แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

บทท 7ขอเสนอแนะ

การสงเสรมและพฒนาอตสาหกรรมอาหาร

จากการศกษาวเคราะหในบทท 1-6 ไดแสดงใหเหนถงพฒนาการของอตสาหกรรมอาหารในชวงระยะเวลาทผานมา ตลอดจนนโยบายของรฐบาลทเกยวของกบการพฒนาและการแกไขปญหาอตสาหกรรมอาหารภายใตการเปลยนแปลงของปจจยตางๆ ทมผลกระทบโดยตรงตอการพฒนาและการปรบตวของอตสาหกรรมอาหาร ไมวาจะเปนปจจยภายนอกซงคณะผศกษาไดนำาเสนอประเดนและทำาการประเมนถงผลกระทบอนเนองมาจากการดำาเนนการตามมาตรการทางการคาโลกใหมทมตออตสาหกรรมอาหารไทย ปจจยสนบสนนซงไดแก การบรหารจดการในดานตางๆ การปกครองควบคมดแลจากภาครฐรวมถงโครงสรางพนฐานทจำาเปนตอการพฒนาอตสาหกรรมอาหาร และปจจยหลกของอตสาหกรรมอนไดแก วตถดบ แรงงาน เทคโนโลยและการบรหารอตสาหกรรม เปนตน

การเปลยนแปลงของสภาวการณทางเศรษฐกจโลกทดำาเนนไปอยางตอเนอง จากเทคโนโลยพนฐานในยคเกษตรกรรมมาสยคอตสาหกรรม และขอมลขาวสารและในอนาคตมแนวโนมวาจะเคลอนเขาสยคแหงเทคโนโลยชวภาพ ซงเปนแรงขบเคลอนทสำาคญทงดานเศรษฐกจและสงคม อนจะมผลกระทบตอประเทศไทยอยางหลกเลยงไมได นนแสดงใหเหนวา การตลาดสนคาอาหารและเกษตรในประเทศจะเชอมโยงและผกพนกบตลาดโลกมากยงขน นบตงแตเรองของการผลตวตถดบ การแปรรปไปจนถงการกระจายสนคาอาหารสผบรโภคในรปแบบของธรกจการ

238

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

คารปแบบใหม (Modern Trade) นอกจากนตลาดสนคาอาหารและเกษตรจะเปลยนแปลงตามความตองการของผบรโภคทตองการผลตภณฑทมลกษณะ คณภาพ และมาตรฐานเฉพาะอยางทแตกตางจากผบรโภคทวไป ซงเรยกวาเปนตลาดเฉพาะกลม (Niche Market) ซงกำาลงเตบโตขนอยางรวดเรวในสวนตางๆ ของโลกอยางไมมทสนสด กลายเปนกลมเปาหมายใหมในการแขงขนททวความรนแรงมากยงขนในตลาดเสร

จากขอมลรายละเอยดตางๆ ไดถกนำามาวเคราะหเพอประเมนถงศกยภาพความพรอมและโอกาสของสนคาอาหารไทยในการสงออกไปจำาหนายยงตลาดโลก ซงพบวาประเทศไทยยงคงมศกยภาพและความพรอมในการผลตอาหารเพอการสงออก อกทงปรมาณความตองการในตลาดโลกทเตบโตขนอยางตอเนองทงในสวนของตลาดเดมและตลาดใหมกเปนโอกาสทสำาคญในการขยายปรมาณและมลคาการสงออกของสนคาอาหารไทย

อยางไรกตามภายใตศกยภาพความพรอมและโอกาสดงกลาว อตสาหกรรมอาหารไทยกยงมขอจำากดและอปสรรคตางๆ อยมากซงรอใหไดรบการแกไขและการสนบสนนอยางจรงจงจากทงภาครฐบาลและเอกชน ไมวาจะเปนประเดนปญหาดานวตถดบ การแปรรป การขนสง และปญหาดานการตลาด เปนตน สำาหรบทาทของรฐบาลในการแกไขปญหาดงกลาวในอดตจะมลกษณะตางคนตางทำาเนองจากหนวยงานของรฐทเกยวของยงมการดำาเนนงานทซำาซอนขาดการเชอมโยงและการประสานงานระหวางกนอยางเพยงพอ (Coordination Failure) มการกำาหนดขนตอนและวธปฏบตทแตกตางกนโดยอาศยอำานาจกฎหมาย/ระเบยบทตนเองมอย (Fragmented Sectoral Policies) ทำาใหขาดนโยบายและทศทางรวมในการแกไขปญหาอยางเปนระบบและครบวงจรหรอเปนไปในทศทางเดยวกน ซงประเดนดงกลาวไมสามารถเอออำานวยประโยชนตอการแขงขนได

239

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

ในระดบโลกและเกดตนทนอยางมหาศาลในการดำาเนนธรกจและเนองจากในการคาสนคาอาหารจะมเรองของมาตรฐานและคณภาพความปลอดภยเขามาเกยวของเปนอยางมากหากประเทศไทยยงไมปรบตวเพอใหทนตอการเปลยนแปลงของกระแสโลกจะทำาใหเกดความเสยหายในดานการคาและตามคแขงขนไมทน จงจำาเปนทจะตองกำาหนดยทธศาสตรและแนวทางในการแกไขปญหาและพฒนาอตสาหกรรมอาหารของประเทศเพอนำาไปสการเพมขดความสามารถในการแขงขนไดอยางยงยนในระยะยาวตอไป (อยางไรกตามในชวงระยะเวลาทคณะผศกษาไดจดทำารางรายงานแผนแมบทฉบบสมบรณอยในขณะน คณะรฐบาลชดปจจบนไดดำาเนนการปฏรประบบราชการ โดยรวมหนวยงานทเกยวของกบงานดานการใหบรการ ตรวจสอบ รบรอง ควบคมคณภาพ มาตรฐาน สนคาอาหารและเกษตรเขาไวทหนวยงานเดยวในลกษณะของการดำาเนนการแบบเบดเสรจ (Single Agency) ภายใตชอ สำานกงานมาตรฐานสนคาเกษตรและ“อาหารแหงชาต มฐานะเทยบเทากรมในสงกดกระทรวงเกษตร”และสหกรณ โดยทงนจะมผลอยางเปนทางการตงแตวนท 1 ตลาคม 2545 เปนตนไป)

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหารไดเสนอแนวคดเพอใหเกดการบรหารจดการอตสาหกรรมอาหารอยางเปนระบบและเปนองครวม เพอพฒนาศกยภาพของอตสาหกรรมอาหาร ทเปนจดแขงของประเทศใหเอออำานวยประโยชนตอทงผผลตในระดบตางๆ ตลอดจน ผบรโภคและผทเกยวของทกฝายอยางเทาเทยมกน

การเสรมสรางศกยภาพในการพฒนาอตสาหกรรมอาหารของประเทศอยางแทจรงนน จะตองมการวางแผนการดำาเนนงานเชงระบบในภาพรวม โดยคำานงถงองคประกอบทงหมดในลกษณะสหสมพนธทสงผลกระทบซงกนและกนตลอดทงหวงโซอาหาร (Food Chain) นบตงแตภาคการผลตวตถดบ การ

240

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

แปรรป การตลาด และการบรหารจดการทจะสามารถเสรมสรางจดแขงของระบบอตสาหกรรมอาหาร และปรบปรงหรอแกไขจดออนทมอยในปจจบนได ซงการจดทำาแผนแมบทอตสาหกรรมอาหารครงน ไดกำาหนดกรอบแนวคดทสำาคญ ไดแก

1. การพฒนาอตสาหกรรมอาหารจะตองมการกำาหนดยทธศาสตรในการพฒนาและการแกไขปญหาอยางมพลวตร (Dynamic) ตามการเปลยนแปลงของเศรษฐกจโลกเพอสรางความเขมแขงและยงยนในการแขงขนใหกบอตสาหกรรมอาหารของประเทศ โดยพจารณาใชองคความรเปนฐานในการเพมมลคา (Value Added) การผลตทงในระดบของการผลตวตถดบไปจนถงระดบของอตสาหกรรมทมมาตรฐานดานสขอนามยเขามาเปนตวกำาหนดเงอนไขทสำาคญ โดยแผนงานและกลยทธภายใตยทธศาสตรจะตองใหความสำาคญตอการดำาเนนการในเชงรก การเตรยมพรอมในดานตางๆ เพอรบมอกบมาตรการทางการคาของโลกและการใชเทคโนโลยทเหมาะสมเปนตน โดยเนนใหเกดการเปลยนแปลงจากอตสาหกรรมทใชทรพยากรธรรมชาตเปนฐาน (Resource Bases) ซงมการผลตจำานวนมากแตไดมลคานอย (More for Less) ไปสอตสาหกรรมทมฐานความสามารถในการแขงขนสง (Competency Base) โดยผลตจำานวนมากและไดมลคามาก (More for more) ดวย

2. ระบบการบรหารจดการอตสาหกรรมอาหาร จะตองแกไขการบรหารงานแบบแยกสวนของรฐ การลดความซำาซอนในการปฏบตงานของหนวยงานทเกยวของ โดยทบทวนและปฏรปทงระบบการบรหารจดการ การแกไขกฎหมาย กฎระเบยบทเกยวของอยางเปนองครวมของทกฝายทเกยวของ มแผนทสามารถชนำาใหหนวยงานทเกยวของรวมกนทำางานในลกษณะเครอขายทสงเสรม สนบสนนการดำาเนนงานรวมกน มพนธกจทชดเจน โปรงใส ไมซำาซอน ตรวจสอบได ครอบคลมตลอดวงจร

241

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

อาหาร รวมทงมมาตรการเสรมในการตรวจสอบ และตดตามผลการดำาเนนงาน

3. เมอพจารณาในภาพรวมจะเหนวาอตสาหกรรมอาหารเปนอตสาหกรรมทใชแรงงานมาก มการใชเทคโนโลยเพอการผลตในระดบทไมสงมากนก มลคาเพมตอแรงงานมนอยมากเมอเทยบกบอตสาหกรรมผลตโดยรวม จงยงมโอกาสทจะนำาเอาเทคโนโลยททนสมยมาใชในการผลตใหมากขนได แตถายงใชกรรมวธการผลตในอตสาหกรรมอาหารแบบเดมๆ ทเคยทำามากคงไมสามารถสรางมลคาเพมไดมากเทาทควร ซงหากตองการใหอตสาหกรรมอาหารยงคงเปนอตสาหกรรมสำาคญทสรางรายไดใหกบประเทศอยางตอเนองและยงยน สงสำาคญทสดคอ ตองมการพฒนากระบวนการแปรรปอาหารใหสามารถสรางมลคาเพมมากขนใหได โดยการสงเสรมสนบสนนการวจยและพฒนา การปรบปรงเทคโนโลยกระบวนการผลตใหทนสมย การพฒนาสนคาใหม และการพฒนามาตรฐานผลตภณฑอาหารภายในประเทศ (Local Standard) ใหสอดคลองกบมาตรฐานโลก (Global Standard)

4. ดานการตลาด และการเสรมสรางศกยภาพการแขงขน จะตองสนบสนนการรวมตวของผประกอบการโดยการเชอมตอเปนเครอขาย เพอสรางความเขมแขงใหกบผประกอบการอตสาหกรรมอาหารในดานการพฒนาการผลตและธรกจ ความรเทาทนสถานการณทางการคา การเจรจาตอรองกบธรกจคคาทงในประเทศและตางประเทศ เพอเพมมลคาและการสงออก

จากการวเคราะหขอมลในสวนตางๆ ทผานมารวมกบประเดนขอเสนอแนะจากผประกอบการภาคอตสาหกรรมและกรอบแนวคดทสำาคญดงกลาวไดถกนำามาจดทำาเปนยทธศาสตร แผนงาน และกลยทธเพอใหสอดคลองกบความตองการของภาคอตสาหกรรม ซงถอเปนดานหนาในการดำาเนนธรกจการคาของ

242

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

ประเทศ และเนองจากอตสาหกรรมอาหารไดถกแบงยอยออกเปน 12 กลม / สาขา ตามโครงสรางการผลต และเปนอตสาหกรรมทมความหลากหลาย เกยวของกบปจจยและองคประกอบตางๆ มากมาย โดยในแตละกลม / สาขากมความสำาคญตอเศรษฐกจในระดบทตางกน ดงนนโดยความเหนชอบระหวางภาคเอกชนและหนวยงานของรฐทเกยวของ จงไดเลอกกลมอตสาหกรรมสาขาหลกๆ ทมความสำาคญในอนดบตน โดยพจารณาจากปรมาณและมลคาการสงออก ศกยภาพในการผลตและการขยายตลาดดงทไดกลาวไวแลวในบทท 6 เพอนำามาเปนตวแทนในการจดทำาแผนแมบทอตสาหกรรมอาหารในครงน

การนำาเสนอในบทท 7 น จะไดนำาเสนอไวใน 3 สวน คอ

1. การนำาเสนอวสยทศนของอตสาหกรรมอาหาร และทศทางในการพฒนาอตสาหกรรมอาหารของประเทศภายใตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 9 และภายในระยะเวลาอก 10 ปขางหนา

2. การนำาเสนอยทธศาสตรและแผนงานรองรบยทธศาสตรในดานตางๆ

3. การกำาหนดกลยทธและมาตรการทภาครฐและเอกชนจะตองรวมกนดำาเนนการเพอใหการแกไขปญหาอปสรรคและการพฒนาอตสาหกรรมอาหารของประเทศ บรรลซงวตถประสงคตามททกฝายไดมงหวงไว และเปนการสอดคลองกบผลของการศกษาในบทตางๆ ทผานมาขางตน

