เอกสารค�าแนะน�าท 8/2558 สมนไพรประจ�าบานพมพครงท 1 : จ�ำนวน10,000เลมพฤษภำคมพ.ศ.2558จดพมพ : กรมสงเสรมกำรเกษตรกระทรวงเกษตรและสหกรณพมพท : ชมนมสหกรณกำรเกษตรแหงประเทศไทยจ�ำกด

ประเทศไทยมพชพรรณนำนำชนดคนไทยมภมปญญำในกำรใชประโยชนจำกพชในกำรดแลสขภำพมำกมำยนบแตเกดจนตำยองคควำมรเหลำนถำยทอดจำกรน สรน แมจะขำดตอนไปบำงตำมกำรเปลยนแปลงของสงคม ปจจบนสงคมไทยยงไดใหคณคำเปดรบเชอมนและใชสมนไพรในกำรรกษำอำกำรเจบปวยอยมำกโดยเฉพำะกำรใชสมนไพรในกำรดแลสขภำพของคนในครอบครวเปนอำหำรเปนยำรกษำอำกำรเจบปวยเบองตนกอนไปหำหมอและใชประโยชนอนๆ ในชวตประจ�ำวนซงเรมตนจำกทบำน

เอกสำรค�ำแนะน�ำเรอง“สมนไพรประจ�ำบำน”ฉบบนประกอบดวยค�ำแนะน�ำในกำรปลกกำรดแลรกษำกำรเกบเกยวสรรพคณและกำรใชประโยชนของพชสมนไพรจ�ำนวน12ชนดทสำมำรถปลกในบรเวณบำนเรอนสำมำรถน�ำสวนตำงๆของพช มำใชประโยชนอยำงงำย ๆ และถกตอง ซงคณะผจดท�ำหวงวำเอกสำรค�ำแนะน�ำ ฉบบนจะเปนขอมล เปนแรงผลกดนใหผ สนใจไดน�ำไปปฎบต เกดประโยชนตอครอบครวและสงคมตอไป

กรมสงเสรมการเกษตร2558

ค�าน�า

สารบญ หนา

บทน�า 1

กระเจยบแดง 4

ขมนชน 6

ชมเหดเทศ 8

ตะไครหอม 10

บวบก 12

ฟาทะลายโจร 14

หนา

ฟกขาว 16

มะขามปอม 18

รางจด 20

วานหางจระเข 22

หญาหนวดแมว 24

อญชน 26

บรรณานกรม 28

ภำยใตสภำวะเศรษฐกจสงคมทบบรดและแขงขนเชนทกวนนคนไทยคงตองตระหนกถงกำรประหยดและพอเพยงมำกขน สขภำพของคนในครอบครว เปนปจจยส�ำคญหนงทตองเอำใจใสเพรำะมคำใชจำยสงมำกหำกเจบปวยวธดแลสขภำพ ไดแก กำรออกก�ำลงกำย ลดควำมเครยด รบประทำนอำหำรสขภำพ หลกเลยง ควำมเสยงตำงๆกำรใชสำรธรรมชำตและกำรใชพชสมนไพรนบเปนอกทำงเลอกทใชใน กำรดแลสขภำพ

บทน�า

รตน รปลก รประโยชนรใชพชสมนไพร

สมนไพรประจ�าบาน 1

ปลกสมนไพรในบานดอยางไร

✤ ปลกไวใชเวลำฉกเฉนใชบรรเทำอำกำรเจบปวยเบองตนท�ำใหประหยดคำรกษำแบงเบำภำระเศรษฐกจ เปนกำรดแลสขภำพพนฐำนของคนทงครอบครว

✤ มวธใชทง ำย ไดสรรพคณทำงยำครบถวน หำกปลกและใชถกวธ ไมมผลรำยขำงเคยงสมนไพรทใชปลอดภย ไมปนเปอนสำรเคมจลนทรยหรอเชอรำ

✤ เปนซปเปอรมำรเกตในบำนทงประกอบอำหำรเปนเครองปรงเปนเครองดมใชไลยงและแมลง ในแปลงปลกพชและในบำนเรอนใชกบสตวเลยง เปนไมประดบสวยงำมท�ำสวนสวย

กรมสงเสรมการเกษตร2

✤ ตองรจกชอพชสมนไพร เรยกใหถกชอ ถกตน ระวงชอพอง ขอนส�ำคญมำก อยำใชผดตน

✤ เลอกชนดทเหมำะกบบำน และควำมตองกำรบรโภคและใชของคนในครอบครว

✤ ตองรจกลกษณะของพช ไมยนตนขนำดเลก ใหญ กลำง ไมลมลกหรอประเภท หว ไมเลอย เถำขนำดเลก ใหญ หรอไมพม

✤ ร จกธรรมชำตของพช ตองกำรแสงหรอรมเงำ ชอบชนมำกนอย ตองกำรน�ำ มำกนอย ดนชนดใด

✤ ร วธขยำยพนธ เมลดขนำดใหญ ปลกลงดนโดยหยอดหลมหรอเพำะในถงด�ำ เมลดขนำดเลกเพำะกลำในภำชนะแลวยำยกลำปลก หรอใชวธหวำน เชน ฟำทะลำยโจร ขยำยพนธ ดวยกงช�ำใชกงกงออนกงแกมตำ 2-3 ขอ เชน หญำหนวดแมว ปกช�ำในแกลบทมควำมชนสง หรอพวกหว เชน ขมนชน แบงหวใหม 2-3 ตำ ปลกตนฤดฝน

✤ เตรยมดนใหด ตำกดนใสปยคอกหรอปยหมกซงตองยอยสลำยแลว ปรบปรงดน ใหมควำมอดมสมบรณ หำกปลกในภำชนะ ดนหรอวสดปลกตองโปรง รวนซย หำกเปนภำชนะแขวนตองใหมน�ำหนกเบำ

✤ รเกบเกยวสมนไพรไปใชใหถกสวน กง ใบ ดอก รำก ผล ฯลฯ เพรำะสำรส�ำคญ ออกฤทธหรอตวยำในแตละสวนของพชมควำมแตกตำงกน รเกบเกยวไปใชใหถกอำยพชเพรำะตวยำทไดจำกสวนตำง ๆ ของพช มมำกนอยแตกตำงกนตำมระยะกำรเจรญเตบโตของพช

สวนสมนไพรในบาน เรมอยางไร

สมนไพรประจ�าบาน 3

กระเจยบแดง เปนไมพมขนำดเลกสงประมำณ1.2-2 เมตรกงกำนมสมวงแดงใบมหยกเวำ3หยกขอบใบเรยบดอกมสชมพตรงกลำงจะมสเขมกวำสวนนอกของกลบเมอกลบดอกรวงโรยกลบรองดอกและกลบเลยงจะเจรญขนมสมวงแดงเขมมรสเปรยวกระเจยบแดงเปนพชทปลกเลยงงำย ชอบอำกำศรอนหรอคอนขำงรอน ทนตอควำม แหงแลง และไมชอบน�ำขง กลบรองดอกและกลบเลยงของกระเจยบแดงเมอน�ำมำตม กบน�ำใชดมแกรอนในกระหำยน�ำมสรรพคณปองกนกำรจบตวของไขมนในเสนเลอด

กระเจยบแดง Hibiscus sabdariffa L.

