คมอ

การด าเนนงานเกษตรปลอดสาร อาหารปลอดภย

อ าเภอโพธประทบชาง

EB3 (2)

ค าน า

คมอการด าเนนงานเกษตรปลอดสาร อาหารปลอดภยอ าเภอโพธประทบชาง ฉบบนจดท าขนโดยคณะกรรมการจดท าคมอการด าเนนงานเกษตรปลอดสาร อาหารปลอดภย ตามค าสงส านกงานสาธารณสขอ าเภอโพธประทบชาง ท ๒๐ /๒๕๖๐ เพอเปนแนวทางในการปฏบตงานของคณะเจาหนาท บคลากรในสงกดส านกงานสาธารณสขอ าเภอโพธประทบชาง ชมรม แกนน าเกษตรปลอดสาร อาหารปลอดภย ใชเปนแนวทางในการปฏบตงาน ใหผลการปฏบตงานเปนไปอยางมประสทธภาพ คณภาพและมาตรฐาน ตามหลกวชาการ ตรงกบความตองการ และวถชวตของชมชนอยางยงยน

คณะกรรมการจดท าคมอ

๒๐ ตลาคม ๒๕๖๐

สารบญ

เรอง หนา

1. ขนตอนกระบวนการปฏบตงานเกษตรปลอดสาร อาหารปลอดภย (Flow Chart) ..............1 2. กระบวนการปฏบตงานเกษตรปลอดสาร อาหารปลอดภย..................................................

2. ปจจยนาเขา (Input) • การปลกผกปลอดภยจากสารพษ…………………….………………………………………..……………………….2 • ความหมายของผกปลอดภยจากสารพษ……………………………….……………………..…………………….2 • ขอดของการปลกผกปลอดจากสารพษ……………………………………………………………………………….2 • วธการผลตผกปลอดจากสารพษ……………………………………………..………………..……………………….2 • การเตรยมแปลงปลก………………………………………………………….……..…………………………………….4 • การเตรยมเมลดพนธ…………………………………………………………….…………..……………………………..5 • การปลกและการดแล…………………………………………………………..………….……………………………….5 • การใหอาหารเสรมแกพช……………………………………………..……………..……………………………………5 • การใชกบดกกาวเหนยว………………………………………………………..……….…………………………………6 • การใชกบดกแสงไฟ………………………………………………………..……………………………………………….6 • การใชพลาสตกหรอฟางขาวคลมแปลงปลก……………………………………………………………..………..7 • การปลกผกในโรงเรอนมงตาขายไนลอน……………………………………………………….….………………..7 • การควบคมโดยชววธ…………………………………………………….……………………..………………………….8 • การใชสารสกดจากพช……………………………………………………………………………………………………..9 3. ผลลพธ (Output) 3.1 สารเคมตกคางในเลอดเกษตรกรระดบเสยงและไมปลอดภยไมเกน รอยละ 40 3.2 สารเคมตกคางในเลอดผบรโภคระดบเสยงและไมปลอดภยไมเกน รอยละ 32 3.3 มแกนน าหรอบคคลตนแบบเกษตรปลอดสารรนใหม อยางนอยต าบลละ 3 คน 3.4 ตรวจซ าครงท 2 แลวพบจ านวนผทพบสารเคมตกคางลดระดบลง อยางนอย รอยละ 30 3.5 อาหารสดประเภทผกสด ผลไม ทขายตามแผงลอยหรอตลาดสดไมมสารตกคางจากยาฆาแมลง เกนมาตรฐาน หรอพบในระดบทปลอดภย

คมอ ขนตอนการด าเนนงานเกษตรปลอดสาร อาหารปลอดภย

อ าเภอโพธประทบชาง

………………..

ขนตอนการด าเนนงานเกษตรปลอดสาร อาหารปลอดภย (Flow Chart)

(นายประพนธศกด เสอนาราง)

สาธารณสขอ าเภอโพธประทบชาง

ศกษาขอมลการเจบปวย สารเคมตกคางใน

เลอด กลมเกษตรกร และกลมผบรโภค

สาเหตการตาย และผลกระทบจากสารเคม

(ตลาคม2560)

ศกษา ส ารวจขอมลการใชสารเคมใน

เกษตรกร ในพนทอ าเภอโพธประทบชาง

พรอมส ารวจกลมแกนน าเกษตรปลอดสาร

อาหารปลอดภย (ม.ค.-ม.ย.2561)

รวบรวมประสานกลมแกนน าเกษตร

ปลอดสาร อาหารปลอดภย สมครใจ

เปนทมวทยากรระดบชมชน

(พฤศจกายน 2560-มนาคม 2561)

ประชมสญจรกลมแกนน าเกษตร

ปลอดสาร อาหารปลอดภย โดยทม

วทยากรระดบชมชน

(ก.พ.-ม.ค.2561)

ประชมปฏบตการแกนน าเกษตร

ปลอดสาร อาหารปลอดภย โดยทม

วทยากรระดบชมชน(ก.พ.-ม.ค.2561)

อบรมกลมแกนน าอบรมแกนน าภม

ปญญาเกษตรอนทรย โดยทม

วทยากรระดบชมชน(ก.พ.-ม.ค.2561)

จดท าทะเบยนกลมผใชเกษตรอนทรยขยายผล

ปฏบตการในชมชน

เชญชวนคนในครวเรอนผลตอาหารปลอดภย

(ก.พ.-ม.ค.2561)

ตรวจสารเคมตกคางในเลอดกลมผ ใช

เกษตรอนทรย (ม.ค.2561)

หนา 1

ขนตอนกระบวนการปฏบตงานเกษตรปลอดสาร อาหารปลอดภย

1. การศกษาขอมลการเจบปวย สารเคมตกคางในเลอด กลมเกษตรกร และกลมผบรโภค สาเหตการตาย และผลกระทบจากสารเคม (ตลาคม2560) 1.1 กระบวนการศกษาและแหลงขอมล