243

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

7.1 วสยทศน / ทศทางของอตสาหกรรมอาหาร

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 9 ไดกำาหนดแนวทางการพฒนาอตสาหกรรมอาหารภายใตการพฒนาสมรรถนะและขดความสามารถการแขงขนในระดบประเทศ ระดบวสาหกจและหนวยผลตพนฐานโดยใหประเทศไทยคงความเปนแหลงผลตอาหารทสำาคญของโลก ดวยการเพมสวนแบงการตลาดสงออกสนคาเกษตร รวมทงเปนแหลงแปรรปสนคาเกษตรทมคณภาพสง

นอกจากนในการจดทำาแผนปรบโครงสรางอตสาหกรรมไดมการกำาหนดวสยทศนของอตสาหกรรมอาหารโดยใหประเทศไทยเปนผนำาของโลกในการสงออกสนคาอาหารทมมลคาเพมสง โดยเนนอาหารทผลตจากการประมง ธญพช ผกผลไม และเนอสตว รวมถงการมศกยภาพในการผลตสนคามลคาเพมเพอสงออกจาก นำาตาล และมนสำาปะหลง ซงไทยเปนผสงออกรายใหญของโลก ทงนวสยทศนของอตสาหกรรมอาหารภายใตแผนปรบโครงสรางอตสาหกรรมนนไดกำาหนดวสยทศนไวเปน 2 ระดบ ตามศกยภาพของสนคาแตละชนด คอ

1.วสยทศนทประเทศไทยจะเปนผนำาในการสงออกสนคาอาหารมลคาเพมสงสำาหรบอาหาร 4 ประเภท ตามลำาดบความสำาคญ ไดแก อาหารทผลตจากสนคาประมง ธญพช ผกผลไม และเนอสตว

2.วสยทศนทประเทศไทยมศกยภาพในการทจะผลตสนคามลคาเพมจากนำาตาลและมนสำาปะหลงเพอสงออก

เพอใหการพฒนาอตสาหกรรมอาหารของประเทศมความสอดคลองกบแผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 9 และวางแนวทางการพฒนาอตสาหกรรมอาหารใหม

244

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

ความยงยนสอดคลองกบการเปลยนแปลงของระบบการคาโลกใหมในระยะเวลาอก 10 ปขางหนา และสนบสนนใหเกดการขยายตวในดานการผลตและการสงออก ทกฝายจงมความเหนรวมกนวาวสยทศนดงกลาวมความเหมาะสมเนองจากเปนวสยทศนทยงตงอยบนพนฐานขอเทจจรงซงเปนจดแขงทประเทศไทยมความไดเปรยบทงในดานของการเปนแหลงวตถดบทยงมความอดมสมบรณมผประกอบการทมความชำานาญ และยงเหนวาในภาคการสงออกอาหารของไทยจำาเปนถงขนทจะตองปรบโครงสรางเพอสนบสนนการคาและการสงออกใหมทงหมดโดยเรวหรอเปนการ ปรบกระบวนทศนใหม เพอ“สนบสนนการสงออกและการแขงขน ” ซงหากไมเรงดำาเนนการจะกอใหเกดผลกระทบตออตสาหกรรมอาหารของไทย เชน

1) อตสาหกรรมอาหารของประเทศอยในภาวะทจะตองตงรบอยตลอดเวลา (Vulnerability) เนองจากตองคอยตดตามความเคลอนไหวของการกำาหนดมาตรฐานตลอดจนการแกไขปญหาซงเกดจากการทประเทศตางๆ เปนผชนำาอยตลอดเวลา ซงหากหนวยงานทเกยวของตระหนกถงผลกระทบทมตออตสาหกรรมอาหารของไทยอยางจรงจงจะทำาใหผสงออกไมเสยโอกาสทางการตลาดและความเชอมนในผลตภณฑอยางงายๆ เชนทผานมา

2)ขาดการยอมรบและความเชอมนจากประเทศผนำาเขารายใหญ (Lacking of Confidence) ผนำาเขาสนคาอาหารชนนำา 3 อนดบแรก ไดแก สหรฐอเมรกา ญปน สหภาพยโรป ไดใหความสำาคญตอมาตรฐานและความปลอดภยดานอาหารเปนอยางมาก หากประเทศไทยยงไมมมาตรการทชดเจนทงในดานของระบบการควบคม ตรวจสอบ รบรองคณภาพของสนคาแลวจะทำาใหประเทศ

245

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

เหลานหนไปยอมรบสนคาอาหารจากประเทศอนๆซงมคณภาพและมาตรฐานทดกวาไทยได

3) การยายฐานการผลต (Production Relocation) นกลงทนจากประเทศพฒนาแลวทตองการใชประเทศไทยเปนฐานการผลตสนคา หากขาดความมนใจจะยายฐานการผลตไปยงประเทศอนทใหความสำาคญและความเชอมนในเรองนโยบายการสนบสนนดานการผลตอาหารทมคณภาพทสอดคลองกบมาตรฐานของตางประเทศได ซงกรณดงกลาวรวมถงผประกอบการไทยทจะยายฐานการผลตไปยงประเทศอนทใหประโยชนทดกวาดวย

4)ฐานะการแขงขนของประเทศออนแอ (Weakened Competitiveness) จากจำานวนโรงงานอตสาหกรรมอาหารของประเทศไทยทงสน 12,027 โรง เปนโรงงานขนาดกลางและเลก 11,607 โรง ซงสถานประกอบการเหลานตองการเวลาในการสรางเสรมศกยภาพการผลต การขาดความชดเจนในการแกไขปญหาและการพฒนามาตรฐานการผลตอยางไรทศทางขาดความพรอมและขาดอำานาจการตอรองโดยปลอยใหตางประเทศเปนผนำาในการกำาหนดมาตรฐานและสามารถผลตสนคาทมคณภาพในราคาทเทากนหรอถกกวาไทย จะสงผลใหความแขงแกรงของอตสาหกรรมอาหารไทยถกบนทอนลงในทสด

5)สนคาจากตางประเทศสามารถเขาสตลาดในประเทศไดโดยงาย (Domestic Market Free Access) ผผลตภายในประเทศนอกจากจะตองพฒนาและปรบปรงคณภาพโรงงานใหไดมาตรฐานตามหลกสากลแลวยงตองแขงขนกบสนคาตางประเทศทเขามาตตลาดภายใน

246

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

ประเทศอกดวย เนองจากหากขาดกลไกทเขมแขงในการกำาหนดมาตรฐาน ตรวจสอบ ควบคมจะเปนชองทางทตางประทศสามารถสงสนคาเขามาจำาหนายในประเทศไดโดยงายโดยอาศยหลกการ Nondis crimination ซงกรณดงกลาวจะทำาใหผประกอบการไทยไดรบความเสยหาย ปรมาณการนำาเขาจะเพมสงขน

6)ความปลอดภยของอาหารตอผบรโภค (Consumer Food Safety) หนวยงานในตางประเทศสวนใหญยกความปลอดภยของอาหารทมตอผบรโภค (Food Safety) มาเปนขออางสำาหรบการกำาหนดมาตรฐานทงสน ในขณะทประเทศไทยไดใหความสำาคญกบการพฒนาทรพยากรมนษยมาตงแตแผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาตทผานมาเชนกน แตยงมไดดำาเนนการอยางจรงจงเพอใหบงเกดผลตอผบรโภค ซงกรณดงกลาวจะเปนจดออนทตางชาตจะสามารถใชเปนชองทางในการครอบงำาตลาดภายในประเทศได

7)ยอดการสงออกของสนคาอาหารของไทยในอนาคตจะมปรมาณลดลง ประเทศไทยมมลคาการสงออกสนคาอาหารปละไมตำากวา 4 แสนลานบาท การทประเทศคคาไดกำาหนดมาตรฐานตางๆ เพอนำาไปสการยกระดบคณคามาตรฐานความปลอดภยนน หากประเทศไทยไมสามารถทจะสรางระบบใหเกดความเทาเทยม (Equivalence) หรอไมสามารถปรบตวใหเขาสมาตรฐานสากล (comply) ไดจะทำาใหปรมาณการสงออกลดลงและสงผลใหไทยไมสามารถสงสนคาอาหารออกไดอยางสนเชง

ดงนน จากผลกระทบของการเปลยนแปลงจากสถานการณการคาโลกทเกดขนอยางรนแรงและรวดเรวในปจจบน เปนสงทอตสาหกรรมอาหารของไทยจะตองพฒนาศกยภาพและ

247

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

ปรบตวเพอรองรบกบการแขงขน ในขณะทประเทศผนำาเขาไดกำาหนดมาตรการและกฎระเบยบดานความปลอดภยของอาหารทเขมงวดมากขน จงควรทภาครฐและภาคเอกชนจะไดปรบกลยทธและทศทางการพฒนาอตสาหกรรมอาหารของประเทศใหสอดคลองกบการเปลยนแปลงของโลกในทศวรรษหนา ดงน

1. กำาหนดนโยบายทชดเจนเปนไปในทศทางเดยวกนและมความตอเนองอยางเปนระบบและครบวงจร เนนความสำาคญของการใชหลกฐานทางวชาการประกอบการตดสนใจ

2. พฒนากลไกการทำางานดวยการสรางเครอขายประสานเชอมโยง (Multinet working) ระหวางหนวยงานทเกยวของใหสอดคลองโดยใชแผนงานกำากบอยางมประสทธภาพเพอสามารถสงผลสมพนธกน (integrated management) โดย

2.1 กำาหนดหนวยงานรบผดชอบการทำางานตามวงจรหวงโซอาหาร เพอลดการทำางาน ทซำาซอน

2.2 กำาหนดแผนงานและเปาหมายในการดำาเนนงานตามบทบาทหนาทและความชำานาญของแตละหนวยงาน ตลอดจนผมหนาทกำาหนดแผนงานผรบผดชอบและผปฏบตงาน

3. ปรบปรงกฎหมาย ระเบยบตางๆ ใหมความสอดคลองกบกฎเกณฑ และมาตรฐานสากล

4. พฒนาระบบการตรวจสอบและรบรองคณภาพความปลอดภยอาหาร

5. พฒนาระบบโครงสรางพนฐานในการตรวจสอบสนคาอาหารใหนำาไปสความเทาเทยมกบประเทศคคา โดยเสรมสรางความเขมแขงของระบบการตรวจกกสนคาอาหาร (Quarantine system)

248

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

6.พฒนากระบวนการผลตของโรงงานผลตอาหารขนาดกลางและขนาดเลก (SMEs) ดาน GMP/HACCP ใหมมาตรฐานเทยบเทาสากลเพอการปกปองตลาดภายในประเทศ

7.พฒนาศนยสารสนเทศและเครอขายสารสนเทศ (Information Clearing House and Network) เพอใหมการรวบรวมแลกเปลยนสารสนเทศทเกยวของกบกฎระเบยบและมาตรฐานดานสขอนามยของประเทศทเกยวของกบคณภาพมาตรฐานของประเทศคคาตลอดจนปญหาอปสรรคทเกดขนเกยวกบการคาสนคาอาหารระหวางประเทศและขอสนเทศอนๆ อนจะเปนประโยชนกบผประกอบการในการปรบเปลยนและพฒนาแนวทางการปฎบตใหสอดคลองกบประเทศคคา

ดงนน เพอใหการดำาเนนงานของภาคอตสาหกรรมและรฐบาลในการสนบสนนวสยทศนดงกลาวขางตนบรรลสผลสำาเรจ ในการผลตและสงออกสนคาอาหารไดอยางยงยนจำาเปนทจะตองดำาเนนการพฒนาและปรบปรงขบวนการผลตสนคาอาหารตลอดทงขบวนการโดยนบตงแตการผลตวตถดบซงรวมถงการพฒนาปรบปรงพนธพชและสตว เพอใหไดคณภาพดมความตานทานตอโรคแมลง และสภาพภมอากาศของประเทศและใหไดผลผลตตอไรสงไปจนถงขบวนการแปรรปในโรงงานอตสาหกรรมอาหาร เพอใหไดคณภาพและมาตรฐานเปนทยอมรบในระดบสากลและการจดการระบบการขนสงทมประสทธภาพและการสงออก ซงรวมเรยกวา “ สายโซแหงคณคา ” (Value Food Chain) หรอ หวงโซอาหาร “ ” อยางไรกตามคณะผศกษาเหนวานอกเหนอจากเรองของการพฒนาคณภาพวตถดบและผลตภณฑตามหวงโซอาหารแลว การพฒนาและแกไขปญหาอตสาหกรรมอาหารควรมหนวยปฏบตงานซงเปนองคประกอบหลกทสำาคญภายใต

249

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

หนวยงานกลาง ซงควรจะไดมการจดตงขนมาเพอทำาหนาทในการพฒนาและยกระดบมาตรฐานสนคาเกษตรและอาหารของประเทศทงระบบโดยจะตองไดรบการพจารณาสนบสนนจากภาครฐบาลใหดำาเนนงานควบคและประสานกนอยางมระบบเปนหนงเดยวใน 4 ดาน ประกอบดวย

1) องคประกอบในดานของกฎระเบยบมาตรฐาน (Regulatory Body) เปนองคประกอบทเกยวของกบหนวยงานของรฐซงจะตองมหนาทในการออกกฎระเบยบมาตรฐานดานอาหารและการผลตอาหารโดยยดหลกสากลรวมทงทำาหนาทในการกำาหนดนโยบายมาตรฐานทงทเปนมาตรฐานผลตภณฑ (Product Standard) และมาตรฐานระบบ (System Standard) ตลอดทงขบวนการผลตอาหาร (Food Chain) ทงนมาตรฐานทจะกำาหนดควรจะตองครอบคลมทงระบบมาตรฐานบงคบและมาตรฐานโดยสมครใจ โดยเฉพาะระบบมาตรฐานทจะเปนการประกนคณภาพและการรบรองคณภาพผลตภณฑอาหารและเกษตรทควรจะเปนระบบเดยวกนทงประเทศ

2) องคประกอบในดานของการตรวจสอบ รบรองคณภาพสนคาและสนบสนนขอมลทางวทยาศาสตร (Inspection and Certification body)