การขยายพนธและการปลก กระเจยบแดงขยำยพนธดวยเมลดพนธพนเมองจะมกลบขนำดเลกไมหนำแตม สำรส�ำคญสง เลอกพนทแจง มแสงแดดจดเตมวน ไมมน�ำขง ขนไดในดนทกชนด กระเจยบแดงเปนพชไวแสงจะออกดอกเมอวนสนจงควรปลกในเดอนกรกฏำคม-สงหำคมซงจะออกดอกเมออำยประมำณ120วนน�ำเมลดไปแชน�ำคดเมลดลอยทงเกบไวเฉพำะเมลดจมน�ำขนผงลมจนแหงแลวน�ำไปปลก

กรมสงเสรมการเกษตร4

กำรปลกแบบหยอดเมลดหยอดหลมละประมำณ2-3เมลดระยะปลกระหวำงตน 1เมตรระหวำงแถว1เมตรแลวกลบดนเลกนอยเมออำยได3-4สปดำหเปนตนออนถอนใหเหลอหลมละ1ตน กำรปลกในภำชนะ ควรเตรยมดนรวนซย หยอดเมลดลงในภำชนะปลก แลว กลบดนเลกนอยตงไวในทมแสงแดดทงวน

การดแลรกษา กระเจยบแดงระยะอำย30-60วนหลงเมลดงอก ควรใหน�ำสม�ำเสมอ หลงจำกนนจะทนตอควำมแหงแลงไดดกำรใสปยใชปยคอกหรอปยอนทรยชวงท เรมเจรญเตบโตอำย10-15วนและอำย40-50วน ไมควรใหปยทมไนโตรเจนมำกเกนไปก�ำจดวชพชรอบๆ โคนตนอยำงสม�ำเสมอ

การเกบเกยว กระเจยบแดงเกบเกยวประมำณเดอนพฤศจกำยน-ธนวำคม วธกำรเกบเกยวเกบสวนดอกกระเจยบแดงเฉพำะดอกทแกใชกรรไกรหรอมดตดใสในภำชนะทสะอำดและมวสดรองแยกกลบเลยงและกลบดอกออกจำกเมลดน�ำไปตำกแดดจนแหงสนทเลอกตนกระเจยบแดงทมดอกโตเนอหนำสแดงเขมเกบเมลดแกไวท�ำพนธ

การใชประโยชนในครวเรอน ✤ กลบรองดอกและกลบเลยงสดน�ำมำตมกบน�ำและน�ำตำล ใชดมแกรอนใน กระหำยน�ำ และปองกนกำรจบตวของ ไขมนในเสนเลอด ✤ น�ำกลบรองดอกและกลบเลยงตำกแหงบดเปนผง น�ำมำชงในน�ำเดอดครงละ1ชอนชำตอน�ำ1ถวยดมวนละ3ครงจะชวยขบปสสำวะ ✤ ใบของกระเจยบแดงใชแกงสมมวตำมนเอสงชวยบ�ำรงสำยตำ

สมนไพรประจ�าบาน 5

การขยายพนธและการปลก ขมนชน ขยำยพนธโดยกำรใชเหงำ ควรปลกตนฤดฝน กำรปลกในบำนเลอก พนทมแสงแดดหรอร�ำไรไดดนรวนซยมกำรระบำยน�ำดหำมมน�ำขงจะเกดโรคเนำไดงำยเตรยมแปลงใหดนรวนซยขดหลมปลกลก10-15เซนตเมตรรองกนหลมปลกดวยปยคอก200-300กรมวำงเหงำในหลมปลกกลบดนหนำ5-10เซนตเมตรระยะปลกระหวำงตน35เซนตเมตรระหวำงแถว50เซนตเมตร

ขมนชน Curcuma longa L.

ขมนชน เปนพชสมนไพรทคนไทยมภมปญญำกำรใชประโยชนมำยำวนำน โดยเฉพำะภำคใต ซงจะมกำรใชขมนชนเปนเครองเทศในอำหำรประจ�ำวนเกอบทกชนดขมนชนเปนพชลมลกอำย 1 ป มเหงำอยใตดน เนอในของเหงำมสสมอมเหลอง และ มกลนหอมเฉพำะตวเหงำขมนชนมสรรพคณรกษำโรคกระเพำะอำหำรบรรเทำอำกำรจกเสยด แนนเฟอ บ�ำรงผวพรรณ รกษำพษแมลงสตวกดตอย ขมนชนน�ำไปใชในอตสำหกรรมสมนไพรอยำงกวำงขวำงทงอำหำรอำหำรเสรมยำรกษำโรคของคนและสตวและเครองส�ำอำง

กรมสงเสรมการเกษตร6

กำรปลกในภำชนะ ควรใชในภำชนะขนำดใหญและมควำมลก เพรำะเปนพช ทมกำรลงหวรดน�ำทกวนสวนผสมของดนปลกดน2สวนทรำย1สวนปยคอก1สวนแกลบเผำ1สวนตงไวในทมแสงแดด

การดแลรกษา ในระยะแรกปลกตองใหน�ำอยำงสม�ำเสมอจนกวำพชจะตงตวได ใหน�ำนอยลง ในระยะหวเรมแกงดใหน�ำในระยะเกบเกยวใสปยอนทรย2ครงหลงปลก1เดอนและหลงปลก 3 เดอน โรยเปนแถวขำงตน หำงจำกโคนตน 8-15 เซนตเมตร ก�ำจดวชพช บอยๆโดยถอนหรอใชจอบดำยพรวนดนและกลบโคนตนในระยะทขมนชนยงเลกอย

การเกบเกยว ขมนชน เกบเกยวในชวงฤดแลง เมอขมนชนมอำย 9 เดอนขนไป สงเกต ตนจะฟบ จะเปนชวงทมสำรส�ำคญทเปนตวยำสง ไมควรเกบเกยวขมนชนในชวงก�ำลง แตกหนอใหมเพรำะจะมตวยำนอย วธกำรเกบเกยว ใหน�ำดนพอชน ทงไว 1 สปดำห เกบเกยวโดยใชจอบขด ตดแยกสวนเหนอดนและเหงำ อยำใหหวขมนชนเกดบำดแผล น�ำไปลำงเอำดน ทตดอยออกใหสะอำดตดรำกออกสำมำรถท�ำแหงไวใชโดยฝำนบำงๆน�ำไปตำกแดดบนภำชนะทสะอำดจนแหงสนท เกบรกษำในทเยน เหงำพนธส�ำหรบปลกขยำยพนธตอไป ควรเกบผงในทรมสะอำดอำกำศถำยเทไดและไมชน

การใชประโยชนในครวเรอน ✤ ใชเหงำสดประกอบอำหำร ✤ ใชเปนยำโดยน�ำเหงำขมนชน ฝำนเปนชนบำงๆตำกใหแหงสนทน�ำมำบดใหเปนผง รบประทำนแกทองอด ทองเฟอแกทองรวงและรกษำแผลในกระเพำะอำหำร ✤ เหงำสดมำฝนกบน�ำตมสกทำแกผนคนหรอใชผงขมนโรยบรเวณทมอำกำรผนคน

