มหาอุทกภัยปี ๒๕๕๔ : มุมมองของนักภูมิศาสตร์ · ๑88 มหาอุทกภัยปี ๒๕๕๔ :

The Journal of the Royal Institute of ThailandVol. 37 No. 4 Oct-Dec 2012

มหาอทกภยป ๒๕๕๔ : มมมองของนกภมศาสตร*

มนส สวรรณภาคสมาชก ส�านกธรรมศาสตรและการเมอง

ราชบณฑตยสถาน

บทคดยอ

มหาอทกภยป ๒๕๕๔ ถกจดวาเปนภยธรรมชาตทมความรนแรงและสรางความเสยหาย

มากทสดในรอบกวา ๕๐ ปทผานมา ความเสยหายดงกลาวมไดจ�ากดอยทภาคเกษตรกรรมซงเปน

ภาคเศรษฐกจหลกของประเทศเทานน แตไดครอบคลมไปถงภาคอตสาหกรรมและภาคครวเรอน

หลายคนอาจคดและเขาใจวาสาเหตส�าคญของวกฤตการณและความเสยหายครงนคอพายหมนนก

เตน (Nock-ten) ความจรงยงมอกหลายสาเหตทวเคราะหไดวานาจะมสวนสรางผลกระทบดวย

เชนกน

บทความนเปนบทวเคราะหในมมมองของนกภมศาสตรทเกยวของกบการเกดมหาอทกภย

บรบทของสถานการณน�าทวมใหญประกอบดวยสภาพการณ ความขดแยง และความเสยหายจะถก

น�าเสนอในสวนแรก จากนนเหตปจจยทท�าใหเกดมหาอทกภย บทวเคราะห รวมทงขอเสนอแนะใน

การทจะแกไขและบรรเทาปญหาจะถกน�าเสนอตอไปตามล�าดบ

ค�ำส�ำคญ: มหาอทกภยป ๒๕๕๔, เหตปจจย, ผลกระทบ, การแกไขและบรรเทา

* บรรยายในการประชมส�านกธรรมศาสตรและการเมอง ราชบณฑตยสถาน เมอวนพธท ๖ มถนายน พ.ศ. ๒๕๕๕

ความน�า สภาพการณและสถานการณของโลกในปจจบนมวกฤตการณหลาย ๆ อยางทท�าใหประชาชนในทกประเทศตองวตกกงวล นอกเหนอจากวกฤตการณทางการเมองทยงคงมความขดแยงระหวางประเทศปรากฏอย และภาวะถดถอย รวมทงความไมมนคงทางเศรษฐกจในภมภาคตาง ๆ ของโลกแลว ทมความส�าคญไมยงหยอนไปกวากนคอวกฤตการณดานสงแวดลอม ถาไมนบรวมการเปลยนแปลงบรรยากาศของโลก (global climatic changes) ซงทกชาตทกภาษาตางประสบกนอยโดยถวนหนาแลว ขาวสารขอมลเกยวกบสงแวดลอมในรปแบบของภยพบตประเภทตาง ๆ เปนตนวา แผนดนไหว พายถลม ภยแลง และน�าทวมในหลายประเทศยงปรากฏใหไดเหนและไดรบทราบอยอยางตอเนอง ออสเตรเลยดจะเปนประเทศทประสบกบวกฤตการณดานสงแวดลอมคอนขางมาก เมอเทยบกบประเทศอนในเชงของประเภทภยพบต ใน ค.ศ. ๒๐๑๑ ออสเตรเลยประสบกบอทกภย ไฟปา และภยแลงกระจายแตกตางกนไปตามกาละและเทศะ

๑87มนส สวรรณ

วารสารราชบณฑตยสถานปท ๓๗ ฉบบท ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๕

