สารบัญ - ศูนย์ทนายความเพื่อ ... · 2018-06-22 · ความขัดแย้งทางการเมือง4 โดยกองทัพอ้างตัว

สารบญ

คสช. สรางอะไรไว ในระบอบการเมองและกฎหมาย?

สถานการณการละเมดสทธมนษยชน 4 ป หลงรฐประหาร

บทสรปและข อเสนอตอการจดการผลพวงจากรฐประหาร

• การจดการและควบคมพลเรอนโดยวธคดและปฏบตการทางทหาร

• การสถาปนาการใชอ�านาจเบดเสรจของคณะรฐประหารใหเขาไปอยอยางถาวรในรฐธรรมนญ

• การใชกฎหมายเปนเครองมอในการยกเวนสทธเสรภาพของบคคล

• บทบาทของสถาบนตลาการในฐานะผพทกษการรฐประหารและผลพวงทางกฎหมายของ คสช.

• รปแบบการละเมดสทธโดยกระบวนการทไมใช “การด�าเนนคด

• รปแบบการละเมดสทธผานการด�าเนนการทางคดทางการเมอง

2

14

26

2

8

10

11

14

20

1ศนยทนายความเพอสทธมนษยชน |

นตรฐทพงทลาย: รายงาน 4 ปภายใต คสช. สทธมนษยชน และผลพวงรฐประหารตอสงคมไทย

คณะรกษาความสงบแหงชาต (คสช.) นบเปนคณะรฐประหารทเขายดและอยในอ�านาจนานเปนอนดบท 2 ของประวตศาสตรการเมองไทย รองจากระบอบเผดจการจอมพลสฤษด ธนะรชต และจอมพลถนอม กตตขจร (พ.ศ.2501-2516)

นบตงแตวนท 22 พฤษภาคม 2557 จนครบ 4 ปในปจจบน เทากบชวงเวลาทรฐบาลจากการเลอกตงจะหมดวาระลง และตองจดใหมการเลอกตงทวไปขนอกครง ทวา คสช. กยงคงไมลงจากอ�านาจ

4 ปทผานมา เปนชวงเวลาทสงคมไทยสญเสยหลายประการ โดยเฉพาะสญเสยเวลาพฒนาระบอบประชาธปไตยและสถาปนานตรฐในสงคม รายงานขององคกรระหวางประเทศระบวาสถานการณสทธมนษยชนในประเทศไทยตกต�าลงอยางเหนไดชด1 ขณะเดยวกน 4 ปทผานมา คณะรฐประหารไดสรางระบบระเบยบทางการเมองและกฎหมายหลายประการ ทจะเปนผลพวงเผดจการตกคางอยในสงคมไทยอกหลายป แม คสช. จะหมดอ�านาจไปกตาม

ค�าถามส�าคญส�าหรบสงคมไทยในระยะตอไป คอ เราจะจดการกบความสญเสยและผลพวงปญหาทถกสรางทงไวโดยคณะรฐประหารชดนอยางไร

ในปท 4 ภายใตระบอบ คสช. ศนยทนายความเพอสทธมนษยชน ตดตามขอมลสถานการณดานสทธมนษยชน และชวยเหลอคดแกผไดรบผลกระทบจากการใชเสรภาพการแสดงออกทเกยวเนองกบการรฐประหาร จ�านวน 151 คด 303 ราย น�ามาสรายงานซงมงเนนอธบายลกษณะส�าคญทางการเมองและกฎหมายของระบอบ คสช. รวมถงผลพวงทคงด�ารงอย แมมคณะรฐมนตรชดใหม2 พรอมน�าเสนอแนวทางจดการปญหาทางการเมองและกฎหมายตางๆ ทเปนผลพวงของคณะรฐประหาร รายงานประกอบดวย 3 สวน ไดแก สวนทหนงลกษณะส�าคญทางการเมองและกฎหมายในยค คสช. สวนทสองสถานการณการละเมดสทธมนษยชนตลอด 4 ปทผานมา สวนทสามขอเสนอของศนยทนายความเพอสทธมนษยชนในการจดการผลพวงอ�านาจเผดจการของ คสช. a

1 อาทเชน Freedom House จดท�ารายงานสถานการณสทธพลเมองและสทธทางการเมองของประเทศตางๆ ไดจดใหประเทศไทยเปนประเทศไมเสร (Not Free) ตดตอกน 4 ป หลงการรฐประหาร หลงจากกอนหนานเคยอยในสถานะประเทศเสรบางสวน (Partly Free) (ดใน https://freedomhouse.org/report/freedom-world/2018/thailand) องคกรนกขาวไรพรมแดน (Reporters without Border) จดอนดบเสรภาพสอทวโลกประจ�าทกป ตงแตป 2015 จนถง 2018 ประเทศไทยถกจดใหอยในอนดบขนลงในชวง 134-142 จาก 180 ประเทศทวโลก (ดใน https://rsf.org/en/thailand) หรอมลนธเพอความกาวหนาของเสรภาพ (Foundation for the Advancement of Liberty) จดท�าดชนเสรภาพการเลอกตงทวโลกในป 2018 จดใหประเทศไทยอยในอนดบ 196 จากทงหมด 198 ประเทศ (ดใน http://www.fundalib.org/en/blog/)

2 ดมาตรา 265 รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยพ.ศ. 2560



ลกษณะส�าคญทระบอบ คสช. สรางขน เพอรกษาอ�านาจจากการรฐประหารและจะตกค า ง ใน ส งคม 3 ประการ ได แก การจดการและควบคมพลเรอนโดยว ธคดและปฏบตการทางทหาร (Militarization), การสถาปนาอ�านาจเบดเสรจในรฐธรรมนญ (Constitutionalization of Absolutism) และการปกครอง โดยอ� า เภอ ใจ ในนาม “กฎหมาย” (Rule by Law)

1 . การ จดการและควบคมพล เรอน โดยวธคดและปฏบตการทางทหาร

เมอประเทศไทยกลายเปน “ค ายทหาร” ลกษณะส�าคญของการรฐประหารป 2557 ไมเพยงเปนการยดอ�านาจการปกครองโดยกองทพ และทหารเขามามบทบาททางการเมอง แตยงมกระบวนการผลกดนใหประเทศมลกษณะทางทหารขยายตวในมตตางๆ

กระบวนการท�าให มลกษณะทางทหาร (Militarization มนกวชาการไทย

คสช. สรางอะไรไว

ในระบอบการเมอง

และกฎหมาย?

เสนอค�าแปลวา “ยทธาภวฒน”)3 หมายถงกระบวนการทสงคมหรอบคคลทวไปคอยๆ ถกก�ากบควบคมโดยกองทพ หรอถกท�าให ขนอยกบวธคดแบบทหาร ภายใตกระบวนการน ความจ�าเปนทางทหารไมเพยงเปนคณคาทครอบง�า แตยงเปนเรองปกตธรรมดาในสงคม จงเกยวพนกบการเปลยนแปรความเชอและคณคาของสงคมทวไป เพอใหความชอบธรรมแกการใชก�าลงหรอการใชอ�านาจในลกษณะบบบงคบมากขน

กระบวนการนไมเพยงเปนเรองของ กองทพเข ายดอ� านาจและแสดงบทบาททางการเมอง แตคอการท�าใหกรอบคดแบบทหารและความมนคงขยายขอบเขต ส งอทธพลตอวธคดและปฏบตการตางๆ ของ เจาหนาทพลเรอน ตลอดจนองคกรอนในสงคม ท�าใหเจาหนาทเหลานนกลายเปนผด�าเนนการภายใตกรอบคดแบบทหาร ขณะทประชาชนตกอยในสงคมทนอมยอมรบการใชอ�านาจดงกลาวตามอ�าเภอใจ

เมอพลเรอนกลายเปน “เปาหมาย” ทางการทหาร

การรฐประหาร 2557 คสช. ใชวธคด หรอปฏบตการแบบทหารเขามาจดการปญหาความขดแยงทางการเมอง4 โดยกองทพอางตว เปน “คนกลาง” ทเขามายดอ�านาจเพอแกไข

3 ดเพมเตมใน พชญ พงษสวสด (28 พ.ย. 2560) “ยทธาภวฒน (militarization)” h t t p s : / / w w w . m a t i c h o n . c o . t h /news/744952 และ Madelaine Adelman (2003) “The Military, Militarism, and the Militarization of Domestic Violence,” in Violence Against Women Vol. 9 (9), September 2003: pp.1118-1152.

4 ในบรบทสงคมไทย กระบวนการขยายตว ของวธคดและปฏบตการแบบทหารเคยเกดขน ใ นย ค ส งค ร าม เ ย น ซ ง ร ฐ ไ ทยและคณะรฐประหารตงแตยคจอมพลสฤษดใชจดการกบ “ภยคกคาม” จากคอมมวนสต แตหลงสนสด สงครามเยน และสถาปนาประชาธปไตยแบบรฐสภา กระบวนการนกลดระดบลงไป กระทงระบอบ คสช. น�ากระบวนการนกลบมาขยายตวอยางเขมขนและเปนระบบในหลายมต



ปญหาดงกลาวและสรางความสงบเรยบรอยในสงคม การจดวางสถานะตวเองในลกษณะนเปนสวนหนงของการสรางความชอบธรรมในการรฐประหาร ขณะเดยวกน บทบาทของกองทพทปกตเคยท�าหนาทปองกนประเทศจาก “ภยคกคามภายนอก” ถกขยายรวมถงการปองกน “ภยคกคามจากภายใน”, การสรางความปรองดอง, การจดการความขดแยงทางการเมอง และการจดระเบยบสงคม เปนตน

ภายใตกรอบคดเพอรกษาความสงบเรยบรอยและความมนคงของชาต คสช. ท�าใหการชมนมและการแสดงออกทางการเมองโดยสงบสนต ซงเปนสทธเสรภาพของประชาชนในระบอบปกต กลายเปนเรอง “ความมนคงของรฐ” การแสดงความคดเหน การวพากษวจารณผมอ�านาจและการชมนมทางการเมอง ถกท�าใหเปน “ความไมสงบเรยบรอย-ความวนวาย” หรอ “การยยงปลกปน-ปลกระดม” ขอกลาวอางของเจาหนาทวาการจดกจกรรม หรอการน�าเสนอขอมลขาวสารทางการเมองกระทบตอความมนคง ท�าใหตองปดกนหรอขอความรวมมองดเผยแพร เกดขนจนเปนปกตในยค คสช.

มมมองทเหนการแสดงออกทางการเมองเปนเรองกระทบตอ “ความมนคงของรฐ” เปดโอกาสใหหนวยงานความมนคงเขาควบคมจดการปญหาทางการเมอง นอกจากหนวยงานทมอยเดม คสช. ยงจดตงกองก�าลงรกษาความสงบเรยบรอย (กกล.รส.) โดยใชโครงสรางของกองทพแตละภาคด�าเนนงาน มผบญชาการกองทพบก (ผบ.ทบ.) เปน ผบ.กกล.รส. แม ทพภาค-ผ บญชาการมณฑลทหารตางๆ เป น ผ บญชาการ กกล.รส. ของแตละพนท การแตงตงก�าลงทหารในแตละพนทเปนเจาหนาท กกล.รส. ทางโครงสราง กกล.รส. จงเปนสวนราชการทขนตรงตอ คสช. ในฐานะสวนงานระดบปฏบตการ โดยม คสช. ควบคมในระดบนโยบาย5

กกล.รส. แปรสภาพเปนกองก�าลงทเขามามบทบาทและใชอ�านาจรฐภายใต คสช. ตดตามตวบคคล เรยกตวบคคลมาพดคย จบตากจกรรมสาธารณะ แจงความด�าเนนคดผ แสดงออกทางการเมอง จดท�ารายชอและรวบรวมขอมลสวนบคคล ตดตามความเคลอนไหวในพนท ขบเคลอนกระบวนการปรองดอง

5 ดประกาศ คสช. ฉบบท 22/2557 เรอง การจดสวนงาน การก�าหนดอ�านาจหนาทและความรบผดชอบของคณะรกษาความสงบแหงชาต

รวมทงประสานหนวยราชการตางๆ ในแตละพนท เพอรกษาความสงบเรยบรอยและสรางการเคารพตอกฎหมายตามท คสช. นยาม

วธคดส�าคญประการหนงทเจาหนาททหารน�ามาควบคมและจดการทางการเมอง คอ การจดบคคลเปน “กลมเปาหมาย” ประเภทตางๆ และก�าหนดใหแตละคน เปน “บคคลเปาหมาย” ของปฏบตการทางทหาร6 ผถกเจาหนาททหารเรยกตวหรอตดตามตวหลายคนพบวา เจาหนาทเรยกพวกเขาหรอเธอวาเปน “เปาหมาย” ตามค�าสงทใหมาตดตามตว และเปนบคคลในรายชอเฝาระวงของเจาหนาท7

กลมเปาหมายและบคคลเปาหมายดงกลาวมาจากการจดท�าบญชรายชอของเจาหนาท8 แตละบญชรายชอประกอบดวยขอมลสวนตว เชน ประวตครอบครว ทอย ความสมพนธกบบคคลอน ประวตการ

6 ตงแตหลงรฐประหาร ผบ.กกล.รส. ใหนโยบายส�าคญ 4 ประเดน ประเดนแรกคอ “การควบคมบคคล ตดตามจบกมบคคลเปาหมายทไมเขารายงานตว กองก�าลงตดอาวธ และแกนน�าปลกระดมมวลชนทกคน...” ดในขาวสดออนไลน (27 พ.ค. 2557) “กองก�าลงรกษาความสงบเรยบรอย วาง 4 แนวทาง” ใน https://www.khaosod .co . th/v iew_newsonl ine .php?newsid=TVRRd01URTNNemd3TkE9PQ

7 ตวอยางเชน พรษฐ ชวารกษ หรอ “เพนกวน” นกศกษาธรรมศาสตร บนทกการถกเจาหนาทเดนทางมาทบานเมอวนท 28 ม.ค. 2561 วา “คนแถวบานแจงผมมาวามคนในเครองแบบทหารขบรถจปลายพรางขบ เขามาในหม บ าน และถายรปหนาบานผมไว และยงคยกนอกว ามาถ ายรปบ าน “เป าหมาย”” หรอชลตา บณฑวงศ อาจารย มหาวทยาลยเกษตรศาสตร บ น ท ก เหต ก า รณ ว น เ ร ม ก จ ก ร รม “We Wa l k เดนมตรภาพ” เ มอวนท 20 มกราคม 2561 ว า “ ก อ น เ ล ย ว ร ถ เ ข า ม . ธ ร รมศาสตร ศ น ย ร ง ส ต ประต AIT เจาหนาทต�ารวจกลมใหญโบกใหหยดรถ แลวใหเขาจอดขางทาง ขณะเปดกระจกไดยนต�ารวจพดกนวา “รถเปาหมายมาแลว” จากนนต�ารวจกสอบถามวาจะเขาไป มธ. ท�าไม พรอมกบขอบตรประชาชน อ.อนสรณ อณโณ ไปตรวจสอบ”

8 รายงานของ Voice TV (7 เม.ย. 2561) “ลวงลก ‘สมดพก-นบแตม’ คสช. ปราม ‘บญชด�า’?” https://www.voicetv.co.th/read/r1zuulIjG สมภาษณแหลงขาว ฝ ายความมนคง ระบว าเจ าหน า ทระดบปฏบตงาน จะเฝาดแตละคน ตงแตในอดตวาเปนมาอยางไร เคยถกเชญตวหรอเคยมาพบปะพดคยหรอไม ยงสราง “ความสบสน” หรอ “ปลกระดม” สงคมหรอไม และ “ท�าผดกฎหมาย” หรอขดค�าสง คสช. หรอไม หากยงกระท�าผดอย กตองปรามหรอเตอน ฝายความมนคงระบวาการม ‘แฟมขอมล’ น กเพอเตรยมขอมลในการพดคยวาผถกกลาวหาพดเรองใดและชวงเวลาใดบาง เพอไมใหถก ‘ฟองรองกลบ’ และเพอใชเปน ‘หลกฐาน’ ส�าคญในการพดคย ไมใชการกลาวอางลอยๆ



เดนทาง ขอความทโพสตในสอออนไลน บทบาททางการเมอง ภาพถายการไปรวมกจกรรมตางๆ เปนตน แตชดขอมลดงกลาวมแนวโนมไมเกยวกบปญหา “ความมนคงของรฐ” ตามความเขาใจในสงคมปกตแตอยางใด ทงยงลวงล�าและละเมดสทธสวนตวของบคคล

จากกรอบคดและปฏบตการขางตน ไมว าใครกอาจตกเปน “เปาหมาย” หากแสดงออกในเชงคดคาน คสช. บคคลเปาหมายหลายรายถกจบตาสอดสอง ทงในโลกออนไลนและออฟไลน หากเคลอนไหวหรอแสดงความคดเหนทางการเมอง มกถกเจาหนาททหารตดตามตวหรอเรยกไปพดคย อยางไรกตาม ยงไมมตวเลขแนชดวา คสช. และกองทพ รวบรวมประวตของบคคลจ�านวนทงหมดเทาไร มขอมลลกษณะใด และถกใชด�าเนนการอยางไรบาง

การตดตามบคคลเปาหมายอยางสม�าเสมอกลายเปน “ภารกจ” ของเจาหนาททหาร และถกก�าหนดเปน “ภารกจพบปะผเหนตางทางการเมอง” ด�าเนนการโดย กกล.รส. ในแตละพนท9 ปฏบตการลกษณะนเกดขนอยางตอเนองตลอด 4 ปทผานมา ช ให เ หนว ธคดของเจ าหน า ททหารทแบ งแยกผ ม ความเชอทางการเมองไมเหมอนตน เปน “ผเหนตางทางการเมอง”

นอกจากการก�าหนดกล มเป าหมายและบคคลเป าหมายแล ว ยงมการน�าปฏบตการทางทหารอยางปฏบตการขอมลขาวสาร (Information Operat ions : IO) และปฏบ ต การจ ต วทยา (Psychological Operations หรอ “ปจว.”) มาใชเพอด�าเนนการทางการเมองดวย เชน การน�าเสนอขาวสารตอสาธารณะในลกษณะมงท�าลายภาพลกษณของผแสดงออกทางการเมอง การท�าสงครามขาวสารในโลกออนไลน หรอการขมขวญทางการเมองผานการ

9 ดตวอยางวธรายงานการปฏบตภารกจลกษณะน ของเจาหนาททหารในพนทจงหวดมกดาหาร ในส�านกขาวประชาไท (21 มกราคม 2561) “จากคนเสอแดงถง วาสนา นาน วม: ‘ถ าอยากรายงานข าวของเราท�าไมไมมาสมภาษณเรา’ https://prachatai.com/journal/2018/01/75048

ด�าเนนคดบางบคคล เปนตน10

การมองพลเรอนในฐานะ “เปาหมาย” และด�าเนนปฏบตการจตวทยา กอนยกระดบไปส การด�าเนนคดตอกลมเปาหมาย เพอปองปราม-ขมขวญ “ฝายตรงขามทางการเมอง” ท�าใหเกดความหวนกลว ในการแสดงออกวพากษวจารณ คสช. เชน คด “รนดา” ถกเจาหนาททหารควบคมตวและกลาวหาฐานยยงปลกปน ตามมาตรา 116 ประมวลกฎหมายอาญา และ พ.ร.บ.ว าด วยการกระท�าความผดเกยวกบคอมพวเตอร จากกรณโพสตขาวลอ พล.อ.ประยทธ จนทรโอชา โอนเงนหมนลานไปยงประเทศสงคโปร เจาหนาททหารระบในเอกสารคดฝายโจทกวา “การด�าเนนการตอเปาหมายน จงเปนการปองปรามบคคลทมแนวคดตอตาน คสช. และ ฯพณฯ นรม. โดยตรง เพอลดระดบแนวร วมให ลดลง และน าจะส งผล ใหเกดความเกรงกลวในการเผยแพรขอความทไม เหมาะสม...”11

ทงน ปฏบตการตดตามบคคลดงกลาว ยงคงอยใตระบบบงคบบญชาของทหาร เจาหนาทระดบตางๆ ตองปฏบตตามค�าสงแบบรวมศนย และไมอาจโตแยงผบงคบบญชาได ผ ถกตดตามตวหลายคนพบวาเจาหนาททหารหรอต�ารวจทมาพบทบานระบเพยง “นายสงมา” กจกรรมตางๆ ถกหามเพยงเพราะ “นายไมสบายใจ” โดยเจาหนาทผปฏบตการในหลายกรณไมสามารถอธบายไดชดเจนวาการแสดงออกหรอกจกรรมนน เหตใดจงเปนปญหา หรอกระทบตอความมนคงหรอความสงบเรยบรอยอยางไร เพยงแตอาง “นาย” ขนมาลอยๆ

“ทไหนๆ กมทหาร” : เมอกองทพขยายเขตแดนอ�านาจเขาไปในปรมณฑลตางๆ

อกมตหนงของกระบวนการท�าใหลกษณะ

10 โดยปกตนน IO เปนยทธการทางทหารทใชตอขาศกศตร โดยเปน “ปฏบตการทม งสรางผลกระทบหรออทธพลตอกระบวนการตกลงใจ ขาวสาร ระบบสารสนเทศ ของฝายตรงขาม หรอกลมเปาหมายอนๆ รวมไปถงปฏบตการเพอปองกนขาวสารและระบบสารสนเทศของฝายเรา” มเปาหมายเพอท�าให “ฝายเรา” อย ในสถานะท “เหนอกวา” ฝายตรงขาม ดเพมเตมในรายงานศนยทนายความเพอสทธมนษยชน (19 ก.ค. 2560) “เรยกผดตว-บดเบอนขอเทจจรง: ความไรประสทธภาพของงานขาว และปฏบตการขาวสารทหาร?” http://www.tlhr2014.com/th/?p=4701