1) ขอมลการปวยหรอตายจากสารเคม ใชขอมลจากการรายงานโรคทตองฝาระวง 506

(ตามเอกสารแนบทาย) ในสวนรายงานโรคจากการประกอบอาชพ ถกพษสารเคมก าจดศตรพช (ระบ)………….…………..47 จะวนจฉยโดยแพทยเทานน สวนใหญแพทยจะวนจฉยเปนอาการเนองจากบางโรงพยาบาลไมม Lab. การตรวจวนจฉยสารเคมตกคาง ขอมลจงมกจะไมมการรายงาน

2) ขอมลสารเคมตกคางในเลอด จากการตรวจเจาะเลอดปลายนว ของปงบประมาณ 2560 คดกรองผทพบสารเคมตกคางในเลอดระดบเสยงและไมปลอดภย ในการตรวจซ าครงท 2 น ามาเปนเปาหมายในการปรบเปลยนพฤตกรรม ในปงบประมาณ 2561 แลวประเมนผลตอไปแหลงขอมลจาก รายงานhttp://203.157.214.106/HTPJ/MainMenu.php (รายงาน EPS) และ ทะเบยนการตรวจสารเคมตกคางในเลอดของหนวยบรการ โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล

3) ขอมลกลมเกษตรกร คอ ผทท าการเกษตรทท านา ท าไร ท าสวน หรอผทท าการเกษตรดวยตนเอง ทงผทใชและไมใชสารเคม รายงาน http://203.157.214.106/HTPJ/MainMenu.php

(รายงาน EPS) และ ทะเบยนการตรวจสารเคมตกคางในเลอดของหนวยบรการ โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล

4) ขอมลกลมผบรโภค คอ กลมคนทไมไดท าการเกษตรดวยตนอง แตเปนผทรบประทานผลตภณฑ หรอสนคาทางการเกษตร รายชอในทะเบยนของหนวยบรการ โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล สวนรายงาน http://203.157.214.106/HTPJ/MainMenu.php

5) ขอมลผลกระทบจากสารเคม ใชขอมลจาการส ารวจสภาพดนหรอสภาพสงแวดลอมประชากรและสงมชวตทไดรบผลกระทบจากการใชสารเคม เชน เอกสารงานศกษาวจยของหนวยงาน สถานศกษา หรอองคกรตางๆ ทเกยวของ โดยเฉพาะความเกยวของกบการปวยดวยโรคมะเรง

1.2 ผรบผดชอบด าเนนการกระบวนการศกษาและแหลงขอมล ขอ 1) ถงขอ 5) ใหบคลากรสาธารณสขเปนพเลยงหรอทปรกษา และทมวทยากรและทปฏบตการระดบชมชนเปนผน าเผยแพรในชมชน เปนขอมลในการตดสนใจปฏบตการจดท าแผนงานโครงการของชมชนรวมกบฝายราชการ

2. การรวบรวมประสานกลมแกนน าเกษตรปลอดสาร อาหารปลอดภย สมครใจเปนทมวทยากรระดบชมชน (พฤศจกายน 2560-มนาคม 2561)

หนา 2

กลมแกนน าหมายถง บคคลตงแต 5 คนขนไปมารวมท ากจกรรมโดยมวตถประสงคหรอเปาหมายเดยวกน ในทนหมายถงกลมผทผลตหรอท าการเกษตรโดยไมใชสารเคม และมความรหรอประสบการณ เปนจตอาสาทสามารถชกน า และถายทอดองคความรใหผอนได มทะเบยนรายชอกลมแกนน า

3. การประชมสญจรกลมแกนน าเกษตรปลอดสาร อาหารปลอดภย โดยทมวทยากรระดบชมชน (ก.พ.-ม.ค.2561) 3.1 การประชมสญจรทนตองเปนการประชมนอกสถานทราชการ เนนการประชมในพนททมตวอยาง

การใชเศรษฐกจพอเพยงเชอมโยงกบระบบสขภาพ เรอง อาหารปลอดโรค ปลอดภย การเคลอนไหวรางกาย การออกก าลงกาย การสขภาพจตทด ไมเครยด การไมสบบหร ไมดมสรา เครองดมแอลกอฮอล และไมมพฤตกรรมเสยงตางๆ

3.2 ทมวทยากรชมชน ไดแก กลมแกนน าผทผลตหรอท าการเกษตรโดยไมใชสารเคม และมความรหรอประสบการณ เปนจตอาสาทสามารถชกน า และถายทอดองคความรใหผอนได

4. ประชมทมปฏบตการแกนน าเกษตรปลอดสาร อาหารปลอดภย โดยทมวทยากรระดบชมชน (ก.พ.-ม.ค.2561) 4.1 ในทนก าหนดทมปฏบตการแกนน าเกษตรปลอดสาร อาหารปลอดภย โดยทมวทยากรระดบ

ชมชน ไวจ านวน 2 วน เปาหมาย 20 คน ภายในเดอน กมภาพนธ - มนาคม 2561 ณ บานนายวนย รงม บานเลขท 146 หม 13 บานนาเหนอ ต าบลดงเสอเหลอง (ลงหนวดผกหวานปา)

4.2 การประชมตองมวาระและรายงานการประชม เพอเกบเปนประวตศาสตรการพฒนา และบนทกการแลกเปลยนเรยนรของชมชน เปนแนวการปฏบตตอไป

4.3 ทมวทยากรตองมเอกสาร การจดบนทก หรอต าราในการยดเปนแนวในการถายทอดความร ประสบการณ สแนวทางการปฏบตทเกดประโยชนไดจรง

