117Journal of Management Science Chiangrai Rajabhat UniversityVol.6 No. 2 (July - December 2011)

บทแนะน�าหนงสอ

“การจดการทรพยากรวฒนธรรม” *

โดย อาจารยจราพร ขนศร

โปรแกรมวชานเทศศาสตร แขนงการสอสารสอใหม

คณะวทยาการจดการ มหาวทยาลยราชภฏเชยงราย

* ธนก เลศชาญฤทธ.การจดการทรพยากรวฒนธรรม.กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคกรมหาชน),

2554.

ทามกลางกระแสความตนตวเพอเตรยมพรอมกบการเขาสประชาคมอาเซยนใน

ป พ.ศ. 2558 ทจะเกดขนในอนาคตอนใกลน แนนอนทง 10 ประเทศในภมภาค จะตอง

เผชญกบการเปลยนแปลงครงส�าคญอกครงตอสภาพเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรมของ

ประเทศ ซงยอมมองไดเหมอนเหรยญสองดานคอ ดานทไดประโยชนและสญเสย โดยเมอ

พจารณาแนวทางหลก 3 ดานของประชาคมฯ แลวหนงในสามซงเปนเสาหลกของเปาหมาย

ประชาคมฯ ไดแก “ประชาคมสงคมและวฒนธรรมอาเซยน” ทมการพดถง การสราง

อตลกษณอาเซยน โดยสรางความรสกเปนเจาของ การอนรกษมรดกทางวฒนธรรมของ

อาเซยน รวมถงการสงเสรมการสรางสรรคดานวฒนธรรมนนเอง

อยางไรกตาม เมอหนกลบมามองการเตรยมความพรอม โดยเฉพาะดาน

วฒนธรรมทองถนในประเทศไทยทจะตองปะทะกบกระแสเชยวกรากของวฒนธรรม

อาเซยนอยางหลกเลยงไมไดแลว ยงคงเปนประเดนทควรพจารณาเปนอยางยง

หนงสอเรอง “การจดการทรพยากรวฒนธรรม” เลมน เปนหนงสอทมลกษณะ

กงต�ารากงคมอ เนองจากเขยนโดย รศ.ดร.ธนก เลศชาญฤทธ นกโบราณคด แตสนใจและ

คลกคลกบงานดานการจดการวฒนธรรม ท�าใหส�านวนมกลนอายของภาษาวชาการ

ผสมกบแนวทางการน�าเสนอขอเทจจรงจากการลงพนทตามธรรมชาตของนกโบราณคด

ทสอสารออกมาใหปรากฏแกสายตาผอานทงตวหนงสอและรปภาพประกอบเกอบทงเลม

ท�าใหสามารถอานไดอยางเขาใจงายขน

โดยเมอกลาวถง “การจดการวฒนธรรม”ในสงคมไทย ยงเปนเรองทคอนขางใหม

และมกปรากฏในแวดวงวชาการเทานน ทงน “การจดการวฒนธรรม” เปนศาสตรแนว

ประยกตทรวมเอาศาสตรสาขาอนเขามาผสมผสาน อยางมเอกลกษณ เนองจากกลาวถง

118 วารสารวทยาการจดการ มหาวทยาลยราชภฎเชยงรายปท 6 ฉบบท 2 (กรกฎาคม - ธนวาคม 2554)

