดอยางไร ดงน นวตถประสงคทส าคญของการศกษาการจดองคกรทางอตสาหกรรมหรอตลาดจงเปนความพยายามทจะท าความเขาใจพฤตกรรมของกลมผประกอบการทกระท าในลกษณะการซอและการขาย หรอพฤตกรรมระหวางผขายสนคา (suppliers) และลกคา (customers) นนเอง (Clarkson and Miller, 1982) วธการศกษาการจดองคกรทางอตสาหกรรมหรอตลาดสามารถแบงออกได 2 วธการ วธการแรก คอ วธการ S-C-P เปนการศกษาในรปแบบความสมพนธระหวางโครงสราง พฤตกรรม และผลการด าเนนการทางดานตลาดทสามารถชใหเหนภาพโดยรวมของอตสาหกรรมหรอตลาดนนๆ การศกษาตามรปแบบนเปนวธการศกษาของนกเศรษฐศาสตรบรหารโดยน าเอาทฤษฎทาง

13

เศรษฐศาสตรเขามาประยกตใชอธบายสภาพความเปนจรงในวงการธรกจและอตสาหกรรม ในแบบจ าลองการวเคราะหการจดองคกรทางอตสาหกรรมหรอตลาดแบบดงเดมนนจะอาศยกรอบทเฉพาะเจาะจง (specificed framework) แนวคดซงใชเปนกรอบในการวเคราะหกลาวไววาโครงสรางและการจดการของอตสาหกรรมหรอตลาดนนจะเปนปจจยทก าหนด พฤตกรรม และผลการด าเนนการทางดานตลาดซงเปนความสมพนธทเปนเหตเปนผลซงกนและกน ดงแสดงไวในภาพท 3.1 กรอบแนวความคดแบบด งเดมนนตองการหาหนทางทอธบายถงผลการด าเนนการของผประกอบการ (performance of the firm) และพฤตกรรมในตลาด (firm’ s conduct in the market) โดยพฤตกรรมในตลาดขนอยกบโครงสรางและการจดองคกรในตลาด ขณะเดยวกนโครงสรางและการจดการองคกรในตลาดเปนการสะทอนใหเหนสภาพปจจยพนฐานทางดานอปสงคและอปทานในตลาดนนๆ ซงในภาพท 3.1 นนชใหเหนถงขอสรปของความสมพนธดงกลาวขางตน แตภายใตสภาพพนฐานทางอปสงคและอปทานนนการจดองคกรทางอตสาหกรรมหรอตลาด และโครงสรางไมจ าเปนตองน าไปสรปแบบทแนนอนของพฤตกรรม และการด าเนนการของผประกอบการในตลาด กลาวคอ เมอมการเปลยนแปลงในพฤตกรรม และการด าเนนการทางดานตลาด กอใหเกดการเปลยนแปลงในโครงสรางและการจดองคกรในตลาดได ทงนเพราะทศทางของความสมพนธนนเปนไดทงสองทางคอ S-C-P และ P-C-S ตวอยางเชน สภาพโครงสรางทมการกดกนการเขามาในตลาดมอทธพลตอการก าหนดราคาของผประกอบการในตลาดคอนขางมากโดยระดบราคามแนวโนมทสงขนเมอมระดบการกดกนการเขามาในตลาดมาก การก าหนดราคาทสงขนเปนพฤตกรรมอยางหนงในตลาดในขณะเดยวกนการมกลยทธ (tactics) ในการก าหนดราคาน าไปสภาวะทกอใหเกดการกดกนการเขามาในตลาดของผประกอบการรายอนๆ ได อกตวอยางคอ พฤตกรรมในการก าหนดราคา (pricing behavior) มผลกระทบตอสภาพพนฐานของอปสงคและอปทาน โดยลดจ านวนชนดของสนคา ทสามารถทดแทนกนไดลงไป ยงไปกวาน นลกษณะโครงสรางของตลาดซงมสนคาทแตกตางกน (non-homogeneous production) มผลท าใหความยดหยนของอปสงคเนองจากราคาเปลยนแปลงไป ดงนนเสนประในภาพท 3.1 เปนการแสดงความเปนเหตเปนผลทเปนไปได ซงตรงกนขามกบแนวคดด งเดมของการศกษาการจดองคกรทางอตสาหกรรมหรอตลาดทกลาวมาขางตน วธการทสองคอ วธการทางทฤษฎราคา (the price theory approach) เปนการอาศยการสรางแบบจ าลองทางเศรษฐศาสตรเพออธบายพฤตกรรมของผประกอบการและโครงสรางของตลาด (firm behavior and market structure) โดยพยายามวเคราะหแรงจงใจทางเศรษฐกจ (economic incentives) ของผประกอบการและผบรโภคในตลาดเพออธบายปรากฏการณทางการตลาด การศกษาดานการจดองคกรทางอตสาหกรรมหรอตลาดนน ควรเปนเรองของการเนนใชทฤษฎทางเศรษฐศาสตรจลภาค เพอออกแบบการศกษาเชงประจกษ (empirical

14

ภาพท 3.1 กรอบการวเคราะหการจดองคกรทางอตสาหกรรม

ปจจยพนฐานทก าหนดทางดานอปสงคและอปทาน เงอนไขทางดานอปสงค เงอนไขทางดานอปทาน ความสามารถในการทดแทนผลตภณฑ ความยดหยนไขวของอปทาน ความยดหยนของอปสงค ความยดหยนของอปทาน ความยดหยนไขวของอปสงค การประหยดจากขนาดการผลต การเปลยนแปลงของอปสงค เทคนคการผลต อตราของการเจรญเตบโต วตถดบทใชในการผลต เนองจากรายได ความคงทนของผลตภณฑ สถานทตง สถานทตง ตามฤดกาล และวฏจกร