เปนองคประกอบทเกยวของกบหนวยงานของรฐซงทำาหนาทในการใหบรการตรวจสอบและใหการรบรองมาตรฐานคณภาพสนคาอาหารสงออก (Verification and Quality Certification) ซงทผานมายงขาดความเชอมโยงและประสานความรวมมอทดระหวางกน มขนตอนวธปฏบตทยดถอปฏบตตางกนภายใตกฎหมาย

250

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

และกฏระเบยบตางๆทตนมอย การเจรจาเพอทำาความตกลงทางการคาทงในสวนของการเจรจาทางเทคนค เชน การทำา Mutual Recognition Agreement : MRA หรอการทำาบนทกความเขาใจ (Memorandum of Understanding : MOU) ซงมหนวยงานทดำาเนนการหลายหนวยงานทำาใหขาดความเปนเอกภาพ ขาดความชดเจน และกอใหเกดผลเสยตอธรกจมากกวาผลด ดงนนเพอสรางโอกาสและความไดเปรยบในการแขงขนขจดปญหาการทำางานทซำาซอนขาดความชดเจนและความเขาใจทสบสนของประเทศคคาในดานระบบมาตรฐานสนคาอาหารของไทย จงควรทจะตองมการทบทวนระบบทเปนอยในปจจบน โดยการปรบเปลยน/ปรบปรงโครงสรางเพอใหเกดการรวมตวของหนวยงานทเกยวของเขาเปนหนวยงานภายใตระบบการควบคมเดยวกนใหสามารถดำาเนนงานไดอยางมประสทธภาพและรวดเรว ซงกรณดงกลาวจะตองเรงดำาเนนการโดยดวน เพอสรางความสามารถใหกบหนวยงานตรวจสอบและเปนแหลงสนบสนนขอมลทางวทยาศาสตรดานความปลอดภยของอาหาร (Food Safety) ใหกบหนวยงานททำาหนาทในการเจรจาการคาและหนวยงานททำาหนาทในการกำาหนดกฎระเบยบและมาตรฐานของสนคาอาหารอกทางหนงดวย โดยหนวยงานตรวจสอบนควรจะกระจายอยตามภมภาคตางๆโดยเฉพาะจดทเปนทาสงออกสนคารวมทงในสวนกลางและสวนภมภาค

อยางไรกตามการสรางความสามารถในดานการตรวจสอบรบรองคณภาพสนคาและสนบสนนขอมลทางวทยาศาสตรนน จำาเปนทประเทศไทยจะตองแบงแยก

251

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

ภารกจของหองปฏบตการทดสอบ (Laboratory) ออกเปน 2 สวน คอ

2.1 หองปฏบตการทดสอบ ททำาหนาทใหบรการตรวจสอบวเคราะห และรบรอง คณภาพอาหารเพอการสงออกโดยเฉพาะ

2.2 หองปฏบตการทดสอบ ททำาหนาทในการศกษาวจย เพอใหไดมาซงขอมลทาง วทยาศาสตร (Scientific Information Research) สำาหรบใชเพอการประเมนความเสยง (Risk assessment) ในการสนบสนนการกำาหนดมาตรฐานคณภาพสนคาและการเจรจาตอรองทางการคาระหวางประเทศ

3) องคประกอบในดานการเจรจาการคา (Negotiation Body)

ทผานมาภาครฐจะเปนผทมบทบาทสำาคญในการดำาเนนการเจรจา/ตอบโตทางการคาแตปญหาทมกจะเกดขนกคอการขาดซงขอมลทางดานวทยาศาสตรหรอขอมลในเชงเทคนค เพอสนบสนนการเจรจาตอรองรวมถงขาดการดำาเนนการในเชงรกและการประสานกบภาคเอกชนในเชงลก จงทำาใหการแกไขปญหาของภาครฐยงเปนการแกไขปญหาทปลายทางทำาใหเกดความเสยเปรยบและสงผลใหอตสาหกรรมอาหารของประเทศอยในฐานะทจะตองตงรบอยตลอดเวลา (Vulnerability) เชน กรณของซอสปรงรสทประเทศองกฤษสงหามนำาเขาจากประเทศไทยในชวงกลางป 2544 นนปรากฏวาหนวยงานของไทยกบหนวยงานของประเทศองกฤษมการกำาหนดมาตรฐานของวตถเจอปนในระดบทแตกตางกน

252

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

ซงเมอเกดปญหาผประกอบการและภาครฐกไมสามารถทจะหาขอมลเพอนำาไปตอบโตกบประเทศคคาไดอยางทนทวงท ขาวสารทสงผานเขามายงหนวยงานตางๆกมความลาชาและไมทนตอการแกไขปญหา จงควรทจะตองสรางความเขมแขงและความรเทาทนใหกบหนวยงานดานการเจรจาของไทยในลกษณะของผเจรจาชนยอดระดบโลก (World Class Negotiator) โดยใชเทคนคเจรจาเนนขอมลความรในเชงเทคนคและนโยบายควบคกนไป

4) องคประกอบในดานการกกกนตรวจสอบสนคาอาหารนำาเขา (Quarantine Body)

เปนสวนสำาคญสวนหนงทนอกจากจะเปนการคมครองความปลอดภยในการบรโภคอาหารของประชากรภายในประเทศแลว การกกกนตรวจสอบสนคานำาเขาควรจะตองใชเปนเครองมอและมาตรการในการตอบโตทางการคาไดอกทางหนงดวย อยางไรกตามจากการศกษาวเคราะหถงระบบการกกกนและตรวจสอบสนคาอาหาร – เกษตรของไทย โดยการพจารณาในรายละเอยดของกฎ ระเบยบ วธปฏบต อำานาจ/หนาททมอยเดมของแตละหนวยงานทเกยวของอนไดแก สำานกงานคณะกรรมการอาหารและยา กรมวชาการเกษตร กรมปศสตว สำานกงานมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม กรมศลกากร กรมประมง และกรมวทยาศาสตรการแพทย แลว พบวาระเบยบขนตอน/วธปฏบตทมอยนนมความครอบคลมทจะสามารถใชเปนเครองมอในการสนบสนนกจกรรม/ตอบโตทางการคาไดดอยแลว แตยงขาดความเขมงวดและการควบคมดแลใหเปนไปตามแนววธปฏบตอยางม

253

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

ประสทธภาพและเพยงพอ นอกจากนนการกระจายตวของหนวยงานทมอำานาจหนาทในการตรวจสอบการนำาเขาสนคาและการทยงไมสามารถเชอมโยงเครอขายขอมลระหวางกนได จงเปนขอจำากดและนำาไปสปญหาทสำาคญยงในการทจะใชระบบดงกลาวเปนเครองมอในการสนบสนนธรกจการสงออกและนำาเขาสนคาอาหาร–เกษตรของไทย ดงนนเพอใหวธปฏบตการกกกนและตรวจสอบสนคาอาหาร–เกษตรนำาเขาของไทยเกดประสทธภาพควรจะตองดำาเนนการดงน

4.1 เขมงวดและมการควบคมดแลอยางแทจรงโดยสนคาทนำาเขาทกชนดแมจะมเอกสาร / ใบอนญาตใหนำาเขาถกตอง แตกควรจะตองใหหนวยงานทางดานเทคนค (ไดแก กรมปศสตว อย. กรมวชาการเกษตร สมอ. และกรมประมง) ทำาการสมตรวจสอบอกครงกอนการอนญาตใหนำาเขา โดยใหอยในดลยพนจของหนวยงานดานเทคนค และหลงจากทำาการตรวจสอบและแจงผลใหศลกากรทราบแลว ศลกากรจงจะดำาเนนการตรวจปลอย หรอสงออก หรอทำาลายทงตามแตกรณ โดยความดแลของศลกากร

4.2 การดำาเนนการเพอใหบงเกดผลในทางปฏบตตามขอ 1 จะตองดำาเนนการดงตอไปน4.2.1 เรงพฒนาระบบขอมลเครอขาย

ระหวางกรมศลกากรกบหนวยงานตรวจสอบดานเทคนค โดยประสานความรวมมอและเรงดำาเนนการเชอมโยงขอมลในดานตางๆ ระหวางกนอยางใกลชด เพอความสะดวกรวดเรวในกระบวนการตรวจสอบและกกกนสนคาอนจะไมกอใหเกดผลเสยหายตอผประกอบการนำาเขา

254

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

4.2.2 หนวยงานดานเทคนค จะตองเตรยมพรอมในดานการใหบรการตรวจสอบวเคราะห เพอสนองตอบตอระยะเวลาและความเคลอนไหวของสนคาทนำาเขา โดยจะตองพจารณาถงสถานทจดเกบและหองเยนใหมความพอเพยงสอดคลองกบระยะเวลาและความสามารถในการใหบรการตรวจสอบวเคราะหของหนวยงานดานเทคนคดวย นอกจากนนหนวยงานดานเทคนคจะตองแจงขอมลรายละเอยดใหทางศลกากรทราบวามสนคาใดบางทหนวยงานเทคนคตองการใหศลกากรทำาการกกกนและชกตวอยางเพอการตรวจสอบ โดยทงหมดจะตองผานระบบการเชอมโยงขอมลอยางรวดเรวและอตโนมต

4.3 สนคาอาหารนำาเขาจะตองมการจดแบงกลมระหวางสนคาทมความเสยงสง (High Risk) กบสนคาทมความเสยงตำา (Low Risk) โดยอาจพจารณาไดจาก4.3.1 คณลกษณะของอาหาร เชน เปน

อาหารทมสวนประกอบอดมไปดวยสารอาหารสำาหรบเชอจลนทรยทกอใหเกดโรคหรอไม ซงหากเกดขนแลวจะเปนอนตรายตอผบรโภคอยางรนแรงหรอไม

4.3.2 กระบวนการผลตและการบรหารจดการของโรงงาน เชน มการควบคมการผลตทไดมาตรฐาน มโอกาสทจะมการปนเปอนของเชอจลนทรยทกอใหเกดโรคมากนอยเพยงไร อนตรายอนๆ ทกอใหเกดอนตรายตอผบรโภคอยางรนแรงหรอไม ถาเปนผลตภณฑทอดม

255

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

ดวยสารอาหารสำาหรบเชอจลนทรยทกอใหเกดโรค แตการผลตทวไปไมมสญญาณบงชวาคมอนตรายไมได กไมควรจดเปนผลตภณฑทมความเสยงสง (High Risk)

4.3.3 ผบรโภคโดยพจารณาวากลมผบรโภคมความไวตออนตรายทเกดจากการบรโภคอาหารนนๆ สงเพยงใด และเกดอนตรายอยางรนแรงหรอไม ถามความไวตออนตรายและเกดอนตรายอยางรนแรง เชน เดกทารก คนชรา สนคานนจดเปนกลมความเสยงสง (High Risk)

4.3.4 วธการบรโภคและปรมาณทบรโภค เชน ผบรโภครบประทานโดยตรงทนท หรอตองนำามาผานกระบวนการใหความรอนอก หรอตองนำามาลางทำาความสะอาดแลวผานขบวนการใหความรอน เชน ตม นง ผด ฯลฯ

4.3.5 ความรนแรงทเกดขนเมอบรโภคอาหารนนๆทมการปนเป อนอนตราย เชน Toxin Botulinum

4.3.6 วธการเกบรกษาและการขนสง เชน หากกระบวนการเกบรกษาและการขนสงไมดมโอกาสทำาใหอนตรายทปนเป อนมากบอาหารมอตราการเกดเพมมากขน /รนแรงขนหรอไม

4.3.7 การเลอกซอ ผบรโภคโดยทวไปมความเขาใจในการเลอกซอ หรอไม

4.3.8 ซงการแบงกลมอาหารดงกลาว จะตองพจารณาประกอบรวมกนระหวางหลกประเมนความเสยงอนตรายและความรนแรงของอนตรายในลกษณะและระดบตางๆ ทจะเกด

256

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

กบผบรโภค รวมทงความสามารถในการจดการความเสยงทจะเกดขนวามประสทธภาพมากนอยเพยงใด

ทงนองคประกอบทง 4 สวนดงทไดกลาวไวขางตนนน จะตองมการดำาเนนงานทเชอมโยง และประสานการทำางานรวมกนอยางเปนระบบ อยางไรกตามในชวงสดทายของการศกษาและจดทำาแผนแมบทฯ น องคประกอบทง 4 สวน ดงกลาวไดถกผลกดนเขาสการพจารณาและไดรบความเหนชอบจากคณะรฐมนตรและสภาผแทนราษฎรแลวภายใตชอ สำานกงานมาตรฐาน“สนคาเกษตรและอาหารแหงชาต ในสงกดกระทรวงเกษตรและ ”สหกรณใหเปนหนวยงานกลางของประเทศเพอดำาเนนงานดานการใหบรการและการคาสนคาเกษตรและอาหารแบบเบดเสรจ

นอกเหนอจากองคประกอบทง 4 ดงกลาวขางตนแลว องคประกอบหนงซงเปนหวใจทสำาคญในการเสรมสรางความกาวหนาและขดความสามารถในการแขงขนใหกบอตสาหกรรมอาหารของไทยกคอ องคประกอบในดานการวจย พฒนาและนวตกรรมทางอาหาร ซงรฐบาลจะตองผลกดนใหบงเกดขนอยางเปนรปธรรม โดยถอวาการวจยและพฒนาเปนการลงทนทไมหวงผลกำาไรในรปของตวเงนตอบแทน แตจะเปนผลประโยชนทประเทศชาตจะไดรบกลบมาอยางมากมายในรปของการเจรญเตบโตของภาคอตสาหกรรมอาหารในระยะยาว อนเปนผลมาจากความสำาเรจในดานของการวจยและพฒนา