ประเทศญปนประสบภยจากคลนสนาม (tsunami) ในขณะทประเทศอนโดนเซยและฟลปปนสประสบกบภยจากภเขาไฟระเบดและวาตภยตามล�าดบ เหลานคอสวนหนงของวกฤตสงแวดลอมทเกดขนบนโลกใบนเมอปทผานมา ประเทศไทยมไดมความนอยหนาประเทศอนใดในโลก เมอพจารณาในประเดนของภยพบตทางธรรมชาต (natural hazards) แมทตงของประเทศไทยจะไมไดอยในเขตรอยเลอนใหญของแผนเปลอกโลก (plate tectonic) แตกมท�าเลทอยไมไกลนกจากแนวรอยเลอนในมหาสมทรอนเดย ดวยเหตน ภยพบตจากแผนดนไหวจงเกดขนอยเนอง ๆ แมจะไมมผลกระทบอยางรนแรงกตาม กรณของการเกดภยพบตจากความแหงแลงและน�าทวมดจะเปนเรองปรกตและธรรมดาส�าหรบประเทศไทย ทงนเพราะทตงของประเทศอยในเขตอากาศแบบมรสมและมลกษณะภมประเทศทเปนทงภเขา ทสง ทราบน�าทวมถง และบรเวณทเปนชายฝงทะเล ท�านองคลายกนต�าแหนงของประเทศไทยซงตงอยในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต แมจะไมไดเปนเสนทางผานโดยตรงของพายหมนทกอตวในทะเลจนใตเหมอนประเทศฟลปปนสและเวยดนาม แตเรากไดรบอทธพลจากพายอยเปนประจ�าทกป บางปกไดรบผลกระทบแบบเบาบาง ในขณะทบางปกไดรบอทธพลอยางรนแรง สถตภยพบตทางธรรมชาตทไดเกบรวบรวมไวโดยศนยวจยการแพรกระจายของภยพบต (Center

for Research on the Epidemiology of Disasters: CRED) ซงมส�านกงานใหญอยทประเทศเบลเยยมไดแจกแจงใหเหนถงการกระจายตวของภยพบตตาง ๆ ทเกดขนในประเทศไทยระหวาง พ.ศ. ๒๕๒๖-๒๕๕๔ (ค.ศ. ๑๙8๓-๒๐๑๑) สถตตวเลขดงปรากฏในตารางท ๑ แสดงใหเหนวามภยพบตหลากหลายประเภท

ภยแลง 8 - ๒๙,๙8๒๖๐๒ ๔๒๔,๓๐๐

แผนดนไหว ๒ ๑ ๑๖ -

คลนสนาม (Tsunami) ๑ 8,๓๔๕ ๖7,๐๐7 ๑,๐๐๐,๐๐๐

อทกภย ๕๙ ๓,๓๗๘ ๓๔,๒๘๐,๕๘๑ ๔๓,๙๙๘,๗๐๘

พาย ๒8 8๔๐ ๓,๙๑๒,๕๐๓ 87๙,๐๓๙

โรคระบาด ๕ ๑๑๔ ๒,8๔๕ -

ตารางท ๑ สถตทเกยวของกบภยพบตทเกดขนในประเทศไทยระหวาง พ.ศ. ๒๕๒๖-๒๕๕๔

ประเภทภยพบต จ�านวนครง จ�านวนผเสยชวต จ�านวนผไดรบ คาความเสยหาย (ศพ) ผลกระทบ (คน) (x ๑,๐๐๐ US$)

