110 วารสารมนษยศาสตร ฉบบบณฑตศกษา

อระฌมะตะโร : กลวธการใชค าสรางภาพพจนดาน “เวลา”

Urashima Taro : The Use of Figurative Language of Time Expressions

ดสตา ปรญญาพล1

บทคดยอ

วรรณกรรมเรอง “อระฌมะตะโร” 「浦島太郎」เปนหนงในวรรณกรรมประเภทนทานเรองเลา หรอ “โมะโนะงะตะร”（物語）ทเกาแกและมชอเสยงมาก นบไดวาเปนหนงในวรรณคดเอกของญปน เนองจากมเนอหาทสนกสนานเพลดเพลนตามขนบของวรรณกรรมประเภทนทานเรองเลา ยงไปกวานนยงมเนอหาโดดเดนเกยวกบเรอง “เวลา” อนเปนสงสากลทผอานทกยคสมยสามารถเขาใจและเขาถงอรรถรสของวรรณกรรมชนนไดอยางด โดยมหลกฐานวาเรอง “อระฌมะตะโร” มปรากฏขนตงแตสมยนารา (ค.ศ. 710 – 794) ในวรรณกรรมนฮนโฌะก日本書記 มนโยฌ万葉集 ทงโงะโนะคนฟโดะก丹後国風土記 เรอยมาจนกระทงปจจบน ซงแตละยคสมยกมการดดแปลงเนอหาหรอรายละเอยดตางๆเรอยมา เพอใหเหมาะสมกบสภาพสงคมในแตละยคสมย

งานวจยนผเขยนหยบยกวรรณกรรมเรอง “อระฌมะตะโร” จากส านวนการเรยบเรยง หนงสอรวมเรองเลาชด “โอะโตะงโสฌ” 「御伽草紙 ของอชโกะ เทะอจ 市古貞次 จากส านกพมพอวะนะมโฌะเตน 岩波書店 ฉบบพมพครงท 25 ในปค.ศ. 2006 มาศกษา โดยมจดประสงคเพอศกษาวเคราะห และท าความเขาใจภาพพจนทผเขยนใชสอสารกบผอาน ผานกลวธการใช “ค า” ทสอความหมายลกซงกวาการถอดความหมายดานเนอหาเพยงอยางเดยว โดยเนนเฉพาะภาพพจนทสอความหมายดาน “เวลา” ซงถอเปนจดทโดดเดนทสดของวรรณกรรมเรองน ผลการศกษาพบวา สามารถแบงกลมของค าทสอภาพพจนดานเวลาไดทงหมด 3 กลม ไดแก 1) ค าทปรากฏบอย 2) ค าทเกยวกบตวเลขและการทบซอน 3) ค าทเกยวกบสตวทอายยน คอ “เตา” และ “นกกระเรยน” ค าส าคญ: กลวธการใชค า, ภาพพจน, เวลา ABSTRACT

“Urashima Taro” 「浦島太郎」is one of the most well-known ancient folk

literatures called “Monogatari”（ 物 語 ） and considerably one of Japanese literary

masterpieces. The story is generally regarded that it contains certain characteristics of

entertaining folklores. “Time Expressions” technique can also be found in this story

1 อาจารยประจ าภาควชาภาษาไทยและภาษาตะวนออก คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยรามค าแหง parinyapolp@gmail.com

วารสารมนษยศาสตร ฉบบบณฑตศกษา 111

as the most obvious feature that provides an appreciation in literary taste to the

readers of all time. The earliest known record of “Urashima Taro” dates back to the

Nara period (710 - 794 A.D.) where it appears in Nihon Shoki 日本書記 Manyōshu 万

葉集 Tango no Kuni Fudoki 丹後国風土記 until modern times. Over the past years,

some contents and details in the Urashima Taro story have been evolved due to the

Japanese society’s changing views.

This study addresses “Urashima Taro” presented in “Otogizoshi” 「御伽草

紙」, a collection of illustrated prose narrative, 25th edition by Ichiko Teiji 市古貞

次 published in 2006 by Iwanami Shoten Publishers 岩波書店 in order to analysis

and clarify the significant use of figurative language through the witty use of “words”

that conveys deeper meaning than those implied by usual interpretation, and thereby

highlights the figurative language of “time expressions” as it appears to be the key

element of the story. The results of the study showed that the figurative language of

time expressions can be divided into three groups: 1) Frequently-used vocabulary 2)

Numerals and linguistic overlay and 3) Symbols of longevity represented with “turtle”

and “crane”.

Keywords: The Use of Words, Figurative Language, Time Expressions

ความเปนมาและความส าคญของปญหา วรรณกรรมเรอง “อระฌมะตะโร” เปนหนงในวรรณกรรมประเภทเรองเลา（物語）ทเกาแกและมชอเสยงมาก ไดรบความนยมอยางสง เหนไดจากทมการเลาเรองทงแบบมขปาฐะ และแบบบนทกไวเปนลายลกษณอกษร มทงรอยแกว รอยกรอง นทาน นยาย ตลอดจนบทละคร รวมไปถงต าราอานเสรมนอกเวลา โดยมหลกฐานวาไดมปรากฏตงแตสมยนารา (ค.ศ. 710 – 794) ในวรรณกรรมนฮนโฌะก日本書記 มนโยฌ万葉集 ทงโงะโนะคนฟโดะก丹後国風土記 เรอยมาจนกระทงถงปจจบน โดยในยคแรกตวละครเอกมชอวา “อระฌมะโกะ” หรอ “อระฌมะโนะโกะ”2 จนกระทงชอ “อระฌมะตะโร”ปรากฏขนครงแรกในหนงสอรวมเรองเลา“โอะโตะงโสฌ”（御伽

草子） น3 เนอเรองแตละยคสมยกมการดดแปลงเนอหาหรอรายละเอยดตางๆเรอยมา เพอใหเหมาะสมกบสภาพสงคมในแตละยคสมย งานวจยฉบบนผเขยนหยบยกเรอง “อระฌมะตะโร” ในสมยมโระมะช (ค.ศ. 1338 – 1603 ) มาศกษา ซงเปนยคทมนทานเรองเลาในรปแบบนยายขนาดสนเขยนขนมาอยางมากมาย ผลงานเหลานนไดถกรวบรวมไวและเรยกวา“โอะโตะงโสฌ”（御伽草子） (อรรถยา สวรรณระดา,2554,

2 ซะกะโมะโตะ ทะโรและคณะ坂本太郎・家永三郎・井上光貞・大野晋.(2013).日本書紀（三）.