สมนไพรประจ�าบาน 7

การขยายพนธและการปลก ชมเหดเทศขยำยพนธดวยกำรเพำะเมลดโดยเมลดตองมำจำกฝกทแกจดแตกอำ เมลดมสเทำอมน�ำตำลไมลบเมลดของชมเหดเทศมเปลอกหมทแขงน�ำเมลดแชในน�ำรอนอณหภมประมำณ 80-100 องศำเซลเซยส นำนประมำณ 10 นำท จำกนนน�ำไปเพำะ โดยน�ำไปคลกกบทรำยอตรำ1:2แลวหอดวยผำขำวบำงรดน�ำหรอแชน�ำใหชมน�ำขนมำเกบในทชนประมำณ1-2วนเมลดจะเรมงอก น�ำเมลดทเรมงอกหวำนลงในแปลงเพำะ เกลยดนกลบบำง ๆ รดน�ำเชำเยน เมออำยได 25-35 วน มใบจรงประมำณ5-7 ใบน�ำลงปลกในพนททเตรยมไว ขดหลมขนำด40x40x40เซนตเมตรระยะระหวำงตนประมำณ3เมตรระหวำงแถว4เมตร ใสปยอนทรยหลมละครงกโลกรมน�ำตนกลำลงปลกควรปลกในฤดฝน

ชมเหดเทศ Senna alata L. Roxb

ชมเหดเทศ เปนสมนไพรทมสรรพคณชวยในกำรระบำย ใบชมเหดเทศม สำรส�ำคญคอแอนทรำควโนนซงมฤทธชวยกระตนใหล�ำไสใหญบบตวชมเหดเทศเปนไมพมขนำดกลำงสง1-3เมตรใบรปไขแตกออกเปนคตรงขำมกนออกดอกเปนชอสเหลองใหญ ผลเปนฝกแบนยำวคลำยไมบรรทด โดยทวไปชมเหดเทศชอบอำกำศรอนชน สำมำรถ ขนไดดในดนทกประเภทโดยเฉพำะบรเวณทลมและดนมควำมชมชนมำก

กรมสงเสรมการเกษตร8

การดแลรกษา ชมเหดเทศ เจรญเตบโตไดดในชวงฤดฝน หลงปลกควรรดน�ำทกวน จนกวำ ตนกลำจะตงตวได คอ ประมำณ 3 เดอน หลงจำกนนดตำมควำมช มชนของดน ท�ำไมค�ำยนตนเพอปองกนกำรโคนลม ชวงเดอนธนวำคมถงกมภำพนธ ชมเหดเทศจะพกตว กอนฤดฝนใหใสปยคอกรอบๆโคนตนในแนวรศมทรงพมพรวนดนและตดแตงกง

การเกบเกยว ชมเหดเทศเกบเกยวไดเมอตนมอำยได6-7เดอนขนไป วธกำรเกบเกยว ใหเกบเฉพำะใบเพสลำด (ใบไมออนไมแก) และเกบเกยว ครงตอไปหำงกน 2-3 เดอน เกบใบจำกดำนลำง โดยใชกรรไกรตดใบประกอบทงใบ และลำงน�ำสะอำดผงใหสะเดดน�ำเกลยตำกแดดใหแหง

การใชประโยชนในครวเรอน ✤ ดอกชมเหดเทศประมำณ3ชอลวกรบประทำนกบน�ำพรก เปนยำระบำย บรรเทำอำกำรทองผก หรอใชใบ 8-12 ใบ ตำกแดดใหแหง ปนเปนผงชงกบน�ำเดอด รนเฉพำะน�ำมำดม ✤ ใบชมเหดเทศสดขยหรอต�ำในครกใหละเอยด เตมน�ำเลกนอย ทำบรเวณท เปนกลำก ✤ ใบชมเหดเทศและกำนสดตมกบน�ำพอทวม แลวเคยวใหเหลอ 1 ใน 3 ใชชะลำงบรเวณทเปนฝและแผลพพอง

✤ ยำจำกสมนไพรในบญช ยำหลกแหงชำต ผงใบชมเหดเทศแหงซองละ3กรมรบประทำนครงละ1-2ซอง โดยชงในน�ำเดอด 120 มลลลตร นำน10นำทวนละ1ครงกอนนอนบรรเทำอำกำรทองผก

สมนไพรประจ�าบาน 9

การขยายพนธและการปลก ตะไครหอม กำรเตรยมตนพนธ โดยตดแตงใหมขอเหลออย 2-3 ขอ ตดปลำย ใบออกน�ำไปปกช�ำในแปลงปลกโดยใชระยะหำง1-1.25เมตร กำรปลกลงแปลง เลอกพนททมแสงแดดจด จะแตกกอด ดนรวนปนทรำย พรวนดนบรเวณทจะปลกใหรวนซย ใสปยอนทรย ขดหลมขนำด กวำง 15 เซนตเมตร ยำว15เซนตเมตรลก15เซนตเมตรระยะปลก1-1.5เมตรรองกนหลมดวยปยคอกหรอ ปยอนทรยน�ำตนพนธทเตรยมไวปลก3ตนตอหลมปกตนพนธตะไครลงใหเอยง45องศำ

ตะไครหอม Cymbopogon nardus L. Rendle

ตะไครหอมเปนพชในตระกลเดยวกบตะไครแกงแตมขนำดใหญกวำลกษณะเปนไมลมลกเจรญเตบโตเปนกอและมกลนหอมเฉพำะตวมดอกสแดงเปนชอแตกเปนแขนงสำมำรถเจรญเตบโตไดดในดนทกชนดพนทโลงแจงมแสงแดดตลอดทงวนและสำมำรถทนแลงไดดตะไครหอมเปนพชสมนไพรทมน�ำมนหอมระเหยอยในสวนใบและล�ำตนน�ำมนตะไครหอมน�ำไปใชประโยชนในกำรแตงกลนผลตภณฑตำงๆเชนสบแชมพอำหำรและเครองดมรวมทงสำมำรถน�ำไปใชในกำรเกษตรโดยใชเปนสำรไลแมลงศตรพช

กรมสงเสรมการเกษตร10

ไปดำนใดดำนหนงแลวกลบดนพอมดรำกแลวรดน�ำใหชม กำรปลกในภำชนะเนองจำกตะไครหอมมขนำดกอคอนขำงใหญและสงประมำณ1.5 เมตร หำกปลกในภำชนะ จงควรเลอกภำชนะทลก และมขนำดใหญเพยงพอใหพชแตกกอได ปกตะไครหอมลงในภำชนะประมำณ 2-3 ตน หลงปลกรดน�ำใหชม น�ำไปไว ในทแสงแดดจดเพอใหแตกกอ

การดแลรกษา ในระยะแรกปลกควรรดน�ำทกวนเพอใหแตกกอดหลงจำกนนจงลดกำรใหน�ำตะไครหอมเปนพชททนแลงไดด แตหำกไดรบน�ำสม�ำเสมอจะสำมำรถแตกกอไดตลอดทงป กำรใสปยควรบ�ำรงตนหลงตดใบไปใชเพอใหแตกกอใหมเรวขน

การเกบเกยว ตะไครหอมเรมเกบเกยวไดเมออำยประมำณ7เดอนสงเกตจำกใบลำงทเรมแหงตดเอำสวนใบเหนอจำกพนดน 25-30 เซนตเมตร เพอใหตนทเหลอแตกใบใหมไดเรวขนถำตะไครหอมไดรบน�ำสม�ำเสมอสำมำรถตดไดปละ2-3ครงเกบเกยวแตละครงหำงกนประมำณ3เดอนตะไครหอมจะใหผลผลตไดนำน2-3ป

การใชประโยชนในครวเรอน ✤ น�ำใบและตนมำทบ จะมกลนน�ำมนหอมระเหยออกมำ มดวำงไวบรเวณ รอบๆตวจะชวยปองกนยงกดและชวยดบกลนไมพงประสงคในครวเรอนได ✤ กำรน�ำไปใชไลแมลงท�ำได โดยกำรใชใบสดของตะไครหอมทแกจดผสมกบเหงำขำสดและใบสะเดำบดในอตรำ1:1แชน�ำ1ปบหมกนำน 2 วน กรองเฉพำะน�ำไปเปนหวเชอ ใชหวเชอ10ชอนแกงผสมน�ำ1ปบฉดปองกนแมลงในแปลงพชผก