5. การอบรมกลมแกนน าภมปญญาเกษตรอนทรย โดยทมวทยากรระดบชมชน(ก.พ. -ม.ค.2561) ด าเนนการ ณ สถานททเปนศนยเรยนรการเกษตรทผานการพฒนาแลว สามารถเปนตนแบบการพฒนา และมกลมหรอทมวทยากรทเขมแขง ยงยน กลมเลอกบานนางยพน เสมศร-นายชชาต เสมศร (ลงปอง : กลมขาวเพลงรก) เครอขายวชชาลยชาวนาต าบลทงใหญ เลขท 9 หม 11 บานเนนสะอาด ต าบลทงใหญ

6. จดท าทะเบยนกลมผใชเกษตรอนทรยขยายผล ปฏบตการในชมชน เชญชวนคนในครวเรอนผลตอาหารปลอดภย ปลกพชผกปลอดสารไวกนเอง (ก.พ.-ม.ค.2561) จดท าทะเบยนสมาชกผท าการเกษตรปลอดสาร ส ารวจชนดประเภทของพชทปลก จ านวนไร และการหาสมาชกเพม

7. ตรวจสารเคมตกคางในเลอดกลมผใชเกษตรอนทรย (ม.ค.2561) ทงกลมทเปนสมาชก และเปดโอกาสใหผสนใจเขารบการตรวจ และจดท าทะเบยนแลวแจงผลการตรวจใหทราบทกราย โดยแบงกลมเปน 2 กลม คอ กลมเกษตรกร และกลมผบรโภค

หนา 3

8. การศกษาขอมลการเจบปวย สารเคมตกคางในเลอด กลมเกษตรกร และกลมผบรโภค สาเหตการตาย และผลกระทบจากสารเคม (ตลาคม 2561) 8.1 ตรวจรบรองคณภาพพชผกปลอดสารเคม 8.2 ตรวจสารเคมตกคางในเลอด กลมเกษตรกร และกลมผบรโภค

8.3 ศกษาเกบขอมลสาเหตการปวยและการตายดวยโรคมะเรง หรอทเกยวของกบสารเคมในการเกษตร

9. วเคราะหขอมลปญหา สาเหต แนวทางแกไข และวตถประสงค ทบทวนแผนงานโครงการ ปงบประมาณ 2560 เพอจดท าแผนในปงบประมาณ 2561 ตอไป

10. บตรรายงานโรค 506

หนา 4

บตรรายงานผปวย แบบ รง. 506

ขายงานเฝาระวงโรค ส านกระบาดวทยา กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข โทร. 0-2590-1787 , 0-2590-1785

โรค อหวาตกโรค 01 ไอกรน 24 พษสนขบา 42 อจจาระรวง 02 บาดทะยก 25 Leptospirosis 43 อาหารเปนพษ 03 บาดทะยก ในทารกแรกเกด 53 สครบไทยฟส 44 บด Dysentery, unspecified 04 ไขเดงก (Dengue fever) 66 แอนแทรกซ 45 Bacillry (Shigellosis) 05 ไขเลอดออก (DHF) 26 ทรคโนสส 46 Amoebic 06 ไขเลอดออกชอค (DSS) 27 โรคจากการประกอบอาชพ

Enteric fever 07 ไขสมองอกเสบ(Encephalitis,unspecified) 28 ถกพษสารเคมก าจดศตรพช Typhoid 08 Japanese encephalitis 29 (ระบ)………….…………..47 Paratyphoid 09 ตบอกเสบ (Hepatitis, unspecified) 10

มาลาเรย PV PM PF MIXED 30 โรคปอดบวม (Pneumonia) 31

พษจากโลหะหนก (ระบ)…………………48-49

A 11 D 69 วณโรคปอด (ทตรวจพบเชอ) 32 พษจากสารตวท าลาย B 12 E 70 เยอหมสมอง (TB. meningitis) 33 (ระบ)…………….………..50 C 13 ระบบอนๆ …………………………….. 34 พษจากแกสสารไอระเหย

โรคตาแดง (haemorrhagic conjunctivitis) 14 โรคเรอน 35 (ระบ)………………………51 ไขหวดใหญ 15 คดทะราดระยะตดตอ 36 โรคปอดจากการประกอบอาชพ หดเยอรมน 16 กามโรค (ระบ)…………………….. 64 สกใส 17 ซฟลส (ระบ) ระยะ……………………. 37 โรคจากปจจยทางกายภาพ ไขหรอไขไมทราบสาเหต 18 หนองใน 38 (ระบ)…………………….. 67 ไขกาฬหลงแอน 19 หนองในเทยม 39 คางทม 52 กลามเนออมพาตออนปวกเปยกแบบเฉยบพลน(AFP) 65 แผลรมออน 40 อาการภายหลงไดรบวคซน(AEF1) โปลโอมยเอไลตส 20 ฝมะมวง 41 (ระบ)…………………………. หด 21 หดทมโรคแทรก (ระบ)……………………..….…. 22

เรมทอวยวะเพศ 79 หดอวยวะเพศ และทวารหนก 80

Hand Foot Mouth diseaseHFM) 71 Melioidosis72

ไขคอตบ 23 โรคตดตอทางเพศสมพนธอนๆ(ระบ)….81 โรคอน ๆ (ระบ)…………………. ชอผปวย……………………………………………………………………… H.N. ………………………………………………………………………………… ชอบดา – มารดาหรอผปกครอง (ส าหรบผปวยเดก ทมอายต ากวา 15 ป)……………………………….อาชพของบดา-มารดา…………………………………

เพศ 1 ชาย 2 หญง

อาย ป…………………………. เดอน……………………… วนท………………()

ภาวะสมรส 1 โสด 2 ค 3 หยาราง 4 หมาย

สญชาต คนไทย คนตางชาต ประเภท 1 2 ระบสญชาต……………………………….