東京：岩波書店 ｐ.84

อโต ฮโระฌ 伊藤博.(1985).万葉集（上巻）.東京：角川文章ｐ.344

นะกะมระ ฮโระโตะฌ 中村啓信.(2016).風土記（下）.東京：KADOKAWA ｐ.96

3 อชโกะ เทะอจ市古貞次.(2006).御伽草子（下）.東京：岩波書店 ｐ.5

112 วารสารมนษยศาสตร ฉบบบณฑตศกษา

หนา 125) เนองจาก “อระฌมะตะโร” ในรปแบบนยายขนาดสนดงกลาว มความโดดเดนในดานการใช “ค า” ทถายทอดความรสกและใหภาพพจนชดเจน ท าใหผอานสามารถจนตนาการไดลกซงยงขน นอกเหนอไปจากการถอดความหมายดานเนอหาเพยงอยางเดยว ซงหากความหมายทางความรสก น าเสยง และจดมงหมายเลอนหายไป กจะเขาใจวรรณคดไมครบทกรส (องอร สพนธวณช,2558,หนา 37) ดงนน การอานอยางละเอยดและวเคราะหความหมายของการใช “ค า”ในตวบทดงกลาว จงเปนสวนส าคญในการท าความเขาใจดวย “ภาพ” ทผแตงตองการจะสอสาร นอกจากน เมอผอานเขาใจความรสกนกคด ตลอดจนความเชอตางๆทถายทอดผานค าพดตวละครนนอยางลกซง จะท าใหผอานสามารถเพมอรรถรสในการอานวรรณกรรมชนนนไดอยางมาก ส าหรบเนอเรองยอของ “อระฌมะตะโร” ใน “โอะโตะงโสฌ” นน เรมจากตวละครเอกอระฌมะตะโรตกเตาตวหนงไดจากทะเลแลวสงสารจงปลอยเตากลบไป อยมาวนหนงไดพบหญงสาวผหลงทางลองเรอผานมา เขาจงพานงเรอกลบไปสงถงบาน ซงกคอปราสาทรวง ทงสองตกลงอาศยอยรวมกนฉนสามภรรยา จนกระทงอระฌมะตะโรคดถงบานเกดจงขอกลบบาน โดยมขอแมวาหามเปดกลองทหญงสาวใหไว แตเมอเขากลบมาถงบานเกดแลวกลบพบวาบานเมองเปลยนแปลงไปและวนเวลาไดลวงเลยผานมาถง 700 ปแลว เขาจงเปดกลอง ทนใดนนเขากกลายเปนคนแก และกลายรางเปนนกกระเรยนบนไปอาศยอยทภเขาโฮระอคกบเตา สดทายทงสองไดกลายเปนเทพสามภรรยาอยคกนนจนรนดร

ตวบท “อระฌมะตะโร” ฉบบ“โอะโตะงโสฌ”ทหยบยกมาน ผแตงมกลวธการเลอกใช “ค า” ใหเหนภาพพจนและสอความหมายใหเหนชดเจนหลายดาน แตทโดดเดนทสดคอ ดาน “เวลา” ซงถอเปนจดส าคญทท าใหวรรณกรรมเรองนมเอกลกษณ เปนทจดจ า และมแนวคดรวมสมยเปนสากลมาจนถงปจจบน โดยจากการศกษาเรองดงกลาวพบวา สามารถแบงกลมของค าทสอภาพพจนดานเวลาไดทงหมด 3 กลม ไดแก 1) ค าทปรากฏบอย 2) ค าทเกยวกบตวเลขและการทบซอน 3) ค าทเกยวกบสตวทอายยน คอ “เตา” และ “นกกระเรยน”

วตถประสงคการวจย

งานวจยนมจดประสงคเพอศกษาวเคราะห และท าความเขาใจภาพพจนทผเขยนใชสอสารกบผอาน ผานกลวธการใช “ค า” ทสอความหมายลกซงกวาการถอดความหมายดานเนอหาเพยงอยางเดยว โดยเฉพาะภาพพจนทสอความหมายดาน “เวลา”

วารสารมนษยศาสตร ฉบบบณฑตศกษา 113

ขอบเขตการศกษา วรรณกรรมเรอง “อระฌมะตะโร” ทน ามาศกษาในงานวจยฉบบน คอส านวนการเรยบเรยง “โอะโตะงโสฌ” ของอชโกะ เทะอจ市古貞次 จากส านกพมพอวะนะมโฌะเตน岩波書店 ฉบบพมพครงท 25 ในปค.ศ. 2006 วธการศกษา ผเขยนใชวธวจยเอกสาร และเขยนพรรณนาตามรปแบบการวจยคณภาพ โดยมขนตอนดงตอไปน 1) ศกษาตวบทนยายขนาดสนเรอง “อระฌมะตะโร” จากหนงสอ“โอะโตะงโสฌ” ของอชโกะ เทะอจอยางละเอยด 2) ศกษาเรองการตความผาน“ค า” จากต าราและงานวจยตางๆทเปนประโยชน 3) ศกษาวเคราะห“ค า” ทกค าทแสดงภาพพจนชดเจน โดยพจารณาความหมายดานเวลาเปนหลก ผลการศกษา

การศกษา “ค า” ในนวนยายขนาดส นเรอง“อระฌมะตะโร” เปนการศกษาค าทแสดงภาพพจนใหเหนชดเจนดาน “เวลา” ซงวรรณกรรมเรอง“อระฌมะตะโร” เปนวรรณกรรมทมเนอเรองโดดเดนเปนทจดจ ามาก ในดานความสดโตงของการใชเวลา กลาวคอ มฉากทแสดงใหเหนทงการใชเวลาปกต ดงจะเหนไดจากการด าเนนชวตประจ าวนและการเดนทางของอระฌมะตะโร และการหยดเวลาเอาไว ดงจะเหนไดจากตอนทไปอาศยอยทปราสาทรวง ตลอดจนการไมมสงทเรยกวา “เวลา” เปนหนวยวดได ดงจะเหนไดจากชวงทายเรอง เมอตวละครเอกทงสองกลายรางเปนนกกระเรยนและเตาไปอยทภเขาโฮระอ และในทสดไดกลายเปนเทพเจา ซงค าแสดงภาพพจนดานเวลาดงกลาวสามารถแบงได 3 กลม มรายละเอยดดงน