สมนไพรประจ�าบาน 11

การขยายพนธและการปลก บวบก ขยำยพนธโดยกำรใชไหลหรอเมลด กำรใชไหลเปนวธทงำยและสะดวกรวดเรวกวำกำรใชเมลดโดยน�ำล�ำตนหรอไหลทมรำกและตนออนตดเปนทอนๆไปเพำะในกระบะเพำะประมำณ1-2สปดำหรดน�ำใหกระบะเพำะมควำมชมชนอยเสมอแลวจงยำยกลำจำกกระบะเพำะไปปลกในแปลงหรอภำชนะทเตรยมไว กำรปลกในแปลงควรเตรยมแปลงใหดนรวนซยและยกรองแปลงใหสงเหนอกวำระดบดนปกตเพอปองกนน�ำทวมขงโดยท�ำแปลงใหกวำงประมำณ1-2เมตรควำมยำวตำม

บวบก Centella asiatica L. Urban

บวบกเปนพชลมลกล�ำตนสนมไหลเลอยแผไปตำมดนมรำกงอกออกตำมขอของล�ำตนใบรปรำงกลมขอบใบหยกเปนคลนมดอกขนำดเลกสมวงบวบกเปนพชทสำมำรถปลกไดทวไป ปลกไดดในดนเหนยวหรอดนเหนยวปนดนรวน พนทชนแฉะแตน�ำไมทวมขง สำมำรถขนไดดทงในทรมร�ำไรและทโลงแจงมแสงแดดมำกล�ำตนและใบบวบกมสำรส�ำคญคอ กรดมำดคำสสค (Madecassic acid) กรดเอเซยตค (Asiatic acid) มฤทธในกำร สมำนแผลชวยฆำเชอแบคทเรยไมใหเกดแผลเปนสำรสกดบวบกใชมำกในอตสำหกรรมเครองส�ำอำงและยำ

กรมสงเสรมการเกษตร12

ควำมเหมำะสมของพนท ตำกดนประมำณ 7 วน จำกนนพรวนดนพรอมใสปยคอกหรอ ปยอนทรยอตรำ1-2กโลกรมตอตำรำงเมตรหลงจำกนนน�ำไหลทเพำะไวปกลงในแปลง ระยะปลกระหวำงตน15เซนตเมตรระหวำงแถว15เซนตเมตรระยะแรกของกำรปลก ควรท�ำตำขำยพรำงแสงไวประมำณ 7-10 วน หลงจำกนน จงน�ำตำขำยพรำงแสงออกบวบกมระบบรำกตนประมำณ1.5-2เซนตเมตรจงสำมำรถปลกไดดในภำชนะตำงๆ และภำชนะหอยแขวนทมปำกกวำงและมควำมลกไมเกน10เซนตเมตร

การดแลรกษา บวบกตองกำรควำมชนแฉะมำกจงควรใหน�ำอยำงสม�ำเสมอแตตองระวงอยำใหน�ำขงจะเกดโรคโคนเนำเนองจำกบวบกเปนพชทเจรญเตบโตไดงำยกำรใหปยจงไมจ�ำเปนอำจใหเมอตนมสภำพไมสมบรณเทำนนใหปยสตร15-15-15ปรมำณดตำมควำมเหมำะสม ของขนำดพนททปลก กำรเจรญเตบโต ควำมอดมสมบรณของดนและควำมสมบรณของตนบวบกดวยและทกครงทมกำรใสปยเสรจแลวจะตองรดน�ำใหชม

การเกบเกยว เรมเกบเกยวบวบกหลงจำกปลกไดประมำณ60-90 วน โดยใชมดตดตนเหนอจำกพนดนประมำณ2-3เซนตเมตรและสำมำรถเกบเกยวรอบตอไปไดภำยใน2-3เดอนและหำกบ�ำรงรกษำดจะสำมำรถเกบผลผลตไดนำนประมำณ2-3ป

การใชประโยชนในครวเรอน

บวบกสด ใชรบประทำนเปนผกหรอคนน�ำท�ำเปนเครองดมโดยกำรน�ำบวบก1ก�ำมอมำลำงใหสะอำดต�ำใหละเอยดคนน�ำดมรกษำอำกำรรอนในออนเพลยบ�ำรงก�ำลง น�ำคนใบบวบกใชทำบรเวณแผลสดชวยสมำนแผล ใบสดควรเกบรกษำในตเยนหำกทงใหเหยวจะท�ำใหสำรส�ำคญบำงชนดลดลงรวดเรว

สมนไพรประจ�าบาน 13

การขยายพนธและการปลก ฟำทะลำยโจรขยำยพนธโดยกำรใชเมลดหำกเพำะเมลดเองจำกตนเดมทมอยใหเลอก ฝกทแกจด เมลดมสน�ำตำลแดง เมลดฟำทะลำยโจรมเปลอกหมหนำและแขง ใหแชน�ำ ทอณหภมหองนำน24ชวโมงหรอแชน�ำรอนนำน5-7นำทแลวน�ำขนมำผงใหเยน กำรปลก โดยทวไปไมตองท�ำแปลง ยกเวนพนททคอนขำงลม ใหท�ำแปลงยกรองกวำง1-2เมตรไถพรวนดนใสปยคอกหรอปยหมกพอประมำณถำมเมลดมำกและมพนท กวำง ควรปลกโดยใชกำรหวำนเมลด โดยผสมเมลดกบทรำยหยำบในอตรำสวน 2 : 1 กลบดนบำง ๆ หลงหวำนเสรจ หำกมพนทและเมลดจ�ำกด ควรขดดนเปนรองตน ๆ ระหวำงแถวหำงกน40เซนตเมตรโรยเมลดลงในรองกลบดนบำงๆโดยไมใหเหนเมลด

ฟาทะลายโจร Andrographis paniculata (Burm.)Wall.ex Nees.

ฟำทะลำยโจร เปนพชลมลก สงประมำณ 30-100 เซนตเมตร ใบมลกษณะ ปลำยใบแหลมผวดำนบนมสเขยวเขมมำกกวำดำนลำงใบดอกขนำดเลกสขำวผลคลำย ฝกตอยตงภำยในมเมลดสน�ำตำลสำมำรถเจรญเตบโตไดดในสภำพอำกำศรอนหรอรอนชนสำมำรถปลกไดทกฤดกำลทงในทโลงแจงหรอแสงร�ำไรมสรรพคณทำงยำคอบรรเทำอำกำร เจบคอไขหวดทองเสย

กรมสงเสรมการเกษตร14

หรอขดหลมลก3-5 เซนตเมตร เปนแถวๆหำงกนหลมละ30 เซนตเมตรหยอดเมลด ลงหลมหลมละ5-10เมลดแลวเกลยดนกลบฟำทะลำยโจรสำมำรถปลกในบรเวณบำนไดดทงในแปลงและในภำชนะตง