โครงสรางการตลาด อปสรรคในการสตลาดของผประกอบการรายใหม การกระจายขนาดและขนาดของหนวยธรกจ การกระจกตวของอตสาหกรรม ความแตกตางของผลตภณฑ สวนแบงการตลาด เครองวดทางเศรษฐศาสตร การควบคมของรฐบาล (ปจจยภายนอก)

พฤตกรรม การก าหนดราคา ความหลากหลายของผลตภณฑ นโยบายดานการผลต นโยบายสงเสรมการขาย นโยบายดานการแขงขน วธการปรบตวกบคแขงขน การรวมตว ผลกระทบจากนโยบายการตลาดของรฐบาล การจดการองคกรภายใน

ผลการด าเนนงานดานการตลาด ประสทธภาพในการจดสรรทรพยากร ความเสมอภาค การเปลยนแปลงเทคโนโลย ประสทธภาพทางดานเทคนค ประสทธภาพราคา ประสทธภาพการผลต ราคาและตนทน และรปแบบ

นโยบายทปราศจากการควบคมของรฐบาล กฎหมายส าหรบควบคมโครงสรางการตลาดทมอ านาจผกขาด และพฤตกรรมการควบกจการ การควบคมกจการสาธารณปโภค มตอน ๆ เชน การควบคมของสงคม กฎระเบยบและขอยกเวน และอปสรรคในการคา

ทมา: ดดแปลงจาก Clarkson, K. W. and R. L. Miller. Industrial Organization, 1982 ทมา: ดดแปลงจาก William, G. S. The Economics of Industrial Organization, 1985

15

studies) เกยวกบตลาดตลอดจนสาเหตและผลกระทบของนโยบายรฐบาล ในปจจบนการวจยและการศกษาทางดานการจดองคกรทางอตสาหกรรมหรอตลาดนนไดมการน าเอาทฤษฎราคาเขามาประยกตใชคอนขางมาก ทงนเพระปจจบนมขอมลคอนขางพอเพยงในระดบจลภาค ประกอบกบมความรดหนาเปนอยางมากทางทฤษฎทางเศรษฐศาสตรในการชวยอธบายโครงสราง พฤตกรรม และผลการด าเนนการทางดานตลาด เชน ทฤษฎทกลาวถงการวเคราะหตนทนการแลกเปลยน (transaction cost analysis) ทฤษฎเกมส (game theory) และการวเคราะหตลาดทสามารถแขงขนกนได (contestable market analysis) เปนตน จากความหมายของการจดองคกรทางอตสาหกรรมหรอตลาดทกลาววา เปนการศกษาทางทฤษฎและทางปฏบต เพอท าความเขาใจโครงสรางของการจดองคกรทางอตสาหกรรมหรอตลาดตลอดจนพฤตกรรมของผขายและผซอทมผลกระทบตอการด าเนนการทางเศรษฐกจและสวสดการทางเศรษฐกจ (economic welfare) ดงนนมกเรมจากทฤษฎพนฐานอนน าไปสขอสมมตฐานทสามารถพสจนได (testable hypothesis) เกยวกบโครงสรางของการจดองคกรพฤตกรรมและการด าเนนการทางเศรษฐกจของผประกอบการในอตสาหกรรมหรอตลาดทก าลงพจารณาอย นอกจากน วธการสงเกตในพฤตกรรมและเหตการณตาง ๆ ทนาสนใจเพอน ามาเปนขอมลในความพยายามอธบายวาท าไมเหตการณดงกลาวนนจงเกดขน เปนอกวธหนงทใชในการศกษาการจดองคกรทางอตสาหกรรมหรอตลาดได จากทกลาวมาขางตนจงเปนการงายในการมองวาการจดองคกรทางอตสาหกรรมหรอตลาดนนเปนเสมอนเครองมอหรอกลมเครองมอในการชวยอ านวยประโยชน เพอใหเกดการตรวจสอบอยางมระบบเกยวกบผประกอบการ ซงพฤตกรรมทมความหลากหลาย อยางไรกตามการศกษาทางดานการจดองคกรทางอตสาหกรรมหรอตลาดไมสามารถส าเรจได โดยปราศจากการสนบสนนอยางพอเพยงจากทฤษฎทางเศรษฐศาสตรอน ๆ นอกเหนอจากทฤษฎราคา เชน ทฤษฎเกยวกบดลยภาพทวไป (general equilibrium theory) ตลอดจนสาขาอน ๆ เชน คณตศาสตร สถต สงคมวทยา และจตวทยา เปนตน ในแงของดลยภาพทวไปนนการวเคราะหดลยภาพทวไปภายใตสภาวะการทไมมปจจยใดทพจารณาถกก าหนดใหคงท ดงนนผลกระทบยอนกลบ (feedback effects) ตองถกน ามาวเคราะหดวยเพอใหทราบถงปฏสมพนธทซบซอน (complex interaction) และความสมพนธระหวางกน (inter-relationships) ของผประกอบการ ความสมพนธระหวางอตสาหกรรมหรอตลาดตลอดจนภาคเศรษฐกจอนๆ ในแงของเศรษฐศาสตรสวสดการซงตองการหาขอสรปทางนโยบายแกรฐวาควรท าอยางไรนนถกน ามาประยกตใชกบการศกษาการจดองคกรทางอตสาหกรรมหรอตลาดดวย ในแงของคณตศาสตรและสถตถกน ามาใชเพอสรางสมมตฐานทเทยงตรงอนน าไปสการทดสอบสมมตฐานเหลานนไดอยางมความหมาย ในแงของสงคมวทยาและจตวทยานนถกน ามาประยกตในการศกษาการจดองคกรทางอตสาหกรรมหรอตลาด