ทมา : www.emdat.be

มหาอทกภยป ๒๕๕๔ : มมมองของนกภมศาสตร๑88


เกดขนในประเทศไทยในชวงเวลา ๒8 ป รวมทงจ�านวนครงทเกด จ�านวนผเสยชวต จ�านวนผไดรบผล กระทบ และมลคาความเสยหายของภยพบตแตละประเภท ทนาสนใจและเปนสาระทจะกลาวอภปรายในรายละเอยดตอไปส�าหรบบทความนคอ ภยพบตน�าทวม แมจะมใชภยพบตทท�าใหมผเสยชวตมากทสดในคาบ ๒8 ป แตวกฤตน�าทวมซงเกดขนถง ๕๙ ครง ไดท�าใหมผทไดรบความเดอดรอนกวา ๓๔.๒ ลานคน และมลคาความเสยหายคดเปนเงนกวา ๔ หมนลานเหรยญสหรฐ หรอคดเปนเงนไทยในปจจบนกวา ๑.๓ ลานลานบาท กถอวารนแรงทสดและเสยหายมากทสดเมอเทยบกบภยพบตอยางอนในคาบเวลาเดยวกน สถตตวเลขทนาสนใจซงรวบรวมไวโดยศนยวจยการแพรกระจายของภยพบต เกยวกบภยพบตในประเทศไทยทท�าใหมผเสยชวตมากทสด ๑๐ ล�าดบแรกในรอบทศวรรษ (พ.ศ. ๒๕๔๕-๒๕๕๕) ทผานมา คอ เกอบทงหมด (ยกเวนเฉพาะการเกดคลนสนามในภาคใต) ลวนเปนภยพบตจากน�าทวมทงสน ตวเลขการแจกแจงในตารางท ๒ ยงแสดงใหเหนดวยเชนกนวาภยพบตน�าทวมทมความรนแรงและสรางความเสยหายมากทสด คอ มหาอทกภยป ๒๕๕๔ ซงเรมขนตงแตวนท ๕ สงหาคมเปนตนมาจนถงเดอนธนวาคมของปเดยวกน ตารางท ๒ ภยพบตทท�าใหมผเสยชวตมากทสด ๑๐ ล�าดบแรกระหวาง พ.ศ. ๒๕๔๕-๒๕๕๕ ล�าดบท ภยพบต วน เดอน ป ทเกด จ�านวนผเสยชวต

๑ แผนดนไหว ๒๖ ธนวาคม ๒๕๔7 8,๓๔๕

๒ อทกภย ๕ สงหาคม ๒๕๕๔ 8๑๓

๓ อทกภย ๑๐ ธนวาคม ๒๕๕๓ ๒๕8

๔ อทกภย ๒๐ สงหาคม ๒๕๔๙ ๑๖๔

๕ อทกภย ๒๒ พฤษภาคม ๒๕๔๙ ๑๑๖

๖ อทกภย ๒๓ พฤศจกายน ๒๕๔8 ๕๕

7 อทกภย ๑๔ เมษายน ๒๕๕๐ ๓8

8 อทกภย ๑๓ สงหาคม ๒๕๔8 ๒๑

๙ อทกภย ๒๐ พฤศจกายน ๒๕๕๑ ๒๑

๑๐ อทกภย ๑๓ กนยายน ๒๕๕๑ ๑8

ทมา : www.emdat.be

๑8๙มนส สวรรณ


มหาอทกภย ๒๕๕๔ : สภาพการณ ความขดแยง และความเสยหาย

สภาพการณของมหาอทกภย ๒๕๕๔

อนทจรงแลว อบตการณน�าทวมใน พ.ศ. ๒๕๕๔ มใชเกดขนเฉพาะในภาคกลางของประเทศโดยเฉพาะอยางยงพนทกรงเทพมหานครและปรมณฑลเทานน กอนเกดภยพบตน�าทวมภาคกลาง จงหวดในภาคเหนอตอนลาง เชน พษณโลก สโขทย พจตร นครสวรรค และอกหลายจงหวดในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เชน ขอนแกน หนองคาย นครพนม สกลนคร ไดถกน�าทวมอยกอนแลว ยงไปกวาน ยงมอกหลายจงหวดในภาคใต เชน สงขลา สราษฎรธาน นครศรธรรมราช กไดรบความเสยหายจากอทกภยดวยเชนกนหลงจากน�าทวมใหญในภาคกลาง อยางไรกตาม ดวยความรนแรงและความเสยหายอยางมหาศาลจนถกเรยกขานวาเปน “มหาอทกภย” สาระในบทความนจงจะกลาวอภปรายเปนการเฉพาะกรณของน�าทวมกรงเทพมหานครและปรมณฑล สงบงชวาสถานการณน�าทวมจะเกดขนในประเทศไทยใน พ.ศ. ๒๕๕๔ คอ ปรมาณน�าฝนทคอนขางมากในชวงเดอนพฤษภาคมซงถอวาเปนชวงเรมตนของมรสมฤดฝน (southwest monsoon) ความชดเจนวาจะเกดภยพบตน�าทวมยงไมเดนชดจนกระทงพายโซนรอนนกเตน (Nock-ten) ไดเคลอนตวจากทะเลจนใตเขาสชายฝงตอนบนของประเทศเวยดนาม ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคเหนอของ

(๑) (๒)ภาพท ๑ ภาพถายดาวเทยมแสดงพนทจงหวดพระนครศรอยธยาและปทมธานกอนน�าทวมเมอเดอนกรกฎาคม ๒๕๕๔ (๑) และภายหลงน�าทวมเมอเดอนตลาคม ๒๕๕๔ (๒)

ทมา : www.wikipedia.com

มหาอทกภยป ๒๕๕๔ : มมมองของนกภมศาสตร๑๙๐


ประเทศไทยเมอปลายเดอนกรกฎาคม วนท ๓๑ กรกฎาคม ๒๕๕๔ เรมเกดปรากฏการณน�าทวมฉบพลน (flash flood) ขนในหลายจงหวดของภาคตะวนออกเฉยงเหนอและภาคเหนอ เนองจากน�าฝนปรมาณมหาศาลทถกพดพาเขามาโดยพายโซนรอนดงกลาว สภาพการณของอทกภยทดจะยงมความรนแรงมากขน เมอมฝนทตกอยางหนกในภาคเหนอตอนบนของประเทศสบเนองมาจากปรากฏการณลานญา (La niña)

เมอชวงปลายเดอนสงหาคม เขอนภมพลในจงหวดตากและเขอนสรกตในจงหวดอตรดตถตองรบระบายน�า เพอมใหปรมาณน�าเหนอเขอนมมากเกนศกยภาพในการรองรบของตวเขอนวนท ๑๙ กนยายน พ.ศ. ๒๕๕๔ ปรมาณน�าทระบายออกจากเขอนทงสองผนวกเขากบปรมาณน�าทมสะสมอยกอนแลวจากพายโซนรอนนกเตนเรมไหลบาเขาทวมพนทหลายจงหวดในภาคกลาง เรมตนทจงหวดอทยธาน ชยนาท สงหบร อางทอง สพรรณบร พระนครศรอยธยา ปทมธาน และนนทบร ตนเดอนตลาคม ปรมาณน�าเหนอเขอนภมพล เขอนสรกต และเขอนปาสกชลสทธ มมากเกนกวาระดบทสามารถกกเกบได สงผลใหเขอนดงกลาวตองระบายน�าออกไปยงทายเขอนในปรมาณมาก มวลน�าปรมาณมหาศาลทถกระบายออกมา ไดไหลเขาทวมและท�าใหเกดความเสยหายอยางมากในหลายพนทของภาคกลาง เมองประวตศาสตรพระนครศรอยธยา นคมอตสาหกรรม สถานศกษาระดบตาง ๆ ทพกอาศย และสาธารณปโภค-สาธารณปการถกน�าทวมจนไมสามารถเปดด�าเนนการหรอใหบรการได กลางเดอนตลาคม พนทกรงเทพมหานครตอนบนในเขตจตจกร ดอนเมอง คลองสามวา บางเขน และลาดพราว เปนตน มน�าทวมสงและประชาชนจ�านวนมากในพนทดงกลาวไดรบความเดอดรอน