การดแลรกษา หลงปลกฟำทะลำยโจรควรใชวสดคลมพนทปลก เชน ฟำงหรอหญำแหง เพอรกษำควำมชนแลวรดน�ำใหชมหลงจำกนนในระยะ1-2เดอนแรกควรรดน�ำทกวน วนละ1-2ครงเมออำย2เดอนใหใสปยอนทรย300-400กรมตอ2ตำรำงเมตรเมออำยได3-3.5เดอนใหปยอนทรย300-500กรมตอ1ตำรำงเมตรใหปยโดยกำรหวำนหรอใหแบบหยอดโคนหำงจำกโคนตน10เซนตเมตรหลงใหปยแลวรดน�ำทนทก�ำจดวชพชโดยเฉพำะในชวงฟำทะลำยโจรอำย1-2เดอนถอนวชพชรอบๆโคนตนอยำงสม�ำเสมอ

การเกบเกยว ระยะเกบเกยวฟำทะลำยโจรทเหมำะสมคอ ชวงเรมออกดอก อำยประมำณ 110-150วนกำรเกบเกยวใชกรรไกรตดกงหรอใชเคยวตดทงตนใหเหลอตอสงประมำณ5-10เซนตเมตรเพอใหแตกยอดและกอใหมสำมำรถเกบเกยวไดปละ2ครงโดยสำมำรถเกบเกยวรอบท2ไดหำงจำกรอบแรกประมำณ3เดอน

การใชประโยชนในครวเรอน ✤ ใบสดหรอแหงประมำณ5-7ใบชงดวยน�ำเดอด1แกวปดฝำทงไวจนอน รนน�ำดมครงละ 1 แกว หรอใชฟำทะลำยโจรทงตนและใบ 1 ก�ำมอ ตมกบน�ำ 4 แกว ชวยบรรเทำอำกำรเจบคอ ✤ ยำจำกสมนไพรในบญชยำหลกแหงชำตยำแคปซลยำเมดทมผงฟำทะลำยโจรแหง 250มลลกรมและ500มลลกรม - บรรเทำอำกำรทองเสยไมตดเชอรบประทำนครงละ500มลลกรม-2กรม วนละ4ครงหลงอำหำรและกอนนอน - บรรเทำอำกำรหวดเจบคอรบประทำนวนละ1.5-3กรมวนละ4ครง หลงอำหำรและกอนนอน

สมนไพรประจ�าบาน 15

การขยายพนธและการปลก ฟกขำว นยมขยำยพนธ โดยกำรเพำะเมลด ท�ำไดโดยน�ำเมลดแชน�ำทงไว 1คนเมลดจะอมน�ำหรอจะกะเทำะเปลอกแขงๆออกเพอชวยใหเมลดงอกไดงำยและ เรวขน จำกนนวำงเมลดลงบนดนเพำะ ปลกทโปรง ชมชน แตไมแฉะ กลบดนบำง ๆ ประมำณ 2-3 เซนตเมตร รดน�ำใหชม ระวงอยำใหดนแหง พอเมลดแตกใบจรงออกมำ 3-4ใบจงน�ำไปลงแปลงปลก

ฟกขาว Momordica cochinchinensis (Lour.) Spreng

ฟกขำวเปนผกพนบำนโบรำณทมกำรน�ำมำใชประกอบอำหำรในครวเรอนมำนำน พบทกภมภำคของประเทศ ลกษณะเปนไมเถำเลอยขนำดใหญ ผลมลกษณะกลมร ทเปลอกมหนำมเลก ๆ อยรอบผล ผลออนจะมสเขยวอมเหลอง แตเมอสกแลวผลจะม สแดงหรอสสมอมแดงผลสกเนอจะเปนสเหลองฟกขำวสำมำรถน�ำมำรบประทำนไดตงแตยอดออน ใบออน และผล ฟกขำวมสำรอำหำรทส�ำคญ คอ เบตำแคโรทนและไลโคปน อยทเยอหมเมลดของฟกขำว มสรรพคณในกำรตำนอนมลอสระ ลดควำมเสยงของกำร เกดโรคหลอดเลอดหวใจและโรคมะเรงรวมทงชวยเสรมภมคมกนใหรำงกำย

กรมสงเสรมการเกษตร16

กำรปลก สำมำรถท�ำไดหลำยรปแบบ เชน ปลกขนตนไมตำมธรรมชำต หรอ ขนตำมรวบำนในลกษณะคำงแบบแถวเดยว หรอท�ำคำงแบบหลงคำ กำรเตรยมคำงปลก แบบหลงคำ ท�ำคำงใหมหนำกวำงประมำณ 3-4 เมตร สงประมำณ 1.80 เมตร กำงตำขำยเพอใหเถำฟกขำวเลอยเกำะคำงสวนบนเปนพนทเลอยของเถำ

การดแลรกษา เมอตนฟกขำวเจรญเตบโตควรมกำรตดแตงและควบคมทรงตน โดยดแล ตดกงขำงทงอกจำกตนหลกออกใหหมดรวมทงตองมดเถำใหเลอยขนตงตรงอยตลอดเวลำ หลงจำกตนเจรญถงคำงแลว ใหตดยอดบงคบใหแตกเถำใหม 3-4 กง จำกนนจดเถำ ใหกระจำยออกไปโดยรอบตนทวพนทของคำง และควรตดยอดของเถำอกครงเมอยำว พอสมควรเพอชวยใหแตกยอดมำกขน นอกจำกน หลงเกบเกยวผลผลต ควรมกำร ตดแตงกง โดยเลอกตดแตงกงทตำย กงไมสมบรณ เพอท�ำใหทรงพมโปรง และท�ำใหกง ทเหลอมกำรเจรญเตบโตไดเตมท

การเกบเกยว กำรเกบเกยวผลสกเพอบรโภคใหเกบเกยวเมอเปลอกผลเปลยนเปนสแดงผลทแกเรมสกเนอในผลมสเหลองสำมำรถใชบรโภคสดหรอแปรรปไดฟกขำวมขวผลคอนขำงเหนยวกำรเกบผลควรใชมดคมตดกรณคำงสงควรเกบดวยตะกรอและควรรองพนตะกรอดวยกระดำษหนงสอพมพกอนเพอไมใหผลช�ำเกบรกษำผลฟกขำวในตเยนควรหอกระดำษเพอลดกำรคำยควำมชนจะสำมำรถชะลอกำรสกไดประมำณ2-4สปดำห

การใชประโยชนในครวเรอน ผลฟกขำวสดแปรรปเปนน�ำฟกขำว โดยกำรน�ำเนอฟกขำวและเยอหมเมลด มำปนใหเปนเนอเดยวกน เตมน�ำเสำวรสหรอน�ำผลไมอนทมรสเปรยวลงไปตมน�ำละลำยน�ำตำลใหเดอด น�ำน�ำฟกขำวใสลงไปคนใหเปนเนอเดยวกน เมอเดอดไดทใหยกลง น�ำมำรบประทำนไดนอกจำกนยอดและผลออนน�ำไปตมเปนผกรบประทำนกบน�ำพรกแกงแคแกงสมแกงเลยงเปนตน

สมนไพรประจ�าบาน 17

การขยายพนธและการปลก มะขำมปอม ขยำยพนธโดยกำรเพำะเมลด ซงมะขำมปอมจะใหผลผลตได เมออำย7-8ปวธอนในกำรขยำยพนธไดแกวธทำบกงตอนกงหรอเสยบยอดซงจะใหผลผลตในระยะ3ปและมทรงตนไมสง มะขำมปอมมทรงพมกวำงควรเลอกพนทใหเหมำะสมหำกปลกในบำนขดหลม 50x50x50เซนตเมตรระยะปลก3x6เมตรน�ำกงพนธลงปลกกลบดนใหมดรดน�ำทนทหลงปลก

มะขามปอม Phyllanthus emblica L.