16

อยางหลกเลยงไมได ทงนเนองจาก โดยธรรมชาตของการจดองคกรยอมตองเกยวของกบมนษยซงเปนสตวสงคมประเภทหนง ดงนนแนวคด และวธการวเคราะหบางครงอาจตองประยกตมาจากสาขาตาง ๆ เหลานดวย (Clarkson and Miller, 1982) จากกรอบแนวคดในการศกษาสามารถน ากรอบการว เคราะหการจดองคกรทางอตสาหกรรมดานพฤตกรรมมาประยกตใชกบการศกษาพฤตกรรมทางดานการตลาดล าไยในจงหวดเชยงใหมและล าพนได โดยมรายละเอยดดงภาพท 3.2

ภาพท 3.2 กรอบการวเคราะหพฤตกรรมทางดานการตลาดล าไย ทมา: ดดแปลงจาก Clarkson, K. W. and R. L. Miller. Industrial Organization, 1982

3.2 แนวความคดทางทฤษฎ

3.2.1 แนวคดเกยวกบการจดองคกรทางอตสาหกรรม (industrial organization) การจดองคกรอตสาหกรรมเปนแนวความคดทไดรบอทธพลอยางมากจาก Industrial Organization ของ Joe S. Bain การวเคราะหการจดองคกรการตลาดมพนฐานทางทฤษฎเศรษฐศาสตรและความหมายในการศกษาเชงประจกษของสถาบนดวย โดยแบบจ าลองขนพนฐานของ IO เปนแบบจ าลองสภาพนงทมลกษณะชวด และมเหตผลตอเนองในทางเดยวการวเคราะห

ดานการก าหนดราคา พนธล าไยทปลกและมการซอขาย การซอขายผลผลต

- ลกษณะการซอขายผลผลต - รปแบบการซอขายผลผลต - กระบวนการขายตอ

การแบงเกรดผลผลต การก าหนดราคาผลผลต

พฤตกรรมทางดานการตลาดล าไย

การเปลยนแปลงราคาและแนวโนมราคาทเกษตรกรไดรบ การเปลยนแปลงราคาผลผลตล าไย แนวโนมราคาล าไยทเกษตรกรไดรบ

ดานการแขงขน การแขงขนในการซอขายผลผลต การมอ านาจตอรองราคาผลผลต การรวมตวกนเพอซอขายผลผลต การหาชองทางการจดจ าหนาย

ผลกระทบจากนโยบายการตลาดล าไยของรฐบาล ผละกระทบหรอปญหาจากนโยบายการตลาดล าไย ผลดและผลเสยทไดรบจากนโยบายการตลาดล าไย

17

ขนอยกบองคประกอบ 3 สวน คอ โครงสรางการตลาด (market structure) พฤตกรรมหรอการด าเนนงาน (conduct) และผลการด าเนนงาน (performance) โดยมขอสมมตวาโครงสรางตลาดมอทธพลตอพฤตกรรมของหนวยธรกจ และผลลพธคอ ผลการด าเนนงานของอตสาหกรรม ซงการศกษาทางดานตลาดไมวาจะเปนตลาดสนคาอตสาหกรรม ตลาดสนคาเกษตร หรอตลาดสนคาใด ๆ กตาม แนวความคดเกยวกบการจดองคกรทางอตสาหกรรมจงเปนแนวคดทางทฤษฎหนงทนยมน ามาใชในการศกษาวเคราะหทางดานการตลาด (อาร, 2549) แนวคดทางทฤษฎเกยวกบพฤตกรรมทางดานการตลาด ตามทอ านวยเพญ (2541) ไดอธบายไว พฤตกรรมทางดานการตลาด (market conduct) หมายถง นโยบายธรกจทมตอตลาดสนคาของตน และตอคแขงขนโดยเนนมตดานหนาทในการแกปญหาทเกดขนกบธรกจของตน เชน การก าหนดราคา ปรมาณ คณภาพสนคา และรปแบบสนคา รวมถงการสงเสรมการขายในรปแบบตางๆ และการก าหนดนโยบายดานการตลาด โดยเฉพาะนโยบายทใชตอบโตคแขงขน ซงเรยกไดวาเปนพฤตกรรมตลาดทงสน โดยพฤตกรรมทพจารณามดงน (ไพฑรย, 2541) 3.2.1.1 การก าหนดราคาและปรมาณธรกจ เปนการพจารณาพฤตกรรมของผประกอบการในตลาดสวนทเกยวกบการตงราคาและปรมาณธรกจทจะด าเนนวาเปนไปในลกษณะใด เชน หนวยธรกจหรอผประกอบการแตละรายตางตงหรอก าหนดราคากนเอง หรอรวมกลมกนตกลงราคาส าหรบในดานขนาดธรกจมหลกเกณฑอยางไรในการลดและเพมปรมาณสนคา 3.2.1.2 นโยบายการผลต เปนการพจารณาดวาหนวยธรกจตางๆ มนโยบายเกยวกบตวสนคาวาจะผลตอยางไร เชน เนนหนกในดานคณภาพหรอรปรางอยางไร เปนนโยบายทธรกจตางๆ ก าหนดขนเองหรอตกลงรวมกน 3.2.1.3 นโยบายสงเสรมการขาย เปนการพจารณาดวาหนวยธรกจตางๆ ไดก าหนดหรอมนโยบายและวธปฏบตในการสงเสรมการขายสนคา ไดแก การวางขายสนคา การโฆษณา และอนๆ ของตนอยางไร เพอทจะสามารถขายสนคาของตนไดมากขน 3.2.1.4 นโยบายการแขงขนกบหนวยธรกจ เปนการพจารณาถงพฤตกรรมทหนวยธรกจก าหนดและด าเนนการในทางปฏบต ตลอดจนกลยทธทางการตลาดตางๆ ทน ามาใชเพอใหมปรมาณธรกจหรอสวนแบงการตลาดหรอก าไรเพมมากขน และมพฤตกรรมในการก าจดคแขงใหออกไปจากธรกจรนแรงมากนอยเพยงใด ตามหลกทฤษฎเศรษฐศาสตร ตลาดมหลายประเภทซงแตละประเภทตางมพฤตกรรมทแตกตางกนออกไป ซงพฤตกรรมเหลานเปนตวสะทอนใหทราบถงลกษณะตลาด ดงรายละเอยดตอไปน (อ านวยเพญ, 2541)