งานทท า

…………………………. ()

ทอยขณะเรมปวย บานเลขท/ถนน หมท ต าบล อ าเภอ จงหวด ……………………………………………………………………………………………………………………………………….………….. 1 ในเขตเทศบาล สถานทใกลเคยง ……………………………………….………………………………………() () 2 อบต.

วนทเรมปวย วนพบผปวย สถานทรกษา ประเภทผปวย วนท……….. ..…() เดอน……..……..()พ.ศ.…………….()

วนท…...........() เดอน……..…()พ.ศ……...…..()

1 รพ.ศนย 2 รพ.ทวไป 3 รพ.ชมชน

4 คลนกของราชการ 5 สอ. 6 รพ.ราชการใน กทม.

7 คลนก รพ.เอกชน 8 บาน

1 ผปวยนอก 2 ผปวยใน

เลขทอ 0 ของ สสจ. ………………….

เลขทอ ของ สสจ

เลขทอ 0 ของ สสอ. …………….……

เลขทอ ของ สสอ

เลขทอ 0 ของ รพ./สอ…..…………….

เลขทอ ของ รพ สอ

หนา 5

สภาพผปวย หาย ไมทราบ ตาย ยงมชวตอย ยงรกษาอย

วนทตาย วนท…………..() เดอน……....…()พ.ศ.…………..()

ชอผรายงาน ………………………

สถานทท างาน

………………………

จงหวด

……………………… ()

วนทเขยนรายงาน

…………………… ()

วนทรบรายงานของ สสอ. ………………………………….()

วนทรบรายงานของ สสจ. ……………………….……()

วนทรบรายงานของส านกระบาดวทยา ……………………….……()

ใหท าเครองหมาย x ในชอง หนาขอความทตองการ และกรอกรายละเอยดในชองวางใหครบถวนและชดเจน ยกเวนใน

*นยาม ตางชาตประเภท 1 คอ ชาวตางชาตทเขามาขายแรงงานในประเทศไทย ไมมใบตางดาว ตางชาตประเภท 2 คอ ชาวตางชาตหรอนกทองเทยวตางชาตทเขามารกษา ในประเทศไทย เมอหายแลวกลบประเทศของตน

11. การตรวจสารเคมตกคางในเลอด

ชดทดสอบโคลนเอสเตอเรส (สารพษก าจดแมลงตกคางในเลอด)

รายละเอยด

สารก าจดแมลงทนยมใชกนมากในปจจบน แบงออกเปน 3 ประเภท 1. กลมคลอรเนตเตด ไฮโดรคารบอน (Chlorinated Hydrocarbon compounds) 2. กลมออรแกนโนฟอสฟอรส (Organophosphorus compounds) และ 3. กลมคารบาเมต สารเหลานมฤทธยบยงเอนไซม โคลนเอสเตอเรส การยบยงเกดขนมากนอยแลวแตเกษตรกรไดรบปรมาณมากหรอนอย จ านวนตวยางทตรวจได/ชด : 100 ชด สารทตรวจสอบ : ปรมาณเอนไซมโคลนเอสเตอเรส

หนา 6

ตวอยาง : น าเหลอง ประโยชน : - ส าหรบตรวจการแพพษสารก าจดศตรพช จ าพวกออรแกนโน ฟอสฟอรส และ คารบาเมตบางตว - ดชนบงชของการเฝาระวงและตดตามอนตราย การเกดพษจาก สารเคมก าจดศตรพช อายผลตภณฑ : 1 ป การเกบชดทดสอบ : ควรปดฝาขวดใหแนน เกบไวในทแหง อณหภม 4-8 C' หลกการ ของ Bigg (Bigg’s mothod)

Acetylcholine (Pseudo)

Cholinesterase -------------------->

Acetic acid + Choline

การตรวจหาเอนไซมโคลนเอสเตอเรส โดยใชกระดาษทดสอบพเศษ การเตรยมตวอยางเลอด ท าได 2 วธ วธท 1 ( เจาะจากเสนเลอดด า (venous vein)) - เจาะเลอดใหไดอยางนอย 2 มล. - น าไปปนท 2,500 รอบ/นาท นาน 10 นาท - แยกซรมออกมาเพอทดสอบ วธท 2 ( เจาะจากปลายนว ) - ใช Iancet สะอาดเจาะเลอดจากปลายนวนาง - ใช capillary tube ดดเลอดไวไมนอยกวา ¾ ของหลอด แลวอดกนหลอดดวยดนน ามน - น าไปปนดวยเครองปน haematocrit หรอตงไวใหซรมแยกสวนออกจากเมดเลอด

หนา 7

ขนตอนการทดสอบ

1. วางกระดาษทดสอบหนงแผน บนกระจกสไลด

2. หยดซรมลงบนกระดาษทดสอบ 20 µl. หรอ 2.5 ซม.ของ Cap. tube

3. น าสไลดอกแผนปดทบกระดาษทดสอบไว แลวอานผลทเวลา 7 นาท

< 75.0 u/ml. ≥ 75.0 u/ml. ≥ 87.5 u/ml. ≥ 100 u/ml.