11 เอกสารโจทกคด อ.3530/2559 ศาลอาญา หมาย จ.6 “ผลการตรวจสอบบคคลทเกยวของ”



ทางทหารเกดขนในยค คสช. คอการขยายบทบาทและอ�านาจของกองทพในโครงสรางทางการเมองอยางกวางขวาง ผานบคลากรของกองทพทเขาไปใชอ�านาจรฐในงานของพลเรอน สงผลใหทหารมอ�านาจในการบรหารประเทศ และกรอบคดแบบทหารมอทธพลตอหนวยงานของรฐ อทธพลเหลานมแนวโนมจะด�ารงอยตอไป แมผานยค คสช. ไปแลวกตาม

• ทหารเขาไปใชอ�านาจของฝายบรหาร

ปจจบน คสช. มสมาชกทงหมด 15 คน ประกอบดวยทหาร 12 คน ต�ารวจ 2 คน มเพยงนายมชย ฤชพนธ เปนพลเรอนเพยงคนเดยว สวนผปฏบตงาน ใน คสช. แทบทงหมดเป นเจ าหน าททหาร เช น ต�าแหนงรองเลขาธการและทปรกษาประจ�าผ ด�ารงต�าแหนงใน คสช. ทงหมด 34 คน มทหารทงหมด 27 คน และต�ารวจอก 4 คน12

นอกจากน คสช. ยงจดใหเจาหนาทของตนเขาไปมสวนก�ากบดแลการปฏบตงานของเจาหนาทในกระทรวงตางๆ ทงใน ฝายความมนคง, ฝายสงคมและจตวทยา, ฝ ายเศรษฐกจ, ฝ ายกฎหมายและกระบวนการยตธรรม, ฝายกจการพเศษ, ส�านกงานเลขาธการ คสช. และในกองก�าลงรกษาความสงบเรยบรอย ท�าใหเกดการใชอ�านาจซอนกบเจาหนาทพลเรอนในระบบราชการปกต

สวนคณะรฐมนตรซงแยกไมออกจาก คสช. พบว า นบแต เร มต งร ฐบาลทหารจนถงป จจบน พล.อ.ประยทธ ปรบคณะรฐมนตรมาแลว 5 ครง มทหารเคยด�ารงต�าแหนงและยงอย ในคณะรฐมนตร 15 คน นอกจากต�าแหนงนายกฯ และรองนายกฯ ท พล.อ.ประยทธ จนทรโอชา และ พล.อ.ประวตร วงศสวรรณ อยในต�าแหนงโดยตลอดแลว บคลากรของกองทพยงเขาไปก�ากบดแลงานในกระทรวงส�าคญ ทงกระทรวงกลาโหม กระทรวงมหาดไทย กระทรวงศกษาธการ และกระทรวงยตธรรม ท�าใหทง คสช. และรฐบาลทหารขางตน เปนผใชอ�านาจบรหารประเทศการตดสนใจด�าเนนงานภายใตนโยบายทางการเมอง เศรษฐกจ สงคม หรอแมแตการตางประเทศ ทน�าโดยกองทพและทหาร จะสงผลผกพนประเทศไทยตอไปในอนาคต

12 ดในค�าสงคณะรกษาความสงบแหงชาต ฉบบท 6/2560 เรอง แตงตงผ ปฏบตงานในคณะรกษาความสงบแหงชาต

นอกจากน เพออางความชอบดวยกฎหมายในการกระท�าดงกลาว พบวา คสช. ออกค�าสงแลว 208 ฉบบ ประกาศ คสช. 128 ฉบบ สวนหวหนา คสช. ใชอ�านาจตามมาตรา 44 ออกค�าสงหวหนา คสช. แลว กว า 188 ฉบบ13 ประกาศและค�า สงของคณะรฐประหารเหลานถกท�าใหมผลบงคบใชอย แม คสช. จะพนจากอ�านาจไปและมการจดตงรฐบาลใหมแลวกตาม หากไมมกระบวนการยกเลกกฎหมายเหลานเกดขน

• ทหารเขาไปใชอ�านาจของฝายนตบญญต

หลงการรฐประหาร คสช. ยกเลกสมาชกสภาผแทนราษฎรและสมาชกวฒสภาและแตงตงสภานตบญญตแหงชาต (สนช.) ทหวหนา คสช. เปนผเลอกสมาชกทงหมด

สนช. กลายเปนผใชอ�านาจ “นตบญญต” แทนสภาในระบบปกต ทงการออกกฎหมาย พจารณาสนธสญญาทเกยวพนกบตางประเทศ และใหความเหนชอบ ตอการด�ารงต�าแหนงของบคคลบางต�าแหนง โดยไมมฝายคานคอยตรวจสอบตลอด 4 ปทผานมา

สนช. มสมาชกทงหมด 250 คน ประกอบดวย ทหารจากทกเหลาทพรวม 145 คน หรอรอยละ 58 หากรวมสมาชกทเคยเปนขาราชการ หรอท�างานในหนวยงานราชการ หรอรฐวสาหกจทกประเภทจะมจ�านวนถง 223 คน หรอรอยละ 89 ของสมาชกทงหมด14 ถงปจจบน สนช. ผานรางกฎหมายมาแลว กว า 300 ฉบบ15 กฎหมายเหล านถกตราเป น พระราชบญญตจากการพจารณาจากสภาเดยว โดยผพจารณากฎหมายทไมยดโยงกบประชาชน และแทบไมมสวนรวมจากประชาชน แตกลบมผลเชนเดยวกบกฎหมายทมาจากสภาปกต และยงมผลบงคบใชตอ

13 ขอมล ณ 16 วนท พฤษภาคม 2561 ดเพมเตมในศนยทนายความเพอสทธมนษยชน (19 ก.ย. 2560) “เมอประกาศ/ค�าสง คสช. (อาจ) ไมมวนหมดอาย” http://www.tlhr2014.com/th/?p=5202

14 แยกไดเปนทหารประจ�าการ 90 คน และทหารทเกษยณอายราชการแลว 55 คน ขอมลจากศนยขอมลคดสทธและเสรภาพ (ilaw) (5 ก.พ. 2560) “ใครออกกฎหมาย? 1: “สภาทหาร-สภาผลประโยชน” เมอคนใกลชดผน�าประเทศอยเตมสนช.” https://ilaw.or.th/node/4407

15 ดเดอะสแตนดารด (1 มกราคม 2561) “ประธาน สนช. ช ผลงานป 60 ผาน กม. กวา 300 ฉบบ ยนยนมคณภาพ เปนไปตามหลกนตรฐ” https://thestandard.co/60-years-more-than-300-laws/



ไป แม คสช. ลงจากอ�านาจ

นอกจากน การท�าหนาทของ สนช. ซงมไดมพนฐานมาจากความเหนชอบของประชาชน ยงท�าใหกระบวนการรางกฎหมายเปดชองใหเจาหนาท ทหารเขาแทรกแซง หรอไดประโยชนจากการท�าหนาท เชน กรณ สนช. ก�าลงพจารณารางพระราชบญญตเทยบต�าแหนงขาราชการทหารกบขาราชการพลเรอน พ.ศ.... เพอก�าหนดใหขาราชการทหารทรบราชการหรอเคยรบราชการ มอ� านาจและหน า ทในการบรหารราชการแผนดนระดบหวหนาราชการในสงกดกระทรวงกลาโหมชนยศพลตร พลเรอตร พลอากาศตร เทยบเทากบขาราชการพลเรอนทรบราชการหรอเคยรบราชการในต�าแหนงอธบด16 ซงเปนไปในทศทางเดยวกบบทบญญตในรฐธรรมนญ พ.ศ.2560 ทก�าหนดใหกรรมการขององคกรอสระ เช น คณะกรรมการการเลอกตง ผ ตรวจการแผนดน คณะกรรมการปองกนและปราบปรามการทจรตแหงชาต ต องมคณสมบตรบราชการหรอเคยรบราชการในต�าแหนงไมต�ากวาอธบดกรมหรอหวหนาสวนราชการทเทยบเทามาแลวไมนอยกวา 5 ป การก�าหนดใหยศพลตรเทยบเทาอธบดจงเปนการเปดชองใหทหารเขารบต�าแหนงในองคกรอสระไดเชนเดยวกน

นอกจากน 4 ปทผานมา คณะกรรมการชดตางๆ ท คสช. แตงตงขนเพอด�าเนนการ “ปฏรป” และ “ปรองดอง” ลวนมทหารจ�านวนมากอยในต�าแหนง เชน สมาชกสภาปฏรปแหงชาตจากทงหมด 250 คน มทหารจ�านวน 32 คน และสภาขบเคลอนการปฏรปประเทศ จากทงหมด 200 คน มทหารทงหมด 65 คน หากนบบคคลทมยศต�ารวจดวยจะมทงหมด 78 คน คดเปนรอยละ 39 ของสภา ทงหมดมาจากการแตงตงของหวหนา คสช. ยงไมรวมถงกลมขาราชการหรอเจาหนาทพลเรอนอน ทมแนวคดทางการเมองในทางสนบสนนการรฐประหารและการใชอ�านาจของกองทพอกดวย

สวนคณะกรรมการยทธศาสตร ชาต ซ งเป นองค กรหลกในการจดท�าร างยทธศาสตร ชาต และก�ากบดแลการปฏรปประเทศใหสอดคลองกบยทธศาสตร ประกอบดวยกรรมการโดยต�าแหนง

16 ดร างพระราชบญญตเทยบต�าแหนงขาราชการทหารกบข าราชการพลเรอนพ.ศ.. . . http://www.senate.go.th/w3c/senate/spaw2/uploads/files/img-180430143459.pdf

และกรรมการผทรงคณวฒจากการแตงตงโดยรฐบาลทหารรวม 29 คน ผทรงคณวฒ 12 คน สามารถด�ารงต�าแหนงตอไดอก 5 ป ขณะทคณะกรรมการโดยต�าแหนงแมจะมการหมนเวยนกนไป แตบางสวนถกก�าหนดไวแลวซงประกอบดวยเจาหนาททหาร ทงปลดกลาโหม ผบญชาการทหารสงสด ผน�าเหลาทพ และเลขาธการสภาความมนคงแหงชาต ซงยทธศาสตรนมวาระการด�าเนนงานถง 20 ปและก�ากบควบคมรฐบาลทมาจากการเลอกตงอกตอไป

อก ทง รฐธรรมนญ พ.ศ.2560 ในบท เฉพาะกาล มาตรา 269 ยงเปดชองให คสช. แตงตง สมาชกวฒสภาชดใหม ทงหมด 250 คน จากการเสนอชอโดยคณะกรรมการการเลอกตงและคณะกรรมการสรรหา ทงยงก�าหนดใหสมาชกสวนหนงเปนทหารโดยต�าแหนง เชน ผบญชาการทหารสงสด และผบญชาการทงสามเหลาทพ ท�าใหกองทพและทหารจะยงอย ในต�าแหนงและมความชอบธรรมในการใชอ�านาจนตบญญตผานทางวฒสภาในอนาคต

• ทหารเขาไปแทรกแซงกระบวนการยตธรรม

หลงรฐประหาร ทหารยงเขาไปเกยวของในกระบวนการยตธรรมแทบทกขนตอน ศนยทนายความเพอสทธมนษยชนเคยน�าเสนอรายงาน “กระบวนการยตธรรมทชน�าโดยทหาร” โดยสรป ชวงแรกหลงรฐประหาร คสช. มบทบาทเขาไปควบคมวงจรของกระบวนการยตธรรมตลอดกระบวนการ โดยเฉพาะในคดทเปนการใชสทธทางการเมองและสทธพลเมอง ตงแตการก�าหนดใหการกระท�าใดการกระท�าหนงเปนความผด ผานการออกค�าสงคณะรฐประหาร การจบกมและควบคมผตองสงสยโดยทหาร การเอาขอมลจากบคคลโดยใชอ�านาจโดยมชอบระหวางถกควบคมตวในคายทหาร กอนน�าตวสงใหเจาหนาทต�ารวจในชนสอบสวน ซงเจาหนาททหารสามารถรวมสอบสวนได จนถงพนกงานอยการทหารทท�าความเหนวาจะด�าเนนคดกบพลเรอนหรอไมภายใตระบบบงคบบญชาของมณฑลทหารบกตางๆ โดยมศาลและตลาการทหารเปนผวนจฉยและตดสนคด17

17 ด เพ ม เ ต ม ในรายงานศ นย ทนายความ เพ อสทธมนษยชน (2558) “หนงป หลงการรฐประหาร 2557 “ ก ร ะบวนกา รย ต ธ ร รมลายพรา ง ภ ายใต คสช .”” https:// t lhr2014.wordpress.com/2015/06/04/1yraftercoup/



แมหลงค�าสงหวหนา คสช. ท 55/2559 ลงวนท 12 ก.ย. 2559 จะออกมาเพอยกเลกการพจารณาคดบางประเภทในศาลทหาร แตคดทเกดเหตในระยะกอนหนากยงถกพจารณาโดยศาลทหาร และทหารยงสามารถเขาแทรกแซงกระบวนการยตธรรมในชนต�ารวจและชนพนกงานอยการ อยางนอยในแงโครงสรางท คสช. ก�าหนดใหหวหนาฝายกฎหมายและกระบวนการยตธรรมของ คสช. มหนาทก�ากบดแลส�านกงานอยการสงสด สวนส�านกงานต�ารวจแหงชาต ถกก�ากบดแลโดยตรงจากนโยบายทสงโดย คสช.

คสช. ยงแทรกแซงโครงสรางกจการและการปฏบตงานของเจาหนาทต�ารวจ ทงการก�าหนดใหเจาหนาทฝายทหาร เปนเจาพนกงานตามประมวลกฎหมายอาญา หรอเปนพนกงานฝายปกครองหรอต�ารวจตามวธพจารณาความอาญา ตามค�าสงและประกาศ คสช. มากกวา 10 ฉบบ ซงกระทบตอความเปนอสระของงานต�ารวจและพนกงานสอบสวน โดยเฉพาะกรณเกยวกบการแสดงออกทางการเมองในยค คสช.18

• ทหารเขาไปมอทธพลในงานของ ฝายปกครอง และสวนราชการตางๆ

หลงการรฐประหาร ป 2557 หวหน า คสช. อางอ�านาจตามมาตรา 44 ของรฐธรรมนญ (ฉบบชวคราว) พ.ศ.2557 ออกค�าสงหวหนา คสช.ท 51/2560 แกไขเพมเตม พ.ร.บ.การรกษาความมนคงภายในราชอาณาจกร พ.ศ.2551 โดยจดระบบโครงสรางกองอ�านวยการรกษาความมนคงภายใน (กอ.รมน.) ซงเปนหนวยงานส�าคญดานความมนคงทกองทพควบคมดแล ดวยการขยายค�านยาม “การรกษาความมนคงภายใน” ใหหมายรวมถงการปองกนสาธารณภย การเพมขอก�าหนดใหจดสรรงบประมาณตามแผนและแนวทางของ กอ.รมน. การก�าหนดโครงสรางของ “กอ.รมน.ภาค” และ “กอ.รมน.จงหวด” ใหชดเจนขน โดยระดบภาคใหแมทพภาคเปน ผอ.รมน.ภาค และก�าหนดใหหนวยงานตางๆ ระดบพนทเขามาเปนคณะกรรมการ ทงอธบดอยการภาค แมทพนอย

18 ดเพมเตมในรายงานศนยทนายความเพอสทธมนษยชน (2560) “คสช. กบการแทรกแซงกจการต�ารวจ : เมอเจาหนาททหารเปนพนกงานสอบสวน (1)” http://www.tlhr2014.com/th/?p=5466 และ “คสช. กบการแทรกแซงกจการต�ารวจ : การปฏรปต�ารวจโดยประกาศ คสช. (2)” http://www.tlhr2014.com/th/?p=5522

ผบญชาการต�ารวจภธรภาค ผแทนกระทรวงมหาดไทย เปนตน สวนในระดบจงหวด ซงมผวาราชการจงหวดเปน ผอ.รมน. กก�าหนดใหมคณะกรรมการ ทงอยการจงหวด รองผวาราชการจงหวด รองผอ�านวยการฝายทหาร ผบงคบการต�ารวจภธรจงหวด หวหนาส�านกงานจงหวด ทองถนจงหวด โยธาธการและผงเมองจงหวด ผ แทนจากสวนราชการระดบจงหวดตางๆ รวมทงผ แทนมณฑลทหารบก เปนองคประกอบหนงของคณะกรรมการดวย

ค�าสงดงกลาวท�าให กอ.รมน. กลายเปน “ผควบคมงานดานความมนคง” และ “แมขาย” ของการปฏบตการดานความมนคงและการปองกนบรรเทาสาธารณภย โดยรวมทงหนวยงานทางปกครอง หนวยงานในกระบวนการยตธรรม หนวยราชการในพนท เขามาอยภายใตองคประกอบของ กอ.รมน. และท�าใหทหารซงปกตอย ภายใตกระทรวงกลาโหม มอ�านาจในการสงการหรอประชมขามกระทรวงในระดบพนท

นอกจากน นกวชาการทศกษาบทบาทของกอ.รมน. ชใหเหนวา กอ.รมน. ยงเขาไปมบทบาทการจดตงมวลชนในทองถน โดยอาศยกลไกของกระทรวงมหาดไทย กระทรวงสาธารณสข รวมทงกระทรวงศกษาธการ ผานการฝกอบรมครในโรงเรยน การจดนกพดเขาไปโฆษณาประชาสมพนธ หรอการตงกลมแมบานเพอพฒนางานดานตางๆ ทงยงสรางเครอขาย จบตาสอดสองความเคลอนไหวของประชาชนในพนทและการแสดงความคดเหนในสอสงคมออนไลนดวย19

บทบาทของ กอ.รมน. หลงรฐประหารครงน ยงขยายตวผานการถกตงเปน “แกนกลาง” ในการด�าเนนงานประเดนตางๆ เชน ค�าสง คสช. ฉบบท 64/2557 เรอง การปราบปรามท�าลายปาไม และแผนแมบทปาไมฯ ซงให กอ.รมน. มอ�านาจเตมในการสงการ ควบคม และรายงานผลการปฏบตงาน โดยหนวยงานทรบผดชอบในการแกไขปญหาปาไม

19 ดใน “พวงทอง ภวครพนธ : กองทพ การเมองมวลชน และความมนคงภายในประเทศ” https://www.the101.world/thoughts/puangthong-interview-on-military-operations/ และ “พวงทอง ภวครพนธ: 10 ป กม.ความมนคงภายใน ประชาธปไตยคอภยความมนคง” https://www.prachatai.com/journal/2018/02/75615



ตองรายงานผลตอ กอ.รมน.20 นอกจากน กอ.รมน. ยงแสดงบทบาทในลกษณะเขาไปสนบสนนโครงการพฒนาขนาดใหญในพนทตางๆ ทประชาชนยงคดคานโครงการอย เชน กรณโครงการกอสรางโรงไฟฟาเทพา จงหวดสงขลา หรอกรณการขดเจาะส�ารวจและผลตปโตรเลยมในพนทหมบานนามล-ดนสาด จงหวดขอนแกน21

จะ เ หนได ว า ทหาร เข า ไปมบทบาทในโครงสรางทางการเมองตางๆ และยงขยายอ�านาจเขาไปจดการหรอด�าเนนนโยบายทางเศรษฐกจสงคมจ�านวนมาก ซงทหารไมไดมบทบาทโดยตรงมากอน หรอเคยมบทบาทแตกไมไดมากนก22 บทบาททงของกอ.รมน.และเจาหนาททหารในหลายมตเหลานจะด�ารงอยตอไป แมจะไมมคสช. แลวกตาม จนอาจกลาวไดวา ไมวา คสช. จะไดสบทอดอ�านาจตอไปหรอไม แตกองทพไดด�าเนนการขยายและสบทอดอ�านาจในระบอบการเมองในอนาคตในหลายมตตอไปแลว

2 . การสถาปนาการ ใ ช อ� านาจ เ บด เส ร จ ข อ งคณะร ฐ ป ร ะห า ร ใ ห อ ย อ ย า ง ถ าวร ในรฐธรรมนญ

ลกษณะส�าคญอกประการหนงหลงรฐประหารครงน คอการทคณะรฐประหารสรางและผลกดนการใชอ�านาจเบดเสรจ ซงเปนอ�านาจในภาวะยกเวนชวคราวระหวาง “สถานการณฉกเฉน” ใหเปนสวนหนง ของรฐธรรมนญ (Constitutionalization of

