148
ประโยค๒ - ธมฺมปทฏฐกถา (จตุตฺโถ ภาโค) - หนาที1 . ปณฺฑิตวคฺควณฺณนา ------ . ราธตฺเถรวตฺถุ. [ ๖๐ ] "นิธีนว ปวตฺตารนฺติ อิม ธมฺมเทสน สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต อายสฺมนฺต ราธ อารพฺภ กเถสิ. โส กิร คิหิกาเล สาวตฺถิย ทุคฺคตพฺราหฺมโณ อโหสิ. โส "ภิกฺขูน สนฺติเก ชีวิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา วิหาร คนฺตฺวา อปหริต กโรนฺโต ปริเวณ สมฺมชฺชนฺโต มุขโธวนาทีนิ ททนฺโต วิหาเร วสิ. ภิกฺขูป สงฺคณฺหึสุ ปพฺพาเชตุ ปน อิจฺฉนฺติ. โส ปพฺพชฺช อลภมาโน กิโส อโหสิ . อเถกทิวส สตฺถา ปจฺจูสกาเล โลก โวโลเกนฺโต พฺราหฺมณ ทิสฺวา "กินฺนุ โขติ อุปธาเรนฺโต อรหา ภวิสฺสตีติ ตฺวา สายณฺหสมเย วิหารจาริก จรนฺโต วิย พฺราหฺมณสฺส สนฺติก คนฺตฺวา "พฺราหฺมณ กึ กโรนฺโต วิจรสีติ อาห. "ภิกฺขูน วตฺตปฺปฏิวตฺต กโรมิ ภนฺเตติ อาหฺ "ลภสิ เตส สนฺติกา สงฺคหนฺติ. "อาม ภนฺเต อาหารมตฺต ลภามิ ปน ปพฺพาเชนฺตีติ. สตฺถา เอตสฺมึ นิทาเน ภิกฺขุสงฺฆ สนฺนิปาตาเปตฺวา ตมตฺถ ปุจฺฉิตฺวา "ภิกฺขเว อตฺถิ โกจิ อิมสฺส พฺราหฺมณสฺส อธิการ สรนฺโตติ ปุจฺฉิ. สารีปุตฺตตฺเถโร "อห ภนฺเต สรามิ, . สี. . ยุ. กโรนฺโต.

ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

  • Upload
    others

  • View
    8

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 1

๖. ปณฑตวคควณณนา ------ ๑. ราธตเถรวตถ. [ ๖๐ ] "นธนว ปวตตารนต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต อายสมนต ราธ อารพภ กเถส. โส กร คหกาเล สาวตถย ทคคตพราหมโณ อโหส. โส "ภกขน สนตเก ชวสสามต จนเตตวา วหาร คนตวา อปหรต กโรนโต ปรเวณ สมมชชนโต มขโธวนาทน ททนโต วหาเร วส. ภกขป น สงคณหส ปพพาเชต ปน น อจฉนต. โส ปพพชช อลภมาโน กโส อโหส. อเถกทวส สตถา ปจจสกาเล โลก โวโลเกนโต ต พราหมณ ทสวา "กนน โขต อปธาเรนโต อรหา ภวสสตต ตวา สายณหสมเย วหารจารก จรนโต วย พราหมณสส สนตก คนตวา "พราหมณ ก กโรนโต วจรสต อาห. "ภกขน วตตปปฏวตต กโรม๑ ภนเตต อาห "ลภส เตส สนตกา สงคหนต. "อาม ภนเต อาหารมตต ลภาม น ปน ม ปพพาเชนตต. สตถา เอตสม นทาเน ภกขสงฆ สนนปาตาเปตวา ตมตถ ปจฉตวา "ภกขเว อตถ โกจ อมสส พราหมณสส อธการ สรนโตต ปจฉ. สารปตตตเถโร "อห ภนเต สราม, ๑. ส. ม. ย. กโรนโต.

Page 2: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 2

อย เม ราชคเห ปณฑาย จรนตสส อตตโน อภหฏ กฏจฉภกข ทาเปส อมสสาห อธการ สรามต อาห. โส สตถารา ก ปน เต สารปตต เอว กโตปการ ทกขโต โมเจต น วฏฏตต วตเต สาธ ภนเต ปพพาเชสสามต ต พราหมณ ปพพาเชส. ตสส ภตตคเค อาสนปรยนเต อาสน ปาปณาต ยาคภตตาทห กลมต. เถโร ต อาทาย จารก ปกกาม อภกขณ น อทนเต กตตพพ อทนเต น กตตพพนต โอวท อนสาส. โส สวโจ อโหส ปทกขณคคาห ตสมา ยถานสฏ ปฏปชชมาโน กตปาเหเนว อรหตต ปาปณ. เถโร ต อาทาย สตถ สนตก คนตวา วนทตวา นสท. อถ น สตถา ปฏสนถาร กตวา อาห สวโจ น โข เต สารปตต อนเตวาสโกต อาม ภนเต อตวย สวโจ กสม จ โทเส วจจมาเนป น กทธปพโพต. สารปตต เอวรเป สทธวหารเก ลภมาโน กตตเก คณเหยยาสต. ภนเต พหเกป คณเหยยาเมวาต. อเถกทวส ธมมสภาย ภกข กถ สมฏาเปส สารปตตตเถโร กร กต กตเวท กฏจฉภกขามตต อปการ สรตวา ทคคตพราหมณ ปพพาเชส ราธตเถโรป โอวาทกขโม โอวาทกขมเมว๑

ลภต. สตถา เตส กถ สตวา น ภกขเว อทาเนว ปพเพป สารปตโต กต กตเวทเยวาต วตวา ตมตถ ปกาเสต ๑. โอวาทกเมว. [ ? ]

Page 3: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 3

อลนจตต นสสาย ปหฏา มหต จม โกสล เสนาสนตฏ ชวคคาห อคาหย เอว นสสยสมปนโน ภกข อารทธวรโย ภาวย กสล ธมม โยคกเขมสส ปตตยา ปาปเณ อนปพเพน สพพสโยชนกขยนต อม ทกนปาเต อลนจตตชาตก๑ วตถาเรตวา กเถส. ตทา กร วฑฒกห ปาทสส อโรคกรณภาเวน กต อตตโน อปการ ตวา สพพเสตสส หตถโปตกสส ทายโก เอกจารโก หตถ สารปตตตเถโร อโหส. เอว เถร อารพภ ชาตก กเถตวา ราธตเถร อารพภ ภกขเว ภกขนา นาม ราเธน วย สวเจน ภวตพพ โทส ทสเสตวา โอวทยมาเนนป น กชฌตพพ โอวาททายโก ปน นธอาจกขนโก วย ทฏพโพต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " นธนว ปวตตาร ย ปสเส วชชทสสน นคคยหวาท เมธาว ตาทส ปณฑต ภเช ตาทส ภชมานสส เสยโย โหต น ปาปโยต. " ตตถ นธนนต ตตถ ตตถ นทหตวา ปตาน หร - สวณณาทปราน นธกมภน. ปวตตารนต กจฉชวเก ทคคตมนสเส อนกมป กตวา เอห สเขน เต ชวตปาย ทสเสสสามต นธฏาน เนตวา หตถ ปสาเรตวา อม คเหตวา สข ชวาต อาจกขนตาร๒

๑. ข. ชา. ๒๗/๕๒. ตทฏกถา. ๓/๒๓. ๒. ส. อาจกขาตาร. ม. ย. อาจกขตาร.

Page 4: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 4

วย. วชชทสสนนต เทว วชชทสสโน อมนา น อสารปเปน วา ขลเตน วา สงฆมชเฌ นคคณหสสามต รนธคเวสโก จ อ าต าปนตถาย าต อนคคณหนตถาย สลาทนมสส วฑฒกามตาย ต ต วชช โอโลกเนน อลลมปนวเสน สภาวสณ โต จ อยมธาธปเปโต ยถา ทคคตมนสโส อม คณหาหต ตชเชตวาป โปเถตวาป นธ ทสสโต โกป น กโรต ปมทโตว โหต เอวเมว เอวรเป ปคคเล อสารปป วา ขลต วา ทสวา อาจกขนเต โกโป น กาตพโพ ตฏเเนว ภวตพพ ภนเต มหนต โว กมม กต มยห อาจรยปชฌายฏาเน ตวา โอวทนเตห ปนป ม โอวเทยยาถาต ปวาเรตพพเมว. นคคยหวาทนต เอกจโจ ห สทธวหารกาทน อสารปป วา ขลต วา ทสวา อย เม มโขทกทานาทห สกกจจ อปฏหต สเจ ต วกขาม น ม อปฏหสสต เอว เม ปรหาน ภวสสตต วตต อวสหนโต น นคคยหวาท นาม โหต โส อมสม สาสเน กจวร อากรต. โย ปน ตถารป วชช ทสวา วชชานรป ตชเชนโต ปณาเมนโต ทณฑกมม กโรนโต วหารา นหรนโต สกขาเปต. อย นคคยหวาท นาม เสยยถาป สมมาสมพทโธ. วตต เหต๑ นคคยห นคคยหาห อานนท วกขาม ปคคยห ปคคยหาห อานนท วกขาม โย สาโร โส สสตต. เมธาวนต ธมโมชป าย สมนนาคต. ตาทสนต เอวรป ปณฑต ภเชยย ปยรปาเสยย ตาทส ห ๑. ม. อ. ๑๔/๒๔๕. ตตถ ปน...ปวยห ปวยหาหนต ทสสต.

Page 5: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 5

อาจรย ภชมานสส อนเตวาสกสส เสยโย โหต น ปาปโย วฑฒเยว โหต น ปรหานต. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. ราธตเถรวตถ. ------------- ๒. อสสชปนพพสกวตถ. [ ๖๑ ] โอวเทยยานสาเสยยาต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต อสสชปนพพสเก อารพภ กเถส. เทสนา ปน กฏาครสม สมฏ ตา. เต กร๑ ก จาป อคคสาวกาน สทธวหารกา อลชชโน ปน อเหส ปาปภกข. เต ปาปเกห อตตโน ปรวาเรห ป จห ภกขสเตห สทธ กฏาครสม วหรนตา มาลาวจฉ โรเปนตป โรปาเปนตปตอาทก นานปปการ อนาจาร กโรนตา กลทสกกมม กตวา ตโต อปปนเนห ปจจเยห ชวต กปเปนตา ต อาวาส เปสลาน ภกขน อนาวาส อกส. สตถา ต ปวตต สตวา เตส ปพพาชนยกมมกรณตถาย สปรวาเร เทว อคคสาวเก อามนเตตวา คจฉถ สารปตตา เตส เย ตมหาก วจน น กโรนต เตส ปพพาชนยกมม กโรถ เย ปน กโรนต เต โอวทถ อนสาสถ โอวทนโต ห อนสาสนโต อปณฑตานเยว อปปโย โหต๓ ปณฑตาน ปน ปโย โหต มนาโปต อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห ๑. ม. เอตถนตเร เทว ภกขต อตถ. ๒. วนยปฏก มหาวภงค. ๑/๔๑๕. ๓. ม. เอตถนตเร อมนาโปต อตถ.

Page 6: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 6

" โอวเทยยานสาเสยย อสพภา จ นวารเย สต ห โส ปโย โหต อสต โหต อปปโยต. " ตตถ โอวเทยยาต อปปนเน วตถสม วทนโต โอวทต นาม อนปปนเน วตถสม อยโสป เต สยาตอาทวเสน อนาคต วชช ทสเสนโต อนสาสต นาม สมมขา วทนโต โอวทต นาม ปรมมขา ทต วา สาสน วา เปเสนโต อนสาสต นาม สก วทนโตป โอวทต นาม ปนปปน วทนโต อนสาสต นาม โอวทนโตเอว วา อนสาสต นามาต เอว โอวเทยย อนสาเสยย. อสพภาต อกสลธมมา นวาเรยย กสลธมเม ปตฏาเปยยาต อตโถ. สตนต โส เอวรโป ปคคโล พทธาทน สปปรสาน ปโย โหต เย ปน อทฏธมมา วตณณปรโลกา อามสจกขกา ชวตตถาย ปพพชตา เตส อสต โส โอวาทโก อนสาสโก น ตว อมหาก อปชฌาโย น อาจรโย กสมา อมเห โอวทสต เอว มขสตตห วชฌนตาน อปปโย โหตต. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณส. สารปตตโมคคลลานาป ตตถ คนตวา เต ภกข โอวทส อนสาสส. เตส เอกจเจ โอวาท สมปฏจฉตวา สมมา วตตส เอกจเจ วพภมส เอกจเจ ปพพาชนยกมม ปาปณสต. อสสชปนพพสกวตถ. -------------

Page 7: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 7

๓. ฉนนตเถรวตถ. [ ๖๒ ] น ภเช ปาปเก มตเตต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต ฉนนตเถร อารพภ กเถส. โส กรายสมา อมหาก อยยปตเตน สทธ มหาภนกขมน นกขมนโต ตทา อ เอกมป น ปสสาม อทาน ปน อห สารปตโต นาม อห โมคคลลาโน นาม มย อคคสาวกมหาต วตวา อเม วจรนตต เทว อคคสาวเก อกโกสต. สตถา ภกขน สนตกา ต ปวตต สตวา ฉนนตเถร ปกโกสาเปตวา โอวท. โส ตขณ เว ตณห หตวา ปน คนตวา เถเร อกโกสตเยว. เอว ยาวตตย อกโกสนต ปกโกสาเปตวา สตถา โอวทตวา ฉนน เทว อคคสาวกา นาม ตยห กลยาณมตตา อตตมปรสา เอวรเป กลยาณมตเต เสวสส ภชสสต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " น ภเช ปาปเก มตเต น ภเช ปรสาธเม ภเชถ มตเต กลยาเณ ภเชถ ปรสตตเมต." ตสสตโถ กายทจจรตาทอกสลกมมาภรตา ปาปมตตา นาม สนธจเฉทนาทเก วา เอกวสตอเนสนาปเภเท๑ วา อฏาเน นโยชกา ปรสาธมา นาม อโภป เอเต ปาปมตตา เจว ปรสาธมา จ เต ๑. เวฬทาน ปตตทาน ปปผทาน ผลทาน ทนตกฏทาน มโขทกทาน สนานทาน จณณทาน มตตกาทาน ปาตกมยตา มคคสปปตา ปารภฏยตา ชงฆเปสนก เวชชกมม ทตกมม ปหณคมน ปณฑปฏปณฑทานานปปทาน วตถวชชา เขตตวชชา นกขตตวชชา องควชชาต เมตตสตต- วณณนานโย.

Page 8: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 8

น ภเชยย น ปยรปาเสยย วปรตา ปน กลยาณมตตา เจว สปปรสา จ เต ภเชถ ปยรปาเสถาต. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณส. ฉนนตเถโร ปน โอวาท สตวาป ปรมนเยเนว ปน ภกข อกโกสต ปรภาสต. ปนป สตถ ภกข อาโรจยส. สตถา ภกขเว มย ธรนเต ฉนน สกขาเปต น สกขสสถ มย ปน ปรนพพเต สกขสสถาต วตวา ปรนพพานกาเล อายสมตา อานนเทน ภนเต กถ ฉนนตเถเร อมเหห ปฏปชชตพพนต วตเต อานนท ฉนนสส ภกขโน พรหมทณโฑ ทาตพโพต อาณาเปส. โส สตถร ปรนพพเต อานนทตเถเรน อาโรปต พรหมทณฑ สตวา ทกข ทมมโน ตกขตต มจฉโต ปปตตวา มา ม ภนเต นาสยตถาต ยาจตวา สมมา วตต ปเรนโต น จรสเสว สห ปฏสมภทาห อรหตต ปาปณต. ฉนนตเถรวตถ. ----------

Page 9: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 9

๔. มหากปปนตเถรวตถ. [ ๖๓ ] ธมมปต สข เสตต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต มหากปปนตเถร อารพภ กเถส. ตตราย อนปพพกถา อตเต กรายสมา มหากปปโน ปทมตตรพทธสส ปาทมเล กตาภนหาโร สสาเร สสรนโต พาราณสโต อวทเร เอกสม เปสการคาเม เชฏกเปสกาโร หตวา นพพตต. ตทา สหสสมตตา ปจเจกพทธา อฏ มาเส หมวนเต วสตวา วสสเก จตตาโร มาเส ชนปเท วสนต. เต เอกวาร พาราณสยา อวทเร โอตรตวา เสนาสนกรณตถาย หตถกมม ยาจถาต ร โ สนตก อฏ ปจเจกพทเธ ปหณส. ตทา ปน ร โ วปปมงคลกาโล โหต. โส ปจเจกพทธา กราคตาต สตวา นกขมตวา อาคตการณ ปจฉตวา อชช ภนเต โอกาโส นตถ เสว อมหาก วปปมงคล ตตยทวเส กรสสามต วตวา ปจเจกพทเธ อนมนเตตวาว ปาวส. ปจเจกพทธา อ คาม ปวสสสามาต ปกกมส. ตสม ขเณ เชฏกเปสการสส ภรยา เกนจเทว กรณเยน พาราณส คจฉนต เต ปจเจกพทเธ ทสวา วนทตวา ก ภนเต อเวลาย อยยา อาคตาต ปจฉตวา อาทโต ปฏาย ต ปวตต สตวา สทธา ป าสมปนนา อตถ เสว ภนเต อมหาก ภกข คณหถาต นมนเตส. พหกา มย ภคนต. กตตกา ภนเตต. สหสสมาตตา

Page 10: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 10

ภคนต ภนเต อมสม คาเม สหสสมตตา วสมหา เอเกโก เอเกกสส ภกข ทสสต ภกข อธวาเสถ อหเมว ตมหาก วสนฏานป การาเปสสามต อาห. ปจเจกพทธา อธวาสยส. สา คาม ปวสตวา อคโฆเสส อห สหสสมตเต ปจเจกพทเธ ทสวา นมนเตส อยยาน นสทนฏาน สวทหถ ยาคภตตาทน สมปาเทถาต คามมชเฌ มณฑป การาเปตวา อาสนาน ป าเปตวา ปนทวเส ปจเจกพทเธ นสทาเปตวา ปณเตน๑ โภชเนน ปรวสตวา ภตตกจจาวสาเน ตสม คาเม สพพา อตถโย อาทาย ตาห สทธ ปจเจกพทเธ วนทตวา เตมาส วสนตถาย ปฏ คเหตวา ปน คาเม อคโฆเสส อมมตาตา เอเกกกลโต เอเกโก ปรโส วาสอาทน คเหตวา อร ปวสตวา ทพพสมภาเร อาหรตวา อยยาน วสนฏาน กโรตต. คามวาสโน ตสสา วจเน ตวา เอเกโก เอเกก กตวา สทธ รตตฏานทวาฏาเนห ปณณสาลาสหสส กาเรตวา อตตโน อตตโน ปณณสาลาย วสสปคเต ปจเจกพทเธ อห สกกจจ อปฏหสสาม อห สกกจจ อปฏหสสามต อปฏหส. วสส วตถกาเล อตตโน อตตโน ปณณสาลาย วสส วตถาน ปจเจกพทธาน จวรสาฏเก สชเชถาต สมาทเปตวา เอเกกสส สหสสมล จวร๒ ทาเปส. ปจเจกพทธา วตถวสสา อนโมทน กตวา ปกกมส. คามวาสโนป อม ป กตวา ตโต๓ จตา ตาวตสภวเน นพพตตตวา คณเทวปตตา นาม อเหส. เต ตตถ ๑. ม. เอตถนตเร ขาทนเยนาต อตถ. ๒. ส. ย. ตจวร. ๓. ม. อโต.

Page 11: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 11

ทพพสมปตต อนภวตวา กสสปสมมาสมพทธกาเล พาราณสย กฏมพกเคเหส นพพตตส. เชฏกเปสกาโร เชฏกกฏมพกสส ปตโต อโหส. ภรยาปสส เชฏกกฏมพกสเสว ธตา อโหส. ตา สพพาป วยปปตตา ปรกล คจฉนตโย เตสเยว เคหาน อคมส. อเถกทวส วหาเร ธมมสสวน สงฆฏ. สตถา ธมม เทเสตต สตวา สพเพป เต กฏมพกา ธมม สณสสามาต ภรยาย สทธ วหาร อคมส. เตส วหารมชฌ ปวฏกขเณ วสส อฏห. เยส กลปกา วา าต วา สามเณราทโย อตถ เต เตส ปรเวณาน ปวสส. เต ปน ตถารปาน นตถตาย กตถจ ปวสต อวสหนตา วหารมชเฌเยว อฏส. อถ เน เชฏกกฏมพโก อาห ปสสถ อมหาก วปปการ กลปตเตห นาม เอตตเกน ลชชต ยตตนต. อยย ก กโรมาต. มย วสสาสกฏานสส อภาเวน อม วปปการ ปตตา สพเพ ธน สหรตวา ปรเวณ กโรมาต. สาธ อยยาต. เชฏโก สหสส อทาส เสสา ป จ ป จ สตาน อตถโย อฑฒเตยยาน อฑฒเตยยาน สตาน. เต ต ธน สหรตวา สหสสกฏาคารปรวาร สตถ วสนตถาย มหาปรเวณ นาม อารภส. นวกมมสส มหนตตาย ธเน อปปโหนเต ปพเพ ทนนธนโต ปน อปฑฒปฑฒ อทส. นฏ เต ปรเวเณ วหารมห กโรนตา พทธปปมขสส ภกขสงฆสส สตตาห มหาทาน ทตวา วสตยา ภกขสหสสาน จวราน สชชยส. เชฏกกฏมพกสส ปน ภรยา สพเพห สมภาคก อกตวา อตตโน ป าย ตา

Page 12: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 12

อตเรกตร กตวา สตถาร ปเชสสามต อโนชปปผวณเณน สหสสมเลน สาฏเกน สทธ อโนชปปผจงโคฏก คเหตวา อนโมทนกาเล สตถาร อโนชปปเผห ปเชตวา ต สาฏก สตถ ปาทมเล เปตวา ภนเต นพพตตนพพตตฏาเน อโนชปปผ- วณณเยว เม สรร โหต อโนชาเอว จ เม นาม โหตต ปตถน เปส. สตถา เอว โหตต อนโมทน อกาส. เต สพเพป ยาวตายก ตวา ตโต จตา เทวโลเก นพพตตตวา อมสม พทธปปาเท เทวโลกา จวตวา เชฏกกฏมพโก กกกฏวตนคเร ราชกเล นพพตตตวา วยปปตโต มหากปปนราชา นาม อโหส เสสา อมจจกเลส นพพตตส เชฏกกฏมพกสส ภรยา มททรฏเ สาคลนคเร๑ ราชกเล นพพตต อโนชปปผวณณเมวสสา สรร อโหส. อโนชาเตววสสา นาม กรส สา วยปปตตา กปปนร โ เคห คนตวา อโนชาเทว นาม อโหส เสสตถโยป อมจจกเลส นพพตตตวา วยปปตตา เตสเยว อมจจปตตาน เคหาน อคมส. เต สพเพป ร โ สมปตตสทส สมปตต อนภวส. ยทา ราชา สพพาลงการปปฏมณฑโต หตถ อภรหตวา วจรต ตทา เตป ตเถว วจรนต. ตสม อสเสน วา รเถน วา วจรนเต เตป ตเถว วจรนต. เอว เต เอกโต หตวา กตาน ป าน อานภาเวน เอกโตว สมปตต อนภวส. ร โ ปน พโล พลวาหโน ปปโผ ปปผวาหโน สปตโตต ป จ อสสา โหนต. ๑. สากลนคเรตป อตถ.

Page 13: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 13

ราชา เตส สปตต สย อาโรหต. อตเร จตตาโร อสสาโรหาน สาสนาหรณตถาย อทาส. ราชา เต ปาโตว โภเชตวา คจฉถ เทว วา ตณ วา โยชนาน อาหณฑตวา พทธสส วา ธมมสส วา สงฆสส วา อปปนนภาว ตวา มยห สขสาสน อาหรถาต เปเสส. เต จตห ทวาเรห นกขมตวา เทว ตณ โยชนาน อาหณฑตวา สาสน อลภตวา ปจจาคจฉนต. อเถกทวส ราชา สปตต นาม อสสมารยห อมจจสหสส- ปรวโต อยยาน คจฉนโต กลนตรเป ป จสตมตเต วาณชเก นคร ปวสนเต ทสวา อเม อทธานกลนตา อทธา อเมส สนตกา เอก ภททก สาสน โสสสามต เต ปกโกสาเปตวา กโต อาคจฉถาต ปจฉ. อตถ เทว อโต วสตโยชนสตมตถเก สาวตถ นาม นคร ตโต อาคจฉามาต. อตถ ปน โว เทเส ก จ สาสน อปปนนนต. เทว อ ก จ นตถ สมมาสมพทโธ ปน อปปนโนต. ราชา ตาวเทว ป จวณณาย ปตยา ผฏสรโร ก จ สลลกเขต อสกโกนโต มหตต วตนาเมตวา ตาตา ก วเทถาต ปจฉ. พทโธ เทว อปปนโนต. ราชา ทตยป ตตยป ตเถว วตนาเมตวา จตตถวาเร ก วเทถ ตาตาต ปจฉตวา พทโธ เทว อปปนโนต วตเต ตาตา สตสหสส โว ทมมต วตวา อปรป ก จ สาสน อตถ ตาตาต ปจฉ. อตถ เทว ธมโม อปปนโนต. ราชา ตป สตวา ปรมนเยเนว ตโย วาเร วตนาเมตวา

Page 14: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 14

จตตถวาเร ธมโมต ปเท วตเต อธาป โว สตสหสส ทมมต วตวา อปรป สาสน อตถ ตาตาต ปจฉ. อตถ เทว สงฆรตน อปปนนนต. ราชา ตป สตวา ตเถว ตโย วาเร วตนาเมตวา จตตถวาเร สงโฆต ปเท วตเต อธาป โว สตสหสส ทมมต วตวา อมจจสหสส โอโลเกตวา ตาตา ก กรสสถาต ปจฉ. เทว ก กรสสถาต. อห ตาตา พทโธ อปปนโน ธมโม อปปนโน สงโฆ อปปนโนต สตวา น ปน นวตตสสาม สตถาร อททสส คนตวา ตสส สนตเก ปพพชสสามต. มยป เทว ตมเหห สทธ ปพพชสสามาต. ราชา สวณณปฏเฏ อกขราน ลขาเปตวา วาณชเก อาห อโนชา นาม เทว ตมหาก ตณ สตสหสสาน ทสสต เอว จ ปน วเทยยาถ ร า กร เต อสสรย วสสฏ ยถาสข สมปตต ภ ชาหต สเจ ปน โว ราชา กหนต ปจฉสสต สตถาร อททสส ปพพชสสามต วตวา คโตต อาโรเจยยาถาต. อมจจาป อตตโน อตตโน ภรยาน ตเถว สาสนาน ปหณส. ราชา วาณชเก อยโยเชตวา๑ อมจจสหสสปรวโต ตขณ เว นกขม. สตถาป ตทวส ปจจสกาเล โลก โวโลเกนโต มหากปปนราชาน สปรวาร ทสวา อย มหากปปโน วาณชกาน สนตกา ตณณ รตนาน อปปนนภาว สตวา เตส วจน ตห สตสหสเสห ปเชตวา รชช ปหาย อมจจสหสสปรวโต ม อททสส ปพพชตกาโม เสว นกขมสสต โส สปรวาโร สห ปฏสมภทาห ๑. ม. เอตถนตเร อสส อภรยหาต อตถ.

Page 15: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 15

อรหตต ปาปณสสต ปจจคคมนมสส กรสสามต ปนทวเส จกกวตต วย ขททกคามโภชก ปจจคคจฉนโต สยเมว ปตตจวร คเหตวา วสตโยชนสตมคค ปจจคคนตวา๑ จนทภาคาย นทยา ตเร นโครธ- รกขมเล ฉพพณณรสมโย วสสชเชนโต นสท. ราชาป อาคจฉนโต เอก นท ปตวา กา นาเมสาต ปจฉ. อารวปจฉา๒ นาม เทวาต. กมสสา ปรมาณ ตาตาต. คมภรโต คาวต ปถลโต เทว คาวตาน เทวาต. อตถ ปเนตถ นาวา วา อฬมโป วาต. นตถ เทวาต. นาวาทน โอโลเกนตาน อมหาก ชาต ชร อปเนต ชรา มรณ อห นพเพมตโก หตวา ตณ รตนาน อททสส นกขนโต เตส อานภาเวน อท อทก วย มา อโหสต ตณณ รตนาน คณ อาวชเชตวา อตป โส ภควา อรห สมมาสมพทโธต พทธานสสต อนสสรนโต สปรวาโร อสสสหสเสน อทกปฏเ ปกขนท. สนธวา ปฏ ปาสาเณ วย ปกขนทส. ขราน อคคา เนว๓

เตมส. โส ต อตตรตวา ปรโต คจฉนโต อปรป นท ทสวา อย กา นามาต ปจฉ. นลวาหนา นาม เทวาต. กมสสา ปรมาณนต. คมภรโตป ปถลโตป อฑฒโยชน เทวาต. เสส ปรมสทสเมว. ต ปน นท ทสวา สวากขาโต ภควตา ธมโมต ธมมานสสต อนสสรนโต ปกขนท. ตป นท อตกกมตวา๔ อปรป นท ทสวา อย กา นามาต ปจฉ. จนทภาคา นาม เทวาต. ๑. คนตวา [ ? ] ๒. อปรจฉาตป อตถ. ๓. กตถจ อคคาเนวาต ทสสต. ๔. ม. เอตถนตเร คจฉนโตต อตถ.

Page 16: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 16

กมสสา ปรมาณนต. คมภรโตป ปถลโตป โยชน เทวาต. เสส ปรมสทสเมว. อม ปน นท ทสวา สปฏปนโน ภควโต สาวกสงโฆต สงฆานสสต อนสสรนโต ปกขนท. ต ปน นท อตกกมตวา คจฉนโต สตถ สรรโต ฉพพณณรสมโย อททส. นโครธรกขสส สาขาวฏปปลาสาน โสวณณมยาน วย อเหส. ราชา จนเตส อย โอภาโส เนว จนทสส น สรยสส น เทว มาร- พรหม นาค สปณณาทน อ ตรสส อทธา สตถาร อททสส อาคจฉนโต มหาโคตมพทเธน ทฏโ ภวสสามต. โส ตาวเทว อสสปฏ โต โอตรตวา โอนตสรโร รสมน อนสาเรน สตถาร อปสงกมตวา มโนสลารเส นมชชนโต วย พทธรสมน อนโต ปวสตวา สตถาร วนทตวา เอกมนต นสท สทธ อมจจสหสเสน. สตถา อนปพพกถ กเถส. เทสนาวสาเน ราชา สปรวาโร โสตาปตตผเล ปตฏห. อถ สพเพว อฏหตวา ปพพชช ยาจส. สตถา อาคมสสต น โข อเมส กลปตตาน อทธมยปตตจวรนต อปธาเรนโต อเม กลปตตา ปจเจกพทธสหสสสส จวรสหสส อทส กสสปพทธกาเล วสตยา ภกขสหสสานป วสต จวรสหสสาน อทส อนจฉรย อเมส อทธมยปตตจวราคมนนต ตวา ทกขณหตถ ปสาเรตวา เอถ ภกขโว จรถ พรหมจรย สมมา ทกขสส อนตกรยายาต อาห. เต ตาวเทว อฏปรกขารธรา วสสสตกตเถรา วย หตวา เวหาส อพภคคนตวา ปจโจโรหตวา [ ? ] สตถาร วนทตวา นสทส.

Page 17: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 17

เตป วาณชกา ราชกล คนตวา ร า ปหตสาสน อาโรจาเปตวา เทวยา. อาคจฉนตต วตเต ปวสตวา วนทตวา เอกมนต อฏส. อถ เน เทว ปจฉ ตาตา กการณา อาคตตถาต. มย ร า ตมหาก สนตก ปหตา ตณ กร โน สตสหสสาน เทถาต.๑ ตาตา อตพห ภณถ ก ตมเหห ร โ กต กสม โว ราชา ปสนโน เอตตก ธน ทาเปสต. เทว น อ ก จ กต ร โ ปน สาสน อาโรจยมหาต. สกกา ปน ตาตา มยหป อาโรเจตนต. สกกา เทวต. เตนห ตาตา วเทถาต. เทว พทโธ โลเก อปปนโนต. สาป ต สตวา ปรมนเยเนว ปตยา ผฏสรรา ตกขตต ก จ อสลลกเขตวา จตตถวาเร พทโธต ปท สตวา ตาตา อมสม ปเท ร า ก ทนนนต. สตสหสส เทวต. ตาตา นานจฉวก ร า กต เอวรป สาสน สตวา ตมหาก สตสหสส ททมาเนน อห ห โว มม ทคคตปณณากาเร ตณ สตสหสสาน ทมม อปร ตมเหห ก อาโรจตนต. อท จท จาต อปรานป เทว สาสนาน อาโรเจส. เทว ปรมนเยเนว ปตยา ผฏสรรา ตกขตต ก จ อสลลกเขตวา จตตถวาเร ตเถว สตวา ตณ ตณ สตสหสสาน ทาเปส. เอว เต สพพาน ทวาทส สตสหสสาน ลภส. อถ เน เทว ปจฉ ราชา กห ตาตาต. เทว สตถาร อททสส ปพพชสสามต ๑. ส. ย. อทาส เทวต.