1) ค ำทปรำกฏบอย 1.1) “อระฌมะ”「浦島」ค าวา “อระฌมะ” ปรากฏบอยในวรรณกรรมเรองน เนองจาก

เปนทงชอเรองและเปนชอตวละครเอก คอ“อระฌมะตะโร” 浦島太郎 ซงนอกจากทผแตงตองการจะสอความหมายใหผอานเขาใจงาย โดยใหชอดงกลาวสอถงฉากของเรองวาคอเมองตางๆทอยชายฝงทะเล และครอบครวของตวละครเอกยงมอาชพเปนชาวประมงแลว ยงมการสอภาพพจนดานเวลาอกดวย เมอค าวา “อระฌมะ” ปรากฏขนอกครง โดยใชค าวา “อระอระ ฌมะฌมะ”「浦々島々」

ซงมความหมายวา “อาวและเกาะตางๆมากมาย” แสดงจ านวนทมากมายหลากหลาย ดงนนการทตวละครเอก“อระฌมะตะโร” จะเดนทางไปถงอาวและเกาะจ านวนมากมายเชนนนได ยอมตองมระยะทางยาวไกล จงตความไดวา ผแตงจงใจแฝงภาพพจนการเดนทางอนแสนไกลนผานชอของ

114 วารสารมนษยศาสตร ฉบบบณฑตศกษา

ตวละครเอก ผซงมชะตาชวตทตองจากบานเกดเมองนอนไปไกล กลาวไดวา เนองจากเดนทางไปไกลมาก จงตองใชระยะเวลาเดนทางยาวนาน ดงตอนตอไปน

昔丹後国に、浦島といふもの侍りしに、そのその子に浦島太郎と申して、年の齢二十四五の男有りけり。（中略）ある日のつづれに釣りをせんと

て出でにけり。浦々島々入江々々至らぬ所もなく( อชโกะ,2006,p.160) กาลครงหนงนานมาแลวทเมองทงโงะ มชายผหนงนามวาอระฌมะ บตรของเขาม

นามวาอระฌมะตะโร เปนชายหนมอายราวๆ24 หรอ 25 ป (ละไว) อยมาวนหนง ขณะทวางๆอยจงออกไปตกปลา ไปอาวและเกาะตางๆมากมาย ไปตามเกาะแกงเลกๆมากมาย ไมมทใดทยงไมเคยไป

ตอนทยกมานเปนตอนตนเรองทกลาวแนะน าตวละครเอกอระฌมะตะโร โดยจะเหนไดวาผแตงใชค าวา “อระอระ ฌมะฌมะ” ซงมความหมายวา “อาวและเกาะตางๆมากมาย” เพอแนะน าวถชวตของตวละคร และเพอสงเสรมภาพพจนการเดนทางอนแสนไกลและยาวนานมาก ยงไปกวานนผแตงยงย าอกวา “ไมมทใดทยงไมเคยไป” สอถงสถานทอนไกลโพนอยางปราสาทรวง ซงเปนสถานททลลบ ไมมวนเวลา และนาจะไมมมนษยคนใดเคยไดไปถง นอกจากอระฌมะตะโรเทานน

ภาพพจนดานเวลาอกดานหนงทเหนไดจากตอนทยกมาน จากการศกษาของคนโด โยะฌก,2000 เรองการเดนทางไกลจากบานเกดของอระฌมะตะโร เขากลาววาการออกเดนทางไกล จะท าใหเวลาของบานเกดหรอสถานททจากมานนหยดนง เนองจากเปนการหยดนงอยในความทรงจ าสดทายของผเดนทาง ทงทความเปนจรงเวลาเปนสงทไมเคยหยดนง ดงนนเมออระฌมะตะโรเดนทางไกลเชนน ท าใหตองจากบานเกดมาเปนเวลานานมาก ดงนนอระฌมะตะโรจงจะตระหนกรการเปลยนแปลงของวนเวลาอนแสนยาวนานน เมอไดกลบมาทบานเกดอกครงในตอนทายเทานน กลาวคอ เวลาทหยดนงนน แสดงถงเวลาในความทรงจ าของอระฌมะตะโร ซงจะด ารงอยจนกระทงเขาไดกลบมาบานเกด

1.2) “อะเกะกเระ”「明け暮れ」และ “อะกะฌกระฌ”「明し暮し」ทงสองค านมตวอกษรทมความหมายใกลเคยงกน โดยค าวา“อะเกะกเระ” มความหมายตามพจนานกรมโคจเอน 広辞苑 ทงหมด 2 ความหมายดงน (1) เชาตรและยามเยน ,เชาค า ,วนแตละวน (2) ถงแมจะเชาหรอเยน ,ทกวน

สวนค าวา“อะกะฌกระฌ” มความหมายวา (1) ใชชวตตอนกลางวนเมอฟาสาง (2) ใชชวตในแตละวน โดยค าเหลานมปรากฏในตอนทยกมาดงตอไปน

明け暮れ海のうろくづをとりて、父母を養ひけるが ( อชโกะ,2006,p.160)

จบปลาทงเชาค าทกวน เพอน ามาเลยงดพอแม

วารสารมนษยศาสตร ฉบบบณฑตศกษา 115

จากตอนทยกมาน ค าวา“อะเกะกเระ” แสดงใหเหนภาพพจนการใชชวตของตวละครเอกทเปนกจวตร ซงเปนการเนนภาพพจนของเวลาปกต นนคอกาลเวลาผานไปตลอดเวลา(เชาค า) และในทนอาจกลาวไดวา ผแตงจงใจเลอกใชค าน เนองจากมอกนยหนงซงสอถงการทตวละครเอกใชชวตไปเรอยๆ โดยไมไดตระหนกสนใจเรองเวลาทผานไปแตละวน สวนค าวา“อะกะฌกระฌ” มปรากฏในตอนทยกมา 2 ตอนตอไปน