20 ดเพมเตมใน “เปดรายงาน Land Watch ผลกระทบ ค�าสง คสช. ฉบบท 64/2557, 66/2557 และแผนแมบทปาไมฯ”

https://tlhr2014.wordpress.com/2015/09/22/landwatch_report/

21 กรณโรงไฟฟาเทพา กอ.รมน.ภาค 4 มบทบาทในการประชาสมพนธใหสอมวลชนไปตดตามท�าขาวกลมประชาชนทสนบสนนการกอสรางโรงไฟฟา ในกรณนามล-ดนสาด ทหารจาก กอ.รมน. เขาคมกนรถขนอปกรณของบรษทขณะเขาไปในพนทหลมขดเจาะส�ารวจ ทามกลางกลมชาวบานทคดคานการด�าเนนการ ทงสองกรณเปนเพยงตวอยางบทบาทของ กอ.รมน. ตอความขดแยง ของชมชนทวประเทศเทานน ดใน เลศศกด ค�าคงศกด (2 ธ.ค. 2560) “ในนาม กอ.รมน. ขาขอผลกดนโรงไฟฟาถานหนเทพาดวยชวต” https://prachatai.com/journal/2017/12/74418

22 เชน เรองปาไมทดน เขตเศรษฐกจพเศษ ปญหาผมอทธพล การทจรตคอรปชน ประเดนการจดระเบยบสงคมตางๆ เชน รานเกมส เงนกนอกระบบ สลากกนแบงรฐบาล บอนการพนน การจดระเบยบทางเทา-รถโดยสารสาธารณะ หรอการแกไขบรรเทาสาธารณภย เปนตน

Absolutism)

ระบบกฎหมายในการปกครองแบบนตรฐตองประกนสทธเสรภาพของบคคล และการใชอ�านาจรฐทกระดบ รวมถงตองเคารพตอกฎหมายอยางเครงครดทงในทางรปแบบและเนอหา มกลไกตรวจสอบความชอบดวยกฎหมายและความรบผดของฝายบรหารและฝายนตบญญตโดยองคกรตลาการ รวมถงมเสนแบงทชดเจนระหวางภารกจการบงคบใชกฎหมายภายในประเทศของฝายพลเรอน อยางฝายปกครอง ต�ารวจ ศาลยตธรรม และภารกจในการรกษาความมนคงภายในรฐ-การปองกนประเทศของทหาร รวมถงความเปนใหญของพลเรอนเหนอทหาร (Civilian Supremacy)

หากบางชวงเวลา เมอเกดสถานการณทกระทบตอการด�ารงอยของรฐ เชน ภยพบตสาธารณะ โรคระบาด สงคราม จลาจล การกอการราย เปนตน แมมขอถกเถยงอยมาก แตบางระบบกฎหมายกยนยอมใหมการเปลยนมาใชระบบกฎหมายในสถานการณฉกเฉน ซงเปนระบบชวคราว เพอแกไขสถานการณใหจบลง รกษาความสงบเรยบรอย และรกษาระบบกฎหมายปกตไว23 ระบบกฎหมายเชนนยนยอมใหลดระดบความเขมขนในการประกนสทธเสรภาพของบคคลลง บางกรณฝายบรหารจะมอ�านาจเพมมากขน รวมถงสามารถกาวลวงเขาไปใชอ�านาจนตบญญตได24 สวนองคกรตลาการจะไมใชความชอบดวยกฎหมายในสถานการณปกตเป นฐานตรวจสอบการกระท�าของฝายบรหาร บางครงการกระท�าทกอใหเกดความ เสยหายกอาจหลดพนจากความรบผด25 ทายทสด บางระบบกฎหมายในสถานการณฉกเฉน จะอนญาตใหโอนภารกจการบงคบใชกฎหมายภายในประเทศทเปนของพลเรอนใหทหารเปนการชวคราวได

23 วรเจตน ภาครตน (2555) ค�าสอนวาดวยรฐและหลกกฎหมายมหาชน. โครงการต�าราและเอกสารประกอบการสอน คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร: หนา 217.

24 รายละเอยดปรากฏในพระราชก�าหนดการบรหารราชการในสถานการณฉกเฉน พ.ศ.2548 อ�านาจการตราพระราชก�าหนดในสถานการณฉกเฉนของฝายบรหารในระบบกฎหมายไทย ปรากฏตงแตพระราชบญญตธรรมนญการปกครองแผนดนชวคราว พ.ศ.2475 เปนตนมาจนถงปจจบน

25 สถาบนวจยและใหค�าปรกษาแหงมหาวทยาลยธรรมศาสตร (2545) หลกกฎหมายปกครองฝรงเศส. กรงเทพมหานคร: หนา 83-86.



ระบบกฎหมายอ� านาจเ บด เสร จของคณะรกษาความสงบแหงชาต แม คสช. จะท�าการรฐประหาร โดยอางความสงบเรยบรอยของประเทศ จนคลายกบวาการใชอ�านาจพเศษของ คสช. ทงในรปแบบค�าสง/ประกาศ คสช. กฎหมายจาก สนช. และรฐธรรมนญ มลกษณะสอดคลองกบระบบกฎหมายในสถานการณฉกเฉน ทมขนเพอพทกษระบบกฎหมายปกตและความสงบเรยบรอย แตหากพจารณาโดยละเอยดจะพบความแตกตางระหวางระบบกฎหมายสถานการณฉกเฉนกบระบบกฎหมายของ คสช. ดวยกนสประการ ดงตอไปน

ประการท 1 ทมาของระบบกฎหมาย กลาวคอ คสช. ท�ารฐประหารและท�าลายระบบกฎหมายเดมลง ผานการออกประกาศคณะรฐประหาร ยกเลกรฐธรรมนญ พ.ศ.2550 คณะรฐมนตร และรฐสภา ไมไดมาจากการงดเวนการบงคบใชระบบกฎหมายปกตลงชวคราว เชนในระบบกฎหมายในสถานการณฉกเฉนแตอยางใด

ประการท 2 เนอหาของระบบกฎหมาย กลาวคอ เนอหาของระบบกฎหมายของ คสช. มลกษณะใหอ�านาจรวมศนย ทงบรหาร นตบญญต และตลาการ อยทองคกรเดยวเบดเสรจ โดยอ�านาจดงกลาวไมอาจถกตรวจสอบได และผใชอ�านาจไมตองรบผดตอการใชอ�านาจดงกลาว ซงขนตอนการท�าใหอ�านาจลกษณะนเปนสวนหนงของระบบกฎหมาย สามารถแบงออกเปนสามชวง ตามเหตการณส�าคญทางกฎหมายเปนเกณฑ กลาวคอ

ระยะแรก ระหวางวนท 22 พ.ค. 2557 ถงวนประกาศใชรฐธรรมนญ (ฉบบชวคราว) พ.ศ.2557 เปนชวงทรฐธรรมนญ พ.ศ.2550 หรอระบบกฎหมายเดมถกยกเลก และอยในชวงรอยตอระหวางท คสช. ยงมไดสรางระบบกฎหมายขนมาใหม ในชวงนระบบประกนสทธเสรภาพของบคคลตามกฎหมายรฐธรรมนญจงถกยกเลกทงหมด คสช. ใชอ�านาจเบดเสรจทไดมาจากการท�ารฐประหาร ปกครองและสงการองคกรของรฐและบคคลในรปแบบของประกาศ คสช. จ�านวน 122 ฉบบ และค�าสง คสช. จ�านวน 178 ค�าสง

ระยะทสอง นบตงแตประกาศรฐธรรมนญ (ฉบบชวคราว) พ.ศ.2557 เมอวนท 22 ก.ค. 2557 ถงก อนประกาศใช รฐธรรมนญ พ.ศ.2560 เป นชวงเวลาทระบบกฎหมายชวคราวถกสรางขนในรป

แบบของการประกาศใชรฐธรรมนญฉบบชวคราว รฐธรรมนญฉบบนไดแปรสภาพการใชอ�านาจในชวงระยะแรกของ คสช. ใหเขามาอยในระบบกฎหมายชวคราว ตงแตการบญญตรบรองใหการรฐประหารไมเปนความผดตามกฎหมาย (มาตรา 48) รบรองใหค�าสง/ประกาศ คสช. มสถานะบงคบใชเปนกฎหมายสมบรณ (มาตรา 47) และท�าใหอ�านาจเบดเสรจทมาจากรฐประหารของ คสช. กลายเปนสวนหนงของระบบกฎหมายชวคราวตอไป ผานการใหอ�านาจหวหนา คสช. ออกค�าสงหวหนา คสช. ตามมาตรา 44

ระยะทสาม หลงประกาศใชรฐธรรมนญ พ.ศ.2560 (ประกาศใชวนท 6 เม.ย. 2560) กลาวคอ แมประกาศใช “รฐธรรมนญฉบบถาวร” แลว แตอ�านาจเบดเสรจของหวหนา คสช. ตามมาตรา 44 ของรฐธรรมนญฉบบชวคราวยงคงอยจนถงปจจบน

นอกจากน แมรฐธรรมนญฉบบถาวรจะรบรองสทธเสรภาพไวในบทบญญต แตการใชอ�านาจทมงสนองเปาหมายความมนคงของรฐดงกลาว กด�ารงอย เหนอสทธเสรภาพของบคคล โดยก�าหนดใหรฐสามารถอางความมนคงของรฐทมลกษณะเปนถอยค�า กวางๆ และเปดโอกาสใหใชดลพนจเขาแทรกแซงสทธเสรภาพของบคคลไดตามอ�าเภอใจ26

ประการท 3 การตรวจสอบความชอบดวยกฎหมายและความรบผดจากการใชอ�านาจ กลาวคอ แมประกาศใชรฐธรรมนญฉบบชวคราวแลว และมการรบรองสทธเสรภาพของบคคลตามรฐธรรมนญฉบบกอน รวมถงพนธกรณระหวางประเทศทไทยเปนภาค แตบรรดาสทธเสรภาพดงกลาวกถกยกเวนการบงคบใชตงแตตน เพราะระบบกฎหมายแบบอ�านาจเบดเสรจของ คสช. ถกออกแบบขนโดยไมใหมกลไกทบคคลสามารถตรวจสอบเนอหาและรปแบบของกฎหมายทออกโดย คสช. และการปฏบตตามค�าสง/ประกาศ คสช. วาชอบดวยรฐธรรมนญหรอละเมดตอสทธเสรภาพของบคคลหรอไม รวมไปถงไมสามารถเอาผดทางอาญากบบคคลทกระท�ารฐประหารได

26 ภาพสะท อนว าการตรากฎหมายภายใต การ ปกครองของ คสช. มการค�านงความนคงของรฐเปนหลก คอหากเปนชวงกอนการประกาศใชรฐธรรมนญ (ฉบบชวคราว) พ.ศ.2557 เหตผลของการออกค�าสง/ประกาศ คสช. มกจะอางถงความจ�าเปนในการรกษาความสงบเรยบรอย และหากเปนชวงหลงการประกาศใชรฐธรรมนญ (ฉบบชวคราว) พ.ศ.2557 จะปรากฏในเงอนไขความจ�าเปนทท�าใหหวหนา คสช. ตองออกค�าสงโดยใชอ�านาจตามมาตรา 44



ประการท 4 ระยะเวลาการด�ารงอย กลาวคอ ระบบกฎหมายเบดเสรจของ คสช. ขางตน จะมไดด�ารงอยเพยงชวคราวและสนสดไปเมอเขาสระบบกฎหมายใหมตามรฐธรรมนญ พ.ศ.2560 แตจะด�ารงอยอยางถาวรไมสนสด เนองจากผลของมาตรา 279 ของรฐธรรมนญฉบบเดยวกน แมจะมระบบกฎหมายใหมทมการรบรองสทธเสรภาพของบคคลแลว แตประกาศ/ค�าสง คสช. หรอค�าสงหวหนา คสช. ทงหมดกยงมผลบงคบใชเปนกฎหมาย และไมอาจถกตรวจสอบไดเชนเดมตอไป

จากขอแตกตางทงสประการ สรปไดวาระบบกฎหมายเบดเสรจไมไดมลกษณะเปนระบบกฎหมายในทบงคบใชในสถานการณฉกเฉนเพยงชวคราว แตเปนระบบกฎหมายท คสช. มงท�าลายระบบกฎหมายเดมลงและแปรสภาพการใชอ�านาจเบดเสรจทปลอดการตรวจสอบและไมตองรบผด ใหกลายเปนสวนหนงทจะด�ารงอยอยางถาวรตอไปในระบบกฎหมายปกต แมวาอ�านาจของ คสช. จะสนสดไปกตาม และเมอพจารณาประกอบกบรฐธรรมนญ พ.ศ.2560 มาตรา 255-256 ซงก�าหนดเงอนไขทางกฎหมายในการแกไขรฐธรรมนญทยากยง จนอาจไมสามารถแกไขไดในความเปนจรง ยอมสนนษฐานไดวา คสช. ประสงคใหมรดกชนนด�ารงอยกบสงคมไทยตอไป

3 . การ ใช กฎหมาย เป น เคร อง มอ ในการยกเวนสทธเสรภาพของบคคล

การปกครองโดย “กฎหมาย” แบบ คสช. มความแตกตางประการส�าคญของรฐทเปนนตรฐ กบรฐภายใตการปกครองแบบอ�านาจเบดเสรจ คอรฐทเปนนตรฐ (Rule of Law) เจาหนาทของรฐทใชอ�านาจลวงล�าแดนสทธเสรภาพของบคคลจะตองปฏบตตามกฎหมาย มกฎหมายใหอ�านาจไว และเปนไปโดยสมควรแกเหต รฐทเปนนตรฐยงใหความส�าคญกบเนอหาของกฎหมาย โดยมหลกประกนสทธเสรภาพของบคคลไว และรบรองสทธในการน�าคดมาฟองตอศาล เพอใหศาลทเปนอสระและเปนกลางเขามาตรวจสอบวากฎหมายหรอการใชอ�านาจของเจาหนาทรฐมเนอหาเปนการละเมดตอสทธเสรภาพของประชาชนหรอไม แตรฐภายใตการปกครองแบบอ�านาจเบดเสรจอยางในยค คสช. แมจะอางวาเปนการด�าเนนการตามกฎหมาย แตโดยเนอหาแลวเปนการปกครองทแปลงอ�านาจเบดเสรจและไมอาจตรวจสอบไดของคณะรฐประหารใหอยในรปของตวบทแบบ “กฎหมาย” เพอ

ใชเปนเครองมอปกครองและยกเวนสทธเสรภาพของบคคล ทงศาลในฐานะองคกรทางตลาการยงเขาไปรบรองและมบทบาทท�าใหแนวทางการใชกฎหมายของ คสช. ไดรบความชอบธรรมและด�าเนนตอไปอกดวย

ลกษณะการใชกฎหมายเปนเครองมอในการยกเวนสทธเสรภาพของบคคลโดย คสช. ออกมาในรปแบบ 3 ลกษณะ ดงตอไปน

ลกษณะท 1 การเปลยนอ�านาจของ คสช. ทไดมาโดยมชอบและไมยดโยงกบประชาชนตามหลกการประชาธปไตยใหเปน “กฎหมาย” เพอสรางความชอบธรรมวามลกษณะเปนการปกครองโดยกฎหมายหรอนตรฐ มใชการใชอ�านาจโดยอ�าเภอใจของกองทพ ผานวธการ 2 รปแบบ ไดแก รปแบบแรก การใชอ�านาจเบดเสรจใหรปแบบค�าสง/ประกาศ คสช. หรอหวหนา คสช. พรอมกบใหมาตรา 44 และมาตรา 47 ของรฐธรรมนญ (ฉบบชวคราว) พ.ศ.2557 และมาตรา 279 ของรฐธรรมนญ พ.ศ.2560 รบรองใหมสถานะเปนกฎหมาย ชอบดวยกฎหมาย และเปนทสด และ รปแบบทสอง ให สนช. ซงเปนองคกรทกอตงและแตงตงโดย คสช. ท�าหนาทตรากฎหมายเสมอนรฐสภาในสถานการณปกต

ลกษณะท 2 เจ าหนาทรฐและศาลบงคบใชกฎหมายของ คสช. ในลกษณะเปนการควบคมสงคม เพอรกษาความมนคงของ คสช. และจ�ากดสทธเสรภาพของบคคลทเปนปรปกษทางการเมองกบ คสช. ท�าใหการใชสทธและเสรภาพของบคคลตามรฐธรรมนญและพนธกรณระหวางประเทศ กลายเปนความผดทางอาญา ปองปรามมใหบคคลแสดงออกซงการตอตานการรฐประหาร หรอคดคาน คสช.

ลกษณะท 3 การใชและตความกฎหมายทมอย เดม ในลกษณะปดกนการใช สทธเสรภาพของบคคล โดยกฎหมายส�าคญทถกใชในลกษณะน เช น ขอหาหมนประมาทพระมหากษตรย ตามมาตรา 112 ประมวลกฎหมายอาญา, ขอหายยงปลกปน ตามมาตรา 116 ประมวลกฎหมายอาญา, พ.ร.บ.คอมพวเตอรฯ หรอขอหาดหมนศาล กอใหเกดการตความกฎหมายทกวางกวาตวบท และกอใหเกดความไมแนนอนในขอบเขตของกฎหมาย หลายการกระท�าทไมนาเปนความผดตามกฎหมายในสภาวะปกตกลบถกกลาวหาด�าเนนคด ท�าใหบคคลไมอาจทราบไดลวงหนาวาการกระท�าใดบางทเปนความผดทาง



กฎหมาย สงผลใหเกดความหวาดกลวทจะใชสทธเสรภาพของบคคล และยตการใชเสรภาพดวยตวเองในทสด

4 . บทบาทของสถาบ นต ล าการ ในฐานะผ พ ท กษ ก ารร ฐประหารและผลพวงทางกฎหมายของ คสช.

บทบาทสถาบนตลาการในประเทศไทยตอการรฐประหารและการรกษาผลพวงทางกฎหมายของคณะรฐประหารไมใชสงทเกดขนใหม แตเปนสงทด�ารงอย สบมาอยางตอเนอง27 โดยอาจพจารณาบทบาทดานนของสถาบนตลาการไดจากผลของค�าพพากษาใน 4 ประการ28

ประการท 1 ผลของค�าพพากษาทรบรองความสมบรณของการรฐประหารของ คสช.

เงอนไขส�าคญทจะตดสนไดวาการรฐประหารส�าเรจหรอไม โดยมากมกจะพจารณาวาเมอท�าลายระบบกฎหมายเดมลงแลว คณะรฐประหารสามารถกอตงระบบกฎหมายใหมไดอยางมประสทธภาพหรอไม กลาวคอบคคลหรอองคกรของรฐยอมรบและปฏบตตามระบบกฎหมายใหมหรอไม แมเบองตนจะเปนปญหาขอเทจจรงทตองดวาการรฐประหารดงกลาวมประชาชน หรอองคกรของรฐ รวมถงเจาหนาทของรฐ ปฏเสธการรฐประหารและไมปฏบตตามค�าสงของคณะรฐประหารอยหรอไม แตในทางกฎหมาย มปญหาวาองคกรใดจะเปนผวนจฉยรบรองความส�าเรจของการรฐประหาร วาไดท�าลายระบบกฎหมายเดมจนสนสภาพลงแลว และระบบกฎหมายใหมไดรบการสถาปนาส�าเรจ

27 จดเรมตนจากค�าพพากษาศาลฎกาท 45/2495 ทรบรองการรฐประหารวนท 8 พ.ย. 2490 และมพฒนาการเรอยมาตงแต (1) การรบรองผลผลตจากการใชอ�านาจของคณะรฐประหาร การปฏบตตามค�าสงคณะรฐประหารของเจาหนาทรฐ ใหชอบดวยกฎหมายและพนความรบผด (2) ใชบงคบประการหรอค�าสงของคณะรฐประหารจ�ากดสทธเสรภาพของบคคล และ (3) รบรองใหผลผลตของคณะรฐประหารด�ารงอย ในระบบกฎหมายในฐานะกฎหมายตอไปได แมคณะรฐประหารจะหมดอ�านาจลงกตาม ดเพมเตมในปยบตร แสงกนกกล (2560) ศาลรฐประหาร: ตลาการ ระบอบเผดจการ และนตรฐประหาร. กรงเทพฯ: ส�านกพมพฟาเดยวกน.