12. ความรและวธการเกษตรปลอดสารเคม 1. สาเหตการระบาดของศตรพช

1.1 ศตรพชเคลอนยายจากแหลงหนงไปยงอกแหลงหนง ทมความเหมาะสมมากกวาท าใหมการขยายพนธและระบาดท าความเสยหายเพมขน

1.2 สภาพแวดลอมและสภาพทางนเวศนเปลยนแปลงไปท า ใหศตรพชมการขยายพนธไดดขน

เพมจ านวนมากขน หรอมผลตอการพฒนาสายพนธใหมความตานทาน และมประสทธภาพในการเขาท าลายมากขน เชน การก าจดง ท าใหหนระบาด การใชสารเคม ท าใหแมลงทกนแมลงศตรพชตายเปนตน

หนา 8

1.3 สภาพแวดลอมทางเศรษฐกจและสงคมของมนษยทเปลยนแปลงไป ท าใหความตองการ

ผลตในการบรโภคเปลยนไป ท าใหความตองการผลผลตในการบรโภคเปลยนไป ท าใหความตองการผล

ผลตทแตกตางกนไปตามความตองการของบรโภค ท า ใหบางครงรองรอยการท า ลายของศตรพชเพยงจด

เดยว กถอวาผลผลตตกเกรดไมไดมาตรฐาน มการระบาดของศตรพชได

2. การควบคมศตรพชใหประสบผลส าเรจ มหลกการงายๆ

2.1 ตองปองกนไมใหเกดโรคในแปลงปลก เชน การใชพนธทปราศจากโรคและแมลง การไม น าชนสวนของพชทมโรคแมลงเขามาในแปลงปลก เปนตน

2.2 ถามศตรพชเขามาในแปลงปลกหรอแสดงอาการเปนโรคแลว ตองยบยงการแพรระบาด

2.3 และถามการระบาดแลวตองก า จดใหหมดไป

อยางไรกตามสาเหตส าคญทกอใหเกดการระบาดของศตรพชในแปลงปลก คอ ตวเกษตรกรเอง

ทละเลยการควบคมดแลท า ใหศตรพชสะสมในแปลงปลก จนถงระดบทไมสามารถควบคมก า จดได

3. วธการควบคมศตรพชอยางมประสทธภาพ มขนตอนดงน 3.1 ตองศกษาชนดของศตรพชในแปลงปลกนนๆ กอน

3.2 ส ารวจสถานการณศตรพชในแปลงปลก

3.3 พจารณาแนวโนมการระบาดของศตรพชแลวจงหาแนวทางปองกนและก า จดตอไป

3.4 เมอควบคมการระบาดใหอยในระดบทไมกอใหเกดความเสยหายมากขน แลวใหเลอกใชวธ การทเหมาะสมเพอลดปรมาณ หรอรกษาระดบการเขาท า ลายใหคงทหรอลดลง

3.5 ในกรณทไมสามารถควบคมสถานการณศตรพชดวยวธการอนๆ ได มความจ า เปนทจะตอง

ใชสารเคมใหเลอกใชสารเคมทถกตองเหมาะสมกบชนดศตรพชและการระบาดตามค า แนะน า วธการใช

ในฉลาก

4. ผลดของการปองกนและก าจดศตรพชโดยวธผสมผสาน

4.1 ลดปรมาณศตรพชใหต ากวาระดบทจะกอใหเกดความเสยหายแกพช

4.2 ลดปรมาณการใชสารเคมปองกนและก า จดศตรพช

4.3 มความปลอดภยตอสขภาพของเกษตรกรผบรโภครวมไปถงสภาพแวดลอม

5. วธการผสมผสานในการควบคมศตรพช จะเปนการน า เอาวธการปองกนและก าจดศตร

พชหลายวธมาประยกตใชรวมกน โดยวธการปลกผกปลอดภยจากสารพษนมขอแนะน า ใหเกษตรกร

เลอกใชวธการปองกนและก าจดศตรพช ทดแทนการใชสารเคม ดงน 5.1 การเตรยมแปลงปลก

5.2 การเตรยมเมลดพนธ 5.3 การปลกและการดแล

5.4 การใหธาตอาหารเสรม

5.5 การใชกบกดกาวเหนยว

5.6 การใชกบดกแสงไฟ

หนา 9

5.7 การใชพลาสตกหรอฟางขาวคลมแปลงปลก

5.8 การปลกผกในโรงเรอนมงตาขายไนลอน

5.9 การควบคมโดยชวะวธ 5.10 การใชสารสกดจากพช

5.11 การใชสารเคมปองกนและก าจดศตรพช (กรณทใชวธการปองกนและก าจดศตรพชขาง

ตนไมไดผล) 6. การเตรยมแปลงปลก

เนองจากเมลดพชผกสวนใหญมขนาดเลก มระบบรากละเอยดออน ถาเกษตรกรเตรยมดนไมด

กอาจมผลกระทบตอการงอกของเมลดและการเจรญเตบโตของพชผกได ดงนน กอนการปลกพชควรม การปรบสภาพดนใหเหมาะสมเสยกอน โดยเฉพาะในพนททเคยมการปลกผกหรอพชชนดอนโดยการ

ปลอยน าใหทวมแปลงแลวสบออก เพอใหน าชะลางสารเคมและก า จดแมลงตางๆ ทอาศยอยในดน แลว

จงท า การไถพลกหนาดนตากแดดไว เพอท า ลายเชอโรคและแมลงศตรทอาศยอยในดนอกครง จากนน

เกษตรกรควรจะปรบสภาพความเปนกรดเปนดางของดนใหอยในสภาพทเปนกลาง โดยใชปนขาว

ปนมารล หรอ แรโดโลไมท อตรา 200-300 กโลกรม/ไร แลวรดน าตามหลงจากการใสปนขาวเพอ

ปรบสภาพดนทเปนกรดใหเปนกลางนอกจากนควรเพมความอดมสมบรณของดนดวยการใสปยอนทรย เชน ปยคอก ปยหมก ในอตรา 1,000-2,000 กโลกรม/ไร ซงจะชวยใหตนพชผกมความแขงแรง

สามารถตานทานตอการเขาท า ลายของโรคและแมลงไดโรยปนขาวเพอปรบสภาพดน

7. การเตรยมเมลดพนธ กอนน า เมลดพนธผกไปปลกในแปลงปลกหรอแปลงกลาเกษตรกรควรท า ความสะอาดเมลด

พนธกอน ตามขนตอนดงน 1. คดแยกเมลดพนธ โดยการคดเมลดทเสย เมลดวชพชทมอยปะปน และสงเจอปนตางๆ ออก