18

- พฤตกรรมของธรกจในตลาดแขงขนสมบรณ ลกษณะโครงสรางของตลาดออกมาในรปทวามการกระจกตวต า ไมมอปสรรคในการเขามาของธรกจใหม และสนคาไมมความแตกตางกน จากสภาพนธรกจแตละธรกจไมมเสรภาพในการเลอกรปแบบการด าเนนงาน ราคาถกก าหนดโดยสภาพตลาด ธรกจตางๆ ไมสามารถทขายในราคาทแตกตางไปจากราคาทตลาดก าหนด การทสนคาไมมความแตกตางน หมายความวา ธรกจไมมโอกาสทท าสนคาของตนใหเดนกวาของผผลตรายอน ธรกจในตลาดนจงไมมปญหาในเรองการจดหางบประมาณเพอการโฆษณา แตธรกจในตลาดนไมมทางเลอก เพราะตองตอสกบคแขงขนตองพยายามท าใหตนทนของตนต ามากเทาทจะเปนไปได และทกธรกจตางไดรบเพยงก าไรปกตเทานน - พฤตกรรมของธรกจในตลาดผขายกงแขงขนกงผกขาด ลกษณะพฤตกรรมดานการก าหนดนโยบายทงทางดานราคาและผลตภณฑจะไมมความโดดเดน คอไมมการเนนนโยบายดานใดดานหนง แตใชทงสองนโยบายประกอบกน เชน ใชนโยบายการสงเสรมการขายผลตภณฑใดผลตภณฑหนงรวมกบการสงเสรมการขายผลตภณฑอนควบคกนไป เนองจากสนคาในตลาดประเภทนมความแตกตางกน และไมมอปสรรคในการเขามาของผประกอบการรายใหม - พฤตกรรมของธรกจในตลาดผขายผกขาด ผผกขาดมบทบาททคอนขางอสระและสามารถทก าหนดนโยบายก าไรเพอใหไดรบก าไรสงสด โดยการปรบราคาและปรมาณผลผลตของตนเพอใหไดสดสวนทดทสด ดงนนนโยบายก าไรของผผกขาดไมจ าเปนเสมอไปทจะตองท าเพอใหไดรบก าไรสงสดแตเพยงอยางเดยวเทานน แมวาจะเปนผขายแตเพยงผเดยว อทธพลของเขาไมไดมมากเหนอเสนดมานด เพราะถาก าหนดราคาใหสงกวาดมานดตลาดจะไมมผซอ ดงนน เขาอาจปรบราคาใหต าลงเพอขายเปนปรมาณทมากขน หรออาจตองเพมงบประมาณการโฆษณาเพอเพมตลาดสนคาของตน หรออาจตองหาทางสงเสรมการขายในรปตางๆ ดงนน เสนดมานดและเสนตนทนของผผกขาดจงอาจเปลยนไปไดตลอดเวลา เพอใหสอดคลองกบภาวะการณตาง ๆทเปลยนไป - พฤตกรรมของธรกจในตลาดผขายนอยราย พฤตกรรมผผลตในตลาดผขายนอยรายมความยงยากมากขน ลกษณะส าคญของตลาดนคอ ธรกจตองค านงถงผลกระทบของตนตอคแขงขนหรอตอตลาดทงหมด เมอธรกจหนงลดราคาของตนลง ธรกจตองตระหนกวาคแขงจะลดราคาลงตามดวย หรอถาตนขนราคาคแขงอาจไมขนราคาตาม นคอลกษณะเดนของพฤตกรรมการตลาดทมเฉพาะในตลาดผขายนอยรายเทานนเปนปฏกรยาทมตอกน ซงผดกบพฤตกรรมของผขายในตลาดแขงขนสมบรณและตลาดผขายผกขาดตางมปฏกรยาตอตลาดโดยสวนรวม สวนพฤตกรรมของผขายในตลาดผขายนอยราย ตางคอยดทาทซงกนและกน และพยายามท าให