わらはと夫婦の契りをもなし給ひて、同じ所に明かし暮し候はんや ( อชโกะ,2006,p.163)

สรางความผกพนกบขาฉนสามภรรยา เรามาใชชวตแตละวนอยดวยกนเถดหนา かくておもしろき事どもに、心を慰み、栄花に誇り、明かし暮し、年

月をふる程に、三年になるは程もなし。( อชโกะ,2006,p.165) ใชชวตแตละวนไปกบเรองสนกสนานเชนน ปลอบโยนจตใจ และภมใจไปกบการ

ใชชวตทสขสบาย จนวนเวลาลวงเลยไปนานคลายกบไมไดผานไปเพยง ๓ ป จาก 2 ตอนทยกมาขางตน ตอนแรกเปนฉากทตวละครเอกอระฌมะตะโรพาหญงสาวผหลง

ทาง นงเรอมาสงถงทปราสาท หญงสาวไดเชอเชญใหเขาเขาไปขางในปราสาท และกลาวพรรณนาเรองพรหมลขตททงสองมตอกน สดทายจงไดพดชกชวนใหมาใชชวตอยดวยกน โดยแตงงานอยดวยกนฉนสามภรรยา ซงการทผแตงเลอกใชค าวา “อะกะฌกระฌ” พรอมกบค าวา “ชงร”「契り」

ซงมความหมายตามพจนานกรมโคจเอนวา “ค ามนสญญา” “ความผกพนฉนสามภรรยา” “พรหมลขตระหวางสามภรรยา” หรอ “สญญาตงแตชาตปางกอน” นน แสดงภาพพจนวาการ “ใชชวตแตละวน”อยดวยกนทหญงสาวกลาวถงในตอนทยกมาน คอการอยอยางยาวนานไมมวนสนสด เปนความสมพนธทงชาตนและชาตหนา ตอนตอมาทยกมาขางตน เปนฉากทเมอตวละครเอก “อระฌมะตะโร”ไดใชชวตเพลดเพลนอยทปราสาทรวงมาไดสกระยะหนง และเรมรสกคดถงพอแมททงไวทบานเกด เปนทนาสงเกตวา ค าวา“อะกะฌกระฌ” ในตอนทยกมาน ถกใชรวมกบส านวน “เนงงะทซ โวะ ฟร”「年月をふる」

ซงมความหมายวา “วนเวลาลวงเลยไป” ซงเปนไปไดวาผแตงจงใจใชค าวา “เนงงะทซ” ทประกอบดวยค าวา “โทะฌ”「年」 “ป” และ “ทซค” 「月」 “เดอน” ซงเปนหนวยวดเวลา เพอขบเนนภาพพจนดานเวลาใหชดเจนยงขน รวมทงแสดงภาพพจนใหเหนชดเจนวา การใชชวตรวมกนดงกลาว ยาวนานจนเวลาลวงเลยไปเปน “ป” เปน “เดอน”

๒) กำรใชตวเลขและกำรทบซอน การใชตวเลขและการทบซอน ไดแกค าวา “นเซะ โนะ เอน”「二世の縁」มความหมายวา

“ความสมพนธ 2 ชาต” ,ค าวา “มระซะก โนะ คโมะ ซนซจ”「紫の雲三すぢ」มความหมายวา “กอนเมฆสมวง 3 ชน” ,ค าวา “นเซะ โนะ ชงร”「二世の契り」มความหมายวา “ความผกพน 2 ชาต” ,

116 วารสารมนษยศาสตร ฉบบบณฑตศกษา

ค าวา “ซนเซะก”「三せき」มความหมายวา “ปจจยทง 3 อนเปนสงประกอบสรางสรรพสงในโลก” และค าวา “คะระโกะโระโมะชงร”「唐衣ちぎり」มความหมายวา “เสอผาททบซอนกน” ซงผวจยพบวา ค าเหลานทกค าลวนเกยวกบตวเลขทแสดงภาพพจนเกยวกบเวลาอนยาวนาน และเมอตงขอสงเกตจะพบวา ตวเลขทปรากฏมกเปนเลข “2” หรอเลข “3” ซงสามารถเขยนเปนตวอกษรคนจในภาษาญปนไดดงน「二」「三」จะเหนไดวา เปนเสนขดแนวนอนทเรยงทบซอนกนอยในแนวตง ตความไดวาแฝงความหมายดานเวลาททบซอนกนอยของโลกหรอมตอน สวนค าวา “คะระโกะโระโมะชงร”「唐衣ちぎり」แสดงถงความสมพนธทผกพนลกซง ราวกบ “เสอผาครงทอนบนกบครงทอนลางททบซอนกน”

ค าวา “นเซะ โนะ เอน” มปรากฏในตอนทยกมาน 二世の縁と申せば、たとひ此世にてこそ夢幻の契りにてさぶらふとも、

必ず来世にては、一つ蓮の縁と生まれさせおはしませ ( อชโกะ,2006,p.165) หากกลาวถงความสมพนธ 2 ชาตแลว ถงแมชาตนจะเปนความผกพนทเปนความ

ฝนหรอภาพลวงตากตาม ชาตหนาเราจะไดเกดมาเปนดอกบวกอเดยวกนอยางแนนอน ตอนทยกมานเปนฉากกอนท อระฌมะตะโรจะเดนทางกลบบานเกด หญงสาวจงเสยใจ

เพราะคดวาทงสองคงจะไมไดเจอกนอกแลวในชาตน ผแตงใชค าวา “นเซะ โนะ เอน” หมายถง “ความสมพนธของสามภรรยาซงเชอวาจะผกพนกนไป 2 ชาต หรอ 2 ภพ คอชาตนและชาตหนา หรอภพนและภพหนา”4 แสดงภาพพจนวาเปนความสมพนธทยาวนาน แมตายไปกไมอาจตดขาดกนได เพราะชาตหนาเกดมากจะตองไดมาเปนคสามภรรยากนอก ซงผแตงใชค าวา “นเซะ โนะ เอน” รวมกบค าวา “ชาตน” 此世 และ “ชาตหนา” 来世 ขบเนนใหภาพพจนดานเวลาในตอนทยกมาขางตนนสอความหมายถง “การผกพนอนยาวนาน”ไดชดเจนยงขน