2. แชเมลดพนธในน าอน ทอณหภม 50-55 องศาเซลเซย สเปน เวลา 15-30 นาท จะชวย

ลดปรมาณเชอโรคทตดมากบเมลดพนธและยงกระตนการงอกของเมลดอกดวย

3. ในพนททมการระบาดของโรคราน าคาง และโรคใบจดควรคลกเมลดพนธดวยสารเคม เชน เมทาแลกซน 35 เปอรเซนต SD (เอพรอน) และไอโปรไดโอน (รอฟรล) อตรา 10 กรม / เมลด

พนธ 1 กโลกรม

8. การปลกและการดแล

การเลอกวธการปลก ระยะปลกเปนเทาใดนนจะขนอยกบชนดของพชผกทเกษตรกรเลอกปลก

แตมขอแนะน า คอ เกษตรกรควรปลกผกใหมระยะหางพอสมควร อยาใหแนนจนเกนไป เพอใหมการ

ระบายอากาศทด เปนการปรบสภาพแวดลอมไมใหเหมาะสมตอการระบาดของโรค นอกจากนควรหมน

ตรวจแปลงอยเสมอ โดยอาจเลอกส ารวจเปนจดๆ ประมาณ 10-20 จด/ไร ถาพบวามการระบาดของ

โรคและแมลงในระดบทกอใหเกดความเสยหายแกพชผกนน กควรด า เนนการก า จดโรคและแมลงทพบ

ทนท

หนา 10

9. การใหธาตอาหารเสรมแกพช

จะมความจ า เปนตอพชผกในบางชนดเทานน ทงนเพอสรางความตานทานโรคใหแกพชนน เชน พชในตระกลกะหล า จะตองการธาตโบรอนเพอ สรางความตานทานโรคไสกลวงด า มะเขอ เทศจะตองการธาตแคลเซยมเพอสรางความตานทานโรคผลเนา เปนตน

10. การสมตรวจนบโรคและแมลง

การใชกบดกกาวเหนยว

กบดกกาวเหนยวนมคณสมบตไมมส ไมมกลน และไมมพษตอสงแวดลอม จะใชในการควบคม

ปรมาณตวเตมวยของแมลงศตรพชไดหลายชนด เชน เพลยไฟ แมลงวนเจาะผล แมลงวนของหนอนชอน

ใบ ผเสอกลางวนชนดตางๆ ทงของหนอนคบและหนอนใย เปนตน โดยทวไปมกจะนยมใชกาวเหนยวมา

ทาบนวสดทมสเหลอง เชน แผนพลาสตก หรอกระปองน า มนเครอง เนองจากแมลงมกชอบสเหลองโดย

กบดกนจะใชลอแมลงใหบนมาตดกาวเหนยวททาไวส า หรบการตดตงนน ควรตดตงกบดกในแปลงผกให สงประมาณ 30 เซนตเมตร หรอสงกวายอดตนผกเมอเจรญเตบโตเตมทแลว โดยจะใชกบดกประมาณ

60-80 กบดก/พนท 1 ไร ในชวงทมการระบาดมาก (ฤดรอน, ฤดฝน) สวนในฤดหนาวมการระบาด

นอย อาจใชเพยง 15-20 กบดก/ไร 11. วธการท ากาวเหนยว วสดทใชประกอบดวย

1. น ามนละหง 550 ซซ 2. น ามนยางสน 380 กรม

3. ไขคารนววา (Canova wax) 60 กรม

ขนแรกเคยวน ามนระหงจนเดอดแลวจงเตมน ามนยางสนและไขคารนววาลงไป คนชาๆ ใหเขา

กนดแลวจงยกออกจากเตา ตงทงไวใหเยนกอนน า ไปใชเปนกบดกกาวเหนยวตอไป

12. การใชกบดกแสงไฟ

เปนการใชแสงไฟจากหลอดฟลออรเรสเซนต (หลอดนออน) หรอหลอดไฟแบลคไลท ลอแมลง

ในเวลากลางคน เชน ผเสอ หนอน กระทหอม หนอนกระทผก ใหมาเลนไฟและตกลงในภาชนะทบรรจ

น ามนเครองหรอน าทรองรบอยดานลาง การตดตงกบดกและแสงไฟจะตดตงประมาณ 2 จด/พนท 1 ไร โดยตดตงใหสงจากพนดนประมาณ 150 เซนตเมตร และใหภาชนะทรองรบอยหางจากหลอดไฟ

