หนวยท ๓ประเพณไทย

ความหมายของประเพณ

หมายถง ระเบยบแบบแผนการปฏบตทเหนวาด หรอเปนทยอมรบของคนสวนใหญในสงคม และถอปฏบตสบตอกนมา เชน ประเพณการเกด ตาย ประเพณแหเทยนเขาพรรษา เปนตน

สาเหตของความแตกตางของประเพณไทยม ๓ ประการคอ

๑. สงแวดลอมทางภมศาสตร เชน ภมประเทศ ดนฟาอากาศ ทรพยากรธรรมชาต เปนตน

๒. สงแวดลอมทางวฒนธรรม เชน ภาษา ศาสนาการละเลน

๓. สงแวดลอมทางสงคม เชน การอยรวมกน มหนาทและบทบาท และการปรบตวทางสงคม

ประเภทของประเพณไทยม ๓ ประเภท

๑. จารตประเพณ หรอกฎศลธรรม คอกฎขอบงคบของสงคม ถาใครฝาฝนถอวาเปนความผด ชว เชน การแสดงความกตญญกตเวทขอลกตอพอแม มเพศสมพนธกอนแตงงาน เปนตน

๒. ขนบประเพณ คอ ประเพณทมระเบยบแบบแผนก าหนดไวอยางชดเจน หรอโดยการรกนเองวาควรปฏบตกนอยางไร เชน เชน ประเพณไหวคร ประเพณแหนางแมว

๓. ธรรมเนยมประเพณ คอแนวทางการปฏบตในชวตประจ าวน ผใดละเมดจะถกลงโทษไมรนแรงจรงจง เชน ถกนนทา สวนมากธรรมเนยนประเพณเปนเรองทเกยวกบมารยาททางสงคม เชน การแตงกายโป จะถกซบซบนนทา ไมอาบน ากลนตวแรง จะถกแสดงอาการรงเกยจ เปนตน

ลกษณะของประเพณไทยทส าคญ ๆสามารถแบงเปน ๓ ประเภท

๑. ประเพณสวนบคคลหรอประเพณเกยวกบชวตเปนประเพณทสงเสรมใหชวตมความเปนสรมงคลตงแตเกดจนตาย เชน

ประเพณการเกด มขนตอนดงน

๑. การอยไฟและเขากระโจม เพอใหมดลกแหงและเขาอไดเรว

๒. พธท าขวญวน เมอทารกมอายได ๓ วน มวตถประสงคใหเลยงงาย ไมเจบปวย

๓. พธโกนผมไฟ เมออายครบ ๑ เดอน วตถประสงคเพอใหโตงายโตไว

๔. พธน าเดกลงเปล โดยเตรยมขาวตอก ขาวเปลอก ถวเขยว เมลดงา ฟก หนบด แมวคราว สมดดนสอ มะพราวงอก ๒ ผล

๕. พธโกนผมจก เปนพธทแสดงใหเดกรวาตนเตบโตเปนหนมสาวแลว โดยเดกหญงอาย ๑๑ ป ชายอาย ๑๓ ป ในราชส านกเรยกพธโกนจกวา “พธโสกณต”

ประเพณการบวช

คณสมบตของผอปสมบท

๑. ไมเปนโรคเรอน ฝ กลาก ลมบาหม หด

๒. มอวยวะไมครบ ไมสมประกอบ พการ แกหงอม

๓. คนมหนสน มคดคาง

๔. ไดรบอนญาตจากบดามารดา ภรรยา หรอราชการ

๕. คนลกเพศ คนฆาบดามารดา ภกษผเคย ปราชก

ประเพณการบวช มขนตอน ดงน

วนสกดบ ท าขวญนาค เพอใหนาคระลกถงพระคณของบดามารดา

๑. เดนรอบอโบสถ ๓ รอบ

วนอปสมบท เรมจาก

๒. วนทาเสมา

๓. มารดาบดาจงนาคเขาโบสถ

๔. กราบผใหญรบผาไตร

๕. กราบพระกลาวขอบรรพชา

๖. พระอปชฌายสวมองสะและไปครองผา

๗. ขอสรณะ ขอศล และรบบาตร

๘. พระอาจารยสวดอนตรายกธรรม

๙. ขออปสมบทตอพระอปชฌาย

๑๐. พระสวดกรรมวาจาอปสมบท

๑๑. พระอปชฌายบอกอนศาสน

ประเพณการแตงงาน มขนตอน ดงน

๑. ทาบทาม เถาแกเปนผทาบทาม

๒. ตกลงเรองสนสอด นดวนหมนตามฤกษ

๓. พธหมน เปนการแสดงถงการจบจอง ในกรณทฝายชายผดสญญา ฝายหญงสมารถยดของหมนได แตถาฝายหญงผดสญญาตองคนของหมนใหฝายชาย