ความขดแยงทเกยวเนองกบมหาอทกภย ๒๕๕๔ ปรากฏการณภยทางธรรมชาตจากน�าทวมในครงนไดสะทอนใหเหนธรรมชาตและแกนแทของบคคลหลายกลม กลาวคอ มทงการแสดงความพอใจและไมพอใจของคนทถกน�าทวมและน�ายงไมทวมเนองจากการวางกระสอบทรายยกษ (big bag) ค�ากลาวทวา เอาอย การแสดงความรบผดชอบและไมรบผดชอบของบคคลและ/หรอเจาหนาทของรฐทดแลการบรหารจดการน�า การแสดงบทบาทและภมรของนกวชาการ และการชวงชงการไดเปรยบเสยเปรยบของกลมบคคลทควรกลาวถงมากทสดคอ นกการเมอง ทามกลางความเดอดรอนของผคนทไดรบผลกระทบจากมหาอทกภย ไดเกดขอโตแยงทงในเชงความคดและแนวทางปฏบตทเกยวของอยหลายประการ ทส�าคญและสามารถวเคราะหอธบายได มดงน

๑) การบรหารจดการน�า : ใครถก ใครผด? ขอโตแยงทมการวพากษวจารณกนอยางกวางขวางในหมประชาชนคอ การบรหารจดการน�าทผดพลาด ความจรงเปนอยางไรไมมการเปดเผยใหปรากฏเปนหลกฐาน ทปรากฏกลบเปนการโตแยงกนระหวางรฐบาลเกา (นายอภสทธ เวชชาชวะ เปนนายกรฐมนตร) กบรฐบาลใหม (นางสาวยงลกษณ ชนวตร เปนนายกรฐมนตร) ในขณะทรฐบาลเกากลาวหารฐบาลใหมบรหารน�าผดพลาดทไมท�าการพรองน�าเหนอ

๑๙๑มนส สวรรณ


เขอนส�าคญคอ เขอนภมพลและเขอนสรกต ทง ๆ ทรวาจะมน�าฝนในปรมาณมากจากพายทพดผานเขามาจากทะเลจนใต กระทงเมอปรมาณน�าเหนอเขอนทงสองมมากเกนความสามารถในการกกเกบ ท�าใหตองเรงระบายน�าปรมาณมหาศาลออกจากเขอน จนเปนเหตใหเกดมหาอทกภยดงกลาว รฐบาลใหมกโตแยงกลบวาเหตการณน�าทวมใหญป ๒๕๕๔ เปนการวาง(ยา)แผนไวลวงหนาของรฐบาลเกาทสงการใหเขอนทงสองกกเกบน�าไวมากเกนไปตงแตตนฤดฝน ทง ๆ ทรวาจะมปรมาณน�ามากกวาปรกตจากพาย และรวารฐบาลใหมก�าลงจะเขามาบรหารประเทศในขณะนน อนทจรงแลว ข อโตแยงท เกยวของกบการบรหารจดการน�าครงนยงเกดขนระหวางกรงเทพมหานครในฐานะหนวยงานทรบผดชอบดแลความทกขสขของประชาชนในกรงเทพฯ ทงหมดฝายหนงกบรฐบาลทมหนาทบรหารประเทศโดยรวมอกฝายหนง ทฐของความตางขวทางการเมองท�าใหขาดความผสมกลมกลนในการท�างานเพอปองกนและดแลปญหาน�าทวม ตางฝายตางคดวาตวเองมหนาทรบผดชอบ ตางฝายตางคดวาแนวทางปฏบตของตนเองถกตองและเหมาะสม สดทายคอความไมมประสทธภาพในการปองกนและแกไขความเดอดรอนใหกบประชาชนทถกน�าทวม ขอขดแยงดงกลาวขางตน ไมสามารถสรปไดวาใครเปนฝายผดและใครเปนฝายถก ถาจะกลาววาผดทงสองฝายกนาจะไดหากจะยดเอาเหตทแตละฝายกลาวอาง (เพราะไมมใครคดและยอมรบวาตวเองผด) อกดานหนง ถาจะกลาววาถกทง ๒ ฝายกนาจะเปนไปไดเชนกนหากยดเอาผลทแตละฝายถกกลาวหา ซงลวนเปนผลท�าใหเกดมหาอทกภยดวยกนทงค

