หลกแมบทของ

การพฒนาตน

หลกแมบท ของ การพฒนาตน พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต)ISBN 974-8356-80-9

พมพครงแรก - มกราคม ๒๕๒๘ (อนสรณ พอ. มจร.)พมพครงท ๑๓ - ธนวาคม ๒๕๔๕ (ฉบบจว พมพครงแรก)

น ๒

ล ๑ณ ๑

๐

พมพท

...........................................................................( ) .................................................................................

Error! Bookmark not defined.

Error! Bookmark not defined. " " .Error! Bookmark not defined.

Error! Bookmark notdefined.

Error! Bookmark not defined. Error! Bookmark not

defined. Error! Bookmark not

defined. ...............Error! Bookmark not defined.

Error! Bookmark not defined.

๓

๓๔๖

๘๑๒

๑๕

๒๐

๒๐

Error! Bookmark notdefined.

..........Error! Bookmark not defined. Error! Bookmark

not defined. Error! Bookmark not

defined. ..........Error! Bookmark not defined.

Error!Bookmark not defined.

Error! Bookmarknot defined.

Error! Bookmark notdefined.

Error!Bookmark not defined.

Error! Bookmark notdefined.

...........................................................................( ) .................................................................................

Error! Bookmark not defined.

Error! Bookmark not defined. " " .Error! Bookmark not defined.

Error! Bookmark notdefined.

Error! Bookmark not defined. Error! Bookmark not

defined. Error! Bookmark not

defined. ...............Error! Bookmark not defined.

Error! Bookmark not defined.

Error! Bookmark notdefined.

..........Error! Bookmark not defined. Error! Bookmark

not defined. Error! Bookmark not

defined. ..........Error! Bookmark not defined.

Error!Bookmark not defined.

Error! Bookmarknot defined.

Error! Bookmark notdefined.

Error!Bookmark not defined.

Error! Bookmark notdefined.

๒๖

๒๙๓๓

๓๕

๓๘๓๘

๔๑

๔๖

๔๙

๕๔

Error! Bookmark notdefined.

: Error!Bookmark not defined.

Error! Bookmark notdefined.

...... Error! Bookmark not defined.Error! Bookmark not defined.

Error! Bookmarknot defined.

Error!Bookmark not defined.

Error! Bookmark not defined.

Error! Bookmarknot defined.

( ) Error! Bookmark notdefined.

Error! Bookmark notdefined.

..........Error! Bookmark not defined. Error! Bookmark

not defined. Error! Bookmark not

defined. ..........Error! Bookmark not defined.

Error!Bookmark not defined.

Error! Bookmarknot defined.

Error! Bookmark notdefined.

Error!Bookmark not defined.

Error! Bookmark notdefined.

Error! Bookmark notdefined.

: Error!Bookmark not defined.

Error! Bookmark notdefined.

...... Error! Bookmark not defined.Error! Bookmark not defined.

Error! Bookmarknot defined.

Error!Bookmark not defined.

Error! Bookmark not defined.

Error! Bookmarknot defined.

( ) Error! Bookmark notdefined.

๕๗

๖๒

๖๕

๖๘๖๘

๗๑

๗๔

๗๘

๘๒

๘๕

เกรนน า∗

ขอเจรญพร ทานผใฝธรรมทกทานอาตมภาพมาในวนนโดยมความรสกตดมาดวย

วา จะพดกบทประชมของทานทอยในวงการธรรม ซงเปนผไดศกษาปฏบตมาแลว และหลายทานกมความรกวางขวาง ไดปฏบตไปแลวไกลพอสมควรทเดยว

ในเมอมความรสกอยางน กท าใหมความคดวาแมจะพดเรองทหนกสกหนอยและในลกษณะทอาจจะนาเบอบาง กคงไมเปนไร

ในเมอคดอยางนแลว กเลยตงแนววาจะพดหนก

∗ แสดงแก กลมขาราชการมหาวทยาลยมหดล ผสนใจในการปฏบตเพอการพฒนาตน ณ หองประชมจงจนต โรงพยาบาลรามาธบด วนท ๑๘ พฤศจกายน ๒๕๒๗

(ในการพมพครงท ๑๓ ซงเปนฉบบจวครงแรก รบปใหม ๒๕๔๖ไดจดปรบใหเหมาะทจะเปนหนงสอขนาดเลก เฉพาะอยางยงไดแยกบท และแบงซอยตงหวขอยอยเพมขนอกมาก แลวปรบแกขอหนงสอจาก พฒนาตน เปน หลกแมบทของการพฒนาตน)

๒ไปทางหลกวชา หรอจะพดตามเนอหาของคมภร คออาจจะเปนการพดแบบนกต าราสกหนอย

ความจรงนน สาระของธรรมอยทการน ามาใชไดคอใชใหส าเรจประโยชน ดบทกข หมดกเลส ถาวาในแงนแลว เรองต ารากไมสส าคญเทาไร เหมอนกนยาถก ถงไมรต ารายา โรคกหาย (แตยานนถาไมมต าราจะไดมาอยางไร กอกเรองหนง)

อยางไรกตาม ส าหรบผทมความรและไดปฏบตธรรมมาแลวนน ความรดานต ารากลบมาชวยเสรม คอมาเปนแกน หรอเปนหลกเชอมโยงในหมทานผรธรรมและไดปฏบตธรรมดวยกน ใหมสอส าหรบหมายรกนและพดกนเขาใจไดงายขน

ในเมอจะพดตามแนวของต าราหรอคมภร กเกดมค าถามขนมาวาจะพดเรองอะไรด

ทน เทาทอาตมภาพทราบ ทประชมน ดเหมอนจะมความสมพนธหรอสบเนองมาจากโครงการทเรยกวา "การพฒนาตน" จงมานกวา ควรจะพดเรองการพฒนาตนนแหละ เอาเรองทเปนหลกของโครงการน

หลกแมบท ของ การพฒนาตน*

— ๑ —

ความเขาใจเบองตนเปนอนวาจะพดเรองการพฒนาตน ตาม

หลกวชา หรอตามเนอหาในคมภรทน พอตงชอเรองการพฒนาตน ซงเปนชอ

ของโครงการ หรอเปนชอของกลมทมาประชมนอยางนอยกเกดปญหาขนมาวา

ค าวา พฒนาตน น ตรงกบหลกธรรมขอไหนหรอหวขอธรรมวาอยางไร

* หนงสอเลมเลกนแสดงหลกการทวไปพอเปนพนฐาน ผตองการเขาใจความสมพนธภายในระบบใหชดเจนขน พงดหนงสอจะพฒนาคนกนไดอยางไร หรอ “บทเพมเตม: ชวตทเปนอยดดวยมการศกษาทง ๓ ทท าใหพฒนาครบ ๔“ ในหนงสอพทธธรรม (ฉบบเดม), พ.ศ. ๒๕๔๔, หนา ๓๔๒–๓๗๔

๔

ทมาของค าวา "พฒนา"ค าวา พฒนา น ในวงการของนกต าราทาง

ธรรมหรอนกคมภรไมคอยคนกน รสกวาเปนศพทคอนขางใหม ในวงการศกษาธรรมแตเดมมาไมไดนยมใชค าน และในเมองไทยโดยทวไปในชวตประจ าวนถอยหลงไปสก ๓๐-๔๐ ป กไมคอยไดยนค าวาพฒนา จะไดยนบางแตค าวา วฒนา ซงโดยมากจะใชในค าอวยชยใหพร เชนวา ขอใหวฒนาสถาพร อะไรท านองน

ค าวา “พฒนา” น อาตมภาพเขาใจวามาไดยนกนมากขนในสมยหลงการปฏวต พ.ศ. ๒๕๐๐หรอหลงปฉลอง ๒๕ พทธศตวรรษ คอหลงจากการปฏวตคราวนนแลว กปรากฏวาทางบานเมองได มนโยบายเร ง รดการสร างความเจรญของประเทศชาต และไดน าเอาค าวาพฒนามาใชกนมาก แมกระทงเปนชอหนวยราชการใหญๆ เชนกระทรวงพฒนาการแหงชาต บางหนวยกยงมอย

๕

จนกระทงปจจบน เชน ส านกงานเรงรดพฒนาชนบท กรมการพฒนาชมชน อะไรท านองน กเลยนยมใชค าวาพฒนากนมากขน จนกระทงถงกบเรยกชอยคสมยตอแตนนวาเปน ยคพฒนา

นบแตนนกได พฒนากนมาจนบดน เป นเวลาเกอบ ๓๐ ปแลว ความรสกทเนนกนมากในสมยกอน ทประชาชนมองเหนชดกคอ การสรางถนนหนทาง ตลอดจนอาคารตกรามสมยใหมตางๆ อนนเดนมาก และค าวาพฒนานกไดเขาไปแมกระทงในวด ในวดกรสกกนวาจะตองพฒนา

ค าวาพฒนาในสมยนน พวงความรสกผกพนกบความเจรญแบบใหมๆ เชน อาคารแบบสมยใหมเปนตน อยางนอยถาจะพฒนากตองมอาคารสงกอสราง มตกทสวยงามใหญโต แลวกมความรสกตอไปในทางตรงขามวา ถามปามตนไมกไมพฒนา

ฉะนน วดตางๆ กมการตดตนไมกนเปนการใหญ วดไหนมตนไมมากกแสดงวาวดนนยงไมไดม

๖

การพฒนา ทใดพฒนาทนนตองพนจากความเปนปา ตนไมเปนเครองหมายของปา ปากแสดงวาอาจจะเถอน เมอเถอนกแสดงวาลาหลงไมพฒนาดงนนจงมการตดไม นยมสรางเปนคอนกรตกนขนแพรหลายทวไป

จากพฒนาวตถ หนมาเนนพฒนาจตใจความรสกนไดสบกนนานพอสมควร จน

กระทงเมอไมนานมานเอง กเรมบนกนขนมาวาประเทศเรานพฒนากนไป พฒนากนมา ดเหมอนจะมปญหามากขน มสงชวรายไมดไมงามมากมาย เปนตนวาอาชญากรรม ความเสอมโทรมทางศลธรรม ความเสอมโทรมทางจตใจอะไรตางๆ กเลยพดกนวา เราเหนจะพฒนาวตถกนมากเกนไปแลว พฒนาผดพลาดแลว จะตองหนมาพฒนาคนกนใหมากๆ ตอนนกพดกนเกรอ มการเนนการย าวาจะตองมาพฒนาคนใหมาก

๗

ค าวา การพฒนาคน ในทน กไมใชไปเนนดานการพฒนาความสามารถหรอความรในวชาการวชาชพอะไรตางๆ แตหมายถงพฒนาคณสมบตทอยภายในตวบคคล เชนศลธรรม หรอพดลกลงไปกคอ พฒนาจตใจนนเอง เดยวนกเลยมาพดย าวา เราจะตองพฒนาจตใจใหเจรญควบคกนไปกบการพฒนาวตถ และในเมอยคหรอชวงเวลาทผานไปแลว ไดเนนการพฒนาวตถมาก ชวงนกเลยหนมาเนนการพฒนาจตใจมากขน

เมอพดถง “การพฒนาจตใจ” กเปนเรองภายในสวนลก บคคลแตละคนตองท าดวยตนเอง คนอนจะไปพฒนาใหไมได แตกชวยไดบาง เชน การสรางสภาพแวดลอมทเกอกล หรอชวยแนะน าอะไรตางๆ ให แตวาถงตวแทจรงแลว ทกคนตองมการพฒนาตนเอง ดงนนการพฒนาจตใจกจงเปนเรองของการพฒนาตน เมอพฒนาตนกตรงกนเขากบชอโครงการน เปนอนวาทเรยกวาการพฒนา

๘

ตนนน กตรงกบเรองส าคญ ทจะตองใชตองเนนตองย ากนในยคสมยนเปนอยางดทเดยว

ทนกตองมาดวา การพฒนาตนตรงกบศพทธรรมหรอหลกธรรมขอไหน

พฒนาจรง ตองใหถงภาวนาพฒนา กแปลวาเจรญหรอท าใหเจรญนนเอง

ทนมาดทางธรรมกปรากฏวา ค าวา เจรญ เราใชกนมานานแลวในวงการธรรม ตงแตสมยโบราณเชน ถาปฏบตวปสสนา เรากเรยกวาเจรญวปสสนา หรอถาไปปฏบตในทางเมตตา สรางเมตตาธรรมใหเกดขนในใจ เรากเรยกวาเจรญเมตตา มาท าอานาปานสตกมมฏฐาน ก าหนดลมหายใจเขาออกเปนอารมณ ท าใหจตเปนสมาธสงบ เรากเรยกวาเจรญอานาปานสตกมมฏฐานหรอเจรญอานาปานสตสมาธ ตลอดกระทงวาสรางกศลใหมากเรากเรยกวาเจรญกศล

๙

ค าวาเจรญจงเปนศพททมมาแตโบราณ ซงเราใชกนมานานแลว ปจจบนกยงมไวโดยสบตอมาจากโบราณนนเอง

ในเมอค าวา พฒนา แปลวา เจรญ เรากโยงไดวาทจรงเราใช พฒนา กนมานานแลว คอ ค าวาเจรญนนเอง ซงใชกบศพทธรรมตางๆ มากมาย