๔. วนแตงงาน เรมจากตอนเยนกอนวนงาน มพธเลยงพระฉลองเรอนหอ

วนแตงงาน ตอนเชาท าบญตกบาตร

แหขนหมาก

รวมสนสอดทองหมน

เลยงพระ

รดน าสงข

กราบผใหญ ผใหญใหศลใหพรพรอมเงนขวญถง

เลยงฉลองสมรส

พธปทนอนและเรยงหมอน สงตวเขาหองหอ

ประเพณการตาย มขนตอน ดงน

บอกหนทางใหผใกลตาย

เมอผตายตายใหจดเทยนขผง

อาบน าศพ แตงตว รดน า

ปดหนา มดตราสง น าศพลงหบ

น าศพไปวด หรอสวดศพทบาน

พระสวดอภธรรม

เผาศพ

เกบกระดก

ท าบญ ๕๐ วน หรอ ๑๐๐ วน

ประเพณการท าบญตกบาตร มขนตอน ดงน

๑. เตรยมอาหาร คาวหวาน โดยตองเวนอาหารทตองหามไมน ามาปรงเพอถวายพระ

เนอมนษย เนอชาง เนอมา เนอสนข เนอง

เนอสงโต เนอเสอโครง เนอเสอเหลอง เนอเสอดาว เนอหม

๒. นงกระหยงเทา ตงจตอธษฐานวา “สทนนง วะตะเม ทานะ อาสะวกขะยาวะหง” หรอลงทายดวย นพพานะปจจะโยโหต

๓. การตกบาตรตองระวงไมใหทพพถกบาตร และไมตกขาวนอยจนคลายตระหน

๔. นงกระหยง กลาวค าอธษฐานรบพรวา “นตถ เม สะระณง อญญง สงโฆ เม สะระนง วะรง เอเตนะ สจจะวชเชนะ โสตถ เม โหต สพพะทานง”

๕. กรวดน า กลาววา “ อทงเม ญาตนง โหต สขตา โหต ญาตะโย”

๒. ประเพณเกยวกบสงคม เปนประเพณทมก าหนดเวลาแนนอน โดยใชลกษณะทางภมอากาศเปนสงก าหนด เพอสงเสรมใหคนในสงคมมความสนกสนาน สามคค เชน ประเพณวนสงกรานต

ประเพณแหเทยนเขาพรรษา

ประเพณลอยกระทง เปนตน

๓. ประเพณเกยวกบศาสนา เปนประเพณทเกยวกบวนส าคญทางพระพทธศาสนา มวตถประสงคเพอใหพทธศาสนกชนระลกถงพระพทธ พระธรรมและพระสงฆเชน

วนวสาขบชา ตรงกบวนขน ๑๕ ค าเดอน ๖ มความส าคญคอ เปนวนตรงกบวนทพระพทธเจา๑. ประสต ๒. ตรสร ๓. ปรนพพาน

วนอาสาฬหบชา ตรงกบวนขน ๑๕ ค าเดอน ๘ มความส าคญคอ ๑. เปนวนทพระพทธเจาทรงแสดงปฐมเทศนาใหปญจวคคยฟง

๒. อญญาโกณฑญญะมดวงตาเหนธรรมขออปสมบท

๓. พระรตนตรยครบองค ๓ พระพทธ พระธรรม พระสงฆ

วนมาฆบชา ตรงกบวนขน ๑๕ ค าเดอน ๓ มความส าคญคอ ๑. เปนวนทพระอรหนตจ านวน ๑,๒๕๐ รปรวมกนโดยมไดนดหมาย