ศาสตรดานการจดการ ดานทรพยากร และดานวฒนธรรม ซงในเลมกไดน�าเสนอเพอให

ความกระจางแกผอาน ผเขยนกลาววา แมการจดการทรพยากรวฒนธรรมเปนทงแนวคด

การปฏบตการ และศาสตรสาขาหนงทมการเรยนการสอนในสถาบนการศกษาดาน

สงคมศาสตรและมนษยศาสตรทวโลก แตยงไมมต�าราหรอคมอโดยตรง ดงนนหนงสอ

เลมน นาจะเปนประโยชนตอผทเกยวของและสนใจได

โดย เนอหาในเลมแบงออกเปน 5 บท ประกอบดวย

บทท 1 น�าเสนอเกยวกบความหมาย ประเภท และลกษณะของทรพยากร

วฒนธรรม กลาวโดยสรปคอ การจดการทรพยากรวฒนธรรมเกยวของกบวฒนธรรมของ

มนษย เพราะมนษยเปนผสรางวฒนธรรม แมค �าวาวฒนธรรมจะถกจ�ากดความไว

หลากหลาย แตในปจจบนนกวชาการสวนมาก โดยเฉพาะนกมานษยวทยาใหนยามวา

“วฒนธรรม” หมายถงทกสงทกอยางทมนษยท�าขน สรางขน คดขน เพอใชในการด�ารงอย

สบทอดและพฒนาสงคมของตนเอง ทรพยากรวฒนธรรมคอ ผลตผลของวฒนธรรม หรอ

ลกษณะตางๆของระบบวฒนธรรม ทงในอดตหรอปจจบน ทมคา เปนตวแทน หรอสามารถ

สอถงวฒนธรรมตางๆ ได

ดงนนจงรวมถงซากของสงทมนษยท�าขน แหลงโบราณคด โบราณสถาน

ศาสนสถาน เสอผาอาภรณ เอกสารทางประวตศาสตร จารก ภาษา ศาสนา ประเพณ

พธกรรม ความเชอ และภมปญญาพนบานตางๆ นอกจากนยงรวมถงสงทมนษยไมได

ท�าขน แตมความหมายทางใดทางหนงตอมนษย เชน ซากพช ซากสตว ละอองเรณ แหลงน�า

ดน และหน ทมนษยน�ามาใชประโยชน อกดวย

สวนในบทท 2 พดถงคณคาและความหมายของทรพยากรวฒนธรรม ซง

ประกอบดวยคณคาและความหมายทส�าคญหลายประการ ไมวาจะเปน คณคาเชงสญลกษณ

คณคาเชงวชาการ คณคาเชงสนทรยะ และคณคาเชงเศรษฐกจ โดยเฉพาะคณคาเชงเศรษฐกจ

ทเกดจากการทองเทยว ทนาจะเปนทรพยากรวฒนธรรมอนเปนจดขายส�าคญของ

ประเทศไทย โดยควรจะไดรบการวางแผนและสงเสรมอยางมทศทาง ไมวาจะเปนกระแส

ธรกจทมาแรงอยางตลาดน�า ธรกจทเนนขายเรองการโหยหาอดต (business of nostalgia)

จงควรใหการสนบสนนการลงทนของธรกจระดบเลกและระดบกลาง (SMEs) ใหมากขน

นอกจากน ยงตองค�านงถงคณคาอนๆ ทอาจตามมาดวย เชน คณคาเชงจตวญญาณ เชง

การตลาด คณคาส�าหรบชมชนและส�าหรบความเปนมนษยอกดวย

บทท 3 เปนการใหแนวทางเกยวกบกระบวนการจดการทรพยากรวฒนธรรม

แมการจดการทรพยากรวฒนธรรมอาจแตกตางหลากหลาย ขนอยกบสภาพการณ

119Journal of Management Science Chiangrai Rajabhat UniversityVol.6 No. 2 (July - December 2011)

(circumstance) และ ยทธวธ (strategy) ของแตละพนท/สงคม/ชมชน และประเภทของ

ทรพยากรวฒนธรรมกตาม โดยในแตละทองถนหรอในแตละประเทศอาจมกระบวนการ

และขนตอนทไมเทากนหรอไมเหมอนกน

อยางไรกตาม โดยทวไปกระบวนการการจดการทรพยากรวฒนธรรม

ประกอบดวย การประเมนความส�าคญ (assessing significance) การวางแผนการจดการ

(planning for management) และ การก�าหนดรายการการจดการ (management program)