Page 18: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 18

คโตต. มยห เตน ก สาสน ทนนนต. สพพ กร เตน ตมหาก อสสรย วสสฏ ตมเห กร ยถารจยา สมปตต อนภวถาต. อมจจา ปน กห ตาตาต. เตป ร า สทธเยว ปพพชสสามาต คตา เทวต. สา เตส ภรยาโย ปกโกสาเปตวา อมมา ตมหาก สามกา ร า สทธ ปพพชสสามาต คตา ตมเห ก กรสสถาต. ก ปน เตห อมหาก สาสน ปหต เทวต. เตห กร อตตโน สมปตต ตมหาก วสสฏา ตมเห กร ต ยถารจยา ปรภ ชถาต. ตมเห ปน เทว ก กรสสถาต. อมมา โส ตาว ราชา สาสน สตวา มคเค ตโกว ตห สตสหสเสห ตณ รตนาน ปเชตวา เขฬปณฑ วย สมปตต ปหาย ปพพชสสามต นกขนโต มยา ปน ตณณ รตนาน สาสน สตวา ตณ รตนาน นวห สตสหสเสห ปชตาน น โข ปเนสา สมปตต นาม ร โเยว ทกขา มยหป ทกขาเยว โก ร โ ฉฑฑต เขฬปณฑ ชนนเกห ปตฏหตวา มเขน คณหสสต น มยห สมปตตยา อตโถ อหป สตถาร อททสส คนตวา ปพพชสสามต. เทว มยป ตมเหหเยว สทธ ปพพชสสามาต. สเจ สกโกถ สาธ อมมาต. สกโกม เทวต. เตนห เอถาต รถสหสส โยชาเปตวา รถ อารยห ตาห สทธ นกขมตวา อนตรามคเค ปมนท ทสวา ยถา ร า ปฏ ตเถว ปจฉตวา สพพ ปวตต สตวา ร โ คมนมคค๑ โอโลเกถาต วตวา สนธวาน ๑. ส. ม. ย. คตมคค.

Page 19: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 19

ปทวล ช น ปสสาม เทวต วตเต ราชา ตณ รตนาน อททสส นกขนโตสมต สจจกรย กตวา คโต ภวสสต อหป ตณ รตนาน อททสส นกขนตา เตสเมว อานภาเวน อท อทก อทก วย มา อโหสต ตณณ รตนาน คณ อนสสรตวา รถสหสส เปเสส. อทก ปฏ ปาสาณสทส อโหส. จกกาน อกขคคเนมวฏฏโย เนว เตมส. เอเตเนว อปาเยน อตราป เทว นทโย อตตร. สตถา ตสสา อาคมนภาว ตวา ยถา อตตโน สนตเก นสนนา ภกข น ป ายนต เอวมกาส. สาป คจฉนต คจฉนต สตถ สรรโต นกขนตรสมโย ทสวา ตเถว จนเตตวา สตถารๆ อปสงกมตวา วนทตวา เอกมนต ตา ปจฉ ภนเต มหากปปโน ตมเห อททสส นกขนโต อาคเตตถ ม เ กห โส อมหากป น ทสเสถาต. นสทถ ตาว อเธว ต ปสสสสถาต. ตา สพพาป ตฏจตตา อเธว กร นสนนา สามเก ปสสสสามาต นสทส. สตถา อนปพพกถ กเถส. อโนชา เทว เทสนาวสาเน สปรวารา โสตาปตตผล ปาปณ. มหากปปนตเถโร ตาส วฑฒต ธมมเทสน สณนโต สปรวาโร สห ปฏสมภทาห อรหตต ปาปณ. ตสม ขเณ สตถา ตาส เต ภกข อรหตต ปตเต ทสเสส. ตาส กร อาคตกขเณเยว อตตโน สามเก กาสาวธเร มณฑสเร ทสวา จตต เอกคค น ภเวยย เตน มคคผลาน ปตต น สกกเณยย ตสมา อจลสสทธาย ปตฏ ตกาเล ตาส เต ภกข อรหตต ปตเต ทสเสส. ตาป เต ทสวา ป จปปตฏ เตน วนทตวา ภนเต

Page 20: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 20

ตมหาก ตาว ปพพชตกจจ มตถก ปตตนต วตวา สตถาร วนทตวา เอกมนต ตา ปพพชช ยาจส. เอว กร วตเต สตถา อปปลวณณาย อาคมน จนเตสต เอกจเจ วทนต. สตถา ปน ตา อปาสกาโย อาห สาวตถ คนตวา ภกขนปสสเย ปพพชถาต. ตา อนปพเพน จารก จรมานา อนตรามคเค มหาชเนน อภหฏสกการสมมานา ปทสาว วสตโยชนสตก มคค คนตวา ภกขนปสสเย ปพพชตวา อรหตต ปาปณส. สตถาป ภกขสหสส อาทาย อากาเสเนว เชตวน อคมาส. ตตร สท อายสมา มหากปปโน รตตฏานทวาฏานาทส อโห สข อโห สขนต อทาน อทาเนนโต วจรต. ภกข ภควโต อาโรเจส ภนเต มหากปปโน อโห สข อโห สขนต อทาน อทาเนนโต วจรต อตตโน๑ รชชสข อารพภ กเถต ม เต. สตถา ต ปกโกสาเปตวา สจจ กร ตว กปปน กามสข รชชสข อารพภ อทาน อทาเนสต. ภควา เม ภนเต ต อารพภ อทานภาว วา อนทานภาว วา ชานาตต. สตถา น ภกขเว มม ปตโต กามสข รชชสข อารพภ อทาน อทาเนต ปตตสส ปน เม ธมมปต๒

อปปชชต โส อมตมหานพพาน อารพภ เอว อทาน อทาเนตต อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " ธมมปต สข เสต วปปสนเนน เจตสา อรยปปเวทเต ธมเม สทา รมต ปณฑโตต. " ๑. ม. เอตถนตเร กามสขนต อตถ. ๒. ม. เอตถนตเร นาม ธมมรต นามาต อตถ.

Page 21: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 21

ตตถ ธมมปตต ธมมปายโก ธมม ปวนโตต อตโถ. ธมโม จ นาเมส น สกกา ภาชเนน ยาคอาทน วย ปาต นววธ ปน โลกตตรธมม นามกาเยน ผสนโต อารมมณโต สจฉกโรนโต ปร าภสมยาทห ทกขาทน อรยสจจาน ปฏวชฌนโต ธมม ปวต นาม. สข เสตต เทสนาสสมตตเมต. จตหป อรยาปเถห สข วหรตต อตโถ. วปปสนเนนาต อนาวเลน นรปกกเลเสน. อรยปปเวทเตต พทธาทห อรเยห ปเวทเต สตปฏานาทเภเท โพธปกขยธมเม. สทา รมตต เอวรโป ธมมปต วปปสนเนน เจตสา วหรนโต ปณฑจเจน สมนนาคโต สทา รมต อภรมตต. เทสนาวสาเน พห โสตาปนนาทโย อเหสนต. มหากปปนตเถรวตถ. ----------- ๕. ปณฑตสามเณรวตถ. [ ๖๔ ] อทก ห นยนตต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต ปณฑตสามเณร อารพภ กเถส. อตเต กร กสสปสมมาสมพทโธ วสตขณาสวสหสส ปรวาโร พาราณส อคมาส. มนสสา อตตโน พล สลลกเขตวา อฏป ทสป เอกโต หตวา อาคนตกทานาน อทส. อเถกทวส สตถา ภตตกจจาวสาเน เอว อนโมทน อกาส อปาสกา อเธกจโจ

Page 22: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 22

อตตโน สนตกเมว ทาต วฏฏต ก ปเรน สมาทปเตนาต อตตนา ว ทาน เทต ปร น สมาทเปต โส นพพตตฏาเน๑

โภคสมปท ลภต โน ปรวารสมปท เอกจโจ ปร สมาทเปต อตตนา น เทต โส นพพตตฏาเน ปรวารสมปท ลภต โน โภคสมปท เอกจโจ อตตนาป น เทต ปรมป น สมาทเปต โส นพพตตฏาเน เนว โภคสมปท ลภต โน ปรวารสมปท วฆาสาโท หตวา ชวต เอกจโจ อตตนา จ เทต ปร จ สมาทเปต โส นพพตตฏาเน โภคสมปทมป ลภต ปรวารสมปทมปต. ต สตวา สมเป โต เอโก ปณฑตปรโส จนเตส อหนทาน ตถา กรสสาม ยถา เม เทว สมปตตโย ภวสสนตต. โส สตถาร วนทตวา อาห ภนเต เสว มยห ภกข คณหถาต. กตตเกห ภกขห อตโถต. กตตโก ปน โว ภนเต ปรวาโรต. วสต ภกขสหสสานต. ภนเต สพเพห สทธ เสว มยห ภกข คณหถาต. สตถา อธวาเสส. โส คาม ปวสตวา อมมตาตา เสว มยา พทธปปมโข ภกขสงโฆ นมนตโต ตมเห ยตตกาน ภกขน๒ สกโกถ ตตตกาน๓ เทถาต อาโรเจตวา วจรนโต อตตโน พล สลลกเขตวา มย ทสนน ทสสาม มย วสตยา. มย สตสส มย ป จนน สตานนต วตเต สพเพส วจน อาทโต ปฏาย ปณเณ อาโรเปส. เตน จ สมเยน ตสม นคเร อตทคคตภาเวเนว มหาทคคโตต ป าโต ๑. ส. ม. นพพตนพพตตตฏาเน. ๒. ม. เอตถนตเร ทาตนต อตถ. ๓. ม. เอตถนตเร ทานนต อตถ.

Page 23: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 23

เอโก ปรโส อตถ. โส ตป สมมขาคต ทสวา สมม มหาทคคต มยา สวาตนาย พทธปปมโข ภกขสงโฆ นมนตโต เสว นครวาสโน ทาน ทสสนต ตว กต ภกข โภเชสสสต. สาม มยห ก ภกขห ภกขห นาม สธนาน อตโถ มยห ปน เสว ยาคอตถาย ตณฑลนาฬมตตป นตถ อห ภต กตวา ชวาม ก เม ภกขหต. สมาทปเกน นาม พยตเตน ภวตพพ ตสมา โส เตน นตถต วตเตป ตณหภโต อหตวา เอวมาห สมม มหาทคคต อมสม นคเร สโภชน ภ ชตวา สขมวตถนวตถา นานาภรณปปฏมณฑตา สรสยเน สยมานา พห ชนา สมปตต อนภวนต ตว ปน ทวส ภต กตวา กจฉปรมตตป น ลภส เอว สนเตป อห ปพเพป ก จ๑ อกตตตา ก จ น ลภามต น ชานาสต. ชานาม สามต. อถ กสมา อทาน ป น กโรส ตว ยวา พลสมปนโน ก ตยา ภต กตวาป ยถาพล ทาน ทาต น วฏฏตต. โส ตสม กเถนเต สเวคปปตโต หตวา มยหป เอก ภกข ปณเณ อาโรเปห ก จเทว ภต กตวา เอกสส ภกข ทสสามต อาห. อตโร ก เอเกน ภกขนา ปณเณ อาโรปเตนาต น อาโรเปส. มหาทคคโตป เคห คนตวา ภรย อาห ภทเท นครวาสโน เสว สงฆสส ภตต กโรนต อหป สมาทปเกน เอกสส ภกข เทหต วตโต มย เสว เอกสส ภกข ทสสามาต. อถสส ภรยา มย ทลททา กสมา ตยา ปฏสสตนต อวตวาว สาม ภททก เต กต มย ปพเพป ก จ อทตวา ๑. ม. เอตถนตเร ป นต อตถ.

Page 24: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 24

อทาน ทคคตา ชาตา มย อโภป ภต กตวา เอกสส ภกข ทสสามาต วตวา อโภป นกขมตวา ภตฏาน อคมส. มหาเสฏ มหาทคคต ทสวา ก สมม มหาทคคต ภต กรสสสต ปจฉ. อาม อยยาต. ก กรสสสต. ย ตมเห กาเรสสถาต. เตนห มย เสว เทว ตณ ภกขสตาน โภเชสสาม เอห ทารน ผาเลหต วาสผรส นหรตวา ทาเปส. มหาทคคโต พาฬห กจฉ พนธตวา อสสาหปปตโต วาส ปหาย ผรส คณหนโต ผรส หตวา วาส คณหนโต ทารน ผาเลต. อถ น เสฏ อาห สมม ตว อชช อตวย อสสาหปปตโต กมม กโรส ก น โข การณนต. สาม เอก ภกข โภเชสสามต. ต สตวา เสฏ ปสนนมานโส จนเตส อโห อมนา ทกกร กต อห ทคคโตต ตณหภาว อนาปชชตวา ภต กตวา เอก ภกข โภเชสสามต วทตต. เสฏ ภรยาป ตสส ภรย ทสวา อมม ก กมม กรสสสต ปจฉตวา ย ตมเห กาเรถาต วตเต อทกขลสาล ปเวเสตวา สปปมสลาทน ทาเปส. สา นจจนต วย ตฏหฏา วห โกฏเฏต เจว โอผนาต จ. อถ น เสฏ ภรยา ปจฉ อมม อตวย ตฏหฏา กมม กโรส กนน โข การณนต. อยเย อม ภต กตวา มยป เอก ภกข โภเชสสามาต. ต สตวา เสฏ ภรยาป ตสส อโห อย ทกกรการกาต ปสท. เสฏ มหาทคคตสส ทารน ผาลตกาเล อยนเต ภตต สาลน จตสโส นาฬโย ทาเปตวา อยนเต ตฏ ทาโยต อปราป จตสโส นาฬโย

Page 25: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 25

ทาเปส. โส เคห คนตวา ภรย อาห มยา ภต กตวา สาล ลทโธ อย นวาโป ภวสสต ตยา ลทธาย ภตยา ทธเตลกฏกภณฑาน คณหาหต. เสฏ ภรยา ปน ตสสา เอก สปปกรณฑก เจว ทธภาชน จ กฏกภณฑ จ สทธสาลตณฑล- นาฬ จ ทาเปส. อต อภนนป นว ตณฑลนาฬโย อเหส. เต เทยยธมโม โน ลทโธต ตฏหฏา ปาโตว อฏหส. ภรยา มหาทคคต อาห คจฉ สาม ปณณ ปรเยสตวา อาหราต. โส อนตราปเณ ปณณ อทสวา นทตร คนตวา๑ อยยาน โภชน ทาต ลภสสามต ปหฏมานโส คายนโต ปณณ อจจนาต. มหาชาล ขปตวา ตเกวฏโฏ มหาทคคตสส สทเทน ภวตพพนต ต ปกโกสตวา ปจฉ อตวย ตฏจตโต คายส กนน โข การณนต. ปณณ อจจนาม สมมาต. ก กรสสสต. เอก ภกข โภเชสสามต. อโห สหโต ภกข โย ตว ปณณ ขาทสสตต.๒ ก กโรม สมม อตตนา ลทธปณเณน โภเชสสามต. เตนห เอหต. ก กโรม สมมาต. อเม มจเฉ คเหตวา ปาทคฆนกาน อฑฒคฆนกาน กหาปณคฆนกาน จ อททานาน กโรหต. โส ตถา อกาส. พทธพทเธ มจเฉ นครวาสโน นมนตตนมนตตภกขน อตถาย หรส. ตสส มจฉททานาน กโรนตสเสว ภกขาจารเวลา สมปาปณ. โส เวล สลลกเขตวา คมสสาม สมม ภกขน อาคมนเวลาต อาห. อตถ ปน ก จ ๑. ส. ม. ย. เอตถนตเร อชชาตอตถ. ๒. ส. ม. ย. อโห สขโต ภกข โส ตว ก ปณณ ขาทสสตต.

Page 26: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 26

มจฉททานนต. นตถ สมม สพพาน ขณานต. เตนห มยา อตตโน อตถาย วาลกาย นกขนตวา จตตาโร โรหตมจฉา ปตา สเจป ภกข โภเชตกาโม อเม คเหตวา คจฉาต เต ตสส อทาส. ต ทวส ปน สตถา ปจจสกาเล โลก โวโลเกนโต มหาทคคต อตตโน าณชาลสส อนโต ปวฏ ทสวา กนน โข ภวสสตต อาวชเชนโต มหาทคคโต เอก ภกข โภเชสสามต ภรยาย สทธ หยโย ภต อกาส กตรนน โข ภกข ลภสสตต จนเตตวา มนสสา ปณเณ อาโรปตส าย ภกข คเหตวา อตตโน อตตโน เคเหส นสทาเปสสนต มหาทคคโต ม เปตวา อ ภกข น ลภสสตต อปธาเรส. พทธา กร ทคคเตส อนกมป กโรนต. ตสมา สตถา ปาโตว สรรกจจ กตวา มหาทคคต สงคณหสสามต คนธกฏ ปวสตวา นสท. มหาทคคเตป มจเฉ คเหตวา เคห ปวสนเต สกกสส ปณฑกมพลสลาสน อณหาการ ทสเสส. โส กนน โข การณนต โอโลเกนโต หยโย มหาทคคโต เอกสส ภกขโน ภกข ทสสามต อตตโน ภรยาย สทธ ภต อกาส กตร น โข ภกข ลภสสตต จนเตตวา นตเถตสส อ โ ภกข สตถา ปน มหาทคคตสส สงคห กรสสามต คนธกฏย นสนโนว มหาทคคโต อตตโน อปกปปนก ยาคภตต ปณณสเปยยป ตถาคตสส ทเทยย ยนนนาห มหาทคคตสส เคห คนตวา ภตตการกกมม กเรยยนต อ าตกเวเสน ตสส เคหสมป คนตวา อตถ น โข กสสจ ก จ

Page 27: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 27

ภตยา กตตพพนต ปจฉ. มหาทคคโต ต ทสวา อาห สมม ก กมม กรสสสต. อห สาม สพพสปปโก มยห อชานนสปป นาม นตถ ยาคภตตาทนป สมปาเทต ชานามต. สมม มย ตว กมเมน อตถกา ตยห ปน ทาตพพ ภต น ปสสามาต. ก ปน เต กตตพพนต. เอกสส ภกขสส ภกข ทาตกาโมมห ตสส ยาคภตตสวธาน อจฉามต. สเจ ภกขสส ภกข ทสสส น เม ภตยา อตโถ ก มม ป ทาต น วฏฏตต. เอว สนเต สาธ สมม ปวสาต. โส ตสส เคห ปวสตวา ตณฑลาทน อาหราเปตวา ตว คจฉ อตตโน ปตตภกข อาเนหต ต อยโยเชส. ทานเวยยาวฏโกป ปณเณ อาโรปตนยาเมเนว เตส เตส เคหาน ภกข ปหณ. มหาทคคโต ตสส สนตก คนตวา มยห ปตตภกข เทหต อาห. โส ตสม ขเณ สต ลภตวา อห ตว ภกข ปมมฏโต อาห. มหาทคคโต ตขณาย สตตยา กจฉย ปหโฏ วย สมม กสมา ม นาเสส อหป ตยา หยโย สมาทปโต ภรยาย สทธ ทวส ภต กตวา อชช ปาโตว ปณณตถาย นทตเร อาหณฑตวา อาคโต เทห เม เอก ภกขนต พาหา ปคคยห ปรเทว. มนสสา สนนปตตวา กเมต มหาทคคตาต ปจฉส. โส ตมตถ อาโรเจส. เต เวยยาวฏก ปจฉส สจจ กร สมม ตยา เอส ภต กตวา เอกสส ภกขสส ภกข เทหต สมาทปโตต. อาม อยยาต. ภารย เต กมม กต โย เอตตเก ภกข สวทหนโต เอตสส เอก ภกข นาทาสต. โส เตส วจเนน

Page 28: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 28

ภตยา กตตพพนต ปจฉ. มหาทคคโต ต ทสวา อาห สมม ก กมม กรสสสต. อห สาม สพพสปปโก มยห อชานนสปป นาม นตถ ยาคภตตาทนป สมปาเทต ชานามต. สมม มย ตว กมเมน อตถกา ตยห ปน ทาตพพ ภต น ปสสามาต. ก ปน เต กตตพพนต. เอกสส ภกขสส ภกข ทาตกาโมมห ตสส ยาคภตตสวธาน อจฉามต. สเจ ภกขสส ภกข ทสสส น เม ภตยา อตโถ ก มม ป ทาต น วฏฏตต. เอว สนเต สาธ สมม ปวสาต. โส ตสส เคห ปวสตวา ตณฑลาทน อาหราเปตวา ตว คจฉ อตตโน ปตตภกข อาเนหต ต อยโยเชส. ทานเวยยาวฏโกป ปณเณ อาโรปตนยาเมเนว เตส เตส เคหาน ภกข ปหณ. มหาทคคโต ตสส สนตก คนตวา มยห ปตตภกข เทหต อาห. โส ตสม ขเณ สต ลภตวา อห ตว ภกข ปมมฏโต อาห. มหาทคคโต ตขณาย สตตยา กจฉย ปหโฏ วย สมม กสมา ม นาเสส อหป ตยา หยโย สมาทปโต ภรยาย สทธ ทวส ภต กตวา อชช ปาโตว ปณณตถาย นทตเร อาหณฑตวา อาคโต เทห เม เอก ภกขนต พาหา ปคคยห ปรเทว. มนสสา สนนปตตวา กเมต มหาทคคตาต ปจฉส. โส ตมตถ อาโรเจส. เต เวยยาวฏก ปจฉส สจจ กร สมม ตยา เอส ภต กตวา เอกสส ภกขสส ภกข เทหต สมาทปโตต. อาม อยยาต. ภารย เต กมม กต โย เอตตเก ภกข สวทหนโต เอตสส เอก ภกข นาทาสต. โส เตส วจเนน

Page 29: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 29

ปตเตนาต. มหาทคคโต น กสสจ ทสสาม น เม ธเนน อตโถ สตถารเยว โภเชสสามต อาห. อวเสสา ต ยาจตวา ปตต อลภตวา นวตตส. ราชา ปน มหาทคคโต ธเนน ปโลภยมาโนป สตถ ปตต น เทต สตถารา จ สย ทนน โกจ คเหต น สกโกต อมสส เทยยธมโม นาม กตตโก ภวสสต อมนา เทยยธมมสส ทนนกาเล สตถาร อาทาย เคห เนตวา มยห สมปาทต อาหาร ทสสามต จนเตตวา สตถารา สทธเยว อคมาส. สกโกป เทวราชา ยาคภตตปณณาทน สมปาเทตวา สตถ นสทนารห อาสน ป าเปตวา นสท. มหาทคคโต สตถาร เนตวา ปวสถ ภนเตต อาห. วสนเคห จสส นจ โหต อโนนเตน ปวสต น สกกา พทธา จ นาม เคห ปวสนตา น โอนมตวา ปวสนต เคห ห ปวสนกาเล มหาปว วา เหฏา โอคจฉต เคห วา อทธ คจฉต.๑ อท เตส สทนนสส ทานสส ผล. ปน นกขมตวา คตกาเล สพพ ปากตกเมว โหต ตสมา สตถา ตโกว เคห ปวสตวา สกเกน ป ตตาสเน นสท. สตถร นสนเน ราชา อาห สมม มหาทคคต ตยา อมหาก ยาจนตานป สตถ ปตโต น ทนโน ปสสาม ตาว กทโส เต สตถ สกกาโร กโตต. อถ สกโก ยาคภตตาทน ววรตวา ทสเสส. เตส วาสคนโธ สกลนคร ฉาเทตวา อฏาส. ราชา ยาคอาทน โอโลเกตวา ภควนต อาห ภนเต อห มหาทคคตสส เทยยธมโม กตตโก ภวสสต อมนา เทยยธมเม ๑. อคคจฉตตป ทสสต.

Page 30: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 30

ทนเน สตถาร เคห เนตวา อตตโน สมปาทต อาหาร ทสสามต จนเตตวา อาคโต มยา เอวรโป อาหาโร น ทฏปพโพ มย อธ เต มหาทคคโต อตกลเมยย คจฉามหนต สตถาร วนทตวา ปกกาม. สกโกป สตถาร ยาคอาทน ทตวา สกกจจ ปรวส สตถาป กตภตตกจโจ อนโมทน กตวา อฏายาสนา ปกกาม. สกโก มหาทคคตสส ส อทาส. โส ปตต คเหตวา สตถาร อนคจฉ. สกโก นวตตตวา มหาทคคตสส เคหทวาเร โต อากาส โอโลเกส. อากาสโต สตตรตนวสส วสสตวา ตสส เคเห สพพภาชนาน ปเรตวา สกล เคห ปเรส. ตสส เคเห โอกาโส นาโหส. ตสส ภรยา ทารเก หตเถส คเหตวา นหรตวา พห อฏาส. โส สตถาร อนคนตวา นวตโต ทารเก พห ทสวา ก อทนต ปจฉ. สาม สกล โน เคห สตตห รตเนห ปรปณณ ปวสต โอกาโส นตถต. โส อชเชว เม ทาเนน วปาโก ทนโนต จนเตตวา ร โ สนตก คนตวา ราชาน วนทตวา กสมา อาคโตสต วตเต อาห เทว เม เคห สตตห รตเนห ปณณ ต ธน คณหถาต. ราชา อโห พทธาน ทนนทาน อชเชว มตถก ปตตนต จนเตตวา ต อาห ก เต ลทธ วฏฏตต. ธนาหรณตถาย สกฏสหสส เทถาต. ราชา สกฏสหสส เปเสตวา ธน อาหราเปตวา ราชงคเณ โอกราเปส. ตาลปปมาโณ ราส อโหส. ราชา นาคเร สนนปาตาเปตวา อมสม นคเร อตถ

Page 31: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 31

กสสจ เอตตก ธนนต ปจฉ. นตถ เทวาต. เอว มหาธนสส ก กาต วฏฏตต. เสฏ ฏาน เทวาต. ราชา ตสส มหาสกการ กตวา เสฏ ฏาน ทาเปส. อถสส ปพเพ เอกสส เสฏ โน เคหฏาน อาจกขตวา เอตถ ชาตคจเฉ หาเรตวา เคห อฏาเปตวา วสาหต อาห. ตสส ตณาน โสเธตวา๑ สม กตวา ภมยา ขนยมานาย อ ม อาหจจ นธกมภโย อฏหส. ร โ อาโรจเต ตว ป เเนว นพพตตา ตวเมว คณหาหต อาห. โส เคห กาเรตวา สตตาห พทธปปมขสส ภกขสงฆสส มหาทาน อทาส. ตโต ปรป ยาวตายก ตฏนโต ป าน กรตวา อายหปรโยสาเน เทวโลเก นพพตโต เอก พทธนตร ทพพสมปตต อนภวตวา อมสม พทธปปาเท ตโต จโต สาวตถย สารปตตตเถรสส อปฏากกเล เชฏธต กจฉย ปฏสนธ คณห. อถสสา มาตาปตโร คพภสส ปตฏ ตภาว ตวา๒

คพภปรหาร อทส. ตสสาปเรน สมเยน เอวรโป โทหโฬ อปปชช อโห วตาห ธมมเสนาปต อาท กตวา ป จนน ภกขสตาน โรหตมจฉรเสน ทาน ทตวา กาสายาน วตถาน นวาเสตวา อาสนปรยนเต นสนนา เตส ภกขน อจฉฏภตต ภ เชยยนต. สา มาตาปตน อาจกขตวา ตถา อกาส. โทหโฬ ปฏปปสสมภ. อถสสา ตโต ปเรสป สตตส มงคเลส โรหตมจฉรเสเนว ธมมเสนาปตตเถรปปมขาน ป จ ภกขสตาน โภเชส. สพพ ๑. ส. ย. โสเธตต. ๒. ส. ย. สตวา.

Page 32: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 32

ตสสกมารสส วตถมห๑ วตตนเยเนว เวทตพพ. อมสส ปน มหาทคคตกาเล ทนนสส โรหตมจฉรสทานสเสว นสสนโท. นามคคหณทวเส ปนสส ภนเต ทาสสส โว สกขาปทาน เทถาต มาตรา วตเต เถโร อาห โก นาโม๒ อย ทารโกต. ภนเต อมสส กจฉย ปฏสนธคคหณกาลโต ปฏาย อมสม เคเห ชฬา เอฬมคาป ปณฑตา ชาตา ตสมา เม ปตตสส ปณฑตทารโกเตวว นาม ภวสสตต. เถโร สกขาปทาน อทาส. ชาตทวสโต ปฏาย ปนสส นาห มม ปตตสส อชฌาสย ภนทสสามต มาต จตต อปปชช. โส สตตวสสกกาเล มาตร อาห อห เถรสส สนตเก ปพพชสสามต. สา สาธ ตาต อห ตว อชฌาสย น ภนทสสามจเจว มน อปปาเทสนต วตวา เถร นมนเตตวา โภเชตวา ภนเต ทาโส โว ปพพชตกาโม อห อม สายณหสมเย วหาร เนสสามต เถร อยโยเชตวา าตเก สนนปาเตตวา มม ปตตสส คหกาเล กตตพพ สกการ อชเชว กรสสามาต มหนต สกการ กาเรตวา ต อาทาย วหาร คนตวา อม ภนเต ปพพาเชถาต เถรสส อทาส. เถโร ปพพชชาย ทกกรภาว อาจกขตวา กรสสามห ภนเต ตมหาก โอวาทนต วตเต เตนห เอหต เกเส เตเมตวา ตจป จกกมมฏาน อาจกขตวา ปพพาเชส. มาตาปตโรปสส สตตาห วหาเรเยว วสนตา พทธปปมขสส ภกขสงฆสส โรหตมจฉรเสเนว ทาน ๑. พาลวคควณณนาย วนวาสตสสตเถรวตถนาเมน อาคตมท. ๒. โก นามาต ภวตพพ. . ว. โกนาโมต วา ภวตพพ โกนาโม เต อปชฌาโยตอาทส วย.

Page 33: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 33

ทตวา สตตเม ทวเส สาย เคห อคมส. เถโร อฏเม ทวเส อนโตคาม คจฉนโต ต อาทาย ภกขสงเฆน สทธ น อคมาส. กการณา น ตาวสส จวรปตตคคหณาน วา อรยาปโถ วา ปาสาทโก โหต อปจ วหาเร เถรสส กตตพพวตต อตถ เถโรปจ ภกขสงเฆ อนโตคาม ปวฏเ สกลวหาร วจรนโต อสมมฏฏาน สมมชชตวา ตจฉภาชเนส ปานยปรโภชนยาน อปฏเปตวา ทนนกขตตาน ม จปาทน ปฏสาเมตวา ปจฉา คาม ปวสต อปจ ตตถยา ตจฉวหาร ปวสตวา ปสสถ สมณสส โคตมสส สาวกาน นสนนฏานานต วตต มา ลภสต สกลวหาร ปฏชคคตวา ปจฉา คาม ปวสต ตสมา ต ทวสป สามเณเรเนว ปตตจวร คาหาเปตวา ทวาตร คาม๑

ปาวส. สามเณโร อปชฌาเยน สทธ คจฉนโต อนตรามคเค มาตก ทสวา ภนเต อท กนนามาต ปจฉ. มาตกา นาม สามเณราต. อมาย ก กโรนตต. อโต จโต จ อทก หรตวา อตตโน สสสกมม กโรนตต. ก ปน ภนเต อทกสส จตต อตถต. นตถาวโสต. เอวรป อจตตก อตตโน อจฉตจฉตฏาน หรนต ภนเตต. อามาวโสต. โส จนเตส สเจ เอวรปมป อจตตก อตตโน อจฉตจฉตฏาน หรตวา กมม กโรนต กสมา สจตตกาป จตต อตตโน วเส วตเตตวา สมณธมม กาต น สกขสสนตต. โส ปรโต คจฉนโต ๑. ส. ม. ย. คามนต นตถ.