พอไดศพทนแลวกไปดอกทวา ค าวา เจรญซงเปนศพทภาษาไทยนน ถาไปเทยบกบค าบาลเดมทเปนตนตอ จะไดแกหลกธรรมอะไร กเหนไดงายเลยทนท

อยางค าเมอกวา เจรญวปสสนา ทางพระเรยกวา วปสสนาภาวนา เจรญสมถะกเรยกวา สมถ-ภาวนา เจรญเมตตาทานกเรยกวา เมตตาภาวนาเจรญอานาปานสตทานกเรยกวา อานาปานสต-ภาวนา เจรญสมาธเปน สมาธภาวนา เจรญกศลเปนกศลภาวนา กชดเลยทกค า ลงภาวนาหมด

เปนอนวาตวจรงของเจรญ กคอศพทวา

๑๐

“ภาวนา” นเองค าวา ภาวนา แปลวาการเจรญ เปนอนวา

ไดศพทแลว ตอนนเมอจบศพทได เรามาดความหมายกนอก อาตมภาพลองคนด เวลาทานใชค าวาภาวนา หนงสออรรถกถาจะอธบาย (เขาเรยกวาไขความ) ไขความวา ภาวนาแปลวาอะไร แทบทกแหงแปลภาวนาวาพฒนา กเลยไปตรงกนเขาอก

ยกตวอยาง เชน บาลในพระไตรปฎกพดวาภาเวต ซงเปนรปกรยาศพทของภาวนา อรรถกถากอธบายวา ภาเวต ไดแก วฑเฒต วฑเฒต กคอวฒนา หรอ พฒนา กเปนอยางน หรอ ภาเวตวา กอธบายวาไดแก วฑเฒตวา ซงเปนอกรปหนงของภาวนา ภาวนาเปนตวศพท วฒนา เปนค าไขความ

ตกลงวา ทเราใชพฒนากไมไปไหน กตรงกบค าวา วฒนา ซงเปนค าอธบายของค าวาภาวนานนเอง

เปนอนวาเดยวนนยมใชค าวา พฒนา กใชได

๑๑

ไมผด เพราะเปนอกรปหนงของค าวา ภาวนา นนเอง และอาจจะเหมาะกบสมยปจจบน เพราะวาเดยวนค าวา ภาวนา มความหมายในภาษาไทยทออกจะคลาดเคลอนและกแคบไปเสยแลว

เวลาพดถงค าวา ภาวนา คนสมยปจจบนไมคอยจะเขาใจวาเปนการพฒนา หรอท าใหเจรญเสยแลว แตมกจะมองเปนวาภาวนากคอการสวดมนตบนคาถา หรออาจจะไปถงวาเปนสวดมนตพนคาถาไปกได เพราะฉะนน ค าวา ภาวนา ในภาษาไทยจงมความหมายแคบ และบางทคลาดเคลอนไมคอยตรงเทาไรเลย

แททจรงในบาล ภาวนา กมความหมายเทากบพฒนา แตในภาษาไทยไมไดเขาใจอยางนนเสยแลว ฉะนนถาเราใชค าวาพฒนากจะสอความหมายไดงายขน แตในเวลาเดยวกนตองจบโยงไวใหไดดวยวา ตวแทตวจรงของมนในทางธรรมนนพฒนากคอภาวนานนเอง

๑๒

เปนอนวา วนนอาตมภาพมาโยงศพทพฒนาเขาไปหาตวหลกเดม คอ ภาวนา ไดแลว ทนกมาพจารณาความหมายของค าวา ภาวนา กนตอไป

ถอยค าส าคญเกยวกบการพฒนาตนภาวนา ทเราแปลวาเจรญนน ถาแปลออก

ศพทหรอแปลโดยพยญชนะ กแปลวา ท าใหเกดใหมขน หรอท าใหมใหเปนขน หมายความวา อะไรทยงไมม กท าใหมขน อะไรทยงไมเปน กท าใหเปนขน หรอวาโดยเฉพาะทานหมายถงกศลธรรม กศลธรรมอนใดยงไมเกดขนกท าใหเกดขน อยางนเรยกวาภาวนา ความหมายนเรยกวา ความหมายตามตวอกษร สวนความหมายทแปลออกไปทางเนอความจบเอาสาระ ทานมกแปลกนวา การฝกอบรม

ภาวนา แปลวาการฝกอบรม นเปนการแปลเอาใจความ และแปลตอไปไดอกวา ท าใหเจรญท าใหเพมพนขน

๑๓

พออธบายความหมายของภาวนาวาเปนการท าใหเกดใหมขน หรอท าใหมใหเปนขน ตลอดจนการฝกอบรม ท าใหเจรญเพมพนมากมายงอกงามขนมา กเลยไปโยงกบศพทธรรมอนๆ เขาดวยอก ทอยในชดเดยวกน ซงทางพระเรยกวา ไวพจน คอค าทมความหมายอยางเดยวกน หรอใชแทนกนไดกเลยตองจบศพททอยในกลมนมาพดดวยกนหมด

จะขอจบโยงศพทส าคญเขามา ซงถอวาเปนเรองการพฒนาตนดวยกนทงสน

มศพทส าคญอย ๓ ศพท ซงนกศกษาธรรมควรจะรเปนอยางยง คอ

๑. ภาวนา ทพดมาแลว๒. ทมะ ซงมอยดวยในหลกธรรมทเรารจกกน

มาก คอหลกการครองเรอน ทเรยกวา ฆราวาสธรรม ๔(ขอ ๒) อนไดแก สจจะ (ซอสตยจรงใจ) ทมะ (ฝกตวปรบใจ) ขนต (เขมแขงทนได) จาคะ (รสละมน าใจ)

๑๔

ทมะ แปลวา การฝก เปนขอส าคญมาก บางทเราพดถงนอยไป เดยวจะพดถงวามนส าคญอยางไร

๓. สกขา สกขาเปนค าภาษาบาล ถาใชอยางภาษาสนสกฤต กเรยกวา ศกษา สกขา หรอศกษา มความส าคญมาก ทางพระพทธศาสนามาในค าวา “ไตรสกขา” การฝกอบรมทงหมดในทางพระพทธศาสนา กระบวนการทางปฏบตทงหมดเรยกวา ไตรสกขา

สกขา แปลวา การศกษา การเรยนร การส าเหนยก การฝกฝนอบรม

ทกศพทมความหมายวาเปนการฝกทงนนภาวนา กคอการฝกอบรม ทมะ กแปลวา การฝกฝนสกขา กแปลวา การฝกฝนเรยนร กอยในพวกเดยวกน แลวกมความหมายอนๆ แยกกระจายออกไปตกลงวามศพทส าคญ ๓ อยางทจะตองรตองเขาใจอยในชดเดยวกน

๑๕

คนจะประเสรฐ กเพราะพฒนาตนพระพทธศาสนานเรยกไดวาเปนศาสนาแหง

การพฒนาตน หรอจะเรยกวาเปนศาสนาแหงการฝกตน หรอศาสนาแหงการศกษากได แตถาจะใหตรงกบทเปนหวขอในทน กเรยกวาเปนศาสนาแหงการพฒนาตน ทเรยกอยางนกมเหตผลรองรบอยางด

ประการท ๑ หลกธรรมทเกยวกบการพฒนาตนนนเปนเรองใหญ เปนแกนกลาง เปนทงหมดของการปฏบตธรรมในทางพระพทธศาสนา ค าวาภาวนา กอยางทยกตวอยางเมอก เราใชในเรองการปฏบตธรรมทกอยาง จะเจรญเมตตากเปนเมตตาภาวนา เจรญกศล ท ากศลใหเกดมกเปนกศลภาวนา เจรญอานาปานสตกอานาปานสตภาวนา เปนเรองการพฒนาตนหรอฝกฝนตนทงนน เพอใหเกดมกศลธรรมเหลานน ค าวา ภาวนา จงเปนการปฏบตทครอบคลมทวไปทงหมด

ทนเรองสกขากอยางทพดเมอกวา ไตรสกขา

๑๖

ครอบคลมการปฏบตทงหมดในพระพทธศาสนา เราเรยกกนงายๆ วา ศล สมาธ ปญญา

สวนทมะนนปรากฏวาทานใชมากในรปทแสดงคณสมบตของบคคล ซงจะพดในเหตผลขอท ๒

ประการท ๒ บคคลทสงสดในทางพระพทธศาสนา หรอผไดบรรลเปาหมายในทางพระพทธศาสนา ทานเรยกวา บคคลทพฒนาตนแลว หรอมตนอนพฒนาแลว หรอมตนอนฝกแลว

ถาหากไปดความในภาษาบาล ไมเอาศพทภาษาไทย เพราะไปดพระไตรปฎกภาษาไทยอาจจะสงเกตไมชด พระไตรปฎกบาลมศพทเรยกคนทบรรลจดมงหมายในทางพระพทธศาสนาวา เปนบคคลทมตนอนพฒนาแลว มตนอนเจรญแลว ม๒ ศพท โดยเอาศพทวา ภาวนา กบ ทมะ มาใช

ค าทเอาภาวนามาใช ทานเรยกวา ภาวตตตะแปลวา บคคลผมตนอนพฒนาแลว ภาวตะเปนรปคณนาม หรออยางทภาษาองกฤษเรยกวากรยา

๑๗

ชอง ๓ ของภาวนา แปลงายๆ วาผทไดภาวนาแลวรวม ภาวตะ กบ อตตะ (ตน) เปน ภาวตตตะ แปลวา ผมตนอนพฒนาแลว ท าใหเจรญแลว

พระพทธเจา เวลาคนมาถามปญหา บางทเขาทกพระองควา ทานภาวตตตะ ทานผมตนอนพฒนาแลว

สวนค าวา ทมะ กใชอยางเดยวกน เปนรปกรยาชอง ๓ ไดแก ทนตะ ใชในรปวา อตตทนตะอตตทนตะ แปลวา ผมตนอนฝกฝนแลว อตตะ ตน+ ทนตะ ฝกฝนแลว

สองศพทคอ ภาวตตตะ กบ อตตทนตะ นเปนค าทใชเรยกพระพทธเจามากทสด และเรยกพระอรหนตดวย บางแหงกใชกบพระอรยบคคลทวไปลงมาถงพระโสดาบนกพอได แตตามปกตนยมใชกบพระอรหนต มพระพทธเจาเปนตน

ในคาถาหนง ทานกลาววา มนสสภต สมพทธอตตทนต สมาหต ไปเรอยจนถงค าวา เทวาป

๑๘

น นมสสนต บอกวา พระสมพทธเจา ทงททรงเปนมนษยนแหละ แตเปนผไดฝกฝนพฒนาตนแลวเปนผมจตตงมน แมแตเทพทงหลายกนอมนมสการนเปนการแสดงถงความเคารพยกยองเชดชทานทไดพฒนาตนแลว ถอวาเปนผประเสรฐสงสด

ในอกคาถาหนง พระพทธศาสนาสรรเสรญคนทพฒนาตนแลววา ทนโต เสฏโฐ มนสเสส แปลวา ในหมมนษย ผทฝกตนแลวประเสรฐสด ไมใชประเสรฐเฉพาะในหมมนษยเทานน วชชาจรณ-สมปนโน โส เสฏโฐ เทวมานเส ผถงพรอมดวยวชาและจรณะเปนผประเสรฐสดทงในหมมนษยและทวยเทพ เทวดาทงหลายแมแตพรหมกเคารพบชา

เปนอนวา หลกในพระพทธศาสนา เทดทนการพฒนาตนมาก ผพฒนาตนแลวเปนสดยอดของบคคลทไดรบการสรรเสรญในพระพทธศาสนา การพฒนาตนเปนแกนของการปฏบตทงหมดในพระพทธ

๑๙

ศาสนา นกคอไดเขามาสจดทเปนเปาหมายแลว

— ๒ —

หลกการฝก

จดเรมตน ของการพฒนาตนตอไป เมอไดเขาใจอยางนแลว กควร

พจารณารายละเอยดเพมเตมวา ในเมอการพฒนาตนมความส าคญ และบคคลทพฒนาตนแลวเปนบคคลทบรรลจดหมายในทางพระพทธศาสนา เราจะมวธการพฒนาตนอยางไร

ทน กอนจะมการพฒนาตนวาจะท าอยางไรกจะตองมความเชอพนฐานกอนวา คนเรานนพฒนาได อนนเปนความเชอทส าคญมากในพระพทธศาสนา คอเชอวามนษยนเปนสตวทฝกไดอยางในพระพทธคณถาทานสงเกต สวดไปจะมค าวา อนตตโร ปรสทมมสารถ แปลวา เปนสารถฝก

๒๑

บรษทควรฝก ผยอดเยยม ไมมคนอนยงกวาขอใหสงเกตวา ในค าวา “ปรสทมม” นน

ตว ทมม ไมใช ธมม ทแปลวา ธรรม ทเปนกศลธรรมหรออกศลธรรม หรอ ธรรม ความด ความชวเปน ท. ไมใช ธ.