28 ดประเดนน โดยละเอยดใน ศนย ทนายความเพอสทธมนษยชน (2560) “อภนหารทาง“กฎหมาย” สถาบนตลาการกบรฐประหาร 22 พฤษภาคม 2557 บทวเคราะห 3 ปรฐประหารของคสช.”, http://www.tlhr2014.com/th/?wpfb_dl=42

ส�าหรบการรฐประหาร 22 พ.ค. 2557 ศาลยตธรรมมสวนส�าคญอยางมากในการเปนผ วนจฉยประเดนเหลาน กรณส�าคญคอคดทนายสมบต บญงามอนงค ถกกลาวหาวาฝาฝนไมมารายงานตวตอ คสช. คดนตอสวาขณะท คสช. เรยกจ�าเลยรายงานตว การรฐประหารยงไมแนชดวาจะส�าเรจหรอไม เนองจากพระมหากษตรยยงไมมพระบรมราชโองการรองรบสถานะของ คสช. แตอยางใด ศาลฎกาในคดนพพากษารบรองวาการรฐประหารของ คสช. ส�าเรจแลว เนองจากไมปรากฎขอเทจจรงวามประชาชนหรอองคกรของรฐตอตานการรฐประหาร จน คสช. ไมอาจบรหารประเทศได ระบบกฎหมายเดมสนสภาพผานการยกเลกรฐธรรมนญ พ.ศ.2550 คสช. มฐานะเปนรฎฐาธปตยและเปนผใชอ�านาจรฐได (ค�าพพากษาฎกาท 3578/2560)

ประการท 2 ผลของค�าพพากษาทท�าใหการใชอ�านาจของ คสช. ในรปแบบค�าสง/ประกาศ และพระราชบญญตของสภานตบญญตแหงชาตเปนสวนหนงในระบบกฎหมาย

การทศาลยอมรบและปฏบตตามค�า สง/ประกาศของ คสช. และหวหนา คสช. รวมถงบรรดาพระราชบญญตของ สนช. ค�าพพากษาหรอค�าสงดงกลาวยอมสงผลรบรองใหผลผลตของการใชอ�านาจของคณะรฐประหารเหลานมสถานะเปน “กฎหมาย” ขนมา หลงการรฐประหาร สถาบนตลาการทงศาลยตธรรมและศาลทหารมส วนส�าคญอยางมากในการน�าผลผลตจากการใชอ�านาจของ คสช. มาบงคบใชเปนกฎหมายหรอรบรองใหมสถานะทางกฎหมาย เช น ศาลยตธรรมและศาลทหารน�าประกาศหรอ ค�าสง รวมถงพระราชบญญต ทตราขนโดย สนช. ไดแก พ.ร.บ.การชมนมสาธารณะ พ.ศ.2558 และ พ.ร.บ.การออกเสยงประชามตรางรฐธรรมนญ พ.ศ.2559 เปนตน มาพจารณาลงโทษบคคล หรอมความเหนรบรองวาประกาศ คสช. มสถานะเปนกฎหมาย29

ประการท 3 ผลค�าพพากษาทสรางผ ถกละเมดสทธเสรภาพจากการใชอ�านาจของ คสช.

การทศาลน�าบรรดาค�าสง/ประกาศ คสช. และค�าสงหวหนา คสช. รวมถงพระราชบญญตทตราโดย สนช. ทสงผลละเมดสทธเสรภาพของบคคล มา

29 ดตวอยางเชน ความเหนเกยวกบอ�านาจหนาทระหวางศาลของศาลตลงชน ความเหนท ค.7/2559 ลงวนท 20 กนยายน 2559



บงคบใชหรอรบรองใหมสถานะทางกฎหมาย ผลของค�าสงหรอค�าพพากษาดงกลาวยอมเปนการละเมดสทธเสรภาพของบคคลโดยตวเองอยแลว เชน การพพากษาลงโทษบคคลทใชเสรภาพในการชมนมโดยสงบและปราศจากอาวธ30 โดยวนจฉยตามประกาศ คสช. ท 7/2557 หรอค�าสงหวหนา คสช. ท 3/2558 รวมถง พ.ร.บ.การชมนมสาธารณะ พ.ศ.2558 หรอการรบรองใหเจาพนกงานรกษาความสงบเรยบรอยมอ�านาจควบคมตวบคคลตามค�าสงหวหนา คสช. ท 3/2558 ได31 เปนตน

ประการท 4 ผลค�าพพากษาทสรางเอกสทธคมครองให คสช. และการกระท�าของเจาหนาทรฐทปฏบตตามค�าสง/ประกาศของ คสช. ใหลอยนวลพนผด (Impunity) และปลอดจากการตรวจสอบความชอบดวยกฎหมาย โดยอาจแยกพจารณาไดเปน

การกระท�าแรก คอ การท�ารฐประหารของ คสช. โดยสภาพแลวการกระท�าดงกลาวยอมถอเปนความผดตามประมวลกฎหมายอาญามาตรา 113 แตเมอ คสช. ประกาศใชรฐธรรมนญ (ฉบบชวคราว) พ.ศ.2557 กลบบญญตมาตรา 48 นรโทษกรรมใหกบการกระท�าความผดของตนเอง

นกกจกรรมกลม “พลเมองโตกลบ” เคยยนฟอง คสช. ในขอหาประมวลกฎหมายอาญามาตรา 113 และมาตรา 114 แตปรากฏวาศาลอาญาพพากษายกฟองโดยอางเหตผลวารฐธรรมนญชวคราว พ.ศ.2557 มาตรา 48 ยกเวนความผดใหการกระท�า ดงกลาวแลว ตอมาศาลอทธรณกวนจฉยยกฟองดวยเหตผลแบบเดยวกน32 ปจจบนคดอยระหวางฎกา

การกระท�าทสอง คอ บรรดาค�าสง/ประกาศ คสช. ทออกก อนประกาศใช ร ฐธรรมนญ หลงรฐประหาร คสช. ไดออกประกาศ คสช. ฉบบท 37/2557 และฉบบท 38/2557 ก�าหนดใหศาล

30 คดของนายวรยทธ คงคณาธาร ปรากฏในค�าพพากษาคดหมายเลขแดงท 486/2557 ศาลแขวงปทมวน เปนตน

31 ค�าสงศาลอาญา คดหมายเลขแดงท ษ. 99/2558 ลงวนท 17 ธนวาคม 2558 และค�าพพากษาของศาลอทธรณ คดหมายเลขแดงท 16241/2559 ลงวนท 31 ธนวาคม 2559

32 ค�าพพากษาศาลอทธรณ คดหมายเลขด�า ท 2196/2558 และคดหมายเลขแดงท 18002/2558 ลงวนท 23 พฤศจกายน 2558

ทหารมอ�านาจพจารณาคดพลเรอนในความผดบางประเภท เมอประชาชนจ�านวนหนงเหนวาคดของตนไมควรอย ในอ�านาจพจารณาของศาลทหาร จงยนค�ารองใหศาลทบทวนความชอบดวยรฐธรรมนญและพนธกรณระหวางประเทศของประกาศทงสองฉบบ ผานสองชองทาง ไดแก การขอใหศาลทหารสงประกาศดงกลาวใหศาลรฐธรรมนญวนจฉยวาขดหรอแยงกบรฐธรรมนญหรอไม กบการวนจฉยขชาดเขตอ�านาจหนาทระหวางศาล

ในสวนชองทางแรก ศาลทหารยกค�าร องทงหมด โดยระบวารฐธรรมนญไมไดก�าหนดชองทางตามกฎหมาย ใหศาลทหารสงเรองถงศาลรฐธรรมนญได พรอมวนจฉยในค�าสงทงหมดวาประกาศทงสองฉบบมเนอหาชอบดวยกฎหมาย ชอบดวยรฐธรรมนญ และเปนทสด เนองจากมาตรา 47 ของรฐธรรมนญฉบบชวคราว พ.ศ.2557 รบรองเอาไว33 สวนชองทางทสองกเปนไปในท�านองเดยวกน34 นอกจากน คดทนายวฒนา เมองสข ยนฟองเพกถอนประกาศ คสช. ฉบบท 21/2557 ซงหามนายวฒนาและบคคล 155 รายออกนอกประเทศ ตอศาลปกครอง ทงศาลปกครองกลางและศาลปกครองสงสดมค�าสงไมรบฟอง โดยวนจฉยและใหเหตผลเชนเดยวกบศาลทหาร

การกระท�าทสาม คอ การออกค�าสงหวหนา คสช. ตามมาตรา 44 ของรฐธรรมนญ (ฉบบชวคราว) พ.ศ.2557 ซงศาลปรบใชมาตรา 44 ในท�านองเดยวกบมาตรา 47 เพอละเวนการตรวจสอบการ กระท�าดงกลาว เชน กรณศาลปกครองกลางไมรบพจารณาค�าฟองทขอใหศาลตรวจสอบความชอบดวยกฎหมายของค�าสงหวหนา คสช. ท 24/2558 เรองการแกไขการประมงทผดกฎหมาย (ค�าสงหมายเลข 1938/2558) และกรณศาลปกครองสงสด ไมรบพจารณาค�าฟองทขอใหศาลเพกถอนค�าสงหวหนา คสช. ท 4/2559 เรองการยกเวนการใชบงคบกฎกระทรวงใหใชบงคบผงเมองรวมส�าหรบการประกอบกจการบางประเภท (ค�าสงท ฟส.8/2559)

33 ค�าสงในคดศาลทหารของสมบต บญงามอนงค, จตรา คชเดช, กลมพลเมองโตกลบ, พนธศกด ศรเทพ, นชชา กองอดม ดเพมเตมในศนยทนายความเพอสทธมนษยชน (26 ก.พ. 2560) “บทสรปการตอส ของพลเรอนทไมยอมขนศาลทหาร” http://www.tlhr2014.com/th/?p=3563

34 ความเหนของศาลอาญาและศาลทหารกรงเทพในความเหนท 1/2559 ลงวนท 29 มกราคม 2559 คดของนายพนธศกด ศรเทพ



สดทาย การกระท�าทส คอ การใชอ�านาจตามค�าสง/ประกาศ คสช. และหวหนา คสช. ของเจาหนาทรฐไมวาจะเปนฝายปกครอง ต�ารวจ หรอทหาร การคมครองเอกสทธในสวนนปรากฏอยางเดนชดในคดทบคคลซงถกเจาหนาททหารควบคมตวเปนระยะเวลา 7 วน ตามค�าสงหวหนา คสช. ท 3/2558 ญาตของผ ถกควบคมตวเคยยนค�ารองตามประมวลกฎหมายวธพจารณาอาญา มาตรา 90 ตอศาลอาญา เพอขอใหไตสวนวาการควบคมตวดงกลาวชอบดวยกฎหมายหรอไม แตศาลกวนจฉยไปในแนวทางเดยววา ทหารมอ�านาจตามค�าสงดงกลาว และเปนการควบคมตวโดยชอบดวยกฎหมาย a



สถานการณการละเมด

สทธมนษยชน 4 ป

หลงรฐประหาร

ภายใตลกษณะส�าคญทางการเมองและกฎหมายของระบอบ คสช. สามประการทไดกลาวถงขางตน กอใหเกดการละเมดสทธมนษยชนอยางกวางขวาง โดยลกษณะการละเมดสทธมนษยชนสามารถจ�าแนกไดเปน 2 รปแบบ ไดแก การละเมดสทธมนษยชนโดยกระบวนการทไมใชการด�าเนนคด และการละเมดสทธมนษยชนผานกระบวนการด�าเนนคดทางการเมอง

1 . ร ป แ บ บ ก า ร ล ะ เ ม ด ส ท ธ โ ด ยกระบวนการท ไม ใช “การด�าเนนคด”

• การเรยกรายงานตว การคมตวในคายทหารและการตดตามตวทบาน

ตลอด 4 ปทผานมา เจาหนาททหารใชวธการเรยกบคคลมารายงานตว ควบคมตว ในคายทหาร และตดตามตวทบาน “บคคล เปาหมาย” จ�านวนมาก หลายกรณถกตดตามและ “เฝ าจบตา” อย างต อเนอง จากการรวบรวมขอมลพบวาตลอด 4 ปทผานมา ทว

ประเทศมประชาชนทถกเรยกรายงานตวและปรบทศนคต อยางนอย 876 คน ถกขมข คกคามและตดตามอยางนอย 417 คน รวมทงสองรปแบบกวา 1,138 คน โดยหลายคนถกกระท�าในทงสองลกษณะ

กล มประชาชนทถกตดตามเปนหลกและเปนประจ�า ไดแก กลมนกการเมอง และแกนน�าคนเสอแดงทมบทบาทในพนทตางๆ ประชาชนกล มนมบทบาทในการเคลอนไหวทางการเมองตลอดชวงหลายปทผานมากอนการรฐประหารป 2557 และถกเจาหนาททหารจบตา ตลอดทงจดท�าบญชรายชอและขอมลสวนบคคลไวกอนแลว ดงนน กลมคนเหลานจงเปน “เปาหมายหลก” ในการตดตาม เรยกรายงานตว ควบคมตวในคายทหาร และเฝาจบตาความเคลอนไหวโดยเจาหนาททหารในแตละพนทปฏบตการ

ด านก ล ม เคล อนไหวคดค านการรฐประหาร หรอการใชอ�านาจของ คสช. กถกตดตามหลงท�ากจกรรม หรอหลงการแสดงออกเชนกน กลมนมทงนกศกษา นกกจกรรม นกวชาการ ประชาชนทเข าร วมกจกรรมทาง การเมอง หรอผ แสดงความคดเหนในโลกออนไลน ทมคนตดตามค อนข างมาก แต เจาหนาทอาจไมเคยตดตามหรอจดท�าขอมลมากอน ประชาชนกลมนคอยๆ ถก “เพมในรายชอ” หลงออกมาท�ากจกรรม ท�าใหอาจถกเรยกรายงานตว ถกเจาหนาทไปตดตามพบตวทบาน หรอถกด�าเนนคดในเวลาตอมา

ผ ถกตดตามและจบตาจากเจาหนาทอาจเปนบคคลทมประวตรวมเคลอนไหวกบคนเสอเหลอง หรอกลม กปปส. หากแสดงความเหน วพากษวจารณ คสช. อยางตอเนอง เชน กรณวระ สมความคด สวนแกนน�าชาวบานในพนททเคลอนไหวคดคานโครงการของรฐหรอเอกชน ก เป นอกกล ม ทถกตดตามจบตา หรอถก เจ าหนาทเดนทางไปพบ สวนมากเปนช วงการเตรยมการชมนมและหลงการชมนม หรอชวงลงพนทของรฐบาล คสช.

ในช วงระยะป แรกหลงรฐประหาร



เจาหนาทมกจะอางอ�านาจตามกฎอยการศก (ประกาศตงแตวนท 20 พ.ค. 2557-1 เม.ย. 2558) ซงเปดโอกาสใหทหารมอ�านาจเหนอเจาหนาทฝายพลเรอน และเปดโอกาสใหควบคมตวบคคลได 7 วน โดยปราศจากการแจงขอกลาวหาและไมจ�าเปนตองน�าตวไปปรากฏต อศาล หลงจากนน แม จะยกเลกกฎอยการศก แลว แตหวหนา คสช. อาศยอ�านาจตามมาตรา 44 ของรฐธรรมนญฉบบชวคราว พ.ศ.2557 ออกค�าสงส�าคญ 2 ฉบบ คอ ค�าสงหวหนา คสช. ท 3/2558 และ 13/2559 ใหอ�านาจทหารทไดรบการแตงตงเปนเจาพนกงานมอ�านาจในลกษณะคลายกฎอยการศก ท�าใหค�าสงทงสองฉบบและมาตรา 44 ถกทหารใชกลาวอางในการจบกม ควบคมตวในคายทหาร หรอเขาตรวจคน

อย างไรกตาม ปฏบตการของเจ าหน า ทเปลยนแปลงไปตามชวงเวลาและสถานการณทาง การเมอง เชน ในชวงแรกหลงการรฐประหารถงเดอนกรกฎาคม 2557 คสช. ออกค�าสงเรยกบคคลไปรายงานตวจ�านวน 472 รายชอ และยงเรยกไปรายงานตวโดยไมออกค�าสงอยางเปนทางการ โดยเฉพาะในตางจงหวดทเจ าหนาททหารบกเข าควบคมตว หรอตดตอบคคลใหเขารายงานตวทคายทหารโดยตรง รวมถงควบคมตวผ ออกมาชมนมคดคานรฐประหาร เขาไปในคายทหารดวย หลายคนถกควบคมตวในคายไมเกน 7 วน แตมบางรายถกเจาหนาทควบคมตว ไวเกน 7 วน เชนกรณ น.ส.กรชสดา คณะเสน, กรณนายยงยทธ บญด หรอ “แดง ชนจง”, กรณนาย สราวธ บ�ารงกตตคณ เปนตน ผ ถกควบคมตวแทบทงหมด ยงตองยนยอมลงนามในเงอนไขขอตกลง (Memorandum of Understanding หรอ MOU) กบทางทหาร โดยเฉพาะขอตกลงวาจะไมเคลอนไหวทางการเมองอก

ตอมา คสช. ก�าหนดใหผทไมมารายงานตวตามประกาศหรอค�าสงของ คสช. เปนความผดทางอาญา ตามประกาศ คสช. ฉบบท 41/255735 ถงป จจบนมผ ถกด�าเนนคดจากการไม ไปรายงานตว อยางนอย 14 คน บางตนทถกเรยกรายงานตวตดสนใจ ไมเขารายงานตวตามค�าสง ท�าใหตองเดนทางออกนอกประเทศ และมสถานะเปนผลภยทางการเมอง ทง

35 ค�าสงฉบบนก�าหนดบทลงโทษจ�าคกสงสดไมเกน 2 ป ปรบไมเกน 40,000 บาท หรอทงจ�าทงปรบ ทงยงสามารถหามการท�าธรกรรมทางการเงนหรอการด�าเนนการ เกยวกบทรพยสนได

คสช. ยงออกค�าสงใหการฝาฝนเงอนไขการปลอยตวของบคคลทถกกกตวตามกฎอยการศก (MOU) ชวงแรก เปนความผดทางอาญา ตามประกาศ คสช. ฉบบท 40/2557 ปจจบนมผถกด�าเนนคดตามขอหาดงกลาว อยางนอย 3 ราย ไมนบการน�ามาใชเปนขออางเพอ “ปราม” ผ เคยลงชอในขอตกลง ไมใหท�ากจกรรมทางการเมอง คดทงสองประเภทขางตนยงถกก�าหนดใหอยในภายใตการพจารณาพพากษาของศาลทหารอกดวย

สวนลกษณะการควบคมตวโดยการใชอ�านาจพเศษของเจาหนาททหาร มกเปนการควบคมตวทคายทหาร และอยในสถานทปดลบ บคคลทวไป ญาตและทนายความไมสามารถตดตอหรอเขาถงตวผ ถกควบคมได กระทงศาลกไมเขามาตรวจสอบการใชอ�านาจดงกลาวของทหาร ทอางวากระท�าตามค�าสงหวหนา คสช. ปฏบตการนมกน�ามาใชกบบคคลทใชสทธในเสรภาพแหงการแสดงความคดเหนและการชมนมโดยสงบสนต ซงท�าใหการควบคมตวดงกลาวเปนการควบคมตวโดยมชอบ

รปแบบปฏบตการของเจ าหน า ททหารทละเมดสทธมนษยชนอยางรายแรงอกประการหนง คอ การควบคมตวครอบครวของ “บคคลเปาหมาย” ไปแทน เมอเจาหนาทพยายามตดตามตวบคคลซงเปน “เปาหมายหลก” แลวไมพบตว บางกรณจะใชวธการควบคมตวครอบครว หรอญาต ในฐานะ “เปาหมายรอง” (ตามถอยค�าทถกใชโดยเจาหนาททหารเอง) แทน เพอกดดนใหบคคลทเปนเปาหมายหลกเขารายงานตวตอเจาหนาท ระยะหลงแมไมไดควบคมตว แตกใชวธคกคามหรอกดดนครอบครวของนกกจกรรมหรอนกศกษาถงทบาน เปนปฏบตการ ทางจตวทยาเพอควบคมการท�ากจกรรมหรอการเคลอนไหวของ “บคคลเปาหมาย”36 การด�าเนนการดงกลาวกระทบทงตอเสรภาพในการแสดงออก สทธในความเปนสวนตว และสทธในการไดรบความมนคง

36 ในชวงแรกหลงรฐประหาร ศนยทนายความเพอสทธมนษยชนพบวามมากกวา 10 กรณขนไป ทควบคมตวญาตไปแทนผถกตดตามตว โดยญาตทเจาหนาทน�าตวไปไมมบทบาทในกจกรรมทางการเมองใดๆ ดเพมเตมในศนยทนายความเพอสทธมนษยชน (30 ม.ย. 2559) “รายงานพเศษ: เมอ ‘การคกคามญาตพนอง’ เปนรปแบบหนงในปฏบตการละเมดสทธของ คสช.” http://www.tlhr2014.com/th/?p=782 และศนยทนายความเพอสทธมนษยชน (24 เม.ย. 2561) “ปฏบตการเยยมบานคนอยากเลอกตง เพมอณหภมแลงรอนใหประเทศไทย” http://www.tlhr2014.com/th/?p=6958



ปลอดภยของพลเมอง

ชวง 2 ปแรก การตดตาม “บคคลเปาหมาย” เปนไปอยางเขมขน สวนมากด�าเนนการโดยเจาหนาททหาร บางรายทยงแสดงความคดเหนวพากษวจารณ คสช. หรอยงเคลอนไหวอยอาจถกเรยกไปควบคมตวในคายทหารซ�า บางรายถกเรยกใหไปรายงานตวทคายทหารทกสปดาห หรอถกเจาหนาทตดตามความเคลอนไหวทบานเปนประจ�า ในชวงแรก ผ ถกเรยกรายงานตวโดยค�าสง คสช. ทเปนทางการ เมอจะเดนทางออกนอกประเทศหลงปลอยตว ยงตองท�าเรองขออนญาตหวหนา คสช. กอน37 ขณะทในหลายพนท ผถกเรยกรายงานตวอยางไมเปนทางการถกขอใหแจงเจาหนาททหารในพนท กอนเดนทางออกนอกพนทเสมอ พรอมแจงวตถประสงคการเดนทาง ท�าใหไดรบผล กระทบตอทงสทธในการเดนทางและสทธในความเปนสวนตว