Page 34: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 34

อสกาเร สรทณฑก อคคมห ตาเปตวา อกขโกฏยา โอโลเกตวา อช กโรนเต ทสวา ภนเต อเม เก นามาต ปจฉ. อสการา นามาวโสต. ก ปน เต กโรนตต. อคคมห ตาเปตวา สรทณฑก อช กโรนตต. สจตตโก ภนเต เอโสต. อจตตโก อาวโสต. โส จนเตส สเจ อจตตก คเหตวา อคคมห ตาเปตวา อช กโรนต กสมา สจตตกาป อตตโน จตต วเส วตเตตวา สมณธมม กาต น สกขสสนตต. อถ ปรโต คนตวา อรเนมนาภอาทน ตจฉนเต ทสวา ภนเต อเม เก นามาต ปจฉ. ตจฉกา นามาวโสต. ก ปน เต กโรนตต. ทารน คเหตวา ยานกาทน จกกาน กโรนต อาวโสต. เอตาน ปน สจตตกาน ภนเตต. อจตตกาน อาวโสต. อถสส เอตทโหส สเจ อจตตกาน กฏกลงคราน คเหตวา จกกาทน กโรนต สจตตกา กสมา อตตโน จตต วเส วตเตตวา สมณธมม กาต น สกขสสนตต. โส อมาน การณาน ทสวา ภนเต สเจ ตมหาก ปตตจวร ตมเห คณเหยยาถ อห นวตเตยยนต. เถโร อย อธนา ปพพชโต ทหรสามเณโร ม อนพนธมาโน เอว วทตต จตต อนป- ปาเทตวาว อาหร สามเณราต วตวา อตตโน ปตตจวร อคคเหส. สามเณโรป อปชฌาย วนทตวา นวตตนโต ภนเต มยห อาหาร อาหรนตา โรหตมจฉรเสเนว อาหเรยยาถาต อาห. กห ลภสสาม อาวโสต. ภนเต สเจ อตตโน ป เน

Page 35: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 35

อลภนตา มม ป เน ลภสสถาต อาห. เถโร ทหรสามเณรสส พห นสนนกสส ปรปนโถป ภเวยยาต ก จก ทตวา มยห วสนคพภสส ทวาร ววรตวา อนโต ปวสตวา นสเทยยาสต อาห. โส ตถา กตวา อตตโน กรชกาเย าณ โอตาเรตวา อตตภาว สมมสนโต นสท. อถสส คณเตเชน สกกสส อาสน อณหาการ ทสเสส. โส กนน โข การณนต อปธาเรนโต ปณฑตสามเณโร อปชฌายสส ปตตจวร ทตวา สมณธมม กรสสามต นวตโต มยาป ตตถ คนต วฏฏตต จนเตตวา จตตาโร มหาราเช อามนเตตวา วหารสส อปวเน วจรนเต สกเณ ปลาเปตวา สมนตา อารกข คณหถาต วตวา จนทเทวปตต จนทมณฑล อากฑฒตวา คณหาหต สรยเทวปตต สรยมณฑล อากฑฒตวา คณหาหต วตวา สย คนตวา อาว ชนรชชฏาเน อารกข คเหตวา อฏาส. วหาเร ปราณปณณสสาป สทโท นาโหส. สามเณรสส จตต เอกคค อโหส. โส อนตราภตเตเยว อตตภาว สมมสตวา ตณ ผลาน ปาปณ. เถโรป สามเณโร วหาเร นสนโน ตสส อปกปปนก โภชน อสกกเล นาม สกกา ลทธนต เอก เปมคารวยตต อปฏากกล อคมาส. ตตถ จ มนสสา ต ทวส โรหตมจเฉ ลภตวา เถรสเสว อาคมน โอโลเกนตา นสทส. เต เถร อาคจฉนต ทสวา ภนเต ภททก โว กต อธาคจฉนเตหต อนโต ปเวเสตวา

Page 36: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 36

ยาคขชชกาทน ทตวา โรหตมจฉรเสน ปณฑปาต อทส. เถโร หรณาการ๑ ทสเสส. มนสสา ปรภ ชถ ภนเต หรณกภตตป ลภสสถาต วตวา เถรสส ภตตกจจาวสาเน ปตต โรหตมจฉรสโภชนสส ปเรตวา อทส. เถโร สามเณโร เม ฉาโตต สฆ อคมาส. สตถาป ต ทวส สกาลสเสว ภ ชตวา วหาร คนตวา ปณฑตสามเณโร อปชฌายสส ปตตจวร ทตวา สมณธมม กรสสามต นวตโต นปปชชสสต น โข อสส ปพพชตกจจนต อปธาเรนโต ตณณ ผลาน ปตตภาว ตวา อรหตตสส อปนสสโย อตถ นตถต อาวชเชนโต อตถต ทสวา ปเรภตตเมว อรหตต ปตต สกขสสต น สกขสสตต อปธาเรนโต สกขสสตต อ าส. อถสส เอตทโหส สารปตโต สามเณรสส ภตตมาทาย สฆมาคจฉต อนตรายปสส กเรยย ทวารโกฏเก อารกข คเหตวา นสทสสาม อถ น จตตาโร ป เห ปจฉสสาม ตสม วสสชชมาเน สามเณโร สห ปฏสมภทาห อรหตต ปาปณสสตต ตโต คนตวา ทวารโกฏเก ตวา สมปตต เถร จตตาโร ป เห ปจฉ. ปฏป เห เถโร วสสชเชส. ตตรท ปจฉาวสสชชน สตถา กร น อาห สารปตต กนเต ลทธนต. อาหาโร ภนเตต. อาหาโร นาม กมาหรต สารปตตาต. เวทน ภนเตต. เวทนา กมาหรต สารปตตาต. รป ภนเตต. รป ปน กมาหรต สารปตตาต. ผสส ภนเตต. ๑. ส. ย. คมนาการ.

Page 37: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 37

ตตราย อธปปาโย ชฆจฉเตน ห ปรภตโต อาหาโร ตสส ขท ปฏหนตวา สข เวทน อาหรต. อาหารปรโภเคน สขตสส สขาย เวทนาย อปปชชมานาย สรเร วณณสมปตต โหต เอว เวทนา รป อาหรต สขโต ปน อาหารชรปวเสน อปปนนสขโสมนสโส อทาน เม อสสาโท ชาโตต นปปชชนโต วา นสทนโต วา สขสมผสส ปฏลภต. เอว อเมส จตส ป เหส วสสชชเตส สามเณโร สห ปฏสมภทาห อรหตต ปตโต. สตถาป เถร อาห คจฉ สารปตต ตว สามเณรสส ภตต เทหต. เถโร คนตวา ทวาร อาโกเฏส. สามเณโร นกขมตวา เถรสส หตถโต ปตต คเหตวา เอกมนต เปตวา ตาลวณเฏน เถร วช. อถ น เถโร อาห สามเณร ภตตกจจ กโรหต. ตมเห ปน ภนเตต. กต มยา ภตตกจจ ตว กโรหต. สตตวสสโก ทารโก ปพพชตวา อฏเม ทวเส ตขณ วกสตปทมสทโส อรหตต ปตโต๑

ภตตปกขปนฏาน๒ ปจจเวกขนโต นสทตวา ภตตกจจมกาส. เตน ปตต โธวตวา ปฏสามตกาเล จนทเทวปตโต จนทมณฑล วสสชเชส สรยเทวปตโต สรยมณฑล วสสชเชส จตตาโร มหาราชา จตททส อารกข วสสชเชส สกโก เทวราชา อาว ชนเก อารกข วสสชเชส สรโย มชฌฏานโต คลตวา คโต. ภกข อชฌายส ฉายา อธกปปมาณา ชาตา สรโย ๑.ส. ย. อรหตต ปตโตต นตถ. ๒. ส. ย. ปจจเวกขณฏาน.

Page 38: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 38

มชฌฏานโต คลตวา คโต สามเณเรน จ อทาเนว ภตต กนน โข เอตนต. สตถา ต ปวตต ตวา อาคนตวา ปจฉ ภกขเว ก กเถถาต. อทนนาม ภนเตต. อาม ภกขเว ป วโต สมณธมม กรณกาเล จนโท เทวปตโต จนทมณฑล สรโย เทวปตโต สรยมณฑล อากฑฒตวาว คณห จตตาโร มหาราชา วหารปวเน จตททส อารกข คณหส สกโก เทวราชา อาคนตวา อาว ชนเก อารกข คณห อหป พทโธมหต อปโปสสกโก นสทต นาลตถ คนตวา ทวารโกฏเก มม ปตตสส อารกข อคคเหส เนตตเก จ มาตกาย อทก หรนเต อสกาเร จ อส อชช กโรนเต ตจฉเก จ ทารน ตจฉนเต ทสวา เอตตก อารมมณ คเหตวา ปณฑตา อตตาน ทเมตวา อรหตต คณหนตเยวาต อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " อทก ห นยนต เนตตกา อสการา นมยนต เตชน ทาร นมยนต ตจฉกา อตตาน ทมยนต ปณฑตาต. " ตตถ อทกนต ปวยา ถลฏาน ขนตวา อาวาฏฏาน ปเรตวา มาตก วา กตวา รกขโทณ วา เปตวา อตตนา อจฉตจฉตฏาน อทก เนนตต เนตตกา. เตชนนต กณฑ. อท วตต โหต เนตตกา อตตโน รจยา อทก นยนต อสการาป ตาเปตวา เตชน นมยนต อชช กโรนต ตจฉกาป เนมอาทน อตถาย

Page 39: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 39

ตจฉนตา ทารน นมยนต อตตโน รจยา อชช วา วงก วา กโรนต เอว เอตตก อารมมณ กตวา ปณฑตา โสตาปตตมคคาทน อปปาเทนตา อตตาน ทเมนต อรหตเต ปน ปตเต เอกนตทนตา นาม โหนตต. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. ปณฑตสามเณรวตถ. ------------ ลกณฏกภททยตเถรวตถ. [ ๖๕ ] เสโล ยถาต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต ลกณฏกภททยตเถร อารพภ กเถส. ปถชชนา กร สามเณราทโย เถร ทสวา สเสป กณเณสป นาสายป คเหตวา ก จฬปตา สาสนสม น อกกณส อภรมสต วทนต. เถโร เตส เนว กชฌต น ทสสต. ธมมสภาย กถ สมฏาเปส ปสสถาวโส ลกณฏกภททยตเถร ทสวา สามเณราทโย เอว เจว จ วเหเนต โส เตส เนว กปปต น ทสสตต. สตถา อาคนตวา ก กเถ ภกขเวต ปจฉตวา อทนนาม ภนเตต วตเต อาม ภกขเว ขณาสวา นาม เนว กปปนต น ทสสนต ฆนเสลสทสา เหเต อจลา อกมปยาต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห

Page 40: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 40

" เสโล ยถา เอกฆโน วาเตน น สมรต เอว นนทาปสสาส น สม ชนต ปณฑตาต. " ตตถ นนทาปสสาสต ก จาป อธ เทว โลกธมมา วตตา อตโถ ปน อฏนนมป วเสน เวทตพโพ. ยถา ห เอกฆโน อสสโร เสโล ปรตถมาทเภเทน วาเตน น สมรต น อ ชต น จลต เอว อฏสป โลกธมเมส อชโฌตถรนเตส ปณฑตา น สม ชนต ปฏฆวเสน วา อนนยวเสน วา น จลนต น กมปนตต. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. ลกณฏกภททยตเถรวตถ. ----------- ๗. กาณมาตาวตถ. [ ๖๖ ] ยถาป รหโท คมภโรต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต กาณมาตร อารพภ กเถส. วตถ วนเย อาคตเมว.๑ ตทา ปน กาณมาตรา อตจฉหตถ ธตร ปตกล เปเสต ปกเกส ปเวส จตกขตต จตนน ภกขน ทนนกาเล สตถารา ตสม วตถสม สกขาปเท ป ตเต กาณาย สามเกน อ าย ปชาปตยา อานตาย กาณา ต ปวตต สตวา อเมห เม ฆราวาโส นาสโตต ทฏทฏเ ๑. มหาวภงค. ๒/๓๒๒.

Page 41: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 41

ภกข อกโกสต ปรภาสต. ภกข ต วถ ปฏปชชต น วสหส. สตถา ต ปวตต ตวา ตตถ อคมาส. กาณมาตา สตถาร วนทตวา ป ตตาสเน นสทาเปตวา ยาคขชชก อทาส. สตถา กตปาตราโส กห กาณาต ปจฉ. เอสา ภนเต ตมเห ทสวา มงกภตา โรทนต ตาต. กการณาต. เอสา ภนเต ภกข อกโกสต ปรภาสต ตสมา ตมเห ทสวา มงก หตวา โรทมานา ตาต. อถ น สตถา ปกโกสาเปตวา กาเณ กสมา ม ทสวา มงกภตา นลยตวา โรทสต. อถสสา มาตา ตาย กตกรย อาโรเจส. อถ น สตถา อาห ก ปน กาณมาเต มม สาวกา ตยา ทนนก คณหส อทนนกนต. ทนนก ภนเตต. สเจ มม สาวกา ปณฑาย จรนตา ตว เคหทวาร ปตตา ตยา ทนนก คณหส โก เตส โทโสต. นตถ ภนเต อยยาน โทโส เอตสสา เอว โทโสต. สตถา กาณมาห กาเณ มยห กร สาวกา ปณฑาย จรมานา อม เคหทวาร อาคตา อถ เนส ตว มาตรา ปวา ทนนา โก นาเมตถ มม สาวกาน โทโสต. นตถ ภนเต อยยาน โทโส มยหเมว โทโสต. สา สตถาร วนทตวา ขมาเปส. อถสสา สตถา อนปพพกถ กเถส. สา โสตาปตตผล ปาปณ. สตถา อฏายาสนา วหาร คจฉนโต ราชงคเณน ปายาส. ราชา ทสวา สตถา วย ภเณต ปจฉตวา อาม เทวาต วตเต คจฉถ มม อาคนตวา วนทนภาว อาโรเจถาต เปเสตวา

Page 42: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 42

ราชงคเณ ต สตถาร อปสงกมตวา ป จปตฏ เตน วนทตวา ภนเต กห คจฉถาต ปจฉ. กาณมาตาย เคห มหาราชาต. กการณา ภนเตต. กาณา กร ภกข อกโกสต ปรภาสต ตการณา คโตมหต. ก ปน โว ภนเต ตสสา อนกโกสนภาโว กโตต. อาม มหาราช ภกขน จ เม อนกโกสกา กตา โลกตตรกฏมพสามน จาต. โหต ภนเต ตมเหห สา โลกตต- กฏมพสามน กตา อห ปน ต โลกยกฏมพสามน กรสสามต วตวา สตถาร วนทตวา ปฏนวตโต ปฏจฉนนมหาโยคค ปหณตวา กาณ ปกโกสาเปตวา สพพาภรเณห อลงกรตวา เชฏธตฏาเน เปตวา โย มม ธตร โปเสต สมตโถ โส น คณหาตต อาห อเถโก สพพตถกมหามตโต อห เทวสส ธตร โปเสสสามต ต อตตโน เคห เนตวา สพพ อสสรย ปฏจฉาเปตวา ยถารจ ป าน กโรหต อาห. ตโต ปฏาย กาณา จตส ทวาเรส ปรเส เปตวา อตตนา อปฏาตพเพ ภกข จ ภกขนโย จ น ลภต. กาณาย เคหทวาเร ปฏยาเทตวา ปต ขาทนยโภชนย มโหโฆ วย ปวตตต. ธมมสภาย กถ สมฏาเปส ปพเพ อาวโส จตตาโร มหลลกตเถรา กาณาย วปปฏสาร กรส สา เอว วปปฏสารน หตวาป สตถาร อาคมม สทธาสมปท ลภ สตถารา ปน ตสสา เคหทวาร ภกขน อปสงกมนารห กต อทาน อปฏาตพเพ ภกข วา ภกขนโย วา ปรเยสมานาป น ลภต อโห พทธา นาม อจฉรยคณาต. สตถา อาคนตวา กาย นตถ

Page 43: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 43

ภกขเว เอตรห กถาย สนนสนนาต ปจฉตวา อมาย นามาต วตเต น ภกขเว อทาเนว เตห มหลลกภกขห กาณาย วปปฏสาโร กโต ปพเพป กรสเยว น จ อทาเนว มยา กาณา มม วจนการกา กตา ปพเพป กตาเยวาต วตวา ตมตถ โสตกาเมห ภกขห ยาจโต " ยตเถโก ลภต พพพ ทตโย ตตถ ชายต ตตโย จ จตตโถ จ อทนเต พพพกา พลนต " อม พพพชาตก๑ วตถาเรน กเถตวา ตทา จตตาโร มหลลกภกข จตตาโร พฬารา อเหส มสกา กาณา มณกาโร อหเมวาต ชาตก สโมธาเนตวา เอว ภกขเว อตเตป กาณา ทมมนา อาวลจตตา หตวา มม วจเนน ปสนนอทกรหโท วย วปปสนนจตตา อโหสต อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " ยถาป รหโท คมภโร วปปสนโน อนาวโล เอว ธมมาน สตวาน วปปสทนต ปณฑตาต. " ตตถ รหโทต โย จตรงคนยาป เสนาย โอคาหนตยา น ขภต เอวรโป อทกณณโว สพพากาเรน ปน จตราสต- โยชนสหสสคมภโร นลมหาสมทโท รหโท นาม ตสส ห เหฏา จตตาฬสโยชนสหสสมตเต าเน อทก มจเฉห จลต อปร ตาวตตเกเยว าเน อทก วาเตน จลต มชเฌ จตโยชนสหสสมตเต าเน อทก นจจล ตฏต อย คมภรรหโท นาม. ธมมานต ๑. ข. ชา. เอก. ๒๗/๔๔. ตทฏกถา. ๒/๓๖๔.

Page 44: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 44

เทสนาธมมาน. อท วตต โหต ยถา โส รหโท อนากลตาย วปปสนโน อจลตาย อนาวโล เอว มม เทสนาธมม สตวา โสตาปตตมคคาทวเสน นรปกกเลสจตตต อาปชชนตา วปปสทนต ปณฑตา อรหตตปปตตา ปน เอกนตวปปสนนาว โหนตต. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. กาณมาตาวตถ. --------- ๘. ป จสตภกขวตถ. [ ๖๗ ] สพพตถ เว สปปรสา วชนตต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต ป จสเต ภกข อารพภ กเถส. เทสนา เวร ชาย สมฏ ตา. ปมโพธย ห ภควา เวร ช คนตวา เวร เชน พราหมเณน นมนตโต ป จห ภกขสเตห สทธ วสส อปคจฉ. เวร โช พราหมโณ มาราวฏฏเนน อาวฏโฏ เอกทวสป สตถาร อารพภ สต น อปปาเทส. เวร ชาป ทพภกขา อโหส. ภกข สนตรพาหร เวร ช ปณฑาย จรตวา ปณฑปาต อลภนตา กลมส. เตส อสสวาณชกา ปตถปตถปลก ภกข ป าเปส. เต กลมนเต ทสวา มหาโมคคลลานตเถโร ปโวช โภเชตกาโม อตตรกร จ ปณฑาย ปเวเสตกาโม อโหส. สตถา ต ปฏกขป. ภกขน เอกทวสป ปณฑปาต อารพภ ปรตตาโส นาโหส. อจฉาจาร วชเชตวาว วหรส. สตถา ตตถ เตมาส

Page 45: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 45

วสตวา เวร ช พราหมณ อปโลเกตวา เตน กตสกการสมมาโน ต สรเณส ปตฏาเปตวา ตโต นกขนโต อนปพเพน จารก จรมาโน เอกสม สมเย สาวตถ ปตวา เชตวเน วหาส. สาวตถวาสโน สตถ อาคนตกภตตาน กรส. ตทา ปน ป จสตมตตา วฆาสาทา ภกข นสสาย อนโตวหาเรเยว วสนต. เต ภกขน ภตตาวเสสาน ปณตโภชนาน ภ ชตวา นททายตวา อฏาย นทตร คนตวา นทนตา วคคนตา มลลมฏ ยทธ ยชฌนตา กฬนตา อนโตวหาเรป พหวหาเรป อนาจารเมว จรนต. ธมมสภาย กถ สมฏาเปส ปสสถาวโส อเม วฆาสาทา ทพภกขกาเล เวร ชาย ก จ วการ น ทสเสส อทาน ปน เอวรปาน ปณตโภชนาน ภ ชตวา อเนกปปการ วการ ทสเสนตา วจรนต ภกข ปน เวร ชายป อปสนตรปา วหรตวา อทานป อปสนตา ว วหรนตต. สตถา ธมมสภ คนตวา ภกขเว ก กเถถาต ปจฉตวา อทนนามาต วตเต ปพเพเปเต คทรภโยนย นพพตตา ป จสตา คทรภา หตวา ป จสตาน อาชานยสนธวาน อลลรสมททกปานกปตาวเสส อจฉฏกสฏ อทเกน มททตวา มกจปโลตกาห ปรสสาวตตตา วาโลทกนต สงขย คต อปปรส นหน ปวตวา มธมตตา วย นทนตา วจรสต วตวา ร า เตส สทท สตวา ปจฉเตน โพธสตเตน ร โ กถต เตส กรย ทสเสนโต " วาโลทก อปปรส นหน ปตวา มโท ชายต คทรภาน

Page 46: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 46

อม จ ปตวาน รส ปณต มโท น ส ชายต สนธวาน. อปปมปวตวาน นหนชจโจ โส มชชต เตน ชนนท ผฏโ โธรยหสโล จ กลมห ชาโต น มชชต อคครส ปวตวาต " อม วาโลทกชาตก๑ วตถาเรน กเถตวา เอว ภกขเว สปปรสา โลภธมม๒ ววชเชตวา สขตกาเลป ทกขตกาเลป นพพการาว โหนตต อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " สพพตถ เว สปปรสา วชนต น กามกามา ลปยนต สนโต สเขน ผฏา อถวา ทกเขน น อจจาวจ ปณฑตา ทสสยนตต." ตตถ สพพตถาต ป จกขนธาทเภเทส สพพธมเมส. สปปรสาต สปรสา. วชนตต อรหตตมคคาเณน อปกฑฒนตา ฉนทราค วชหนต. น กามกามาต กาเม กามยนตา กามเหต กามการณา. ลปยนต สนโตต พทธาทโย สนโต กามเหต เนว อตตนา ลปนต น ปร ลปาเปนต. เย ห ภกขาย ปวฏา อจฉาจาเร ตา ก อปาสก สข เต ปตตทารสส ราโจราทน วเสน ๑. ข. ชา. ทก. ๒๗/๖๕. ตทฏกถา. ๓/๑๒๖. ๒. ม. โลกธมม.

Page 47: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 47

ทวปทจตปปเทส นตถ โกจ อปททโวตอาทน วทนต เต ลปยนต นาม. ตถา ปน วตวา อาม ภนเต สพเพส โน สข นตถ โกจ อปททโว อทาน โน เคห ปหตนนปาน อเธว วสถาต อตตาน นมนตาเปตวา๑ ลปาเปนต นาม. สนโต ปน อท อภยป น กโรนต. สเขน ผฏา อถวา ทกเขนาต เทสนามตตเมต. อฏห ปน โลกธมเมห ผฏา ตฏ ภาวมงกภาววเสน วา วณณภณนอวณณภณนวเสน วา อจจาวจ อาการ ปณฑตา น ทสสยนตต. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. ป จสตภกขวตถ. ---------- ๙. ธมมกตเถรวตถ. [ ๖๘ ] น อตตเหตต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต ธมมกตเถร อารพภ กเถส. สาวตถย กร เอโก อปาสโก ธมเมน อคาร อชฌาวสต. โส ปพพชตกาโม หตวา เอกทวส ภรยาย สทธ นสทตวา สขกถ กเถนโต อาห ภทเท อจฉามห ปพพชตนต. เตนห สาม อาคเมห ตาว ยาวาห กจฉคต ทารก วชายามต. โส อาคเมตวา ทารกสส ปทสา คมนกาเล ปน ต อาปจฉตวา อาคเมห ตาว สาม ยาว อย วยปปตโต โหตต วตเต ก ๑. นมนตาเปนตา [ ? ]

Page 48: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 48

มม อมาย อปโลกตาย วา อนปโลกตาย วา อตตโน ทกขนสสรณ กรสสามต นกขมตวา ปพพช. โส กมมฏาน คเหตวา ฆเฏนโต วายมนโต อตตโน ปพพชตกจจ นฏาเปตวา เตส ทสสนตถาย ปน สาวตถ คนตวา ปตตสส ธมมกถ กเถส. โสป นกขมตวา ปพพช. ปพพชตวา จ ปน นจรสเสว อรหตต ปาปณ. ปราณทตยกาปสส เยส อตถาย อห ฆราวาส วเสยย เต อโภป ปพพชตา อทาน เม ก ฆราวาเสน ปพพชสสามต นกขมตวา ภกขนน สนตเก ปพพช ปพพชตวา จ ปน นจรสเสว อรหตต ปาปณ. อเถกทวส ธมมสภาย กถ สมฏาเปส อาวโส ธมมกอปาสโก อตตโน ธมเม ปตฏ ตตตา นกขมตวา ปพพชตวา อรหตต ปตโต ปตตทารสสาป ปตฏา ชาโตต. สตถา อาคนตวา กาย นตถ ภกขเว เอตรห กถาย สนนสนนาต ปจฉตวา อมาย นามาต วตเต ภกขเว ปณฑเตน นาม เนว อตตเหต น ปรสส เหต สมทธ อจฉตพพา ธมมเกเนว ปน ธมมปปฏสรเณน ภวตพพนต อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " น อตตเหต น ปรสส เหต น ปตตมจเฉ น ธน น รฏ น อจเฉยย อธมเมน สมทธมตตโน ส สลวา ป วา ธมมโก สยาต. "

Page 49: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 49

ตตถ น อตตเหตต ปณฑโต นาม อตตเหต วา ปรสส เหต วา ปาป น กโรต. น ปตตมจเฉต ปตต วา ธน วา รฏ วา ปาปกมเมน น อจเฉยย เอตานป อจฉนโต ปาปกมม น กโรตเอวาต อตโถ. สมทธมตตโนต ยา อตตโน สมทธ ตป อธมเมน น อจเฉยย. สมทธการณาป ปาป น กโรตต อตโถ. ส สลวาต โย เอวรโป ปคคโล โส เอว สลวา จ ป วา จ ธมมโก จ สยา. น อ โต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. ธมมกตเถรวตถ. ---------- ๑๐. ธมมสสวนวตถ. [ ๖๙ ] อปปกา เต มนสเสสต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต ธมมสสวน. อารพภ กเถส. สาวตถย กร เอกวถวาสโน มนสสา สมคคา หตวา คณพนเธน ทาน ทตวา สพพรตต ธมมสสวน กาเรส สพพรตต ปน ธมม โสต นาสกขส เอกจเจ กามรตนสสตา หตวา ปน เคหเมว คตา เอกจเจ โทสนสสตา หตวา คตา เอกจเจ ปน ถนมทธสมงคโน หตวา ตตเถว นสทตวา จปลายนตา โสต นาสกขส. ปนทวเส ภกข ต ปวตต อททสส๑ ธมมสภาย กถ สมฏาเปส. สตถา อาคนตวา กาย นตถ ภกขเว ๑. ม. ตวา.

Page 50: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 50

เอตรห กถาย สนนสนนาต ปจฉตวา อมาย นามาต วตเต ภกขเว อเม สตตา นาม เยภยเยน ภวนสสตา ภเวสเยว ลคคา วหรนต ปารคามโน นาม อปปกาต อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อมา คาถา อภาส " อปปกา เต มนสเสส เย ชนา ปารคามโน อถาย อตรา ปชา ตรเมวานธาวต. เย จ โข สมมทกขาเต ธมเม ธมมานวตตโน เต ชนา ปารเมสสนต มจจเธยย สทตตรนต." ตตถ อปปกาต โถกา น พห. ปารคามโนต นพพาน- คามโน. อถาย อตรา ปชาต ยา ปนาย อวเสสา ปชา สกกายทฏ ตรเมวานธาวต อยเมว พหตราต อตโถ. สมมทกขาเตต สมมา อกขาเต สกถเต. ธมเมต เทสนาธมเม. ธมมานวตตโนต ต ธมม สตวา ตทนจฉวก ปฏปท ปเรตวา มคคผลสจฉกรณวเสน ธมมานวตตโน. ปารเมสสนตต เต เอวรปา ชนา นพพานปาร คมสสนต. มจจเธยยนต กเลสมารสงขาตสส มจจสส นวาสนฏานภต เตภมกวฏฏ. สทตตรนต เย ชนา ธมมานวตตโน เต เอต สทตตร ทรตกกม มารเธยย ตรตวา อตกกมตวา นพพานปาร คมสสนตต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. ธมมสสวนวตถ. ---------

Page 51: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 51

๑๑. อาคนตกภกขวตถ. [ ๗๐ ] กณห ธมม วปปหายาต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต อาคนตกภกข อารพภ กเถส. โกสลรฏเ กร ป จสตา ภกข วสส วสตวา วตถวสสา สตถาร ปสสสสามาต เชตวน คนตวา สตถาร วนทตวา เอกมนต นสทส. สตถา เตส จรยปฏปกข นสาเมตวา ธมม เทเสนโต อมา คาถา อภาส " กณห ธมม วปปหาย สกก ภาเวถ ปณฑโต โอกา อโนกมาคมม วเวเก ยตถ ทรม ตตราภรตมจเฉยย หตวา กาเม อก จโน ปรโยทเปยย อตตาน จตตเกลเสห ปณฑโต. เยส สมโพธยงเคส สมมา จตต สภาวต อาทานปฏนสสคเค อนปาทาย เย รตา ขณาสวา ชตมนโต เต โลเก ปรนพพตาต." ตตถ กณห ธมมนต กายทจจรตาทเภท อกสลธมม วปปหาย ชหตวา. สกก ภาเวถาต ปณฑโต ภกข อภนกขมนโต ปฏาย ยาว อรหตตมคคา กายสจรตาทเภท สกก ธมม ภาเวยย. กถ โอกา อโนกมาคมมาต โอก วจจต อาลโย อโนก วจจต อนาลโย อาลยโต นกขมตวา อนาลยสงขาต นพพาน ปฏจจ อารพภ ต ปตถยมาโน ภาเวยยาต อตโถ. ตตราภรตมจเฉยยาต

Page 52: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 52

ยสม อนาลยสงขาเต วเวเก นพพาเน อเมห สตเตห ทรภรม ตตร อภรตมจเฉยย. หตวา กาเมต วตถกามกกเลสกาเม หตวา อก จโน หตวา วเวเก อภรตมจเฉยยาต อตโถ. จตตเกลเสหต ป จนวรเณห อตตาน โวทาเปยย ปรโสเธยยาต อตโถ. สมโพธยงเคสต โพชฌงเคส. สมมา จตต สภาวตนต เหตนา นเยน จตต สฏ ภาวต วฑฒต. อาทานปฏนสสคเคต อาทาน วจจต คหณ ตสส ปฏนสสคคสงขาเต อคคหเณ จตห อปาทาเนห ก จ อนปาทยตวา เย รตาต อตโถ. ชตมนโตต อานภาววนโต อรหตตมคคาณชตยา ขนธาทเภเท ธมเม โชเตตวา ตาต อตโถ. เต โลเกต เต อมสม ขนธาทโลเก ปรนพพตา นาม อรหตตปปตตโต ปฏาย กเลสวฏฏสส เขปตตตา สอปาทเสเสน จรมจตตนโรเธน ขนธวฏฏสส เขปตตตา อนปาทเสเสน จาต ทวห ปรนพพาเนห ปรนพพตา อนปาทาโน วย ปทโป อปณณตตกภาว คตาต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต อาคนตกภกขวตถ. ปณฑตวคควณณนา นฏ ตา. ฉฏโ วคโค. ---------

Page 53: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 53

๗. อรหนตวคควณณนา ------- ๑. ชวกวตถ. [ ๗๑ ] คตทธโนต อม ธมมเทสน สตถา ชวกมพวเน วหรนโต ชวเกน ปฏป ห อารพภ กเถส. ชวกวตถ ขนธเก๑ วตถารตเมว. เอกสม ห สมเย เทวทตโต อชาตสตตนา สทธ เอกโต หตวา คชฌกฏ อภรหตวา ปทฏจตโต สตถาร วธสสามต สล ปวชฌ. ต เทว ปพพตกฏาน สมปฏจฉส. ตโต ภชชตวา คตา ปปปฏกา ภควโต ปาท อภหนตวา โลหต อปปาเทส. ภสา เวทนา ปวตตส. ภกข สตถาร มททกจฉ นยส. สตถา ตโตป ชวกมพวน คนตกาโม ตตถ ม เนถาต อาห. ภกข ภควนต อาทาย ชวกมพวน อคมส. ชวโก ต ปวตต ตวา สตถ สนตก คนตวา วณปฏกมมตถาย ตขณเภสชช ทตวา วณ พนธตวา สตถาร เอตทโวจ ภนเต มยา อนโตนคเร เอกสส มนสสสส เภสชช กต ตสส สนตก คนตวา อาคมสสาม อท เภสชช ยาว มมาคมนา พทธนยาเมเนว ตฏตต. โส คนตวา ตสส ปรสสส กตตพพกจจ กตวา ทวาร ปทหนเวลาย อาคจฉนโต ทวาร น สมปาปณ. อถสส เอตทโหส อโห มยา ภารย ๑. มหาวคค. ๕/๑๗๑.

Page 54: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 54

กมม กต ยวาห อ ตรสส ปรสสส วย ตถาคตสส ปาเท ตขณเภสชช ทตวา วณ พนธ อยนตสส โมจนเวลา ตสม อมจจมาเน สพพรตต ภควโต สรเร ปรฬาโห อปปชชสสตต. ตสม ขเณ สตถา อานนทตเถร อามนเตส อานนท ชวโก สาย อาคจฉนโต ทวาร น สมปาปณ อย วณสส โมจนเวลาต ปน จนเตส โมเจห นนต. เถโร โมเจส. วโณ รกขโต ฉลล วย อปคโต. ชวโก อนโตอรเณเยว สตถ สนตก เวเคน อาคนตวา กนน โข ภนเต สรเร โว ปรฬาโห อปปนโนต ปจฉ. สตถา ตถาคตสส โข ชวก โพธมณเฑเยว สพพปรฬาหา วปสนตาต อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " คตทธโน วโสกสส วปปมตตสส สพพธ สพพคนถปปหนสส ปรฬาโห น วชชตต." ตตถ คตทธโนต คตมคคสส. กนตารทธา วฏฏทธาต เทว อทธา นาม เตส กนตาร ปฏปนโน ยาว อจฉตฏาน น ปาปณาต ตาว อทธโก เอว ตสม ปน ปตเต คตทธา๑

นาม โหต. วฏฏสนนสสตาป สตตา ยาว วฏเฏ วสนต ตาว อทธกาเอว. กสมา วฏฏสส อเขปตตตา. โสตาปนนาทโยป อทธกาเอว. วฏฏ ปน เขเปตวา โต ขณาสโว คตทธา๑ นาม โหต. ตสส คตทธโน. วโสกสสาต วฏฏมลกสส โสกสส วคตตตา วโสกสส. วปปมตตสส สพพธต สพเพส ขนธาทธมเมส ๑. ม. คตทธ.