ทมมะ นเปนรปหนง เปนรปคณนามของ“ทมะ” ทกลาวมาเมอก แสดงวา ทมะ มความส าคญ จงมาปรากฏตวอยในบทพทธคณนดวย

ทมม หมายความวา คนเรานเปนสตวทฝกฝนได ฝกฝนไดตงแตยงมสญชาตญาณปาเถอนไปจนกระทงสงสดเปนพระพทธเจา อยางในคาถาเมอกวา มนสสภต สมพทธ อตตทนต สมาหตแปลวา พระสมมาสมพทธเจาทงทเปนมนษยนแหละพระองคฝกอบรมตนแลว เปนผมจตตงมน ทานบรรยายคณสมบตตอไปอกหลายอยาง แลวลงทายวา แมแตทวยเทพทงหลายกนมสการ นอบนอมเคารพบชา

๒๒

เปนอนวา พระพทธศาสนาสรรเสรญการฝกฝนตน และถาจะเทยบศพทปจจบนกเรยกวา มนษยมศกยภาพ พทธศาสนาเชอในศกยภาพของมนษยวาเปนสตวทฝกได อนนเปนพนฐานทส าคญมาก

แมแตในหลกพระรตนตรย ขอแรกในพระรตนตรยกคอพระพทธเจา ความหมายอยางหนงของพระรตนตรยกคอ สรางความมนใจใหพทธ-ศาสนกชนวา พระพทธเจาเปนตวอยาง เปนผน าของเราทแสดงวามนษยเปนสตวทฝกได พระองคกเคยเปนมนษยปถชนมากอน แตไดทรงบ าเพญบารมสรางสมคณธรรม จนกระทงผลทสดกไดส าเรจเปนพระพทธเจา

ถาเราทงหลายเชอในพระองค เชอในพระปญญาทตรสร เรากจะเชอในตนเองดวยวาเรานกมความสามารถ มศกยภาพในตวทจะฝกฝนตนเองไดอยางพระองค

เราจะเหนวา พระพทธศาสนาเนนประวต

๒๓

การฝกตนของพระพทธเจา ททานมคมภรชาดกกนมากมาย ๕๕๐ ชาตนน จดมงหมายส าคญกเพอแสดงใหเหนกระบวนการฝกหดอบรมตนหรอการพฒนาตนของพระพทธเจา ตงแตเปนปถชนตงแตเปนสตวเดรจฉาน จนกระทงไดส าเรจเปนพระพทธเจา

เพราะฉะนน ถาเราเปนพทธศาสนกชนแลวตองมก าลงใจ อยาไปทอวาเราไมสามารถพฒนาตนได แมแตจะปรารถนาพทธภมเปนพระพทธเจากสามารถเปนไดดวยการบ าเพญบารม หลกพทธคณเปนองคพระรตนตรยขอทหนง ซงจะสรางความเชอมนอนนขนมา

ทกลาวมานเปนหลกเปนฐานเบองตนทเดยว และพระพทธศาสนายงสอนหลกธรรมเกยวกบเรองเหลานอกมากมาย เชน การจ าแนกบคคลเปน ๔ ประเภท เปนดอกบว ๔ เหลา เปนการสอนเรองความแตกตางระหวางบคคล

๒๔

พระพทธเจากจะตองมญาณหยงรความแตกตางแหงบคคล ทานเรยกวา อนทรยปโรปรยตตญาณญาณหยงร ความยงและหยอนแหงอนทรยของสตวทงหลาย ตองรวามนษยยงอยในระดบการพฒนาตนตางกนอยางไร คนไหนควรจะสรางความพรอม ท าอนทรยใหแกกลาขนไปอยางไรและทรงมวธการของพระองค เพราะทรงเปนสารถฝกบรษทยอดเยยม พระองคจงทรงหาวธมาฝกใหเขาพรอม ใหมอนทรยแกกลาขนไปโดยล าดบ

หรออกขอหนงใน ทศพลญาณ เปน นานาธ-มตตกญาณ ญาณหยงรอธมตต คอความสนใจและแนวโนมเอยงในบคคลทแตกตางกน เปนตนซงท าใหพระองคเกยวของกบบคคลเหลานน ในการสงสอนใหบรรลผลส าเรจ

เปนอนวา ในทางพระพทธศาสนามความเชอพนฐานวา มนษยเปนสตวทฝกได หรออยางทใชศพทสมยปจจบนวา มศกยภาพอยในตวทจะ

๒๕

พฒนาได พอมหลกความเชอพนฐานอนน โดยมความสมพนธกบหลกพระรตนตรย กมาถงหลกการพฒนาตนตอไป

การพฒนาตน หรอหลกการพฒนาตนน อาตมภาพขอพดในขอบเขตของค าศพทธรรม ๓ค าเมอก คอค าวา ภาวนา ทมะ และ สกขา แตตอนนจะเปลยนล าดบใหม จะเรมดวยค าวา ทมะ ไปยง สกขา แลวจงไป ภาวนา

ตองท าความเขาใจกอนอกอยางหนงวา ศพททง ๓ น ความจรงเปนเรองเดยวกน คอเปนเรองการฝกฝนพฒนาตนทงสน แตทานพดดวยศพทตางกน หรอเนนย าแงดานแปลกกน ทจะใหความหมายเดนไปคนละดานๆ หรอมาเสรมกนใหบรบรณ ทนเราลองมาดการเนนการย าในการพฒนาตนนนวาเปนอยางไร

๒๖

ขนตอนคราวๆ ของการพฒนาตนหลกท ๑ เรมดวยขอ ทมะ ซงแปลวาการ

ฝก อยางทกลาวเมอกแลว ทมะนทานเลยนศพทมาจากการฝกสตว ขอใหสงเกตเรองการฝกสตวแลวจะเขาใจเรองทมะดวย

การฝกสตวนนหมายถงตงแตตอนแรกทสตวอยในปาในไพร เถอน พยศมาก แลวเรากเอามาฝกๆ จนกระทงมนเชอง จนกระทงใชงานไดดท าอะไรไดแปลกๆ ทนกไมถงวามนจะท าได

ในการฝกสตวนนมล าดบอย ๒ ขนตอนตอนท ๑ ก าราบปราบพยศ เรยกวา ขม

หรอท าใหหายพยศ ทมะในแงนเรามกแปลวา การขมใจ ตรงกบในหลกทวาท าใหหายพยศ หรอก าราบปราบพยศอยางทวาเมอก คอสตวปา เอามาจากปาใหมๆ เอามาจากดงดบ จากไพร ตอนแรกกท าใหหายพยศ ใหเชอง ท าใหพนจากอ านาจของสญชาตญาณปาเถอนนนเอง ตอนนเปนขน

๒๗

ท ๑ เปนกระบวนการฝกเรมแรก ทนพอปราบหายพยศดแลว

ตอนท ๒ คอฝกฝนปรบปรงใหท าอะไรๆ ไดดยงขนไป จนกระทงสตวมคณสมบตพเศษมากมายเรยกวา ท าใหวเศษ เชนชาง เราอาจจะฝกเอามาใชงาน เอามาลากซง และใชท าอะไรตางๆ อยางพวกละครสตว เอาไปเลนในทางสนกสนานรนเรงกไดเอาชางมายนดวยขาหลง ๒ ขา เอา ๒ ขาหนาจบงวงไหว หรอจะเอาขาทง ๔ มารวมกน ฯลฯ เรองนทางญาตโยมรด

รวมความวา สตวนฝกแลวจะท าอะไรไดแปลกๆ ไมวาชาง มา ไมวาสตวอะไร แมแตลงทวาซนนกหนา คนกยงน ามาฝกใชงานและท าอะไรไดแปลกๆ อนนทานวาเปนเรองของการฝก ฝกแลวกท าอะไรๆ ไดด เปนอศจรรย

ทนสตวทงหลายทเปนเพยงเดรจฉานนน ฝกแลวยงมคณสมบตทด มประโยชนมากมาย ถา

๒๘

เปนคนทฝกดแลว จะดปานใด ทานเลยกลาวเปนคาถาออกมา ถาทานอานคมภรพระธรรมบท จะพบคาถาวาวรมสสตรา ทนตา อาชานยา จ สนธวากชรา จ มหานาคา อตตทนโต ตโต วร

นพบอกแลว ค าวา อตตทนโต ผทฝกตนแลว หรอพฒนาตนแลว

ทานใหคตวา อสดร สนธพ อาชาไนย ชางสามญ และชางใหญทงหลาย ฝกแลวลวนดเลศแตคนทฝกตนแลวประเสรฐยงกวานน

นแหละเรองของการฝกตนทเรยกวาทมะ เอาหลกการฝกสตวนนเองมาใช คนเรากจะคลายๆ อยางน ถาเราจะฝกตวเราเอง กคอ

๑. รจกขมคมบงคบใจ ควบคมตวได ไมยอมตามกเลสทท าใหเราพยศ ทดงลงไปสความชวรายลอเรา เยายวน ยวย อะไรตางๆ และขมก าราบปราบพยศ ระงบความเคยชนทชวรายได

๒๙

๒. ปรบปรงตวใหดยงขนไป ฝกในคณความดใหมปญญาความสามารถเจรญกาวหนางอกงามจนเปน อตตทนต

ขนตน รจกตงรบเมอพดถงหลก ทมะ แลว กอยากจะพดถง

หลกธรรมทอยในชดเดยวกน ซงม ๓ อยาง ความจรงกถอวา ทมะ นนเองเปนตวจรง แตบางคราวในการสอนธรรมนน ทานตองการแยกแยะแจกแจงสอนกระจายใหเหนแงดานขนตอนขอธรรมยอย เพอใหมองเหนวธปฏบตไดละเอยดชดเจนยงขน

เรองทมะน บางทกซอยใหเหนล าดบชนขนตอนเบองตนละเอยดยงขนไปอก กเลยแจงออกไปธรรมในกลมนทควรน ามาเทยบกนม ๓ อยาง คอ

๑) สงวร ค านมใชในภาษาไทย เขาใจวาไดยนกนพอสมควร

๒) สญญมะ หรอ สงยมะ ค านไมไดยนบอย

๓๐

นก แตทจรงใชมากในทางธรรม ผเรยนหลกธรรมนาจะเอามาศกษาด

๓) ทมะ เปนตวหลกใหญ กระจายลงไปขางลางเพอจะใหเหนขนตอนยกเยองออกไปมากขน ท าใหเหนวธการทจะเจรญกาวหนาในธรรม หรอการด าเนนชวตทด ๓อยาง สามอยางนมขอแตกตางกนอยางไร

๑. สงวร แปลตามตววา ระวง หรอ ปดกนอนนเนนในแงรบเขามา คอคนเรารบสงของภายนอกเขามาในตว รบทางตาทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ทางใจ ไดเหน ไดยนอะไรตางๆ มประสบการณ เรากรบเขามา

ทน การรบเขามานนมนกมทงทางบวกและทางลบ ทางบวกรบเขามาแลวกเปนผลด เปนความดงาม เปนความเจรญกาวหนา สวนทางรายฝายตรงขามกเปนเรองความเสอมเสย เปนความชวเสยหาย หรอบางครงของนนเปนกลางๆ แตใจ

๓๑

รบไมด วธรบหรอตงรบไมด รบเขามาแลวแปลความหมายไมด เอามาท าใหเกดผลเสย และเกดอกศลธรรมขน ตรงขามกบอกคนหนงหรออกเวลาหนง เมอรจกฝกตนแลว รบเขามาแลวกท าใหเกดผลดเปนเรองกศลธรรม

ขอยกตวอยาง เชน มองเหนคนประสบความทกข นอนเจบปวด เดอดรอนอย พอเรามองเหนกเรยกวาไดรบเขามาแลว อาจจะเกดกศลธรรมหรออกศลธรรมกได แลวแตใจตงรบอยางไรทานเรยกวามมนสการอยางไร ท าในใจอยางไร

ถามมนสการด ท าใจโดยด โดยแยบคาย รจกคด รจกพจารณา กเกดกศลธรรม เกดกรณาขนมา คดสงสารอยากจะชวยเหลอ ปลดเปลองเขาใหพนจากความทกข หรออาจจะเกดปญญาพจารณาความเปนจรงวา อนจจง ทกขง อนตตานแหละ ชวตและโลก โลกและชวตเปนอยางน เกดความเขาใจสจธรรมขนมา จนถงขนทเกดทง

๓๒

ปญญาและกรณากไดเหมอนอยางพระโพธสตว เจาชายสทธตถะ

กอนเสดจออกบรรพชา ทรงเหนนมต ๔ ประการพระองคเหนแลวกเกดความสงเวช เบอหนายในฆราวาสวสย และกพจารณามองเหนแนวทางปฏบตทสมควร เพอจะแกไขความทกขของมนษย

แตทนอกคนหนงหรออกเวลาหนง ตงใจรบไมด มอโยนโสมนสการ ท าในใจโดยไมแยบคายกลบรสกรงเกยจ ขยะแขยง เกลยดชง เกดโทสะเกดความไมพอใจ กลายเปนอกศลธรรมไป