การสงเสรมและสนบสนนใหเกดการดำาเนนงานวจย พฒนา และนวตกรรมทางดานอาหารอยางจรงจงและตอเนอง มความจำาเปนอยางยงทจะตองดำาเนนการเพอพฒนาใหอตสาหกรรมอาหารของประเทศสามารถแขงขนในตลาดทงในและนอกประเทศได และควรดำาเนนการไปพรอมๆ กบการยกระดบขดความสามารถของอตสาหกรรมอาหาร การสรางความสามารถ

257

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

ดานการแขงขนของอตสาหกรรมอาหาร โดยเฉพาะอตสาหกรรมอาหารขนาดกลางและยอม จำาเปนจะตองไดรบการยกระดบไปสมาตรฐานการปฏบตทงในแงผลตภาพและคณภาพ ซงมหลายปจจยทเกยวของตงแตการสรางทรพยากรบคคลทมคณภาพ การพฒนาระบบบรหารจดการเทคโนโลย รวมถงการพฒนาและประยกตใชเทคโนโลยอยางมประสทธภาพ และปจจยสำาคญทจะสรางความสามารถในการแขงขนไดอยางยงยนของประเทศ กคอ นวตกรรม ซงเปนเครองมอ นโยบายสำาคญทจะเปนแรงขบเคลอนใหเกดการพฒนาเทคโนโลยและการจดการของภาคอตสาหกรรมใหบรรลเปาหมายได การสงเสรมการวจยและ“นวตกรรมทางอาหาร ” มวตถประสงคเพอสงเสรมและสนบสนนการวจย พฒนา และนวตกรรมทางอาหาร ในภาครฐ สถาบนการศกษา และเอกชน และการพฒนาเครอขายความเชอมโยงเพอใหเกดการทำางานวจยและพฒนารวมกน ทงนจะตองเสรมสรางและสนบสนนการวจยและพฒนาทางอาหารเพอสรางฐานวทยาศาสตรและเทคโนโลยใหแขงแกรง ซงประกอบดวย

(1) การพฒนาระบบการสนบสนนและผลกดนใหเกดงานวจยในทศทางทสอดคลองกบความตองการของผใชเทคโนโลย จนถงขนนำาไปใชประโยชนทงในเชงสาธารณประโยชน เชงพาณชย และเชงวชาการ

(2) การพฒนากำาลงคนดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยอาหารทมคณภาพในสดสวนทสอดคลองกบความตองการของทงภาครฐและเอกชน

(3) การเพมขดความสามารถเฉพาะทมอยแลวขององคกรภาครฐ เพอตอบสนองและสนบสนนการพฒนาของอตสาหกรรมอาหาร

(4) การเพมศกยภาพการผลต การพฒนาผลตภณฑ และการบรหารเทคโนโลยของอตสาหกรรมอาหารโดยเฉพาะ

258

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

SMEs ใหมความแขงแกรง เพอใหสอดคลองกบนโยบายของรฐบาลทกำาหนดใหประเทศไทยเปนแหลงผลตอาหารของโลก

(5) การเผยแพรผลงานวจยและการถายทอดเทคโนโลยสภาคเอกชน โดยสนบสนนใหภาคเอกชนเหนความสำาคญและสามารถดำาเนนการวจยไดดวยตนเอง

ซงในประเดนรายละเอยดขององคประกอบดานการสงเสรมการวจยพฒนาและนวตกรรมทางอาหารไดนำาเสนอในยทธศาสตรการพฒนาศกยภาพในการแขงขนดานการพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยในหวขอตอไป

7.2 ยทธศาสตรและแผนงานในการพฒนาอตสาหกรรมอาหาร

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 9 ไดกำาหนดยทธศาสตรทเกยวเนองกบการพฒนาอตสาหกรรมใน 2 ยทธศาสตรหลก ไดแก ยทธศาสตรเพมขดความสามารถในการแขงขนของประเทศ และ ยทธศาสตรการพฒนาความเขมแขงทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย ดงนนเพอใหการพฒนาอตสาหกรรมอาหารของไทยสอดคลองกบวสยทศนของการพฒนาอตสาหกรรมซงจะนำาไปสการเพมประสทธภาพและขดความสามารถในการแขงขนของประเทศ จงไดกำาหนดยทธศาสตรการพฒนาอตสาหกรรมอาหารไวดงน คอ

1. ยทธศาสตรการพฒนาศกยภาพในการแขงขน ประกอบดวย

1.1 ดานการกำาหนดแนวทางนโยบายและแผน (Policy Agenda)

1.2 ดานการบรหารอตสาหกรรมและตนทน (Industrial and Cost Management)

259

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

1.3 ดานการพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลย (Science and Technology Development)ยทธศาสตรดานสารสนเทศขอมลอตสาหกรรม (Food Industry Information)

1.4 ดานการตลาด (Marketing)1.5 ดานความปลอดภยของอาหาร (Food

Safety)2.ยทธศาสตรการสรางเครอขายความเชอมโยงภายใน

กลมอตสาหกรรม และระหวางกลมอตสาหกรรม ประกอบดวย2.1 ดานสารสนเทศขอมลอตสาหกรรม (Food

Industry Information)2.2 ดานความรวมมอระหวางกลมอตสาหกรรม และ

การเชอมโยงระหวางประเทศ (Networking)ทงนยทธศาสตรในดานตางๆ ขางตนหากภาครฐบาล

และเอกชนไดประสานความรวมมอกนอยางจรงจงอยางเปนระบบและตอเนองจะชวยใหการพฒนาอตสาหกรรมอาหารของประเทศสามารถดำาเนนไปอยางมประสทธภาพและเปนไปในทศทางเดยวกน ซงกรอบแนวคดตามยทธศาสตรในดานตางๆ ดงกลาวขางตน มดงน

7.2.1. ยทธศาสตรการพฒนาศกยภาพในการแขงขน

1 ดานการกำาหนดแนวทางนโยบายและแผน (Policy Agenda)

จากปญหาของอตสาหกรรมอาหารทมความสำาคญในระดบสงและอยในอนดบแรกกคอการขาดเปาหมายและทศทางในการพฒนาอตสาหกรรมอาหารของประเทศทชดเจน ดงนน ยทธศาสตรดานการกำาหนดแนวทางนโยบายและแผน จงเปน

260

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

เสมอนเครองมอทสำาคญทจะนำาพาอตสาหกรรมอาหารของประเทศไปสความสามารถในการแขงขนอยางยงยนและมนคงในระยะยาว การกำาหนดนโยบายและแผนงานของอตสาหกรรมอาหารควรจะตองมลกษณะทยดหยน ตามกระแสการเปลยนแปลงของการคาโลกโดยมหนวยงานหนงเดยวทำาหนาทศกษาและประเมนผลกระทบของนโยบายทงภายในและตางประเทศ เพอใหเกดความคลองตวและสามารถนำาเสนอและจดทำาเปนแผนงานในการแกไขปญหาของอตสาหกรรมอาหารไดอยางเปนระบบ การดำาเนนการภายใตยทธศาสตรนตองมองประเดนของอนาคต (Future Oriented) โดยสรางความเขาใจในอดตและสามารถวเคราะหปจจบน เพอนำาไปสการวางแผนระยะยาวในอนาคตในรปแบบของการปองกนและลดการแกไขปญหาทเกดขนจากการทไมไดวางแผนระยะยาว และตองมคำาตอบทชดเจนเปนรปธรรม (Action Oriented) เพอสามารถนำาไปใชใหเกดประโยชนอยางแทจรงได นอกจากนยงจะตองใหความสำาคญกบการศกษาการวจยเชงนโยบาย (Policy Research) ในระดบประเทศเพอเสนอทางเลอกในการดำาเนนนโยบายทมความยดหยนสอดรบกบการเปลยนแปลงของกระแสการคาโลก และควรจะตองมคณะกรรมการซงมผทเกยวของทกฝายรวมกนประเมนผลของนโยบายอยอยางตอเนอง โดยใหความสำาคญกบการประสานงานกนอยางใกลชดระหวางภาครฐและเอกชนเพอใหเกดการวางแผนในเชงรกดานการพฒนาอตสาหกรรมอาหาร

แผนงานรองรบยทธศาสตรการพฒนาศกยภาพในการแขงขนดานการกำาหนดแนวทางนโยบายและแผน (Policy Agenda)แผนงานท 1 ศกษาวจยเชงนโยบายเพอกำาหนดทศทางและ

แผนงานในการพฒนาและแกไขปญหาอตสาหกรรม

261

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

อาหารของประเทศอยางตอเนองตามการเปลยนแปลงของสภาวะการณทางการคาของโลก

แผนงานท 2 สงเสรมความรวมมอระหวางภาครฐและเอกชนในการดำาเนนงาน และตดตามผลตามแผนงานในการพฒนาและแกไขปญหาอตสาหกรรมอาหารของประเทศ

2. ดานการบรหารอตสาหกรรมและตนทน (Industrial and Cost Management)

แนวทางการพฒนาอตสาหกรรมอาหารเพอใหสามารถแขงขนไดในระยะยาวควรมงประเดนในดานการพฒนาผลตภาพการผลต (Productivity) และดานทรพยากรมนษย โดยใหความสำาคญในประเดนตางๆ ไดแก การจดทำากจกรรมการเพมผลผลตในโรงงานอตสาหกรรม และการควบคมคณภาพและมาตรฐานสากลซงเปนประเดนทกำาลงมการกลาวถงกนมากทสดเนองจากกำาลงกลายมาเปนขอกำาหนดในการนำาสนคาเขาไปจำาหนายยงประเทศตางๆ โดยเฉพาะอยางยงกลมประเทศทพฒนาแลวซงเปนตลาดทสำาคญ

ดงนนผประกอบการจงตองมการควบคมคณภาพและปรบกระบวนการผลตใหเขาสมาตรฐานสากลตางๆ เชน การจดทำาระบบ GMP/HACCP ISO 9000 ISO 14000 โดยเรวทสดเพอรกษาสวนแบงตลาดและสรางศกยภาพทางการแขงขนในระยะยาว ในขณะเดยวกนกจะตองคำานงถงตนทนในการประกอบการอนจะสงผลกระทบโดยตรงตอผลกำาไรของบรษทดวย ซงการทำากจกรรมเพมผลผลตจะสามารถชวยลดความสญเสยในกระบวนการผลต เพมประสทธภาพในการปฏบตงาน และลดตนทนในการดำาเนนการได

262

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

แนวทางการดำาเนนงานตามกรอบยทธศาสตรนควรมการศกษาเปรยบเทยบความสามารถในการดำาเนนงานของอตสาหกรรมอาหารเพอกำาหนดระดบและศกยภาพของอตสาหกรรมอาหารในทกขนตอนตงแตดานการผลตวตถดบ การขนสง การผลตในโรงงาน และการบรหารการจดการดานการตลาดในรปแบบของ Benchmarking โดยเปรยบเทยบรปแบบการผลตของอตสาหกรรม เชน การศกษาเปรยบเทยบการผลตในรปแบบดชนชวดความสำาเรจ (Key Performance Index: KPI) โดยมงเนนทการปรบปรงการดำาเนนงานทมลกษณะเฉพาะในอตสาหกรรมอาหาร โดยในระยะสนอตสาหกรรมอาหารของไทยควรมงเนนการบรหารตนทน ดงน

ตนทนการผลตของวตถดบ ไดแก การผลตทตองการพฒนาระบบการผลตทด (Good Agricultural Practice) ทงการผลตพชและสตวตลอดกระบวนการจนกระทงถงการจดการหลกการเกบเกยว (Post Harvest) รวมไปถงการจดการทรพยากรเพอใหมกระทบตอสงแวดลอมนอยทสด

ตนทนดานการขนสงวตถดบสงโรงงานอตสาหกรรมแปรรป ไดแก การพฒนาและจดระบบการขนสงวตถดบใหมประสทธภาพเพอลดความสญเสยในดานของคณภาพ นำาหนก และลกษณะทางกายภาพของวตถดบ

ตนทนการผลตในโรงงาน ไดแก การปรบปรงการผลตใหมมาตรฐานยอมรบทวโลก เชน GMP / HACCP รวมถงการเพมผลผลตในโรงงานอาหารเพอลดตนทนการผลต

ตนทนของการขนสงสนคาเขาสตลาด (Logistic) ไดแก การขนสงและการกระจายสนคา รวมทงคาใชจายอนๆ ทางการตลาด เชน คาธรรมเนยมรายการสนคา

263

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

(Listing Fee) คาธรรมเนยมแรกวางจำาหนาย (Entry Fee) คาจดวางชน (Shelf Fee) เปนตน

แผนงานรองรบยทธศาสตรการพฒนาศกยภาพในการแขงขนดานการบรหารอตสาหกรรมและตนทน (Industrial and Cost Management)แผนงานท 1 สงเสรมและพฒนาประสทธภาพใหกบผประกอบ

การอตสาหกรรมอาหารในดานการบรหารอตสาหกรรมและตนทนในการดำาเนนธรกจ โดยการอบรมและใหคำาปรกษาแนะนำา

แผนงานท 2 การสรางผเชยวชาญและทปรกษาดานการบรหารอตสาหกรรมและตนทนแผนงานท 3 การจดหาแหลงเงนทนอตราดอกเบยตำาใหแกผ

ประกอบการโรงงาน เพอปรบปรงขบวนการผลต การเพมผลผลตในโรงงานอตสาหกรรมและการจดทำาระบบคณภาพ / ความปลอดภยในการผลตอาหาร

3. ดานการพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลย 1

ปจจบน ความสามารถดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยไดกลายเปนปจจยหนงทใชกำาหนดความสามารถในการแขงขนของแตละประเทศ จะเหนไดจากการจดทำาดชนชวดความสามารถดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยในรปแบบตางๆ ทงนความสามารถทางเทคโนโลยแบงไดเปน 4 ระดบ เรมตงแตการใชแรงงานเขมขน (labor-intensive level) การใชทกษะเขมขน (skill- intensive level) การใชเทคโนโลยเขมขน (technology- intensive level) และระดบสดทายคอ การใชการวจยและ1 โดยความรวมมอจากศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพ

264

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

พฒนาเขมขน (research and development intensive level) ซงอตสาหกรรมขนาดกลางและยอมของไทยสวนใหญอยในระดบตน ดงนน จงจำาเปนอยางยงทจะตองเสรมสรางใหอตสาหกรรมสามารถดำาเนนการสระดบสงสดได (สวทช., 2544) เพอพฒนาใหประเทศไทยเปนแหลงผลตอาหารของโลก โดยวทยาศาสตรและเทคโนโลยเปนปจจยหลกทสำาคญปจจยหนงทจะสนบสนนใหภาคการผลตสามารถเพมประสทธภาพในการผลต พฒนาผลตภณฑอาหารทมความปลอดภยและมคณภาพ รวมถงการเพมมลคาผลตภณฑ

แผนยทธศาสตรนมงเนนการสรางกลไกจากภาครฐทจะสนบสนนและสงเสรมการพฒนาขดความสามารถทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยเพอสรางความสามารถในการแขงขนของอตสาหกรรม/ภาคเอกชนไดอยางเหมาะสมและมประสทธภาพในวงกวาง ซงจะประกอบดวยมาตรการทเหนผลไดในระยะสน และมาตรการทจะสรางฐานรากทแขงแกรงใหกบอตสาหกรรมอาหารในระยะปานกลาง-ระยะยาว แผนยทธศาสตรดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยจงประกอบดวยมาตรการ 5 ดาน ดงน

31. มาตรการดานประยกต / ปรบใชงานวจย พฒนา และนวตกรรมทมอย เพอพฒนาขดความสามารถทางการแขงขนของอตสาหกรรม/ภาคเอกชน ใหถงขนการนำาไปประยกตใชไดอยางกวางขวาง เหมาะสม และตอเนอง

มาตรการนมงเนนการสรางระบบหรอชองทางทจะนำาเอาองคความร วธการ เทคโนโลยและนวตกรรมทมอยแลวทงในประเทศและตางประเทศ มาประยกตใชในภาคการผลตเพอใหเกดมลคาเพมทางเศรษฐกจ จงเปนมาตรการทสามารถเหนผลไดในระยะสน ดวยกลไกขบเคลอนใหเกดการรบชวงพฒนาและการ

265

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

ประยกตใชเทคโนโลยในภาคการผลตอาหารอยางเหมาะสมและตอเนอง ดงน

1. การถายทอดเทคโนโลย เพอนำาเอาผลงานวจย พฒนา และนวตกรรม ตลอดจนเทคโนโลยทไดรบการพฒนาแลวทงจากในและตางประเทศ ถายทอดไปสผประกอบการในภาคอตสาหกรรมทเกยวของโดยตรงอยางมประสทธภาพและประสทธผล รวมถง การแพรกระจายเทคโนโลยในลกษณะวงกวางสภาคอตสาหกรรม โดยเฉพาะอยางยงในกลมของ SMEs ทมความหลากหลายและจำานวนมาก

2. การบรการใหคำาปรกษา ดวยการจดใหมทปรกษาเทคโนโลยเพอชวยวเคราะหปญหาทางเทคนคเบองตน และสรรหาผเชยวชาญเฉพาะดาน เพอชวยแกไขปญหาทงดานเทคนค และการบรหารจดการระบบคณภาพในโรงงาน

3. การรวมกลมเปน Consortium ระหวางภาคเอกชน ภาครฐ และสถาบนการศกษาทอยในสาขาเดยวกน เพอรวมกนกำาหนดทศทางการวจย พฒนา และนวตกรรม รวมถงการรบและแพรกระจายเทคโนโลยระหวางสมาชกใหสอดคลองกบความตองการของภาคเอกชน ซงจะเปนกลไกทเปนลกษณะ two-way communication

4. การบรการดานทรพยสนทางปญญา เพอสนบสนนใหอตสาหกรรมไทยสามารถเรยนลดจากเทคโนโลยทไดรบการพฒนาและจดสทธบตรไวในตางประเทศ รฐจะทำาหนาทในการตดตาม วเคราะห และเลอกสรรสทธบตรจาก

266

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

ตางประเทศทมศกยภาพตอการพฒนาอตสาหกรรมและใกลหมดอายสทธบตร และการเจรจาตอรองระดบประเทศเพอไดสทธในการใชเทคโนโลยสำาหรบภาคอตสาหกรรมโดยรวม (Technology Acquisition)

3.2 มาตรการดานการวจยและพฒนาทสอดคลองกบความตองการของภาคอตสาหกรรมและสามารถนำาไปสการประยกตใชไดจรง

มาตรการนมเปาหมายทงในสวนทจะ “แกปญหาทมอย ” และเพอ หาโอกาสใหม “ ”สำาหรบอตสาหกรรม โดยการนำาเอาความตองการของภาคอตสาหกรรม และแนวโนมของโลกมาเปนตวกำาหนดโจทยวจย และเพอใหเกดผลกระทบในวงกวางและชดเจนตองกำาหนดเปนแผนงานระดบชาต (National program) ในแตละผลตภณฑ โดยประกอบดวยมาตรการยอย ดงน

3.2.1 การวจยเพอพฒนาผลตภณฑอาหาร (Research for Food Product Development) เพอนำาไปสการพฒนาผลตภณฑใหมจากวตถดบหลกของประเทศ ผลพลอยไดหรอของเสยจากโรงงาน และการพฒนากระบวนการผลตใหมประสทธภาพยงขน เพอถายทอดใหภาคการผลตนำาไปประยกตใชตอไป อาท การพฒนาผลตภณฑอาหารไทยใหเปนผลตภณฑพรอมบรโภค หรออาหารเพอสขภาพ เปนตน

3.2.2 การวจยมาตรฐานผลตภณฑอาหาร (Food Standard Research) เพอใชเปนเกณฑ/แนวทางในการกำาหนดมาตรฐานสำาหรบ

267

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

อาหารทยงไมมมาตรฐานรองรบ หรอเปนขอมลในการปรบปรงมาตรฐานอาหารทมอยแลวใหดยงขนตอไป และใหเกดขอมลทางวทยาศาสตรสำาหรบเปนหลกฐานอางองในการเจรจาตอรองทางการคา และการกำาหนดมาตรฐานในระดบสากล โดยการศกษาและวจยขอมลทางวทยาศาสตร อนเปนเอกลกษณหรอคณลกษณะของผลตภณฑอาหารไทย โดยเฉพาะผลตภณฑทมศกยภาพในการสงออก แบงออกเปน

3.2.3 การวจยมาตรฐานคณภาพ เนนศกษาและวจยเพอใหไดเกณฑคณภาพและคณลกษณะของผลตภณฑอาหารไทย

3.2.4 การวจยมาตรฐานความปลอดภย เนนศกษาและประเมนความเสยงอนตรายทางชวภาพของผลตภณฑอาหาร ไดแก ศกษาขอบงชของอนตรายทางดานจลนทรย

(micro hazard identification) ประเมนความเสยงของอนตรายทวเคราะหได

(risk assessment) ประสานงานเชอมโยงกบหนวยงานทเกยวของ

เพอนำาขอมลไปประยกตใชกบผประกอบการ และหนวยงานทเกยวของเพอจดทำาการวเคราะหความเสยง (Risk Analysis)

3.2.5 การสนบสนนใหเกดงานวจยในภาคอตสาหกรรม/การบมเพาะเทคโนโลย เพอเพมความสามารถในการวจยและพฒนาใหภาคเอกชน โดยจดหานกวจยเพอใหคำาแนะนำาและเปนพเลยงคอยชวยเหลอในการทำางานวจยของภาคเอกชน ซงเปนกลไกใหเอกชนสามารถเขาถง

268

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

นกวจยและหนวยงานของภาครฐไดสะดวกและรวดเรวยงขน โดยผลในระยะยาวจะทำาใหอตสาหกรรมสามารถดำาเนนการวจยไดดวยตนเอง มความรความเขาใจในองคความรอยางแทจรง สามารถทจะพฒนา/ดดแปลงความรและเทคโนโลยตางๆ เพอกอใหเกดประโยชนตอผลตภณฑ/สนคาของตน จนอาจจะถงขนนำาไปคดคน/พฒนาเปนผลตภณฑใหมออกสตลาดโดยตนเองกเปนได

3.2.6 การสนบสนนงานวจยพนฐานดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยอาหาร (Basic Research in Food Science and Technology) เพอเปนเครองมอทจะทำาใหประเทศมความสามารถแกไขปญหาทสำาคญไดดวยตนเอง การทำาวจยและพฒนาเองจะทำาใหมความรอยางถองแทในเชงลกของเรองทศกษาวจย ทำาใหสามารถแกไขปญหาและเขาใจความสำาคญของเรองนนๆ ทงหมด เชน การศกษาคณสมบตเชงหนาทของวตถดบทางการเกษตรแตละชนด เปนตน โดยการสนบสนนในลกษณะทเปน Thematic Program และมลกษณะการวจยทเปนเครอขาย

3.2.7 การบรหารจดการงานวจยและพฒนาดานวทยาศาสตรและเทค โนโลย การบรหารจดการเปนหวใจสำาคญทจะนำาพาไปสเปาหมายทวางไวไดอยางมประสทธภาพ

269

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

สนบสนนการวจยแบบเนนกลมวจยหรอเปนโปรแกรมมากขน ประกอบดวยการวจยลกษณะสหสาขาวชาเพอใหเกดงานวจยทมงเปาตามแผนงานระดบชาต (National Program) และสามารถปรบเนนใหเกดการวจยในเรองทจำาเปนในอนาคตได

กระตนและสนบสนนใหเกดการทำางานขามหนวยงานวจย เพอสรางเครอขายการวจย

การประเมนผลโครงการวจย ตองประกอบดวย การประเมนขอเสนอโครงการ (preview) การตดตามประเมนความกาวหนา (monitoring) และการประเมนผลงานทเกดขน (evaluate) ในดานความเหมาะสมในแงเทคนควชาการ ความสามารถของคณะนกวจย ระยะเวลา และประโยชนทเกดขนทงในแงผลงานทเกดขน (output) และผลลพธจากงานวจย (outcome)

33. มาตรการดานการสรางกำาลงคนและพฒนาวชาชพทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยอาหาร

การพฒนากำาลงคนเปนเรองสำาคญทจำาเปนจะตองเรงทำา ทงในดานการทำาวจย พฒนาและนวตกรรม และการบรหารจดการเทคโนโลย (Technology management skill) เพอสามารถตดตามความกาวหนาในวทยาการ การเลอกและประยกตใชเทคโนโลยไดอยางเหมาะสม

3.3.1 การยกระดบความรความสามารถของบคลากรภาคการผลต ในระดบแรงงาน/ปฏบตงานของสายการผลต และระดบหวหนางาน โดยผานกลไกการฝกอบรมบคลากรใหมความร

270

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

ความสามารถในการใชเทคโนโลยและเครองจกรสมยใหม ดวยการจำาแนกประเภทและระดบความรความชำานาญทตองการ เพอพฒนาหลกสตร สอและสรรหาวทยากรทเหมาะสม โดยมกลไกการประเมนและทดสอบบคลากรอยางเปนระบบ (Operator certification)

3.3.2 การพฒนานกวจยสาขาเทคโนโลยอาหาร จดสรรทนการศกษาในสาขาวชาวทยาศาสตรและเทคโนโลยการอาหาร และสาขาทเกยวของอยางตอเนองและมทศทาง เพอพฒนาและสงเสรมการผลตบณฑตระดบปรญญาโทและเอกใหไดคณภาพและปรมาณตามความตองการของประเทศอยางมประสทธภาพ สงเสรมใหนกศกษาไดเขารวมในโครงการการเรยนการสอนเชงปฏบตการจรง (Practice School) ดานวทยาศาสตร เทคโนโลยและวศวกรรมอาหาร เพอกระตนใหนกศกษาตนตวในการทำางานวจยและพฒนา และไดรบฝกปฏบตจรงในโรงงานอตสาหกรรมอาหาร

3.3.3 การพฒนาวชาชพทเกยวของกบอตสาหกรรมอาหาร ไดแก สรางผฝกอบรม (Trainer) เพอเปน

ตวกลางในการถายทอดความร/เทคโนโลย ทขยายผลสภาคอตสาหกรรมอาหารของประเทศ

สรางผเชยวชาญคนไทยดาน Food quality and safety เพอจดทำาระบบคณภาพในโรงงานอาหาร (Risk

271

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

management, GMP, HACCP, Food toxicology) รวมถงการพฒนาใหเกดอาชพผเชยวชาญ

พฒนาบคลากรดานการทดสอบและสอบเทยบดวย เนองจากในอนาคตผผลตมแนวโนมจะใชระบบควบคมการผลตแบบอตโนมตมากขน ความตองการวศวกรทมความเขาใจธรรมชาตและกระบวนอาหารมากขน

3.3.5 การพฒนาบคลากรในหนวยงานททำาหนาทกำากบดแลมาตรฐานและความปลอดภย เชน นกเทคนค/นกวจยดานความปลอดภยทางชวภาพ

34. มาตรการดานโครงสรางพนฐานทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย เพอยกระดบหนวยงานวจยของประเทศใหมศกยภาพสงขนในระดบสากลและสามารถดำาเนนการวจยและศกษาดานนนๆ ไดเปนอยางด และมเครอขายเชอมโยงระบบขอมลสารสนเทศ

เนนการกระจายออกไปตามภมภาคตางๆ ทงดานบคลากร เทคโนโลย และความมมาตรฐานทดเทยมกน โดยหนวยปฏบตการเหลานจะเปนศนยรวมเครองมอและบคลากรทมความสามารถเฉพาะดานสง ซงจะเปนโครงสรางพนฐานสำาคญทเออใหการดำาเนนงานวจยดานอาหารของประเทศเปนไปอยางมประสทธภาพ สามารถบรรลเปาหมายและวตถประสงคทวางไวได และสามารถรองรบการใหบรการทางวชาการแกภาคอตสาหกรรม โดยเฉพาะอตสาหกรรม SMEs ทงในทองถนและระดบประเทศ