สวนตอนทมค าวา “นเซะ โนะ ชงร” มปรากฏในตอนทหญงสาวพบวาอระฌมะตะโรไดเปดกลองทเกบอายไขจรงของเขาออกดแลว จงไมสามารถพบกนในชาตนไดอก แลวจงไดรองเพลงบรรยายความรสกตนเองออกมาดงน

生有る物、いづれの情けを知らぬといふこなし。いはんや人間の身として、恩をみて恩を知らぬは木石にたとへたり。情け深き夫婦は二世の契り

と申すが、寔に有りがたき事どもかな。( อชโกะ,2006,p.169) ในบรรดาสงมชวตทงหลาย ไมมทางทจะไมรจกจตใจทเศรา ยงเปนมนษยแลว

ไซร หากไดรบความกรณาแลวไมรจกตอบแทน กเปรยบไดกบตนไมหรอหน สามภรรยาทมใจใหกนอยางลกซง วากนวาจะผกพนกนไป 2 ชาต ชางเปนเรองทนายนดเสยจรง

4 ความหมายนอางองมาจากเชงอรรถในหนงสอตนฉบบ หนา160 ความวา「二世の縁―夫婦は二世（現

在・未来）の縁という。」

วารสารมนษยศาสตร ฉบบบณฑตศกษา 117

จากตอนทยกมาขางตนจะเหนวาค าวา “นเซะ โนะ ชงร” แสดงภาพพจนคลายกบค าวา“น

เซะ โนะ เอน” ทอธบายไปแลวขางตน โดยค าวา “นเซะ โนะ ชงร” ตามพจนานกรมดะอจเซน 大辞

泉 มความหมายวา “ค ามนสญญาของสามภรรยาวาจะตดตามกนไปจนถงชาตหนา” สวนพจนานกรมเมะอเกยวโคะกโงะจเตน明鏡国語辞典 ใหความหมายของค านวาเปนค าศพททางพทธศาสนา หมายถง “ความผกพน 2 ชาตของสามภรรยา คอชาตนและชาตหนา หรอภพนและภพหนา” ดงนนจงสอใหเหนภาพความสมพนธอนยาวนาน 2 ภพ 2 ชาตเชนเดยวกบค าวา “นเซะ โนะ เอน”ขางตน

นอกจากนค าวา “นเซะ”二世 ซงหมายถง “ความผกพน 2 ชาต” น สรมนพร สรยะวงศไพศาลและวนย จามรสรยา,2555 ไดกลาวถงโคะโตะวะสะことわざ(สภาษต,ค าพงเพย) ทเกยวของกบความผกพนของสามภรรยา โดยอางองจากพจนานกรมสภาษต,ค าพงเพยตามความเชอและต านาน คอพจนานกรมโคะจโสะกฌนโคะโตะวะสะดะอจเตน ฉบบพมพครงท 2 故事俗信こ

とわざ大辞典 第２版 ค าวา “ฟฟ วะ นเซะ” 夫婦は二世 วาหมายถงสายสมพนธระหวางสามกบภรรยาทตอเนองถงชาตตอไป ซง “โคะโตะวะสะนมรากฐานมาจากความเชอทางพทธศาสนา ความเชอนแพรหลายอยางกวางขวางตงแตสมยมโระมะชจนถงสมยใหม” (สรมนพรและวนย,2555 น.72 อางองจาก Ishida Kaori,2004) ดวยความเชอดงกลาว ค าวา“นเซะ โนะ เอน” และ“นเซะ โนะ ชงร” จงมปรากฏอยในเรองอระฌมะตะโร ฉบบโอะโตะงโสฌน เพราะเปนวรรณกรรมในสมยมโระมะช แฝงความเชอทางพทธศาสนาเรองกฎแหงกรรม การเวยนวายตายเกด และความผกพนของคนในแตละสถานะ

สวนตอนทยกมาดานลางน เปนตอนทมค าวา “มระซะก โนะ คโมะ ซนซจ” ปรากฏอย โดยเปนฉากหลงจากทอระฌมะตะโรพบวาเวลาในบานเกดของเขานนผานมา 700 ปแลว พอและแมกไดตายไปแลว เขาจงเสยใจและเปดกลองทหญงสาวบอกวาหามเปด หากเปดแลวจะไมไดพบกนอกในชาตน

此箱をあけて見れば、中より紫の雲三すぢ上りけり。( อชโกะ,2006,p.168)

เมอลองเปดกลองนด เมฆสมวง 3 ชน กพวยพงออกมาจากภายในกลอง ส าหรบค าวา“มระซะก โนะ คโมะ”「紫の雲」หรอ “กอนเมฆสมวง” ตามความหมายใน

พจนานกรมโคจเอน หมายถง “กอนเมฆทพระอมตาพทธหรอพระโพธสตวของพระอมตาพทธนงเพอเสดจลงมารบบคคลทมบญทเสยชวตแลว”5 หลงจากนนจะใหไปอย ณ แดนสขาวด ตามความ

5 ความหมายตามพจนานกรมโคจเอน ความวา 紫の雲。めでたい雲。念仏行者の臨終のとき、仏がこ

の雲に乗って来迎するという。

118 วารสารมนษยศาสตร ฉบบบณฑตศกษา

เชอของชาวญปนโบราณ สวนค าวา “คโมะ ซนซจ”「雲三すぢ」 กอนเมฆ 3 ชน นน อรรถยา สวรรณระดา,2557 ไดกลาวถงตวเลข คอ “เลข 3” ในแงสญลกษณทวไป โดยอางองจากหนงสอ A Dictionary of Chinese Symbolsไววา “เลข 3 เปนตวเลขส าคญของชาวจน ของมคา 3 สงมกปรากฏอยในต านานและค าสอนทางพระพทธศาสนา เชน พระรตนตรย กประกอบไปดวย พระพทธ พระธรรม พระสงฆ เลข 3 จงมกใชแสดงจ านวนของสงทสงคาหรอบรสทธศกดสทธ” ดงนนจงกลาวไดวา ค าวา “มระซะก โนะ คโมะ ซนซจ”「紫の雲三すぢ」 แสดงภาพพจนทชดเจนเรอง “สงสงคา” (เลข 3 จากกอนเมฆ 3 ชน) ซงหมายถง “พระอมตาพทธหรอพระโพธสตว” (กอนเมฆสมวง) อนสอไปถงเรองการตายของตวละครเอกอระฌมะตะโร โดยไมจ าเปนตองเขยนค าวา “ตาย” ลงไปเลย เนองจากฉากทแสดงถง “กอนเมฆสมวง” จะปรากฏขน กตอเมอมบคคลทเปนผมบญเสยชวตแลว ในทนจงหมายถงอระฌมะตะโร