เพราะฉะนน เรองเดยวกน ใจตงรบดหรอไมดกมผลดผลเสยตางกน

นเรองการรบร เปนดานแรกของเรา ตองใชหลกสงวร ซงเปนเครองระวงปดกน โดยปดกนไมใหสงรายเขามา เชน หลกอนทรยสงวร ซงเปนหลกธรรมอยางหนงททานเนนมาก กลาวคอการสงวรอนทรยหรอส ารวมอนทรย

๓๓

สงวร แปลเปนไทยงายๆ วา ส ารวม ทวาส ารวมอนทรย ระมดระวงปดกน ทานอธบายวาเมอรบรหรอวาไดเหนไดยนสงตางๆ ดวยตา หจมก ลน กาย ใจ กระวงไมใหอกศลธรรมเขาครอบง าจต ไมใหความยนดยนรายเขามาครอบง าจตใจนเปนเรองสงวรระวง ปดกนไมใหสงรายเกดขน ไมเปดรบสงไมด แลวจะไดเปดชองใหแกสงทด

บงคบตนได และปรบปรงตอไปจนสมบรณ๒. สญญมะ แปลวาควบคมบงคบ หมายถง

การรจกควบคมบงคบตนในการแสดงออก เมอกรบเขา คราวนแสดงออก ในการแสดงออกของเราตองมการบงคบควบคมใหด อยาใหเกดผลเสยหายเปนโทษ โดยเฉพาะทานเนนในแงอยาใหเบยดเบยนผอน

พดสนๆ วาเราตองรจกควบคมตนเอง ใหตงอยในศล ในหลกความดงาม เรมตงแตไมใหเบยด

๓๔

เบยนคนอน ไมใหกอโทษผลรายตอสงคม อยางนเรยกวาสญญมะ

๓. ทมะ เมอมดานในการรบด และมเครองควบคมตนเองในการแสดงออกดแลว ตอไปนกเขาสขนตวจรง คอ ทมะ ซงแปลวา ฝกฝนปรบปรงตน ทนกท าใหเจรญกาวหนาไปในคณความดจนถงทสด คณความดมอะไรกท าไปและท าจนเตมท ทานเรยกวาท าใหไพบลย

เปนอนวามครบ ๓ อยาง คอ สงวร สญญมะทมะ มสงวร ส าหรบปดกนในการรบไมใหสงชวรายเขามา มสญญมะ ส าหรบควบคมตนในการแสดงออก ไมใหเบยดเบยน ไมใหเกดผลเสย แลวกมทมะ ไวปรบปรงตว ใหเจรญงอกงามในคณความดยงขนไปจนถงทสด กเปนอนครบกระบวนการปฏบตธรรมในแงหนง

การทอาตมภาพแยกหลกธรรมชดนขนมานน กตองการใหมองเหนวา เรองการฝกตวพฒนาตน

๓๕

น มแงดานตางๆ ทจะพจารณาไดหลายอยาง

ผฝกคนอน คอผมาชวยใหเขาฝกตนอนง มขอส าคญอกอยางหนงทควรจะพดไว

ดวย คอวา ในเมอมการฝก และมผรบการฝกแลว(การฝกจะเรยกวา ทมะ หรอ ทมนะ หรอทมถะ กแลวแต เปนเรองของไวยากรณ เรยกงายๆ กทมะอยางทวาเมอกแลว สวนผรบการฝกกคอ ทมม ในปรสทมม) จากนนกตองมผฝก เรยกวา ทมกะ

ทนตองท าความเขาใจกอนวา ในทางพระศาสนา หรอทางธรรมนน ไมใชคนอนจะมาฝกเราได ความจรง ทเรยกวาผฝก หมายความวา มาชวยใหเราฝกตนเอง

ผฝกคอผมาชวยใหเราฝกตนเอง เชนอยางพระพทธเจาทรงเปน ทมโก แปลวาผฝก หรอ ทเมตทเมตา แปลวาผฝกเหมอนกน พระพทธเจาไดชอวาเปนทเมตา เชนในขอความวา ภควา อทนตาน

๓๖

ทเมตา แปลวา พระผมพระภาคเจาเปนผฝก อทนตาน ซงคนผยงไมไดฝก

ทนผฝกอยางทวามาเมอกมความหมายวามาชวยใหคนเขาฝกตนเอง การมาท าหนาทชวยใหผอนฝกตนเองนน ทานเรยกวาท าหนาทกลยาณ-มตร ฉะนนหลกส าคญทางพระพทธศาสนาอกอนหนงจงไดแกหลกกลยาณมตร

พระพทธเจาตรสวาพระองคเปนกลยาณ-มตรของสตวทงหลาย อยางพทธพจนแหงหนงวาสตวทงหลายมความเกด แก เจบ ตายเปนธรรมดาเราตถาคตเปนกลยาณมตรของสตวทงหลาย ท าใหสตวผมความเกดเปนธรรมดา พนจากความเกดผมความแกเปนธรรมดา พนจากความแก ผมความตายเปนธรรมดา พนจากความตาย เปนตนพนจากโสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส อปายาส นคอท าหนาทเปนกลยาณมตร

กเลยมหลกในพระพทธศาสนาวา ในกระบวน

๓๗

การฝกนนสงส าคญจะตองมกลยาณมตรดวยฉะนน ในสงคมของชาวพทธ สงหนงทไม

ควรจะลมกคอจะต องพยายามสร างสรรค กลยาณมตรใหมขน เพอจะไดใหสงคมนด มศลธรรม เราจะใหคนเขาพฒนาตน ฝกตนขนมาเองนน มกจะหวงไดยาก ถามกลยาณมตรเปนตวอยางและชวยแนะน า กมหวงมากขน

ฉะนน ในสงคมขณะน ถามความเสอมโทรมมาก กตองการกลยาณมตรมาก เพอจะไดชวยกนท าใหคนมโอกาสพฒนาตน อนนเรอง ทมะกขอผานไป

— ๓ —

หลกการศกษา

การสรางนสยนกศกษาหรอ จตส านกของนกพฒนาตน

หลกท ๒ สกขา ในภาษาไทยเราใชค าวาศกษา สกขา กอยางทบอกเมอกวาเปนเรองการฝกฝน อบรมตน พฒนาตนเหมอนกน และเปนหลกปฏบตทงหมดในทางพระพทธศาสนาทเดยว

สมยโบราณแปล สกขา วา ส าเหนยก ค านเปนค าเกา ทกวนนไมคอยไดยน ทจรงเปนค าทดค าหนง มความหมายลกซง

ส าเหนยก หมายความวาอยางไร เทาทพอทราบ ส าเหนยก หมายความวารจกจบ รจกเลอกเอามาใชประโยชน เอามาใชฝกฝนปรบปรงตน

๓๙

หมายความวา เราไปไดยนไดฟงใครพด เชนมาฟงปาฐกถา กรจกส าเหนยก รจกจบ รจกเลอกสงทดมสาระ สงเปนประโยชน ทจะเอามาใชในการปรบปรงตนเอง ใชประโยชนเขากบตวเองได แลวหยบมาใชในการปรบปรงตนเอง นเรยกวาส าเหนยก

ไมเฉพาะในการฟงเทานน ไมวาจะไปเกยวของกบอะไร ถารจกส าเหนยก กจบเลอกได เลอกสงทดมประโยชนตอตนเอง เอามาใชประโยชนไดส าเหนยกนมความส าคญมากทเดยว เปนหลกปฏบตทด เหมาะกบความหมายของค าวาศกษาเพราะฉะนน ศกษา คอ ส าเหนยก

ในเมอ ศกษา แปลวา ส าเหนยก แลว เราจะเหนแงของการศกษาเปน ๒ อยาง คอ

๑. ตอนทเราส าเหนยก เราจะเลอกเอามาใชประโยชน เราตองรตองเขาใจความมงหมายวาเราตองการเอาไปใชท าอะไรใหเปนอะไร

๔๐

๒. เราจะไดอะไร จะเอาอะไรมา ถาเรยกวาเปนการเรยนร จะเรยนรอะไร

ขอหนง คอ เพอจะใหเปนอะไร และขอสองคอเพอจะใหเปนอยางนน จะตองเอาอะไรมาใช

โดยนยน เรองส าเหนยกหรอศกษาจงมสวนส าคญ ๒ ขน

๑. ตองตระหนกชดมนอยในเปาหมายหรอจดมงหมาย

๒. จบเอาสงนนๆ ทจะใชประโยชนมาใหไดจบใหไดตวสาระส าคญ

ฉะนน ในเรองการศกษาน จงมขอทสรางเปนแนวปฏบตได ๒ อยาง ๒ ดาน หรอ ๒ ขนตอนคอ คนทเปนผศกษา เปนผปฏบต เปนผฝกฝนตนเองน ควรมลกษณะนสยหรอจตส านกอยในใจ ๒ประการเปนอยางนอย ซงเปนอยางส าคญ หรอเปนหลกทเดยว คอ

๑. ความคดหรอความรสกของจตใจทมงส

๔๑

เปาหมาย๒. ขอผกเปนค าคลองจองวา มองอะไรๆ

เปนการเรยนรทงหมด

เมอจตมงเปาหมาย เรองจกจกกหายไปเองแงทหนง จตมงสเปาหมาย จะตองท าความ

เขาใจกอนวา การมงสเปาหมายนนเปนเรองของปญญาทรทตระหนก ไมใชเปนเรองของความอยากความปรารถนา เชนในการปฏบตธรรมนทานบอกวาอยาปฏบตโดยคดอยากไดอยากจะเปนอยางนนอยางน ถาอยางนกผด เพราะเวลาเราอยากเราไมปฏบต พอเวลาปฏบตเราไมไดอยาก

เวลาเราอยาก จตหยดจากการปฏบตมาอยกบความอยาก เวลาเราปฏบตจตอยกบการปฏบตไมวางทจะอยาก อนนส าคญมาก ฉะนนทานกเลยใหระวงไววาอยาไปอยาก

ทวามวตถประสงคมเปาหมาย ไมใชใหอยาก

๔๒

แตใหร คอ คนเราจะปฏบตตองรเปาหมาย รตระหนกกอน รอยแลวจงท า ในเวลาทท าดวยความรตระหนก มนกไปเอง เชนในเวลาเดนทาง ถาเราไมรจดหมายเรากเดนทางไมถก ไดแตสบสนวนวาย

ทนเมอรเปาหมายแลว ถาเราอยากในเปาหมายแตเราไมไดเดน กไมมประโยชนอะไร ฉะนนเมอรตระหนกในเปาหมาย ตอจากนนเรากท า เมอท าดวยความตระหนกรในเปาหมาย กท าอยางเดยว เดนดงไปสเปาหมายนนจนส าเรจผล

ฉะนน ทวามงสเปาหมายจงเปนเรองของความรตระหนก ไมใชความอยากความปรารถนาเอาละ เปนอนวาขอทหนงมงสเปาหมาย

การมงสเปาหมายเปนลกษณะของการฝกฝนตนเองทดยง ไมตองพดถงการปฏบตธรรมสงสงอะไร แมแตในชวตประจ าวน คนทจะเจรญกาวหนาจะมลกษณะอยางหนง คอ การกระท าทมงสเปาหมาย เชน คนขายของ ถาขายสนคาของตน

๔๓

โดยมใจอยกบเปาหมาย เปาหมายกคอขายของไดเงนมา แกจะไมใสใจ ไมถอเปนอารมณกบเรองเลกๆ นอยๆ ทเขามากระทบกระทง

อยางในสมยกอน เราพดถงคนจนทขายของแกขายของไป มเดกบางผใหญบางมาลอเลยนดาลามปามถงพอถงแม แกกเฉย หวเราะได ยมไดตลอดเวลา เพราะใจแกอยกบเปาหมาย คอขายของได กคนเขามาซอของเรา เอาเงนมาใหเรา เราไดเงน เราขายของไดกใชได ดใจแลว บรรลเปาหมาย แกจงไมถอสาอารมณกบเรองถอยค านอกเรองทมากระทบกระทง

ฉะนน คนทมลกษณะฝกตนหรอพฒนาตนจะตองมลกษณะนดวย คอมใจมงสเปาหมาย เมอท าไดอยางนมนจะตดอะไรตางๆ เรองจกจกหยมหยมกระทบกระเทอนผานไปไดสบายๆ รวมแลวจะมผลดหลายอยาง

อยางทหนง จะมผลด คอ ไมมเรองอะไร

๔๔

กระทบกระทงใจ ใครจะวาอะไรกชาง มนไมกระทบมาถงใจ เมอไมมอะไรกวนใจกตงใจท าสงทตนปฏบตไดเตมท ใจแนวแนเปนสมาธ เหมอนอยางคนทท างานเกยวกบหนงสอ ใจมงสเปาหมาย ใจตระหนกชดแลว แมจะมเสยงอะไรตางๆ เอะอะตงตง บางทไมไดยนไมรดวย นกคอลกษณะทเปนสมาธ เพราะใจแนวดงลงไดงาย มจดมงหมายแลวกท างานไปจนส าเรจ