272

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

รวมถงการเพมขดความสามารถของหนวยงานตรวจวเคราะห เชน การตรวจวเคราะหทางอาหาร การสอบเทยบเครองมอวด เปนตน โดยกลไกการสรางเครอขายเชอมโยงระหวางหนวยงาน/แหลงความรตางๆ ทมอยอยางทวถงและทนสมย

3.4.1 การสนบสนนและเสรมสรางขดความสามารถของหนวยปฏบตวจยทมอยแลวในปจจบน โดยเนนทหนวยปฏบตการวจยเฉพาะทางทมความสามารถ และศกยภาพหรอฐานความพรอมในการพฒนาเทคโนโลยเฉพาะทางใหมความเขมแขงและศกยภาพทเพมสงขน โดยสามารถดำาเนนการศกษาวจยและพฒนาในดานนนๆ ไดเปนอยางด

3.4.2 การสนบสนนและสงเสรมใหมการจดตงหนวยงานเฉพาะทาง เพอรองรบเทคโนโลยขนสงทมอยแลวหรอเทคโนโลยใหมทจะเกดขนในอนาคต ยกระดบความสามารถในการพฒนา/ปรบปรง และตรวจสอบผลตภณฑดานอาหารใหมศกยภาพสงยงขน ไดแก ศนยศกษาคณสมบตเชงหนาทของอาหาร (Food Functional Properties Research Center), ศนยวจยเพอพฒนาผลตภณฑอาหาร (Research Center for Product Development), ศนยการทดสอบและประเมนคณภาพทางประสาทสมผส (Sensory Evaluation Center), ศนยวจยและพฒนาบรรจภณฑสำาหรบอาหาร (Center for Packaging Research and Development) เปนตน

273

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

3.4.3 การพฒนาระบบเครอขายความเชอมโยงกบหนวยงานทเกยวของทงทางตรงและทางออม เพอใหภาคอตสาหกรรมเกดการพฒนาธรกจอยางครบวงจร โดยการพฒนาระบบสารสนเทศทางเทคโนโลยอาหารควบคไปกบศนยขอมลสารสนเทศทางการตลาด/เศรษฐกจของผลตภณฑดานอาหาร เชน ฐานขอมลความสามารถทางเทคโนโลยของระดบผประกอบการ (Firm Level) ฐานขอมลความตองการเทคโนโลยของผประกอบการ และฐานขอมลผเชยวชาญดานเทคโนโลยอาหารและสาขาทเกยวของ เปนตน

35. มาตรการดานการวจยเชงนโยบาย

เพอปรบยทธศาสตรดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย และมาตรการตางๆ ใหกาวทนเงอนไขของการคาโลกทเปลยนแปลง และความกาวหนาของเทคโนโลย โดยอาศยการประสานความรวมมอและรวมคดจากทกหนวยงานทเกยวของจากภาครฐและภาคเอกชน ในการตดตาม ประเมน และวเคราะหระดบความสามารถและความตองการทางเทคโนโลยของกลมผประกอบการในประเทศ แนวโนมของเทคโนโลย และความตองการของผลตภณฑอาหารในอนาคต ไมวาจะเปนในเรองของรปแบบ ขอกำาหนดกฎเกณฑ และมาตรฐานตางๆ พรอมทงขดความสามารถทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยทางอาหารของประเทศคแขง

แผนงานรองรบยทธศาสตรการพฒนาศกยภาพในการแขงขนดานการพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลย (Science and Technology Development)

274

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

แผนงานท 1 สงเสรมและสนบสนนใหเกดการพฒนาและประยกตใชงานดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยในทกขนตอนของหวงโซอาหาร (Food Chain)

แผนงานท 2 การวจยและพฒนาผลตภณฑอาหารทมมลคาเพมสงในเชงพาณชยแผนงานท 3 การสงเสรมและสนบสนนการวจยของผประกอบการอตสาหกรรมอาหารแผนงานท 4 การพฒนาเทคโนโลยดานอตสาหกรรมอาหารท

เปนภมปญญาไทยทสามารถตอยอดสตลาดโลกไดแผนงานท 5 การประสานความรวมมอระหวางผประกอบการ

อตสาหกรรมอาหารและหนวยงานสนบสนนทนวจยเพอการพฒนางานวจยเชงพาณชย

แผนงานท 6 สงเสรมและสนบสนนใหเกดความรวมมอในลกษระรวมลงทนเพอการถายทอดเทคโนโลยการผลตกบประเทศทมเทคโนโลยชนสง

แผนงานท 7 สงเสรมและสนบสนนใหเกดการประยกตใชผลงานวจยและนวตกรรมทมอย เพอพฒนาขดความสามารถในการแขงขนของอตสาหกรรม

แผนงานท 8 สงเสรมและสนบสนนการพฒนาอาชพดานดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยและการสรางบคคลากรใหมความเพยงพอตออตสาหกรรมอาหาร

4. ดานการตลาด (Marketing)

ความสำาเรจทางเศรษฐกจการคาของประเทศจะเกดขนได ภาครฐบาลและอตสาหกรรมจะตองใหความสำาคญตอความรวมมอระหวางกนอยางจรงจงภายใตการดำาเนนกลยทธทางการตลาดเชงรกทชดเจนและถกตอง ซงความเหนอชนทางการตลาด

275

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

เปนปจจยสำาคญทจะตดสนความสำาเรจของอตสาหกรรมอาหารของไทยในสภาวะการแขงขนทรนแรงในปจจบน ปจจยทสำาคญกคอความสามารถของภาครฐและภาคอตสาหกรรมอาหารของไทยทจะเรยนรคแขงขน คคา ผบรโภค และสภาพแวดลอมทางการตลาดอยางลกซงและเทาทน เพอนำาไปสการวางกลยทธทางการตลาดไดอยางมประสทธภาพและบรรลผลสำาเรจ

ในชวงอดตทผานมาอาจกลาวไดวาความสำาเรจในดานการสงออกสนคาอาหาร-เกษตรของไทย เกดขนจากความไดเปรยบในดานปจจยการผลตผนวกกบการเอออำานวยในบรรยากาศการคาของโลกทมประเดนในเรองของขอกดกนอนเนองมาจากขออางในดานมาตรฐานและคณภาพสนคาเขามาเกยวของคอนขางนอย แตในสถานการณการแขงขนของโลกปจจบนไดมประเดนดานกฎระเบยบ มาตรฐานสขอนามยเขามาเกยวของมากยงขน และถอเปนอปสรรคทางการคาทสำาคญของไทยในสภาวะทประเทศยงขาดความพรอมทจะสนบสนนใหอตสาหกรรมอาหารมความไดเปรยบในการแขงขน นอกจากนนในความเปนจรง ภาครฐและผประกอบการอาหารยงขาดมาตรการเชงรกในการพฒนาสนคาใหมและตลาดใหม เชน ขาดการพฒนาผลตภณฑและสรางตรายหอ (Brand name) ของประเทศใหมลกษณะเดนเปนทยอมรบของตางประเทศ ทำาใหไมสามารถกำาหนดราคาไดเอง และเสยเปรยบดานการตอรองราคาซงบางครงตองขายผานนายหนา (Broker) นอกจากนนผประกอบการสวนใหญยงไมเขาถงชองทางการตลาดในเชงลกอยางเพยงพอ โดยสวนใหญเขาถงไดแคผนำาเขา ดงนนจงตองหาทางเจาะชองทางการตลาดใหใกลผบรโภคมากยงขน เพอเพมมลคาของสนคาใหไดมากทสด

การทตลาดสนคาอาหารสงออกถกกำาหนดโดยผบรโภคเปนหลก (Consumer Driven) ดงนนการพฒนา

276

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

และสงเสรมการตลาดสนคาอาหารทงภายในและตางประเทศโดยใหความสำาคญกบผบรโภคโดยเฉพาะอยางยงดานความปลอดภยของอาหาร จงมความสำาคญและเปนปจจยหลกในการชผลสำาเรจของอตสาหกรรมอาหารไทย การปรบตวเพอใหบรรลเปาหมายการตลาดดงกลาวขางตน จงควรกำาหนดยทธศาสตรดานการตลาดของอตสาหกรรมอาหารใหเกดขนภายใตความรวมมอในการทำางานอยางใกลชดระหวางภาครฐและเอกชน โดยรฐจะตองสนบสนนและสรางปจจยทางการตลาดและโครงสรางพนฐานทดรวมทงผอนปรนหรอลดกฎระเบยบทเปนอปสรรคตอการประกอบการ (Relaxing Constraint) พฒนาบคลากร และความสามารถในการผลตสนคาอาหารใหตรงกบความตองการของตลาดรวมถงการทจะตองเสรมสรางพนธมตรทางการคา เพอเพมประสทธภาพในการเจรจาการคาภายใตกรอบการคาตางๆ นอกจากนจะตองปรบเปลยนทศนคตการทำางานของหนวยงานภาครฐจากผควบคมไปสผอำานวยความสะดวก และปรบปรงกลไกเชอมโยงใหการทำางานระหวางหนวยงานภาครฐและเอกชนใหมความสอดคลองประสานกนมากขน โดยมการตดตามและประเมนผลอยางตอเนอง เพอนำาไปสทศทางการทำางานรวมกนทดและมประสทธภาพมากยงขน

ยทธศาสตรการพฒนาทางดานการตลาดจะตองมงไปสการพฒนาใน 3 ระดบทงตลาดภายในประเทศ ตลาดการคาภมภาค และตลาดตางประเทศ (ดแผนภาพ 7.1) โดยการพฒนาตลาดภายในประเทศนนจะตองเนนการสรางความสมดลยใหเกดขนกบมาตรฐานคณภาพความปลอดภยในขบวนการผลตและตวผลตภณฑอาหารพรอมๆ กบการกระตนอปสงคภายในประเทศ ทงนจำาเปนจะตองสรางตราสนคาไทย (Thailand Brand) เพอสรางมลคาเพมใหกบสนคาอาหารโดยนอกจากจะสอใหเหนถงสนคาทผลตในประเทศไทยและมตราสนคาเปนของตนเองแลว ยง

277

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

จะเปนการสอใหเหนถงลกษณะเดนของสนคานนๆ ดวย เชน ลกษณะเดนทางดานความปลอดภย (Food Safety) ของอาหารไทย เปนตน ขณะเดยวกนจะตองพฒนาตลาดการคาภมภาค (หมายรวมถงการคาชายแดน และตลาดการคาภมภาค) เพอใหการคาขายระหวางกนมความสอดคลองมากขน โดยไมตองอาศยประเทศทเปนสอกลางทางการคาอยางเชน สงคโปร และตลาดตางประเทศ ซงจะทำาใหไทยสญเสยมลคาและโอกาสทางการตลาด

นอกจากนน เพอเปนการรกษาและขยายฐานสงออกในตลาดตางประเทศใหมากขน โดยอาศยมาตรการการตลาดในเชงรก จำาเปนจะตองจดตง บรษทกลางดานการคา (International Trading Firm) และศนยกระจายสนคา (Thailand Plaza) ณ ตางประเทศรวมไปถงการเพมชองทางการเจาะตลาด (Marketing Penetration) ใหสามารถเขาถงผบรโภคในตางประเทศไดมากขน โดยเฉพาะตลาดใหมทมกำาลงซอเพมขน เชน ตลาดอนโดจน ตลาดประเทศกำาลงพฒนา และตลาดอาหารมสลม รวมถงการสรางภาพพจนและความเชอถอในสนคาอาหารไทยผานชองทางรานอาหารหรอภตคารอาหารไทย (Thai Cuisine) ในตางประเทศโดยภาครฐตองวเคราะหและจดทำาขอมลทางการตลาดแกผประกอบการ ไดแก การเขาสตลาด (Market Access) ขนตอนการดำาเนนการทางการตลาด นโยบายดานการแขงขน (Competition Policy) ของประเทศผนำาเขา การกำาหนดคาใชจายดานการทำาตลาด เชน คาธรรมเนยมรายการสนคา (Listing Fee) คาจดวางชน (Shelf Space) คาธรรมเนยมแรกวางจำาหนาย (Entry Fee) เปนตน โครงสรางตลาดสนคาในตางประเทศ (Market Structure) คแขงขน (Rivalry) รวมถงจำานวนผผลต ผสงออกในตางประเทศ กลมธรกจ ชองทางการจดจำาหนาย กลมผคาปลกในประเทศผนำา

278

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

เขา (ซปเปอรมาเกต ตลาดสด) และการสงเสรมการตลาดในตางประเทศผานงานแสดงสนคาและการจดนทรรศการตาง ๆ เปนตน สวนผลตภณฑทมงตลาดเฉพาะ (Niche Market) ตองมแหลงขอมลดาน รสนยม รสชาต ดานผลตภณฑ ความสามารถดงดดลกคาของผลตภณฑ รปลกษณภายนอก บรรจภณฑ ตำาแหนงของผลตภณฑ มสวนแบงตลาด เพอผประกอบการสามารถนำาไปใชไดทนท

นอกจากนน การดำาเนนยทธศาสตรดานการตลาดจะตองควบคไปกบการดำาเนนการเจรจาตอรองกบประเทศคคาอยางมชนเชง เพอใหสามารถนำาขอตกลงตางๆ มาใชใหเกดประโยชนกบประเทศมากทสด ภาครฐจะตองสามารถเจรจาตอรองในลกษณะผเจรจาชนยอดระดบโลก (World Class Negotiator) โดยใชเทคนคการเจรจาเชงรกมากกวาเชงรบ สามารถยนขอเสนอตอรองแลกเปลยนอยางยตธรรม เพอมใหไทยตกเปนฝายเสยเปรยบหรอคาดหวงการพงพาจากตางประเทศมากจนเกนไป