19

คแขงเหนวา ธรกจของตนมความแขงแกรงในตลาด ทงๆ ทจรงแลวอาจไมไดมความแขงแกรงมากขนาดนนกได การวเคราะหพฤตกรรมของธรกจในตลาดผขายนอยราย ท าใหเขาใจถงสงส าคญ 2 ประการ คอ ประการแรก ความแตกตางระหวางพฤตกรรมของธรกจในการเปลยนแปลงนโยบายตลาด และการมปฏกรยาโตตอบคแขงขน และประการทสอง ความเปนอสระตอกนอยางเตมท มความส าคญตอระดบความรนแรงในกลยทธของธรกจและคแขงขน ซงแตละฝายตางมงค านงถงคแขงของตนวามปฏกรยาอยางไร และตอบโตอยางไร ซงไมมผใดคาดการณไดเปนทแนนอน 3.2.2 แนวคดและทฤษฎเกยวกบการวเคราะหอนกรมเวลา การวเคราะหอนกรมเวลา คอ การศกษาความเปลยนแปลงของขอมลทศกษาตามระยะเวลาทสนใจ รวมถงการพยากรณแนวโนมทจะเกดขนในอนาคต ซงสวนประกอบของอนกรมเวลา มดงตอไปน (พฒพงษ, 2542) 1. แนวโนม (trend: T) เปนการเปลยนแปลงของขอมลในชวงเวลาระยะยาว ซงสามารถศกษาไดจากแผนภาพหรอจากการค านวณ 2. การเปลยนแปลงตามฤดกาล (seasonal variation: S) เปนการเปลยนแปลงทเกดขนในชวงระยะเวลาสนๆ อาจจะเปนสปดาห เดอน หรอไตรมาส 3. การเปลยนแปลงตามวฏจกร (cyclical variation: C) การเคลอนไหวเปลยนแปลงของขอมลจะมระยะเวลานานขน เปนการเคลอนไหวขนและลงโดยทวไปจะมลกษณะเปนคลน ซงประกอบดวยระยะรงเรอง (prosperity) ระยะถอยหลง (recession) ระยะตกต า (depression) และระยะฟนตว (recovery) 4. ลกษณะการเปลยนแปลงทผดปกต (irregular variation: I) เปนการเปลยนแปลงจากสงทไมไดคาดคดไว ไมมรปแบบตายตวแนนอน เชน ภาวะเปลยนแปลงทางการเงน เปนตน รปแบบของอนกรมเวลาทนยมใชม 3 แบบ คอ 1. รปแบบเชงบวก เปนการรวบสวนประกอบของอนกรมเวลาเขาดวยกน โดยมขอสมมตวา สวนประกอบทง 4 สวนมความเปนอสระ ซงมรปแบบคอ Y = T + S + C + I 2. รปแบบเชงพห หรอเรยกอกอยางหนงวารปแบบเชงพหคณ ซงมรปแบบคอ Y = T × S × C × I 3. รปแบบเชงผสม เปนรปแบบทเกดขนจากการผสมของรปแบบเชงบวก และรปแบบเชงพหคละกนไป เชน Y = (T × S) + C + I

20

Y = T + S + (C × I) การประมาณคาแนวโนมสามารถท าไดโดยการเขยนแผนภาพกระจาย เพอดลกษณะของขอมลเพอพยากรณขอมลในอนาคต โดยเลอกวธการทเหมาะสมกบขอมลซงแบงออกเปน 2 แบบใหญ ๆ คอ

1. การกะประมาณดวยสายตา สามารถท าได 2 วธคอ - การลากดวยมอ หลกการคอพยายามท าใหสวนเบยงเบนเหนอเสนและใตเสนแนวโนมของขอมลเดมเมอรวมกนแลวจะเทากนหรอตางกนนอยทสด เปนวธการทงายทสดแตไดผลทมความคลาดเคลอนสงกวาวธอนๆ - วธเลอกจด ท าโดยการเลอกจด 2 จด จากขอมลทวเคราะหโดยอาศยความช านาญและประสบการณ และถอวาจดทเลอกเปนตวแทนทดทสดของขอมลทวเคราะห 2. การสรางเสนแนวโนมโดยการค านวณ ซงม 2 วธคอ - วธเฉลยทละครง วธการนใชเสนแนวโนมทมความแมนย าต า ท าโดยการแบงขอมลออกเปน 2 สวนเทาๆ กน (กรณทมขอมลเปนเลขค) แลวหาคาเฉลยแตละสวน ซงไดคาเฉลย 2 คา จากนนลากเสนตรงเชอมระหวางคาเฉลย 2 คานนไดเสนแนวโนมทตองการ แตในกรณทขอมลเปนจ านวนค สามารถหาเสนแนวโนมได 3 วธคอ น าขอมลชดทอยตรงกลางไปรวมกบขอมลสวนแรกและสวนหลงทงสองสวน หรอน าขอมลชดทอยตรงกลางไปรวมกบขอมลสวนแรกหรอสวนหลงสวนเดยว หรอตดขอมลชดทอยตรงกลางทงไป - วธก าลงสองนอยทสด (least square method) เปนวธทใชหลกการเดยวกบสมการถดถอยเสนตรงอยางงาย โดยใชวธการทางคณตศาสตรหาคาต าสดของผลตางของขอมลจรงและขอมลทค านวณได เพอหาคา a และ b ทเหมาะสม ซงสมการแนวโนมทเปนเสนตรงคอ Y^ = a + bX