การตดตามจบตาบคคลเปนระยะของเจาหนาท มทงรปแบบการเขาไปตดตามถายรปทบาน การนดหมายกนกาแฟ หรอ “การขอความรวมมอ” ใหไปรวมกจกรรมตางๆ เชน กจกรรมเกยวกบการปรองดอง แตชวงสถานการณทางการเมองเขมขน ระยะการตดตามตวบคคลจะเพมความถและความเขมขนขนดวย เชน กอนหนาการลงประชามตรางรฐธรรมนญ กอนหนาการอานค�าพพากษาคดจ�าน�าขาว หรอชวงท พล.อ.ประยทธ จนทรโอชา ตองลงพนทในตางจงหวด เปนตน

ตงแตป 2560 โดยเฉพาะหลงรฐธรรมนญ พ.ศ.2560 ผานการลงประชามต รปแบบการเรยกหรอตดตามตว มแนวโนมใชเจาหนาทต�ารวจปฏบตการเพมขน แตเจาหนาททหารยงคงอยรวมในหลายกรณ และยงมการควบคมตวโดยทหารอยเปนระยะ เชน กรณการควบคมตวนายเจรญชย แซตง 7 วนใน คายทหารชวงป 2560 หรอการควบคมตว 3 แกนน�า P-move ขณะก�าลงเดนทางไปรวมชมนมในกรงเทพฯ

37 ตามประกาศ คสช. ฉบบท 21/2557 มการหามบคคลทถกเรยกรายงานตว 155 ราย เดนทางออกนอกราชอาณาจกร เวนแตไดรบการอนมตจากหวหนา คสช. ตอมา มการออกค�าสงหวหนา คสช. ท 25/2559 ใหยกเลกประกาศฉบบน ใหมผลตงแตวนท 1 ม.ย. 2559

เมอตนเดอนพฤษภาคม 2561 ทผานมา เปนตน38

ขณะเดยวกน คสช. และกองทพ พยายามใช “ภาษา” ทลดความรนแรงของปฏบตการเหลานลงเชน การใชค�าวา “ปรบทศนคต” “เชญมาพดคย” “กนกาแฟ” หรอ “ขอความรวมมอ” เปนตน ทงทถอยค�า ดงกลาวถกใชอธบายปฏบตการน�าตวเขาคายทหาร เรยกตวมาพดคย หรอเดนทางไปทบาน ซงเปนการกระท�าทมลกษณะบบบงคบ จโจม และคกคามมากอยางแทจรง

• การปดกน-แทรกแซงกจกรรมสาธารณะ

ภายใตระบอบ คสช. “พนทสาธารณะ” ของสงคมไทยถกท�าใหหดแคบลงอยางมาก เมอการจดกจกรรมสาธารณะตางๆ ถกคณะรฐประหารและกองทพใชอ�านาจเขาปดกน หามไมใหจด เขาแทรกแซง ก�าหนดเงอนไขตางๆ ในการจด ทงหมดลวนกระทบตอการใชสทธในเสรภาพในการแสดงความคดเหนและเสรภาพในการรวมกลมเปนสมาคม ตลอด 4 ปทผานมา มกจกรรมสาธารณะทถก คสช. หรอเจาหนาททหารปดกนและแทรกแซงแลวอยางนอย 264 กจกรรม แยกเปนกจกรรมทถกเจาหนาทปดกนจนไมสามารถจดได อยางนอย 136 กจกรรม และกจกรรมทถกแทรกแซง โดยการกดดน ขมข หรอก�าหนดเงอนไขตางๆ แตยงสามารถจดได อยางนอย 128 กจกรรม

รปแบบการปดกนและแทรกแซงทพบ ไดแก การหามหรอการปดกนโดยตรงในกจกรรมทมประเดนเกยวข องกบการเมองและคณะรฐประหาร โดย เจาหนาทอางวากจกรรมอาจเขาขายเปนการชมนมทางการเมอง ท�าใหเกดความแตกแยกในสงคม หรอกระทบตอความมนคง เปนตน บางกรณใชวธขอความรวมมอโดยไมระบสาเหตแนชด หรอเพยงบอกวา “นายไมสบายใจ” ทจะใหจดกจกรรมน บางกรณเจาหนาทใชวธกดดนเจาของสถานท ทงมหาวทยาลยหรอสถานทของเอกชน ท�าใหเจาของสถานทตองยกเลกการใชพนทในการจดกจกรรมนนๆ

38 ศนยทนายความเพอสทธมนษยชนพบวา ปจจบน ยงมการตดตามความเคลอนไหวของบคคลอยางตอเนอง เชน แกนน�าเสอแดงภาคเหนอบางรายถกเจาหนาททงทหารและต�ารวจนดพดคยแทบทกสปดาห รวมไมต�ากวา 100 ครง ขณะทคนเสอแดงบางรายในภาคตะวนออก เฉยงเหนอยงตองรายงานตวทคายทหารทกเดอน นกการเมองทองถนบางรายถกเจาหนาททงทหารและต�ารวจเดนทางไปตรวจความเคลอนไหวทบานเกอบทกเชา ตดตอกนมากกวา 3 ป



กรณทไมไดเปนการปดกนโดยตรง แตเจาหนาทใชวธพดคยกบผจดงาน แลวตงเงอนไข หรอขอความรวมมอบางอยางในการจดกจกรรม เชน ขอใหเปลยนวทยากรในงานเสวนา ขอใหไมพดถงเนอหาเกยวกบ คสช. หรอก�าหนดไมใหใชบางถอยค�า เชน “เผดจการ” และ “กบฏ” ขณะเดยวกน ทหารในหลายพนทยงเขาไปพดคยกบผ บรหารหรออาจารยมหาวทยาลยให ควบคมดแลการท�ากจกรรมของนกศกษา และใหแจงการจดกจกรรมตางๆ ไปยงทหารในพนท สถาบนอยางมหาวทยาลยกเปนสวนหนงในการใชอ�านาจปดกนสทธเสรภาพในการจดกจกรรมสาธารณะตางๆ ทงการไมอนญาตใหใชสถานทจดกจกรรม หรอการเรยกตวนกศกษาผจดกจกรรมไปพดคยดวย

นอกจากน กจกรรมสาธารณะจ�านวนมากยงถกเจาหนาทนอกเครองแบบจบตาสอดสอง บนทกเสยง และภาพเคลอนไหว สงผลตอความรสกมนคงปลอดภยของผจดและผเขารวมกจกรรม สวนกจกรรมของพรรคการเมองกถกปดกนโดยประกาศ คสช. ฉบบท 57/2557 ทหามมใหพรรคการเมองด�าเนนการประชมหรอด�าเนนกจกรรมทางการเมอง

• การปดกนสอและการควบคมการน�าเสนอขอมลขาวสาร

การควบคมข อมลขาวสารทประชาชนรบร ผาน “สอ” ยงเปนความพยายามส�าคญของคณะรฐประหาร ผานการใชอ�านาจในรปแบบตางๆ ไดแก ขอให สถานโทรทศน และวทย ทวประเทศยตการออกอากาศชวงแรกหลงรฐประหาร จากนนจงออกประกาศ/ค�าสง คสช. หลายฉบบ เพอควบคมการเผยแพรขอมลขาวสารของสอในรปแบบตางๆ

ประกาศฉบบส�าคญ ไดแก ประกาศ คสช. ฉบบท 97/2557 เรองการใหความรวมมอตอการปฏบตงานของ คสช. และการเผยแพรขอมลขาวสารตอสาธารณะ และประกาศ คสช. ฉบบท 103/2557 ซงแกไขเพมเตมฉบบท 97/2557 โดยประกาศสองฉบบดงกลาวก�าหนดใหสอมวลชนทกประเภทงดเวนการน�าเสนอขอมลขาวสารใน 7 ลกษณะ เปดโอกาสใหผใชอ�านาจตความไดอยางกวางขวาง อาท ขอ 3 (3) ก�าหนดใหงดเวนการน�าเสนอขอมลทวพากษวจารณการปฏบตงานของ คสช. โดยมเจตนา “ไมสจรต” เพอท�าลายความนาเชอถอของ คสช. ดวยขอมลอนเปนเทจ และยงก�าหนดใหพนกงานเจาหนาทสงเรอง

ของบคคลหรอสอทไมปฏบตตาม ใหองคกรวชาชพทผนนเปนสมาชก ด�าเนนการสอบสวนทางจรยธรรมแหงการประกอบวชาชพ โดย คสช. ใชอ�านาจตามประกาศทงสองฉบบนควบคกบค�าสงหวหนา คสช. ท 3/2558 เรยกสอมวลชนแขนงตางๆ เขาพบหลายครง

คณะกรรมการกจการกระจายเสยง กจการโทรทศน และกจการโทรคมนาคมแหงชาต (กสทช.) ยงมบทบาทส�าคญในการใชอ�านาจตามมาตรา 37 ของ พ.ร.บ.การประกอบกจการกระจายเสยงและกจการโทรทศน พ.ศ.2551 ซงก�าหนดหามการออกอากาศเนอหาทกระทบตอความมนคงของรฐ มาใชตดตามการน�าเสนอขอมลขาวสารของสถานตางๆ แทน คสช. น�าไปสปรากฎการณ “จอด�า” ของสถานโทรทศนหลายชอง ขอมลจากศนยขอมลคดสทธและเสรภาพ โครงการอนเทอรเนตเพอกฎหมายประชาชน (ilaw)39 พบวาตงแตวนท 22 พ.ค. 2557 – 10 เม.ย. 2561 กสทช. มมตลงโทษสอมวลชนจากการน�าเสนอเนอหาในประเดนทางการเมอง โดยอาศยหลกเกณฑตามประกาศ/ค�าสง คสช. ทเกยวของ และอ�านาจตามมาตรา 37 อยางนอย 52 ครง สถานทถกสงลงโทษมากทสดคอวอยซ ทว 19 ครง รองลงมาคอ พซทว 12 ครง และไมนอยกวา 34 ครง ท กสทช. พจารณาลงโทษสอ ตามเงอนไขของประกาศ/ค�าสง คสช. กรณทมการชแจงสาเหตทท�าใหถกระงบ พบวา ลวนเปนการน�าเสนอขาวหรอเนอหาวพากษวจารณการเมองหรอ คสช. ทงสน

ตอมา หวหนา คสช. ยงใชอ�านาจพเศษตามค�าสงหวหนา คสช. ท 41/2559 มาคมครอง กสทช. ใหสามารถลงโทษสถานโทรทศนทฝาฝนประกาศ คสช. ฉบบท 97/2557 โดย กสทช. ไมตองรบผดทงทางแพง ทางอาญา และทางวนย ซงมผลเปนการยกเวน “ความรบผด” ทอาจเกดขนจากการใชอ�านาจโดยม

39 ศนย ข อมลคด สท ธและเสรภาพ (25 เม .ย . 2561) “สถตการพจารณาลงโทษสอมวลชนภายใตกลไก กสทช. ตงแต 22 พฤษภาคม 2557” https://freedom.ilaw.or.th/blog/Statistics-on-media-punishments-by-NBTC-since-2014coup ขอมลนยงไมนบกรณสถานวทยชมชนทวประเทศทน�าเสนอเนอหาทางการเมอง หลายสถานต องปดตวลงตงแตหลงการรฐประหาร บางสถานแมจะด�าเนนการจดทะเบยนจนกลบมาออกอากาศใหม แตกถกเจาหนาททหารและ กสทช. ตดตามอยางใกลชด มขอมลการเรยกตวผ ดแลหรอดเจสถานวทยไปเตอนเรองการน�าเสนอเนอหาในหลายพนท



ชอบดวย40

นอกจากน คสช. ยงเขาแทรกแซงการท�างานของสอมวลชนโดยการพดคยกบผบรหารสถานตางๆ น�าไปสการกดดนใหผ สอขาวหรอผ ดแลการรายงานขาวลาออก เชน กรณนายวนชย ตนตวทยาพทกษ ผอ�านวยการฝายขาวสถาน PPTV ทมรายงานระบวา คสช. เชญผบรหารสถานโทรทศน PPTV เขาหารอ โดยขอรองใหปลดนายวนชย เนองจากวพากษวจารณ คสช. มาโดยตลอด ตอมานายวนชยกตดสนใจลาออกจากต�าแหนงดงกลาว41

สอออนไลนยงเปนอกพนทท คสช. พยายามเขาไปก�ากบขอมลขาวสาร โดยพยายามจดตงหนวยงานของรฐจ�านวนมากเขาไปตดตามสอดสองโลกออนไลน เชน “คณะท�างานดานสอสงคมออนไลน” ตามประกาศ คสช. ฉบบท 26/2557 ท�าหนาทดแลสอดสองเนอหาในสอออนไลน หรอกรณ “ศนยไซเบอรกองทพบก” ทจดตงเพอจบตาเนอหาทอาจกระทบความมนคง รวมถงการตงคณะกรรมการเตรยมการดานการรกษาความมนคงปลอดภยไซเบอรแหงชาต ภายใตกระทรวงดจทลเพอเศรษฐกจและสงคม

ในป 2558 คสช. เสนอแนวคดจดต ง Single Gateway หรอการเชอมตออนเทอรเนตผานประตบานเดยว ท�าใหรฐสามารถควบคมและ ดกจบขอมลทสงผานไดงาย แตแนวคดนตองถกชะลอไป เพราะเสยงคดคานจากผใชอนเทอรเนตทวประเทศ

ในป 2559 สภานตบญญตแห งชาตให ความเหนชอบราง พ.ร.บ.วาดวยการกระท�าความผดเกยวกบคอมพวเตอร ฉบบใหม แกไขจากฉบบ พ.ศ.2550 ก�าหนดใหม “คณะกรรมการกลนกรองขอมลคอมพวเตอร” ขนมาพจารณาปดกนเนอหาบนเวบไซตซงเหนวาขดตอความสงบเรยบรอยหรอศลธรรมอนด โดยไมจ�าเปนตองผดกฎหมาย

อกดานหนง กสทช. ยงมบทบาทส�าคญในการตดตามปดกนเวบไซตทมเนอหาเกยวกบ “ความ

40 ดเพมเตมในศนยทนายความเพอสทธมนษยชน (29 ม.ค. 2560) “44 Power: ไมใชแค คสช. ทมอ�านาจโดยปราศจากความรบผด กสท. กเชนกน” http://www.tlhr2014.com/th/?p=3852

41 ดในส�านกขาวประชาไท (2 เม.ย. 2560) “เหตวจารณ คสช. และปมนาฬกาหร ‘วนชย ตน’ ตองลาออก จาก PPTV” https://www.prachatai .com/journal/2018/04/76187

มนคง” โดยเลขาธการ กสทช. เคยเปดเผยวาในชวง 3 ปหลงรฐประหาร ไดรวมมอกบสมาคมผใหบรการอนเทอรเนต (ISP) ปดเวบไซตทมเนอหา “ไมเหมาะสม” ไปแลวกวา 6,300 เวบไซต ทงยงพยายามขอความรวมมอผใหบรการโซเชยลมเดยรายใหญ ทงเฟซบก และยทป ใหรวมปดกนเนอหา โดยเฉพาะทเกยวของกบสถาบนพระมหากษตรย42

• การปดกนการใชสทธชมชน และการแสดงออกของชมชนทองถน

ตลอด 4 ป กลมองคกรชาวบานหรอชมชนทได รบผลกระทบจากนโยบายตางๆ ของรฐ ถกจ�ากดพนทเรยกรองและการแสดงออก แมไมใชการเคลอนไหวในประเดนการเมองในความหมายของการวพากษวจารณคดคานผ ปกครองโดยตรงกตาม แตการเคลอนไหวเรยกรองในประเดนปากทองหรอสงแวดลอมกเผชญกบขอจ�ากดในการแสดงออกอยางมาก

จากการรวบรวมขอมลพบวา มกลมองคกรชาวบาน/ชมชน หรอประชาสงคม ทถกปดกนการใชสทธเสรภาพในการแสดงออกและการชมนม อยางนอย 66 กล ม/องคกร ในประเดนสงแวดลอม ปาไม ทดน แมน�า เหมองแร โรงไฟฟา สขภาพ แรงงาน หรอนโยบายสาธารณะอน เจาหนาททหารอางอ�านาจตามกฎอยการศก ค�าสงหวหนา คสช. ท 3/2558 และค�าสงหวหนา คสช. ท 13/2559 เรยกตวแกนน�า ชาวบานไปพดคย บางกรณไปพบแกนน�าถงบาน หามปรามไมใหเคลอนไหวหรอท�ากจกรรม โดยอางวาการใชสทธขนพนฐานเหลานกอใหเกด “ความไมสงบ” หรอระบวาแกนน�าชาวบานเปน “ผมอทธพล”43 รวมทงยงปดกนกจกรรมการศกษา และแลกเปลยนเรยนร เชงวฒนธรรม โดยตความวาเปน “การยยงปลกปน” คดคานรฐบาล บางกรณใหลงชอในเอกสารขอตกลงในลกษณะเดยวกนกบแกนน�ากลมการเมอง เพอหยด

42 ดในบบซไทย (10 พ.ค. 2560) “รายงาน: คมสอยค คสช. เปาจรงคอ “สอออนไลน”?” http://www.bbc.com/thai/thailand-39858097

บบซไทย (16 พ.ค. 2560) “ไทยยงไมปดเฟซบก แมเลย “เสนตาย” ก�าจด “ภาพหมนฯ”” http://www.bbc.com/thai/39931702

43 ดในศนยทนายความเพอสทธมนษยชน (24 พ.ค. 2559) “คยกบผมอทธพลตามค�าสงของ คสช.: ครบรอบ 2 ป รฐประหาร “คสช.ก�าลงคนความทกขใหพวกเรา”” http://www.tlhr2014.com/th/?p=2085



การเคลอนไหว หรอในบางพนทเจาหนาทกเขามาขอใหปลดปายคดคานตางๆ ลง

ทหารยงแสดงบทบาทรวมกบขาราชการในพนทหรอองคกรปกครองสวนทองถน โนมเอยงไปในทางทเออประโยชนแกผลงทน เชน ในพนทชมชนทไดรบผลกระทบจากเหมองแร ทงทจงหวดเลยและล�าปาง เจาหนาททหารเขาไปรวมจดเวทปรองดองทมบรษทผขอสมปทานมาตงโตะลงชอผเขารวมประชม มการตรวจสอบแนวเขตทขอสมปทาน การแสดงความเหนสนบสนนการท�าเหมองแร และปดกนไมใหชาวบานเขารวมเวทรบฟงความเหนเกยวกบโครงการ44

ประชาชนทได รบผลกระทบจากนโยบายในยค คสช. ยงถกละเมดเสรภาพในการแสดงออก ผานการปดกนการรองเรยน การรวมกลม หรอการชมนมเรยกรองในลกษณะตางๆ เชน ชมชนทไดรบผล กระทบจากการเวนคนทดนตามนโยบายเขตเศรษฐกจพเศษ โดยเฉพาะทอ�าเภอแมสอด จงหวดตาก ถกก�าลงทหารและต�ารวจปดกนการคดคานของชาวบาน และชวยเรงรดการใชพนทเพอจดท�าเขตเศรษฐกจพเศษ กรณชมชนทไดรบผลกระทบจากนโยบายทวงคนผนปา หลายพนทรวมกบเครอขายขบวนการประชาชนเพอสงคมทเปนธรรม (P-Move) มาผลกดนการแกไขปญหาของตนกถกเจาหนาททหารปดกนหลายครงใน 4 ป45

แมปรากฏการณทอ�านาจรฐและทนรวมกนเออประโยชนใหแกกน จะเปนปญหาทเกดขนโดยตลอดในสงคมไทย แตในสภาวะทางการเมองหลงรฐประหารครงน ทามกลางการฉวยใชกฎหมายพเศษ

44 ดในศนยทนายความเพอสทธมนษยชน (3 ม.ย. 2559) “การจดการทรพยากรเหมองแรกบการละเมดสทธมนษยชนหลงรฐประหาร (2) : บรณาการการใชอ�านาจของทหารกบการปฏรป” http://www.tlhr2014.com/th/?p=2020

45 ดในศนยทนายความเพอสทธมนษยชน (15 ต.ค. 2558) “กล มคนแมสอดรกษถนจดเวท คานใชม.44 เวนคนทดนท�านคมอตสาหกรรม” https://tlhr2014.wordpress.com/2015/10/15/maesot_raktin/ ศนยทนายความเพอสทธมนษยชน (23 ธ.ค. 2558) “พมฟ ยต “เดนกาวแลก” หลงเขาคยผบ.มทบ.33” https://tlhr2014.wordpress.com/2015/12/23/pmove-march2/ ศนยทนายความเพอสทธมนษยชน (2 พ.ค. 2561)

“อางค�าสงปราบปรามผมอทธพล ทหาร-ตร. บกคมตว 3 แกนน�าเครอขาย P-move ทล�าพน” http://www.tlhr2014.com/th/?p=7085

และกลาวอางสถานการณพเศษของเจาหนาทรฐ น�าไปสการละเมดสทธเสรภาพในการรวมกลม การแสดงความคดเหน และการชมนมเรยกรองในประเดนปญหาของตนเองอยางหนกหนวงขน ทงยงสงผลตอกระบวนการมสวนรวมหรอการรบฟงความคดเหนในโครงการพฒนาตางๆ ท�าใหอ�านาจในการตอรองของประชาชนตอทงรฐและทนขนาดใหญถกลดทอนลง จนสงผลกระทบตอสทธในการมสวนรวมจดสรรและใชประโยชนทรพยากรธรรมชาต ตลอดถงสทธของชมชนในการมชวตอยในสภาพแวดลอมทด