มะขำมปอม เปนไมพนบำนทสำมำรถพบเหนไดทวไป ตำมปำเบญจพรรณ ปำเตงรง และปำดบเขำ สำมำรถน�ำมำปลกเปนไมประดบทสวยงำมในบำนทมพนท มะขำมปอมเปนไมยนตนผลดใบขนำดกลำง ล�ำตนมลกษณะคดงอ เปลอกสน�ำตำลเทำ ใบคลำยใบมะขำม ผลกลม ผลออนจะมสเขยวออน เมอแกจะเปนสเขยวอมเหลอง เนอฉ�ำน�ำ รบประทำนไดทนท มรสฝำดเปรยวช มคอ ผลมะขำมปอมมสรรพคณ ทำงสมนไพรใชลดไขขบปสสำวะชวยระบำยบ�ำรงหวใจน�ำคนผลสดมปรมำณวตำมนซ สงกวำน�ำสมคนประมำณ20เทำในปรมำณทเทำกน

กรมสงเสรมการเกษตร18

การดแลรกษา กำรใหน�ำเมอปลกใหมๆรดน�ำวนเวนวนเมอเขำเดอนท2รดน�ำวนเวน2วนหรอสงเกตดควำมชนของหนำดนทโคนกำรใหปยควรใหปยอนทรยปละ2ครงกำรก�ำจดศตรพชควรใชวธธรรมชำตเชนใชสำรสกดจำกสะเดำยำสบเปนตนสวนกำรก�ำจดวชพชใชกำรถอนวชพชรอบๆโคนตนอยำงสม�ำเสมอ

การเกบเกยว มะขำมป อม จะออกดอกในช วง เดอนมกรำคม-กมภำพนธ ตดผลในชวงเดอนมนำคม-เมษำยน ผลจะแกและเกบไดในชวงเดอนพฤศจกำยน-ธนวำคม เกบผลแกจด ดจำกสผลเปลยนเปนเหลองใสกดเมลดดขำงในจะเปนสน�ำตำลเขม

การใชประโยชนในครวเรอน ผลมะขำมปอมน�ำมำรบประทำนสดแกไอชมคอหรอน�ำมะขำมปอมแหง1ลกแชน�ำ1แกวทงไวตลอดคนรบประทำนทงเนอและน�ำในชวงทองวำงชวยบ�ำรงรำงกำยขบเสมหะนอกจำกนผลมะขำมปอมสำมำรถน�ำไปท�ำมะขำมปอมแชอมไดด

สมนไพรประจ�าบาน 19

การขยายพนธและการปลก รำงจด ขยำยพนธดวยเมลดหรอใชเถำแกปกช�ำ เลอกพนทดนรวนปนทรำย มควำมชมชนสงตองกำรแสงแดดปำนกลำง กอนท�ำกำรปลกควรท�ำคำงปลกอำจใชคำงปนหรอคำงไมกไดน�ำเถำแกรำงจด ทมควำมสมบรณ มตำประมำณ 5-6 ตำ ยำวประมำณ 20-30 เซนตเมตร มำปกช�ำ ในหลม ๆ ละ 2-3 ตน กลบดนทโคนใหแนน และคลมตำขำยพรำงแสง 50 เปอรเซนตรดน�ำใหชม

รางจด Thumbergia lourifolia L. indl.

รำงจด“รำชำแหงกำรถอนพษ”เปนไมเถำเลอยเนอแขงขนำดกลำงลกษณะใบ ใหญหนำเปนใบเดยวรปไขปลำยเรยวแหลมขอบใบมสวนหยกเลกนอยผวเรยบเปนมนดอกของรำงจดเปนรปปำกแตรสมวงออกทปลำยกง รำงจดชอบดนปนทรำย มสรรพคณถอนพษเบอเมำพษไขแกรอนในกระหำยน�ำ

กรมสงเสรมการเกษตร20

การดแลรกษา รำงจดตองกำรน�ำในชวงเรมปลกมำกกวำชวงอนๆหลงจำกนนมกำรใหน�ำบำง ในชวงฤดแลง กำรใหปยควรใหปยอนทรย รอบโคนตนทก ๆ 6 เดอน ตดแตงเถำ โดยตดยอดทงกจะแตกยอดขนมำใหมกำรท�ำคำงอำจเลอกท�ำคำงปนคำงไมท�ำเปนซม หรอปลกรมรว คำงรำงจดควรมขนำดใหญ เนองจำกรำงจดเปนไมเถำขนำดกลำง และ มกำรเจรญเตบโตเรว

การเกบเกยว กำรปลกโดยใชเมลดจะสำมำรถเกบเกยวเมออำยประมำณ 1 ป ถำปลกโดยใช เถำแกปกช�ำเกบเกยวเมออำยประมำณ5-6เดอน วธกำรเกบเกยว เกบใบกอนจงเกบเถำ โดยเกบใบทเจรญเตบโตเตมท เกบเถำขนำดเสนผำศนยกลำง0.5เซนตเมตร

การใชประโยชนในครวเรอน รำกหรอใบรำงจด น�ำมำโขลกใหแหลกผสมน�ำซำวขำวคนเอำแตน�ำใชดม ใบรำงจดผงลมใหแหง ชงกบน�ำรอน ดมตำงน�ำเปนกำรลำงพษออกจำกรำงกำย

สมนไพรประจ�าบาน 21

การขยายพนธและการปลก วำนหำงจระเข ขยำยพนธโดยกำรแยกหนอ ขนำดหนอสง 10-15 เซนตเมตร กำรปลกในแปลง ควรเตรยมแปลงใหดนรวนซย ชอบดนทรำย อำจยกรองแปลงใหสง เหนอกวำระดบดนปกตเพอใหระบำยน�ำไดด โดยท�ำแปลงกวำงประมำณ 1 เมตร ตำมควำมยำวของพนทขดหลมลก10-20เซนตเมตรใสปยคอกเลกนอยน�ำตนวำนหำงจระเข ลงปลก ระยะปลกระหวำงตน 50 เซนตเมตร ระหวำงแถว 70 เซนตเมตร กำรปลก ในภำชนะใชภำชนะขนำดเสนผำศนยกลำง10-12นวสวนผสมของดนปลกดน1สวนทรำย1สวนปยคอก1สวน

วานหางจระเข Aloe vera L. Burm. f.

วำนหำงจระเข เปนพชลมลก ล�ำตนสน ใบยำวอวบน�ำ ปลำยใบแหลมขอบใบหยกและมหนำมผวใบสเขยวและอำจมรอยกระสขำวสำมำรถปลกไดงำยตองกำรน�ำมำก ดนระบำยน�ำไดดไมชอบน�ำขงจะท�ำใหรำกเนำชอบแดดร�ำไรปลกไวประจ�ำบำนนอกจำกจะใชประดบตกแตงเพอควำมสวยงำมแลวภำยในใบวำนหำงจระเขมวนซงสำมำรถรกษำอำกำรเบองตนของแผลไฟไหมน�ำรอนลวกอกเสบและแผลเรอรงในกระเพำะอำหำรไดดวำนหำงจระเขเปนสวนประกอบในเครองส�ำอำงและเครองดมสขภำพ

กรมสงเสรมการเกษตร22

การดแลรกษา กำรใหน�ำวำนหำงจระเขควรรดน�ำแบบเปนฝอยกระจำยสม�ำเสมอและพอเพยง ใสปยคอกเดอนละครง ปองกนโรคโคนเนำจำกเชอรำ โดยลดกำรใหน�ำปรมำณมำก อยำใหน�ำทวมขงหรอไมควรปลกซ�ำในทเดมหลำยๆครง