๒) การขาดขอมลทมความถกตองและนาเชอถอ ความสบสนอลหมานและความสญเสยของประชาชนทเกดขนจากมหาอทกภยในครงน ปฏเสธไมไดวาสาเหตหนงมาจากการขาดขอมลขาวสารเรองปรมาณน�า เรองเวลา เรองพนท และเรองประชาชนทจะไดรบผลกระทบ ทมความถกตองและเชอถอได สงทยนยนความสบสนในประเดนนคอ การใหขอมลขาวสารของบคคลระดบสง (ผอ�านวยการศนย อธบด และรฐมนตร) ของหนวยงานทมอยเดม และของหนวยงานทตงขนใหมเพอวตถประสงคเฉพาะในการแกปญหาน�าทวมทไมตรงกนและมความคลาดเคลอนอยบอยครง ขาวสารทวา “น�าจะไมทวมบรเวณนน/บรเวณนอยางแนนอนลานเปอรเซนต” หรอ “ชมชนนน/ชมชนนตองรบอพยพออกภายใน ๒๔ ชวโมง เพราะมวลน�าปรมาณมหาศาลก�าลงไหลทะลกเขามา” หรอแมแตค�ากลาวทวา “ประชาชนไมตองเปนหวง รฐบาล เอาอย เหลานเปนตน สภาพทปรากฏจรงคอเหตการณตรงกนขามกบทมการใหขอมลขาวสารเกอบทงสน

๓) การขาดประสทธภาพในการประสานงานระหวางหนวยงาน การเกดมหาอทกภยป ๒๕๕๔ ถาจะมองในเชงบวก อาจกลาวไดวามผลดทท�าใหประชาชนทวไปไดรวามหนวยงานใดบางทมความรบผด และมหนวยงานใดบางทรบชอบ ดจะเปนทนาสบายใจส�าหรบชาวบานและชมชนทประสบภย ทประเทศของเรามหลากหลายหนวยงานทรวมกนดแลแกไขเมอภยมา

มหาอทกภยป ๒๕๕๔ : มมมองของนกภมศาสตร๑๙๒


อยางไรกตามภายใตความสบายใจดงกลาวไดแสดงใหเหนแลวจากการเกดมหาอทกภยครงนวา ประชาชนผไดรบผลกระทบมความเดอดรอนและทกขเขญขนาดไหนจากการขาดเอกภาพในการท�างานระหวางหนวยงาน ตวอยางของความลมเหลวในการประสานงานระหวางหนวยงานปรากฏใหเหนทงในขนตอนของการปองกน และในขนตอนของการบรรเทา ในขนตอนของการปองกนปรากฏประจกษชดวาหนวยงานหนงตองการวางกระสอบทรายยกษเพอปองกนน�าทวม แตอกหนวยงานหนงไมตองการใหวาง หรอถามวางอยแลวกใหรอออกเพอไมใหน�าเออลนทวมชมชนอน กรณของการบรรเทากเชนเดยวกน มหลายหนวยงานทงภาครฐ (เชน กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย : ปภ. และกระทรวงพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย : พม.) หนวยงานภาคเอกชน (มลนธการกศล และบรษทเอกชน) และภาคการเมอง (นกการเมอง และพรรคการเมอง) ตางกเขาไปมบทบาทในการชวยเหลอดแล ถงกระนนกตามสภาพทปรากฏคอการชวยเหลอในลกษณะตางคนตางท�า บางหนวยงาน/องคกรมของรบบรจาคเพอการชวยเหลอเปนจ�านวนมากจนแจกจายใหกบผเดอดรอนไมทน ของบรจาคสวนหนงทเปนของประเภทอาหารเกดการเนาเสย ประชาชนผไดรบความเดอดรอนบางชมชนไดรบความชวยเหลอจากของบรจาคแบบซ�าซอน (แจกแลวกยงแจกอก) ในขณะทบางชมชนไมไดรบความชวยเหลอ เหลานเปนตน