Page 55: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 55

วปปมตตสส. สพพคนถปปหนสสาต จตนน คนถาน ปหนตตา สพพคนถปปหนสส. ปรฬาโห น วชชตต ทวโธ ปรฬาโห กายโก จ เจตสโก จ เตส ขณาสวสส สตณหาทวเสน อปปชชนโต กายกปรฬาโห อนพพโตว. ต สนธาย ชวโก ปจฉ. สตถา ปน ธมมราชตาย เทสนาวธกสลตาย เจตสกปรฬาหวเสน เทสน วนวฏเฏนโต อาวโส ชวก ปรมตเถน ห เอวรปสส ขณาสวสส ปรฬาโห น วชชตต อาห. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. ชวกวตถ. ------- ๒. มหากสสปตเถรวตถ. [ ๗๒ ] อยย ชนตต อม ธมมเทสน สตถา เวฬวเน วหรนโต มหากสสปตเถร อารพภ กเถส. เอกสม ห สมเย สตถา ราชคเห วตถวสโส อฑฒ- มาสจจเยน จารก ปกกมสสามต ภกขน อาโรจาเปส. วตต กเรต พทธาน ภกขห สทธ จารก จรตกามาน เอว ภกข อตตโน ปตตปจนจวรรชนาทน กตวา สข คมสสนตต อทาน อฑฒมาสจจเยน จารก ปกกมสสามต ภกขน อาโรจาปน. ภกขส ปน อตตโน ปตตปจนาทน กโรนเตส มหากสสปตเถโรป จวราน โธว. ภกข อชฌายส เถโร กสมา จวราน โธวต อมสม นคเร

Page 56: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 56

อนโต จ พห จ อฏารส มนสสโกฏโย วสนต ตตถ เย เถรสส น าตกา เต อปฏากา เย น อปฏากา เต าตกา เถรสส จตห ปจจเยห สมมาน สกการ กโรนต เอตตก อปการ ปหาย เอส กห คมสสต สเจป คจเฉยย มาปมาทกนทรโต ปร น คจฉสสตต. สตถา กร ย กนทร ปตวา ปน นวตเตตพพยตตเก ภกข ตมเห อโต ปฏนวตตถ มา ปมชชตถาต วเทต สา๑ มาปมาทกนทราต วจจต ต สนธาเยต วตต. สตถาป จารก ปกกมนโต จนเตส อมสม นคเร อนโต จ พห จ อฏารส มนสสโกฏโย วสนต มนสสาน มงคลามงคลฏาเนส ภกขห คนตพพ โหต น สกกา วหาร ตจฉ กาต กนน โข นวตตาเปสสามต. อถสส เอตทโหส กสสปสส เจเต มนสสา าตกา จ อปฏากา จ กสสป นวตเตต วฏฏตต. โส เถร อาห กสสป น สกกา วหาร ตจฉ กาต มนสสาน มงคลามงคลฏาเนส ภกขห อตโถ โหต ตว อตตโน ปรสาย สทธ นวตตสสต. สาธ ภนเตต เถโร ปรส อาทาย นวตต. ภกข อชฌายส ทฏ โว อาวโส นน อทาเนว อมเหห วตต มหากสสโป กสมา จวราน โธวต น โส สตถารา สทธ คมสสตต ย อมเหห วตต ตเทว ชาตนต. สตถา ภกขน กถ สตวา นวตตตวา โต อาห ภกขเว กนนาเมต กเถถาต. มหากสสปตเถร อารพภ กเถม ภนเตต อตตนา ๑. ส. ตสมา.

Page 57: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 57

กถตนยาเมเนว สพพ อาโรเจส. ต สตวา สตถา๑ ภกขเว ตมเห กสสป กเลส เจว ปจจเยส จ ลคโคต วเทถ โส มม วจน กรสสามต นวตโต เอโส ห ปพเพป ปตถน กโรนโตเยว จตส ปจจเยส อลคโค จนโทปโม หตวา กลาน อปสงกมต สมตโถ ภเวยยนต ปตถน อกาส นตเถตสส กเลส วา ปจจเยส วา สงโค อห จนโทปมปปฏปท เจว อรยวสปปฏปท จ กเถนโต กสสป อาท กตวา กเถสนต. ภกข สตถาร ปจฉส ภนเต กทา ปน เถเรน ปตถนา ปตาต. โสตกามตถ ภกขเวต. อาม ภนเตต. สตถา เตส ภกขเว อโต สตสหสสกปปมตถเก ปทมตตโร นาม พทโธ โลเก อทปาทต วตวา ปทมตตรพทธกาเล เตน ปต ปตถน อาท กตวา สพพ เถรสส ปพพจรต กเถส. ต เถรปาลย วตถารตเมว. สตถา ปน อม เถรสส ปพพจรต วตถาเรตวา อต โข ภกขเว อห จนโทปมปปฏปท เจว อรยวสปปฏปท จ มม ปตต กสสป อาท กตวา กเถส มม ปตตสส ปจจเยส วา กเลส วา วหาเรส วา ปรเวเณส วา สงโค นาม นตถ ปลลเล โอตรตวา ตตถ จรตวา คจฉนโต ราชหโส วย กตถจ อลคโคเยว มม ปตโตต อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " อยย ชนต สตมนโต น นเกเต รมนต เต หสาว ปลลล หตวา โอกโมก ชหนต เตต. " ๑. ม. นาต อตถ.

Page 58: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 58

ตตถ อยย ชนต สตมนโตต สตเวปลลปปตตา ขณาสวา อตตนา ปฏวทธคเณส ฌานวปสสนาทส อาวชชนสมาปชชน- วฏานาธฏานปปจจเวกขณาห อยย ชนต ฆเฏนต. น นเกเต รมนต เตต เตส อาลเย รต นาม นตถ. หสาวาต เทสนาสสเมต. อยมปเนตถ อตโถ ยถา โคจรสมปนเน ปลลเล สกณา อตตโน โคจร คเหตวา คมนกาเล มม อทก มม ปทม มม อปปล มม ปณฑรก มม ตณนต ตสม าเน ก จ๑ อาลย อกตวา อนเปกขาว ต ปเทส ปหาย อปปตตวา อากาเส กฬมานา คจฉนต เอวเมเต ขณาสวา ยตถ กตถจ วหรนตาป กลาทส อลคคาเอว วหรตวา คมนสมเยป ต าน ปหาย คจฉนตา มม วหาโร มม ปรเวณ มม อปฏากาต อนาลยา อนเปกขาว คจฉนต. โอกโมกนต อาลย สพพาลย ปรจจชนตต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. มหากสสปตเถรวตถ. ----------- ๓. เพฬฏสสตเถรวตถ. [ ๗๓ ] เยส สนนจโย นตถต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต อายสมนต เพฬฏสส อารพภ กเถส. โส กรายสมา อนโตคาเม เอก วถ ปณฑาย จรตวา ๑. ส. กสมจ.

Page 59: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 59

ภตตกจจ กตวา ปน อปร วถ จรตวา สกข กร อาทาย วหาร หรตวา ปฏสาเมตวา นพทธ ปณฑปาตปรเยสนนนาม ทกขนต กตปาห ฌานสเขน วตนาเมตวา อาหาเรน อตเถ สต ต ปรภ ชต. ภกข ตวา อชฌายตวา ตมตถ ภควโต อาโรเจส. สตถา เอตสม นทาเน อายต สนนธการ ปรวชชนตถาย ภกขน สกขาปท ป าเปตวาป เถเรน ปน อปป ตเต สกขาปเท อปปจฉต นสสาย กตตตา ตสส โทสาภาว ปกาเสนโต อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " เยส สนนจโย นตถ เย ปร าตโภชนา ส โต อนมตโต จ วโมกโข เยส โคจโร อากาเสว สกนตาน คต เตส ทรนวยาต. " ตตถ สนนจโยต เทว สนนจยา กมมสนนจโย จ ปจจยสนนจโย จ เตส กสลากสลกมม กมมสนนจโย นาม จตตาโร ปจจยา ปจจยสนนจโย นาม. ตตถ วหาเร วสนตสส ภกขโน เอก คฬปณฑก จตพภาคมตต สปป เอก จ ตณฑลนาฬ เปนตสส ปจจยสนนจโย นตถ ตโต อตตร โหต เยส อย ทวโธ สนนจโย นตถ. ปร าตโภชนาต ตห ปร าห ปร าตโภชนา ยาคอาทน ห ยาคภาวาทชานน าตปร า อาหาเร ปฏกลส าวเสน ปน โภชนสส ปรชานน ตรณปร า กวฬงการาหาเร ฉนทราคาปกฑฒนาณ ปหานปร า อมาห ตห ปร าห เย ปร าตโภชนา. ส โต อนมตโต จาต

Page 60: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 60

เอตถ อปปณหตวโมกโขป คหโตเยว. ตณป เหตาน นพพานสเสว นามาน นพพาน ห ราคโทสโมหาน อภาเวน ส ๑ เตห จ วมตตนต ส โต วโมกโข ต ราคาทนมตตาน อภาเวน อนมตต เตห จ วมตตนต อนมตโต วโมกโข ราคาทปปณธน ปน อภาเวน อปปณหต เตห จ วมตตนต อปปณหโต วโมกโขต วจจต. ผลสมาปตตวเสน ต อารมมณ กตวา วหรนตาน อย ตวโธ วโมกโข เยส โคจโร. คต เตส ทรนวยาต ยถา นาม อากาเสน คตาน สกณาน ปทนกเขปสส อทสสเนน คต ทรนวยา น สกกา าต เอวเมว เยส อย ทวโธ สนนจโย นตถ อมาห จ ตห ปร าห ปร าตโภชนา เยส จ อย วตตปปกาโร วโมกโข โคจโร เตส ตโย ภวา จตสโส โยนโย ป จ คตโย สตต ว าณฏ ตโย นว สตตาวาสาต อเมส ป จส โกฏาเสส อมนา นาม คตาต คมนสส อปป ายนโต คต ทรนวยา น สกกา ป าเปตนต. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. เพฬฏสสตเถรวตถ. ----------- ๑.ส. ม. ย. ส โต.

Page 61: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 61

๔. อนรทธตเถรวตถ. [ ๗๔ ] ยสสาสวา ปรกขณาต อม ธมมเทสน สตถา เวฬวเน วหรนโต อนรทธตเถร อารพภ กเถส. เอกสม ห ทวเส เถโร ชณณจวโร สงการกฏาทส จวร ปรเยสต. ตสส อโต ตตเย อตตภาเว ปราณทตยกา ตาวตสภวเน นพพตตตวา ชาลน นาม เทวธตา อโหส. สา เถร โจลกาน ปรเยสมาน ทสวา เตรสหตถายามาน จตหตถวตถาราน ตณ ทพพทสสาน คเหตวา สจาห อมนา นหาเรน ทสสาม เถโร น คณหสสตต จนเตตวา ตสส โจลกาน ปรเยสมานสส ปรโต เอกสม สงการกเฏ ยถา เนส ทสนตมตตเมว ป ายต ตถา เปส. เถโร เตน มคเคน โจลกปรเยสน จรนโต เตส ทสนต ทสวา ตตเถว คเหตวา อากฑฒมาโน วตตปปมาณาน ทพพทสสาน ทสวา อกกฏปสกล วต อทนต อาทาย ปกกาม. อถสส จวรการทวเส สตถา ป จสตภกขปรวาโร วหาร คนตวา นสท. อสตมหาเถราป ตเถว นสทส. จวร สพเพต มหากสสปตเถโร มเล นสท สารปตตตเถโร มชเฌ อานนทตเถโร อคเค. ภกขสงโฆ สตต วฏเฏส. ต สตถา สจปาสเก อาวณ. มหาโมคคลลานตเถโร เยน เยนตโถ ต ต อปเนนโต วจร. เทวธตาป อนโตคาม ปวสตวา โภนโต อยยสส โน อนรทธตเถรสส จวร กโรนโต สตถา อชช อสตมหาสาวกปรวโต ป จห ภกขสเตห

Page 62: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 62

สทธ วหาเร นสท ยาคอาทน อาทาย วหาร คจฉถาต ภกข สมาทเปส. มหาโมคคลลานตเถโรป อนตราภตเต มหาชมพเปส อาหร. ป จสตา ภกข ปรกขณ ขาทต นาสกขส. สกโก จวรกรณฏาเน ปรภณฑมกาส. ภม อลตตกรสร ชตา วย อโหส. ภกขห ปรภตตาวเสสาน ยาคขชชกภตตาน มหาราส อโหส. ภกข อชฌายส เอตตกาน ภกขน ก เอวพหเกห ยาคอาทห นน นาม ปมาณ สลลกเขตวา เอตตกนนาม อาหรถาต าตกา จ อปฏากา จ วตตพพา สย อนรทธตเถโร อตตโน าตอปฏากาน พหภาว าเปตกาโม ม เต. อถ เน สตถา ก ภกขเว กเถถาต ปจฉตวา ภนเต อทนนามาต วตเต ก ปน ตมเห ภกขเว อท อนรทเธน อาหราปตนต ม ถาต. อาม ภนเตต. น ภกขเว มม ปตโต อนรทโธ เอวรป วเทต น ห ขณาสวา ปจจยปฏสยตต กถ กเถนต อย ปน ปณฑปาโต เทวตานภาเวน นพพตโตต อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " ยสสาสวา ปรกขณา อาหาเร จ อนสสโต ส โต อนมตโต จ วโมกโข ยสส โคจโร อากาเสว สกนตาน ปทนตสส ทรนวยนต. " ตตถ ยสสาสวาต ยสส จตตาโร อาสวา ปรกขณา. อาหาเร จ อนสสโตต อาหารสม จ ตณหาทฏ นสสเยห อนสสโต. ปทนตสส ทรนวยนต ยถา อากาเส คจฉนตาน

Page 63: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 63

สกณาน อมสม าเน ปาเทห อกกมตวา คตา อท าน อเรน ปหรตวา คตา อท สเสน อท ปกเขหต น สกกา าต เอวเมว เอวรปสส ภกขโน นรยปเทน วา คโต ตรจฉานโยนปเทน วาตอาทนา นเยน ปท ป าเปต นาม น สกกาต. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. อนรทธตเถรวตถ. --------------- ๕. มหากจจายนตเถรวตถ. [ ๗๕ ] ยสสนทรยานต อม ธมมเทสน สตถา ปพพาราเม วหรนโต มหากจจายนตเถร อารพภ กเถส. เอกสม ห สมเย สตถา มหาปวารณาย มคารมาต ปาสาทสส เหฏา มหาสาวกปรวโต นสท. ตสม สมเย มหากจจายนตเถโร อวนตส วหรต. โส ปนายสมา ทรโตป อาคนตวา ธมมสสวน ปคคณหาตเยว. ตสมา มหาเถรา นสทนตา มหากจจายนตเถรสส อาสน เปตวา นสทส. สกโก เทวราชา ทวห เทวโลเกห เทวปรสาย สทธ อาคนตวา ทพพคนธมาลาทห สตถาร ปเชตวา โต มหากจจายนตเถร อทสวา กนน โข มม อยโย น ทสสต สาธ โข ปนสส สเจ อาคจเฉยยาต. เถโร ตขณ เว อาคนตวา อตตโน อาสเน นสนนเมว อตตาน ทสเสส. สกโก เถร

Page 64: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 64

ทสวา โคปผเกส ทฬห คเหตวา อาคโต วต เม อยโย อห อยยสส อาคมนเมว ปจจาสสามต วตวา เถรสส อโภห หตเถห ปาเท สมพาหตวา๑ คนธมาลาทห ปเชตวา วนทตวา เอกมนต อฏาส. ภกข อชฌายส สกโก มข โอโลเกตวา สกการ กโรต อวเสสมหาสาวกาน เอวรป สกการ อกรตวา มหากจจายน ทสวา เวเคน โคปผเกส คเหตวา สาธ วต เม อยโย อาคโต อห อยยสส อาคมนเมว ปจจาสสามต วตวา อโภห หตเถห ปาเท สมพาหตวา ปเชตวา วนทตวา เอกมนต โตต. สตถา เตส กถ สตวา ภกขเว มม ปตเตน มหากจจายเนน สทสา อนทรเยส คตตทวารา ภกข เทวาน๒ ปยาเอวาต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " ยสสนทรยาน สมถงคตาน อสสา ยถา สารถนา สทนตา ปหนมานสส อนาสวสส เทวาป ตสส ปหยนต ตาทโนต. " ตสสตโถ ยสส ภกขโน เฉเกน สารถนา สทนตา อสสา วย ฉ อนทรยาน สมถ ทนตภาว นพพเสวนภาว คตาน ตสส นววธ มาน ปหาย ตตตา ปหนมานสส จตนน อาสวาน อภาเวน อนาสวสส. ตาทโนต ตาทภาวสณ ตสส ตถารปสส ๑. ส. ย. อโภห หตเถห ปาเท สมพาหตวาต นตถ. ๒. ส.ม. ย. เทวานมป มนสสานมป.

Page 65: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 65

เทวาป ปหยนต มนสสาป ทสสน จ อาคมน จ ปตเถนตเยวาต. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. มหากจจายนตเถรวตถ. ---------- ๖. สารปตตตเถรวตถ. [ ๗๖ ] ปวสโมต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต สารปตตตเถร อารพภ กเถส. เอกสม ห สมเย อายสมา สารปตโต วตถวสโส จารก ปกกมตกาโม ภควนต อาปจฉตวา วนทตวา อตตโน ปรวาเรน สทธ นกขม. อ เป พห ภกข เถร อนคจฉส. เถโร จ นามโคตตวเสน ป ายมาเน ภกข นามโคตตวเสน กเถตวา นวตเตต. อ ตโร นามโคตตวเสน อปากโฏ ภกข อโห วต มป นามโคตตวเสน ปคคณหนโต กเถตวา นวตเตยยาต. เถโร มหาภกขสงฆสส อนตเร ต น สลลกเขส. โสป อ เ วย ภกข ม น ปคคณหาตต เถเร อาฆาต พนธ. เถรสสป สงฆาฏกณโณ ตสส ภกขโน สรร ผส. เตนาป อาฆาต พนธเยว. โส อทาน เถโร วหารปจาร อตกกนโต ภวสสตต ตวา สตถาร อปสงกมตวา อายสมา ม ภนเต สารปตโต ตมหาก อคคสาวโกมหต กณณสงขล ภนทนโต วย ปหรตวา อกขมาเปตวา ว จารก

Page 66: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 66

ปกกนโตต อาห. สตถา เถร ปกโกสาเปส. ตสม ขเณ มหาโมคคลลานตเถโร จ อานนทตเถโร จ จนเตส อมหาก เชฏภาตรา อมสส ภกขโน อปปหฏภาว สตถา โน น ชานาต สหนาท ปน นทาเปตกาโม ภวสสต ปรส สนนปาเตสสามาต. เต ก จกหตถา ปรเวณทวาราน ววรตวา อภกขมถายสมนโต อภกขมถายสมนโต อทาน อายสมา สารปตโต ภควโต สมมขา สหนาท นทสสตต มหาภกขสงฆ สนนปาเตส. เถโรป อาคนตวา สตถาร วนทตวา นสท. อถ น สตถา ตมตถ ปจฉ. เถโร นาย ภกข มยา ปหโฏต อวตวา ว อตตโน คณกถ กเถนโต ยสส นน ภนเต กาเย กายคตา สต อนปฏ ตา อสส โส อธ อ ตร สพรหมจาร อาสชช อปปฏนสสชช จารก ปกกเมยยาต๑

วตวา เสยยถาป ภนเต ปวย สจป นกขปนต อสจป นกขปนตตอาทนา๒ นเยน อตตโน ปวสมจตตต จ อาโปเตโชวาโย- รโชหรณจณฑาลกมารกอสภจฉนนวสาณสมจตตต จ อหกณปาทห วย อตตโน กาเยน อฏฏยน จ เมทกถาลกา วย อตตโน กายสส ปรหรณ จ ปกาเสส. อมาห จ ปน นวห อปมาห เถเร อตตโน คณ กเถนเต นวสป วาเรส อทกปรยนต กตวา มหาปว กมป. รโชหรณจณฑาลกมารกเมทกถาลโกปมานมปน อาหรณกาเล ปถชชนภกข อสสน สนธาเรต นาสกขส ขณาสวาน ธมมสเวโค อทปาท. เถเร อตตโน คณ กเถนเตเยว อพภา- จกขนกภกขโน สกลสรเร ฑาโห อปปชช. โส ตาวเทว

Page 67: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 67

ภควโต ปาเทส นปตตวา อภตพภกขานโทส ปกาเสตวา อจจย เทเสส. สตถา เถร อามนเตตวา สารปตต ขมาห อมสส โมฆปรสสส โทส ยาวสส สตตธา มทธา น ผลสสตต อาห. เถโร อกกฏก นสทตวา อ ชล ปคคยห ขมามห ภนเต ตสส อายสมโต ขมต จ เม โส อายสมา สเจ มยห โทโส อตถต อาห. ภกข กถยส ปสสถทาน อาวโส เถรสส อโนมคณตต เอวรปสส นาม มสาวาเทน อพภาจกขนกสส ภกขโน อปร อปปมตตกมป โกป วา โทส วา อกตวา สยเมว อกกฏก นสทตวา อ ชล ปคคยห ขมาเปตต. สตถา ต กถ สตวา ภกขเว ก กเถถาต ปจฉตวา อทนนาม ภนเตต วตเต น ภกขเว สกกา สารปตตสทสาน โกป วา โทส วา อปปาเทต มหาปวสทส ภกขเว อนทขลสทส ปสนนอทกรหทสทส จ สารปตตสส จตตนต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " ปวสโม โน วรชฌต อนทขลปโม ตาท สพพโต รหโทว อเปตกททโม สสารา น ภวนต ตาทโนต. " ตสสตโถ ภกขเว ยถา ปวย สจน คนธมาลาทนป นกขปนต อสจน มตตกรสาทนป นกขปนต ตถา นครทวาเร

Page 68: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 68

นขาต อนทขล ทารกาทโย อมมหนตป๑ อหทนตป๒ . อปเร ปน ต คนธมาลาทห สกกโรนต ตตถ ปวยา วา อนทขลสส วา เนว อนโรโธ อปปชชต น วโรโธ เอวเมว ยวาย ขณาสโว ภกข อฏห โลกธมเมห อกมปยภาเวน ตาท วตตาน สนทรตาย สพพโต โส อเม ม จตห ปจจเยห สกกโรนต อเม ปน น สกกโรนตต สกการ จ อสกการ จ กโรนเตส เนว อนรชฌต น วรชฌต อถโข ปวสโม จ อนทขลปโม เอว จ โหต. ยถา จ อปคตกททโม รหโท ปสนโนทโก โหต เอว อปคตกกเลสตาย ราคกททมาทห อปคตกททโม วปปสนโนว โหต. ตาทโนต ตสส ปน เอวรปสส สคตทคคตส สสรณวเสน สสารา นาม น โหนตต. เทสนาวสาเน นว ภกขสหสสาน สห ปฏสมภทาห อรหตต ปาปณสต. สารปตตตเถร วตถ. -------------- ๗. โกสมพวาสตสสตเถร วตถ. [ ๗๗ ] สนตนตสส มน โหตต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต ตสสตเถรสส สามเณร อารพภ กเถส. เอโก กร โกสมพวาส กลปตโต สาสเน ปพพชตวา ๑. ส. ม. ย. โอมตเตนตป. ๒. ย. อหทยนตป.

Page 69: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 69

ลทธปสมปโท โกสมพวาสตสสตเถโรต ป าย. ตสส โกสมพย วตถวสสสส อปฏาโก ตจวร เจว สปปผาณต จ อาหรตวา ปาทมเล เปส. อถ น เถโร อาห กมท อปาสกาต. นน มยา ภนเต ตมเห วสส วาสตา อมหาก จ วหาเร วตถวสสา อม ลาภ ลภนต คณหถ ภนเตต. โหต อปาสก น มยห อมนา อตโถต. กการณา ภนเตต. มม สนตเก กปปยการโก สามเณโรป นตถ อาวโสต. สเจ ภนเต กปปยการโก นตถ มม ปตโต อยยสส สนตเก สามเณโร ภวสสตต. เถโร อธวาเสส. อปาสโก สตตวสสก อตตโน ปตต เถรสส สนตก เนตวา อม ปพพาเชถาต อทาส. อถสส เถโร เกเส เตเมตวา ตจป จกกมมฏาน ทตวา ปพพาเชส. โส ขรคเคเยว สห ปฏสมภทาห อรหตต ปาปณ. เถโร ต ปพพาเชตวา อฑฒมาส ตตถ วสตวา สตถาร ปสสสสามต สามเณร ภณฑก คาหาเปตวา คจฉนโต อนตรามคเค เอก วหาร ปาวส. สามเณโร อปชฌายสส เสนาสน คเหตวา ปฏชคค. ตสส ต ปฏชคคนตสเสว วกาโล ชาโต เตน อตตโน เสนาสน ปฏชคคต นาสกข. อถ น อปฏานเวลาย อาคนตวา นสนน เถโร ปจฉ สามเณร อตตโน วสนฏาน ปฏชคคตนต. ภนเต ปฏชคคต โอกาส นาลตถนต. เตนห มม วสนฏาเนเยว วส ทกข อาคนตกฏาเน วสตนต ต คเหตวาว เสนาสน ปาวส. เถโร ปน ปถชชโน นปนนมตโตเยว

Page 70: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 70

นทท โอกกม. สามเณโร จนเตส อชช เม อปชฌาเยน สทธ ตตโย ทวโส เอกเสนาสเน วสนตสส สเจ นปชชตวา นททายสสาม เถโร สหเสยย อาปชเชยย นสนนโกว วตนาเมสสามต อปชฌายสส ม จกสมเป ปลลงก อาภชตวา นสนนโกว รตต วตนาเมส. เถโร ปจจสกาเล ปจจฏาย สามเณร นกขมาเปต วฏฏตต ม จกปสเส ต วชน คเหตวา วชนปตตกสส อคเคน สามเณรสส กฏสารก ปหรตวา วชน อทธ อกขปนโต สามเณร พห นกขมาต อาห. วชนปตตโก อกขมห ปฏห . ตาวเทว อกข ภชช. โส ก ภนเตต วตวา อฏาย พห นกขมาต วตเต อกข เม ภนเต ภนนนต อวตวา เอเกน หตเถน ปฏจฉาเทตวา นกขม. วตตกรณกาเล จ ปน อกข เม ภนนนต ตณห อนสทตวา เอเกน หตเถน อกข คเหตวา เอเกน หตเถน มฏ สมมชชน อาทาย วจจกฏ จ มขโธวนฏาน จ สมมชชตวา มขโธวโนทก จ เปตวา ปรเวณ สมมชช. โส อปชฌายสส ทนตกฏ ททมาโน เอเกน หตเถน อทาส. อถ น อปชฌาโย อาห อสกขโต วตาย สามเณโร อาจรยปชฌายาน เอเกน หตเถน ทนตกฏ ทาต ลภตต.๑ ชานามห ภนเต น เอต วตตนต เอโก ปน เม หตโถ น ตจโฉต. ก สามเณราต. โส อาทโต ปฏาย ต ปวตต อาโรเจส. เถโร สตวาว สวคคมานโส อโห มยา ภารย กมม กตนต วตวา ขมาห เม สปปรส นาหเมต ชานาม ๑. ม. น วฏฏตต.

Page 71: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 71

อวสสโย โหหต อ ชล ปคคยห สตตวสสกทารกสส ปาทมเล อกกฏก นสท. อถ น สามเณโร อาห นาห ภนเต เอตทตถาย กเถส ตมหาก จตต อนรกขนเตน มยา เอว วตต น เอตถ ตมหาก โทโส อตถ น มยห วฏฏสเสเวโส โทโส มา จนตยตถ มยา ตมหาก วปปฏสาร รกขนเตเนว นาโรจตนต. เถโร สามเณเรน อสสาสยมาโนป อนสสาสตวา อปปนนสเวโค สามเณรสส ภณฑ คเหตวา สตถ สนตก ปายาส. สตถาปสส อาคมน โอโลเกนโตว นสท. โส คนตวา สตถาร วนทตวา สตถารา สทธ ปฏสมโมทน กตวา ขมนย เต ภกข น ก จ อตเรก อผาสก อตถต ปจฉโต อาห ขมนย ภนเต นตถ เม ก จ อตเรก อผาสก อปจ โข ปน เม อย ทหรสามเณโร วย อ โ อตเรกคโณ น ทฏปพโพต. ก ปน อมนา กต ภกขต. โส อาทโต ปฏาย สพพนต ปวตต๑

ภควโต อาโรเจตวา อาห เอว ภนเต มยา ขมาปยมาโน ม เอว วเทส เนเวตถ ตมหาก โทโส อตถ น มยห วฏฏสเสเวโส โทโส ตมเห มา จนตยตถาต อต ม อสสาเสสเยว มย เนว โกป น โทสมกาส น เม ภนเต เอวรโป คณสมปนโน ทฏปพโพต. อถ น สตถา ภกข ขณาสวา นาม น กสสจ กปปนต น ทสสนต สนตนทรยา สนตมานสาว โหนตต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห ๑. ปวตตนตป ทสสต.

Page 72: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 72

" สนตนตสส มน โหต สนตา วาจา จ กมม จ สมมท า วมตตสส อปสนตสส ตาทโนต." ตตถ สนตนต ตสส ขณาสวสมณสส อภชฌาทน อภาเวน มน สนตเมว โหต อปสนต นพพต ตถา มสาวาทาทน อภาเวน วาจา จ ปาณาตปาตาทน อภาเวน กายกมม จ สนตเมว โหต. สมมท า วมตตสสาต นเยน เหตนา๑ ชานตวา ป จห วมตตห วมตตสส อปสนตสสาต อพภนตเร ราคาทน อปสเมน อปสนตสส. ตาทโนต ตถารปสส คณสมปนนสสาต. เทสนาวสาเน โกสมพวาสตสสตเถโร สห ปฏสมภทาห อรหตต ปาปณ เสสมหาชนสสาป สาตถกา ธมมเทสนา อโหสต. โกสมพวาสตสสตเถรวตถ. ------------- ๘. สารปตตตเถรวตถ. [ ๗๘ ] อสสทโธต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต สารปตตตเถร อารพภ กเถส. เอกทวส ห ตสมตตา อาร กา ภกข สตถ สนตก คนตวา๒ วนทตวา นสทส. สตถา เตส สห ปฏสมภทาห อรหตตสส อปนสสย วทตวา สารปตตตเถร อามนเตตวา สททหส ตว สารปตต สทธนทรย ภาวต พหลกต อมโตคธ ๑. อ ตถ เหตนา นเยนาต อาคต. ๒. ส. ม. ย. อาคนตวา.

Page 73: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 73

โหต อมตปรโยสานนต๑ เอว ป จนทรยาน อารพภ ป ห ปจฉ. เถโร น ขวาห ภนเต เอตถ ภควโต สทธาย คจฉาม สทธนทรย .เป. อมตปรโยสาน เยส นเนต ภนเต อ าต อสสต อทฏ อวทต อสจฉกต อผสต ป าย เต ตตถ ปเรส สทธาย คจเฉยย สทธนทรย ฯ เป ฯ อมตปรโยสานนต๒ เอวนต ป ห พยากาส. ต สตวา ภกข กถ สมฏาเปส สารปตตตเถโร มจฉาคหเณเนว วสสชเชส อชชาป สมมาสมพทธสส น สททหเยวาต. ต สตวา สตถา กนนาเมต ภกขเว วเทถ อห ห ป จนทรยาน อภาเวตวา สมถวปสสน อวฑเฒตวา มคคผลาน สจฉกาต สมตโถ นาม อตถต สททหส สารปตตาต ปจฉ โส เอว สจฉกโรนโต อตถ นามาต น สททหาม ภนเตต กเถส น ทนนสส วา กตสส วา ผลวปาก น สททห นาป พทธาทน คณ น สททห โส ปน อตตนา ปฏลทเธส ฌานวปสสนามคคผลธมเมส ปเรส สทธาย น คจฉต ตสมา อนปวชโชต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " อสสทโธ อกต จ สนธจเฉโท จ โย นโร หตาวกาโส วนตาโส ส เว อตตมโปรโสต." ตตถ อสสทโธต อตตนา ปฏวทธคณ ปเรส กถาย น สททหตต อสสทโธ อกต นพพาน ชานาตต อกต สจฉกตนพพาโนต อตโถ. วฏฏสนธ สสารสนธ ฉนทตวา โตต ๑-๒. สยตตนกาย มหาวารวคค ๑๙/๒๙๒. ตตถ ปน...เยส ห ต ภนเต อ าต อทฏ อวทต...ป ายาต ทสสต.