• การซอมทรมาน และการคมขงพลเรอนในเรอนจ�าทหาร

รปแบบการปฏบตการของเจาหนาททหารหลงรฐประหารทควบคมตวบคคลในสถานทปดลบ ไมไดพบญาตหรอทนายความ และไมมการตรวจสอบค�าสงโดยองคกรตลาการ น�าไปสความเสยงและโอกาสทผถกควบคมตวจะถกอมหาย ซอมทรมาน ไดรบการปฏบตอยางโหดรายทารณ หรอถกเจาหนาทรฐใชอ�านาจตามอ�าเภอใจได

หลงการรฐประหารป 2557 มผรองเรยนวามการซอมทรมานเกดขนระหวางถกควบคมตวตามกฎอยการศก ค�าสง คสช. หรอค�าสงหวหนา คสช. อยางนอย 18 กรณ กรณส�าคญทเปดเผยขอมลตอสาธารณะ ไดแก กรณผ ต องหาจากเหตการณปาระเบดศาลอาญา เมอวนท 7 ม.ค. 2558 ผตองหาอยางนอย 4 ราย ระบวาถกซอมทรมานโดยการชกตอย กระทบบรเวณศรษะ ทรวงอก หลง และขมขวาจะท�าราย เพอใหไดขอมล นอกจากน ผตองหาบางราย ยงถกชอตด วยไฟฟาและปรากฏร องรอยบร เวณผวหนง ระหวางถกควบคมตวตามกฎอยการศกวนท 9-15 ม.ค. 255846

ขณะเดยวกน ผตองหาในคดทเกยวของกบอาวธหลายคดเปดเผยเรองการถกซอมทรมานระหวางการควบคมตวตามกฎอยการศกโดยกลมบคคลทพวกเขาคาดวาเปนเจาหนาทรฐ ผตองหารายหนงระบวา

46 ด เพมเตมศนย ทนายความเพอสทธมนษยชน (17 ม .ค. 2558) “แถลงการณเรยกร องให มการสอบสวนการทรมานผ ต องหาคดระเบดศาลอาญา และยตการใช อ� านาจตามกฎอยการศก” http://www.tlhr2014.com/th/?wpfb_dl=48, และรายงานกรณสรรเสรญ ศรอ น เรอน โดยส�านกข าวประชาไท (2558) https://prachatai .com/journal/2015/03/58442 และ https://prachatai.com/journal/2015/07/60443



ถกน�าสายไฟพนส�าลยดเขาไปในชองทวารหนกและอวยวะเพศ จากนนจงเอาน�าราดแลวปลอยกระแสไฟชอต รวมถงใชปนพกสนยดเขาปากพรอมบงคบใหสารภาพวาน�าอาวธไปซอนไวทใด47

จนถงปจจบน ยงไมมการด�าเนนการสอบสวนขอรองเรยนวามการซอมทรมานโดยหนวยงานทมความเปนอสระและเปนกลาง รวมถงก�าหนดมาตรการเยยวยาผเสยหายอยางมประสทธภาพแตอยางใด แมคณะกรรมการสทธมนษยชนเคยตรวจสอบขอรองเรยนวามการทรมานและระบวาไมมขอเทจจรงเพยงพอทจะยนยนวามการทรมาน แตรายงานฉบบเดยวกนกไดกลาวถงอปสรรคในการเขาถงพยานหลกฐานในระยะเวลาทเหมาะสม และความรวมมอจากเจาหนาท48 กรณดงกลาวจงเปนการละเมดตอพนธกรณระหวางประเทศตามอนสญญาตอตานการทรมานและการ ประตบตหรอการลงโทษท โหดรายไรมนษยธรรมหรอทย�ายศกดศร (CAT) ซงประเทศไทยเปนภาคอกดวย

นอกจากน การตงเรอนจ�าเพอคมขงพลเรอนขนในคายทหาร เช น เรอนจ�าชวคราวแขวงถนนนครไชยศร (เรอนจ�า มทบ.11) ซงถกตงขนภายในพนทมณฑลทหารบกท 1149 มขอมลจากเรอนจ�าพเศษกรงเทพระบจ�านวนพลเรอนทเคยถกคมขงในเรอนจ�าแหงน ระหวางวนท 14 ก.ย. 2558 – 8 ม.ค. 2559 ประมาณ 47 คน และมเจาหนาทรฐถกคมขงอยดวย 2 คน โดยผถกคมขงมทงผกระท�าความผดในขอหาครอบครองวตถระเบดหรออาวธปนโดยไมไดรบอนญาต ขอหาตามกฎหมายวาดวยยาเสพตดฯ, ขอหาหมนประมาทพระมหากษตรย (มาตรา 112) ขอหาลกทรพยและปลนทรพยตามประมวลกฎหมาย

47 ดเพมเตมในส�านกขาวประชาไท (10 ต.ค. 2557) “รายงาน: ขอมลเบองตนการซอมทรมานผ ตองขงคดอาวธ หลงรฐประหาร 2557” https://prachatai.com/journal/2014/10/55937

48 ดเ พมเตมในรายงานการพจารณาค�าร องเพอ เสนอแนะนโยบายหรอข อเสนอแนะในการปรบปรงกฎหมายท 1270-1294 /2558 ของคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต ลงวนท 24 พฤศจกายน 2558

49 เรอนจ�านตงขนตามค�าสงกระทรวงยตธรรมท 314/2558 ลงวนท 11 ก.ย. 2558 โดย พล.อ.ไพบลย คมฉายา รฐมนตรวาการกระทรวงยตธรรมขณะนน เปนผ ออกค�าสง ระบเหตผลดานการรกษาความปลอดภย ความเหมาะสมในการคมขง การปฏบตตอการคมขงในคดความผดเกยวกบความมนคงของรฐและคดเกยวเนอง ซงเปนผตองขงประเภทมเหตพเศษซงไมควรจะคมขงรวมกบผตองขงอน

อาญา และขอหาฝาฝนค�าสง คสช. เรองการชมนมทางการเมอง นอกจากน เรอนจ�าดงกลาวเปนเรอนจ�าทอยในความควบคมของเจาหนาททหาร ไมใชเจาหนาทราชทณฑ การเขาเยยมผตองหาจงเปนไปอยางยากล�าบาก เมอทนายเขาพบผตองขง กมเจาหนาททหารอยดวย การพจารณาวากรณใดจะถกน�าตวมาควบคมทเรอนจ�าน ไมมฐานความผดทชดเจน แตเปนการใชดลพนจของเจาหนาทซงไมมหลกเกณฑทแนนอนมารองรบ

ผ ต องขงพลเรอนชดแรกทถกควบคมใน เรอนจ�าแหงนคอคดระเบดราชประสงค ผตองหารายหนง คอนายอาเดม คาราดก เปดเผยในภายหลงวาตนถกซอมทรมานระหวางการสอบสวน ผตองหาอกกลม คอกรณกล ม “หมอหยอง” ถกกลาวหาวากระท�าความผดฐานหมนประมาทพระมหากษตรย (มาตรา 112) ซงตอมาผตองหา 2 ราย คอ พ.ต.ต.ปรากรม วารณประภา และนายสรยน สจรตพลวงศ เสยชวต ภายในเรอนจ�าแห งน จากแถลงการณ ของกรมราชทณฑ ระบสาเหตการเสยชวตของ พ.ต.ต.ปรากรม วาเกดจากการผกคอตาย ขณะทนายสรยนเสยชวตจากการตดเชอในกระแสโลหต แตการชแจงสาเหตการตายของบคคลทงสองภายใตการควบคมของ เจาหนาทยงคงเปนทเคลอบแคลงของสงคม50 อยางไรกตาม เรอนจ�าชวคราวแหงนยงคงถกใชคมขงผ คนจนถงปจจบน

2. รปแบบการละเมดสทธผ านการด�า เนนการทางคดทางการเมอง

คสช. ไมไดใชเพยงอาวธหรออ�านาจดบๆ เข าไปคกคามผ แสดงออกตอต านรฐประหาร แตเครองมอส�าคญในการปดกนเสรภาพในการแสดงออกปรากฏในรปของ “กระบวนการยตธรรม” ทถกน�ามาใชจดการกบผแสดงความคดเหนทางการเมองในลกษณะตางๆ รวมทงควบคมการแสดงออกของคนทวไปในสงคม มคดเกยวกบสทธเสรภาพในยค คสช. จ�านวนมาก และเจาหนาททหารเปนค ความหรอผ กลาวหาด�าเนนคดโดยตรง และมศาลทหารเปนเครองมอ ในการด�าเนนคดพลเรอนในศาลทหาร ขอมลจากรม

50 ดในศนยทนายความเพอสทธมนษยชน (2559) “เปดสถตของผ ตองขงและผ คมเรอนจ�าชวคราวสถานทซงหมอหยองตายครบรอบหนงป ” http://www.tlhr2014.com/th/?p=2693 และ “คกทหาร: ความยตธรรมหามเขา” https://tlhr2014.wordpress.com/2016/03/18/military_prison/



พระธรรมนญระบวา มการด�าเนนคดพลเรอนในศาลทหาร 1,886 คด เปนพลเรอนกวา 2,408 ราย จ�าเลย 450 ราย ใน 369 คด ยงอยระหวางการพจารณาของศาลทหาร51 อยางไรกตามกระบวนยตธรรมทถกชน�าโดยทหารไมไดมเพยงศาลทหารเทานน แตรวมถงศาลยตธรรมเชนกน ในระยะ 4 ปทผานมา สามารถแยกพจารณาขอหาส�าคญทถกใชในยค คสช. ไดดงน

• ขอหาหมนประมาทพระมหากษตรย (ประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 112)

แม หล งการร ฐประหารป 2549 จะม รายงานการเเจงขอหาหมนประมาทกษตรยเขมขนขน แตหลงการรฐประหารป 2557 กฎหมายนถกยกระดบขนใชเปนเครองมอปราบปรามการแสดงความเหนทางการเมองอยางมนยยะส�าคญ การจดการผแสดงความคดเหนเกยวกบสถาบนพระมหากษตรย เปนนโยบายหลกของ คสช. ตงแตแรกเรม52

ถงวนท 30 เมษายน 2561 มผถกด�าเนนคดขอหาหมนประมาทพระมหากษตรย อยางนอย 162 คน คดเปน 112 คด แยกเปนคดทเกยวของกบเสรภาพในการแสดงออก 101 คน ทเหลอเปนกรณแอบอางสถาบนพระมหากษตรย โดยมคดทอย ในความรบผดชอบ ของศนยทนายความเพอสทธมนษยชน 54 คด ผถกกลาวหา 64 คน ถกด�าเนนคดในศาลทหารอยางนอย 25 คน และศาลพลเรอนอยางนอย 20 คน

ผตองหาและจ�าเลยในคดนสวนใหญไมไดรบสทธในการพจารณาคดทเปนธรรมหลายประการ เชน สทธในการปลอยชวคราว มผไมไดรบการประกนตวจ�านวน 45 คน คดเปนรอยละ 70 จากผตองหาและจ�าเลย 64 คน สทธทจะไดรบการพจารณาคดโดยเปดเผย มคดทพจารณาลบ 17 คด คดเปนรอยละ 43 จากทงหมด 54 คด และสทธทจะไดรบการพจารณาโดยไมชกชาเกนความจ�าเปน คดหมนประมาทพระมหา

51 ดในรายงานสทธมนษยชนประจ�าป 2017 โดยกระทรวงตางประเทศ ประเทศสหรฐอเมรกา

52 ตงแต เรมแรก คสช. มค�า สงเรยกรายงานตวประชาชน-นกกจกรรมหลายรายทมประวตเคยรณรงคใหแกไขหรอยกเลกมาตรา 112 หรอมประวตในการแสดงความคดเหนวพากษวจารณสถาบนพระมหากษตรย รวมถงการออกประกาศ คสช. ฉบบท 37/2557 ใหความผดตามมาตรา 112 อยในอ�านาจพจารณาคดของศาลทหาร ทง คสช. ยงมนโยบายเรงรดคดทเคยคางอยในกระบวนการยตธรรมชนตางๆ กอนหนาการรฐประหารขนมาด�าเนนการ

กษตรยหลายคดด�าเนนไปอยางลาชา โดยเฉพาะในศาลทหาร เมอผตองหาหรอจ�าเลยถกคมขงโดยไมไดรบสทธปลอยชวคราว จงมแนวโนมเลอกรบสารภาพมากกวาตอสคดเพอพสจนความบรสทธ

หลงรฐประหาร ศาลมแนวโนมทจะพพากษาลงโทษจ�าเลยในคดนมาตรา 112 ดวยอตราโทษทสงขน โดยเฉพาะในศาลทหาร เฉลยพพากษาจ�าคก กรรมละ 8-10 ป ท�าใหเกดคดทลงโทษจ�าคกสงสดอยางไมเคยมมากอน เชน วชย ถกลงโทษจ�าคก 70 ป พงษศกด ถกลงโทษจ�าคก 60 ป และศศพมลถกลงโทษจ�าคก 56 ป ทงหมดศาลลดโทษใหกงหนง เนองจากจ�าเลยใหการรบสารภาพ

นอกจากน มาตรา 112 ทมปญหาเรองการตความอยแลวกลบถกขยายความกวางขนอก ปรากฏในการด�าเนนคดเนองจากโพสตเสยดสสนขทรงเลยง การกดไลคโพสตทมข อความเขาขายมาตรา 112 การไมหามปรามหรอต�าหนผแสดงความเหนเขาขายมาตรา 112 เชน กรณนางสาวพฒนนร ชาญกจ หรอ “แมจานว” เปนตน

ขณะเดยวกน หลงรชกาลท 9 เสดจสวรรคตยงเกดปรากฏการณ “ลาแมมด” ทตามมาดวยการด�าเนนคดมาตรา 112 จ�านวนหนง53 แตหลงรชกาลท 10 ขนทรงราชย สถานการณการด�าเนนคดม แนวโนมลดลง แตยงมคดส�าคญเกดขน เชน คด “ไผ ดาวดน”, คดทนายประเวศ ประภานกล, คดผแชรและคอมเมนตโพสต “Somsak Jeamteerasakul” จ�านวน 5 คน, คดเผาซ มเฉลมพระเกยรต รวมทงการออกหมายเรยก “การตน” ชนกนนท รวมทรพย นกกจกรรม ซงแชรขาวพระราชประวตรชกาลท 10 ของบบซไทยเชนเดยวกบ “ไผ” จนน�าไปสการลภยทางการเมองของเธอ

ในป 2560 แมรายงานการด�าเนนคดดวยมาตรา 112 จะลดลง แตปรากฏการใชมาตรการอนแทน เชน การอางค�าสงหวหนา คสช. ท 3/2558 เพอควบคมตวนายเจรญชย แซตง นกกจกรรมผเรยกรอง

53 ส�านกงานต�ารวจแหงชาต (สตช.) เคยมการแถลงขาวเมอวนท 9 พ.ย. 2559 ระบวาหลงจากวนท 13 ต.ค. 2559 มผถกด�าเนนคดตามมาตรา 112 จ�านวน 27 คด เจาหนาทสามารถตดตามตวมาด�าเนนคด 10 ราย ดในศนยทนายความเพอสทธมนษยชน (15 พ.ย. 2559) “1 เดอนหลงการสวรรคต: ประมวลสถานการณความขดแยงและการด�าเนนคดมาตรา 112” http://www.tlhr2014.com/th/?p=2754



ใหยกเลกมาตรา 112 ในคายทหาร หรอการตดตามตวผใชอนเทอรเนตถงบาน เพราะกดไลค (Like) หรอกดตดตาม (Follow) เพจการเมองบางเพจทแสดงความคดเหนเกยวกบสถาบนกษตรย54

ในยคของ คสช. แทบไมมการรณรงคหรอจดเวทสาธารณะในประเดนมาตรา 112 ภายในประเทศ ทงทกอนหนานยงมการรณรงคใหแกไขหรอยกเลกมาตรา 112 และการอภปรายถงปญหาการบงคบใชตอสาธารณะยงมอยพอสมควร

• ขอหายยงปลกปน (มาตรา 116 ประมวลกฎหมายอาญา)

กอนรฐประหารป 2557 ขอหา “ยยงปลกปน” เปนฐานความผดทถกบงคบใชคอนขางนอย แตหลงรฐประหาร ขอหานกลายเปนเครองมอหลกอยางหนงทเจาหนาทรฐใชด�าเนนคดเพอปดกนการแสดงออกของประชาชน ทงยงก�าหนดใหเปนความผดทอย ในอ�านาจพจารณาพพากษาคดของศาลภายใต ประกาศ คสช. ฉบบท 37/2557 อกดวย

จนถง 30 เมษายน 2561 มการด�าเนนคดดวยมาตรา 116 อยางนอย 37 คด มผถกด�าเนนคดอยางนอย 92 คน หากแบงตามเนอหาการแสดงความคดเหน พบวา การน�าเสนอขอมลคดคานหรอวพากษวจารณ คสช. หรอหวหนา คสช. เปนพฤตการณทถกด�าเนนคดมากทสดถง 20 คด สวนการแสดงความเหนอน เเมไมไดกลาวถง คสช. โดยตรง เเตกระทบถงอ�านาจ คสช. เชน สงจดหมายวจารณรางรฐธรรมนญ หรอสอสารโดยใชสสญลกษณอยางขนเเดง กถกด�าเนนคดดวยเชนกน

อยางไรกตาม มอยางนอย 7 คดทอยการทหารเเละพนกงานอยการสงไมฟองคด หรอศาลสงจ�าหนายคด เนองจากลกษณะการเเสดงความเหนหรอพฤตการณไม ครบองคประกอบความผดตามมาตรา 116 เชน กรณรนดาโพสตขอความวา พล.อ.ประยทธโอนเงนหมนลานไปสงคโปร ตอมาทงศาลอาญาและศาลทหารมความเหนพองกนวาคดน ไมเขาองคประกอบความผดตามมาตรา 116 เปน

54 ดในรายงานศนยทนายความเพอสทธมนษยชน (22 ธ.ค. 2560) “1 ป การคมขง ‘ไผ ดาวดน’ กบสถานการณมาตรา 112 ในรอบป 2560” http://www.tlhr2014.com/th/?p=5864 และศนยทนายความเพอสทธมนษยชน (28 ธ.ค. 2559) “เมอคนกดไลค-กดฟอลโลวเฟซบกถกเจาหนาทตดตามตว” http://www.tlhr2014.com/th/?p=3133

คดหมนประมาทธรรมดา ศาลทหารจงสงจ�าหนายคด หรอกรณธรวรรณถายรปกบขนน�าสแดงทมลายเซน ดร.ทกษณ ชนวตร ลงในหนงสอพมพ และถกเจาหนาททหารกลาวหา แตภายหลงอยการทหารมความเหนสงไมฟองคด

กลาวไดวามาตรา 116 ถกตความและน�าไปใชด�าเนนการกบผคดคาน คสช. ท�าใหการใชเสรภาพในการแสดงออกโดยสงบกลายเปนการยยงปลกปนใหเกดความกระดางกระเดองในหมประชาชน และท�าใหเกดลกษณะการตความให “รฐบาล” มสถานะเทากบ “รฐ” และความมนคงของ คสช. หรอกองทพ เทากบ “ความมนคงของรฐ” ทงททงสองประการนไมใชสงเดยวกนแตอยางใด

• ค�าสงหวหนา คสช. เรองหามชมนมทางการเมอง และ พ.ร.บ.ชมนมสาธารณะ พ.ศ.2558

หลงประกาศกฎอยการศก เมอวนท 22 พฤษภาคม 2557 คสช. มประกาศ ฉบบท 7/2557 หามมใหประชาชนชมนมมวสมตงแต 5 คน ขนไป ก�าหนดโทษจ�าคกไมเกน 1 ป ปรบไมเกน 20,000 บาท หลงประกาศยกเลกกฎอยการศกกมค�าสงหวหนา คสช. ท 3/2558 มาบงคบใชแทน โดยขอ 12 หามมใหชมนมหรอมวสมทางการเมองตงแต 5 คนขนไป หากผใดฝาฝนตองระวางโทษจ�าคกไมเกน 6 เดอน หรอปรบไมเกน 10,000 บาท หรอทงจ�าทงปรบ ตอมาสภานตบญญตแหงชาตยงเหนชอบใหพระราชบญญตการชมนมสาธารณะ พ.ศ.2558 มผลบงคบใชเมอวนท 13 สงหาคม 2558

ภายใตการบงคบใชชดกฎหมายเกยวกบการชมนมดงกลาว รฐบาลทหารใชทงค�าสงหวหนา คสช. และ พ.ร.บ.ชมนมฯ มาจ�ากดเสรภาพในการชมนม หรอการจดกจกรรมสาธารณะตางๆ ในเวลาเดยวกนทงทในทางกฎหมายเเลว ค�าสงฉบบดงกลาวขดตอมาตรา 44 แหงรฐธรรมนญ พ.ศ.2560 ซงรบรองหลกการใชเสรภาพในการชมนมและตองยกเลกไปโดยปรยายเพราะม พ.ร.บ.ชมนมฯ ซงเปนกฎหมายในเรองเดยวกนบงคบใชเเลว55

จนถง 30 เมษายน 2561 มบคคลถกด�าเนน

55 ดเพมเตมในศนยทนายความเพอสทธมนษยชน (1 เม.ย. 2561) “3 ป สงเสมอนกฎหมาย” ใหอ�านาจทหารกวางขวาง ขาดการตรวจสอบ ในนาม “ค�าสงหวหนา คสช.ท 3/58” http://www.tlhr2014.com/th/?p=6768