และการวจยภายใตกรอบการจดการทรพยากรวฒนธรรม ท งลกษณะสหวทยาการ

(interdisciplinary research) และ การวจยเชงปฏบตการ (action research) ซงในหนงสอ

ไดใหรายละเอยดไวพอสมควร

บทท 4 เปนบททส�าคญ เนองจากเปนการเสนอการสอความหมายทรพยากร

วฒนธรรม ซงเปนสวนตอยอดมาจากการวจย การประเมนความส�าคญ และกระบวนการ

พฒนาและการจดการทรพยากรวฒนธรรมจากบทท 3

โดยการสอความหมายเปนทงกจกรรม (activity) เนองจากจ�าเปนตองเกยวของ

กบทกษะและเทคนคทจะท�าใหผชม ผฟง หรอผบรโภคเกดความเขาใจ และเปนรายการ

หรอแผนงาน (program) เพราะในแงความเปนรายการหรอแผนงาน การสอความหมายม

วตถประสงคบางอยาง ทก�าหนดไวส�าหรบบางสงทเราตองการใหผชม ผฟงหรอ

นกทองเทยว หรอผบรโภคเขาใจ สวนกระบวนการสอความหมายมหลกการชดเจน ตงแต

การก�าหนดวตถประสงค จากนนกเปนการจดท�าแผนการสอความหมาย การน�าเสนอการ

สอความหมาย และวธการสอความหมาย

ซงวธการสอความหมายทไดแนะน�าไว ไดแก การใชสอสงพมพ ไมวาจะเปน

นตยสาร วารสาร หนงสอพมพ หนงสอ จดหมายขาว การจดนทรรศการและการจดแสดง

(exhibition and display) และสอโสตทศน ซงพบวา โทรทศนเปนสอทไดรบความนยม

มากทสด นอกจากนนยงรวมถงสออเลกทรอนกส ออนไลน (online electronic media) ท

ไดรบความนยมและมบทบาทในการน�าเสนอเพมมากขนในปจจบน

การคดเลอกผน�าเสนอความหมาย (interpreter) กมความส�าคญ โดยตองเปนผท

มการศกษาและประสบการณ มบคลกภาพทด คณสมบตทางกายภาพดานสขภาพรางกาย

ทแขงแรง และทศนคตการมองโลกแบบมออาชพ ซงจ�าเปนตองมการฝกอบรมผน�าเสนอ

การสอความหมาย และประเดนสดทายในบทนคอ การประเมนผล โดยวธการประเมนการ

สอความหมายทนยมใชมดงน คอ การสมภาษณ การตอบแบบสอบถาม การสงเกตการณ

ทแหลงทรพยากร การวเคราะหจดหมาย และสถตเขาชมเปนตน

120 วารสารวทยาการจดการ มหาวทยาลยราชภฎเชยงรายปท 6 ฉบบท 2 (กรกฎาคม - ธนวาคม 2554)

สวนบทสดทายคอ บทท 5 เปนการจดการทรพยากรวฒนธรรมอยางย งยน

ทผจดการทรพยากรวฒนธรรมควรยดเปนหลกในการบรหารจดการทรพยากรวฒนธรรม

โดยผเขยนไดเนนย �าวาในบรบทของสงคมโลกปจจบน การจดการทรพยากรวฒนธรรม

อยางย งยน ประกอบดวย 3 เรองใหญ ไดแก การใชทรพยากรวฒนธรรมอยางย งยน

การพฒนาทรพยากรวฒนธรรมอยางย งยน และการอนรกษและการปองกนทรพยากร

วฒนธรรมอยางย งยน ท งนในการจดการทรพยากรวฒนธรรมแตละเรอง ไมวาจะ

เปนการใช การพฒนา และการอนรกษทรพยากร กมแนวทางและวธการแตกตางกนได

แตทงหมดมงเนนเพอวตถประสงคเดยวกนคอ เพอประโยชนสขของมวลมนษยในโลก

และเพอรกษาความหลากหลายทางวฒนธรรมใหยนหยดอยไดทามกลางการเปลยนแปลง

นนเอง

จดเดนของหนงสอเลมน เหนดวยวา แมเปนเรองของวฒนธรรม แตกมเนอหาท

ทนสมย เปนงานเขยนบกเบกเลมแรกๆ ของการน�าเสนอเรองการจดการวฒนธรรมอยาง

ครอบคลม เนองจากเนอหาสาระสวนหนงมงเนนเรองเทคนคและวธการในการจดการดาน

วฒนธรรมจากประสบการณตรงของผเขยน นอกจากนนยงมการเขยนทชวยใหผอานเขาใจ

ประเดนตางๆไดโดยงาย เหมาะส�าหรบผสนใจในเชงปฏบต นสตนกศกษาในระดบ

อดมศกษา รวมทงบคลากรทางวฒนธรรมทสามารถน�าไปประยกตใชเปนคมอในการ

ปฏบตงานดานวฒนธรรมไดอยางมประสทธภาพตอไป