Page 74: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 74

สนธจเฉโท. กสลากสลกมมวชสส ขณตตา นพพตตนาวกาโส หโต อสสาต หตาวกาโส. จตห มคเคห กตตพพกจจสส กตตตา สพพาสา อมนา วนตาต วนตาโส. โย ปน เอวรโป นโร ส เว ปฏวทธโลกตตรธมมตาย ปรเสส อตตมภาวมปตโตต ปรสตตโมต. คาถาวสาเน เต อาร กา ตสมตตา ภกข สห ปฏสมภทาห อรหตต ปาปณส เสสมหาชนสสาป สาตถกา ธมมเทสนา อโหสต. สารปตตตเถรวตถ. --------- ๙. ขทรวนยเรวตตเถรวตถ. [ ๗๙ ] คาเม วาต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต ขทรวนยเรวตตเถร อารพภ กเถส. อายสมา ห สารปตโต สตตาสตโกฏธน ปหาย ปพพชตวา จาลา อปจาลา สสปจาลาต ตสโส ภคนโย จนโท อปเสโนต อเม เทว ภาตโร ปพพาเชส. เรวตกมาโร เอโก ว เคเห อวสฏโ. อถสส มาตา จนเตส มม ปตโต อปตสโส เอตตก ธน ปหาย ปพพชตวา ตสโส ภคนโย เทว จ ภาตโร ปพพาเชส เรวโต เอโกว อวสฏโ สเจ อมป ปพพาเชสสต เอตตก โน ธน นสสสสต กลวโส ปจฉชชสสต

Page 75: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 75

ทหรกาเลเยว น ฆราวาเสน พนธสสามต. สารปตตตเถโรป ปฏกจเจว ภกข อาณาเปส สเจ อาวโส เรวโต ปพพชตกาโม อาคจฉต อาคตมตตเมว น ปพพาเชยยาถ มม มาตาปตโร มจฉาทฏ กา กนเตห อาปจฉเตห อหเมว ตสส มาตา จ ปตา จาต. มาตาปสส เรวตกมาร สตตวสสกเมว ฆรพนธเนน พนธตกามา สมชาตเก กเล กมารก วาเรตวา ทวส ววตถเปตวา กมาร มณเฑตวา ปสาเธตวา มหตา ปรวาเรน สทธ อาทาย กมารกาย าตฆร อคมาส. อถ เนส กตมงคลาน ทวนนป าตเกส สนนปตเตส อทกปาตย หตเถ โอตาเรตวา มงคลาน วตวา กมารกาย วฑฒ อากงขมานา าตกา ตว อยยกาย ทฏธมม ปสส อยยกา วย จร ชว อมมาต อาหส. เรวตกมาโร โก น โข อมสสา อยยกาย ทฏธมโมต จนเตตวา กตรา อมสสา อยยกาต ปจฉ. อถ น อาหส ตาต ก น ปสสส อม วสวสสสตก ขณฑทนต ปลตเกส วลตตจ ตลกาหตคตต โคปานสวงก เอสา เอตสสา อยยกาต. ก ปน อยป เอวรปา ภวสสตต. สเจ ชวสสต ภวสสต ตาตาต. โส จนเตส เอวรปป นาม สรร ชราย อม วปปการ ปาปณสสต อท เม ภาตรา อปตสเสน ทฏ ภวสสต อชเชว มยา ปลายตวา ปพพชต วฏฏตต. อถ น าตกา กมารกาย สทธ เอกยาน อาโรเปตวา อาทาย ปกกมส. โส โถก คนตวา สรรกจจ อปทสตวา เปถ ตาว

Page 76: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 76

ยาน โอตรตวา อาคมสสามต ยานา โอตรตวา เอกสม คมเพ โถก ปป จ กตวา อคมาส. ปนป โถก คนตวา เตเนว อปเทเสน โอตรตวา อภรหตวา ปนป ตเถว อกาส. อถสส าตกา อทธา อมสส อฏานาน วตตนตต สลลกเขตวา นาตทฬห อารกข กรส. โส ปนป โถก คนตวา เตเนว อปเทเสน โอตรตวา ตมเห ปาเชนตา ปรโต คจฉถ มย ปจฉโต สณก อาคมสสามาต วตวา โอตรตวา คมพาภมโข อโหส. าตกาปสส ปจฉโต อาคมสสตต ส าย ยาน ปาเชนตา อคมส. โสป ตโต ปลายตวา เอกสม ปเทเส ตสมตตา ภกข วสนต เตส สนตก คนตวา วนทตวา อาห ปพพาเชถ ม ภนเตต. อาวโส ตว สพพาลงการปปฏมณฑโต มย เต ราปตตภาว วา อมจจปตตภาว วา น ชานาม กถ ต ปพพาเชสสามาต. ตมเห ม ภนเต น ชานาถาต. น ชานามาวโสต. อห อปตสสสส กนฏภาตโกต. โก เอส อปตสโส นามาต. ภนเต ภทนตา มม ภาตร สารปตโตต วทนต ตสมา อปตสโสต วตเต น ชานนตต. ก ปน สารปตตตเถรสส กนฏภาตโกต. อาม ภนเตต. เตนห เอห ภาตรา เต อน าตเมวาต วตวา ตสส อาภรณาน โอม จาเปตวา เอกมนเต ปาเปตวา ต ปพพาเชตวา เถรสส สาสน ปหณส. เถโร ต สตวา ภควโต อาโรเจส ภนเต อาร กภกขห กร เรวโต ปพพาชโตต สาสน ปหณส

Page 77: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 77

คนตวา ต ปสสตวา อาคมสสามต. สตถา อธวาเสห ตาว สารปตตาต คนต นาทาส. เถโร ปน กตปาหจจเยน สตถาร อาปจฉ. สตถา อธวาเสห ตาว สารปตต มยป คมสสามาต เนว คนต อทาส. สามเณโรป สจาห อธ วสสสาม าตกา ม อนพนธตวา ปกโกสาเปสสนตต เตส ภกขน สนตกา ยาว อรหตตา กมมฏาน อคคณหตวา ปตตจวรมาทาย จารก จรมาโน ตโต ตสโยชนกฏาเน ขทรวน คนตวา อนโตวสเสเยว เตมาสพภนตเร สห ปฏสมภทาห อรหตต ปาปณ. เถโรป ปวาเรตวา สตถาร ปน ตตถ คมนตถาย อาปจฉ. สตถา มยป คมสสาม สารปตตาต ป จห ภกขสเตห สทธ นกขม. โถก คตกาเล อานนทตเถโร เทวธาปเถ ตวา สตถาร อาห ภนเต เรวตสส สนตก คมนมคเคส อย ปรหารปโถ สฏ โยชนโก มนสสาวาโส อย อชมคโค ตสโยชนโก อมนสสปรคคหโต กตเรน คจฉามาต. สวล ปน อานนท อมเหห สทธ อาคโตต. อาม ภนเตต. สเจ สวล อาคโต อชมคคเมว คณหาหต. สตถา กร อห ตมหาก ยาคภตต อปปาเทสสาม อชมคค คณหถาต อวตวา เตส เตส ชนาน ป สส วปากทานฏาน เอตนต ตวา สเจ สวล อาคโต อชมคค คณหาหต อาห. สตถร ปน ต มคค ปฏปนเน เทวตา อมหาก อยยสส สวลตเถรสส สกการ

Page 78: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 78

กรสสามาต จนเตตวา เอเกกโยชเน วหาเร๑ กาเรตวา เอกโยชนโต อทธ คนต อทตวา ปาโตว อฏาย ทพพาน ยาคอาทน คเหตวา อมหาก อยโย สวลตเถโร กห นสนโนต วจรนต. เถโร อตตโน อภหฏ พทธปปมขสส ภกขสงฆสส ทาเปส. เอว สตถา สปรวาโร ตสโยชนก กนตาร สวลตเถรสเสว ป อนภวมาโน อคมาส. เรวตตเถโรป สตถ อาคมน ตวา ภควโต คนธกฏ มาเปตวา ป จ กฏาคารสตาน ป จ จงกมนสตาน ป จ รตตฏานทวาฏานสตาน จ มาเปส. สตถา ตสส สนตเก มาสมตตเมว วส. ตสม วสมาโนป สวลตเถรสเสว ป อนภว. ตตถ ปน เทว มหลลกภกข สตถ ขทรวน ปวสนกาเล เอว จนตยส อย ภกข เอตตก นวกมม กโรนโต ก สกขสสต สมณธมม กาต สตถา สารปตตสส กนฏโต มโขโลกนกจจ กโรนโต เอวรปสส นวกมมกสส สนตก อาคโตต. สตถาป ต ทวส ปจจสกาเล โลก โอโลเกนโต เต ภกข ทสวา เตส จตตวาร อ าส ตสมา ตตถ มาสมตต วสตวา นกขมนทวเส ยถา เต ภกข อตตโน เตลนาฬ จ อทกตมพ จ อปาหนา จ ปมมสสนต ตถา อธฏหตวา นกขมนโต วหารปจารโต พห นกขนตกาเล อทธ วสสชเชส. อถ เต ภกข มยา อท จท จ ปมมฏ มยาป ปมมฏนต อโภป นวตตตวา ต าน ๑. ส. ย. วหาร.

Page 79: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 79

อสลลกเขตวา ขทรรกขกณฏเกห วชฌยมานา วจรตวา เอกสม ขทรรกเข โอลมพนต อตตโน ภณฑก ทสวา อาทาย ปกกมส. สตถาป ภกขสงฆ อาทาย ปน มาสมตตเมว สวลตเถรสส ป อนภวมาโน คนตวา ปพพาราม ปาวส. อถ เต มหลลกภกข ปาโตว มข โธวตวา อาคนตกภตตทายกาย วสาขาย ฆเร ยาค ปวสสามาต คนตวา ยาค ปวตวา ขชชก ขาทตวา นสทส. อถ เน วสาขา ปจฉ ตมเห ห ภนเต สตถารา สทธ เรวตตเถรสส วสนฏาน อคมตถาต. อาม อปาสเกต. รมณย ภนเต เถรสส วสนฏานนต. กโต ตสส รมณยตา เสตกณฏกขทรรกขคหน เปตาน๑ นวาสนฏานสทส อปาสเกต. อถ เ เทว ทหรภกข อาคมส. อปาสกา เตสป ยาคขชชกาน ทตวา ตเถว ปจฉ. เต อาหส น สกกา อปาสเก วณเณต สธมมาเทวสภาสทส อทธยา อภสงขต วย เถรสส วสนฏานนต. อปาสกา จนเตส ปม อาคตภกข อ ถา วทส อเม อ ถา วทนต ปม อาคตภกข ก จเทว ปมมสสตวา อทธยา วสสฏกาเล ปฏนวตตตวา คตา ภวสสนต อเม ปน อทธยา อภสงขรตวา นมมตกาเล คตา ภวสสนตต อตตโน ปณฑตภาเวน เอตมตถ ตวา สตถ อาคมนกาเล ปจฉสสามต อฏาส. ตโต มหตตสเสว สตถา ภกขสงฆปรวโต วสาขาย เคห คนตวา ป ตตาสเน นสท. สา พทธปปมข ภกขสงฆ ๑. ย. ตาปสาน.

Page 80: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 80

สกกจจ ปรวสตวา ภตตกจจาวสาเน สตถาร วนทตวา ปฏปจฉ ภนเต ตมเหห สทธ คตภกขส เอกจเจ เรวตตเถรสส วสนฏาน ขทรคหน อร นต วทนต เอกจเจ รมณยนต วทนต กนน โข เอตนต. ต สตวา สตถา อปาสเก คาโม วา โหต อร วา ยสม าเน อรหนโต วหรนต ต รมณยเมวาต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " คาเม วา ยทวาร เ นนเน วา ยท วา ถเล ยตถ อรหนโต วหรนต ต ภมรามเณยยกนต." ตตถ ก จาป อรหนโต คามนเต กายวเวก น ลภนต จตตวเวก ปน ลภนเตว เตส ห ทพพปปฏภาคานป อารมมณาน จตต จาเลต น สกโกนต ตสมา คาโม วา โหต อร าทน วา อ ตร ยตถ อรหนโต วหรนต. ต ภมรามเณยยกนต โส ภมปปเทโส รมณโยเอวาต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณส. อปเรน สมเยน ภกข กถ สมฏาเปส อาวโส เกน น โข การเณน อายสมา สวลตเถโร สตตทวสสตตมาสาธกาน สตต วสสาน๑ มาต กจฉย วส เกน นรเย ปจ เกน เอว ลาภคคยสคคปปตโต ชาโตต. สตถา ต กถ สตวา ภกขเว ก กเถถาต ปจฉตวา ภนเต อทนนามาต วตเต ตสสายสมโต ปพพกมม กเถนโต อาห ๑. ขททกนกายสส อทาเน ปน สปปวาสา โกลยธตา สตต วสสาน คพภ ธาเรต สตตาห มฬหคพภาต ทสสต.

Page 81: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 81

ภกขเว อโต เอกนวตกปเป วปสส ภควา โลเก อปปชชตวา เอกสม สมเย ชนปทจารก จรตวา ปต นคร ปจจาคมาส. ราชา พทธปปมขสส ภกขสงฆสส อาคนตกทาน สชเชตวา นาคราน สาสน เปเสส อาคนตวา มยห ทาเน สหายกา โหนตต. เต ตถา กตวา ร า ทนนทานโต อตเรกตร ทสสามาต สตถาร นมนเตตวา ปนทวเส ทาน ปฏยาเทตวา ร โ สาสน ปหณส. ราชา อาคนตวา เตส ทาน ทสวา อโต อธกตร ทสสามต ปนทวเส สตถาร นมนเตส. เนว ราชา นาคเร ปราเชต สกข น นาครา ราชาน. นาครา ฉฏเ วาเร เสวทาน ยถา อเมส ทาเน อทนนาม นตถต น สกกา๑ วตต เอว ทาน ทสสามาต จนเตตวา ปนทวเส ทาน ปฏยาเทตวา กนน โข เอตถ นตถต โอโลเกนตา อลลมธเมว นาททสส. ปกกมธ ปน พห อตถ. เต อลลมธสสตถาย จตส นครทวาเรส จตตาร สหสสาน คาหาเปตวา ปหณส. อเถโก ชนปทมนสโส คามโภชก ปสสต อาคจฉนโต อนตรามคเค มธปฏล ทสวา มกขกา ปลาเปตวา สาข ฉนทตวา สาขาทณฑเกเนว สทธ มธปฏล อาทาย คามโภชกสส ทสสามต นคร ปาวส. มธอตถาย คโต ต ทสวา อมโภ วกกณย มธนต ปจฉ. น วกกณย สามต. หนท อม กหาปณ คเหตวา เทหต. โส จนเตส อท มธปฏล ปาทมตตป นาคฆต อย ปน กหาปณ เทต ๑. ส. ม. ย. เอตถนตเร โหตต อตถ.

Page 82: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 82

พหกหาปณโก ม เ มยา วฑเฒต วฏฏตต. อถ น น เทมต อาห. เตนห เทว กหาปเณ คณหาหต. ทวหป น เทมต. เอว ตาว วฑเฒส ยาว โส เตนห อม สหสส คณหาหต ภณฑก อปเนส. อถ น โส อาห กนน โข ตว อมมตตโก อทาห กหาปณาน ปโนกาส น ลภส ปาทป อนคฆนต๑ มธ สหสส คเหตวา เทหต วเทส กนนาเมตนต. ชานามห โภ อมนา ปน เม กมม อตถ เตเนว วทามต. ก กมม สามต. อมเหห วปสสสส สมมาสมพทธสส อฏสฏ สมณสตสหสสปรวารสส มหาทาน สชชต ตเตรก อลลมธเมว นตถ ตสมา เอว คณหามต. เอว สนเต นาห มเลน ทสสาม สเจ อหป ทาเน ปตต ลภาม ทสสามต. โส คนตวา นาคราน เอตมตถ อาโรเจส. นาครา ตสส สทธาย พลวภาว ตวา สาธ ปตตโก โหตต ปฏชานส. เต พทธปปมข ภกขสงฆ นสทาเปตวา ยาคขชชก ทตวา มหต สวณณปาต อาหราเปตวา มธปฏล ปฬาเปส. เตเนว มนสเสน ปณณาการตถาย ทธวารโกป อาหโฏ อตถ. โส ตป ทธ ปาตย อากรตวา เตน มธนา สนเทตวา พทธปปมขสส ภกขสงฆสส อาทโต ปฏาย อทาส. ต ยาวทตถ คณหนตาน สพเพส สมปาปณ. อตตรป อวสฏ อโหสเยว. เอว โถก กถ ตาว พหนน ปาปณต น จนเตตพพ. ต ห พทธานภาเวน ปาปณ. พทธวสโย น จนเตตพโพ. ๑. ม. น อคฆนก.

Page 83: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 83

จตตาร๑ ห อจนเตยยานต วตตาน ตาน๒ จนเตนโต อมมาทสเสว ภาค โหตต. โส ปรโส เอตตก กมม กตวา อายหปรโยสาเน เทวโลเก นพพตตตวา เอตตก กาล สสรนโต เอกสม สมเย เทวโลกา จวตวา พาราณสย ราชกเล นพพตโต ปต อจจเยน รชช ปาปณ. โส เอก นคร คณหสสามต คนตวา ปรวาเรส นาคราน จ สาสน ปหณ รชช วา เทนต ยทธ วาต. เต เนว รชช ทสสาม น ยทธนต วตวา จฬทวาเรห นกขมตวา ทารทกาทน อาหรนต สพพกจจาน กโรนต. อตโรป จตตาร มหาทวาราน รกขนโต สตตทวสสตตมาสาธกาน๓ สตต วสสาน นคร อปรนธ. อถสส มาตา ก เม ปตโต กโรตต ปจฉตวา อทนนาม เทวต ต ปวตต สตวา พาโล มม ปตโต คจฉถ ตสส จฬทวาราน ปธาย นคร อปรนธตต วเทถาต. โส มาต สาสน สตวา ตถา อกาส. นาคราป พห นกขมต อลภนตา สตตเม ทวเส อตตโน ราชาน มาเรตวา ตสส รชช อทส. โส อม กมม กตวา อายหปรโยสาเน อวจมห นพพตตตวา ยาวาย มหาปว โยชนมตต อสสนนา ตาว นรเย ปจตวา จตนน จฬทวาราน ปหตตตา ตโต จโต เอตสสาเอว มาต กจฉสม ปฏสนธ คเหตวา สตตมาสาธกาน สตต วสสาน อนโตกจฉสม วส สตต ทวสาน โยนมเข ตรย นปชช. เอว ภกขเว สวล ตทา นคร อปรนธตวา คหตกมเมน เอตตก ๑. อง. จตกก. ๒๑/๑๐๔. ๒. ยาน [ ? ]. ๓. สตตมาสาธกานต ยตตตร.

Page 84: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 84

กาล นรเย ปจตวา จตนน จฬทวาราน ปหตตตา ตสสาเยว มาต กจฉมห ปฏสนธ คเหตวา เอตตก กาล กจฉมห วส นวมธโน ทนนตตา ลาภคค ยสคคปปตโต ชาโตต. ปเนกทวส ภกข กถ สมฏาเปส อโห สามเณรสส ลาโภ อโห ป เยน เอเกน ป จนน ภกขสตาน ป จ กฏาคารสตาน กตานต. สตถา อาคนตวา กาย นตถ ภกขเว เอตรห กถาย สนนสนนาต ปจฉตวา อมาย นามาต วตเต ภกขเว มยห ปตตสส เนว ป อตถ น ปาป อภยมสส ปหนนต วตวา พราหมณวคเค อม คาถมาห " โยธ ป จ ปาป จ อโภ สงค อปจจคา อโสก วรช สทธ ตมห พรม พราหมณนต. " ขทรวนยเรวตตเถรวตถ. ---------- ๑๐. อ ตรตถ วตถ. [ ๘๐ ] รมณยานต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต อ ตร อตถ อารพภ กเถส. เอโก กร ปณฑปาตโก ภกข สตถ สนตเก กมมฏาน คเหตวา เอก ชณณยยาน ปวสตวา สมณธมม กโรต. อถ เอกา นครโสภน อตถ ปรเสน สทธ อห อสกฏานนาม

Page 85: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 85

คมสสาม ตตถ อาคจเฉยยาสต สงเกต กตวา อคมาส. โส ปรโส นาคจฉ. สา ตสส อาคมนมคค โอโลเกนต ต อทสวา อกกณ ตา อโต จโต จ วจรมานา ต อยยาน ปวสตวา เถร ปลลงก อาภชตวา นสนน ทสวา อโต จโต จ โอโลกยมานา อ ก จ อทสวา อย ปรโสเอว อมสส จตต โมเหสสามต ตสส ปรโต ตวา ปนปปน นวตถสาฏก โมเจตวา นวาเสต เกเส ม จตวา พนธต ปาณ ปหรตวา หสต. เถรสส สเวโค อปปชชตวา สกลสรร ผร. โส กนน โข อทนต จนเตส. สตถาป มม สนตกา กมมฏาน คเหตวา สมณธมม กรสสามต คตสส ภกขโน กา น โข ปวตตต อปธาเรนโต ต อตถ ทสวา ตสสา อนาจารกรย เถรสส จ สเวคปปตต ตวา คนธกฏย นสนโนว เตน สทธ กเถส ภกข กามคเวสกาน อรมณฏานเมว วตราคาน รมณฏาน โหตต เอว จ ปน วตวา โอภาส ผรตวา ตสส ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " รมณยาน อร าน ยตถ น รมต ชโน วตราคา รเมสสนต น เต กามคเวสโนต." ตตถ อร านต สปปผตตรณวนสณฑมณฑตาน วมลสลลสมปนนาน อร าน นาม รมณยาน. ยตถาต เยส อร เส วกสเตส วย ปทมวเนส คามมกขกา กามคเวสโก ชโน น รมต. วตราคาต วตราคา ปน ขณาสวา ภมรมธกรา วย ปทมวเนส ตถารเปส อร เส รมสสนต. กการณา

Page 86: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 86

น เต กามคเวสโนต ยสมา เต กามคเวสโน น โหนตต อตโถ. เทสนาวสาเน โส เถโร ยถานสนโน ว สห ปฏสมภทาห อรหตต ปตวา อากาเสนาคนตวา ถต กโรนโต ตถาคตสส ปาเท วนทตวา อคมาสต. อ ตรตถวตถ. อรหนตวคควณณนา นฏ ตา. สตตโม วคโค. ----------

Page 87: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 87

๘. สหสสวคค วณณนา ๑. ตมพทา กโจรฆาตก วตถ. [ ๘๑] สหสสมป เจ วาจาต อม ธมมเทสน สตถา เวฬวเน วหรนโต ตมพทา กโจรฆาตก อารพภ กเถส. เอกนป จสตา กร โจรา คามฆาตกาทน กโรนตา ชวต กปเปส. อเถโก ปรโส นพพทธปงคโล ตมพทา โก เตส สนตก คนตวา อหป ตมเหห สทธ ชวสสามต อาห. อถ น โจรเชฏกสส ทสเสตวา อยป อมหาก สนตเก วสต อจฉตต อาหส. อถ น โจรเชฏโก โอโลเกตวา อย มาต ถน ฉนทตวา ปต วา คลโลหต นหรตวา ขาทนสมตโถ อตกกขโฬต จนเตตวา นตเถตสส อมหาก สนตเก วสนกจจนต ปฏกขป. โส เอว ปฏกขตโตป อคนตวา เอกนตสเสว อนเตวาสก อปฏหนโต อาราเธส. โส ต อาทาย โจรเชฏก อปสงกมตวา สาม ภททโก เอส อมหาก อปการโก สงคณหถ นนต ยาจตวา โจรเชฏก ปฏจฉาเปส. อเถกทวส นาครา ราชปรเสห สทธ เอกโต หตวา เต โจเร คเหตวา วนจฉยามจจาน สนตก นยส. อมจจา เตส ผรสนา สสจเฉท อาณาเปส. ตโต โก น โข อเม มาเรสสตต ปรเยสนตา เต มาเรต อจฉนต ก จ อทสวา

Page 88: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 88

โจรเชฏก อาหส ตว อเม มาเรตวา ชวต เจว ลภสสส สมมาน จ มาเรห เนต. โสป อตตาน นสสาย วสตตตา มาเรต น อจฉ. เอเตนปาเยน เอกนป จสเต ปจฉส. สพเพป น อจฉส. สพพปจฉา ต นพพทธปงคล ตมพทา ก ปจฉส. โส สาธต สมปฏจฉตวา เต สพเพป มาเรตวา ชวต เจว สมมาน จ ลภ. เอเตนปาเยน นครสส ทกขณทสโตป ป จ โจรสตาน อาเนตวา อมจจาน ทสเสตวา เตห เตส สสจเฉเท อาณตเต โจรเชฏก อาท กตวา ปจฉนตา ก จ มาเรต อจฉนต อทสวา ปรมทวเส เอโก ปรโส ป จสเต โจเร มาเรส กหนน โข เอโสต อสกฏาเน อมเหห ทฏโต วตเต ต ปกโกสาเปตวา อเม มาเรห สมมาน ลจฉสต อาณาเปส. โส สาธต สมปฏจฉตวา เตป มาเรตวา สมมาน ลภ. อถ เต ภททโก อย ปรโส นพทธ โจรฆาตกเมเวต กรสสามาต มนเตตวา ตสส ต านนตร ทตวา สมมาน กรส. โส ปจฉมทสโตป อตตรทสโตป อานเต ป จสเต ป จสเต โจเร ฆาเตสเยว. เอว จตห ทสาห อานตาน เทว สหสสาน มาเรตวา ตโต ปฏาย เทวสก เอก เทวต อานตานเต มนสเส มาเรนโต ป จปณณาส สวจฉราน โจรฆาตกกมม อกาส. โส มหลลกกาเล เอกปปหาเรน สส ฉนทต น สกโกต เทว ตโย วาเร ปหรนโต มนสเส กลเมต. นาครา จนตยส อ โป โจรฆาตโก อปปชชสสต อย อตวย มนสเส กลเมต ก อมนาต ตสส ต านนตร หรส. โส

Page 89: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 89

ปพเพ โจรฆาตกกมม กโรนโต อหตสาฏเก นวาเสต นวสปปนา สงขต ขรยาค ปาต สมนปปผาน ปลนธต คนเธห๑ วลมปตนต อมาน จตตาร น ลภ. โส านา จาวตทวเส ขรยาค เม ปจถาต วตวา อหตวตถสมนมาลาวเลปนาน คาหาเปตวา นท คนตวา นหาตวา อหตวตถาน นวาเสตวา มาลา ปลนธตวา คนเธห อนลตตคตโต เคห อาคนตวา นสท. อถสส นวสปปสงขต ขรยาค ปรโต เปตวา หตถโธวโนทก อาหรส. ตสม ขเณ สารปตตตเถโร สมาปตตโต วฏาย กตถ น โข อชช มยา คนตพพนต อตตโน ภกขาจาร โอโลเกนโต ตสส เคเห ขรยาค ทสวา กรสสต น โข เม โส ปรโส สงคหนต อปธาเรนโต ม ทสวา มม สงคห กรสสต กรตวา จ ปน มหาสมปตต ลภสสต อย กลปตโตต ตวา จวร ปารปตวา ปตตมาทาย ตสส เคหทวาเร ตเมว อตตาน ทสเสส. โส เถร ทสวาว ปสนนจตโต จนเตส มยา จร โจรฆาตกกมม กต พห มนสสา มารตา อทาน เม เคเห ขรยาค ปฏยตตา เถโร จ อาคนตวา มม เคหทวาเร โต อทาน มยา อยยสส เทยยธมม ทาต วฏฏตต ปรโต ปต ยาค อปเนตวา เถร อปสงกมตวา วนทตวา อนโตเคเห นสทาเปตวา ปตเต ขรยาค อากรตวา นวสปป อาส จตวา เถร วชมาโน อฏาส. อถสส ทฆรตต อลทธปพพตาย ขรยาค ปาต พลวา อชฌาสโย อโหส. เถโร ตสสชฌาสย ตวา ต อปาสก อตตโน ยาค ปวาต อาห. ๑. ม. คนเธ.

Page 90: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 90

โส อ สส หตเถ วชน ทตวา สย ยาค ปว. เถโร วชมาน ปรส คจฉ อปาสกเมว วชาหต อาห. โส วชยมาโน กจฉปร ยาค ปวตวา อาคนตวา เถร วชมาโน ตวา กตภตตกจจสส เถรสส ปตต อคคเหส. เถโร ตสส อนโมทน อารภ. โส อตตโน จตต เถรสส ธมมเทสนานคต กาต นาสกข. เถโร สลลกเขตวา อปาสก กสมา จตต เทสนานคต กาต น สกโกสต ปจฉ. ภนเต มยา ทฆรตต กกขฬกมม กต พห มนสสา มารตา ตมห อตตโน กมม สรนโต จตต อยยสส เทสนานคต กาต นาสกขนต. เถโร ว เจสสาม นนต จนเตตวา ก ปน ตว อตตโน รจยา อกาส อ เห การโตสต. ราชา ม การาเปส ภนเตต. ก น โข เต อปาสก เอว สนเต อกสล โหตต. มนทธาตโก อปาสโก เถเรเนว วตโต นตถ มยห อกสลนต ส หตวา เตนห ภนเต ธมม กเถถาต. โส เถเร อนโมทน กโรนเต เอกคคจตโต หตวา ธมม สณนโต โสตาปตตมคคสส โอรโต อนโลมก ขนต นพพตเตส. เถโรป อนโมทน กตวา ปกกาม. อปาสก โถก เถร อนคนตวา นวตตมาน เอกา ยกขน เธนเวเสน อาคนตวา อเร ปหรตวา มาเรส. โส กาล กตวา ตสตปเร นพพตต. ภกข ธมมสภาย กถ สมฏาเปส โจรฆาตโก ป จ- ปณณาส วสสาน กกขฬกมม กตวา อชเชว ตโต มตโต อชเชว เถรสส ภกข ทตวา อชเชว กาลกโต กห น โข

Page 91: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 91

นพพตโตต. สตถา อาคนตวา กาย นตถ ภกขเว เอตรห กถาย สนนสนนาต ปจฉตวา อมาย นามาต วตเต ภกขเว ตสตปเร โส นพพตโตต อาห. ก ภนเต วเทถ เอตตก กาล เอตตเก มนสเส ฆาเตตวา ตสตวมาเน นพพตโตต. อาม ภกขเว มหนโต เตน กลยาณมตโต ลทโธ โส สารปตตสส ธมมเทสน สตวา อนโลมาณ นพพตเตตวา อโต จโต ตสตวมาเน นพพตโตต วตวา อม คาถมาห " สภาสต สณตวาน นคเร โจรฆาตโก อนโลมขนต ลทธาน โมทต ตทวงคโตต. " ภนเต อนโมทนากถา นาม น พลวา๑ เตน กต อกสลกมม มหนต กถ ตตตเกน วเสส นพพตเตสต. สตถา ภกขเว มยา เทสตธมมสส อปป วา พห วาต มา ปมาณ คณหถ เอกวาจาป ห อตถนสสตา เสยโยเอวาต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " สหสสมป เจ วาจา อนตถปทส หตา เอก อตถปท เสยโย ย สตวา อปสมมตต. " ตตถ สหสสมปต ปรจเฉทวจน. เอก สหสส เทว สหสสานต เอว สหสเสน เจป ปรจฉนนา วาจา โหนต ตา จ อนตถปทส หตา อากาสวณณปพพตวณณวนวณณาทน๒

ปกาสเกห อนพพานทปเกห อนตถเกห ปเทห ส หตา ยาว ๑. พลวตต ยตตตร. .ว. ๒. อากาสวณณน...วณณนานตป ทสสต. ส. ม. ย. อากาส- วณณนาปพพตวณณนาวนวณณนาทน.

Page 92: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 92

พหกา โหนต ตาว ปาปกาเอวาต อตโถ. เอก อตถปทนต ย ปน อย กาโย อย กายคตา สต ตสโส วชชา อนปปตตา๑

กต พทธาน สาสนนต เอวรป เอกป อตถปท สตวา ราคาทน วปสเมน วปสมมต ต อตถสาธก นพพานปปฏสยตต ขนธ- ธาต อายตน อนทรย พลโพชฌงค สตปฏานปรทปก เอกป ปท เสยโยเยวาต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. ตมพทา กโจรฆาตกวตถ. ------------------- ๒. ทารจรยตเถร วตถ. [ ๘๒ ] สหสสมป เจ คาถาต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต ทารจรยตเถร อารพภ กเถส. เอกสม ห กาเล พห มนสสา นาวาย มหาสมทท ปกขนทตวา อนโตมหาสมทเท ภนนาย นาวาย มจฉกจฉปภกขา อเหส. เอโกเวตถ เอก ผลก คเหตวา วายมนโต สปปารกปฏฏนตร โอกกม. ตสส นวาสนปารปน นตถ. โส อ ก จ อปสสนโต สกขกฏทณฑก๒ วาเกห ปลเวเตวา นวาสนปารปน กตวา เทวกลโต กปาล คเหตวา สปปารกปฏฏน อคมาส. มนสสา ต ทสวา ยาคภตตาทน ทตวา อย เอโก อรหาต สมภาเวส. โส ๑. ม. อนปปตโต. ๒. ส. ม. ย. สกขกฏทณฑเก.