ตอนนกจะเกดผลดขอตอไปคอ มนสยท าจรงคนทมเปาหมายแนนอนแลว ท าอะไรกท าจรง ท าใหส าเรจ จะเอาใจใส และคอยคดวเคราะหพจารณาหาทางวาเรองนจะท าใหส าเรจไดอยางไร จะตองใชความคด ท าใหเปนคนรจกคด รจกวเคราะหพนจพจารณา และมความรบผดชอบเอาใจใสขยนหมนเพยรไมอยนงเฉย คนพวกนเฉยไมเปนในเมอมหนาทจะตองท า

และในเมอเปนคนขยนท าจรงอยางนแลว ก

๔๕

จะมนสยดตามมาอกอยางหนง คอ เปนคนทบงคบตนเองได ควบคมตนเองได เพราะอะไร เพราะวาเมอตงใจจะท าใหส าเรจตามเปาหมาย กจะเกยจครานอยนงไมได กตองท ากตองบงคบตวเอง ถงเวลานน ถงแมขเกยจไมอยากท า กจะมแรงบงคบตวเองใหท า กลายเปนคนขยนไป เปนคนเอาชนะตนเองได บงคบตนเองได ควบคมตนเองได

นอกจากนนกจะเปนคนอดทนรอผลได ใจทมงเปาหมายรวาการกระท านจะน าไปสเปาหมายนน รวาเราไดท าเหตไปแลว ขนนนๆ ผลจะมาเมอนน รอยางนแลวกรอผลได

แลวนสยทเขาจดโดยตรงกคอ จะเปนคนทแกไขปรบปรงตวอยตลอดเวลา เพราะวาใจทมงสเปาหมาย คอยคด คอยพจารณาเอาใจใสเรองทตองท าน พอเหนวาอะไรทจะตองท าเพอใหเกดผลส าเรจ กจะตองปรบปรงตวใหเปนใหท าไดอยางนนตองคอยปรบปรงแกไขใหถกตองตามเหตผล กเลย

๔๖

มนสยแกไขปรบปรงตนเอง เขาลกษณะเปนเรองของ ทมะ นเปนแงทหนงคอมจตมงสเปาหมาย

เมอมองแบบเรยนร กมแตไดตลอดเวลาแงทสอง มองอะไรๆ เปนการเรยนร การ

มองอะไรเปนการเรยนรน เปนลกษณะทมผลด ไมเฉพาะตอการฝกตนเทานน แตมผลตอดานจตใจของตนเองดวย คนทมองอยางนมแตไดตลอดเวลา ไมมเสย

การมองอะไรๆ เปนการเรยนรน มผลดคลายๆ กบการมงเปาหมายทวาเมอก คนทมงสเปาหมาย ใครจะท าอะไร ถาเปนเรองอนทไมเขากบเปาหมายของเขาแลว เขาไมเกบเปนอารมณและกไมเกดความทกข

ทนเมอมองอะไรๆ เปนการเรยนร เขากมองแตวาประสบการณทพบทเหนทไดยนนน เขาจะไดอะไรหรอมอะไรทเขาจะไดบาง เขาไดเรยนรอะไร

๔๗

บาง เมอเขามองอยางนสงทมากระทบกระทงใจกไมเกดขน

เมอคนอนพดมา พดดกตาม พดรายกตามคนทมนสยมองอะไรเปนการเรยนรหมด กมองหาแตวา เอ! ในค าพดของเขาเราจะไดเรยนรอะไรบาง อะไรเปนประโยชนเอามาใชเอามาปรบปรงตวเองท าใหเกดความดงามความเจรญ เขากคอยส าเหนยกเลอกจบเอามา ใจแกมงไปทนน

ฉะนน ค าทถอวากลาวราย ค าหยาบคายค าไมสภาพ เขาจงไมสนใจ เหนวานอกเรอง มนกเลยไมกระทบ กเลยสบายใจ แถมยงมองหาประโยชนไดจากค ากลาวรายหรอค าหยาบคายนนดวย คนพวกนจงมแตไดตลอดเวลา

อยาวาแตคนทพดธรรมดาๆ หรอแนะน าโดยสภาพเลย แมแตถาคนพวกนไปเจอะคนทรนแรงกลาวราย พดดวยเจตนาไมดอยางไรๆ คนพวกนกไมรสกกระทบใจ มแตสบายตลอดเวลา เพราะ

๔๘

มองแตวา เออนะ คราวนเราจะไดเรยนรอะไรเพมขน จงไดประโยชนทกครงทกกรณ

ฉะนน คนพวกนจะเปนอยางไร คนพวกนกจะมลกษณะทเกดปตปราโมทยอยเรอยไป

ปต คอ ความอมใจ ปราโมทย คอ ความแชมชนใจ ความราเรงเบกบานใจ เขาจะอมใจ แชมชนใจตลอดเวลา เพราะไมวาไปพบอะไรแกไดเรอยแกบอกวา เออ คราวนเราไดความรน ไดแงคดหรอขอคดน เอามาใชใหเปนประโยชน เดยวเราจะเอามาปรบปรงตวเอง แกกเลยเจรญกาวหนาตลอดเวลา คนพวกนเขาเรยกวา ไมมทางทจะไมเจรญ

แลวผลดขอตอไปกตอเนองมาอก คอพอมความรสกวาได กเลยมปต มปราโมทย มความสขใจสบาย กท าใหมสขภาพจตด คนพวกนไมถกกระทบกระทง เพราะไมมตวตนออกรบกระทบ ขอนส าคญมาก

ทน พอแกมองอะไรดวยความสบายใจ ม

๔๙

ปต แกกไมกระทบกระทง ไมโกรธไมเคองใครฉะนนจงเพลดเพลนดวยความสมพนธทดกบคนอนในสงคม เพราะวาเมอสบาย ไมมเรองกระทบกระทงกน การโกรธเคองมนอย ปญหากนอย กเลยเปนประโยชนทางสงคมไปดวย

น แหละเป นลกษณะของส งท เ รยกว า ส าเหนยก นสยอยางนเราเรยกวานสยของผใฝศกษาหรอ “นสยนกศกษา”

ถาเราจะสรางนกศกษา กควรสรางใหเขามนสยอยางน ตองใหคนทเรยนอะไรตางๆ มนสยอยางน มนสยในการพฒนาตนหรอนสยในการศกษา เปนคนใฝศกษาตลอดเวลา

ทงมงเปาหมาย ทงใฝเรยนร ตองครบคจงไดการอยางไรกตาม ขอแทรกนดหนง คอ ลกษณะ

๒ อยางนตองมใหครบ ถามไมครบอาจจะมผลรายไดเหมอนกน

๕๐

โดยเฉพาะขอหนงทวามใจมงสเปาหมาย ถามขอนนขอเดยวอาจจะมผลเสยได ผลเสยอะไร

คนทมจตใจมงสเปาหมาย ใจตวเองเหนอยางไรกจะท าอนนนใหได ดอรนจะเอาอยางนนใหส าเรจ ไมยอมฟงใคร

ตอไปประการทสอง กจะเอาแตความส าเรจของตวเอง ไมค านงถงใครๆ ใครเปนอยางไรกชางฉนไมเอาใจใสหรอก ฉนจะท าเรองของฉนใหส าเรจบรรลเปาหมาย เอาเรองของฉนคนเดยวใครเปนอยางไร ฉนไมเกยว

หรอยงรายกวานน อาจจะเกดโทษในการเบยดเบยนดวยซ า คอเมอตองการผลส าเรจของตวเอง กจะท าใหส าเรจ และเพอผลส าเรจของฉนนน ฉนอาจจะท าราย หรอท าสงทเปนโทษ เกดความเสยหายแกคนอน หรอจะตองเบยดเบยนใครกท าได ขอใหเปาหมายของฉนส าเรจกแลวกน

ฉะนน การมงสเปาหมายอยางเดยวยงไม

๕๑

พอ ตองมขอทสองคมไวดวย คอการมองอะไรเปนการเรยนรอยางทวาเมอกนน จะท าใหการด าเนนสเปาหมายของเราเปนไปในลกษณะทตรงขามกบการเอาใจตวเองหรอเอาแตตวเอง

ทงนเพราะวา การมองทกอยางเปนการเรยนร ท าใหการมงสเปาหมายเปนไปพรอมกบการรบฟงผอน การแสวงหาความร และเนนทการแกไขปรบปรงตนเอง ท าใหมคณสมบตส าคญเกดขนอกสองอยาง คอ ความเปนผใครธรรม รกธรรม (ธรรมกามตาหรอธรรมฉนทะ) และความเปนคนทพดกนงาย(โสวจสสตา) พรอมทงนสยตกเตอนและตรวจสอบตนเอง (พงอางพทธพจนวา อตตนา โจทยตตานปฏมเสตมตตนา) ถาอยางน กจะท าใหกระบวนการฝกฝนพฒนาตนเกดความสมบรณขน

ฉะนน กเปนอนเสนอวา ในหลกเรอง ไตรสกขาน ไมใชจะรแตตวไตรสกขาวามอะไรบาง แตจะตองรดวยวาวธปฏบตทเรยกวา สกขา หรอ การ

๕๒

ส าเหนยก หรอการศกษานเปนอยางไร โดยเฉพาะทเรยกวา จตส านก หรอ นสยศกษา

นสยศกษานตองสรางขนมาใหได เปนนสยในการพฒนาตน ถาเราไมมคณสมบตขอนอย ถงจะรหลกหวขอของการศกษา เชน ศล สมาธ ปญญาบางทมนกสรางไมขน เพราะไมรวาจะสรางอยางไร

ถาเรายงมตวตนอยอยางเตมท ไมมสองขอนนมาชวย เรากเอากเลสปถชนออกมาเสรมตวตนกออกรบเรอย มอะไรกเอาตวตนออกรบการกระทบเรอยไป บางทตวตนนนมนพองขยายโตใหญออกไป กยงมโอกาสกระทบมากขน กยงเจบปวดมความทกขมาก คนทไมพฒนาตนกจะมตวตนขยายใหญ และยงมทกขมาก

ทจรง การพฒนาคอการท าตนใหเบาบางไมใชวาท าใหตวใหญขน หมายความวา ยดมนพะวงกบตวตนนอยลง เพราะการพฒนาตนหมายถงการพฒนาปญญาดวย

๕๓

เมอมปญญารเขาใจชวต รเขาใจตวตนแลวความยดมนถอมนกนอยลง คอพฒนาตนแลวกบนทอนความยดมนในตวตนลงไป ท าใหมความทกขนอยลง

เหมอนนกฟนดาบทรเขาใจเพลงอาวธอยางแคลวคลองจดเจน มนใจในความสามารถของตนกฟนดาบท ากจของตนไปโดยไมมวหวาดพะวงกบตวตน ตรงขามกบคนไมรวธตอส ซงไดแตคอยหวาดพะวงปกปองตวตน

ถาไมไดพฒนาตน กมความยดมนในตวตนมาก ตวตนกออกรบการกระทบเรอยไป กมแตทกขมาก มากขน พอกพนขนเสมอ ทน พอไดลกษณะนสยจตส านกในการพฒนาตนขนแลว กจะเขามาสขนของการศกษาอยางททราบกนดแลวทเรยกวาไตรสกขา

๕๔

องคประกอบ ๓ ดานของการศกษาไตรสกขา ม ๓ ขอ เราเรยกกนเปนภาษา

งายๆ วา ศล สมาธ ปญญา แตความจรงในภาษาของทางวชาการ ทางธรรมแทๆ ทานใชศพทวา

๑. อธศลสกขา๒. อธจตตสกขา๓. อธปญญาสกขาเรยกเตมตองเรยกอยางน แตบางทเราเรยก

งายๆ วา ม ศลสกขา จตตสกขา ปญญาสกขา ซงไมถกหลกวชา

ถาจะเรยกใหสน ตองเรยกวา ศล สมาธปญญา ซงเปนศพทส าหรบเรยกเปนหมวดธรรมหรอเปนการแบงประเภทเปนจ าพวก แตถาเรยกเปนตวการฝกฝนเปนสกขา ตองเรยกวา อธศลสกขา อธจตตสกขา อธปญญาสกขา

๑. อธศลสกขา การฝกฝนในศลอนยง หรอฝกฝนใหมศลยงๆ ขนไป

๕๕

๒. อธจตตสกขา การฝกฝนในเรองจตทยงหรอฝกในเรองจตใหยงๆ ขนไป

๓. อธปญญาสกขา การฝกฝนในปญญาอนยง หรอการฝกฝนใหมปญญายงๆ ขนไป

ในขนนจะอธบายไวพอเปนแนว๑. อธศลสกขา ทเรยกสนๆ วา ศล เปน

เรองชนนอก ชนกาย วาจา ความสมพนธกบผอนและกบสงแวดลอมทวไป การไมเบยดเบยน ซงเปนพนฐานเบองตนของการอยรวมกนดวยดกบผอนในสงคม และปฏบตตอวตถอปกรณทงหลายในทางทไมเกดโทษ

๒. อธจตตสกขา เปนการฝกลกเขาไป มาสขนจตใจ คอการพฒนาในเรองจตใจของตนเองถาจะแจกแจงดวยภาษาสมยใหม อธจตตสกขา กคอการฝกฝนพฒนาตนเองให มคณภาพจตด สมรรถภาพจตด และสขภาพจตด