30 เซนตเมตรและควรปดสวนอนๆ ทจะท า ใหแสงสวางกระจายเปนบรเวณกวางเพอลอจบแมลงเฉพาะ

ในบรเวณแปลง มใชลอแมลงจากทอนใหเขามาในแปลงกบดกกาวเหนยว

13. การใชพลาสตกหรอฟางขาวคลมแปลงปลก

เปนการควบคมปรมาณวชพชและเกบรกษาความชนในดนไวไดนาน ท า ใหประหยดน าทใชรด

แปลงผก การใชพลาสตกหรอฟางขาวคลมแปลงปลกน ควรใชกบพชผกทมระยะปลกแนนอน ในแปลง

ทพบการระบาดของโรคทมเชอไวรสเปนสาเหต และมเพลยออนหรอแมลงเปนพาหะ แนะน า ใหใช

พลาสตกทมสเทา-ด า โดยใหดานทมสเทาอยดานบน เนองจากสเทาจะท า ใหเกดจากสะทอนแสง

จงชวยไลแมลงพาหนะได

หนา 11

การปลกผกในโรงเรอนมงตาขายไนลอน

พนททจะใชปลกผกในโรงเรอน ควรเปนพนททสามารถปลกผกไดอยางตอเนอง ไมนอยกวา

3 ป เพอจะไดคมคาตอการสรางโรงเรอนและการใชตาขายไนลอน โครงสรางของโรงเรอนอาจท า ดวย

เหลกหรอไมกได ขนอยกบเกษตรกรวาตองการจะใชพนทนปลกผกนานเทาใด สวนตาขายทใชนนจะใช

มงตาขายไนลอนทมขนาด 16 ชองตอความยาว 1 นว โดยมงสขาวมความเหมาะสมกบการปลกผก

เนองจากแสงผานไดเกอบปกต สวนมงสฟาไมคอยเหมาะสม เนองจากแสงผานไดเพยงรอยละ 70 เทานน

14. การใชกบดกแสงไฟ

การใชพลาสตกหรอฟางขาวคลกแปลงปลก

การปลกผกในโรงเรอนมงตาขายน จะไมสามารถปองกนแมลงศตรพชผกไดทกชนด มเพยง

หนอนผเสอและดวงหมดผก เทานนทสามารถปองกนได สวนเพลยออน เพลยไฟ หนอนแมลงวนชอบ

ใบแมลงหวขาวและไร ซงเปนแมลงขนาดเลกจะไมสามารถปองกนไดรอยเปอรเซนต ซงถาหากใชมงไน

ลอนทมความถเพมขนเปน 24 และ 32 ชองตอนวแลวจะปองกนได แตอาจมปญหาเรองอณหภมและ

ความชนภายในมง

ขอควรระวงส าหรบการปลกผกในโรงเรอนมงตาขาย

❖ อยาใหมหนอนผเสอหรอหนอนตางๆ หลดเขาไปในโรงเรอนได เพราะหนอนตางๆ เหลาน จะสามารถขยายพนธไดอยางรวดเรว

❖ ในการยายกลา จะตองตรวจดกลาผก อยาใหมไขตวหนอนหรอดกแดตดเขาไปในโรงเรอน

❖ ควรดแลอยาใหมงตาขายช า รดฉดขาด เพราะอาจท า ใหดวงหมดผกเลดลอดเขาไปได อาจจะ

มการรองดวยผาหรอแผนยางบรเวณทมการเสยดสระหวางตาขายกบโครงสรางเพอปองกนการฉดขาด

❖ มงตาขายจะตองปดมดชดตลอดเวลา และควรท า ประตเปนแบบสองชน

❖ การปลกผกในโรงเรอนมงตาขายไมสามารถปองกนแมลงขนาดเลกได ดงนน จงอาจจะตอง

ใชวธการก า จดศตรพชอนๆ รวมดวย

❖ ผกทปลกไดในมงตาขายไนลอน

ประเภทกนใบ ไดแก คะนา ผกกาดขาว กวางตง ฮองเต ตงโอ ปวยเลง ขนฉาย เปนตน

ประเภทกนดอก ไดแก กะหล าดอก บลอกโคล เปนตน

ประเภทกนฝกและผล ไดแก ถวฝกยาว มะเขอเปราะ ถวลนเตา เปนตน

การควบคมโดยชวะวธ เปนการใชสงมชวตควบคมศตรพช ซงไดแก แมลง ตวห า ตวเบยน ทท า ลายแมลงศตรพชชนด

อน หรออาจใชสงมชวตเลกๆ เชน เชอบกเตร เชอไวรส เชอรา ไสเดอนฝอย เปนตน ในการควบคมซงม รายละเอยด ดงนเชอบกเตร ทนยมใชในการควบคมแมลง คอ เชอบท (BT) โดยแมลงทไดรบเชอบกเตรชนดน เขาไปแลว น ายอยในล า ไสของแมลงจะละลายผลกของเชอบกเตร ท า ใหเกดสารพษท า ลายระบบยอย

อาหารและอวยวะของแมลง ท า ใหขากรรไกรแขง กนอาหารไมได เคลอนไหวชาลง และตายไปในทสด

เชอบกเตรทมขายเปนการคาจะม 2 กลม คอ

หนา 12

1. Kurstaki ไดแก แบคโทรฟนเอชพ ดบเบลยพ, เซนทารยดจ มประสทธภาพในการก าจดหนอนในผก หนอนกระทหอม และหนอนคบกะหล า

2. Aizawai ไดแก ฟลอรแบค เอชพ, ฟลอรแบค เอฟซ, ธรไซด เอชพ มประสทธภาพในการก าจดหนอนใยผก และหนอนคบกะหล า เทานน

ดงนน การทจะใชเชอบกเตรใหไดผล ควรเลอกชนดของเชอใหตรงกบแมลงศตร และควรฉด

พนเมอหนอนยงเปนตวออนอย หลกเลยงแสงในขณะฉดพน และไมควรใหน าหลงจากฉดพนเชอบกเตรแลว

เชอไวรส

เชอไวรสทใชในการควบคม คอ เอนพว (NPV) โดยใชในการก า จดหนอนหลอดหอมหรอหนอน

หนงเหนยว ซงเชอไวรสชนดนจะเขาไปท า ลายระบบตางๆ ของรางกาย ท า ใหหนอนลดการกนอาหาร

เคลอนไหวชา ล า ตวมสซดลง มจดสขนหรอสม แลวจะใชขาเทยมเกาะทตนพชหอยหวลงมาตายในทสด

เชอรา

ทใชในการควบคม คอ ไตรโครเดอรมาจะควบคมเชอสาเหตของโรครากเนา โคนเนา เนาคอดน

ของมะเขอเทศและผกกาดหว โดยจะใชเชอราผสมกบร า ขาวและปยหมก ในอตรา 1:10:40 แลวใชรอง

กนหลมหรอโรยรอบโคนตน

ไสเดอนฝอย

จะชวยควบคมดวงหมดผก โดยชอนไชเขาสระบบเลอดหรอกระเพาะอาหาร เมอเขาไปแลวจะถก

ยอยท า ลาย จากนนจะปลดปลอยเชอบกเตรทเปนอนตรายตอแมลงออกมา ท า ใหแมลงตายในทสด ใน

การใชไสเดอนฝอยนน เกษตรกรควรเกบรกษาไวในทเยน และใชไสเดอนฝอยในการควบคมหลงจาก

การใหน าแกตนพชชวงเวลาเยนๆ เนองจากไสเดอนฝอยจะไมทนทานตอสภาพทแหงแลง หรอถกแสง

แดด

การใชสารสกดจากพช พชทนยมน า มาใชสกดเปนสารควบคมโรคและแมลง คอ สะเดา เนองจากในสะเดามสารอะซาดแรคตน (Azadirachtin) ซงมคณสมบตชวยในการปองกนและก า จดแมลงไดโดย