Page 93: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 93

วตเถส อปนเตส สจาห นวาเสสสาม วา ปารปสสาม วา. ลาภสกกาโร เม ปรหายสสตต อานตาน๑ ปกขปตวา ทารจราเนว ปรทห. อถสส พหห อรหาต วจจมานสส เอว เจตโส ปรวตกโก อทปาท เย โข เกจ โลเก อรหนโต วา อรหตตมคค วา สมาปนนา อห เตส อ ตโรต. อถสส ปราณสาโลหตา เทวตา เอว จนเตส. ปราณสาโลหตาต ปพเพ เอกโต กตสมณธมมา. ปพเพ กร กสสปทสพลสส สาสเน โอสกกมาเน สามเณราทน วปปการ ทสวา สตต ภกข สเวคปปตตา ยาว สาสนสส อนตรธาน น โหต ตาว อตตโน ปตฏ กรสสามาต สวณณเจตย วนทตวา อร ปวฏา เอก ปพพต ทสวา ชวเต สาลยา นวตตนต นราลยา อม ปพพตมภรหนตต วตวา นสเสณ พนธตวา สพเพป ต ปพพต อภรยห นสเสณ ปาเตตวา สมณธมม กรส. เตส สงฆตเถโร เอกรตตาตกกเมเนว อรหตต ปาปณ. โส อโนตตตทเห นาคลตาทนตกฏ ขาทตวา อตตรกรโต ปณฑปาต อาหรตวา เต ภกข อาห อาวโส อม ทนตกฏ ขาทตวา มข โธวตวา อม ปณฑปาต ภ ชถาต. กมปน ภนเต อมเหห เอว กตกา กตา โย ปม อรหตต ปาปณาต เตนาภต ปณฑปาต อวเสสา ภ ชสสนตต. โน เหต อาวโสต. เตนห สเจ มยป ตมเห วย วเสส นพพตเตยยาม สย อาหรตวา ภ ชสสามาต น อจฉส. ๑. ส. ม. ย. ตาน.

Page 94: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 94

ทตยทวเส ทตยตเถโร อนาคามผล ปาปณ. โสป ตเถว ปณฑปาต อาหรตวา อตเร นมนเตส. เต เอวมาหส ก ปน ภนเต อมเหห เอว กตกา กตา มหาเถเรน อาภต ปณฑปาต อภ ชตวา อนตเถเรน อาภต ภ ชสสามาต. โน เหต อาวโสต. เอว สนเต ตมเห วย มยป วเสส นพพตเตตวา อตตโน ปรสกาเรน ภ ชต สกโกนตา ภ ชสสามาต น อจฉส. เตส๑ อรหตตปปตโต ภกข ปรนพพาย อนาคาม พรหมโลเก นพพตต อตเร ป จ วเสส นพพตเตต อสกโกนตา สสสตวา๒ สตตเม ทวเส กาล กตวา เทวโลเก นพพตตา อมสม พทธปปาเท ตโต จวตวา ตตถ ตตถ กลฆเรส นพพตตส. เตส เอโก ปกกสาต ราชา อโหส เอโก กมารกสสโป เอโก ทารจรโย เอโก ทพโพ มลลปตโต เอโก สภโย ปรพพาชโกต. ตตถ โย โส พรหมโลเก นพพตตภกข ต สนธาเยต วตต ปราณสาโลหตา เทวตาต. ตสส พรหมโน เอตทโหส อย มยา สทธ นสเสณ พนธตวา ปพพต อภรหตวา สมณธมม อกาส อทาน อม ลทธ คเหตวา จรนโต วนสเสยย สเวเชสสาม นนต. อถ น อปสงกมตวา เอวมาห เนว โข ตว พาหย อรหา นาป อรหตตมคค สมาปนโน สาป เต ปฏปทา นตถ ยาย ตว อรหา วา อส อรหตตมคค วา สมาปนโนต. พาหโย อากาเส ตวา กเถนต มหาพรหมาน โอโลเกตวา จนเตส อโห ภารย กมม กต อห อรหามหต ๑. ส. ม. ย. เตส. ๒. ส. ย. เอตถนตเร ปรสสสตวาต อตถ.

Page 95: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 95

จนเตส อย จ ม น ตว อรหา นาป อรหตตมคค สมาปนโนต วทต อตถ น โข โลเก อ โ อรหาต. อถ น ปจฉ อตถ น โข เอตรห เทวเต โลเก อรหา วา อรหตตมคค วา สมาปนโนต. อถสส เทวตา อาจกข อตถ พาหย อตตเรส ชนปเทส สาวตถ นาม นคร ตตถ โส ภควา เอตรห วหรต อรห สมมาสมพทโธ โส ห พาหย ภควา อรหา เจว อรหตตาย จ ธมม เทเสตต. พาหโย รตตภาเค เทวตาย กถ สตวา สวคคมานโส ตขณ เว สปปารกา นกขมตวา เอกรตตวาเสน สาวตถ อคมาส. สพพ วสโยชนสตก มคค เอกรตตวาเสเนว อคมาส คจฉนโต จ ปน เทวตานภาเวน คโต. พทธา- นภาเวนาตป วทนตเยว. ตสม ปน ขเณ สตถา สาวตถ ปณฑาย ปวฏโ โหต. โส ภตตปาตราเส๑ กายาลสย วโมจนตถาย อพโภกาเส จงกมนเต สมพหเล ภกข กห เอตรห สตถาต ปจฉ. ภกข สาวตถ ปณฑาย ปวฏโต วตวา ต ปจฉส ตว ปน กโต อาคโตสต. สปปารกโต อาคโตมหต. กทา นกขนโตสต. หยโย สาย นกขนโตมหต. ทรโตส อาคโต นสท ตาว ปาเท โธวตวา เตเลน มกเขตวา โถก วสสมาห อาคตกาเล สตถาร ทกขสสสต. อห ภนเต สตถ วา อตตโน วา ชวตนตราย น ชานาม เอกรตเตเนวมห กตถจ อฏตวา อนสทตวา วสโยชนสตก มคค อาคโต สตถาร ปสสตวา ว ๑. ส. ย. ภตตปาตราโส.

Page 96: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 96

วสสมสสามต. โส เอว วตวา ตรมานรโป สาวตถ ปวสตวา ภควนต อโนปมาย พทธสรยา ปณฑาย จรนต ทสวา จรสส วต เม โคตโม สมมาสมพทโธ ทฏโต ทฏฏานโต ปฏาย โอนตสรโร คนตวา อนตรวถย ป จปปตฏ เตน วนทตวา โคปผเกส ทฬห คเหตวา เอวมาห เทเสต เม ภนเต ภควา ธมม เทเสต สคโต ธมม ย มมสส ทฆรตต หตาย สขายาต. อถ น สตถา อกาโล ตาว พาหย อนตรวถ๑ ปวฏโมห ปณฑายาต ปฏกขป. ต สตวา พาหโย ภนเต สสาเร สสรนเตน กวฬงการาหาโร น อลทธปพโพ ตมหาก วา มยห วา ชวตนตราย น ชานาม เทเสเถว เม ธมมนต. สตถา ทตยป ปฏกขปเยว. เอว กรสส อโหส อมสส ม ทฏกาลโต ปฏาย สกลสรร นรนตร ปตยา อชโฌตถต โหต พลวปปตเวโค ธมม สตวาป น สกขสสต ปฏวชฌต มชฌตตเปกขาย ตาว ตฏต เอกรตเตเนว วสโยชนสตก มคค อาคตตตา ทรโถปสส พลวา โสป ตาว ปฏปปสสมภตต ตสมา ทวกขตต ปฏกขปตวา ตตยป ยาจโต อนตรวถย โต ว ตสมาตห เต พาหย เอว สกขตพพ ทฏเ ทฏมตต ภวสสตตอาทนา๒ นเยน ธมม เทเสส. โส สตถ ธมม สณนโตเยว สพพาสเว เขเปตวา สห ปฏสมภทาห อรหตต ปาปณ ตาวเทว จ ปน ภควนต ปพพชช ยาจ ปรปณณนเต ๑. ส. ม. ย. อนตรฆร. ๒. ข.อ. ๒๕/๘๑.

Page 97: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 97

ปตตจวรนต ปฏโ น ปรปณณนต อาห. อถ น สตถา เตนห ปตตจวร ปรเยสาหต วตวา ปกกาม. โส กร วสตวสสสหสสาน สมณธมม กโรนโต ภกขนา นาม อตตนา ปจจเย ลภตวา อ อโนโลเกตวา สยเมว ปรภ ชต วฏฏตต เอกภกขสสป ปตเตน วา จวเรน วา สงคห นากาส. เตนสส อทธมยปตตจวร น อปปชชสสตต ตวา เอหภกขภาเวน ปพพชช นาทาส. ตมป ปตตจวร ปรเยสมานเมว เอกา ยกขน เธนรเปน อาคนตวา วามอรมห ปหรตวา ชวตกขย ปาเปส. สตถา ปณฑาย จรตวา กตภตตกจโจ สมพหเลห ภกขห สทธ นกขมนโต พาหยสส สรร สงการฏาเน ปตต ทสวา ภกข อาณาเปส ภกขเว เอกสม เคหทวาเร ตวา ม จก อาหราเปตวา อม สรร นครโต นหรตวา ฌาเปตวา ถป กโรถาต. ภกข ตถา กรส กตวา จ ปน วหาร คนตวา สตถาร อปสงกมตวา อตตนา กตกจจ อาโรเจตวา ตสส อภสมปราย ปจฉส. อถ เนส ภควา ตสส ปรนพพตภาว อาจกขตวา เอตทคค ภกขเว มม สาวกาน ภกขน ขปปาภ าน ยทท พาหโย ทารจรโยต เอตทคเค๑ เปส. อถ น ภกข ปจฉส ภนเต ตมเห พาหโย ทารจรโย อรหตต ปตโตต วเทถ กทา โส อรหตต ปตโตต. มม ธมม สตกาเล ภกขเวต. กทา ปนสส ตมเหห ธมโม กถโตต. ปณฑาย จรนเตน อนตรวถย ตวาต. อปปมตตโก ห ภนเต ๑. อง. เอก. ๒๐/๓๒.

Page 98: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 98

ตมเหห อนตรวถย ตวา กถตธมโม กถ โส ตาวตเกน วเสส นพพตเตสต. อถ เน สตถา ภกขเว มม ธมม อปป วา พหห วาต มา มนาถ๑ อเนกานป ห คาถาสหสสาน อนตถนสสตาน น เสยโย อตถนสสต ปน เอกมป คาถาปท เสยโยต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " สหสสมป เจ คาถา อนตถปทส หตา เอก คาถาปท เสยโย ย สตวา อปสมมตต. " ตตถ เอก คาถาปทนต อปปมาโท อมต ปท ฯ เป ฯ ยถา มตาต เอวรปา เอกา คาถาป เสยโยต อตโถ. เสส ปรมนเยเนว เวทตพพ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. ทารจรยตเถรวตถ. ---------- ๓. กณฑลเกสเถร วตถ. [ ๘๓ ] โย จ คาถา สต ภาเสต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต กณฑลเกส อารพภ กเถส. ราชคเห กร เอกา เสฏ ธตา โสฬสวสสทเทสกา อภรปา อโหส ทสสนยา. ตสม จ วเย ตา นารโย ปรสชฌาสยา โหนต ปรสโลลา. อถ น มาตาปตโร สตตภมกสส ปาสาทสส อปรมตเล สรคพเภ วาเสส เอกเมวสสา ทาส ปรจารก อกส.๒ ๑. ส. มา จนตยตถ. ม. มา ปมาณ คณหถ. ๒. ม. ทาสปรจารก อทส.

Page 99: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 99

อเถก กลปตต โจรกมม กโรนต คเหตวา ปจฉาพาห๑ พนธตวา จตกเก จตกเก กสาห ปหรตวา อาฆาตน นยส. เสฏ ธตา มหาชนสส สทท สตวา กนน โข เอตนต ปาสาทตเล ตวา โอโลเกนต ต ทสวา ปฏพทธจตตา หตวา ปตถยมานา อาหาร ปฏกขปตวา ม จเก นปชช. อถ น มาตา ปจฉ ก อท อมมาต. สเจ เอต โจโรต คเหตวา นยมาน ปรส ลภสสาม ชวสสาม โน เจ ชวต เม นตถ อเธว มรสสามต. อมม มา เอว กร อมหาก ชาตยา จ โภเคน จ สทส อ สามก ลภสสสต. มยห อ เน กจจ นตถ อม อลภมานา มรสสามต. มาตา ธตร ส าเปต อสกโกนต ปตโน อาโรเจส. โสป น ส าเปต อสกโกนโต ก สกกา กาตนต จนเตตวา ต โจร คาหาเปตวา คจฉนตสส ราชปรสสส สหสสภณฑก เปเสส อม คเหตวา เอต ปรส มยห เทหต. โส สาธต กหาปเณ คเหตวา ต ม จตวา อ มาเรตวา มารโต เทว โจโรต ร โ อาโรเจส. เสฏ ป ตสส ธตร อทาส. สา๒ สามก อาราเธสสามต สพพาภรณป- ปฏมณฑตา สยเมว ตสส ยาคอาทน สวทหต. โจโร กตปาหจจเยน จนเตส กทา น โข อม มาเรตวา เอตสสา อาภรณาน คเหตวา เอกสม สราเคเห วกกณตวา ขาทต ลภสสามต. โส อตเถโส อปาโยต จนเตตวา อาหาร ปฏกขปตวา ม จเก ๑. ส. ม. ย. ปจฉาพาห. ๒. ส.ม.ย. เอตถนตเร ตโต ปฏายาต อตถ.

Page 100: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 100

นปชช. อถ น สา อปสงกมตวา กนเต สาม รชชตต ปจฉ. น ก จ ภทเทต. กจจ ปน เม มาตาปตโร ตยห กทธาต. น กชฌนต ภทเทต. อถ กนนาเมตนต. ภทเท อห ต ทวส พนธตวา นยมาโน โจรปปาเต อธวตถาย เทวตาย พลกมม ปฏสสณตวา ชวต ลภ ตวป มยา ตสสาเอว อานภาเวน ลทธา ต เม เทวตาย พลกมม ปตนต จนเตม ภทเทต. สาม มา จนตย กรสสาม พลกมม วเทห เกน อตโถต. อปโปทกมธปายาเสน จ ลาชป จมก ปปเผห จาต. สาธ สาม อห ปฏยาเทสสามต. สา สพพ พลกมม ปฏยาเทตวา เอห สาม คจฉามาต อาห. เตนห ภทเท ตว าตเก นวตเตตวา มหคฆาน วตถาภรณาน คเหตวา อตตาน อลงกโรห หสนตา กฬนตา สข คมสสามาต. สา ตถา อกาส. อถ น โส ปพพตปาท คตกาเล อาห ภทเท อโต ปร อโภ ชนา คมสสาม เสสชน ยานเกน สทธ นวตเตตวา พลกมมภาชน สย อกขปตวา คณหาหต. สา ตถา อกาส. โจโร ต คเหตวา โจรปปาตปพพต อภรห. ตสส ห เอเกน ปสเสน มนสสา อภรหนต. เอก ปสส ฉนนตฏ ปพพตมตถเก ตา เตน ปสเสน โจเร ปาเตนต เต ขณฑาขณฑ หตวา ภมย ปตนต ตสมา โจรปปาโตต วจจต. สา ตสส ปพพตสส มตถเก ตวา พลกมมนเต สาม กโรหต อาห. โส ตณห อโหส. ปน ตาย กสมา สาม ตณหภโตสต วตเต ต อาห น มยห พลกมเมน อตโถ ว เจตวา ปน ต

Page 101: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 101

อาทาย อาคโตมหต. กการณา สามต. ต มาเรตวา ตว อาภรณาน คเหตวา ปลายนตถายาต. สา มรณภยตชชตา อาห สาม อห จ อาภรณาน จ เม ตว สนตกาเนว กสมา เอว วเทสต. โส มา เอว กโรหต ปนปปน ยาจยมาโนป มาเรมเอวาต อาห. เอว สนเต กนเต มม มรเณน อมาน อาภรณาน คเหตวา มยห ชวต เทห อโต ปฏาย ม มตาต ธาเรห ทาส วา เต หตวา หตถกมม กรสสามต วตวา อม คาถมาห อเม สวณณเกยรา สพเพ เวฬรยามยา สพพ จ คณห ภททนเต มม ทาส จ สาวยาต๑. ต สตวา โจโร เอว กเต ตว คนตวา๒ มาตาปตน อาจกขสสส มาเรสสามเยว ตว มา พาฬห ปรเทวต วตวา อม คาถมาห มา พาฬห ปรเทเวส ขปป พนธาห ภณฑก น ตยห ชวต อตถ สพพ คณหาม ภณฑกนต. สา จนเตส อโห อท กมม ภารย ป า นาม น ปจตวา ขาทนตถาย กตา อถ โข วจารณตถาย กตา ชานสสามสส กตตพพนต. อถ น สา อาห สาม ยทา ตว โจโรต คเหตวา นยส ตทา อห มาตาปตน อาจกข เต สหสส วสสชเชตวา ต อานาเปตวา เคเห กรส ตโต ปฏาย อห ตยห อปการกา อชช เม สทฏ กตวา อตตาน วนทต ๑. ม. อท สวณณเกยร มตตา เวฬรยา พห สพพ หรสส ภททนเต ม จ ทาสต สาวยาต. ๒. ย. เอว กเถตวา คนตวา.

Page 102: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 102

เทหต. โส สาธ ภทเท สทฏ กตวา วนทาหต วตวา ปพพตนเต อฏาส. อถ น สา ตกขตต ปทกขณ กตวา จตส าเนส วนทตวา สาม อท เม ปจฉมทสสน อทาน ตยห วา มม ทสสน มยห วา ตว ทสสน นตถต ปรโต จ ปจฉโต จ อาลงคตวา ปมตต หตวา ปพพตนเต ต ปฏ ปสเส ตวา เอเกน หตเถน ขนเธ คเหตวา เอเกน ปฏ กจฉาย คเหตวา ปพพตปปาเต ขป. โส ปพพตกจฉย ปฏหโต ขณฑาขณฑ หตวา ภมย ปต. โจรปปาตมตถเก อธวตถา เทวตา เตส ทวนนป กรย ทสวา ตสสา อตถยา สาธการ ทตวา อม คาถมาห " น โส สพเพส าเนส ปรโส โหต ปณฑโต อตถป ปณฑตา โหต ตตถ ตตถ วจกขณาต." สาป โจร ปปาเต ขปตยา [จนเตส] สจาห เคห คมสสาม สามโก เต กหนต ปจฉสสนต สจาห เอว ปฏา มารโต เมต วกขาม ทพพนเต สหสส ทตวา สามก อานาเปตวา อทาน น มาเรสต ม มขสตตห วชฌสสนต อาภรณตถาย ม โส มาเรตกาโม อโหสต วตเตป น สททหสสนต อล เม เคเหนาต ตตเถว อาภรณาน ฉฑเฑตวา อร ปวสตวา อนปพเพน วจรนต เอก ปรพพาชกาน อสสม ปตวา วนทตวา มยห ภนเต ตมหาก สนตเก ปพพชช เทถาต อาห. อถ น ปพพาเชส. สา ปพพชตวาว ปจฉ ภนเต ตมหาก

Page 103: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 103

ปพพชชาย ก อตตมนต. ภทเท ทสส วา กสเณส ปรกมม กตวา ฌาน นพพตเตตพพ วาทสหสส วา อคคณหตพพ อย อมหาก ปพพชชาย อตตมตโถต. ฌานนตาว นพพตเตต อห น สกขสสาม วาทสหสส ปน อคคณหสสาม อยยาต. อถ น เต วาทสหสส อคคณหาเปตวา อคคหต เต สปป อทาน ตว ชมพทปตเล วจรตวา อตตนา สทธ ป ห กเถต สมตถ โอโลเกหต ตสสา หตเถ ชมพสาข ทตวา อยโยเชส คจฉ ภทเท สเจ โกจ คหภโต ตยา สทธ ป ห กเถต สกโกต ตสเสว ปาทปรจารกา ภว สเจ ปพพชโต สกโกต ตสส สนตเก ปพพชาหต. สา นาเมน ชมพปรพพาชกา นาม หตวา ตโต นกขมตวา ทฏทฏเ ป ห ปจฉนต วจรต. ตาย สทธ กเถต สมตโถ นาม นาโหส. อโต ชมพ- ปรพพาชกา อาคจฉตต สตวาว มนสสา ปลายนต. สา คาม วา นคม วา ภกขาย ปวสนต คามทวาเร วาลการาส กตวา ตตถ ชมถสาข เปตวา มยา สทธ กเถต สมตโถ ชมพสาข มททตต วตวา คาม ปาวส. ต าน โกจ อปสงกมต สมตโถ นาม นาโหส. สาป มลาตาย ชมพสาขาย อ สาข คณหาต อมนา นหาเรน วจรนต สาวตถ ปตวา คามทวาเร สาข เปตวา วตตนเยเนว วตวา ภกขาย ปาวส. สมพหลา ทารกา สาข ปรวาเรตวา อฏส. ตทา สารปตตตเถโร ปณฑาย จรตวา กตภตตกจโจ

Page 104: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 104

นครา นกขมนโต เต ทารเก สาข ปรวาเรตวา เต ทสวา ก อทนต ปจฉ. ทารกา เถรสส ต ปวตต อาจกขส. เตนห ทารกา อม สาข มททถาต. ภายาม ภนเตต. อห ป ห กเถสสาม มททถ ตมเหต. เต เถรสส วจเนน ชาตสสาหา ตถา กตวา นทนตา รช อกขปส. ปรพพาชกา อาคนตวา เต ปรภาสตวา ตมเหห สทธ มม ป เหน กจจ นตถ กสมา เม สาข มททตถาต อาห. อยเยนมห มททาปตาต อาหส. ภนเต ตมเหห เม สาขา มททาปตาต. อาม ภคนต. เตนห มยา สทธ ป ห กเถถาต. สาธ กเถสาสามต. สา วฑฒมานกจฉายาย ป ห ปจฉต เถรสส สนตก อคมาส. สกลนคร สงขภ ทวนน ปณฑตาน กถ โสสสามาต. นาครา ตาย สทธเยว คนตวา เถร วนทตวา เอกมนต นสทส. ปรพพาชกา เถร อาห ภนเต ปจฉาม เต ป หนต. ปจฉ ภคนต. สา วาทสหสส ปจฉ. ปจฉต ปจฉต เถโร วสสชเชส. อถ น เถโร อาห เอตตกา เอว เต ป หา อ เป อตถต. เอตตกา เอว ภนเตต. ตยา พห ป หา ปฏา มยป เอก ปจฉาม วสสชเชสสส โนต. ชานมานา วสสชเชสสาม๑ ปจฉถ ภนเตต. เถโร เอก นาม กนต ป ห ปจฉ. สา เอวเมส วสสชชตพโพต อชานนต ก นาเมต ๑. ส. ย. ชานมานา วสสชเชสสามต. นตถ.

Page 105: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 105

ภนเตต ปจฉ. พทธมนโต๑ นาม ภคนต. มยหป ต เทถ ภนเตต. สเจ มาทสา ภวสสส ทสสามต. เตนห ม ปพพาเชถาต. เถโร ภกขนน อาจกขตวา ปพพชาเปส. สา ปพพชตวา ลทธปสมปทา กณฑลเกสเถร นาม หตวา กตปาหสเสว สห ปฏสมภทาห อรหตต ปาปณ. ภกข ธมมสภาย กถ สมฏาเปส กณฑลเกสเถรยา ธมมสสวน พห นตถ ปพพชตกจจมสสา มตถก ปตต เอเกน กร โจเรน สทธ มหาสงคาม กตวา ชตตวา อาคตาต. สตถา อาคนตวา กาย นตถ ภกขเว เอตรห กถาย สนนสนนาต ปจฉตวา อมาย มนามาต วตเต ภกขเว มยา เทสตธมม อปป วา พห วาต มา มนาถ อนตถก ปท สตป เสยโย น โหต ธมมปท ปน เอกมป เสยโยว อวเสสโจเร ชนนตสส จ ชโย นาม น โหต อชฌตตเก กเลสโจเร ชนนตสเสว ปน ชโย นาม โหตต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อมา คาถา อภาส " โย จ คาถา สต ภาเส อนตถปทส หตา เอก ธมมปท เสยโย ย สตวา อปสมมต. โย สหสส สหสเสน สงคาเม มานเส ชเน เอก จ เชยยมตตาน ส เว สงคามชตตโมต. " ตตถ คาถา สตนต โย จ ปคคโล สตปรจเฉทา ๑. ส. ย. พทธป ห. ม. พทธป โห.

Page 106: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 106

พห คาถา ภาเสยยาต อตโถ. อนตถปทส หตาต อากาส- วณณนาทวเสน อนตถเกห ปเทห ส หตา. ธมมปทนต อตถสาธก ขนธาทปปฏสยตต. จตตารมาน ปรพพาชกา ธมมปทาน กตมาน จตตาร อนภชฌา ปรพพาชกา ธมมปท อพยาปาโท ปรพพาชกา ธมมปท สมมาสต ปรพพาชกา ธมมปท สมมาสมาธ ปรพพาชกา ธมมปทนต๑ เอว วตเตส จตส ธมมปเทส เอกมป ธมมปท เสยโย. โย สหสส สหสเสนาต โย เอโก สงคามโยโธ สหสเสน คณต สหสส มนสเส เอกสม สงคาเม ชเนยย ทส มนสส- สตสหสสาน ชนตวา ชย อาหเรยย อยป สงคามชนต อตตโม นาม น โหต. เอก จ เชยยมตตานนต โย ปน รตตฏาน- ทวาฏาเนส อชฌตตกกมมฏาน สมมสนโต อตตโน โลภาทก- กเลสชเยน อตตาน ชเนยย. ส เว สงคามชตตโมต โส สงคามชนต อตตโม ปวโร สงคามสสโยโธต. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. กณฑลเกสเถรวตถ. ---------- ๑. อง. จตกก. ๒๑/๓๘.

Page 107: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 107

๔. อนตถปจฉกพราหมณ วตถ. [ ๘๔ ] อตตา หเวต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต อนตถปจฉกพราหมณ อารพภ กเถส. โส กร พราหมโณ ก น โข สมมาสมพทโธ อตถเมว ชานาต อทาห อนตถมป ปจฉสสาม นนต สตถาร อปสงกมตวา ปจฉ ภนเต ตมเห อตถเมว ชานาถ ม เ โน อนตถนต. อตถ จาห พราหมณ ชานาม อนตถ จาต. เตนห เม อนตถ กเถถาต. อถสส สตถา อม คาถมาห " อสสรเสยย อาลสย จณฑกก ทฆโสตตย๑ เอกสสทธานคมน ปรทารปเสวน เอต พราหมณ เสวสส อนตถ เต ภวสสตต." ต สตวา พราหมโณ สาธการมทาส สาธ สาธ คณาจรย คณเชฏก ตมเหว อตถ จ ชานาถ อนตถ จาต. เอว พราหมณ อตถานตถชานนโก นาม มยา สทโส นตถต. อถสส สตถา อชฌาสย อปธาเรตวา พราหมณ เกน กมเมน ชวสต ปจฉ. ชตกมเมน โภ โคตมาต. ก ปน เต ชโย โหต ปราชโยต. ชโยป ปราชโยปต วตเต พราหมณ อปปมตตโก เอส ปร ชนนตสส ชโย นาม น เสยโย โย ปน กเลสชเยน อตตาน ชนาต ตสส ชโย เสยโย น ห ต ชย โกจ ปราชย กาต สกโกตต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ๑. ม. ทฆโสณฑย.

Page 108: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 108

ธมม เทเสนโต อมา คาถา อภาส " อตตา หเว ชต เสยโย ยา จาย อตรา ปชา อตตทนตสส โปสสส นจจ ส ตจารโน เนว เทโว น คนธพโพ น มาโร สห พรหมนา ชต อปชต กยรา ตถารปสส ชนตโนต. " ตตถ หเวต นปาโต. ชตนต ลงควปลลาโส. อตตโน กเลสชเยน อตตา ชโต เสยโยต อตโถ. ยา จาย อตรา ปชาต ยา ปนาย อวเสสา ปชา ชเตน วา ธนหรเณน วา สงคาเม พลาภภเวน วา ชตา ภเวยย ต ชนนเตน ย ชต. น ต เสยโยต อตโถ. กสมา ปน ตเทว ชต เสยโย อท น เสยโยต. ยสมา อตตทนตสส .เป. ตถารปสส ชนตโนต. อท วตต โหต ยสมา ห ยวาย นกกเลสตาย อตตทนโต โปโส ตสส อนงคณสส๑ กายาทห นจจ ส ตจารโน เอวรปสส อเมห กายส มาทห ส ตสส ชนตโน เทโว วา คนธพโพ วา มาโร วา ปน พรหมนา สห อฏหตวา อหมสส ชต อปชต กรสสาม มคคภาวนาย ปหเน กเลเส ปน อปปาเทสสามต ฑเฏนโตป ยถา ธนาทห ปราชโต ปกขนตโร หตวา อตเรน ชต ปน ชนนโต อปชต กเรยย เอว อปชต กาต เนว สกกเณยยาต. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. อนตถปจฉกพราหมณวตถ. ๑. ม. ย. อตตทนตสส.

Page 109: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 109

๕. สารปตตตเถรสส มาตลพราหมณ วตถ. [ ๘๕ ] มาเส มาเสต อม ธมมเทสน สตถา เวฬวเน วหรนโต สารปตตตเถรสส มาตลพราหมณ อารพภ กเถส. เถโร กร ตสส สนตก คนตวา อาห กนน โข พราหมณ ก จเทว กสล กโรสต. กโรม ภนเตต. ก กโรสต. มาเส มาเส สหสสปรจจาเคน ทาน ทมมต. กสส เทสต. นคคณาน ภนเตต. ก ปตถยนโตต. พรหมโลก ภนเตต. ก ปน พรหมโลกสส อย มคโคต. อาม ภนเตต. โก เอวมาหาต. อาจรเยห เม กถต ภนเตต. เนว ตว พรหมโลกสส มคค ชานาส นป เต อาจรยา สตถา เอว เอโก ชานาต เอห พราหมณ พรหมโลกสส เต มคค กถาเปสสามต ต อาทาย สตถ สนตก เนตวา ภนเต อย พราหมโณ เอวมาหาต ต ปวตต อาโรเจตวา สาธ วตสส พรหมโลกมคค กเถถาต อาห. สตถา เอว กร พราหมณาต ปจฉตวา อาม โภ โคตมาต วตเต พราหมณ ตยา เอว ททมาเนน วสสสต ทนนทานโตป มหตตมตต ปสนนจตเตน มยห สาวกสส โอโลกน วา กฏจฉภกขามตตทาน วา มหปผลตรนต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " มาเส มาเส สหสเสน โย ยเชถ สต สม เอก จ ภาวตตตาน มหตตมป ปชเย สาเยว ปชนา เสยโย ย เจ วสสสต หตนต."