ฉากตอมาหลงจากตอนทยกมาขางตนนน จะบรรยายสภาพของอระฌมะตะโรวาไดกลายรางเปนคนชรา และสดทายกกลายรางเปนนกกระเรยน ซงแสดงถงสภาพภายหลงการตายของอระฌมะตะโร ซงการทผแตงใหอระฌมะตะโรกลายรางเปนนกกระเรยน กเพอใชแทนสญลกษณแหงความอายยน รวมทง “กอนเมฆสมวง 3 ชน” ซงใหภาพพจนของดนแดนสขาวดนน กเพอเปนการสอใหเหนภาพเวลาอนแสนยาวนาน เมอเทยบกบเวลาของมนษย และเวลาบนโลกมนษย ซงในเรองน คนโด โยฌก,2000 ไดศกษาไววาเรอง “อระฌมะตะโร”ซงเปนเรองทเกยวพนกบพทธศาสนานกายสขาวดนน ใหความรสกของการคบหนาของเวลาวาเปนไปอยางเชองชา เนองจากเวลาแหงความสขของแดนสขาวดจะคอยๆด าเนนไปอยางชาๆ และยาวนานมากจนคลายกบวาเวลาอนยาวนานนนจะเปนนจนรนดร เมอเทยบกบเวลาบนโลกมนษย

ตอไปนเปนฉากทมค าวา “ซนเซะก” ปรากฏอย ซงเปนฉากหลงจากทอระฌมะตะโรตายแลวไดกลายรางเปนนกกระเรยน สวนหญงสาวกกลายรางไปเปนเตาไดมาอยดวยกนในทสดในชาตตอมา ดงน

浦島太郎は鶴になり、蓬莱の山にあひをなす。亀は甲に三せきのいわ

ゐをそなへ、万代を経しと也。( อชโกะ,2006,p.169) อระฌมะตะโรกลายรางเปนนกกระเรยน บนไปทภเขาโฮระอ สวนเตาตระเตรยม

ปจจยทง3วางไวบนกระดองเพอถวาย แลวกใชชวตอยในแดนนรนดร ค าวา “ซนเซะก” หมายถง “ปจจยทง 3 อนเปนสงประกอบสรางสรรพสงในโลก ไดแก

สวรรค พนพภพและมนษย”6 ตามคตความเชอของชาวจนโบราณ เมอผแตงเลอกใชคกบค าวา

6 ความหมายนอางองมาจากเชงอรรถในหนงสอตนฉบบ หนา160 ความวา「三きょくをそなへ」。三極は

天地人の三才。

วารสารมนษยศาสตร ฉบบบณฑตศกษา 119

“ภเขาโฮระอ”「蓬莱の山」ซงหมายถง ภเขาทเชอกนวามอยทประเทศจน เปนทอยอาศยของนกพรต หรอผทรงศลทไมมวนแกเฒาและไมตาย ตลอดจนการใชค าวา “แดนนรนดร”「万代」

ซงมความหมายตรงตววา “โลกหมนๆป” รวมแลวแสดงภาพพจนของกาลเวลาของเทพหรอสรวงสวรรคทด าเนนไปอยางยาวนานชวนจนรนดร

ตอนตอไปทยกมาดานลางน เปนตอนทมค าวา “คะระโกะโระโมะชงร” ซงมความหมายวา “เสอผาททบซอนกน” ปรากฏอย

別れ行く上の空に唐衣ちぎり深くは又もきて見ん ( อชโกะ,2006,p.166) ความผกพนอนลกซงราวกบเสอผาครงทอนบนกบครงทอนลางททบซอนกน ท

ทองฟาเบองบนทแยกจากกนไปนน ฉนจะกลบมาใสมนอก ค าวา“คะระโกะโระโมะชงร”แสดงใหผอานเหนภาพการทบซอนของเสอผาครงทอนบน

กบครงทอนลาง เนนใหเหนภาพความผกพนททบซอนอนลกซงแนนหนา ซงเมอพจารณาประโยคถดไปทวา “ฉนจะกลบมาใสมนอก” 「又もきて見ん 」 กยงขบเนนใหเหนภาพความสมพนธของทงสองทถงแมจะตองถกแยกออกจากกน(เพราะความตาย) กจะกลบมารกกนอกครงหนง ดงนนภาพของการททงสองผกพนลกซงจนไมอาจแยกจากกนไดดงกลาว จงแสดงถงภาพพจนดานเวลาวาทงสองจะอยรวมกนไปอกยาวนานอยางชดเจน

3) ค ำทเกยวกบสตวทอำยยน คอ เตำ และนกกระเรยน “เตา” และ “นกกระเรยน” เปนสตวทแสดงถงความมอายยน ตามคตความเชอของชาวจนและชาวญปนมาตงแตยคโบราณจนกระทงปจจบน การทผแตงใหตวละครเอกเปนเตาและนกกระเรยน เพอเนนใหเกดภาพพจน และท าใหผอานเกดจนตภาพดานเวลาอนแสนยาวนานดงกลาว ดงจะเหนไดจากตอนทยกมาน

浦島太郎此亀にいふやう、「汝、生有るものの中にも、鶴は千年、亀は万年とて、命久しきものなり。忽ちここにて命をたたん事、いたはしければ、助くるなり。常には此恩を思ひ出すべし」とて、此亀をもとの海にかへ