คดขอหาฝาฝนชมนมทางการเมองตงแต 5 คนขนไป อยางนอย 378 คน คดเปน 50 คด บางชวงมผ ถกด�าเนนคดจ�านวนมาก เชน ชวงลงประชามตรางรฐธรรมนญ มผ ถกด�าเนนคดจากการเปดศนยปราบโกงประชามตโดยแนวรวมประชาธปไตยตอตานเผดจการแหงชาต (นปช.) ในหลายจงหวด รวม 142 คน หรอการชมนมของคนอยากเลอกตงชวงตนป 2561 รวม 8 คด มผถกด�าเนนคดแลว 106 คน

สวนของ พ.ร.บ.ชมนมฯ เอง ยงมปญหาในบทบญญตเเละการบงคบใชหลายประการ ซงกระทบตอการใชเสรภาพในการชมนม มากกวาคมครองสทธ เชน ก�าหนดใหแจงการชมนมลวงหนาไมนอยกวา 24 ชวโมง ใหอ�านาจเจาหนาทสงแกไขสถานทชมนม และก�าหนดเงอนไขได ซงในทางปฏบตเจาหนาทใชดลพนจตความปดกนสทธในการชมนมและสรางภาระใหผ ชมนมจนไมสามารถชมนมได

ถง 30 เมษายน 2561 มผ ถกด�าเนนคดดวย พ.ร.บ.ชมนมฯ อยางนอย 214 คน นบเปน 15 คด สวนใหญเปนกลมชาวบานทชมนมเรยกรองหรอคดคานโครงการสาธารณะในพนทตางๆ เชน การชมนมคดคานการยาย บขส. ทจงหวดขอนแกน การชมนมของกลมประมงพนบาน 18 จงหวดเรยกรองใหยกเลกมาตรา 34 ของพระราชก�าหนดการประมง การรวมตวกนตรวจสอบรถขนแรของกลมชาวบานคดคานเหมองทองในจงหวดพจตร การชมนมคดคานโรงไฟฟาถานหนเทพา โดยผชมนมเดนทางไปยนหนงสอถง พล.อ.ประยทธ จนทรโอชา การชมนมของชาวบาน กลมฅนรกษบานเกด คดคานเหมองทองในจงหวดเลย โดยรวมตวกนทหนา อบต. ระหวางการประชม เปนตน

• พ.ร.บ.คอมพวเตอร พ.ศ.2550

เดมการบงคบใช พ.ร.บ.คอมพวเตอร ฯ พ.ศ.2550 กอนหนาการรฐประหาร มปญหาหลายประการอยกอนแลว โดยเฉพาะมาตรา 14 (1) ซงบญญตวาการน�าเขาสระบบคอมพวเตอรซงขอมลอนเปนเทจ โดยประการทนาจะเกดความเสยหายแกผอนหรอประชาชนตองไดรบโทษ ถกน�ามาใชกลาวหาในความผดฐานหมนประมาทจ�านวนมาก หลงรฐประหาร เจาหนาททหารยงน�าขอหานมาใชในกลาวหาผ น�าเสนอหรอวพากษวจารณการใชอ�านาจของทหาร แม พ.ร.บ. ฉบบนจะถกแกไขในป 2560 ใหมาตรา 14 (1) ไมรวมถงการกระท�าความผดฐานหมนประมาทตามประมวลกฎหมายอาญา แตกยงมการบงคบใช

ในลกษณะทจ�ากดเสรภาพในการแสดงความคดเหนและทบซอนกบฐานความผดขางตนหลายกรณ เชน คดนายไมตร จ�าเรญสบสกล นกกจกรรมชาวลาห ซงถกเจาหนาททหารกลาวหาหลงโพสตขอความระบวา มเจาหนาททหารเขาไปตบหนาชาวบานลาหหลายคนขณะนงผงไฟอย คดนศาลจงหวดเชยงใหมพพากษายกฟอง หรอคดนายธนพร อดมสน ถกเจาหนาททหารกลาวหาวาโพสตขอความซ�าเตมผเสยชวตจากเหตการณเฮลคอปเตอรของรองแมทพภาคท 3 ตก ประกอบกบภาพช 3 นวของตน และคดวฒนา เมองสข นกการเมองพรรคเพอไทย ถกกลาวหาจากการโพสตขอความวพากษวจารณรฐบาล คสช. วานบจากยดอ�านาจการปกครอง บานเมองตกต�าอยางไมเคยปรากฏมากอน โดยมขอความเสยดส พล.อ.ประยทธ จนทรโอชา และ พล.อ.ประวตร วงศสวรรณ ประกอบดวย

• ขอหาดหมนศาล และขอหาละเมดอ�านาจศาล

ขอหาละเมดอ�านาจศาล ตามมาตรา 30-33 แหงประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง และขอหาดหมนศาล ตามมาตรา 198 แหงประมวลกฎหมายอาญา เปนอกสองขอหาทถกน�ามาใชด�าเนนคดกบนกกจกรรม นกวชาการ หรอนกการเมอง ซงวพากษวจารณบทบาทของศาลและการใชอ�านาจของตลาการหลงการรฐประหาร โดยมวตถประสงคใหยตการกระท�านน หากพจารณาขอเทจรงในแตละคด จะเหนวาพฤตกรรมทถกกลาวมความคลมเครอ เปดชองใหขอกลาวหาดงกลาวถกหยบยกมาใชควบคมเสรภาพในการแสดงออกของประชาชน56 เชน คดทนายอานนท น�าภา โพสตเฟซบ กวพากษวจารณค�าพพากษาในคด 7 นกศกษาทถกกลาวหาละเมดอ�านาจศาล และโพสตบทกวถง “มหาตลาการ” หรอคดของนายวฒนา เมองสข ทถกกลาวหาจากการโพสตวพากษวจารณ คสช. และวพากษวจารณการท�างานของศาลฎกาแผนกคดอาญาของผ ด�ารงต�าแหน งทางการเมองในคดจ�าน�าขาว

56 ดเพมเตมในศนยทนายความเพอสทธมนษยชน (29 ม.ย. 2560) “ขอบเขตการกระท�าทเปนการละเมดอ�านาจศาล: มองกฎหมายตางประเทศแลวยอนดไทย” http://www.tlhr2014.com/th/?p=4552 และศนยทนายความเพอสทธมนษยชน (11 มกราคม 2561) “10 เรองควรร วาดวยขอหา “ดหมนศาล”” http://www.tlhr2014.com/th/?p=5947



นอกจากน นายวฒนา เมองสข ยงถกด�าเนนคด ฐานละเมดอ�านาจศาลอก 2 คด จากการใชเฟซบกไลฟในศาลอาญา และจากการใหสมภาษณสอมวลชนหนาศาลอาญา กรณ 7 นกศกษา ทถกกลาวโดยตรงจากศาลขอนแกนวาการท�ากจกรรมนอกรวศาลเพอใหก�าลงใจ ‘ไผ ดาวดน’ นนละเมดตออ�านาจตลาการ แมจะกจกรรมจะด�าเนนไปดวยความสงบเรยบรอยกตาม รวมถงกรณทศาลฎกาพพากษาลงโทษจ�าคก 1 เดอนนางสดสงวน สธสร อาจารยมหาวทยาลยธรรมศาสตร จากการเขารวมกบกลมคนเสอแดงวางพวงหรดหนาศาลแพงรชดาฯ เพอคดคานค�าสงศาลทหามใช พ.ร.ก.ฉกเฉนฯ กบการชมนมของ กปปส.

• ขอหาอนๆ

นอกจากขอหาขางตน ในยค คสช. ยงมขอหาอนทถกน�ามาใชจ�ากดสทธเสรภาพในการแสดงออกของประชาชน หลายขอหาเปนความผดเลกนอย เชน ขอหา ตาม พ.ร.บ.รกษาความสะอาดฯ พ.ศ.2550 หรอขอหาใชเครองขยายเสยงโดยไมไดรบอนญาต ตาม พ.ร.บ.ควบคมการโฆษณาฯ พ.ศ.2493 รวมทงขอหาในประมวลกฎหมายอาญาทไมถกใชมากนก อยางขอหาองย-ซองโจร ตามมาตรา 209-210 ถกน�ามาใชในคดสงจดหมายวจารณรางรฐธรรมนญทจงหวดเชยงใหม หรอคดกอตงพรรคแนวรวมปฏวตเพอประชาธปไตย เปนตน

ขอหาส�าคญอกขอหาหนง ซงถกใชเปนเครองมอในการจ�ากดเสรภาพในการแสดงออกชวงระหวางการลงประชามตรางรฐธรรมนญ คอ พ.ร.บ.วาดวยการออกเสยงประชามตรางรฐธรรมนญ พ.ศ.2559 มาตรา 61 วรรค 2 ซงถกน�ามาใชกบนกกจกรรมและประชาชนทออกมารณรงคหรอแสดงออกไมรบรางรฐธรรมนญ แมภายหลงศาลยตธรรมจะพพากษายกฟองในบางคด57 แตการบงคบใชกฎหมายดงกลาว ชใหเหนถงการน�า พ.ร.บ. ฉบบนมาเปนเครองมอ ควบคมเสรภาพในการแสดงออกชวงการลงประชามตมากกวาอ�านวยการใหงานดงกลาวบรรลวตถประสงค

นอกจากน คดทเกยวของกบการลงประชามตซงถกฟองในศาลทหาร รวมกบขอหาฝาฝนค�าสง

57 เชน คดนายสามารถแปะใบปลวโหวตโนทจงหวดเชยงใหม, คด 5 นกกจกรรม-นกข าว ครอบครองสตกเกอร โหวตโนทจงหวดราชบร , คดไผ -วศนแจกเอกสาร “7 เหตผลไมรบรางรฐธรรมนญ” ทอ�าเภอภเขยว รวมทงคดคดฉกบตรประชามตของ 3 นกกจกรรม

หวหนา คสช. หรอมาตรา 116 ประมวลกฎหมายอาญายงคงไมสนสดและด�าเนนไปอยางลาชาแมรฐธรรมนญ พ.ศ.2560 ประกาศใชแลว เชน คดสงจดหมายวจารณรฐธรรมนญ คดจดกจกรรมพดเพอเสรภาพ และคดแจกเอกสารประชามตบางพล58

ขณะเดยวกน ยงมคดอกประเภททแมไมเกยวกบการใชเสรภาพในการแสดงออกภายหลงรฐประหาร แตผถกกลาวหากลบถกจ�ากดสทธทจะไดรบการพจารณาคดทเปนธรรมในยคของ คสช. เพราะถกด�าเนนคดในขอหาเกยวกบอาวธ ตาม พ.ร.บ.อาวธปน เครองกระสน วตถระเบด ดอกไมเพลง และสงเทยมอาวธ พ.ศ.2490 ซงประกาศ คสช. ฉบบท 50/2557 ก�าหนดใหศาลทหารมอ�านาจพจารณาพพากษาคดประเภทดงกลาว ปจจบนพบวามคดประเภทนถงรอยละ 91.9 ของคดพลเรอนทงหมดทขนศาลทหารทงผ ถกกลาวหาสวนใหญไมมความเกยวของกบประเดนทางการเมองหรอการกอความ รนแรงใดๆ เพยงแต ครอบครองอาวธป นทไม มทะเบยน หรอถกจบกมเพราะเปนผลจากการสบหาความผดอน เชน ความผดเกยวกบยาเสพตด หรอความผดเกยวกบการบกรก แตเจาหนาทตรวจพบอาวธ จงถกฟองรองด�าเนนคดในศาลทหารไปดวย59

• ผลพวงจากการใช “กระบวนการทางกฎหมาย” ของคณะรฐประหาร

รปแบบการใชขอกลาวหาทาง “กฎหมาย” และ “กระบวนการยตธรรม” เปนเครองมอปดกนการแสดงออก น�าไปสภาระทางคดของผถกกลาวหา ทงภาระคาใชจาย ผลกระทบทางจตใจ ระยะเวลาทตองเสยไประหวางตอสคด คดในศาลทหารจ�านวนมากใชเวลายาวนานในการตอสคด เนองจากรปแบบการพจารณาทนดสบพยาน 2-3 เดอนตอนด ท�าใหการพจารณาไมตอเนองอยางในศาลยตธรรม ผานมา 4 ป คดทถกกลาวหาตงแตหลงรฐประหารใหมๆ หลายคดยงสบพยานไดเพยงไมกปาก และตองใชเวลาอก

58 ดรายงานศนยทนายความเพอสทธมนษยชน (7 เม.ย. 2560) “รฐธรรมนญใหมประกาศใช แต “ผตองหาประชามต” กวา 104 ราย ยงถกด�าเนนคด” http://www.tlhr2014.com/th/?p=3924

59 ดเรองนโดยละเอยดในรายงานศนยทนายความเพอสทธมนษยชน (26 เม.ย. 2560) “สองดหลาก “คดอาวธ” ในศาลทหาร: ปนแกป ปนโบราณ จบท�าไมแตพบปน ครอบครองระเบดหวงฆาตวตาย” http://www.tlhr2014.com/th/?p=4116



หลายปกวาจะพจารณาเสรจสน

ขณะทการด�าเนนคด ยงน�าไปสการม “นกโทษการเมอง” ถกคมขงในเรอนจ�าอยางตอเนอง โดยเฉพาะในคดมาตรา 112 ซงโดยมากไมไดรบการประกนตวระหวางพจารณา รวมทงคดทเกยวของกบอาวธ ทบางสวนถกกลาวหาจากการกระท�าทมเหตจงใจทางการเมอง ตลอด 4 ปทผานมา จงม “นกโทษการเมอง” เขาออกเรอนจ�าอยเปนระยะ ทงผตองขงในเรอนจ�ายงเผชญกบขอจ�ากดดานสทธเสรภาพ และเผชญกบสภาพความเปนอยในเรอนจ�าทอยในภาวะต�ากวามาตรฐานระหวางประเทศอกดวย60

การด� า เนนคด ท งข อหาฝ าฝ นการเร ยกรายงานตว มาตรา 112 และขอหาเกยวกบอาวธ ยงน�าไปส การผลกดนใหเกดกล มผ ลภยทางการเมองจ�านวนมากในประเทศตางๆ ทงในอาเซยน ยโรป หรอสหรฐอเมรกา ไมนอยกวา 86 ราย ผลภยบางสวนทราบวามการออกหมายจบในคดมาตรา 112 ขณะทจ�านวนมาก แมยงไมแนชดวามการออกหมายจบหรอไม กมความสมเสยงและความกงวลตอการถกจบกมด�าเนนคดดงกลาว จงเลอกเดนทางออกนอกประเทศ

ในอนาคตแม คสช. จะหมดอ�านาจ มการเลอกตงเกดขน แตการด�าเนนคดทางการเมองทยงไมสนสด ปญหานกโทษการเมอง และผลภยทางการเมองจะยงคงอยกบสงคมไทยตอไป a

60 ด ร ายงาน เ ร อ งสภาพ เร อนจ� า ไทยหล งการรฐประหาร โดยองคกรสมาพนธสทธมนษยชนสากล (FIDH) “BEHIND THE WALLS :A look at conditions in Thailand’s prisons after the coup” (2017) https://www.fidh.org/IMG/pdf/rapport_thailand_688a_web.pdf และดในรายงานศนยทนายความเพอสทธมนษยชน (19 ก.ย. 2559) “เรอนจ�ากบการปดลอมสทธของผ ตองขงในการไดพบญาตและทนายความ” http://www.tlhr2014.com/th/?p=2112



จากภาพรวมของระบอบ คสช. ทงในทางการเมอง การสรางระบอบกฎหมาย และสถานการณการละเมดสทธมนษยชน ศนยทนายความเพอสทธมนษยชนมขอเสนอตอการจดการผลพวงทเกดขน เพอยบยงไมใหผลพวงเหลานนไดรบการรองรบและบงคบใชเปนกฎเกณฑซงขดแยงกบคณคาในสงคมประชาธปไตย และเพอให กลไกของระบบกฎหมายปกตสามารถด�าเนนไดโดยปราศจากการชน�าจากทหาร โดยมผลเปนการคมครองสทธเสรภาพของประชาชน ตลอดจนเพอประโยชนในเยยวยาแกผ ไดรบผลกระทบและน�าตวผ กระท�าความผดในกรณละเมดสทธมนษยชนมาลงโทษในอนาคต ดงน

1 . แยกทหารออกจากการใช อ� านาจอธปไตยของประชาชน

จากผลตอเนองของการขยายเขตแดนของกรอบคดและปฏบตการแบบทหาร ตลอดจนการเขาแทรกแซงการใชอ�านาจอธปไตยในสถาบนทางการเมองตางๆ โดยกองทพ จง

ตองจ�ากดบทบาทของทหาร โดยแยกเดดขาดจากการใชอ�านาจอธปไตยซงเปนอ�านาจของประชาชนโดยแท อยางนอยทสด ทหารตองยตการด�ารงต�าแหนงและการปฏบตการในงานบรหาร นตบญญต และในคณะกรรมการชดตางๆ ทงหมด ตองจดการเลอกตงทวไปอยางเปนธรรมและโดยเรวทสด และตองแกไขมาตรา 269 ของรฐธรรมนญ พ.ศ.2560 ทใหอ�านาจ คสช. แตงตงสมาชกวฒสภาจ�านวน 250 คน โดยการเสนอชอจาก กกต.

นอกจากน ร ฐบาล ทมาจากการเลอกตงตองจดใหมกระบวนการเยยวยาแกประชาชนผ ได รบผลกระทบจากการกระท�าของเจาหนาททหารทเขามาใชอ�านาจอธปไตยแทนตน โดยการน�าตวผกอการรฐประหารเขาสการพจารณาคด สรางระบบทประชาชนและหนวยงานอนสามารถควบคมและตรวจสอบการท�างานของกองทพได ตองด�าเนนการปฏรปกรอบคดเรองความมนคงควบคกบการเคารพซงสทธเสรภาพของประชาชน ตลอดจนเปดเผยขอมล วตถประสงค และรปแบบการจดเกบขอมลของประชาชนทกระท�าโดยกองทพหรอหนวยงานตางๆ ภายหลงจากการรฐประหารในป 2557 ตอสาธารณะ

2. จดการกบผลพวงทางกฎหมายของ คสช.