๑) คณภาพจตด หมายความวา จตใจมคณ

๕๖

ธรรม เชนมเมตตา มกรณา มมทตา มศรทธา มความเออเฟอเผอแผ มความเคารพ มความกตญ เปนตน

๒) สมรรถภาพจตด เชน มขนต ความอดทน สมาธ ความมใจตงมน อธษฐาน ความเดดเดยว วรยะ ความเพยร สตความระลกเทาทนเปนตน เปนจตทเขมแขง มความสามารถ มความพรอมทจะท างานได

พระพทธเจาตรสวา จตนขอส าคญอยทวาเมอฝกใหมสมาธแลว กจะใชงานไดด เปนบาทฐานของปญญาตอไป ใชงานไดด เรยกวา กมมนยงแปลวา จตทควรแกการงาน หรอเหมาะแกงาน

๓) สขภาพจตด จตทมสขภาพด กสบาย มปต มปราโมทย มความเอบอม แชมชน เบกบานผองใส สบายใจ และท าใจใหสบายไดเรอยๆ

การฝกตนในอธจตตสกขา กอยในเรอง ๓อยางน คอมคณภาพ สมรรถภาพ และสขภาพจตทด

๕๗

๓. อธปญญาสกขา ฝกอบรมในเรองปญญาปญญากคอความร เขาใจสงทงหลายตามความเปนจรง หรอรเทาทนสภาวะของโลกและชวต ท าใหมจตใจเปนอสระ ไมตกอยในอ านาจครอบง าของกเลส หรออยดไดโดยไมตองพงพากเลส พนทกขพนปญหา ปญญาเปนตวคมทาย ครบกระบวนการฝก

นเปนการกลาวโดยยอ ทเราปฏบตกนในทางพระพทธศาสนากอยในหลกเรอง ศล สมาธปญญา หรอ อธศลสกขา อธจตตสกขา อธปญญาสกขา ๓ ขอนเทานนเอง

การศกษา ๓ ดาน ส าหรบประชาชนมเกรดทควรทราบเพมอกวา ตามปกตพระ

พทธเจามกจะทรงสอนเรองสกขา ๓ หรอ อธศลอธจต อธปญญา แกพระสงฆ ไมพบททรงสอนแกคฤหสถ ท าไมจงเปนเชนนน ความจรงนนสอน

๕๘

เหมอนกน แตทานมถอยค าใหมมาใชเพอใหเหมาะกบคฤหสถ

จะเหนวามสกขาส าหรบคฤหสถ ๓ อยางเหมอนกน แตใชศพทใหมเรยกวา ทาน ศล และภาวนา ไดยนกนมาแตโบราณวา ทาน ศล และภาวนา รวมเปนชดเรยกวา บญกรยาวตถ ๓ หรอบญกรยา ๓ อยาง แปลวาการท าบญ โดยมากใชกบญาตโยมคฤหสถ ความจรงกคอ ไตรสกขานนเอง แตมขอแตกตางอยทการเนนย าขยายใหหนกแนนคนละดาน

ของพระใหสงเกตด จะเหนวาทานเนนดานในมาก คอตวเองภายในนเนนหนก สวนของคฤหสถเนนดานนอก ของพระมอธศลเปนดานภายนอกอยขอเดยว พอถงขอท ๒-๓ เนนเรองภายใน คอ จตกบปญญา แตของคฤหสถจะเหนวา

๑. ทาน เปนเรองภายนอก การอยกบผอนชวยเหลอสงเคราะหกน

๕๙

๒. ศล คอการไมเบยดเบยนผอน ความเกยวของอยรวมกบผอนดวยด กเปนดานนอกเหมอนกน

คฤหสถทานเนนดานนอก เพราะคฤหสถมชวตเกยวของกบภายนอก อยในสงคมวงกวางทวไปของชาวโลกและยงเกยวของกบวตถมาก ฉะนนจงขยายความขนตนกระจายออกไปมาก เปนทานกบศล แตส าหรบพระเนนเรองนามธรรมดานในเนนเรองจตใจ คฤหสถมดานในขอเดยว คอ

๓. ภาวนา ส าหรบคฤหสถ ภาวนาในทน กคอรวมขอ ๒ กบ ๓ ของพระ ไดแก จตตภาวนาและปญญาภาวนา ทงฝกอบรมจตและพฒนาปญญาเขามาอยในขอ ๓ เปนภาวนาตวเดยว ทงสมถภาวนา และ วปสสนาภาวนา กอยในภาวนาขอเดยวหมด

จงเหนชดวา ส าหรบคฤหสถนน ทานเนนดานนอกมาก กระจายขอตนออกไป เพราะวาทาน

๖๐

กบศลนนในทางหลกวชาบางแหงถอวาเปนศพทแทนกนไดดวย ทานกเปนศลอยางหนง เปนสวนหนงของศล การแบงเปนทานกบศล กเปนการขยายเรองศลนนใหชดเจนออกไปอก เปนรปธรรมเนนวตถมากขน เนนภายนอกมากขน

แมแตดานในส าหรบคฤหสถคอขอภาวนา ทานกเนนการเจรญเมตตา ซงกจะเหนวาเปนเรองของความสมพนธกบผอน การทจะอยรวมกนดวยด ตนเองกมจตใจสขสบายและกอยกบผอนไดดชวยเหลอเกอกลกนดวย

เปนอนวา แมแตเรองภาวนา ซงเปนดานจตและปญญา ส าหรบคฤหสถทานกไปเนนขอเมตตาทเกยวของกบขางนอกมาก

บญกรยาวตถ ๓ ทเรยกวา ทาน ศล ภาวนาน บางแหงทานใชอกชอหนงวา ทาน สญญมะ และทมะ เปนไวพจนกน

ทานกทาน ศลตรงกบสญญมะ ทวาเมอก

๖๑

คอการควบคมตนเองในการแสดงออกเพอไมใหเบยดเบยนผอน ไมกอความเดอดรอนเสยหายตอสงคม และทมะ กตรงกบค าวาภาวนาอยแลว

ตวแทจรงตวหลกใหญกอย ททมะนนเอง สองขอแรกเปนการขยายหลกเบองตนใหชดเจน ซอยละเอยดออกไป

นอกจากเรยกบญกรยาวตถแลว ในคมภรอต-วตตกะแหงหนง ทานบรรยายเปนภาษาบาลวา ปญสกขต∗ เรยกเปนศพท กคอบญญสกขา นนเอง กสกขานนแหละแตเปนสกขาทมงคฤหสถ คอเนนการฝกในการสรางเสรมคณสมบตทด ทเรยกวา“บญ” ใหเจรญงอกงามขนในชวต หรอใหชวตเจรญขนในบญเรยกวา บญญสกขา ม ๓ ประการคอ ทาน ศล ภาวนา หรอ ทาน สญญมะ ทมะ

นเปนความรดานหลกวชา อาจไมคอยพบกน

∗ ข.อต. ๒๕/๒๐๐/๒๔๑

๖๒

โดยเฉพาะ สญญมะ ทมะ แทบจะไมเคยพดถงกนเลย แตความจรงชดนกวาตามหลกวชาเหมอนกนเปนไวพจนของทาน ศล ภาวนา

พดถงเรองสกขามากพอสมควร คงจะผานไดแตกอนจะไปถงภาวนาขอแทรกอกนดหนง

เรองแทรก: เครองชวยและเครองวดการพฒนาส าหรบค าวา พฒนา นน ในภาษาบาลม

ศพทคลายกนอยค าหนงเรยกวา วฒ หรอ วฒวฒ แปลวาความเจรญ มรากศพท (ธาต)

เดยวกบพฒนา วฒหรอวฒนเปนหลกธรรมส าหรบเอามาใชประกอบในการสรางความเจรญหรอพฒนา

ยกตวอยาง วฒธรรม ทเปนหลกธรรมเบองตน ทานสอนไวม ๔ ประการ เรยกเตมวา ปญญาวฒธรรม แปลวาธรรมเปนไปเพอความเจรญแหงปญญา ส าหรบชวยในการพฒนาตนดานปญญา คอ

๖๓

๑. สปปรสปสสยะ แปลวา คบหาสตบรษคบคนดมปญญา มคณธรรม มความรความเขาใจในธรรม ซงเปนหลกความจรงความดงาม

๒. สทธมมสสวนะ ฟงธรรม ฟงค าสงสอนทแสดงความจรงความดงามนน

๓. โยนโสมนสการ ท าในใจโดยแยบคายรจกพจารณาสงทไดเลาไดเรยน สามารถจบส าเหนยกเอามาดวยด โยนโสมนสการเปนตวแกนของการสรางปญญา ทเรยกวาส าเหนยกนนแหละคอ รจกจบ รจกเลอกเอามาใชประโยชน

๔. ธมมานธมมปฏบต ปฏบตธรรมใหถกหลก ททานเรยกวา ปฏบตธรรมสมควรแกธรรมหมายความวา ปฏบตธรรมสอดคลองกนตามระบบความสมพนธทวา ธรรมขอนเปนไปเพอจดมงหมายอะไร และไปสมพนธกบธรรมขอไหนปฏบตดวยความตระหนกชด และปฏบตใหถกตองตามแนวตามความมงหมายนน

๖๔

ธรรมชดนเปนหลกประกอบทส าคญ เปนหลกชวยในการพฒนานนเอง

นอกจากนน ยงมหลกทเรยกวา วฒธรรมส าหรบวดความเจรญของอรยสาวก โดยเฉพาะอบาสกอบาสกา วามความเจรญในการพฒนาตนแคไหน วดดวย วฒธรรม ๕ ขอ คอ

๑. ศรทธา มความเชอถกหลก เชอมเหตมผลหรอไมเพยงไร

๒. ศล มความประพฤตดงาม ถกตองตามหลกพระศาสนาแคไหน

๓. สตะ มความรหลกธรรมค าสอนทจะไปชวยตนเองและแนะน าผอนไดพอสมควรไหม

๔. จาคะ มความเสยสละ มน าใจชวยเหลอเผอแผผอนเปนอยางไร

๕. ปญญา รเขาใจความจรงตางๆ รเทาทนสภาวะของโลกและชวต พอท าจตใจใหหลดพนเปนอสระโปรงโลงไดแคไหน

๖๕

พทธพจนเตอนใหมงหนาพฒนาตนการพฒนาตนน เปนหลกการแหงการเจรญ

งอกงามกาวหนายงๆ ขนเรอยไป ผทด าเนนตามหลกการพฒนาตน จะคดเพยงวา เราจะรกษาความดงามทไดบ าเพญมาแลว หรอพอใจวาเราไดท าดมามากแลว พฒนาตนมาดแลว ไมได คนทพอใจอยางนน หรอทรงๆ อยแคนน คอ หยดอยหรอ คงอยเทาเดม ทานเรยกวา เปนคนประมาทผดหลกค าสอนของพระพทธเจา ขอใหพจารณาพทธพจนตอไปน เปนเครองเตอนใจ

"ภกษทงหลาย จะกลาวไปใยถงความเสอมถอยในกศลธรรมทงหลาย เราไมสรรเสรญแมแตความคงอยกบทในกศลธรรมทงหลาย เราสรรเสรญแตความกาวหนาในกศลธรรมทงหลาย ไมสรรเสรญความคงอยกบท ไมสรรเสรญความเสอมถอย

"อยางไรเปนความเสอมถอยในกศลธรรมทงหลาย...? ภกษมคณธรรมเทาใด โดยศรทธา ศล

๖๖สตะ จาคะ ปญญา ปฏภาณ ธรรมเหลานนของเธอไมคงอย ไมเจรญขน นเราเรยกวาความเสอมถอยในกศลธรรมทงหลาย...;

“อยางไรเปนความคงอยกบทในกศลธรรมทงหลาย...? ภกษมคณธรรมเทาใด โดยศรทธา ศลสตะ จาคะ ปญญา ปฏภาณ ธรรมเหลานนของเธอไมลด ไมเพม...;

“อยางไรเปนความกาวหนาในกศลธรรมทงหลาย...? ภกษมคณธรรมเทาใด โดยศรทธา ศลสตะ จาคะ ปญญา ปฏภาณ ธรรมเหลานนของเธอไมหยดอย ไมลดลง..."∗

"นนทยะ! อยางไร อรยสาวกชอวาเปนอยดวยความประมาท? คอ อรยสาวกในธรรมวนยนเปนผประกอบดวยความเลอมใสอยางไมหวนไหวในพระพทธเจา...เธอสนโดษ (พอใจ) ดวยความเลอมใสอยางไมหวนไหวในพระพทธเจานน...เปนผประกอบ

∗ อง.ทสก. ๒๔/๕๓/๑๐๑

๖๗

ดวยความเลอมใสอยางไมหวนไหวในธรรม...เธอสนโดษ (พอใจ) ดวยความเลอมใสอยางไมหวนไหวในธรรมนน...เปนผประกอบดวยความเลอมใสอยางไมหวนไหวในสงฆ เธอสนโดษ (พอใจ) ดวยความเลอมใสอยางไมหวนไหวในสงฆนน...เปนผประกอบดวยศลทงหลายอนเปนทพอใจของพระอรยเจา เธอสนโดษ (พอใจ) ดวยศลนน ไมเพยรพยายามยงๆขนไป เพอสงดในทวา เรนในราตร เมอเธอเปนอยประมาทอยางน...ธรรมทงหลายยอมไมปรากฏ"∗