しける。( อชโกะ,2006,p.160) อระฌมะตะโรกลาวกบเตาตวนวา “เจานะ ในบรรดาสงมชวตทงหมด นก

กระเรยนมอายพนป เตามอายหมนป นบวาเจามอายยนยาวทสด หากจะเอาชวตเจาเสยเดยวนกชางดนาสงสาร ดงนนขาจะชวยเจา จงระลกถงบญคณครงนอย เสมอ” วาแลวกปลอยเตาตวนลงทะเลตามเดม ฉากนเปนตอนเรมเรองเมอตวละครเอกอระฌมะตะโรไปตกปลาหาอาหารเลยงชพเชนดง

ปกต แตวนนตกไดเตาตวหนง และปลอยกลบทะเลไป ท าใหเตาส านกในบญคณนน และยอนกลบมาตอบแทนบญคณดวยการพาไปอยทปราสาทรวง ซงจากทอระฌมะตะโรกลาววา “นกกระเรยนมอายพนป เตามอายหมนป”「鶴は千年、亀は万年」ยงเนนย าภาพของความเปนสตวทแสดงถง

120 วารสารมนษยศาสตร ฉบบบณฑตศกษา

ความมอายยนของ “เตา” และ “นกกระเรยน” ดวยการใสตวเลขจ านวนอายทยาวนานใหเหนเปนรปธรรมยงขน จงแสดงภาพพจนดานเวลาอนยาวนานใหเหนอยางชดเจน

扨浦島は鶴になりて、虚空に飛び上りける。そもく此浦島が年を、亀がはからひとして、箱の中にたたみ入れにけり。さてこそ七百年の齢を保ち

ける。( อชโกะ,2006,p.169) แลวอระฌมะกกลายรางเปนนกกระเรยน บนทะยานขนไปบนทองฟาอนกวาง

ใหญ แทจรงแลวเปนความคดของเตา ทไดเอาอายของอระฌมะน ไปพบใสไวในกลอง เปนเพราะดงนเอง จงสามารถเกบรกษาอาย 700 ปเอาไวได

ฉากดานบนน คอตอนหลงจากทตวละครเอก “อระฌมะตะโร” เปดกลองแลว มเมฆสมวงพวยพงออกมาจากกลอง หลงจากนนอระฌมะตะโรกกลายรางจากชายหนมอายประมาณ 24 หรอ 25 ป เปนนกกระเรยนบนขนไปบนทองฟา ผแตงใชค าวา“นกกระเรยน”「鶴」 พรอมกบฉากบรรยายวธการเกบอายทยาวนานถง 700 ป ดวยการ “พบ(อาย)ใสลงไปในกลอง”「箱の中にたた

み入れにけり」 ซงการเลอกใชค าวา “พบ” เพอใหเกดภาพพจนของจ านวนอายทยนยาว จงตองพบทบซอนกนไวหลายๆชน จงจะเอาใสไวในกลองได ค าวา “เตา”「亀」นน ผแตงจดใหเปนผมความสามารถจดการเอาอายทยนยาวของอระฌมะตะโรไปเกบไวในกลองได อาจกลาวไดวา เปนเพราะเตาเปนสตวทมอายยนยาวทสด จงก าหนดใหสามารถมพลงวเศษเกยวกบเรองการก าหนด หรอจดการ “เวลา” ซงในทนหมายถง อายของอระฌมะตะโรนนเอง

其後浦島太郎は、丹後国に浦島の明神と顕れ、衆生済度し給へり。亀も同じ所に神とあらはれ、夫婦の明神となり給ふ。めでたかりけるためしな

り。( อชโกะ,2006,p.170) หลงจากนน อระฌมะตะโรกรแจงบรรลเปนโสดาบน และไดกลายเปนเทพอระฌ

มะอย ทเมองทงโงะ สวนเตากกลายเปนเทพเจาสถตอย ณ สถานทเดยวกน และไดกลายเปนเทพแหงสามภรรยา ชางเปนเรองทนายนด

ผเขยนปดทายเรองตอนจบ ดวยการใหอระฌมะตะโรเปนเทพเจา รวมทง “เตา” ซงหมายถงหญงสาวนนดวย ซงนอกเหนอจากการทผเขยนจงใจใหมค าวา “เตา” ในตอนจบ เพอเนนย าภาพของความมอายยนยาว เพอจะสอถงระยะเวลาอนยาวนาน อนเปนจดเดนทสดของเรองแลว ฉากในตอนจบทยกมาน ยงแสดงภาพพจนของการมอายยนยาวมากทสด นนคอความเปนอมตะ ไมมวนแกและตายอกตอไป ซงเปนสงทผอานสามารถเขาใจและเหนภาพชดเจน โดยผานการบอกเลาสถานภาพความเปนเทพเจาของทงค ซงภายหลงไดกลายเปน “เทพแหงสามภรรยา” 「夫婦の明神」