Page 110: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 110

ตตถ สหสเสนาต สหสสปรจจาเคน. โย ยเชถ สต สมนต โย วสสสต มาเส มาเส สหสส ปรจจชนโต โลกยมหาชนสส ทาน ทเทยย. เอก จ ภาวตตตานนต โย จ เอก คณวเสน วฑฒตอตตาน เหฏ มโกฏยา โสตาปนน อปรมโกฏยา ขณาสว ฆรทวาเร สมปตต กฏจฉภกขาทานวเสน วา ยาปนมตตาหารทานวเสน วา ถลสาฏกทานมตเตน วา ปเชยย ย อตเรน วสสสต หต ตโต สาเยว ปชนา เสยโย เสฏา อตตมาต อตโถ. เทสนาวสาเน โส พราหมโณ โสตาปตตผล ปตโต. อ เป พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. สารปตตตเถรสส มาตลพราหมณ วตถ. ---------- ๖. สารปตตตเถรสส ภาคเนยยพราหมณ วตถ. [ ๘๖ ] โย จ วสสสต ชนตต อม ธมมเทสน สตถา เวฬวเน วหรนโต สารปตตตเถรสส ภาคเนยย อารพภ กเถส. ตป ห เถโร อปสงกมตวา อาห ก พราหมณ กสล กโรสต. อาม ภนเตต. ก กโรสต. มาเส มาเส เอก ปส วธตวา อคค ปรจรามต. กมตถ เอว กโรสต. พรหมโลกมคโค กเรโสต. เกเนว กถตนต. อาจรเยห เม ภนเตต. เนว ตว พรหมโลกมคค ชานาส นป เต อาจรยา เอห สตถ สนตก

Page 111: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 111

คมสสามาต ต สตถ สนตก เนตวา ต ปวตต อาโรเจตวา อมสส ภนเต พรหมโลกมคค กเถถาต อาห. สตถา เอว กราต ปจฉตวา เอว โภ โคตมาต วตเต พราหมณ วสสสตป เอว อคค ปรจรนตสส ตว อคคปารจรยา มม สาวกสส ขณมตต ปชป น ปาปณาตต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " โย จ วสสสต ชนต อคค ปรจเร วเน เอก จ ภาวตตตาน มหตตมป ปชเย สาเยว ปชนา เสยโย ย เจ วสสสต หตนต. " ตตถ ชนตต สตตาธวจนเมต. อคค ปรจเร วเนต นปปป จภาวปปตถนาย วน ปวสตวาป ตตถ อคค ปรจเรยย. เสส ปรมสทสเมวาต. เทสนาวสาเน พราหมโณ โสตาปตตผล ปาปณ. อ เป พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. สารปตตตเถรสส ภาคเนยยพราหมณ วตถ. -------------- ๗. สารปตตตเถรสส สหายพราหมณ วตถ. [ ๘๗] ยงก จ ยฏ จาต อม ธมมเทสน สตถา เวฬวเน วหรนโต สารปตตตเถรสส สหายพราหมณ อารพภ กเถส. ตมป ห เถโร อปสงกมตวา ก พราหมณ ก จ กสล

Page 112: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 112

กโรสต ปจฉ. อาม ภนเตต. ก กโรสต. ยฏยาค ยชามต. ตทา กร ต ยาค มหาปรจจาเคน ยชนต. อโต ปร เถโร ปรมนเยเนว ปจฉตวา ต สตถ สนตก เนตวา ต ปวตต อาโรเจตวา อมสส ภนเต พรหมโลกมคค กเถถาต อาห. สตถา พราหมณ เอว กราต ปจฉตวา อามาต วตเต พราหมณ ตยา สวจฉร ยฏยาค ยชนเตน โลกยมหาชนสส ทนนทาน ปสนเนน จตเตน มม สาวกาน วนทนตาน อปปนน- กสลเจตนาย จตพภาคมตตป น อคฆตต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " ยงก จ ยฏ จ หต จ โลเก สวจฉร ยเชถ ป เปกโข สพพมป ต น จตภาคเมต อภวาทนา อชชคเตส เสยโยต. " ตตถ ยงก จต อนวเสสปรยาทานวจนเมต. ยฏนต เยภยเยน มงคลกรยาทวเสน ทนนทาน. หตนต อภสงขรตวา กต ปาหนทาน เจว กมมผล สททหตวา กตทาน จ. สวจฉร ยเชถาต เอกสวจฉร นรนตรเมว วตตปปการ ทาน สกลจกกวาเฬป โลกยมหาชนสส ทเทยย. ป เปกโขต ป อจฉนโต. อชชคเตสต เหฏ มโกฏยา โสตาปนเนส อปรมโกฏยา ขณาสเวส. อท วตต โหต เอวรเปน๑ ปสนเนน จตเตน สรร โอนาเมตวา วนทนตสส กสลเจตนาย ย ผล ตโต จตตถภาคป สพพ ต ทาน ๑. ม. เอวรเปส.

Page 113: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 113

น อคฆต ตสมา อชชคเตส อภวาทนเมว เสยโยต. เทสนาวสาเน พราหมโณ โสตาปตตผล ปตโต อ เป พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. สารปตตตเถรสส สหายพราหมณวตถ. --------- ๘. อายวฑฒนกมาร วตถ. [ ๘๘ ] อภวาทนสลสสาต อม ธมมเทสน สตถา ทฆลมพก นสสาย อร กฏกาย วหรนโต ทฆายกมาร อารพภ กเถส. ทฆลมพกวาสโน กร เทว พราหมณา พาหรกปพพชช ปพพชตวา อฏจตตาฬส วสสาน ตปจรณ จรส. เตส เอโก ปเวณ เม นสสสสต วพภมสสามต จนเตตวา อตตนา กต ตปปรกขาร ปเรส วกกณตวา โคสเตน เจว กหาปณสเตน จ สทธ ภรย ลภตวา กฏมพ สณาเปส. อถสส ภรยา ทารก วชาย. อตโร ปนสส สหายโก ปวาส คนตวา ปนเทว ต นคร ปจจาคม. โส ตสส อาคตภาว สตวา ปตตทาร อาทาย สหายกสส ทสสนตถาย อคมาส คนตวา ปตต มาต หตเถ ทตวา สย ตาว วนท. มาตาป ปตต ปต หตเถ ทตวา วนท. โส ทฆายกา โหถาต อาห. ปตเต ปน วนทาปเต ตณห อโหส. อถ น กสมา ปน ภนเต อมเห วนทเต๑ ทฆายกา โหถาต วตวา ๑. วนทนเต ( ? ) ส. อมเหห วนทโต. ม. ย. อมเหห วนทเต.

Page 114: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 114

อมสส วนทนกาเล ก จ น วเทถาต อาห. อมสส เอโก อนตราโย อตถ พราหมณาต. กตตก ชวสสต ภนเตต. สตตาห พราหมณาต. ปฏพาหนการณ อตถ ภนเตต. นาห ปฏพาหน- การณ ชานามต. โก ปน ชาเนยย ภนเตต. สมโณ โคตโม ตสส สนตก คนตวา ปจฉาหต. ตตถ คจฉนโต ตปปรหานโต ภายามต. สเจ เต ปตตสเนโห อตถ ตปปรหาน อจนตยตวา ตสส สนตก คนตวา ปจฉาหต. โส สตถ สนตก คนตวา สย ตาว วนท. สตถา ทฆายโก โหหต อาห ปชาปตยา วนทนกาเลป ตสสา ตเถว วตวา ปตตสส วนทาปนกาเล ตณห อโหส. โส ปรมนเยเนว สตถาร ปจฉ. สตถาปสส ตเถว พยากาส. โส กร พราหมโณ สพพ ตาณ๑ อปปฏวชฌตวา อตตโน มนต สพพ ตาเณน สสนเทส ปฏพาหนปาย ปน น ชานาต. พราหมโณ สตถาร ปจฉ อตถ ปน ภนเต ปฏพาหนปาโยต. ภเวยย พราหมณาต. ก ภเวยยาต. สเจ ตว อตตโน เคหทวาเร มณฑป กตวา ตสส มชเฌ ปก กาเรตวา ต ปรกขปนโต อฏ วา โสฬส วา อาสนาน ป าเปตวา เตส มม สาวเก นสทาเปตวา สตตาห นรนตร ปรตต กาเรต สกกเณยยาส เอวมสส อนตราโย วนสเสยยาต. โภ โคตม มยา มณฑปาทน สกกา กาต ตมหาก ปน สาวเก กถ ลจฉามต. ตยา เอตตเก กเต อห มม สาวเก ปหณสสามต. สาธ โภ โคตมาต โส อตตโน เคหทวาเร สพพนต กจจ ๑. สพพ ตา เอว าณ สพพ ตาณ. อาการสส รสสตต. สส ทวตต นตถ.

Page 115: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 115

นฏาเปตวา สตถ สนตก อคมาส. สตถา ภกข ปหณ. เต คนตวา ตตถ นสทส. ทารกมป ปกาย นปชชาเปส. ภกข สตต รตตนทวา๑ นรนตร ปรตต ภณส. สตตเม ทวเส สย สตถา อาคจฉ. ตสม คเต๒ สพพจกกวาเฬ เทวตา สนนปตส. เอโก ปน อวรทธโก ยกโข ทวาทส สวจฉราน เวสสวณ อปฏหตวา ตสส สนตกา วร ลภนโต อโต สตตเม ทวเส อม ทารก คณเหยยาสต ลภ ตสมา โสป อาคนตวา อฏาส. สตถร ปน ตตถ คเต มเหสกขาส เทวตาส สนนปตตาส อปเปสกขา เทวตา โอสกกตวา โอกาส อลภมานา ทวาทส โยชนาน ปฏกกมส. อวรทธโกป ตเถว ปฏกกนโต อฏาส. สตถาป สพพรตต ปรตตมกาส. สตตาเห วตวตเต อวรทธโก ทารก น ลภ. อฏเม ปน ทวเส อรเณ อคคตมตเตเยว ทารก อาเนตวา สตถาร วนทาเปส. สตถา ทฆายโก โหหต อาห. กวจร ปน โภ โคตม ทารโก สสตต. วสวสสสต พราหมณาต. อถสส อายวฑฒนกมาโรต นาม กรส. โส วฑฒมนวาย ป จห อปาสกสเตห ปรวโต วจร. อเถกทวส ภกข ธมมสภาย กถ สมฏาเปส ปสสถาวโส อายวฑฒนกมาเรน กร สตตเม ทวเส มรตพพ อภวสส โส อทาน [วสวสสสตฏาย หตวา] ป จห อปาสกสเตห ปรวโต วจรต อตถ ม เ อเมส สตตาน อายวฑฒนการณนต. สตถา อาคนตวา กาย นตถ ภกขเว เอตรห กถาย สนนสนนาต ๑. ม. สตตรตตนทว. ๒. ม. อาคเต.

Page 116: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 116

ปจฉตวา อมาย นามาต วตเต ภกขเว น เกวล อายวฑฒนเมว อเม ปน สตตา คณวนโต วนทนตา จตห การเณห วฑฒนต ปรสสยโต มจจนต ยาวตายกเมว ตฏนตต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " อภวาทนสลสส นจจ วฑฒาปจายโน จตตาโร ธมมา วฑฒนต อาย วณโณ สข พลนต. " ตตถ อภวาทนสลสสาต วนทนสลสส อภณห วนทนกจจ ปสตสสาต อตโถ. วฑฒาปจายโนต คหสส ตทหปปพพชเต ทหรสามเณเรป ปพพชตสส วา ปน ปพพชชาย วา อปสมปทาย วา วฑฒตเร คณวฑเฒ อปจายมานสส อภวาทเนน วา นจจ ปเชนตสสาต อตโถ. จตตาโร ธมมาต อายมห วฑฒมาเน ยตตก กาล ต วฑฒต อตเรป ตตตก วฑฒนตเยว. เยน ห ป าส วสสาย สวตตนก กสล กต ป จวสตวสสกาเลปสส ชวตนตราโย อปปชเชยย โส อภวาทนสลตาย ปฏปปสสมภต. โส ยาวตายกเมว ตฏต. วณณาทโยปสส อายนาว สทธ วฑฒนต. อโต อตตรป เอเสว นโย. อนนตราเยน ปวตตสส ปน อายโน วฑฒน นาม นตถต. เทสนาวสาเน อายวฑฒนกมาโร ป จห อปาสกสเตห สทธ โสตาปตตผเล ปตฏห อ เป พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. อายวฑฒนกมาร วตถ. --------

Page 117: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 117

๙. สงกจจสามเณร วตถ. [ ๘๙ ] โย จ วสสสต ชเวต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต สงกจจสามเณร อารพภ กเถส. สาวตถย กร ตสมตตา กลปตตา ธมมกถ สตวา สตถ สาสเน อร ทตวา ปพพชส. เต อปสมปทาย ป จวสสา หตวา สตถาร อปสงกมตวา คนถธร วปสสนาธรนต เทว ธราน สตวา มหลลกกาเล ปพพชตตตา คนถธเร อสสาห อกตวา วปสสนาธร ปเรตกามา ยาว อรหตตา กมมฏาน กถาเปตวา ภนเต เอก อร ายตน คมสสามาต สตถาร อาปจฉส. สตถา กตรณาน คมสสถาต ปจฉตวา อสก นามาต วตเต ตตถ เตส เอก วฆาสาท นสสาย ภย อปปชชสสต ต จ ปน สงกจจสามเณเร คเต วปสมสสต อถ เนส ปพพชตกจจ ปารปร คมสสตต อ าส. สงกจจสามเณโร นาม สารปตตตเถรสส สามเณโร สตตวสสโก ชาตยา. ตสส กร มาตา สาวตถย อฑฒกลสส ธตา. สา ตสม กจฉคเต เอเกน พยาธนา ตขณ เว กาลมกาส. ตสสา ฌาปยมานาย เปตวา คพภมส เสสมส ฌาย. อถสสา คพภมส จตกา โอตาเรตวา ทวส ตส าเนส สเลห วชฌส. สลโกฏ ทารกสส อกขโกฏ ปหร. เอว คพภมส วชฌตวา องคารราสมห ขปตวา องคาเรเหว ปฏจฉาเทตวา

Page 118: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 118

ปกกมส. คพภมส ฌาย. องคารมตถเก ปน สวณณพมพสทโส ทารโก ปทมคพภนปนโน วย อโหส. ปจฉมภวกสตตสส ห สเนรนา โอตถรยมานสสาป อรหตต อปปตวา ชวตกขโย นาม นตถ. ปนทวเส จตก นพพาเปสสามาต อาคตา ตถานปนน ทารก ทสวา อจฉรยพภตจตตชาตา กถ ห นาม เอตตเกส ทารส สกลสรเร ฌาปยมาเน ทารโก น ฌาย กนน โข ภวสสตต ทารก อาทาย อนโตคาม เนตวา๑ เนมตตเก ปจฉส. เนมตตกา สเจ อย ทารโก อคาร อชฌาวสสสต ยาว สตตมา กลปรวฏฏา าตกา ทคคตา น ภวสสนต สเจ ปพพชสสต ป จห สมณสเตห ปรวโต วจรสสตต อาหส. ตสส สงกนา อกขโกฏยา ภนนตตา สงกจโจต๒ นาม กรส. โส อปเรน สมเยน สงกจโจต ป าย. อถ น าตกา โหต วฑฒตกาเล น อมหาก อยยสส สารปตตสส สนตเก ปพพาเชสสามาต โปสยส. โส สตตวสสกกาเล ตว กจฉย วสนกาเล มาตา เต กาลมกาส ตสสา สรเร ฌาปยมาเนป ตว น ฌายต กมารกาน กถ สตวา อห กร เอวรปา ภยา มตโต ก เม ฆเรน ปพพชสสามต าตกาน อาโรเจส. เต สาธ ตาตาต สารปตตตเถรสส สนตก เนตวา ภนเต อม ปพพาเชถาต อทส. เถโร ตจป จกกมมฏาน ทตวา ปพพาเชส. ๑. ส. ม. ย. คนตวา ๒. อ เน ปาเน ภวตพพ. ลทธโปตถเกส ปน น ทสสต.

Page 119: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 119

โส ขรคเคเยว สห ปฏสมภทาห อรหตต ปาปณ. อย สงกจจสามเณโร นาม. สตถา เอตสม คเต ต ภย วปสมสสต อถ เตส ปพพชตกจจ ปารปร คมสสตต ตวา ภกขเว ตมหาก เชฏภาตก สารปตต โอโลเกตวา คจฉถาต อาห. เต สาธต วตวา เถรสส สนตก คนตวา กมาวโสต วตเต มย สตถ สนตเก กมมฏาน คเหตวา อร ปวสตกามา หตวา อาปจฉมหา อถ โน สตถา เอวมาห ตมหาก เชฏภาตก โอโลเกตวา คจฉถาต เตนมห อธาคตาต. สตถารา อเม เอก การณ ทสวา อธ ปหตา ภวสสนต กนน โข เอตนต อาวชเชนโต ตมตถ ตวา อาห อตถ ปน โว อาวโส สามเณโรต. นตถ อาวโสต. สเจ นตถ อม สงกจจสามเณร คเหตวา คจฉถาต. อล อาวโส สามเณร นสสาย โน ปลโพโธ ภวสสต ก อร เ วสนตาน สามเณเรนาต. น อาวโส อม นสสาย ตมหาก ปลโพโธ ภวสสต อปจ โข ปน ตมเห นสสาย อมสส ปลโพโธ ภวสสต สตถาป ตมเห มม สนตก ปหณนโต ตมเหห สทธ สามเณรสส ปหณน ปจจาสสนโต ปหณ อม คเหตวา คจฉถาต. เต สาธต อธวาเสตวา สามเณเรน สทธ เอกตตสชนา เถร อปโลเกตวา วหารา นกขมม จารก จรนตา วสโยชนสตมตถเก เอก สหสสกลก คาม ปาปณส. มนสสา เต ทสวา ปสนนจตตา

Page 120: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 120

สกกจจ ปรวสตวา ภนเต กตถ คมสสถาต ปจฉตวา ยถาผาสกฏาน อาวโสต วตเต ปาทมเล นปชชตวา มย ภนเต อยเยส อม นสสาย อนโตวสส วสนเตส ป จ สลาน สมาทาย อโปสถกมม กรสสามาต ยาจส. เถรา อธวาเสส. อถ เนส มนสสา รตตฏานทวาฏานจงกมนปณณสาล สวทหตวา อชช มย เสว มยนต อสสาหปปตตา อปฏานมกส. เถรา วสสปนายกาทวเส กตกวตต กรส อาวโส อมเหห ธรมานก- พทธสส สนตเก กมมฏาน คหต น โข ปน สกกา อ ตร ปฏปตตสมปทาย พทเธ อาราเธต อมหาก จ อปายทวาราน ววฏาเนว ตสมา อ ตร ปาโต ภกขาจารเวลาย สาย เถรปฏานเวลาย จ เสสกาเล เทว เอกฏาเน น ภวสสาม ยสส อผาสก ภวสสต เตน คณฑยา ปหฏาย ตสส สนตก คนตวา เภสชช กรสสาม อโต อ สม รตตภาเค วา ทวสภาเค วา อปปมตตา กมมฏาน อนย ชสสามาต. เตส เอว กตก กตวา วหรนเตส เอโก ทคคตปรโส ธตร อปนสสาย ชวนโต ตสม าเน ทพภกเข อปปนเน อปร ธตร นสสาย ชวตกาโม มคค ปฏปชช. เถราป คาเม ปณฑาย จรตวา วสนฏาน อาคจฉนตา อนตรามคเค เอกสสา นทยา นหาตวา วาลกาปลเน นสทตวา ภตตกจจ กรส. ตสม ขเณ โส ต าน ปตวา เอกมนต อฏาส. อถ น เถรา กห คจฉสต ปจฉส. โส ตมตถ อาโรเจส. เถรา ตสม

Page 121: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 121

การ อปปาเทตวา อปาสก อตวย ฉาโตส คจฉ ปณณ อาหร เอกเมก เต ภตตปณฑ ทสสามาต วตวา เตน ปณเณ อาหเฏ อตตนา อตตนา ภ ชนนยาเมเนว สปพย ชเนห สนเนหตวา๑ เอกเมว ปณฑมทส. เอตเทว กร วตต๒

โภชนกาเล อาคตสส ภตต ททมาเนน ภกขนา อคคภตต อทตวา อตตนา ภ ชนนยาเมเนว โถก วา พห วา ทาตพพ ตสมา เตป ตถา อทส. โส กตภตตกจโจ เถเร วนทตวา ปจฉ ก ภนเต อยยา เกนจ นมนตตาต. นตถ อปาสก นมนตน มนสสา เทวสก เอวรปเมว อาหาร เทนตต. โส จนเตส มย นจจกาล อฏาย สมฏาย กมม กโรนตาป เอวรป อาหาร ลทธ น สกโกม ก เม อ ตถ คเตน อเมส เว สนตเก ชวสสามต. อถ เน อาห อห วตตปปฏวตต กตวา อยยาน สนตเก วสต อจฉามต. สาธ อปาสกาต. โส เตห สทธ เตส วสนฏาน คนตวา สาธก วตตปปฏวตต กโรนโต ภกข อตวย อาราเธตวา เทวมาสจจเยน ธตร ทฏ กาโม หตวา สเจ อยเย อาปจฉสสาม น ม วสสชเชสสนต อนาปจฉาว คมสสามต เตส อนาจกขตวา ว นกขม. เอตตกเมว กรสส โอฬารก ขลต อโหส ย ภกขน อนาโรเจตวา ปกกาม. ตสส ปน คมนมคเค เอกา อฏว อตถ. ตตถ ป จสตาน โจราน โย อม อฏว ปวสสสต ๑. ส. ย. สนเนตวา. ม. สนนหตวา. ๒. ม.เอตถนตเร ยนต อตถ.

Page 122: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 122

ต มาเรตวา ตสเสว มสโลหเตน ตยห พลกมม กรสสามาต เทวตาย อายาจน กตวา วสนตาน สตตโม ทวโส โหต ตสมา สตตเม ทวเส โจรเชฏโก รกข อารยห มนสเส โอโลเกนโต ต อาคจฉนต ทสวา โจราน ส มทาส. เต ตสส อฏวมชฌ ปวฏภาว ตวา ปรกขปตวา ต คณหตวา คาฬห พนธน กตวา อรณสหเตน อคค นมมเถตวา ทารน สงกฑฒตวา มหนต อคคกขนธ กตวา สลาน ตจฉส. โส เตส ต กรย ทสวา สาม อมสม าเน เนว สกรมคาทโย ทสสนต กการณา อม กโรถาต ปจฉ. ต มาเรตวา ตว มสโลหเตน เทวตาย พลกมม กรสสามาต. โส มรณภยตชชโต ภกขน ต อปการ อจนเตตวา เกวล อตตโน ชวตเมว รกขมาโน เอวมาห สาม อห วฆาสาโท อจฉฏภตต ภ ชตวา วฑฒโต วฆาสาโท นาม กาลกณณโก อยยา ปน ยโต ตโต นกขมตวา ปพพชตาป ขตตยาว อสกสม าเน เอกตตส ภกข วสนต เต มาเรตวา กมม กโรถ อตวย โว เทวตา ตสสสสตต. ต สตวา โจรา ภททก เอส วทต ก อมนา กาลกณณนา ขตตเย มาเรตวา พลกมม กรสสามาต จนเตตวา เอห เนส วสนฏาน ทสเสหต ตเมว มคคเทสก กตวา ต าน คนตวา วหารมชเฌ ภกข อทสวา กห ภกขต ต ปจฉส. โส เทว มาเส วสตตตา เตส กตกวตต ชานนโต เอวมาห อตตโน รตตฏานทวาฏาเนส

Page 123: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 123

สามเณร เม อาทาย คนตวา โจราน นยยาทยสต เถโร ครหสสต ต นนท นตถรต น สกขสสาม เตน ต น วสสชเชสสามาต. ภนเต สมมาสมพทโธ ตมเห มม อปชฌายสส สนตก ปหณนโตป มม อปชฌาโย ม ตมเหห สทธ ปหณนโตป อทเมว การณ ทสวา ปหณ ตฏถ ภนเต อหเมว คมสสามต. โส ตสป ภกข วนทตวา สเจ เม ภนเต โทโส อตถ ขมถาต วตวา นกขม. ภกขน มหาสเวโค อปปชช อกขน อสสห ปณณาน หทยมส ปเวธ. มหาเถโร โจเร อาห อปาสกา อย ทารโก ตมเห อคค กโรนเต สลาน ตจฉนเต ปณณาน อตถรนเต ทสวา ภายสสต อม เอกมนเต เปตวา ตาน กจจาน กเรยยาถาต. โจรา สามเณร อาทาย คนตวา เอกมนเต เปตวา สพพกจจาน กรส. กจจปรโยสาเน โจรเชฏโก อส อพพาเหตวา สามเณร อปสงกม. สามเณโร นสทมาโน ฌาน สมาปชชตวาว นสท. โจรเชฏโก อส ปรวตเตตวา สามเณรสส ขนเธ ปาเตส. อส นมตวา ธาราย ธาร ปหร. โส น สมมา ปหรนต ม มาโน ปน ต อชช กตวา ปหร. อส ตาลปตต วย เวยมาโน ถรมล อคมาส. สามเณร ห ตสม กาเล สเนรนา อวตถรนโตป มาเรต สมตโถ นาม นตถ ปเคว อสนา. ต ปาฏหารย ทสวา โจรเชฏโก จนเตส ปพเพ เม อส สลาถมภ วา ขทรขาน วา กลร วย ฉนทต อทาน เอกวาร

Page 124: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 124

สามเณร เม อาทาย คนตวา โจราน นยยาทยสต เถโร ครหสสต ต นนท นตถรต น สกขสสาม เตน ต น วสสชเชสสามาต. ภนเต สมมาสมพทโธ ตมเห มม อปชฌายสส สนตก ปหณนโตป มม อปชฌาโย ม ตมเหห สทธ ปหณนโตป อทเมว การณ ทสวา ปหณ ตฏถ ภนเต อหเมว คมสสามต. โส ตสป ภกข วนทตวา สเจ เม ภนเต โทโส อตถ ขมถาต วตวา นกขม. ภกขน มหาสเวโค อปปชช อกขน อสสห ปณณาน หทยมส ปเวธ. มหาเถโร โจเร อาห อปาสกา อย ทารโก ตมเห อคค กโรนเต สลาน ตจฉนเต ปณณาน อตถรนเต ทสวา ภายสสต อม เอกมนเต เปตวา ตาน กจจาน กเรยยาถาต. โจรา สามเณร อาทาย คนตวา เอกมนเต เปตวา สพพกจจาน กรส. กจจปรโยสาเน โจรเชฏโก อส อพพาเหตวา สามเณร อปสงกม. สามเณโร นสทมาโน ฌาน สมาปชชตวาว นสท. โจรเชฏโก อส ปรวตเตตวา สามเณรสส ขนเธ ปาเตส. อส นมตวา ธาราย ธาร ปหร. โส น สมมา ปหรนต ม มาโน ปน ต อช กตวา ปหร. อส ตาลปตต วย เวยมาโน ถรมล อคมาส. สามเณร ห ตสม กาเล สเนรนา อวตถรนโตป มาเรต สมตโถ นาม นตถ ปเคว อสนา. ต ปาฏหารย ทสวา โจรเชฏโก จนเตส ปพเพ เม อส สลาถมภ วา ขทรขาน วา กลร วย ฉนทต อทาน เอกวาร

Page 125: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 125

นมโต เอกวาร ตาลปตตเวโก วย ชาโต อย นาม อส อเจตโน หตวาป อมสส คณ ชานาต อห สเจตโน น ชานามต. โส อส ภมย ขปตวา ตสส ปาทมเล อเรน นปชชตวา ภนเต มย ธนการณา อธ อฏวย ปวฏมหา อมเห ทรโตว ทสวา สหสสมตตาป ปรสา ปเวเธนต เทว ตสโส กถา กเถต น สกโกนต ตว ปน จตตตราสมตตป นตถ อกกามเข สวณณ วย สปปผตกณณการ วย จ เต มข วโรจต กนน โข การณนต ปจฉนโต อม คาถมาห " ตาโส เต นตถ น ภย๑ ภยโย วณโณ ปสทต กสมา น ปรเทเวส เอวรเป มหพภเยต. " สามเณโร ฌานา วฏาย ตสส ธมม เทเสนโต อาวโส คามณ ขณาสวสส อตตภาโว นาม สเส ปตภาโร วย โหต โส ตสม ภชชนเต ตสเตว น ภายตต วตวา อมา คาถา อภาส " นตถ เจตสก ทกข อนเปกขสส คามณ อตกกนโต ภย สพพ ขณสโยชโน อส ขณา อสส ภวเนตต ทฏา ธมมา ยถา ตถา๒ นพภย มรณ โหต ภารโวโรปน ยถาต. " โส ตสส กถ สตวา ป จ โจรสตาน โอโลเกตวา อาห ตมเห ก กรสสถาต. ตมเห ปน สามต. มม ตาว ๑. ม. ตสส เต นตถ ภตตต. ๒. ม. ย. ขณาย ภวเนตตยา ทฏธมเม ยถาตถ.

Page 126: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 126

เอวรป ปาฏหารย ทสวา อคารมชเฌ กจจ นตถ อยยสส สนตเก ปพพชสสามต. มยป ตเถว กรสสามาต. สาธ ตาตาต. ตโต ป จสตาป โจรา สามเณร วนทตวา ปพพชช ยาจส. โส เตส อสธาราห เอว เกเส จ วตถทสา จ ฉนทตวา ตมพมตตกาย รชตวา ตาน กาสายาน อจฉาเทตวา ทสส สเลส ปตฏาเปตวา เต อาทาย คจฉนโต จนเตส สจาห เถเร อทสวา ว คมสสาม เต สมณธมม กาต น สกขสสนต โจราน ม คเหตวา นกขนตกาลโต ปภต เตส เอโกป อสสน สนธาเรต นาสกข มารโต น โข สามเณโร โนต จนเตนตาน กมมฏาน อภมข น ภวสสต ตสมา ทสวา ว เต คมสสามต. โส ป จสตภกขปรวาโร ตตถ คนตวา อตตโน ทสสเนน ปฏลทธสสาเสห เตห ก สปปรส สงกจจ ลทธนเต ชวตนต วตเต อาม ภนเต อเม ม มาเรตกามา หตวา มาเรต อสกโกนตา มม คเณ ปสทตวา ธมม สตวา ปพพชตา อห ตมเห ทสวา คมสสามต อาคโต อปปมตตา สมณธมม กโรถ อห สตถ สนตก คมสสามต เต ภกข วนทตวา อตเร อาทาย อปชฌายสส สนตก คนตวา ก สงกจจ อนเตวาสกา เต ลทธาต วตเต อาม ภนเตต ต ปวตต อาโรเจส เถเรน จ คจฉ สงกจจ สตถาร ปสสาหต วตเต สาธต เถร วนทตวา เต อาทาย สตถ สนตก คนตวา สตถาราป สงกจจ อนเตวาสกา เต ลทธาต

Page 127: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 127

วตเต ต ปวตต อาโรเจส. สตถา เอว กร ภกขเวต ปจฉตวา อาม ภนเตต วตเต ตมหาก โจรกมม กตวา ทสสเล ปตฏาย วสสสต ชวตโต อทาน สเล ปตฏาย เอกทวสมป ชวต เสยโยต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " โย จ วสสสต ชเว ทสสโล อสมาหโต เอกาห ชวต เสยโย สลวนตสส ฌายโนต. " ตตถ ทสสโลต นสสโล. สลวนตสสาต ทสสลสส วสสสต ชวตโต สลวนตสส ทวห ฌาเนห ฌายโน เอกทวสป เอกมหตตมป ชวต เสยโย อตตมนต อตโถ. เทสนาวสาเน เต ป จสตาป ภกข สห ปฏสมภทาห อรหตต ปาปณส สมปตตมหาชนสสาป สาตถกา ธมมเทสนา อโหส. อปเรน สมเยน สงกจโจ อปสมปท ลภตวา ทสวสโส หตวา สามเณร คณห. โส ปน ตสเสว ภาคเนยโย อธมตตกสามเณโร นาม. อถ น เถโร ปรปณณวสสกาเล อามนเตตวา อปสมปท เต กรสสาม คจฉ าตกาน สนตเก วสสปรมาณ ปจฉตวา เอหต อยโยเชส. โส มาตาปตน สนตก คจฉนโต อนตรามคเค ป จสเตห โจราห พลกมมตถาย มารยมาโน เตส ธมม เทเสตวา ปสนนจตเตห น เต อมสม าเน อมหาก อตถภาโว กสสจ อาโรเจตพโพต วสสฏโ

Page 128: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 128

ปฏปเถ มาตาปตโร อาคจฉนเต ทสวา ตเมว มคค ปฏปชชนตานป เตส สจจมนรกขนโต นาโรเจส. เตส โจเรห วเห ยมานาน ตวป โจเรห สทธ เอกโต หตวา ม เ อมหาก นาโรเจสต วตวา ปรเทวนตาน สทท สตวา เต มาตาปตนป อนาโรจตภาว ตวา ปสนนจตตา ปพพชช ยาจส. โสป สงกจจสามเณโร วย เต สพเพ ปพพาเชตวา อปชฌายสส สนตก อาเนตวา เตน สตถ สนตก เปสโต เต อาทาย คนตวา ต ปวตต สตถ อาโรเจส. สตถา เอว กร ภกขเวต ปจฉตวา อาม ภนเตต วตเต ปรมนเยเนว อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อมเมว คาถมาห " โย จ วสสสต ชเว ทสสโล อสมาหโต เอกาห ชวต เสยโย สลวนตสส ฌายโนต." อทป อมสสา คาถาย [อธมตตกสามเณรวตถ นาม] วตตเมวาต. สงกจจสามเณร วตถ. ------- ๑๐. ขานโกณฑ ตเถร วตถ. [ ๙๐ ] โย จ วสสสต ชเวต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต ขานโกณฑ ตเถร อารพภ กเถส. โส กร เถโร สตถ สนตเก กมมฏาน คเหตวา อร เ วหรนโต อรหตต ปตวา สตถ อาโรเจสสามต ตโต อาคจฉนโต

Page 129: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 129

อนตรามคเค กลนโต มคคา โอกกมม เอกสม ปฏ ปาสาเณ นสนโน ฌาน สมาปชช. อเถก คาม วลมปตวา ป จสตา โจรา อตตโน พลานรเปน ภณฑก พนธตวา สเสนาทาย คจฉนตา ทร คนตวา กลนตรปา ทร อาคตมห อมสม ปฏ ปาสาเณ วสสมสสามาต มคคา โอกกมม ปฏ ปาสาณสส สนตก คนตวา เถร ทสวาป ขานโก อยนต ส โน อเหส. อเถโก โจโร เถรสส สเส ภณฑก เปส. อปโร ต นสสาย ภณฑก เปส. เอว ป จสตาป โจรา ป จห ภณฑกสเตห เถร ปรกขปตวา สยป นปนนา นททายตวา อรณคคมนกาเล ปพชฌตวา อตตโน อตตโน ภณฑก คณหนตา เถร ทสวา อมนสโสต ส าย ปลายต อารภส. อถ เน เถโร อาห มา ภายถ อปาสกา ปพพชโต อหนต. เต เถรสส ปาทมเล นปชชตวา ขมถ ภนเต มย ขานกส โน อหมหาต เถร ขมาเปตวา โจรเชฏเกน อห อยยสส สนตเก ปพพชสสามต วตเต เสสา มยป ปพพชสสามาต วตวา สพเพว เอกจฉนทา หตวา เถร ปพพชช ยาจส. เถโร สงกจจสามเณโร วย สพเพป เต ปพพาเชส. ตโต ปฏาย ขานโกณฑ โต ป าย. โส เตห ภกขห๑ สตถ สนตก คนตวา สตถารา ก โกณฑ อนเตวาสกา เต ลทธาต วตเต ต ปวตต อาโรเจส. สตถา เอว กร ภกขเวต ปจฉตวา อาม ภนเต น ๑. ส. ม. ย. เอตถนตเร สทธนต อตถ.