"ภกษยงไมถงความสนอาสวะ อยาไดนอนใจเสย เพยงดวยศลและวตร หรอดวยความเปนพหสต ดวยการไดสมาธ หรอดวยการอยไดในทสงด หรอดวยการตระหนกวา เราไดสมผสเนกขมมสขทปถชนไมเคยไดลม"∗∗

∗ ส.ม. ๑๙/๑๖๐๑/๕๐๐∗∗ ข.ธ. ๒๕/๒๙/๕๑

— ๔ —

หลกการพฒนาการพฒนาตนทรอบดาน

หลกท ๓ คอ ภาวนา ซงเปนตวจรงของค าวาพฒนา ดงททานอธบายภาวนาวา พฒนา และปจจบนนเรานยมใชกนวาพฒนา กกลบไปตรงกบของทานเขา นบวาดมาก

ไดบอกแลววา ภาวนาเปนรปค านาม รปคณ-นามเปนกรยาชอง ๓ ทานใชวา ภาวต แปลวา ผทเจรญแลว +อตตะ หรอ อตตา ทแปลวาตน กเปนภาวตตตะ แปลวา ผมตนอนเจรญแลว คอ มตนอนพฒนาแลว ซงตามปกตทานหมายถงพระอรหนตบางแหงจะเนนหมายถงพระพทธเจาโดยเฉพาะ

ในพระไตรปฎกบางแหงมคนมาทลถามพระพทธเจา เขาเรยกพระองควา ทานผเปนภาวตตตะ

๖๙

พระสารบตรอธบายภาวตตตะไววา กถ ภควาภาวตตโต ทวาพระพทธเจาเปนภาวตตตะ ผมตนพฒนาแลวนนเปนอยางไร แลวทานกขยายความวาภาวตกาโย ภาวตสโล ภาวตจตโต ภาวตปโญ∗ นหลกใหญมาแลว ทวามตนอนพฒนาแลวกคอ

๑. มกายอนพฒนาแลว เรยกวา ภาวตกาโย๒. มศลอนพฒนาแลว เรยกวา ภาวตสโล๓. มจตอนพฒนาแลว เรยกวา ภาวตจตโต๔. มปญญาอนพฒนาแลว เรยกวา ภาวตปโญตอจากนทานขยายความออกไปอก เปน

ภาวตสตปฏฐาโน ภาวตสมมปปธาโน ภาวตอทธปาโท ภาวตอนทรโย ภาวตพโล ภาวตโพชฌงโค ภาวตมคโค แปลวา ไดพฒนาสตปฏฐาน พฒนาสมมปปธาน พฒนาอทธบาท พฒนาอนทรย พฒนาพละ พฒนาโพชฌงค พฒนามรรค แลว

∗ ข.จ. ๓๐/๑๔๘/๗๑

๗๐

ทานบรรยายไวยาว ซงกรวมอยใน ๔ ขอ คอภาวตกาโย ภาวตสโล ภาวตจตโต ภาวตปโญ นคอคณสมบตของทานผพฒนาตนแลว เอามาใชวดได

ถามการพฒนาตน เรากเอาหลกนมาใชวดดวาพฒนาครบไหม ๔ ดานน คอ ๑. กาย ๒. ศล๓. จต ๔. ปญญา

ภาวตกาย ภาวตศล ภาวตจต ภาวตปญญา เปนรปคณนาม เปนคณสมบตของบคคล ถาจะตงเปนศพทนามใหเปนหวขอธรรม กเปลยนไปอกรปหนงเปนภาวนา กจะไดศพทดงตอไปน

๑. กายภาวนา การพฒนากาย๒. ศลภาวนา การพฒนาศล๓. จตตภาวนา การพฒนาจต๔. ปญญาภาวนา การพฒนาปญญาทน จะตองอธบายความหมายอกหนอยหนงวา

ทวา พฒนากาย ศล จต ปญญา นนเปนอยางไร

๗๑

พฒนาความสมพนธกบสงแวดลอมทางวตถ๑. กายภาวนา พฒนากาย อาจจะสงสยวา

คงจะตองรบประทานกนใหญ รางกายจะไดเตบโตหรออาจจะบรหารรางกาย ออกก าลงอะไรตางๆพฒนากายใหแขงแรง อนนกไมผดหรอก แตวามนตองมหลกทใหญกวานน ไมอยางนนการพฒนากายอยางนอาจจะเสยกได คอจะรบประทานมากเพยงเพอใหรางกายใหญโต แลวอาจจะน ารางกายไปใชในทางทไมด

การพฒนาก าลงใหแขงแรงอยางเดยวไมพอ ตามหลกการนทานยงไมถอวาเขาสธรรม การพฒนากายในทางธรรมมความหมายลกซงกวานน

ทานไขความวา พฒนากายอยางไร กายนนมงเอาททวาร ๕ ทเรยกอกอยางหนงวาอนทรย ๕คอ ตา ห จมก ลน กาย ซงเปนดานเปนชองทางทจะตดตอกบโลกภายนอก ถาเรยกตามภาษาปจจบนกวา ความสมพนธกบสงแวดลอมทางกาย

๗๒

ภาพ หรอเรองวตถสภาพแวดลอมทวๆ ไปทางกายภาพ ซงเราสมพนธดวยตา ห จมก ลน กาย

การพฒนากาย กคอ พฒนาความสมพนธทางทวารเหลานนใหด ไมใหเกดเปนโทษ ดงจะเหนในหลกอนทรยสงวร

การพฒนาความสมพนธกบสงแวดลอมภายนอกดวยด เชน ตาของเราเหนสงแวดลอมภายนอก จะดอยางไรใหไดประโยชน ไมเกดโทษท าอยางไรจะใหเดกของเราดโทรทศนเปน ใหเขารจกเลอกรบเอาสงทดมาใชประโยชน ไมเอาสงทเปนโทษมา รจกสมพนธทางตา รจกสมพนธทางหเมอไดยนกเลอกรบสงทด เชนหาฟงความรทเปนประโยชน ไมเอาสงทราย ตลอดจนพฒนาการใชจมก พฒนาการใชลน ฯลฯ

ลนกส าคญ มาเขาหลกโภชเนมตตญตา คอรจกประมาณในการบรโภค เชนพระกมหลกปฏสงขา-โย เรยกวาปจจเวกขณะ หรอปจจยปจจเวกขณ

๗๓

หมายถงการพจารณาปจจย คอเมอจะบรโภคปจจย๔ กใหพจารณาโดยแยบคาย โดยมโยนโสมนสการวาทเรารบประทานอาหารนไมใชเพอมงเอรดอรอย มใชมงจะเอาโกหรหราสนกสนานมวเมา แตรบประทานเพอใหชวตเปนไป เพอด ารงอยผาสก มสขภาพด แขงแรง แลวจะไดท ากจหนาทของตนดวยด

เมอรบประทานอาหาร แทนทจะรบประทานโดยมงความอรอยหรอความโก กไปเนนทคณคาประโยชนทจะได มองดวารบประทานอะไรจงจะมคณคา ชวยชวตใหมสขภาพด และเกอกลแกการเปนอยทด ถาเปนพระกจะไดตงใจบ าเพญสมณธรรม โรคภยกจะไดเบยดเบยนนอย นเปนการพฒนาในดานความสมพนธระหวางลนกบรส

นอกจากน กสมพนธใหดทางดานกายกบสงสมผส (โผฏฐพพะ) ภายนอก

นคอการพฒนากายในความหมายของธรรมะ พดงายๆ วา พฒนาความสมพนธของตว

๗๔

เรากบสงแวดลอมภายนอกหรอวตถทงหลายใหดขอน ตองถอวาส าคญ เพราะเปนหลกเบอง

ตน หลกสงวรอะไรตางๆ กเขามาในขอนหมดฉะนน ในปจจบนการศกษานาจะเนนขอนดวย ผมการศกษาจะตองมการพฒนากาย ซงไมใชเพยงวารางกายแขงแรงเทานน ตองถามดวยวาเขามความสมพนธกบสงแวดลอมดไหม หากวามแตกายแขงแรง แตสมพนธกบสงแวดลอมไมด เอากายทแขงแรงไปทะเลาะววาทแสวงหาสงปรนเปรอ จะยงเปนโทษมาก จะถอวามการศกษาไมได

พฒนาทางสงคม ตอดวยพฒนาจตใจและปญญา๒. ศลภาวนา คอการพฒนาศล ไดแกการ

พฒนาในเรองความสมพนธทางดานกาย วาจากบบคคลอนหรอเพอนมนษยดวยกน ขอกอนสมพนธกบสงแวดลอมทางวตถหรอทางกายภาพ แตขอนเปนสงแวดลอมทางสงคม คอเพอนมนษย

๗๕

ดวยกน มความสมพนธทดงามอยางทวามาแลว ทวาศลคอการไมเบยดเบยน

แมแตศลขอมสาวาททสงสยกนวา พดอยางนนอยางนจะเปนพดเทจหรอไมเทจอะไรตางๆ ถารสาระของศลวา ศลมงทความไมเบยดเบยนกจะสบายใจขน

แพทยรสกวาจะมปญหามาก หลายทานสงสยวา จะพดกบคนไขอยางนโกหกผดศลขอมสาวาทไหม ทจรงหลกกมอยในเรองศลน ในทบางแหงทานบรรยายไวเลยวา เวนมสาวาทคอเวนจากการพดเทจเพอเหนแกประโยชนตน ไมกลาววาจาเทจเพอท าลายประโยชนของผอน

การกลาวเทจทเปนมสาวาทนน สาระส าคญอยทมงจะท าลายประโยชนของผอนท าใหเขาเสยหาย ทานใชศพทโบราณวา หกรานประโยชนของเขา

ถาเปนการพดเพอใหคลาดจากความเปน

๗๖

จรง โดยมงหกรานประโยชนของเขา เปนมสาวาทแท แตถาพดเทจอยางอนนอกจากนนกมโทษเบาบางแลว เพราะมนไมเขาตวประเดนแทๆ

ทพดมานกนอกเรองแซงออกไปนดหนง เปนอนวาเรองศลประเดนอยทวาไมเบยดเบยนเปนสาระส าคญ เมอไมเบยดเบยนแลวตอไปกอยรวมกนดวยด ชวยเหลอเกอกลกน ถาเปนคฤหสถกมเรองทานเขามาดวย

ดานนเปนความสมพนธทางสงคมทดซงจะตองพฒนาขนมา

๓. จตตภาวนา คอพฒนาจตใจ ดานจตใจนไดกลาวแลวในอธจตตสกขา คอพฒนาคณภาพจต พฒนาสมรรถภาพจต พฒนาสขภาพจต นเปนการใชศพทแบบสมยปจจบนใหเขาใจกนงาย กผานไปไดเลย

๔. ปญญาภาวนา การพฒนาปญญา กเหมอนกบอธปญญาสกขาทพดมาแลวนนเอง คอ

๗๗

การรเขาใจสงทงหลายตามความเปนจรง รเทาทนสภาวะของโลกและชวต ท าจตใจใหเปนอสระไดจนถงขนสงสด อยางทมคาถาสรรเสรญพระพทธเจา

เมอพฒนาปญญาสงสด การพฒนาขอตนๆกไดรบการพฒนาไปพรอมบรบรณดวย มค าสรรเสรญพระพทธเจาแหงหนงวา

ยถาป อทเก ชาต ปณฑรก ปวฑฒตน อปลปปต โตเยน สจคนธ มโนรมตเถว โลเก สชาโต พทโธ โลเก วหรตน อปลปปต โลเกน โตเยน ปทม ยถาแปลความวา เปรยบเหมอนวา ดอกบวเกด

ในน า เจรญงอกงามขนมาในน า ไมตดดวยน า ซ ายงมกลนหอมนาชนใจ ฉนใด พระพทธเจาทรงบงเกดดแลวในโลก ทรงอยในโลก แตไมตดโลกเหมอนใบบวไมตดน า ฉนนน

นคอลกษณะของคนทพฒนาตนไปจนถงมปญญาสงสด ตรสรแลว หมดสนกเลส เกดในโลก

๗๘

อยในโลก แตไมตดโลก เหมอนดอกบวเกดในน าแตไมตดน า มกลนหอมนาชนใจ

ททานกลาวมานกเปนคาถาส าหรบน ามาดคณสมบตของผพฒนาตน เปนคตอนหนงซงใหแนวความคดวา ในการพฒนาตนนน เรากอยในโลกนแหละ แตเราไมตดโลก ไมแปดเปอนดวยโลก เหมอนดอกบวแมจะอยในน า หรอบางแหงจะอยในโคลนตม แตกไมตดไมเปอน กลบมกลนหอมนาชนใจเอาไปบชาพระกได อะไรท านองน นเปนการพฒนาตนทสมบรณแลว พระพทธเจากมคณสมบตอยางน