• สามารถใชฆาแมลงไดบางชนด

• ใชเปนสารไลแมลง

• ท า ใหแมลงไมกนอาหาร

• ท า ใหการเจรญเตบโตของแมลงผดปกต

• ยบยงการเจรญเตบโตของแมลง

• ยบยงการวางไขและการลอกคราบของแมลง

• เปนพษตอไขของแมลง ท า ใหไขไมฟก

• ยบยงการสรางเอนไซมในระบบยอยอาหารของแมลง

วธการใช คอ น า เอาผลสะเดาหรอสะเดาทบดแลว 1 กโลกรม แชในน า 20 ลตร ทงคางคนไว 1 คน แตถาเกษตรกรมเครองกวนสวนผสมดงกลาว กจะลดเวลาเหลอเพยง 3-4 ชวโมง จากนนกรอง

เอาแตน า มาผสมดวยสารจบใบประมาณ 1 ชอนโตะ แลวน า ไปรดพชผกทนท สวนกากของสะเดาทเหลอ

หนา 13

ใหน า ไปโรยโคนตนเพอปรบปรงสภาพดน และก าจดแมลงในดนไดอกดวย

ขอควรระวง พชบางชนดเมอไดรบสารนแลวอาจเกดอาการใบไหมเหยวยนหรอตนแคระแกรน ดงนเมอพบอาการตางๆ เหลาน กควรจะงดใชสารสกดจากสะเดาทนท

ชนดของแมลงทสามารถก าจดไดดวยสะเดา

1. ชนดทใชแลวไดผลด ไดแก หนอนใยผก หนอนหนงเหนยว หนอนกระทชนดตางๆ หนอน

กดกนใบ หนอนเจาะยอด หนอนชอนใบ หนอนมวนใบ หนอนหวกระโหลก

2. ชนดทใชแลวไดผลปานกลาง ไดแก เพลยจกจน หนอนเจาะ สมอฝาย หนอนตนกลาถว

แมลงหวขาว แมลงวนทอง เพลยไกแจ เพลยออน

3. ชนดทใชแลวไดผลนอย ไดแก หนอนเจาะฝกถว เพลยไฟ ไรแดง มวนและดวงชนดตางๆ

พชผกทใชสารสกดจากสะเดาไดผล ไดแก ผกคะนา กวาง ผกกาดหอม กะหล าปล กะหล าดอก

แตงกวา แตงโม แตงเทศ มะเขอเทศ มะเขอยาว หนอไมฝรง ขาวโพดออน พรกขหน ต า ลง มะนาว

มะกรด

การใชสารเคมปองกนและก าจดศตรพช

จากขอมลทไดกลาวมาแลวขางตน ในการปฏบตจรงของเกษตรกรนน เกษตรกรตองหมนตรวจ

แปลงปลกพชของตนอยางสม าเสมอ เพอเปนการพยากรณสถานการณของศตรพชในแปลงของตน เมอ

ทราบสถานการณแลวจงพจารณาเลอกใชวธการปองกนและก า จดทเหมาะสม แตในกรณทไมสามารถ

ควบคมหรอไมมวธการควบคมใดทใชไดผลแลว เกษตรกรอาจใชสารเคมในการควบคมศตรพชนนๆ ได

โดยพจารณาจาก

1. เปนสารเคมทเหมาะสมกบศตรพชชนดนน

2. สารเคมนนสลายตวไดเรว

3. ใชในอตราทเหมาะสมตามค า แนะน า

4. เวนระยะการเกบเกยวผลผลตตามค า แนะน า

ทงนเพอไมกอใหเกดอนตราย หรอมสารพษตกคางในพชผกนน และมความปลอดภยตอผบรโภคอกดวย

3. ผลลพธ (Output) 3.1 สารเคมตกคางในเลอดเกษตรกรระดบเสยงและไมปลอดภยไมเกน รอยละ 40 ประเมนจากเกษตรกรทเขารวมโครงการ สมาชกเกษตรปลอดสารและผสนใจ 3.2 สารเคมตกคางในเลอดผบรโภคระดบเสยงและไมปลอดภยไมเกน รอยละ 32 ประเมนจากผบรโภคในครวเรอนของเกษตรกรทเขารวมโครงการและสมาชกเกษตรปลอดสาร 3.3 มแกนน าหรอบคคลตนแบบเกษตรปลอดสารรนใหม อยางนอยต าบลละ 3 คน 3.4 ตรวจซ าครงท 2 แลวพบจ านวนผทพบสารเคมตกคางลดระดบลง อยางนอย รอยละ 30 (รอการประเมนหลงเสรจสนโครงการ (ไตรมาศ 3) 3.5 อาหารสดประเภทผกสด ผลไม ทขายตามแผงลอยหรอตลาดสดไมมสารตกคางจากยาฆาแมลงเกนมาตรฐาน หรอพบในระดบทปลอดภย (สงตวอยางผกกลมเกษตรปลอดสาร Mobile Unit เดอนมนาคม 2561 รอผลการตรวจรอบแรก และสงตรวจครงท 2 ไตรมาส 3,4)

หนา 14