3.3 ระเบยบวธวจย การศกษาพฤตกรรมทางดานการตลาดล าไยในจงหวดเชยงใหมและล าพนครงน ใชวธวเคราะหทงแบบพรรณนาและวธเชงปรมาณ ซงสามารถแยกอธบายไดดงนคอ

3.3.1 การวเคราะหเชงพรรณนา (descriptive method) บรรยายถงลกษณะทวไปทางเศรษฐกจและสงคมของเกษตรกรผปลกล าไยทงในฤดและนอกฤด และผประกอบการคาล าไย พรอมทงขอมลการผลตและการตลาดล าไยสดทงล าไยชอและล าไยรวงในจงหวดเชยงใหมและล าพน รวมถงปญหาดานการผลตและดานการตลาดของล าไยสด

21

โดยอาศยการวเคราะหสถตเชงพรรณนา ไดแก คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐาน และคารอยละ เปนตน โดยใชโปรแกรม SPSS version 14.0 ชวยในการวเคราะหขอมล ซงขอมลทใชวเคราะหในสวนนไดมาจากจากการสมภาษณเกษตรกร และผประกอบการในจงหวดเชยงใหมและล าพน โดยแบบสอบถามมจ านวน 2 ชดคอ ชดท 1 จะเปนแบบสอบถามส าหรบเกษตรกร และแบบสอบถามชดท 2 จะเปนแบบสอบถามส าหรบผประกอบการคาล าไย

3.3.2 การวเคราะหเชงพรรณนา (descriptive method) และการวเคราะหเชงปรมาณ (quantitative method) ท าการวเคราะหพฤตกรรมทางดานการตลาดล าไยสดในฤดและนอกฤดของเกษตรกรผ ปลกล าไยทงล าไยชอและล าไยรวง รวมทงผประกอบการคาล าไยในจงหวดเชยงใหมและล าพน ซงขอมลทใชในการวเคราะหไดมาจากแบบสอบถามจ านวน 2 ชดคอ ชดท 1 แบบสอบถามส าหรบเกษตรกร และชดท 2 แบบสอบถามส าหรบผประกอบการคาล าไย และขอมลทใชในการวเคราะหยงไดมาจากขอมลทตยภม โดยพจารณาประเดนตางๆ คอ 1) ดานการก าหนดราคา - วเคราะหวาใครเปนผก าหนดราคาขายผลผลต โดยพจารณาจากการก าหนดราคาล าไยสดในตลาดทงล าไยชอและล าไยรวงพนธดอเกรด AA, A และ B ในฤดและนอกฤด ซงประเดนทพจารณาม 4 ประเดนคอ ประเดนทหนงพนธล าไยทปลกและมการซอขาย ประเดนทสองการซอขายผลผลตแบงออกเปนลกษณะการซอขายผลผลต รปแบบการซอขายผลผลต และกระบวนการขายตอผลผลต ประเดนทสามการแบงเกรดผลผลต และประเดนทสการก าหนดราคาผลผลต

2) ดานการแขงขน - พจารณาจากการแขงขนในการซอขายผลผลตระหวางเกษตรกรและการแขงขนระหวางผประกอบการ และการมอ านาจตอรองราคาผลผลต การรวมตวของเกษตรกรและการรวมตวของผประกอบการ รวมทงการหาชองทางการจดจ าหนายในรปแบบอนๆ

3) พฤตกรรมตลาดอนเนองมาจากนโยบายการตลาดล าไยของรฐบาล - พจารณาผลกระทบจากนโยบายการตลาดล าไย ผลดและผลเสยทไดรบจากนโยบายการตลาดล าไยของภาครฐวานโยบายทเขามาชวยเหลอเกษตรกรดานราคาผลผลตนนเปนอยางไรและสามารถชวยเกษตรกรไดดเพยงใด รวมทงการก าหนดนโยบายการตลาดล าไยของรฐบาลทสงผลกระทบตอราคาล าไยในตลาด

4) การเปลยนแปลงราคาและแนวโนมราคาทเกษตรกรไดรบ - วเคราะหการเปลยนแปลงราคาล าไยชอและล าไยรวงพนธดอเกรด AA, A และ B