จดสมบรณของการพฒนาตนเรองการพฒนาตนน ไดพดมาในแงมม

ตางๆ ซงวาไปตามหลกวชาหรอเนอหาในคมภรขอสรปเปนจดเนนวา พระพทธศาสนายกยอง

ผทพฒนาตนวาเปนบคคลสงสด อยางทไดยกพทธภาษตมาแสดงวา ทนโต เสฏโฐ มนสเสส ในหม

๗๙

มนษย คนทฝกตนแลวเปนผประเสรฐสดเมอยกยองผทพฒนาตนแลว กมจดเนนขอ

ตอไป คอ พระพทธศาสนานถอวา มนษยเปนผทฝกได หรอนบถอศกยภาพในตวมนษยทพฒนาขนไดเมอพฒนาไดกเนนความส าคญของการฝกฝนพฒนาตน ใหความส าคญมากแกการฝกฝนพฒนาตน

ฉะนน จงบอกวา ความดหรอความประเสรฐของมนษยน อยทการฝกฝนพฒนาตนนนเองเพราะมนษยนน ถาไมฝกฝนพฒนาแลว กไมมคณคาอะไร ถาพฒนาใหดแลวกประเสรฐเลศล า จนกระทงแมแตเทพพรหมกเคารพบชา อาจเปนถงพระสมมาสมพทธเจา แตถาไมฝกฝนพฒนาตน กอาจจะเตมไปดวยสงชวทราม อาจจะเลวรายต าตอยดอยกวาแมแตสตวเดรจฉานกได ฉะนน ในการปฏบตทางพทธศาสนา จงเนนความส าคญของการพฒนาตนเปนอยางมาก

เมอพดมาถงนแลว ขอรวบรดรวมความเปน

๘๐

การย าไววา จดหมายของการพฒนาตนจะถอวาส าเรจ โดยมองทการไดพฒนาตนครบ ๔ ดาน

การพฒนาตนชนดเตมรปแบบทง ๔ ดานคอ ภาวนา ๔ นน ตามปกตพระพทธเจาตรสในลกษณะทเรยกอยางปจจบนวาเปนการวดผล ดงนน จงใชในรปทเปนคณสมบตของคนทพฒนาตนแลว โดยเปลยนภาวนาเปน “ภาวต”

ดงททานเรยกคนทพฒนาตนแลว คอผมตนทผานภาวนาแลววา ภาวตตตะ หรอ ภาวตตต(ภาวต+อตต)

ภาวต กม ๔ (เชนเดยวกบภาวนา ๔) เพราะแยกเปนดาน กาย ศล จต และปญญาตามล าดบคนทพฒนาตนแลว จงเปน ภาวต ๔ ดาน คอ

๑. ภาวตกาย มกายทพฒนาแลว คอ ไดพฒนาความสมพนธกบสงแวดลอมทางกายภาพ ปฏบตตอโลกแหงวตถอยางไดผลด โดยเฉพาะดวยอนทรยทง ๕ คอ ตา ห จมก ลน กาย เชน ดเปน

๘๑

ฟงเปน ใหไดปญญา และคณคาทเปนประโยชน๒. ภาวตศล มศลทพฒนาแลว คอ ได

พฒนาความสมพนธกบสงแวดลอมทางสงคม โดยอยรวมกบเพอนมนษยอยางไมเบยดเบยน แตอยกนดวยไมตร เปนมตร เกอกลกน

๓. ภาวตจต มจตใจทพฒนาแลว คอ ไดพฒนาจตใจใหมคณสมบตทดงาม มคณธรรมความเขมแขงมนคง และความสข คอพฒนาแลวทงดานคณภาพจต สมรรถภาพจต และสขภาพจต

๔. ภาวตปญญา มปญญาทพฒนาแลวคอ ไดพฒนาปญญาใหเกดความรความเขาใจสงทงหลายตามเปนจรง รเทาทนความจรงของโลกและชวต เขาถงกฎธรรมชาตทมความเปนไปตามเหตปจจย เปนตน จนท าจตใจใหเปนอสระได เบกบานผองใส เปนอยดวยปญญา

คนทพฒนาตนไดผลแทจรง จะมคณสมบตเปนภาวต ๔ ดานอยางน

บทเสรมสงคมตองมคานยมยกยองคนทพฒนาตน

ทน มองดทางดานสงคม มพทธพจนตรสไวโดยมสาระวา สงคมควรจะเนนหรอมคานยมในการยกยองบคคลทพฒนาตน เพราะคานยมเปนเรองส าคญมากในทางสงคม เปนเครองบดผนน าทางสงคมใหไปทางดทางราย

ถาสงคมมคานยมทไมด เชนในเรองน ถาเราไมชวยกนยกยองบชาผพฒนาตน แตไปยกยองบชาคนดวยเหตอนๆ เชน ความมงมเงนทองหรออทธพลอ านาจ เมอสงคมเกดคานยมในทางอยางนน แลวผลรายกเกดแกสงคมนนเอง แลวจะไปโทษใคร เพราะมนษยสรางคานยมขนมาเอง คานยมนเปนมโนกรรม แลวมนษยกไดรบผลของมโนกรรมทเปนอกศลของตนเอง

๘๓

ตรงขาม ถาเราพฒนาคานยมทด ชวยกนเชดชคนทพฒนาตน คนทมการศกษาทถกตองสงคมกจะดงามขน มนษยทเกดมาภายหลงกจะถอตามเปนแนวทางในการประพฤตปฏบต วาอะไรด อะไรเปนทเชดชนยมกนในสงคม แลวกจะพยายามท าตาม

มคาถาในพระธรรมบทอกคาถาหนง ทนาจะน ามาใชในกรณน ซงเปนเรองของการพฒนาและมค าวา ภาวตตตะ (ผมตนทพฒนาแลว) อยดวย ทานสอนวา

มาเส มาเส สหสเสน โย ยเชถ สต สมเอกจ ภาวตตตาน มหตตมป ปชเยสาเยว ปชนา เสยโย ยเจ วสสสต หตแปลวา ถงแมบคคลจะไปประกอบพธบชา

สม าเสมอทกเดอน ดวยทรพยเดอนละ ๑,๐๐๐ตลอด ๑๐๐ ป กไมประเสรฐอะไร สบชาคนทพฒนาตนแลวแมเพยงขณะหนงกไมได

๘๔

นอกจากนน ทบอกใหบชาคนทควรบชานค าวา “บชา” นน กไมใชหมายความวาเอาไปตงไวบนแทน หรอใหทานนงบนอะไรสกแหง แลวกเอาดอกไมธปเทยนไปกราบไหวหรอก แตหมายความวายกยอง

อยางเรองในภาษาบาลวา มคนยากจนคนหนง เปนคนขยนหมนเพยร ตงตวไดดมทรพย พระเจาแผนดนกทรง “บชาเขาดวยต าแหนงเศรษฐ”(สมยนน ต าแหนงเศรษฐมการแตงตง)

ในขอความนกคอใหยกยองคนทพฒนาตนแลว ซงพระศาสนานสรรเสรญ จะเปนแนวทางทดของสงคม และเขากบหลกมงคล ๓๘ ประการ ในคาถาท ๑ ขอ ๓ ทวา

ปชา จ ปชนยาน เอตมมงคลมตตมแปลวา การบชาคนทควรบชาเปนอดมมงคล

เปนมงคลสงสดทจะน าชวตและสงคมใหเจรญกาวหนา ฉะนนในแงสงคม เรองการพฒนาตนกส าคญ

๘๕

พฒนาตนจนหมด(ความยดมน)ตวตนสดทายกเขามาในตวเองภายใน เมอพฒนา

ตนแลว พฒนาไปๆ กายกพฒนา ศลกพฒนา จตกพฒนา ปญญากพฒนาดแลว กเกดความรความเขาใจสงทงหลายตามความเปนจรง รเทาทนคตธรรมดาของโลกและชวต รเขาใจ อนจจง ทกขงอนตตา ปญญาพฒนาแลวกเลยรวาตวตนนไมม

ตกลงพฒนาตน พฒนาไปพฒนามากหมดตวตน เปนสดทายจบเลย

ความจรง ไมใชวาหมดหรอก โดยสมมตกยงมอย เปนเรองของภาษา

ทวาพฒนาตนนนกตองรเทาทน เราพดตามภาษาส าหรบสอความหมายกน เรยกวาตวตนโดยสมมต

เมอพฒนาปญญากท าใหรเขาใจความจรงเกยวกบตวตนวามนเปนอนตตา คอ ไมใชวาหมดตวตนหรอก แตรทนวาตวตนทยดถอกนนน ทแทมน

๘๖

ไมม เมอรวาเปนอนตตาแลวกหมดความยดมน (คอเมอทจรงตวตนมนไมมอยแลว กไมตองหมดตวตนแตคนมความยดมนในตวตนทไมม จงตองท าใหหมดความยดมนนน แลวปญหากหมดไปเอง)

เมอไมมความยดตดถอมนในตวตน กไมถกกระทบกระทง เพราะไมมตวตนทคอยรบกระทบใหเกดความทกข

แตกอนน คนโนนวามากกระทบ ไปท าโนนไปมองเหนรอะไรทางตา ห จมก ลน กาย ใจ กกระทบเรอย เพราะมตวตนทยดไว พะวงปกปองไวคอยรบกระทบอยเรอย แตพอเขาใจ มปญญารแจมแจง หมดความยดมนนน กไมมตวไวรบกระทบ กหมดทกข เรยกวาพนจากกเลสและความทกข กถงจดหมายของพระพทธศาสนา ตอแตนน จะท าอะไรจะแกอะไรกตรงไปตรงมาตามเหตปจจย ไมท าไปตามกเลส เปนอสระแทจรง

๘๗

ถาไมพฒนาตนกเปนไปในทางตรงขาม คอไมรเขาใจตวตนวาเปนอนตตา กยงพฒนาความยดมนในตวตน ตวตนมนกขยายพอกพนออกไปพองออกไปพองออกไป อยนานวนเขาตวตนของเรากยงพองขยายใหญ พอขยายใหญกยงทกขมาก เพราะตวตนแคน มนรบกระทบแคนมนกทกขแคน พอนานๆ เขามนขยายออกไป ขยายออกไปอยกบสงนนสงน กมตวตนทรบกระทบมากขนๆ กทกขหนกเขาทกท

ถาเราอยในโลกไมเปน กตดโลก แลวกยดทกอยางในโลก เชน ของทเราม ทเราเขาไปเกยวของเรากยดทกอยาง เรายดอะไร ตวตนของเรากขยายไปอยกบมน สงนนกผนวกเขาเปนตวตนของเรา

เรามแกวใบหนง แกวใบนนกเปนตวตนของเราดวย ตวเราขยายไปอยกบแกว เรามบานหลงหนงตวตนของเรากแผขยายไปครอบคลมบาน เรามอะไรตวตนของเรากขยายไปผนวกเขา ตวตนกใหญ

๘๘

ออกไปๆ จนในทสด สงกระทบกเขามากระทบมากมายจนรบไมไหวเลย วนหนงไมรกระทบเทาไร

ยงตวตนใหญกยงมโอกาสมขอบเขตมแดนทจะรบกระทบมาก กเลยทกขมาก จะท าอะไรจะแกไขอะไรกท าดวยกเลสทเหนแกตน ท าไปตามแรงความรสกทถกบบ ไมท าใหตรงตามเหตปจจย กเลยยงเกดปญหามาก

ฉะนน จงจ าเปนตองพฒนาตน เพอจะรเทาทน เขาใจอนตตา มองเหนความไมมตวตน จะไดหมดความยดมนในตวตน แลวกจะหมดความทกข พนจากกเลส มจตใจเปนอสระ เปนอนวาเรองการพฒนาตนกนาจะจบเพยงน

เรองทกลาวมากเหมอนดงทพดไวขางตน คอเนนการพดตามหลกวชาหรอตามคมภรตามต ารา ความรในคมภรหรอในต ารานนจะเปนประโยชนอยางแทจรงกต อเมอร จกเอามาใช ประโยชน เอามาปฏบต ถาไมมผลในการปฏบต

๘๙

แลวความรในต ารากไรความหมายขอนกมาสอดคลองกบวตถประสงคของกลม

หรอโครงการทวา จดมงหมายในการตงโครงการนนมงเนนทการปฏบต เรามาพฒนาตนในแงการปฏบต คอเอาธรรมมาใชใหเกดประโยชนในชวตประจ าวน ท าใหดบทกขได ใหจตใจปลอดโปรงผองใสมความสข มความรมเยนทงตวเองและอยรวมกบผอนดวยด สงคมนกจะมความสขความเจรญ

ฉะนน ถาหากวาไดน าความรทางต ารานมาโยงใชในทางปฏบตใหส าเรจประโยชน กจะเขากบวตถประสงคของโครงการ และทงเปนการถกตองตามธรรมดวย

ในทสดน อาตมภาพขออนโมทนา อางองคณพระรตนตรย อ านวยพรแดทานผใฝธรรมทกทานขอจงเจรญงอกงามในธรรมปฏบต บ าเพญประโยชนตนและประโยชนทานใหส าเรจสมตามมงหมาย มความรมเยนเปนสขโดยทวกนทกทาน เทอญ