วารสารมนษยศาสตร ฉบบบณฑตศกษา 121

สรป อภปรำยผล ขอเสนอแนะ

การศกษาวเคราะห และท าความเขาใจภาพพจนทผเขยนใชสอสารกบผอาน ผานกลวธการใช “ค า” ทสอความหมายลกซงกวาการถอดความหมายดานเนอหาเพยงอยางเดยว โดยเฉพาะภาพพจนทสอความหมายดาน “เวลา” อนเปนจดเดนของเรอง“อระฌมะตะโร” พบวา สามารถแบงกลมของค าทสอภาพพจนดานเวลาไดทงหมด 3 กลม ไดแก 1) ค าทปรากฏบอย 2) ค าทเกยวกบตวเลขและการทบซอน 3) ค าทเกยวกบสตวทอายยน คอ “เตา” และ “นกกระเรยน” กลมค ำทปรำกฏบอย ไดแก ค าวา “อระฌมะ”「浦島」 ซงสรปไดวาใชในการแสดงภาพพจนเกยวกบระยะทางอนยาวไกล สอความหมายถงการทตวละครเอกจะตองมชะตากรรมการเดนทางจากบานเกดดวยระยะทางทยาวไกล ซงหมายถงตองใชเวลาการเดนทางยาวนาน อกค าหนงทปรากฏบอย คอ ค าวา“อะเกะกเระ”「明け暮れ」และ“อะกะฌกระฌ”「明し暮し」ซงใชในการสอภาพพจนของกาลเวลาทผนแปรไปตามปกต นอกจากนยงสอถงภาพการใชชวตโดยไมตระหนกรวาวนเวลาไดลวงเลยไปแลว กลมค ำทเกยวกบตวเลขและกำรทบซอน ไดแกค าวา “นเซะ โนะ เอน”「二世の縁」มความหมายวา “ความสมพนธ 2 ชาต” ,ค าวา “มระซะก โนะ คโมะ ซนซจ”「紫の雲三すぢ」มความหมายวา “กอนเมฆสมวง 3 ชน” ,ค าวา “นเซะ โนะ ชงร”「二世の契り」มความหมายวา “ความผกพน 2 ชาต” ,ค าวา “ซนเซะก”「三せき」มความหมายวา “ปจจยทง 3 อนเปนสงประกอบสรางสรรพสงในโลก ” และค าวา “คะระโกะโระโมะชงร”「唐衣ちぎり」มความหมายวา “เสอผาททบซอนกน” ซงลวนเปนตวเลขทแสดงภาพพจนเกยวกบเวลาอนยาวนาน เนองจากเปนการใหภาพพจนของเวลาใน “ 2 ชาต หรอ 2 ภพ” หมายถง “ชาตน และชาตหนา” หรอเปนการใหภาพพจนของ“ปจจยทง 3 อนเปนสงประกอบสรางสรรพสงในโลก ไดแก สวรรค พนพภพและมนษย” ตามคตความเชอของชาวจนโบราณ ยงไปกวานนยงใหภาพพจนดานเวลาอนแสนยาวนาน โดยสอผานการตายของตวละครเอก แลวไดไปเกดใหมเปนเทพสถตอย ณ ดนแดนสขาวด ซงกลาวกนวาวนเวลาเดนชาและเนนนานกวาวนเวลาบนโลกมนษย

สวนดานภาพพจนเรองการทบซอนทเหนไดชดเจน คอ วธการเขยนตวเลข 2 หรอ 3 ซงสามารถเขยนเปนตวคนจไดดงน「二」「三」 จะเหนไดวาเปนเสนขดแนวนอนทเรยงทบซอนกนอยในแนวตง ตความไดวาผแตงจงใจใชค าทมตวเลข2 หรอ 3 เพอแฝงความหมายดานเวลาทเรยงทบซอนกนอยของโลกหรอมตอน สวนค าวา“คะระโกะโระโมะชงร”「唐衣ちぎり」แสดงถงความสมพนธทผกพนลกซง ราวกบเสอผาครงทอนบนกบครงทอนลางททบซอนกน แสดงภาพพจนของการไมพรากจากกน และไดอยรวมกนเปนเวลายาวนาน ค ำทเกยวกบสตวทอำยยน คอ “เตา” และ “นกกระเรยน” เนองจากเปนสตวทแสดงถงความอายยน ตามคตความเชอของชาวจนและชาวญปนมาตงแตยคโบราณจนกระทงปจจบน ดงนนจงถก

122 วารสารมนษยศาสตร ฉบบบณฑตศกษา

ใชเพอเนนย าภาพของความมอายยนยาว สอถงภาพเวลาอนยาวนาน อนเปนจดเดนทสดของเรองน ยงไปกวานน “เตา” ไดปรากฏในฉากตอนจบเรอง ซงกลายสภาพเปนเทพคกบเทพอระฌมะตะโร แสดงภาพพจนของการมอายยนยาวมากทสด นนคอความเปนอมตะ ผานสถานภาพความเปนเทพเจานน จากการศกษาวเคราะห “ค า” แสดงภาพพจนดงกลาว จะท าใหผอานสามารถเขาใจ และเขาถงอรรถรสในวรรณกรรมเรอง“อระฌมะตะโร”มากขน ซงนอกจากจะเพลดเพลนในเนอหาแลว ยงสามารถเขาใจไดลกซงถงอรรถรสดานอารมณยงขนอกดวย ทงน นอกจากการใชค าทท าใหเหนภาพชดเจนดานเวลาแลว ยงมดานอนทเหนไดชดและนาสนใจอกหลากแงมม อาทเชน ค าแสดงภาพพจนดานความรกความสมพนธ ซงสามารถแบงเปน ความรกตอบดามารดา และความรกฉนสามภรรยา เปนตน นอกจากนยงมค าแสดงภาพพจนดานความเชอทางพระพทธศาสนาตามคตความเชอของคนญปนโบราณกเปนหวขอทนาสนใจน ามาศกษา ซงการศกษาค าแสดงภาพพจนดงกลาวผานวรรณคดเอกเรอง “อระฌมะตะโร”น จะเปนประโยชนตอการท าความเขาใจลกษณะความคด ความเชอ ตลอดจนวถชวตของชาวญปนโบราณในมตทนาสนใจตอไป เอกสารอางอง ภาษาไทย สรมนพร สรยะวงศไพศาลและวนย จามรสรยา.(2555).ค ากลาวเกยวกบพอแมลกในบทละครโน. กรงเทพฯ : รายงานการวจยฉบบสมบรณ ทนสนบสนน Toyota Fund for Japanese Section, Chulalongkorn University องอร สพนธวณช.(2558).วรรณกรรมวจารณ.กรงเทพฯ :

โครงการเผยแพรผลงานทางวชาการ คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย อรรถยา สวรรณระดา.(2554).ประวตวรรณคดญปน. กรงเทพฯ :ส านกพมพแหงจฬาลงกรณ มหาวทยาลย อรรถยา สวรรณระดา.( 2557).พช สตว ตวเลข กบต านานยคเทพเจาของญปน. กรงเทพฯ : ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย ภาษาญปน คนโด โยฌก 近藤良樹.（2000）.浦島太郎の時間感覚.広島大学文学部紀要 60巻

ซะกะโมะโตะ ทะโรและคณะ坂本太郎・家永三郎・井上光貞・大野晋.(2013).日本書紀

（三）. 東京：岩波書店

นะกะมระ ฮโระโตะฌ中村啓信.(2016).風土記（下）.東京：KADOKAWA

อชโกะ เทะอจ市古貞次.(2006).御伽草子（下）.東京：岩波書店

อโต ฮโระฌ伊藤博.(1985).万葉集（上巻）.東京：角川文章