22

ทเกษตรกรไดรบทงในฤดและนอกฤด โดยใชขอมลทตยภมซงเปนขอมลรายเดอนตงแตเดอนมกราคม พ.ศ. 2549 ถงเดอนธนวาคม พ.ศ. 2553 จากหนวยงานภาครฐฯ ตางๆ โดยการน าเสนอดวยกราฟเสน - วเคราะหแนวโนมราคาทเกษตรกรไดรบป พ.ศ. 2554-2558 โดยวเคราะหราคาล าไยชอและล าไยรวงพนธดอเกรด AA, A และ B ใชขอมลทตยภมซงเปนขอมลรายเดอนตงแตเดอนมกราคม พ.ศ. 2549 ถงเดอนธนวาคม พ.ศ. 2553 จากหนวยงานภาครฐฯ ตางๆ การศกษาใหความส าคญกบตวแปรท ง 4 ตวแปรคอ แนวโนม(T) การเปลยนแปลงตามฤดกาล(S) การเปลยนแปลงตามวฎจกร(C) ลกษณะการเปลยนแปลงทผดปกต(I) การวเคราะหแนวโนมเปนการศกษาการเคลอนไหวของขอมลอนกรมเวลาในระยะยาวทตอเนองกน ซงถาน าขอมลอนกรมเวลามาลงจดบนกราฟเพอดถงทศทางการเปลยนแปลงของขอมลอนกรมเวลาในชวงระยะเวลาตางๆ แลว ขอมลอาจมการกระจายแบบทเปนเสนตรงหรอไมเปนเสนตรงกได กรณทมการกระจายเปนเสนตรงเรยกวา แนวโนมทเปนเสนตรง สวนกรณทมการกระจายไมเปนเสนตรงเรยกวา แนวโนมทไมเปนเสนตรง ศกษาโดยใชวธก าลงสองนอยทสด (least square method) โดยสมการของการกระจายเปนเสนตรง และไมเปนเสนตรง มลกษณะสมการทตางกน ดงน Y^ = a + bX (แนวโนมทเปนเสนตรง) Y^ = a + bX + cX2 (แนวโนมทไมเปนเสนตรง แบบพาราโบลา) หาคา a, b, c ทท าให ∑(Y –Y^)2 มคานอยทสด และแทนคา a, b, c ทค านวณไดในสมการ แลวน าขอมลไปหาคาเคลอนท 12 เดอน เนองจากขอมลเปนรายเดอน จะไดสมการแนวโนม จากนนหาราคาล าไยสดทเกษตรกรไดรบเมอขจดการเปลยนแปลงตามฤดกาลและลกษณะการเปลยนแปลงทผดปกต แบงเปนขนตอนดงน ขนตอนท 1 หาผลรวมเคลอนท 12 เดอน มวธการคอ น าราคาล าไยสดทเกษตรกรไดรบตงแตเดอนมกราคม พ.ศ. 2549 ถงเดอนธนวาคม พ.ศ. 2553 มาหาคาเฉลยเคลอนทแบบไมถวงน าหนก คาทไดไมอยตรงกบขอมลทแทจรงของแตละเดอนแตอยระหวางกลางเดอนของเดอนหนงกบอกเดอนถดไป ขนตอนท 2 หาคาเฉลยเคลอนท 12 เดอน เพอทขจดการเปลยนแปลงตามฤดกาลและลกษณะการเปลยนแปลงทผดปกต โดยใหคงเหลอไวเพยงคาการเปลยนแปลงตามวฏจกร และลกษณะการเปลยนแปลงทผดปกต โดยน าคาผลรวมเคลอนท 12 เดอนแรก และผลรวมเคลอนท 12 เดอนถดไปบวกกน แลวหารสองเนองจากขอมลเปนรายเดอน น า 12 หารขอมลทไดมา เปนคา

23

เคลอนท 12 เดอน ขนตอนท 3 หาคารอยละของคาเฉลยเคลอนท น าคาเฉลยเคลอนทขนตอนท 2 ไปหารราคาล าไยสดทยงไมไดท าการหาผลรวมเคลอนท 12 เดอน แลวคณดวย 100 ไดรอยละของคาเฉลยเคลอนทซงเปนคาของ

โดยท T = แนวโนมของอนกรมเวลาในระยะยาว

S = การเปลยนแปลงตามฤดกาล C = การเปลยนแปลงตามวฏจกร I = ลกษณะการเปลยนแปลงทผดปกต

ขนตอนท 4 หาคาเฉลยมธยฐาน เพอขจดคา I ชวงเดอนเดยวกนของ ทกๆ ป ขนตอนท 5 หาคาดชนฤดกาล ท าผลรวมคามธยฐานใหเทากบ 1,200 โดยการปรบคา น าตวเลขคามธยฐานของแตละเดอนทไดไปคณ 1,200 หารดวยผลรวมคาเฉลยมธยฐาน ไดคาดชนฤดกาล น าคาดชนฤดกาลทไดไปหาคาราคาทไมเปลยนแปลงตามฤดกาล 3.4 ขอมลและการรวบรวมขอมล

3.4.1 ขอมลปฐมภม (primary data) การเกบรวบรวมขอมลโดยการออกแบบสอบถามสมภาษณเกษตรกรกลมตวอยางทปลก

ล าไย และผประกอบการคาล าไยในจงหวดเชยงใหมและล าพน ประกอบดวยขอมลทวไปของเกษตรกรและผประกอบการคาล าไย ขอมลการผลตและการตลาดล าไยชอและล าไยรวงในจงหวดเชยงใหมและล าพน ไดแก ขอมลเกยวกบการจดการการผลต ปรมาณการผลต การขายผลผลต การแบงเกรดของผลตภณฑ การก าหนดราคาผลผลต ปญหาดานการผลตและดานการตลาดของล าไยสด โดยแบงเกษตรกรออกเปน 3 กลม โดยใชขนาดพนทเปนเกณฑ คอ ขนาดพนท 1-5 ไร ขนาดพนทมากกวา 5 ไรแตไมเกน 10 ไร และขนาดพนทมากกวา 10 ไรขนไป ซงไดจากการพจารณาคาเฉลยของขนาดพนทในแตละอ าเภอคอ ในจงหวดเชยงใหม อ าเภอจอมทองเทากบ 4.3 ไร อ าเภอพราวเทากบ 7.28 ไร อ าเภอสนปาตองเทากบ 4.36 ไร และในจงหวดล าพน อ าเภอลเทากบ 8.80 ไร อ าเภอปาซางเทากบ 5.08 ไร และอ าเภอเมองล าพนเทากบ 4.62 ไร