ดานผลพวงทางกฎหมายในระบอบ คสช. ศนยทนายความเพอสทธมนษยชนมขอเสนอใหทบทวนผลพวงทางกฎหมายดงกลาว เพอน�าพาสงคมเขาสภาวะทกลไกทางกฎหมายสามารถค มครองสทธเสรภาพของประชาชนไดตามหลกนตรฐ และเพอใหระบบตรวจสอบการใชอ�านาจของรฐสามารถกระท�าไดอยางมประสทธภาพ ทงจากประชาชนเองและโดยองคกรตลาการ โดยแบงชดกฎหมายออกเปน 2 กลม ประกอบดวย

ชดท 1 กฎหมายทมาจากโครงสรางหรอว ธการออกโดยมชอบ กล าวคอ ชดกฎหมายทออกโดยคณะบคคลใดบคคลหนงซงมไดมาจากฐานการใชอ�านาจนตบญญตของ

บทสรป และข อเสนอ

ตอการจดการผลพวงจาก รฐประหาร



ประชาชน ไดแก รฐธรรมนญ ประกาศ คสช. ค�าสง คสช. และค�าสงหวหนา คสช. ตองไดรบการทบทวนผานกระบวนการมสวนรวมของประชาชน ไมวาบคคลหรอกลมบคคลทจะด�าเนนการทบทวนนน อย ในรปแบบของคณะกรรมการ พรรคการเมอง หรอหนวยงานรฐ/องคกรอสระกตาม

หลงจากการทบทวนดวยกระบวนการดงกลาว อยางนอยทสดและโดยเรวทสด ตองยกเลกและแกไขบางมาตราในรฐธรรมนญ พ.ศ.2560 เชน ยกเลกมาตรา 265 และมาตรา 279 ซงรบรองความชอบดวยกฎหมายและการกระท�าของคณะรฐประหารในมาตรา 44 มาตรา 47 และมาตรา 48 ตามรฐธรรมนญ (ฉบบชวคราว) พ.ศ.2557 และตองทบทวนเพอแกไขมาตรา 255 ซงบญญตวธการแกไขบทบญญตในรฐธรรมนญ พ.ศ.2560 ทงน เพอเปดชองใหประชาชนสามารถเขาชอเสนอกฎหมายทมผลเปนการยกเลกหรอแกไขบทบญญตในรฐธรรมนญฉบบนได โดยใหกระบวนการดงกลาวเปนการเยยวยาความไมเปนอสระและความไมเปนธรรมในชวงการลงประชามตรบหรอไมรบรางรฐธรรมนญฉบบ พ.ศ.2560

เชนเดยวกนกบขอเสนอตอการยกเลกหรอแกไขรฐธรรมนญ พ.ศ.2560 ศนยทนายความเพอสทธมนษยชนเหนวา ตองยกเลกประกาศ คสช. ค�าสง คสช. และค�าสงหวหนา คสช. ทละเมดตอหลกสทธมนษยชนอยางรายแรงโดยทนท เชน การก�าหนดใหการกระท�าความผดบางประการอยในการพจารณาของศาลทหาร ตามประกาศ คสช. ฉบบท 37/2557 ฉบบท 38/2557 และฉบบท 51/2557 การหามชมนมหรอมวสมทางการเมองตงแต 5 คนขนไป และการใหอ�านาจเจาหนาททหารลดรอนสทธเสรภาพของประชาชนตามค�าสงหวหนา คสช. ท 3/2558 และค�าสงหวหนา คสช. ท 13/2559 เปนตน

กฎหมายระดบพระราชบญญตซงออกโดย สนช. สบเนองจากกระบวนการออกกฎหมายดงกลาวขาดการมสวนรวมจากประชาชนทงทางตรงและทางออม เบองตน ศนยทนายความเพอสทธมนษยชนจงมขอเสนอวา ควรจ�าแนกสาระส�าคญและผลกระทบซงเกดจากการบงคบใชพระราชบญญตนน ดวยการทบทวนเจตนารมณและเนอหาของพระราชบญญตซงจ�ากดสทธเสรภาพของประชาชนเปนล�าดบแรก เชน พ.ร.บ.การชมนมสาธารณะ พ.ศ.2558 รวม

ถง พ.ร.บ.การจดท�ายทธศาสตรชาต พ.ศ.2560 พ.ร.บ.แผนและขนตอนการด�าเนนการปฏรปประเทศ พ.ศ.2560 ซงตราโดยละเมดตอสทธของประชาชนในการก�าหนดเจตจ�านงของนเอง และสทธทจะมสวนรวมในการบรหารกจการสาธารณะ แตกลบมผลบงคบใชเปนการควบคมสทธเสรภาพของประชาชนในอนาคตหลายประการ

ชดท 2 กฎหมายทอยในกระบวนการบงคบใชโดยมชอบ กลาวคอ ชดกฎหมายซงเปนความผดทางอาญาทมผลบงคบใชอยแลว แตถกเจาหนาทตความและบงคบใชอยางเขมขนหลงการรฐประหาร โดยไมสอดคลองตอเจตนารมณและกลายเปนเครองมอทางการเมองในการจดการกบบคคลซงเหนตางหรอวพากษวจารณการท�างานของ คสช. เชน ความผดฐานหมนประมาทพระมหากษตรย ตามมาตรา 112 ประมวลกฎหมายอาญา ความผดฐานยยงปลกปน ตามมาตรา 116 ประมวลกฎหมายอาญา ความผดเกยวกบคอมพวเตอร (โดยเฉพาะมาตรา 14 ของ พ.ร.บ.ว าด วยการกระท�าความผดเกยวกบคอมพวเตอร พ.ศ.2550 และทแกไขเพมเตม) ความผดฐานละเมดอ�านาจศาล (มาตรา 30-33 ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง) และความผดฐานดหมนศาล (มาตรา 198 ประมวลกฎหมายอาญา) เปนตน ศนยทนายความเพอสทธมนษยชนเสนอใหมการทบทวนองคประกอบทางกฎหมายและโทษทางอาญาของความผดในแตละฐาน เนองจากเปนชดกฎหมายทมลกษณะเปนการจ�ากดการใชเสรภาพในการแสดงออกและการชมนมโดยสงบ ดงนน จงตองมการแกไขเพมเตมใหสอดคลองกบหลกสทธมนษยชน ทการจ�ากดสทธของบคคลตองไดสดสวนและเปนไปตามความจ�าเปนในระบอบประชาธปไตย

นอกจากน ชดกฎหมายทง 2 กลม ทถกบงคบใชต อกล มบคคลซงถกด�าเนนคดดวยความผดฐาน ดงกลาว ตองไดรบการทบทวนทงในระดบภาพรวมและเปนรายคด เพอน�าไปสขอเสนอแนะเยยวยาเปนรายบคคลตอไป (รายละเอยดปรากฏในขอ 4)

3. ปฏ รปกระบวนการยตธรรมทางอาญา และการใช ฐานกฎหมายด านสทธมนษยชนส ง เสรม ให ศาล วน จฉ ย และมค� าพ พากษารบรองสทธพลเมองและสทธทางการเมองของประชาชน

การสรางระบอบกฎหมายใหมซงกลายเปน



ผลพวงทางกฎหมายของ คสช. ยงเกดขนควบคกบการพจารณาคดทางการเมองของศาลยตธรรมและศาลทหาร ดงนน เพอประโยชนในการปฏรปกระบวนการยตธรรมดงกลาว ศนยทนายความเพอสทธมนษยชนเหนวาตองแยกทหารออกจากทกสวนของการด�าเนนคดอยางเดดขาด มรายละเอยดในขอเสนอตอการปฏรปกระบวนการยตธรรมทางอาญาทงระบบ ดงน

การปฏรปกระบวนการยตธรรมในชนศาล ตองยกเลกการน�าพลเรอนเขาสการพจารณาของศาลทหาร เพอยนยนหลกความเปนกลางและความเปนอสระของศาล พนกงานอยการ และพนกงานสอบสวน ตองยนยนวาผถกกลาวหาจะไดรบสทธในการพจารณาคดอยางเปนธรรม โดยเฉพาะสทธในการเขาถงพยานหลกฐาน สทธทจะไดรบการปลอยชวคราว และสทธทจะไดรบการพจารณาคดอยางเปดเผย นอกจากน ตองออกกฎหมายใหผถกกลาวหาซงไมมสทธอทธรณฎกาในศาลทหาร เนองจากคดเกดขนระหวางประกาศใชกฎอยการศก ใหสามารถอทธรณฎกาตอศาลยตธรรมได และขอรบการเยยวยาจากรฐทงในรปแบบทเปนตวเงนและมใชตวเงน

รฐควรต องประกนระบบการตรวจสอบถวงดลระหวางองคกรตลาการกบประชาชน ซงเปนเจาของอ�านาจอนแทจรงตามระบอบประชาธปไตย ใหศาลตองสามารถวพากษวจารณไดดวยการยกเลกโทษอาญาในความผดฐานละเมดอ�านาจศาล ทงตามมาตรา 30 – มาตรา 33 แหงประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง และมาตรา 38 - มาตรา 39 แหง พ.ร.บ.ประกอบรฐธรรมนญวาดวยวธพจารณาของศาลรฐธรรมนญ พ.ศ.2560

การปฏรปกระบวนการยตธรรมในชนอยการ ตองยกเลกการเขามาก�ากบและควบคมการใชดลพนจในการสงคดของพนกงานอยการไมวาทางตรงหรอทางออม ตลอดจนสรางระบบการตรวจสอบถวงดลระหวางการปฏบตงานของพนกงานอยการและพนกงานสอบสวน โดยการยกเลกประกาศ คสช. ฉบบท 115/2557 ทก�าหนดใหเจาพนกงานฝายต�ารวจมดลพนจเหนอพนกงานอยการในการพจารณาสงฟองหรอไมฟองคด

นอกจากน ต องยตการด�าเนนคดซ งเป นผลมาจากการใชกฎหมายเปนเครองมอปราบปรามบคคลซงเหนตางดวยการใชชองทางสงไมฟองคด ทงตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา และ

ตาม พ.ร.บ.องคกรและพนกงานอยการ พ.ศ.2553 และทายทสด รฐตองยกเลกค�าสงหวหนา คสช. ท 51/2561 ทใหอ�านาจ กอ.รมน. ทงระดบภาคและระดบจงหวดชน�าการปฏบตงานของพนกงานอยการในแงการอ�านวยความยตธรรมในคด และการรกษาความมนคงของรฐอยางเรวทสด

การปฏรปกระบวนการยตธรรมในชนต�ารวจ เชนเดยวกบการปฏรปกระบวนการยตธรรมในชนอยการ จ�าเปนอยางยงทตองยกเลกนโยบายซงออกโดยค�าสงหวหนา คสช. ท 7/2559 ทก�ากบควบคมการปฏบตงานของเจาหนาทต�ารวจ และสรางระบบการตรวจสอบการใชดลพนจของพนกงานสอบสวนมใหถกชน�าโดยทหารตงแตเรมตนการด�าเนนคด โดยเฉพาะกรณทมผรบมอบอ�านาจจาก คสช. เปนผรองทกขกลาวโทษ ยกเลกกระบวนการรวบรวมพยานหลกฐานทไดมาระหวางการควบคมหรอการซกถามของทหารซงอยบนฐานของกฎอยการศก ประกาศ คสช. และ/หรอค�าสงหวหนา คสช. ตลอดทงยกเลกประกาศและค�าสง คสช. และค�าสงหวหนา คสช. ทใหอ�านาจแกทหารเปนเจาพนกงานและเปนพนกงานสอบสวนในความผดฐานทถกก�าหนดโดยประกาศหรอค�าสง ตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญาทงหมด

สวนในศาลปกครองและศาลรฐธรรมนญ ศนย ทนายความเพอสทธมนษยชนมข อเสนอว า องคกรดงกลาว โดยการสนบสนนของรฐและภาคประชาสงคม ควรเปนแบบอยางแกศาลอนในการน�าพนธกรณระหว างประเทศด านสทธมนษยชนมาเปนฐานในการวนจฉยคดและสรางบรรทดฐานในการรบรองสทธพลเมองและสทธทางการเมองของประชาชน ผานการพจารณาพพากษาคด (Strategic Litigation Human Rights Based Approach)

4. เยยวยาประชาชนผ ได รบผลกระทบจากการใช อ�านาจของทหาร

ส�าหรบบคคล กลมบคคล และชมชน ซงเปนผ ไดรบผลกระทบจากการใชอ�านาจของ คสช. และ เจาหนาททหารตลอด 4 ปหลงการรฐประหาร ศนยทนายความเพอ สทธมนษยชนมข อเสนอต อการเยยวยาประชาชนกลมน โดยแบงเปน 2 ประเภท ตามรปแบบการละเมดสทธมนษยชน คอ

ประเภทท 1 การเยยวยาประชาชน กรณถกละเมดสทธมนษยชนแตไมถกด�าเนนคด ไดแก บคคลทยอมรบขอตกลงอนจ�ากดสทธบางประการ



ตาม MOU ทจดท�าโดยเจาหนาททหาร บคคลทลภย ทางการเมอง และบคคลทถกตดตาม ขมข หรอควบคมตวโดยเจาหนาทรฐ อนละเมดตอสทธในความเปนสวนตวและสทธทจะไมถกควบคมตวโดยมชอบ โดยศนยทนายความเพอสทธมนษยชนเสนอใหรฐเปดเผย ขอมลและจ�านวนบคคลในกลมดงกลาวทงหมด และรวบรวมขอมลผไดรบผลกระทบตามการจดมาตรฐานเทยบกบหลกการสทธมนษยชนระหวางประเทศ โดยเฉพาะกตการะหวางประเทศวาดวยสทธพลเมองเเละสทธการเมอง (ICCPR) สงตอ และสรางใหมหนวยงานรบเรองรองเรยนและรบขอเสนอแนะจากประชาชนผ ไดรบผลกระทบโดยตรงจากการละเมดสทธมนษยชนดงกลาว

นอกจากน รฐบาลและ คสช. ตองยกเลกค�าสง กฎ หรอการกระท�า ซงมผลจ�ากดเสรภาพในการเดนทาง เสรภาพในการแสดงความคดเหน เสรภาพในการชมนม ตลอดทงการจดการทรพยสนและการเงน ซงเป นผลมาจากการใชอ�านาจโดยมชอบของ คสช. โดยยกเลกระบบการจดท�า MOU เพอใหประชาชนตองยอมรบเงอนไขอนลวงละเมดตอสทธดงกลาว ยกเลกขอก�าหนดทหามมใหประชาชนเดนทางออกนอกประเทศ ยกเลกระบบการยดหรออายดทรพยสนหรอเงน เนองจากบคคลนนไมมารายงานตวตามค�าสง คสช. ตลอดทงประกนสทธใหผเดนทางออกนอกประเทศ เนองมาจากความหวาดกลวในการถกด�าเนนคด หรอถกขมขคกคาม อนเนองมามความเหนตางจากรฐ ไดรบการพจารณาคดทเปนธรรม

ประเภทท 2 การเยยวยาประชาชน กรณถกละเมดสทธมนษยชนโดยถกรฐ/เจาหนาทรฐด�าเนนคด ไดแก บคคลทถกด�าเนนคดในความผดฐานฝาฝนประกาศและค�าสง คสช. ค�าสงหวหนา คสช. และบคคลทถกด�าเนนคดในความผดทางอาญาฐานตางๆ ตามทระบไวในขอ 2 อนเนองมาจากเหตจงใจทางการเมอง หรอตกเปนกลมเปาหมายทขดตอความมนคงของรฐ ซงสามารถแบงพจารณาตามชวงชนการด�าเนนคดของทงศาลยตธรรมและศาลทหาร ไดแก

คด ทถงทสดแลวในศาลยตธรรมและศาลทหาร รฐต องจดท�าระบบรบเรองร องเรยนจากผ ถกกลาวหา และออกกฎหมายเพอรองรบใหความตองการของผถกกลาวหาทประสงคจะรอฟนคดขนมาพจารณาใหม และเปดชองใหผถกกลาวหาทงพลเรอนและทหารทถกด�าเนนคดในศาลทหารชวงประกาศกฎ

อยการศกสามารถอทธรณฎกาตอศาลยตธรรมได

นอกจากน รฐตองตงคณะกรรมการขนมาตรวจสอบความชอบดวยกฎหมายของกระบวนการพจารณาทงหมดตามหลกศภนตกระบวนการ (Due Process of Law) และจดกระบวนการเยยวยาและใหความชวยเหลอ ทงในรปแบบตวเงนและไมใชตวเงนแกผถกกลาวหาและครอบครว

คด ท อย ร ะหว า งการพ จารณาของศาลยตธรรมและศาลทหาร รฐตองแสดงจ�านวนคดและจ�านวนบคคลทถกด�าเนนคดในความผดฐานดงกลาว ซงอย ระหวางการพจารณาของทงสองศาล เฉพาะคดทอยในศาลยตธรรม ขอใหรฐประกนสทธของผถกกลาวหาทจะไดรบการพจารณาคดทเปนธรรมอยางเครงครด รบรองสทธในการปลอยชวคราวใหเปนไปตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา รบรองสทธทจะเข าถงการตรวจพยานหลกฐานของฝ ายตรงขาม และสทธทจะมทนายความทตนเลอก สวนคดในศาลทหาร ศนยทนายความเพอสทธมนษยชน ยนยนใหยายคดทอย ในระหวางการพจารณามายงศาลยตธรรม

คดทยงไมเข าส การพจารณาศาล รฐตองแสดงจ�านวนคดและจ�านวนบคคลทถกด�าเนนคดในความผดฐานดงกลาว เพอทบทวนการด�าเนนคดในชนเจาหนาทต�ารวจและชนอยการ โดยศนยทนายความเพอสทธมนษยชนเสนอใหยตการด�าเนนคดอยางไมมเงอนไข ตลอดจนเยยวยาใหผไดรบผลกระทบทงในรปแบบตวเงนและมใชตวเงน

5 . จ ด ก า ร ค� า พ พ า ก ษ า ท ร บ ร อ ง ค ว า มสมบรณในการท�ารฐประหาร สรางเอกสทธค มครองให คสช. และเจ าหนาทรฐไม ต องรบโทษทางกฎหมาย และการละเมดตอสทธเสรภาพของประชาชนสนผลไป

ประเดนสดทายทเปนผลพวงทางกฎหมายในระบอบ คสช. คอ ค�าพพากษาอนเปนผลผลตมาจากสถาบนตลาการ เพราะนอกจากจะคงอยพรอมกบผลพวงอนแลว ผลของค�าพพากษาในระบบกฎหมายไทย ยงมบทบาทในการพทกษใหการกระท�าใดๆ กตาม อนเปนผลสบเนองมาจากการกระท�ารฐประหารของ คสช. ยงคงชอบดวยกฎหมาย และวางหลกใหเกดเอกสทธค มครองทง คสช. ตลอดจนเจาหนาทซงปฏบตตาม ค�าสงของ คสช.ในขณะนนใหมต องรบผดหรอรบโทษ ไมว าในปจจบนหรอในอนาคต เชนเดยวกน



ค�าพพากษาบางสวนเปนผลมาจากการใหสถานะกฎหมายทละเมดสทธเสรภาพของประชนสามารถบงคบใช จนน�ามาสการวนจฉยลงโทษประชาชนซงเปนคความในคด

ศนยทนายความเพอสทธมนษยชนมขอเสนอตอการจดการค�าพพากษาทมลกษณะดงกลาว โดยแบงออกเปน 2 ชด ตามผลของค�าพพากษา ประกอบดวย กลมค�าพพากษาซงรบรองความสมบรณในการท�ารฐประหารของ คสช. ตลอดทงผลซงน�ามาสการสรางเอกสทธค มครองมให คสช. และเจาหนาทรฐตองรบโทษทางกฎหมาย และกลมค�าพพากษาทตองน�ามาทบทวนและท�าใหสนผลไปในสวนทละเมดตอสทธเสรภาพของประชาชน อนเปนผลจากการกระท�าของ คสช. และเจาหนาทรฐ ดงน

ชดท 1 กลมค�าพพากษาซงรบรองความชอบดวยกฎหมายและความสมบรณในการท�ารฐประหารของ คสช. เพอลบลางความชอบดวยกฎหมายและความสมบรณของการกระท�ารฐประหารโดย คสช. ตองท�าใหค�าพพากษา ซงอยางนอยทสด ค�าพพากษาฎกาท 3578/2560 คดสมบต บญงามอนงค ทวนจฉยวา คสช. มฐานะเปนรฎฐาธปตย แมพระมหากษตรย ยงไมมพระบรมราชโองการรองรบสถานะของ คสช. ตองสนผลไปทนท ทงน เพอท�าลายหลกในการวนจฉยวาการใชอ�านาจอนไมชอบดวยวถทางประชาธปไตยและรฐธรรมนญ ตองถกลบลางและไมถกน�ามาอางโดยสถาบนตลาการในอนาคต

ชดท 2 กลมค�าพพากษาซงสรางเอกสทธคมครองมให คสช. และเจาหนาทรฐตองรบโทษทางกฎหมาย และกล มค�าพพากษาซงน�ากฎหมายอนละเมดสทธเสรภาพมาวนจฉยเพอลงโทษประชาชน

ประการแรก คอ กลมค�าพพากษาซงเปนผลมาจากการปรบใชมาตรา 44 มาตรา 47 และ 48 แหงรฐธรรมนญ (ฉบบชวคราว) พ.ศ.2557 ตลอดจนค�าพพากษาทวนจฉยตามประกาศ คสช. ค�าสง คสช. และค�าสงหวหนา คสช. ซงอาศยฐานอ�านาจตามมาตรา ดงกลาวในการออกและบงคบใชเปนกฎหมาย ตองท�าให สนผลไป เพราะมลกษณะสร างวฒนธรรมลอยนวลพนผดดวยการรบรองวา คสช. ตลอดจน เจาหนาทซงปฏบตหนาทตามประกาศ/ค�าสง คสช. ไมตองเขาสการตรวจสอบความชอบดวยกฎหมายทงทางแพง ทางอาญา และทางปกครอง ซงหมายความวาเอกสทธทค มครองทง คสช. และเจาหนาทรฐผ

ปฏบตใหไมตองตกเปนผกระท�าความผดและรบโทษทางกฎหมายเหลาน ตองสนผลไปดวย61

ประการทสอง คอ กลมค�าพพากษาทเกดจากการรบรองผลผลตการใชอ�านาจของ คสช. ในรปแบบค�าสง ประกาศ และพระราชบญญตของ สนช. ใหมสถานะเทาเทยมและเปนสวนหนงในระบบกฎหมายทออกในสภาวการณปกต และกลมค�าพพากษาทเกดจากการรองรบความชอบดวยกฎหมายของผลผลตการใชอ�านาจของ คสช. ดงกลาว โดยน�ามาวนจฉยใหประชาชนผใชสทธเสรภาพทตนควรมควรไดในระบอบประชาธปไตยตองรบโทษ เชน ค�าพพากษาหรอค�าสงอนเกดจากการวนจฉยประกาศ คสช. ค�าสง คสช. และค�าสงหวหนา คสช. ทก�าหนดโทษอาญาแกผ ไมมารายงานตวตอ คสช. ค�าพพากษาหรอค�าสงอนเกดจากการวนจฉยประกาศ คสช. ฉบบท 7/2557 ค�าสงหวหนา คสช. ฉบบท 3/2558 พ.ร.บ.การชมนมสาธารณะ พ.ศ.2558 และ พ.ร.บ.วาดวยการออกเสยงประชามตรางรฐธรรมนญ พ.ศ.2559 ซงตความไปในทางทไมคมครองและน�ามาสการละเมดสทธเสรภาพของประชาชนอนไดรบการรบรองไวในรฐธรรมนญทงสองฉบบ และพนธกรณระหวางประเทศดานสทธมนษยชนเหลาน ตองสนผลไปเชนกน a

61 ค�าพพากษาดงกลาว ดงยกเปนตวอยางไวในสวนท 1 ของรายงานฉบบน สวนทวาดวยบทบาทของสถาบนตลาการในฐานะผ พทกษการรฐประหารและมรดกทางกฎหมายของ คสช.

Documents

สารบัญ - ศูนย์ทนายความเพื่อ ... · 2018-06-22 · ความขัดแย้งทางการเมือง4 โดยกองทัพอ้างตัว