การเกบเกยว ว ำนหำงจระเข เกบเกยวใบสดหลงปลก 6-8 เดอน เกบใบลำงขนไป โดยสงเกตเนอวนทโคนใบดำนในเตม และลำยทใบลบหมดแลว ระวงอยำใหใบช�ำ เกบเกยวไดปละ8ครง

การใชประโยชนในครวเรอน ✤ รกษำแผลไฟไหม และน�ำรอนลวก ใหเลอกใชใบลำงสด ลำงน�ำใหสะอำด ปอกเปลอกสเขยวออกลำงน�ำยำงสเหลองออกใหหมดเพรำะอำจจะระคำยเคองผวหนงและท�ำใหมอำกำรแพได ขดเอำวนใสปดพอกบรเวณแผล หรอฝำนเปนแผนบำงปดแผลพนดวยผำพนแผลทสะอำดเปลยนวนละ2ครงเชำเยนจนกวำแผลจะหำย ✤ บ�ำรงเสนผม ใชวนจำกใบสดชโลมบนเสนผม เพรำะวนของวำนหำงจระเข ท�ำใหรำกผมเยนเปนกำรชวยบ�ำรงตอมทรำกผมใหมสขภำพดนอกจำกนนยงชวยรกษำแผลบนหนงศรษะ ✤ รบประทำนเปนอำหำร สขภำพ โดยน�ำใบมำลอกเปลอก ออกใหเหลอวน น�ำมำลำงยำงออกตม รบประทำนผสมน�ำเชอม เปนของหวำนเยน

สมนไพรประจ�าบาน 23

การขยายพนธและการปลก หญำหนวดแมว ขยำยพนธโดยกำรปกช�ำ ตดกงแกหรอปำนกลำง ควำมยำว1-2คบเลอกเอำจำกยอดตรงดกวำยอดขำงไมตองเดดใบออกปกช�ำในแปลงหรอถงช�ำประมำณ10-15วนจงยำยปลก หญำหนวดแมว สำมำรถปลกลงแปลงหรอปลกในภำชนะไดด ควรเลอกพนท แดดไมจด เตรยมใหดนรวนซย รองพนหลมดวยปยคอก หำกปลกในแปลงใชระยะปลก

หญาหนวดแมว Orthosiphon aristatus (Biume) Miq

หญำหนวดแมว เปนพชสมนไพรขนำดเลกทออกดอกเกอบตลอดป ปลกงำยเจรญเตบโตเรว เปนไมประดบทสวยงำม มดอกสขำวสวย เกสรตวผยนยำวออกมำ นอกกลบดอกท�ำใหมลกษณะคลำยหนวดแมวหญำหนวดแมวจดเปนพชในกลมเดยวกนกบกะเพรำและโหระพำ มล�ำตนและกงออนเปนสเหลยมมสน�ำตำลหรอสมวงแดง ตนมควำมสงประมำณ0.3-0.8 เมตรลกษณะของใบเปนรปขำวหลำมตดมขอบใบหยกเปนจกคลำยฟนเลอย แผนใบบำงเปนสเขยวเขม ปลำยใบเรยวแหลม หญำหนวดแมว มสรรพคณในกำรขบปสสำวะและชวยขบนวในทำงเดนปสสำวะหรอในไต

กรมสงเสรมการเกษตร24

ระหวำงตน 30 เซนตเมตร ระหวำงแถว 60 เซนตเมตร เมอยำยปลกแลวรดน�ำทนท และควรท�ำรมใหประมำณ 7 วน กจะตงตวได หำกปลกในภำชนะใหใชภำชนะขนำด เสนผำศนยกลำง 10-12 นว สวนผสมของดนปลก ดน 2 สวน ทรำย 1 สวน ปยคอก 1สวนแกลบเผำ1สวน

การดแลรกษา กำรใหน�ำ ใหสงเกตควำมชมชนในดนหำกยงชมชนอยกยงไมจ�ำเปนตองใหน�ำ ดใหดนมควำมชมชนสม�ำเสมอใหปยคอกหลงจำกเกบเกยวเพอเรงยอดใหมใหเกดเรวขนหลงใสปยควรตดแตงทรงพมเพอใหหญำหนวดแมวแตกยอดใหม

การเกบเกยว หญำหนวดแมวใชสวนยอดเปนยำสมนไพรแตจะไมใชดอกโดยระยะเกบเกยว ทเหมำะสม ควรเกบในชวงทหญำหนวดแมวก�ำลงออกดอก อำยประมำณ 3 เดอน เพรำะจะเปนชวงทมสำรส�ำคญควรเกบเกยวเวลำเชำ วธกำรเกบเกยวเลอกตนทแขงแรงดไดจำกใบสเขยวเขมเปนมนใบใหญแขงหนำไมออนหอยลงล�ำตนอวบตรงเหลยมของล�ำตนมสมวงแดงเขมเดดตรงสวนยอดของล�ำตนยำวประมำณ1คบ

การใชประโยชนในครวเรอน วธท�ำชำหญำหนวดแมวไวรบประทำนในครวเรอน ใหใชสวนยอดซงมกำนและ ใบออน2-3ใบน�ำมำหนเปนทอนสนๆ ตำกแดดใหแหง ใช 4 กรม ชงกบน�ำรอน 750 มลลลตร ปดฝำทงไว 5-10นำทดมขณะรอนๆวนละ3ครงกอนอำหำรและตองดมน�ำตำมมำกๆ ขอควรระวง ไมควรใชรวมกบยำแอสไพรนเพรำะสำรจำกหญำหนวดแมวจะสงเสรมใหยำจ�ำพวกแอสไพรนไปจบกลำมเนอหวใจมำกขนและเปนอนตรำยตอรำงกำยได

สมนไพรประจ�าบาน 25

การขยายพนธและการปลก อญชน ขยำยพนธดวยเมลด เมลดอญชนงอกงำย สำมำรถน�ำเมลดไปปลกใน บรเวณทเตรยมไวไดเลย เตรยมดนในบรเวณทจะปลกใหรวนซย หยอดเมลดลงใน

อญชญ Hibicus subdariffa L.

อญชน เปนไมทสวนใหญรจกกนด นยมปลกตำมรมรวใหเลอยปกคลม มดอก ทมสสนสวยงำม อญชนสำมำรถปลกไดทกภำคทวประเทศ เปนไมทปลกงำย สำมำรถ เตบโตไดในสภำพแวดลอมทหลำกหลำย อญชนมลกษณะเปนไมเลอยเนอออน ใชยอด เลอยพนดอกมทงชนดทเปนดอกชนเดยวซงมสน�ำเงนครำมและดอกซอนซงมทงดอกสขำว และสมวงออกดอกเกอบตลอดปสำมำรถน�ำไปใชประโยชนไดหลำยสวนทงดอก เมลด และรำก ดอกอญชนมสำรแอนโธไซยำนน ซงชวยตำนอนมลอสระและเสรมสรำง ภมตำนทำนในรำงกำย ใชเปนเครองดม ผสมในอำหำรหรอขนมเพอใหเกดสสนสวยงำม ใชเปนสวนผสมในกำรผลตแชมพเพอชวยปองกนและหยดผมรวง ชวยใหผมดกด�ำ เมลดมสรรพคณเปนยำระบำยออน ๆ รำกใชเปนยำขบปสสำวะ ยำระบำยนยมใช รำกอญชนชนดดอกขำว