24

3.4.2 ขอมลทตยภม (secondary data) เกบรวบรวมขอมลทางสถตจากหนวยงานราชการทเกยวของ ขอมลจากหนงสอบทความทางวชาการ รายงานการวจยตาง ๆ วารสารสงพมพ รวมทงเอกสารทไดจากหนวยงานราชการทเกยวของและเอกสารตางๆ ประกอบดวยขอมลดานการผลตและการตลาดล าไยในจงหวดเชยงใหมและล าพน ขอมลของเกษตรกรทปลกล าไยในจงหวดเชยงใหมและล าพน โดยเปนขอมลขนาดและจ านวนผปลกล าไยทงหมด พนทเพาะปลก ปรมาณผลผลต ขอมลราคาล าไยสดรายเดอนและรายป และขอมลดานการตลาดตางๆ ของล าไย

3.5 การสมตวอยาง

3.5.1 การสมตวอยางจากเกษตรกร การสมตวอยางจากเกษตรกร คดเลอกมาโดยการสมตวอยางแบบหลายชน (multi-stage

sampling) ดงตอไปน ขนตอนท 1 เลอกอ าเภอตวอยางของจงหวดเชยงใหมและล าพนทมพนทปลกล าไยมากทสดโดยเลอกตวอยางแบบเฉพาะเจาะจง (purposive sampling) มาจงหวดละ 3 อ าเภอคอ จงหวดเชยงใหม ไดแก อ าเภอจอมทอง อ าเภอพราว และอ าเภอสนปาตอง จงหวดล าพน ไดแก อ าเภอล อ าเภอปาซาง และอ าเภอเมองล าพน ขนตอนท 2 จากจ านวนเกษตรกรทงหมดตามขนาดพนทเพาะปลกของทง 3 อ าเภอ ในจงหวดเชยงใหมมเกษตรกรทงหมด 15,807 ราย และจงหวดล าพนมเกษตรกรทงหมด 12,934 ราย เลอกกลมตวอยางเกษตรกรออกมาจากสตรค านวณของ Yamane (1973) ดงน

โดยท n = ขนาดของกลมตวอยาง N = ขนาดของประชากร e = ความคลาดเคลอนของกลมตวอยางทระดบความเชอมน 90%

ซงจากการค านวณไดเกษตรกรตวอยางทใชในการศกษาในจงหวดเชยงใหมเทากบ 100 ตวอยาง และจงหวดล าพนเทากบ 100 ตวอยาง รวมจ านวนตวอยางทงหมด 200 ตวอยาง ขนตอนท 3 ท าการเลอกเกษตรกรตามสดสวนของขนาดพนทเพาะปลกของทง 3 อ าเภอใน

25

จงหวดเชยงใหมและล าพน (ตารางท 3.1) ไดจ านวนเกษตรกรตวอยางของจงหวดเชยงใหมในอ าเภอจอมทอง 50 ราย อ าเภอพราว 25 ราย อ าเภอสนปาตอง 25 ราย รวมจ านวนตวอยางทงหมด 100 ตวอยาง และจงหวดล าพนในอ าเภอล 29 ราย อ าเภอปาซาง 34 ราย และอ าเภอเมองล าพน 37 ราย รวมจ านวนตวอยางทงหมด 100 ตวอยาง ขนตอนท 4 คดเลอกเกษตรกรตวอยางในแตละอ าเภอตามขนาดพนทเพาะปลก โดยวธสมตวอยางแบบงาย (simple random sampling) ไดจ านวนเกษตรกรตวอยางตามขนาดพนทเพาะปลกดงตารางท 3.1

3.5.2 การสมตวอยางจากผประกอบการคาล าไย

คดเลอกผประกอบการตวอยางในจงหวดเชยงใหมและล าพนโดยการสมตวอยางแบบเฉพาะเจาะจง (purposive sampling) มาจงหวดละ 10 ตวอยาง รวมทงหมด 20 ตวอยาง

26

ตารางท 3.1 จ านวนเกษตรกรในแตละอ าเภอและตามขนาดพนทปลกในจงหวดเชยงใหมและล าพน

ขนาดพนท

จงหวดเชยงใหม

จงหวดล าพน

อ าเภอจอมทอง

อ าเภอพราว อ าเภอสนปาตอง อ าเภอล อ าเภอปาซาง อ าเภอเมองล าพน

จ.ก.1 จ.ต.2 จ.ก.1 จ.ต.2 จ.ก.1 จ.ต.2 จ.ก.1 จ.ต.2 จ.ก.1 จ.ต.2 จ.ก.1 จ.ต.2 ขนาด 1-5 ไร ขนาด >5-10 ไร ขนาด >10 ไรขนไป

6,217 1,188

412

39 8 3

2,013 1,314 631

13 8 4

3,276 597

159

20 4 1

1,706 1,201 807

13 9 7

3,273 836 328

25 6 3

3,641 855 287

28 7 2

รวม 7,817 50 3,958 25 4,032 25 3,714 29 4,437 34 4,783 37 ทมา: 1ส านกวจยและพฒนาการเกษตร เขตท 1, 2553 2จากการสมเลอกกลมตวอยาง หมายเหต: จ.ก. คอ จ านวนเกษตรกร (ราย) และ จ.ต. คอ จ านวนตวอยาง (ราย)