Page 130: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 130

อ สส เอวรโป อานภาโว ทฏปพโพ เตนมห ปพพชตาต วตเต ภกขเว เอวรเป ทปป กมเม ปตฏาย วสสสต ชวตโต อทาน โว ป าสมปทาย วตตมานาน เอกาหป ชวต เสยโยต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " โย จ วสสสต ชเว ทปป โ อสมาหโต เอกาห ชวต เสยโย ป วนตสส ฌายโนต." ตตถ ทปป โต นปป โ. ป วนตสสาต สปป สส. เสส ปรมสทสเมวาต. เทสนาวสาเน ป จสตาป ภกข สห ปฏสมภทาห อรหตต ปาปณส. สมปตตมหาชนสสาป สาตถกา ธมมเทสนา อโหสต. ขานโกณฑ ตเถร วตถ. ---------- ๑๑. สปปทาสตเถรวตถ. [ ๙๑ ] โย จ วสสต ชเวต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต สปปทาสตเถร อารพภ กเถส. สาวตถย กเรโก กลปตโต สตถ ธมมเทสน สตวา ปพพชตวา ลทธปสมปโท อปเรน สมเยน อกกณ ตวา มาทสสส กลปตตสส คหภาโว นาม น ยตโต ปพพชชาย ตวา มรณป เม เสยโยต

Page 131: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 131

จนเตตวา อตตโน มรณปาย จนเตนโต วจรต. อเถกทวส ปาโต ว นหาตวา กตภตตกจจา ภกข วหาร คนตวา อคคสาลาย สปป ทสวา ต เอกสม กเฏ ปกขปตวา กฏ ปทหตวา อาทาย วหารา นกขมส. อกกณ ตภกขป ภตตกจจ กตวา อาคจฉนโต เต ภกข ทสวา กมท อาวโสต ปจฉตวา สปโป อาวโสต วตเต อมนา ก กรสสถาต ฉฑเฑสสาม นนต เตส วจน สตวา อมนา อตตาน ฑสาเปตวา มรสสามต อาหรถ อห น ฉฑเฑสสามต เตส หตถโต กฏ คเหตวา เอกสม าเน นสนโน เตน สปเปน อตตาน ฑสาเปต. สปโป ฑสต น อจฉต. โส กเฏ หตถ โอตาเรตวา อโต จโต จ อาโลเลต สปปสส มข ววรตวา องคล ปกขปต. เนว น สปโป ฑส. โส นาย อาสวโส ฆรสปโปต ต ปหาย วหาร อคมาส. อถ น ภกข ฉฑฑโต เต อาวโส สปโปต อาหส. น โส อาวโส สปโป ฆรสปโป เอโสต. สปโปเอว อาวโส มหนต ผณ กตวา สสยนโต ทกเขน อมเหห คหโต กการณา ตว เอว วเทสต. อห อาวโส เตน องค ฑสาเปนโตป มเข องคล ปกขปนโตป ต ฑสาเปต นาสกขนต. ต สตวา ภกข ตณห อเหส. อเถกทวส นหาปโต เทว ตโย ขเร อาทาย วหาร คนตวา เอก ภมย เปตวา เอเกน ภกขน เกเส โอหาเรต. โส ภมย ปต ขร คเหตวา อมนา คว ฉนทตวา มรสสามต

Page 132: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 132

เอกสม รกเข คว อปนธาย ขรธาร คลนาฬย กตวา โต อปสมปทกาลโต ปฏาย อตตโน สล อาวชเชนโต วมลจนท- มณฑลมว สโธตมณขณฑมว จ นมมล สล อททส. ตสส ต โอโลเกนตสส สกลสรร ผรนตา ปต อปปชช. โส ปต วกขมภตวา วปสสน วฑเฒตวา สห ปฏสมภทาห อรหตต ปตวา ขร อาทาย วหารมชเฌ ปาวส. อถ น ภกข กห คโตส อาวโสต ปจฉส. อมนา ขเรน คลนาฬ ฉนทตวา มรสสามต คโตมห อาวโสต. อถ กสมา น มโตสต. อทานมห สตถ อาหรต อภพโพ ชาโต อห ห อมนา ขเรน คลนาฬ ฉนทสสามต าณขเรน สพพกกเลเส ฉนทนต. ภกข อย อภเตน อ พยากโรตต ภควโต อาโรเจส. ภควา เตส วจน สตวา อาห น ภกขเว ขณาสวา นาม สหตถา อตตาน ชวตา โวโรเปนตต. ภนเต ตมเห อม ขณาสโวต วเทถ เอว อรหตตปนสสยสมปนโน ปนาย กสมา อกกณ โต กมสส อรหตตปนสสยการณ กสมา โส สปโป เอต น ฑสต. ภกขเว โส ตาว สปโป อมสส อโต ตตเย อตตภาเว ทาโส อโหส โส อตตโน สามกสส สรร ฑสต น อสสหต. เอว ตาว เนส สตถา เอก การณ อาจกข. ตโต ปฏาย จ โส ภกข สปปทาโส นาม ชาโต. กสสปพทธกาเล กเรโก คหปตปตโต๑ สตถ ธมม สตวา ๑. ส. ม. ย. กลปตโต.

Page 133: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 133

อปปนนสเวโค ปพพชตวา ลทธปสมปโท อปเรน สมเยน อนภรตยา อปปนนาย เอกสส สหายกสส ภกขโน อาโรเจส. โส ตสส อภณห คหภาเว อาทนว กเถส. ต สตวา อตโร สาสเน อภรมตวา ปพเพ อนภรตกาเล มลคคหเต สมณปรกขาเร เอกสม โสณฑตเร นมมเล กโรนโต นสท. สหายโกปสส สนตเกเยว นสนโน. อถ น โส เอวมาห อห อาวโส อปปพพชนโต อเม ปรกขาเร ตยห ทาตกาโม อโหสนต. โส โลภ อปปาเทตวา จนเตส อมนา มยห ปพพชเตน วา อปปพพชเตน วา โก อตโถ อทาน ปรกขาเร นาเสสสามต. โส ตโต ปฏาย กนทาน อาวโส อมหาก ชวเตน เย มย กปาลหตถา ปรกเลส ปณฑาย จราม ปตตทาเรห สทธ อลลาปสลลาป น กโรมาตอาทน วทนโต คหภาวสส คณ กเถส. โส ตสส กถ สตวา ปน อกกณ โต หตวา [จนเตส] อย มยา อกกณ โตมหต วตเต ปม คหภาเว อาทนว กเถตวา อทาน อภณห คณ กเถส กนน โข การณนต จนเตนโต อเมส สมณปรกขาเรส โลเภนาต ตวา สยเมว อตตโน จตต นวตเตส เอวมสส กสสปพทธกาเล เอกสส ภกขโน อกกณาปตตตา อทาน อนภรต อปปนนา. โย ปน เตน ตทา วสตวสสสหสสาน สมณธมโม กโต สวสส เอตรห อรหตตสส อปนสสโย ชาโตต. อมมตถ เต ภกข ภควโต สนตกา สตวา อตตร ปจฉส

Page 134: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 134

ภนเต อย กร ภกข ขรธาร คลนาฬย กตวา ตโก ว อรหตต ปาปณ อปปชชต น โข เอตตเกน ขเณน อรหตต- มคโคต. อาม ภกขเว อารทธวรยสส ภกขโน ปาท อกขปตวา ภมย เปนตสส ปาเท ภมย อปปตเตเยว อรหตตมคโค อปปชชต กสตปคคลสส ห วสสสต ชวตโต อารทธวรยสส ขณมตตมป ชวต เสยโยต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " โย จ วสสสต ชเว กสโต หนวรโย เอกาห ชวต เสยโย วรย อารภโต ทฬหนต. " ตตถ กสโตต กามวตกกาทห ตห วตกเกห วตนามก- ปคคโล. หนวรโยต นพพรโย. วรย อารภโต ทฬหนต ทวธ ฌาน นพพตตนสมตถ ถร วรย อารภนตสส. เสส ปรมสทสเมว. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. สปปทาสตเถร วตถ. --------

Page 135: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 135

๑๒. ปฏาจารา วตถ. [ ๙๒ ] โย จ วสสสต ชเวต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต ปฏาจาร เถร อารพภ กเถส. สา กร สาวตถย จตตาฬสโกฏวภวสส เสฏ โน ธตา อโหส อภรปา. ต โสฬสวสสทเทสกกาเล สตตภมกปปาสาทสส อปรตเล รกขนตา วาเสส. เอว สนเตป สา เอเกน อตตโน จฬปฏาเกน สทธ วปปฏปชช. อถสสา มาตาปตโร สมชาตกกเล เอกสส กมารสส ปฏสสณตวา ววาหทวส เปส. ตสม อปกกฏเ สา ต จฬปฏาก อาห ม กร อสกกลสส นาม ทสสนต มม ปตกล คตกาเล มม ปณณาการ คเหตวา อาคโตป ตตถ ปเวสน น ลภสสส สเจ เต มย สเนโห อตถ อทาเนว ม คเหตวา เยน วา เตน วา ปลายสสต. โส สาธ ภทเทต เตนห อห เสว ปาโตว นครทวารสส อสกฏาเน นาม สสาม ตว เอเกน อปาเยน นกขมตวา ตตถ อาคจเฉยยาสต วตวา ทตยทวเส สงเกตฏาเน อฏาส. สาป ปาโตว กลฏวตถ นวาเสตวา เกเส วกกรตวา กณฑเกน สรร มกเขตวา กฏ อาทาย ทาสห สทธ คจฉนต วย ฆรา นกขมตวา ต าน อคมาส. โส ต อาทาย ทร คนตวา เอกสม คาเม นวาส กปเปตวา อร เ เขตต กสตวา ทารปณณาทน อาหรต. อตรา กเฏน อทก อาหรตวา สหตถา โกฏฏนปจนาทน กโรนต อตตโน ปาปสส ผล

Page 136: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 136

อนโภส. อถสสา กจฉย คพโภ สณาส. สา ปรปณณคพภา อธ เม โกจ อปการโก นตถ มาตาปตโร นาม ปตเตส มทหทยา โหนต เตส ม สนตก เนห ตตถ เม คพภวฏาน ภวสสตต สามก ยาจ. โส ก ภทเท กเถส ม ทสวา ตว มาตาปตโร ววธาน กมมกรณาน กาเรยย น สกกา มยา ตตถ คนตนต ปฏกขป. สา ปนปปน ยาจตวาป ยาจน อลภมานา ตสส อร คตกาเล ปฏวสสเก อามนเตตวา สเจ โส อาคนตวา ม อปสสนโต กห คตาต ปจฉสสต มม อตตโน กลฆร คตภาว อาจกเขยยาถาต วตวา เคหทวาร ปทหตวา ปกกาม. โสป อาคนตวา ต อปสสนโต ปฏวสสเก ปจฉตวา ต ปวตต สตวา นวตเตสสาม นนต อนพนธตวา ต ทสวา นานปปการ ยาจมาโนป นวตเตต นาสกข. อถสสา เอกสม าเน กมมชวาตา จลส. สา เอก คจฉนตร ปวสตวา สาม กมมชวาตา เม จลตาต วตวา ภมย นปชชตวา สมปรวตตมานา กจเฉน ทารก วชายตวา ยสสตถายาห กลฆร คจเฉยย โส อตโถ นปผนโนต ปนเทว เตน สทธ เคห อาคนตวา วาส กปเปส. ตสสา อปเรน สมเยน ปน คพโภ ปตฏห. สา ปรปณณคพภา หตวา ปรมนเยเนว สามก ยาจตวา ยาจน อลภมานา ปตต องเกนาทาย ตเถว ปกกมตวา เตน อนพนธตวา ทฏาป นวตตต น อจฉ. อถ เตส คจฉนตาน มหาอกาลเมโฆ อทปาท. สมนตา

Page 137: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 137

วชชลตาห อาทตต วย เมฆตถนเตห ภชชมาน วย ธารา- ปาตนรนตร นภ อโหส. ตสม ขเณ ตสสา กมมชวาตา จลส. สา สามก อามนเตตวา สาม กมมชวาตา เม จลตา น สกโกม สนธาเรต อโนวสสกฏาน เม ชานาหต อาห. โส หตถคตาย วาสยา อโต จโต จ อปธาเรนโต เอกสม วมมกมตถเก ชาตคมพ ทสวา ฉนทต อารภ. อถ น วมมกโต นกขมตวา โฆรวโส อาสวโส ฑส. ตสม ขเณเยวสส สรร อนโต สมฏ ตาห อคคชาลาห ฑยหมาน วย นลวณณ หตวา ตตเถว ปต. อตราป มหาทกข อนภวมานา ตสส อาคมน โอโลเกนตป ต อทสวาว อปรป ปตต วชาย. เทว ทารกา วาตวฏ เวค อสหมานา มหาวรว วรวนต. สา อโภป เต อทรนตเร กตวา ทวห ชนนเกห เจว หตเถห จ ภมย อปปเฬตวา ตาว รตต วตนาเมส. สกลสรร นลโลหต วย ปณฑปลาสวณณ อโหส. สา อฏ เต อรเณ มสเปสวณณ เอก ปตต องเกนาทาย อตร๑ องคลยา คเหตวา เอห ตาต ปตา เต อโต คโตต วตวา สามกสส คตมคเคน คจฉนต ต วมมกมตถเก กาล กตวา ปตต นลวณณ ถทธสรร ทสวา ม นสสาย มม สามโก ปนเถ มโตต โรทนต ปรเทวนต ปายาส. สา สกลรตต เทเวน วฏตตา อจรวต นท ชานปปมาณถนปปมาเณน อทเกน สมปรปณณ ๑. ส. ย. เอก.

Page 138: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 139

เทโว วสสนโต ทฏโต. ทฏโ เม ตาต มยหเมว โส สพพรตต วฏโ น อ สส มยห วฏการณ ปน เต ปจฉา กเถสสาม เอตสม ตาว เม เสฏ เคเห ปวตต กเถหต. อมม อชช รตต เสฏ จ เสฏ ภรย จ เสฏ ปตต จาต ตโยป ชเน อวตถรมาน เคห ปต เต เอกจตกาย ฌายนต เอส ธโม ป ายต อมมาต. สา ตสม ขเณ นวตถวตถ ปตมาน น ส ชานนต อมมตตกภาว ปตวา ยถา ตา ว โรทนต ปรเทวนต " อโภ ปตตา กาลกตา ปนเถ มยห ปต มโต มาตา ปตา จ ภาตา จ เอกจตกมห ฑยหเรต " วลปนต ปรพภม. มนสสา ต ทสวา อมมตตกา อมมตตกาต กจวร คเหตวา ปส คเหตวา มตถเก โอกรนตา เลฑฑห ปหรนต. สตถา เชตวนมหาวหาเร จตปรสมชเฌ นสทตวา ธมม เทเสนโต ต อาคจฉมาน อททส กปปสตสหสส ปรตปารม อภนหารสมปนน. สา กร ปทมตตรพทธกาเล ปทมตตรสตถารา เอก วนยธรตเถร พาหาย คเหตวา นนทนวเน วย เอตทคเค ปยมาน ทสวา อหป ตมหาทสสส พทธสส สนตเก วนยธรตเถรน อคคฏาน ลเภยยนต อธการ กตวา ปตถน เปส. ปทมตตรพทโธ อนาคตสาณ ปตถรตวา ปตถนาย สมชฌนภาว ตวา อนาคเต โคตมพทธสส นาม สาสเน อย ปฏาจารานาเมน วนยธรตเถรน อคคา ภวสสตต พยากาส.

Page 139: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 140

ต เอว ปตถตปปตถน อภนหารสมปนน สตถา ทรโต ว อาคจฉนต ทสวา อมสสา ม เปตวา อ โ อวสสโย ภวต สมตโถ นาม นตถต จนเตตวา ต ยถา วหาราภมข๑ อาคจฉต เอวมกาส. ปรสา ต ทสวา อมสสาว อมมตตกาย อโต อาคนต มา ททตถาต อาห. สตถา อเปถ มา น นวารยตถาต วตวา อวทรฏาน อาคตกาเล สต ปฏลภ ภคนต อาห. สา ตขณ เว พทธานภาเวน สต ปฏลภ. ตสม กาเล นวตถวตถสส ปตตภาว สลลกเขตวา หโรตตปป ปจจปฏาเปตวา อกกฏก นสท. อถสสา เอโก ปรโส อตตรสาฏก ขป. สา ต นวาเสตวา สตถาร อปสงกมตวา สวณณวณเณส ปาเทส ป จปปตฏ เตน วนทตวา ภนเต อวสสโย เม โหถ เอก ห เม ปตต เสโน คณห เอโก อทเกน วฬโห ปนเถ ปต มโต มาตาปตโร เจว ภาตา จ เคเหน อวตถฏา เอกจตกาย ฌายนตต. สตถา ตสสา วจน สตวา ปฏาจาเร มา จนตย ตว ตาณ สรณ อวสสโย ภวต สมตถสเสว สนตก อาคตาส ยถา ห ตว อทาน เอโก ปตโต เสเนน คหโต เอโก อทเกน วฬโห ปนเถ ปต มโต มาตาปตโร เจว ภาตา จ เคเหน อวตถฏา เอวเมว อมสม สสาเร ปตตาทน มตกาเลเยว ตว โรทนตยา ปคฆรตอสส จตนน มหาสมททาน อทกโต พหตรนต วตวา อม คาถมาห ๑. วหาราภมขนต ภวตพพ. . ว.

Page 140: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 141

" จตส สมทเทส ชล ปรตตก ตโต พห อสสชล อนปปก ทกเขน ผฏสส นรสส โสจโต กการณา อมม ตว ปมชชสต." เอว สตถร อนมตคคปรยาย กเถนเต ตสสา สรเร โสโก ตนตตมคมาส. อถ น ตนภตโสก ตวา ปน สตถา อามนเตตวา ปฏาจาเร ปตตาทโย นาม ปรโลก คจฉนตสส ตาณ วา สรณ วา เลน วา ภวต น สกโกนต ตสมา วชชมานาป เต น สนตเยว ปณฑเตน ปน สล วโสเธตวา อตตโน นพพานคามมคคเมว โสเธต วฏฏตต วตวา ธมม เทเสนโต อมา คาถา อภาส " น สนต ปตตา ตาณาย น ปตา นป พนธวา อนตเกนาธปนนสส นตถ าตส ตาณตา เอตมตถวส ตวา ปณฑโต สลสวโต นพพานคมน มคค ขปปเมว วโสธเยต. " เทสนาวสาเน ปฏาจารา มหาปวย ปสปรมาเณ กเลเส ฌาเปตวา โสตาปตตผเล ปตฏห. อ เป พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. สา ปน โสตาปนนา หตวา สตถาร ปพพชช ยาจ. สตถา ต ภกขนน สนตก ปหณตวา ปพพชาเปส. สา ลทธปสมปทา ปฏตาจารตตา๑ ปฏาจาราเตวว ป าย. สา เอกทวส กเฏน ๑. ปฏวรหตาจารตตาตป ปาโ. . ว.

Page 141: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 142

อทก อาทาย ปาเท โธวนต อทก อาส จ. ต โถก คนตวา ปจฉชช. ทตยวาเร อาสตต ตโต ทรตร อคมาส. ตตยวาเร อาสตต ตโตป ทรตรนต. สา ตเทว อารมมณ คเหตวา ตโย วเย ปรจฉนทตวา มยา ปม อาสตต อทก วย อเม สตตา ปมวเยป มรนต ตโต ทรตร คต ทตยวาเร อาสตต อทก วย มชฌมวเยป มรนต ตโตป ทรตร คต ตตยวาเร อาสตต อทก วย ปจฉมวเยป มรนตเยวาต จนเตส. สตถา คนธกฏย นสนโน ว โอภาส ผรตวา ตสสา สมมเข ตวา กเถนโต วย เอวเมต ปฏาจาเร ป จนน ห ขนธาน อทยพพย อปสสนตสส วสสสต ชวตโต เตส อทยพพย ปสสนตสส เอกาหป เอกกขณป ชวต เสยโยต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " โย จ วสสสต ชเว อปสส อทยพพย เอกาห ชวต เสยโย ปสสโต อทยพพยนต. " ตตถ อปสส อทยพพยนต ป จนน ขนธาน ป จวสตยา ลกขเณห อทย จ วย จ อปสสนโต. ปสสโต อทยพพยนต เตส อทย จ วย จ ปสสนตสส อตรสส ชวตโต เอกาหป ชวต เสยโยต. เทสนาวสาเน ปฏาจารา สห ปฏสมภทาห อรหตต ปาปณต. ปฏาจารา วตถ. ---------

Page 142: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 143

๑๓. กสาโคตม วตถ. [ ๙๓ ] โย จ วสสสต ชเวต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต กสาโคตม อารพภ กเถส. สาวตถย กเรกสส เสฏ สส เคเห จตตาฬสโกฏธน องคารา เอว หตวา อฏาส. เสฏ ต ทสวา อปปนนโสโก อาหาร ปฏกขปตวา ม จเก นปชช. ตสเสโก สหายโก เคห คนตวา สมม กสมา โสจสต ปจฉตวา ต ปวตต สตวา สมม มา โสจ อห เอก อปาย ชานาม ต กโรหต. ก กโรม สมมาต. สมม อตตโน อาปเณ กล ช ปตถรตวา องคาเร ราส กตวา วกกณนโต วย นสท อาคตาคเตส มนสเสส เย เอว วทนต เสสชนา วตถเตลมธผาณตาทน วกกณนต ตว ปน องคาเร วกกณนโต นสนโนสต เต วเทยยาส อตตโน สนตก อวกกณนโต ก กรสสามต โย ปน ต เอว วเทต เสสชนา วตถ เตล มธผาณตาทน วกกณนต ตว ปน หร สวณณ วกกณนโต นสนโนสต ต วเทยยาส กห หร สวณณนต อทนต จ วตเต อาหร ตาว นนต หตเถห ปฏจเฉยยาส เอว ทนน ตว หตเถ หร สวณณ ภวสสต สา ปน สเจ กมารกา โหต ตว เคเห ปตตสส น อาหรตวา๑

จตตาฬสโกฏธน ตสสา นยยาเทตวา ตาย ทนนก วล เชยยาส สเจ กมาโร โหต ตว เคเห วยปปตต ธตร ตสส ทตวา จตตาฬสโกฏธน ตสส นยยาเทตวา เตน ทนนก วล เชยยาสต. ๑. อาเนตวาต ภวตพพ.

Page 143: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 144

โส ภททโก อปาโยต อตตโน อาปเณ องคาเร ราส กตวา วกกณนโต วย นสท. เย น เอวมาหส เสสชนา วตถ เตล มธ- ผาณตาทน วกกณนต ตว องคาเร วกกณนโต นสนโนสต เตส อตตโน สนตก อวกกณนโต ก กรสสามต ปฏวจน อทาส. อเถกา โคตม นาม กมารกา กสสรรตาย กสาโคตมต ป ายมานา ปรชณณกลสส ธตา อตตโน เอเกน กจเจน อาปณทวาร คตา ต เสฏ ทสวา เอวมาห ก ตาต เสสชนา วตถ เตล มธ ผาณตาทน วกกณนต ตว หร สวณณ วกกณนโต นสนโนสต. กห อมม หร สวณณนต. นน ตว ตเทว คเหตวา นสนโนสต. อาหร ตาว ต อมมาต. สา หตถปร คเหตวา ตสส หตเถ เปส. ต หร สวณณเมว อโหส. อถ น เสฏ กตรนเต อมม เคหนต ปจฉตวา อสกนนามาต วตเต ตสสา อสสามกภาว ตวา ธน ปฏสาเมตวา ต อตตโน ปตตสส อาเนตวา จตตาฬสโกฏธน ปฏจฉาเปส. สพพ หร สวณณเมว อโหส. ตสสา อปเรน สมเยน คพโภ ปตฏห. สา ทสมาสจจเยน ปตต วชาย. โส ปทสา คมนกาเล กาลมกาส. สา อทฏ- ปพพมรณตาย ต ฌาเปต นหรนเต นวาเรตวา ปตตสส เม เภสชช ปจฉสสามต มตกเลวร องเกนาทาย อป น เม ปตตสส เภสชช ชานาถาต ปจฉนต ฆรปปฏปาฏยา วจรต. อถ น มนสสา อมม อมมตตกาส ชาตา มตปตตสส

Page 144: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 145

โส ภททโก อปาโยต อตตโน อาปเณ องคาเร ราส กตวา วกกณนโต วย นสท. เย น เอวมาหส เสสชนา วตถ เตล มธ- ผาณตาทน วกกณนต ตว องคาเร วกกณนโต นสนโนสต เตส อตตโน สนตก อวกกณนโต ก กรสสามต ปฏวจน อทาส. อเถกา โคตม นาม กมารกา กสสรรตาย กสาโคตมต ป ายมานา ปรชณณกลสส ธตา อตตโน เอเกน กจเจน อาปณทวาร คตา ต เสฏ ทสวา เอวมาห ก ตาต เสสชนา วตถ เตล มธ ผาณตาทน วกกณนต ตว หร สวณณ วกกณนโต นสนโนสต. กห อมม หร สวณณนต. นน ตว ตเทว คเหตวา นสนโนสต. อาหร ตาว ต อมมาต. สา หตถปร คเหตวา ตสส หตเถ เปส. ต หร สวณณเมว อโหส. อถ น เสฏ กตรนเต อมม เคหนต ปจฉตวา อสกนนามาต วตเต ตสสา อสสามกภาว ตวา ธน ปฏสาเมตวา ต อตตโน ปตตสส อาเนตวา จตตาฬสโกฏธน ปฏจฉาเปส. สพพ หร สวณณเมว อโหส. ตสสา อปเรน สมเยน คพโภ ปตฏห. สา ทสมาสจจเยน ปตต วชาย. โส ปทสา คมนกาเล กาลมกาส. สา อทฏ- ปพพมรณตาย ต ฌาเปต นหรนเต นวาเรตวา ปตตสส เม เภสชช ปจฉสสามต มตกเลวร องเกนาทาย อป น เม ปตตสส เภสชช ชานาถาต ปจฉนต ฆรปปฏปาฏยา วจรต. อถ น มนสสา อมม อมมตตกาส ชาตา มตปตตสส

Page 145: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 146

ปฏาย ปจฉนต วจร. สา เอกเคเหป สทธตถเก อคคเหตวา สายณหสมเย จนเตส อโห ภารย กมม อห มเมว ปตโต มโตต ส มกาส สกลคาเม ปน ชวนเตห มตกาเอว พหตราต. ตสสา เอว จนตยมานาย ปตตสเนเหน มทก หทย ถทธภาว อคมาส สา ปตตก อร เ ฉฑเฑตวา สตถ สนตก คนตวา วนทตวา เอกมนต อฏาส. อถ น สตถา ลทธา เต เอกจฉรมตตา สทธตถกาต อาห. น ลทธา ภนเต สกลคาเม ห ชวนเตห มตกาเอว พหตราต. อถ น สตถา ตว มเมว ปตโต มโตต สลลกเขส ธวธมโม เอส สตตาน มจจราชา ห สพเพ สตเต อปรปณณชฌาสเย เอว มโหโฆ วย ปรกสสมาโนเยว๑

อปายสมทเท ปกขปตต วตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " ต ปตตปสสมมตต พยาสตตมนส นร สตต คาม มโหโฆว มจจ อาทาย คจฉตต. " คาถาปรโยสาเน กสาโคตม โสตาปตตผเล ปตฏห อ เป พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. สา ปน สตถาร ปพพชช ยาจ. สตถา ภกขนน สนตก เปเสตวา ปพพชาเปส. สา ลทธปสมปทา กสาโคตม เถรต ป าย. สา เอกทวส อโปสถาคาเร วาร ปตวา ทป ชาเลตวา นสนนา ทปชาลา อชชลนตโย จ ภชชนตโย จ ทสวา เอวเมว อเม สตตา ทปชาลา วย อปปชชนต เจว นรชฌนต จ นพพาน ปตตา เอว น ป ายนตต อารมมณ อคคเหส. สตถา ๑. ม. ปรกฑฒมาโน.

Page 146: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 147

คนธกฏย นสนโน ว โอภาส ผรตวา ตสสา สมมเข นสทตวา กเถนโต วย เอวเมว โคตม อเม สตตา ทปชาลา วย อปปชชนต เจว นรชฌนต จ นพพาน ปตวา เอว น ป ายนต เอว นพพาน อปสสนตาน วสสสต ชวตโต นพพาน ปสสนตสส ขณมตตป ชวต เสยโยต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " โย จ วสสสต ชเว อปสส อมต ปท เอกาห ชวต เสยโย ปสสโต อมต ปทนต. " ตตถ อมต ปทนต มรณรหตโกฏาส อมตมหานพพานนต อตโถ. เสส ปรมสทส เอว. เทสนาวสาเน กสาโคตม ยถานสนนาว สห ปฏสมภทาห อรหตเต ปตฏหต. กสาโคตม วตถ. ----------------

Page 147: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 148

๑๔. พหปตตกาเถร วตถ. [ ๙๔ ] โย จ วสสสตนต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต พหปตตก เถร อารพภ กเถส. สาวตถย กเรกสม กเล สตต ปตตา สตต จ ธตโร อเหส. เต สพเพป วยปปตตา เคเห ปตฏหตวา อตตโน ธมมตาย สขปปตตา อเหส. เตส อปเรน สมเยน ปตา กาลมกาส. มหาอปาสกา สามเก นฏเป น ตาว ปตตาน กฏมพ วภชต. อถ น ปตตา อาหส อมหาก ปตร นฏเ ตยห โก อตโถ กฏมเพน ก มย ต อปฏาต น สกโกมาต. สา เตส กถ สตวา ตณห หตวา ปนปปน เตห วจจมานา ปตตา ม ปฏชคคสสนต ก เม วส กฏมเพนาต สพพ สาปเตยย มชเฌ ภนทตวา อทาส. อถ น กตปาหจจเยน เชฏปตตสส ภรยา อโห อมหาก อยยา เชฏปตโต เมต เทว โกฏาเส ทตวา วย อมเมว เคห อาคจฉตต อาห. เสสปตตาน ภรยาป เอวเมว วทส. เชฏธตร อาท กตวา ตาส เคห คตกาเลป น เอวเมว วทส. สา อวมานปปตตา หตวา ก อเมส สนตเก วตเถน ภกขน หตวา ชวสสามต ภกขนปสสย คนตวา ปพพชช ยาจ. ตา น ปพพาเชส. สา ลทธปสมปทา พหปตตกาเถร นาม ป าย. สา อห มหลลกกาเล ปพพชตา อปปมตตาย เม ภวตพพนต ภกขนน วตตปปฏวตต กโรต๑ สพพรตต สมณธมม กรสสามต เหฏาปาสาเท เอก ถมภ หตเถน คเหตวา ๑. ม. กโรนต.

Page 148: ประโยค๒ ธมฺมปทฏ ฐกถาจตุตฺ ภาโคโถ) - หน าที่ 1 · ประโยค๒ - ธมฺมปทฏ ฐกถา (จตุตฺ

ประโยค๒ - ธมมปทฏฐกถา (จตตโถ ภาโค) - หนาท 149

ต อาวชชมานา๑ สมณธมม กโรต จงกมมานาป อนธการฏาเน มม รกเข วา กตถจ วา สส ปฏห เยยาต รกข หตเถน คเหตวา ต อาวชชมานา๒ สมณธมม กโรต. สตถารา เทสต ธมมเมว กรสสามต ธมม อาวชเชตวา ธมม อนสสรมานา ว สมณธมม กโรต. อถ สตถา คนธกฏย นสนโนว โอภาส ผรตวา สมมเข นสนโน วย ตาย สทธ กเถนโต พหปตตเก มยา เทสตธมม อนาวชชนตสส อปสสนตสส วสสสต ชวตโต มยา เทสตธมม ปสสนตสส มหตตมป ชวต เสยโยต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " โย จ วสสสต ชเว อปสส ธมมมตตม เอกาห ชวต เสยโย ปสสโต ธมมมตตมนต. " ตตถ ธมมมตตมนต นววธ โลกตตรธมม. โส ห อตตมธมโม นาม. โย ห ต น ปสสต ตสส วสสสต ชวตโต ต ธมม ปสสนตสส ปฏวชฌนตสส เอกาหป เอกกขณมป ชวต เสยโยต. คาถาปรโยสาเน พหปตตกา เถร สห ปฏสมภทาห อรหตเต ปตฏหต. พหปตตกาเถร วตถ. สหสสวคค วณณนา นฏ ตา. อฏโม วคโค. ---------------------- ๑-๒. โปราณโปตถเก ปน อาวชฌมานาต ทสสต. อาว ชมานาตป ทสสต. ม.อาว ฉมานา ว.