กรมสงเสรมการเกษตร26

พนททเตรยมไว หลมละ 2-3 เมลด ใหมระยะหำงตำมควำมเหมำะสมท�ำคำงหรอซม ใหอญชนเลอยเกำะสงประมำณ1.20-1.50เมตรคำงควรมควำมแขงแรงอำจใชไมรวกปกสำมเสำแบบคำงถวฝกยำวกได

การดแลรกษา กำรใหน�ำใหน�ำโดยสงเกตควำมชมชนในดนหำกยงชมชนอยกยงไมจ�ำเปนตองใหน�ำและในชวงฤดฝนอำจไมตองใหทกวนดใหดนมควำมชมชนสม�ำเสมอเพอใหออกดอกไดตลอดปตดแตงกงทแหงทงเสมอควรใหปยอนทรยประมำณปละ2ครงก�ำจดศตรพชโดยวธธรรมชำตเชนใชสำรสกดจำกสะเดำยำสบเปนตน

การเกบเกยว ดอกอญชน ควรเกบเกยวในชวงเชำ เกบเกยวดอกทบำนเตมท เกบเกยว แบบประณตไมใหช�ำและสะอำด ดอกอญชนตำกแหงโดยผงลม หรอตำกแดดตอนเชำ ไมใหถกแสงโดยตรง

การใชประโยชนในครวเรอน กำรท�ำน�ำอญชนรบประทำนในบำนโดยน�ำ ดอกอญชนสดประมำณ 100 กรม น�ำมำลำงน�ำ ใหสะอำด แลวใสหมอ เตมน�ำเปลำ 2 ถวย น�ำไปตมจนเดอดปดฝำทงไวประมำณ 3นำทแลวกรอง ดอกอญชนออกจำกหมอ ใสน�ำเชอมเพมตำม เหมำะสม

สมนไพรประจ�าบาน 27

บรรณานกรม

กรมสงเสรมกำรเกษตร.2545. สมนไพรนำร.โรงพมพชมนมสหกรณกำรเกษตรแหงประเทศไทยจ�ำกด.

กรมสงเสรมกำรเกษตร.2556.องคควำมรเพมประสทธภำพกำรผลตสกำรเปน smart officer สมนไพรและ

เครองเทศ.

มลนธสขภำพไทย.2554.ปลกยำรกษำปำ 1 คมอกำรปลกสมนไพรเพอเศรษฐกจชมชน.บรษททควพจ�ำกด.

มลนธสขภำพไทย.2555.ปลกยำรกษำปำ 2 คมอกำรปลกสมนไพรเพอเศรษฐกจชมชน.บรษททควพจ�ำกด.

สถำบนกำรแพทยแผนไทย.2553.คมอกำรปลกสมนไพรทเหมำะสม.โรงพมพองคกำรสงเครำะหทหำรผำนศก.

สทธชยปทมลองทอง.2556.สดยอดยำมหศจรรย ผกพนบำนตำนโรค ฟกขำว มะเขอพวง.ส�ำนกพมพfeelgood.

วธกำรปลกบวบก.2558.สบคนจำกhttp://alangcity.blogspot.com/2013/02/blog-post_7.html

อญชนสรรพคณและประโยชนของดอกอญชน30ขอ.2558.สบคนจำกhttp://frynn.com/%E0%B8%AD%

E0%B8%B1%E0%B8%8D%E0%B8%8A%E0%B8%B1%E0%B8%99/

มะขำมปอมสรรพคณและประโยชนของมะขำมปอม47ขอ.2558.สบคนจำกhttp://frynn.com/%E0%B8

%A1%E0%B8%B0%E0%B8%82%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B8%9B%E0%B9%89%E0%B

8%AD%E0%B8%A1/

มะขำมปอมสมนไพรทไมควรมองขำม.2558.สบคนจำกhttp://www.doctor.or.th/article/detail/1901

ขมนชนแกโรคกรดไหลยอนได.2558.สบคนจำกhttp://www.oknation.net/blog/print.php?id=519519

กระเจยบแดง.2558.สบคนจำกhttp://บำนพอเพยง.blogspot.com/2014/02/blog-post_8016.html

สมนไพรกระถำง.2558.สบคนจำกhttp://www.tungsong.com/samunpai/Gratan/Gratan.html

วำนหำงจระเข.2558.สบคนจำกhttp://www.rspg.or.th/plants_data/herbs/herbs_17_3.htm

วำนรำงจด.2558.สบคนจำกhttp://natres.skc.rmuti.ac.th/WAN/data/lang-jud.htm

หญำหนวดแมว. 2558. สบคนจำก http://thaiherbal.org/%e0%b8%ab%e0%b8%8d%e0%b9%89%e

0%b8%b2%e0%b8%ab%e0%b8%99%e0%b8%a7%e0%b8%94%e0%b9%81%e0%b8%a1%

e0%b8%a7/159

ชมเหดเทศ.2558.สบคนจำกhttp://frynn.com/%E0%B8%8A%E0%B8%B8%E0%B8%A1%E0%B9%80

%E0%B8%AB%E0%B9%87%E0%B8%94%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%A8/

http://it.doa.go.th/pibai/pibai/n16/v_11-dec/korkui.html

พชรน สงศร.ฟกขำว พชพนบำนคณคำสงเพอสขภำพ. 2558. สบคนจำก http://ag2.kku.ac.th/kaj/PDF.

cfm?filename=01-Patcharin.pdf&id=617&keeptrack=38

ฟกขำว พชสรำงรำยได. 2558. สบคนจำก http://www.ndoae.doae.go.th/ndoae_article57/ndoae_

article57_006.html

กรมสงเสรมการเกษตร28

เอกสารค�าแนะน�าท 8/2558 สมนไพรประจ�าบานทปรกษานำยโอฬำรพทกษ อธบดกรมสงเสรมกำรเกษตรนำยสรพลจำรพงศ รองอธบดกรมสงเสรมกำรเกษตร ฝำยบรหำรนำยไพรชหวงด รองอธบดกรมสงเสรมกำรเกษตร ฝำยวชำกำรนำยสงกรำนตภกดคง รองอธบดกรมสงเสรมกำรเกษตร ฝำยสงเสรมและฝกอบรมนำงสกญญำอธปอนนต ผอ�ำนวยกำรส�ำนกพฒนำกำรถำยทอดเทคโนโลยนำงอรสำดสถำพร ผอ�ำนวยกำรส�ำนกสงเสรมและจดกำรสนคำเกษตร

เรยบเรยง นำงภสรำชวประดษฐ ผอ�ำนวยกำรกลมสงเสรมพชสมนไพรและเครองเทศนำงสำวพรพมลศรกำร นกวชำกำรเกษตรช�ำนำญกำรนำงสำวปรำรถนำไปเหนอ นกวชำกำรเกษตรปฏบตกำรกลมสงเสรมพชสมนไพรและเครองเทศส�ำนกสงเสรมและจดกำรสนคำเกษตรกรมสงเสรมกำรเกษตร

จดท�านำงอมรทพยภรมยบรณ ผอ�ำนวยกำรกลมพฒนำสอสงเสรมกำรเกษตรนำงอบลวรรณอำรยพงศ นกวชำกำรเผยแพรช�ำนำญกำรนำงสำวอ�ำไพพงษเกำะเทยน นกวชำกำรเผยแพรช�ำนำญกำรกลมพฒนำสอสงเสรมกำรเกษตรส�ำนกพฒนำกำรถำยทอดเทคโนโลยกรมสงเสรมกำรเกษตร