อยางไรกตามในการเจรจาการคาสนคาอาหารมองคประกอบดานมาตรฐานสขอนามยเขามาเกยวของอยางมากมายในทกระดบจงจำาเปนทจะตองมขอมลทางดานวทยาศาสตรทชดเจนเพยงพอและนาเชอถอไดเปนสวนสนบสนนทสำาคญในการเจรจาตอรอง ซงกรณดงกลาวประเทศไทยยงขาดความพรอมทงในดานของขอมลการวจย อปกรณเครองมอ และหนวยงานซงทำาหนาทในการดำาเนนการศกษาวจย โดยเฉพาะ ดงนนจงจำาเปนทจะตองเรงดำาเนนการเพอสรางศกยภาพและความสามารถใหบงเกดขนโดยเรวแผนภาพ 7.1 การเจาะตลาดอยางมประสทธผลผานตลาดในประเทศ ตลาดการคาภมภาค

279

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

และ ตลาดตางประเทศ

แผนงานรองรบยทธศาสตรการพฒนาศกยภาพในการแขงขนดานการตลาด (Marketing)แผนงานท 1 การสงเสรมและสนบสนนใหมการจดลขสทธ

สทธบตร เครองหมายการคา และทรพยสนทางปญญาของผลตภณฑอาหารและการเกษตร

แผนงานท 2 การสงเสรมการตลาดสนคาอาหาร โดยการเนนลกษณะเฉพาะของสนคา (Product Differenciatation : Niche Narket)

แผนงานท 3 การสราง Thailand Brand เพอเพมมลคาทางการตลาด และแสดงถงลกษณะเดนของสนคาอาหารไทย

แผนงานท 4 พฒนาตลาดการคาและความรวมมอทางการคาในตลาดภมภาค รวมทงสรางพนธมตรในประเทศคคาอยางตอเนอง

280

สนคาทตรงตามความตองการตลาดการสรางพนธมตรคคาการเจรจากรอบการคาสงเสรม/ขยายตลาดการคาชายแดนEconomic ZoneInternational Trading FirmThailand brandThailand PlazaFood SafetyMarketing Penetration

การบรหารจดการกฎระเบยบ

โครงสรางพนฐาน

ตลาดภายในประเทศ

ตลาด

การคา

ชายแดนและภมภาค

ตลาดการ

คาโลก

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

แผนงานท 5 การจดนทรรศการ งานแสดงสนคา และพฒนาสอเพอการประชาสมพนธในรปแบบตางๆ ในประเทศทมโอกาสการสงออก เพอรกษาตลาดและขยายตลาดทงตลาดเดมและตลาดใหม

แผนงานท 6 สงเสรมความรวมมอระหวางภาครฐและเอกชนในการจดทำากลยทธและการดำาเนนการทางการตลาดในเชงรก

แผนงานท 7 สรางความสามารถในการเจรจาตอรองกบประเทศคคาอยางมชนเชงในลกษณะผเจรจาชนยอดระดบโลก (World Class Negotiator) เพอใหสามารถนำาขอตกลงตางๆ มาใชใหเกดประโยชนกบประเทศมากทสด

5. ดานความปลอดภยของอาหาร (Food Safety)

ตามความหมายของโครงการมาตรฐานอาหารระหวางประเทศ หรอ Codex Alimentarius ความปลอดภยของอาหารหมายถง ความมนใจทวาอาหารนนจะไมกอใหตดอนตรายขน แกผบรโภคหากไดมการจดเตรยม ปรง ผสม และบรโภคถกตองตามลกษณะทมงหมายสำาหรบอาหารนน นอกจากนองคการอนามยโลกยงไดกำาหนดกลยทธ 10 ขอ วาดวยความปลอดภยดานอาหาร เพอนำาไปสการจดตงระบบความปลอดภยดานอาหารของประเทศตางๆ ไว 2

กระทรวงสาธารณสข โดยสำานกงานคณะกรรมการอาหารและยาไดมการจดทำาขอเสนอระบบความปลอดภยดานอาหารแหงชาต (National Food Safety Program) ขนโดยกำาหนดเปนนโยบายแหงชาตดานอาหารและจดทำาระบบไวอยาง

2 ดดดดดดดดดดดดดดดดด 2

281

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

ชดเจนสอดคลองกบกลยทธดานความปลอดภยของอาหารขององคการอนามยโลก และยงไดกำาหนดใหมการประสานงานกนเปนระบบ สอดรบ สอดคลองและตอเนอง ตลอดทงหวงโซอาหารไมวาจะเปนในภาวะปกตหรอภาวะฉกเฉนวกฤต โดยดำาเนนการเผยแพรความรและสอสารใหประชาชนปรบเปลยนพฤตกรรมเสยง เสรมสรางสมรรถนะของหนวยงานหรอพฒนาองคกรทมหนาทรบผดชอบทงภาครฐและเอกชน และชมชน ปรบปรงกฎหมาย กฎระเบยบ และมาตรการในการกำากบดแล ซงภายใตขอเสนอระบบความปลอดภยดานอาหารแหงชาตดงกลาวไดกำาหนดยทธศาสตรทสอดรบกบนโยบายความปลอดภยดานอาหารแหงชาตไว 3 ประการ ไดแก การพฒนาโครงสรางระบบบรหารและระบบขอมลดานความปลอดภยของอาหาร การพฒนาระบบการกำากบดแล การตรวจสอบ และการเฝาระวงดานความปลอดภยของอาหาร และการพฒนาองคความรและพฤตกรรมศาสตรเกยวกบความปลอดภยของอาหาร

อยางไรกตามแมวาจะไดมความพยายามดำาเนนการแกไขปญหาแตกยงไมเปนทนาพอใจเทาทควร สนคาอาหารของไทยจำานวนมากยงคงถกปฏเสธการนำาเขาจากตางประเทศดวยสาเหตพบการปนเป อนของเชอโรคและสารเคม สรางความเสยหายทางเศรษฐกจอยางใหญหลวง แมวาในชวงระยะเวลาทผานมาหลายหนวยงานทงภาครฐและเอกชน จะเขามามสวนเกยวของกบงานดานความปลอดภยอาหาร แตกยงไมสามารถทจะแกไขปญหาอนตรายจากการบรโภคอาหาร การสงออกและการนำาเขาไดอยางมประสทธภาพ ทสำาคญคอ บทบาททมการกำาหนดไวเปนบทบาทของหนวยงานรฐทดำาเนนการโดยอาศยกฏหมายเปนจำานวนมากหลายฉบบ โดยตางแยกกนทำางานในแตละชวงกอใหเกดความไมตอเนองและการควบคมปองกนอนตรายกไมครบถวนตลอดทงหวงโซอาหาร ในบางครงกมการดำาเนนการทซำาซอนและแมวาจะม

282

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

การกำาหนดบทบาทของผผลตอาหารในระดบโรงงานไว แตบทบาทของผทเกยวของตลอดทงหวงโซอาหารนบตงแตวตถดบเรอยมาจนถงการผลตและการจดจำาหนายกยงไมชดเจนและขาดระบบการตดตามตรวจสอบความปลอดภยของอาหารในแตละขนตอนของขบวนการผลตอาหารทงระบบ ดงนน ภาครฐจำาเปนทจะตองสรางระบบ เพอความมนใจและเพอสามารถพสจนตอประเทศคคาได

ยทธศาสตรดานความปลอดภยในอตสาหกรรมอาหารตองสามารถเชอมโยงระบบมาตรฐานความปลอดภยของการผลตในอตสาหกรรมอาหารเขากบนโยบายดานความปลอดภยของอาหารระดบชาต (National Food Safety) และยงตองมการกำาหนดทาทดานความปลอดภยของอาหารทยงมไดมขอยตตางๆ เชน สนคาตดแตงพนธกรรม (GMOs) หรอผลตภณฑทใชเทคโนโลยชวภาพอน ใหมการใชหลกฐานทางวทยาศาสตร (Scientific Facts) เปนหลก การดำาเนนแผนงานตามยทธศาสตรฯตองชงนำาหนก (Trade off) ระหวางมาตรฐานความปลอดภยทกำาหนดกบการพฒนาอตสาหกรรมอาหารทงระบบ โดยในระยะยาวควรยกระดบมาตรฐานความปลอดภยของอาหารใหเทาเทยมกนทงภายในและตางประเทศ

คณะผศกษาจงเหนวาประเดนหลกทจะตองดำาเนนการและใหความสำาคญกคอ การขยายและพฒนาระบบเครอขายการเฝาระวงใหเขมแขงมากขน การปรบปรงกระบวนการประสานงานเพอเพมความรวมมอระหวางหนวยงานของรฐใหมการสรางองคความรดานอาหารเพอใหเกดการแลกเปลยนขอมลขาวสารทงในและตางประเทศ การเพมขดความสามารถในการวเคราะหและการใชหลกการประเมนความเสยง (Risk assessment) การเพมอตรากำาลงและความสามารถในการตรวจสอบสถานทผลต (Inspection) การขยายขอบขายการวจยโดยเฉพาะอยางยงการวจยเพอพฒนาวธ

283

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

วเคราะหเพอประเมนผลความปลอดภยดานอาหาร และการใหความรแกผบรโภคและผประกอบการอาหารดานการผลตและจำาหนายผลตภณฑตลอดจนการสนบสนนใหมการประยกตใชเทคโนโลยชวภาพและเทคโนโลยนๆทเกยวของเขามาในกระบวนการผลตอาหารอยางเหมาะสม เพอใหมความปลอดภยตอการบรโภค

การดำาเนนงานตามยทธศาสตรดานความปลอดภยนจะเปนประโยชนตอภาคอตสาหกรรมอาหารโดยรวม เพราะนอกจากจะเปนการคมครองผบรโภคภายในประเทศใหมประสทธภาพมากขนแลวยงจะใชเปนขอตอรองทดทสดในดานการคาสนคาอาหารระหวางประเทศไดอกดวย

แผนงานรองรบยทธศาสตรการพฒนาศกยภาพในการแขงขนดานความปลอดภยของอาหาร (Food Safety)แผนงานท 1 การพฒนาบคลากรและผเช ยวชาญดานการ

วเคราะหความเสยงและความปลอดภยของอาหาร แผนงานท 2 การพฒนา กฎระเบยบ กฎหมาย มาตรฐาน

ความปลอดภยของอาหาร และการบงคบใชแผนงานท 3 การพฒนาความรวมมอระหวางหนวยงานท

เกยวของกบการดำาเนนการดานความปลอดภยของอาหาร

แผนงานท 4 การพฒนาระบบคณภาพและความปลอดภยของวตถดบจากผลตผลทางการเกษตร

แผนงานท 5 การพฒนาระบบการตรวจสอบและรบรองการนำาเขา สงออกของผลตภณฑอาหาร และการเฝาระวง

แผนงานท 6 การพฒนาศกยภาพดานสขอนามย และความปลอดภยของอาหาร

284

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

แผนงานยอยท 1 การตรวจสอบ เฝาระวงเพอเตอน–ภยของอตสาหกรรมอาหาร

แผนงานยอยท 2 การตรวจสอบสบยอนกลบกระบวนการผลตอาหารจากฟารมถงผบรโภค

แผนงานท 7 การพฒนาสขอนามยและความปลอดภยของโรงงานอตสาหกรรมอาหาร (การจดทำาระบบ GMP/HACCP)

7.2.2. ยทธศาสตรการสรางเครอขายความเชอมโยงภายในกลมอตสาหกรรมและ

ระหวางอตสาหกรรม

1. ดานสารสนเทศขอมลอตสาหกรรม (Foo d Industry Information)

ปญหาเกษตรกรและผประกอบการในอตสาหกรรมอาหารยงขาดขอมลการตลาดและกฎระเบยบทจำาเปนตองร เชน ความตองการวตถดบ ปรมาณการผลตวตถดบ เทคโนโลยการแปรรป คณภาพมาตรฐานสนคา กฎระเบยบขอมลการตลาด การวจยตางๆ เปนปญหาทอยในกลมของปญหาทมความสำาคญในระดบสง ขอมลเหลานมกระจายอยในหนวยงานตางๆ ซงตองมการจดการทดเพอใหผทเกยวของสามารถใชประโยชนขอมลไดอยางเตมทและทวถง

ในทางปฏบตแหลงขอมลทเกยวเนองกบการสงออก เชน กฎระเบยบ มาตรฐาน ขอบงคบทางการคา การเจรจาตอรองการคา ลทางการตลาดของประเทศผซอและขอมลทางวชาการทมประโยชนตอการพฒนาคณภาพสนคาอาหาร รวมทงการแกไขปญหาดานเทคนคอนเกยวเนองกบคณภาพสนคามกจะกระจายอยตามหนวยงานราชการแตละแหง เชน กรมสงเสรมการ

285

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

สงออก สำานกงานมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม สำานกงานเศรษฐกจอตสาหกรรม กรมวทยาศาสตรการแพทย กรมปศสตว กรมประมง กรมวชาการเกษตร เปนตน และระบบขอมลทมอยยงขาดความทนสมย ขาดความสะดวกในการคนควา และใหบรการแกภาคเอกชน

นอกจากปญหาการเขาถงแหลงขอมลแลว หนวยงานรฐยงขาดความรวมมอในการประสานงานดานขอมล และการใหบรการใหอยในระบบเดยวกน เนองจากองคกรทมหนาทรบผดชอบเหลานมใชองคกรทมอำานาจหนาทในการดแลการสงออกอาหาร ทงระบบโดยเฉพาะ หากแตเปนหนวยงานทมหนาทรบผดชอบแตกตางกนในแตละสาขา ซงตางมสนคาอาหารสงออกเปนสวนหนงของหนาทตามกฎหมายเทานน และยงไปกวานนหากขาดความรวมมอกบภาคเอกชนดวยแลว จะเปนการปดโอกาสในการพฒนาตอไปในอนาคต