๒. พระอรหนตเหลานนลวนเปนเอหภกขอปสมปทา

๓. พระจนทรเสวยมาฆฤกษ

๔. พระพทธเจาทรงแสดงโอวาทปาฏโมกข สรปหวใจของพระพทธศาสนา คอ ละชว ท าด ท าจตใหบรสทธ

วนอฏฐมบชา ตรงกบวนแรม ๘ ค าเดอน ๖ มความส าคญคอ เปนวนตรงกบวนถวายพระเพลงพระบรมศพของพระพทธเจา

การถวายภตตาหาร เปนประเพณการท าบญเลยงพระ โดยการนมนตพระมาเจรญพระพทธมนตส าหรบพธมงคล

หลกปฏบตในการถวายภตตาหาร มดงน๑. จดเตรยมสถานท

๒. เมอพระสงฆมาถงพธ นมนตนงบนอาสนะทจดไว

๒. ประเคนเครองรบของ น ารอน น าเยน

๓. เจาภาพจดเทยน ธป

๔. อารธนาศล และรบศล อาราธนาพระปรตร

๕. ประนมมอฟงพระสงฆเจรญพระพทธมนต

๖. เมอพระสงฆเรมสวดบท อเสวนา จ พาลานง ใหเจาภาพจดเทยนน ามนตแลวถวายพระสงฆ

๗. พระสงฆเจรญพทธมนตเสรจ ถวายภตตาหาร

๘. ถวายเครองไทยธรรม

๙. กรวดน าและอนโมทนา

๑๐. รบการพรมน ามนต

๑๑. สงพระสงฆกลบ

๑๑. สงพระสงฆกลบ

สวนงานอวมงคลเปลยนจากเจรญพระพทธมนตเปนสวดพระพทธมนต

๔. ประเพณทองถน เปนประเพณทคนในชมชน หมบานได รวมแรงรวมใจกนจดขนตามลกษณะทางภมศาสตรของทองถนนน ๆ และถอปฏบตสบทอดตอกนมาเปนเวลานาน มวตถประสงคเพอพบปะสงสรรค โดยแบงตามภาคตาง ๆ ดงน

ลกษณะประเพณทองถน มดงนภาคเหนอ ประเพณยเปง เปนการลอยโคมในงานประเพณลอยกระทง จงหวดเชยงใหม เพอเปนการขอขมาตอพระแมคงคา

ประเพณปอยสางลอง หรอบวชลกแกว จงหวดแมฮองสอน จดชวงเดอนมนาคม-เมษายน เปนการบรรพชาเณร เพราะเชอวาการบวชเณรไดบญมาก

ประเพณอมพระด าน า จงหวดเพชรบรณ จดใหมในวนสารทไทย เพอความเปนสรมงคลและอดมสมบรณ

ภาคกลางประเพณตกบาตรดอกไม หรอเรยกวา ดอกเขาพรรษา จงหวดสระบร จดชวงเขาพรรษา เพราะดอกเขาพรรษาจะมชวงเดยวคอกอนเขาพรรษา วตถประสงคเพอบชาลอยพระพทธบาท

ประเพณวงควาย จงหวดชลบร จดขนกอนวนออกพรรษา ๑ วน วตถประสงคเพอความสนกสนาน

ภาคอสานประเพณผตาโขน จงหวดเลย จดชวงเดอน ๗ เปนงานประเพณบญใหญทเรยกวา บญผะเหวด หรองานบญหลวง เปนประเพณการละเลนเพอความสนกสนาน

ประเพณบญบงไฟพญานาค จงหวดหนองคายจดวนขน ๑๕ ค าเดอน ๑๑ วนออกพรรษา

ประเพณแหเทยนเขาพรรษา จงหวดอบลราชธาน จดขนกอนวนเขาพรรษา ๑ วน มวตถประสงคเพอถวายตนเทยนเปนพทธบชาในชวงเขาพรรษา

ภาคใตประเพณชกพระ จงหวดสราษฎรธาน จดในชวงวนออกพรรษา มวตถประสงคเพอความเปนสรมงคล

ประเพณแขงเรอกอและ จงหวดนราธวาส จดชวงเดอนกนยายน วตถประสงคเพอความสนนสนาน

ประเพณบญเดอนสบ จงหวดนครศรธรรมราช จดชวงเดอน ๑๐ มวตถประสงคเพอท าบญอทศสวนกศลใหกบญาตผลวงลบ

จบสวสด