ภายหลงจากทรฐบาลไดเหนชอบใหจดตงสถาบนอาหารเพอเปนหนวยงานประสานความรวมมอระหวางภาคอตสาหกรรมและภาครฐ ในการแกไขปญหาและอปสรรคเชงเทคนคและวชาการแลวนน ภายใตสภาวะการเปลยนแปลงอยางรวดเรวและรนแรงของโลกปจจบน สถาบนอาหารคอหนวยงานทจะตองเขามามบทบาทในการจดการกบระบบขอมลขาวสารของอตสาหกรรมอาหารทงระบบโดยเฉพาะ โดยจะตองสรางและเปนแหลงขอมลความรดานเทคนคและความเคลอนไหวดานมาตรฐานคณภาพอาหาร กฎระเบยบการคา รวมถงการประสานกบภาคราชการและเอกชนในการตดตามวเคราะหสถานการณความเคลอนไหวดานการตลาดและเทคโนโลยในการผลต ตลอดจนขอมลทเกยวของกบกจกรรมตางๆ เพอสงสญญาณเตอนใหผประกอบการไดรบทราบและหาแนวทางปองกนกอนทปญหาจะเกดขน โดยผานระบบขอมลการเตอนภยลวงหนา (Early Warning System) อน

286

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

จกสงผลดตอการสงออกสนคาอาหารของประเทศในอนาคต ลกษณะขอมลทสำาคญเพอการใชประโยชนในกลมอตสาหกรรมอาหาร จำาแนกไดดงตอไปน

ขอมลดานอตสาหกรรม (Industry Information)

ขอมลสถตจากหนวยงานตางๆทงภาครฐและเอกชน ภายในประเทศและตางประเทศ

การสงเคราะหขอมลทเกยวของกบอตสาหกรรมอาหาร

สงเคราะหเขาระบบจำาแนกตามสาขาอตสาหกรรมอาหาร

วเคราะหศกยภาพและสถานการณการแขงขนของอตสาหกรรมอาหารไทยรายสาขาทสำาคญ

วเคราะหภาพรวมของอตสาหกรรมอาหารไทย วเคราะหภาพรวมอตสาหกรรมอาหารโลก รายชอ ผผลต ผประกอบการ วเคราะหแนวโนมอตสาหกรรมอาหารดานสถานการณ

การคา

ขอมลดานการเจรจาทางการคา (Negotiation) จำานวนผนำาเขา ผสงออกของอตสาหกรรมอาหาร ผลการเจรจาในเรองตางๆ เรองอยระหวางเจรจา การดำาเนนนโยบายของภาครฐ ขอโตแยงทางการคา (Trade Dispute) การตอบโตทางการคาในรปแบบตางๆ

ขอมลดานการตลาด (Marketing Information)

287

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

ประเทศ / กลมประเทศคคา และประเทศ / กลมประเทศใหมทมโอกาสขยายตลาดการคาและการลงทน

โครงสรางการตลาด และการเขาสตลาด ลกษณะตลาด เชน รสนยมผบรโภค กฎระเบยบ ขอบงคบ ขอกำาหนด กฎหมายและ

มาตรการทางการคาตางๆทเกยวของกบอตสาหกรรมอาหารทงในและตางประเทศ

ขอมลดานการวจยและการประยกต (R&D Information)

ขอมลงานวจยใหม ขอมลดานความเสยง (Risk Profile) ขอมลความรวมมอดานวจยและพฒนาทงในและตาง

ประเทศ งานวจย เอกสารทางวชาการ ขาวสาร ทศนะ บทความ

บทรายงานทเกยวของหรอมผลกระทบตออตสาหกรรมอาหารไทยทงระบบทงในประเทศและตางประเทศ

แผนงานรองรบยทธศาสตรการสรางเครอขายความเชอมโยงภายในกลมอตสาหกรรมและระหวางอตสาหกรรมดานสารสนเทศขอมลอตสาหกรรม (Food Industry Information)แผนงานท 1 การสรางระบบฐานขอมลอตสาหกรรมอาหารแผนงานท 2 การสรางเครอขายการกระจายและเผยแพร

ขอมลอตสาหกรรมอาหารแกผประกอบการภาคอตสาหกรรมและภาคการเกษตรอยางรวดเรวและตอเนอง

288

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

แผนงานท 3 การพฒนาศนยสารสนเทศและเครอขายสารสนเทศดานความปลอดภยอาหาร

2. ดานความรวมมอระหวางกลมอตสาหกรรมและการเชอมโยงระหวางประเทศ (Networking)อปสรรคทสำาคญประการหนงของอตสาหกรรมอาหาร

ไทย คอ การขาดการเชอมโยงทเหมาะสมระหวางภาครฐ ผผลตวตถดบ ผแปรรป และผสงออก โดยในดานของวตถดบนน ผลผลตเกษตรเปนสนคาทเนาเสยงาย ในขณะทเกษตรกรสวนใหญเปนเกษตรกรรายยอย การเชอมโยงโดยตรงกบโรงงานเปนเรองททำาไดไมสะดวก ควรจะตองมการพฒนาระบบตวแทนซงอาจเปนกลมหรอสหกรณเพอดแลเรองคณภาพวตถดบ ถายทอดความร ขอมลขาวสารทจำาเปนเพอใหเกดการรบชวงทสอดคลองกน มความเขมแขง และการจดการผลตมประสทธภาพ สวนในดานของภาคอตสาหกรรมนนจะตองสนบสนนใหเกดการรวมตวเพอสรางความเขมแขงและสามารถดำาเนนการในเรองตางๆใหมประสทธภาพเพมขนได เชน การจดหาวตถดบ การเจาะชองทางการตลาดรวมทงการเพมมลคาของสนคาซงการดำาเนนการเพยงลำาพงจะทำาใหตนทนสงและขาดพลงในการตอรอง

รปแบบความเชอมโยงของในอตสาหกรรมอาหารสามารถทำาไดทงในแนวราบและแนวดง โดยพจารณาจากกลมอตสาหกรรมทงประเทศ หรอจากกลมอตสาหกรรมในภมภาคใดภมภาคหนง กลาวคอ ในแนวราบผผลตสนคาประเภทเดยวกนสามารถจดตงกลมความรวมมอ (Network) เชน สมาคม ชมรม เปนตน เพอถายทอดประสบการณ ความร ดานการผลต การจดการ การตลาด ตลอดจนหารอเพอหาแนวทางแกปญหาระหวางกน ซงจะสงผลใหเกดมการเขาใจปญหาและเสนอแนวทางแกไขได

289

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

อยางถกตอง ในขณะเดยวกนเพอใหสามารถเขาถงปญหาไดอยางครอบคลมตลอดหวงโซแหงอาหาร (Value Food Chain) ผผลตในแตละขนตอนการผลตตองสรางความรวมมอเพอเรยนรประสบการณตางๆในเรองทเหมอนกน เชน กลมเกษตร กบกลมผประกอบการโรงงานอตสาหกรรมสามารถถายทอดความรดานการจดการหลงเกบเกยว (Post Harvesting Technology) ใหแกกน ซงจะสงผลใหการผลตในอตสาหกรรมนนๆมประสทธภาพสงขน นอกจากนสำาหรบอตสาหกรรมทมลกษณะเฉพาะหรอกระจกตวในพนท เชน ผประกอบการดานประมง เปนตน สามารถสรางความเชอมโยงระหวางกนเพอรวมแกไขปญหา ถายทอดความร ใหแกกนได ซงภาครฐสามารถสนบสนนและสงเสรมใหเกดการเชอมโยงอตสาหกรรมโดยใหผประกอบการเปนผรเรม โดยใหแรงจงใจ หรอสทธประโยชนตางๆ เปนตน

นอกจากการเชอมโยงระหวางกลมอตสาหกรรมและสวนตางๆ ภายในประเทศแลว จำาเปนจะตองใหความสำาคญและดำาเนนการใหเกดความรวมมอกบประเทศเพอนบานในกลมภมภาคเดยวกน ทมสถานภาพ ขอจำากดและปญหาทางการคาทคลายๆ กบประเทศไทยในลกษณะผลประโยชนรวมเพอหาเสยงสนบสนนในการรวมเจรจาตอรองดานกฎระเบยบทางการคากบประเทศหรอกลมประเทศซงมศกยภาพทเหนอกวา เชน การจดทำาจดยนหรอความเหนอยางเปนทางการ (Official Comments) ของอตสาหกรรมอาหารไทย ทมตอนโยบายความปลอดภยดานอาหารของสหภาพยโรปในแตละประเดนรายละเอยดแลวทำาการเยอนประเทศตางๆ ในภมภาคเดยวกนทเปนสมาชกขององคการการคาโลก เพอหาเสยงในการกำาหนดจดยนและความเหนรวมทมตอนโยบายความปลอดภยดานอาหารของสหภาพยโรป ทงนเนองจากกลมประเทศมหาอำานาจตางๆ ไดมความพยายามดำาเนนการในลกษณะของการปกปองทางการคาแบบบงเงา (Hidden

290

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

Protectionism) โดยใชมาตรการทมใชภาษ เชน คณภาพมาตรฐาน สงแวดลอม สทธมนษยชน สขอนามยสตว และความมนคงมาเปนเครองมอทางการคามากยงขน การกำาหนดจดยนรวมระหวางประเทศสมาชกตางๆ จงมความจำาเปนเพอเสยงในการเจรจาตอรอง (กรณตวอยาง การจดทำาจดยนของอตสาหกรรมอาหารไทยทมตอนโยบายความปลอดภยดานอาหารของสหภาพยโรป ในภาคผนวก ก-7)

แผนงานรองรบยทธศาสตรการสรางเครอขายความเชอมโยงภายในกลมอตสาหกรรมและระหวางอตสาหกรรมดานความรวมมอระหวางกลมอตสาหกรรมและการเชอมโยงระหวางประเทศ (Networking)แผนงานท 1 สรางความรวมมอระหวางหนวยงานเพอขจด

ความซำาซอนของการดำาเนนงานพฒนาอตสาหกรรมอาหาร

แผนงานท 2 การพฒนาระบบเชอมโยงการผลตและการตลาดระหวางเกษตรกรและผประกอบการอตสาหกรรม

แผนงานท 3 สรางความรวมมอกบประเทศเพอนบานในกลมภมภาคเดยวกน เพอหาเสยงสนบสนนในการรวมเจรจาตอรองดานกฏระเบยบทางการคากบประเทศหรอกลมประเทศทมศกยภาพทเหนอกวาในลกษณะผลประโยชนรวม

73 กลยทธและมาตรการในการแกไขปญหาและพฒนาอตสาหกรรมอาหาร

291

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

เพอใหการแกไขปญหาและพฒนาอตสาหกรรมอาหารของประเทศบรรลวตถประสงค และสอดคลองกบแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต และความตองการของผประกอบการภาคอตสาหกรรม จงไดกำาหนดกลยทธของอตสาหกรรมอาหารโดยไดหยบยกกลม / สาขาอตสาหกรรมใน 5 กลมยอยทสำาคญมาเปนตวแทนในการจดทำาขอเสนอกลยทธของอตสาหกรรมอาหาร ประกอบดวย

1. กลมอตสาหกรรมเนอสตวและผลตภณฑ ประกอบดวยสนคาไกและสกร ประเภทผลตภณฑแชเยนแชแขง กงสำาเรจรปพรอมรบประทาน ซงในกลมนไดกำาหนดใหสนคาไกเปนสนคาเปาหมาย

2. กลมอตสาหกรรมประมงประกอบดวยสนคากง ปลา ปลาหมก ป ประเภทผลตภณฑแชเยนแชแขง กงสำาเรจรปพรอมรบประทาน อาหารกระปอง ซงในกลมนไดกำาหนดใหสนคากงเปนสนคาเปาหมาย

3. กลมอตสาหกรรมผก ผลไมสดและแปรรป ประกอบดวยสนคา สบปะรด ขาวโพดฝกออน หนอไมและหนอไมฝรง ทเรยน ลำาไย ผก ฯลฯ ประเภทผลตภณฑแชเยนแชแขง กงสำาเรจรปพรอมรบประทาน อาหารกระปอง ซงในกลมนไดกำาหนดใหสนคาสบปะรดเปนสนคาเปาหมาย

4. กลมอตสาหกรรมธญพชและผลตภณฑประกอบดวยสนคา ผลตภณฑขาวแปรรป ผลตภณฑแปรรปจากแปงสาล นำามนและไขมนจากพช ผลตภณฑแปง ผลตภณฑกงสำาเรจรปและขนมอบกรอบพรอมรบประทาน ซงในกลมนไดกำาหนดใหสนคาผลตภณฑขาวแปรรปเปนสนคาเปาหมาย

292

แผนแมบทอตสาหกรรมอาหาร

5. กลมอตสาหกรรมเครองเทศเครองปรงรสประกอบดวยผลตภณฑสำาหรบปรงรสอาหาร (Condiment) เชน ซอสตางๆ เครองปรงรสประเภทแหง เกลอและสารทดแทน พรกไทย และกลมผลตภณฑในการแตงรส (Dreesing) เปนตน ประเภทผลตภณฑสำาเรจรปและกงสำาเรจรปพรอมรบประทาน ซงในกลมนไดกำาหนดใหสนคาในกลมปรงรสอาหารเปนสนคาเปาหมาย

ทงนการดำาเนนการตามมาตรการภายใตกลยทธทไดนำาเสนอน ภาครฐบาลและภาคเอกชนจะตองใหความสำาคญและดำาเนนมาตรการตางๆ ไปพรอมๆ กน โดยใหการสนบสนนและผลกดนอยางจรงจงเพอใหกลยทธของอตสาหกรรมอาหารทไดรวมกนกำาหนดไวนนบรรลผลสำาเรจอยางบรบรณ

293