ความเสยหายทเกดจากมหาอทกภย มหาอทกภยป ๒๕๕๔ ถกจดวาเปนภยพบตทางธรรมชาตทรายแรงทสดของประเทศไทยเมอพจารณาจากปรมาณน�าและจ�านวนประชาชนทไดรบผลกระทบ ณ วนท ๖ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๕๕๔ ประชาชนจ�านวน ๓,๑๕๑,๒๒๔ คนจาก ๑,๑๕๔,๕7๖ หลงคาเรอนทไดรบผลกระทบจากอทกภยครงน มหาอทกภยป ๒๕๕๔ มไดท�าใหเกดการสญเสยในชวตของประชาชนจ�านวนรวมกนทงสน 8๑๓ ศพเทานน แตยงไดสรางความเสยหายทางเศรษฐกจและสงคมคดเปนมลคารวมกวา ๑8๕,๐๐๐ ลานบาท มลคาความเสยหายดงกลาวแยกเปนความเสยหายในภาคอตสาหกรรม ๙๕,๐๐๐ ลานบาท ภาคเกษตรกรรม ๒๕,๐๐๐ ลานบาท และภาคครวเรอน ๖๕,๐๐๐ ลานบาท (www.wikipedia.com)

(๑) (๒) (๓)ภาพท ๒ ผลกระทบจากมหาอทกภยป ๒๕๕๔ (๑) ภาคอตสาหกรรม (๒) ภาคเกษตรกรรม และ (๓) ภาคครวเรอน

ทมา : www.google.com

๑๙๓มนส สวรรณ


ความเสยหายทเปนผลมาจากมหาอทกภยทกลาวแลวขางตน สวนหนงเปนความสญเสยและความเสยหายทเรยกในเชงเศรษฐศาสตรวา เปนผลกระทบทสามารถประเมนคาเปนตวเลขหรอเปนตวเงนได (tangible impacts) และอกสวนหนงเปนผลกระทบทไมสามารถประเมนคาเปนตวเลขหรอเปนตวเงนได (intangible impacts) ผลกระทบในประการหลงนแมในเชงมลคาจะไมสามารถประเมนเปน ตวเงนได แตในเชงคณคานาจะมมลคามหาศาล ทสามารถยกเปนตวอยางการสญเสยประเภทนได เชน คณคาทางประวตศาสตรและโบราณคดของอทยานประวตศาสตร จงหวดพระนครศรอยธยา และการ สญเสยอตลกษณของความเปนคนไทยทมจตใจโอบออมอาร ชอบชวยเหลอเกอกลกน ตองมาโกรธแคนอาฆาตกนดวยการทตางฝายตางพยายามทจะรกษาประโยชนเฉพาะสวนตน เปนตน

เหตปจจยส�าคญทสงผลใหเกดมหาอทกภย ๒๕๕๔ สงทนาประหลาดใจมากอยางหนงจากปรากฏการณมหาอทกภยป ๒๕๕๔ คอ คนสวนใหญพดถงและวตกกงวลกบผลกระทบในรปของความสญเสยและความเสยหาย รวมตลอดจนความขดแยงระหวางกลมระหวางพวก มคนจ�านวนไมมากนกทกลาวอภปรายถงสาเหตของเหตการณดงกลาว โดยความเปนจรงและโดยความส�าคญแลว การไดทราบสาเหตอยางถองแทของปญหากอนยอมท�าใหการหามาตรการแกไขหรอลดความรนแรงของปญหาเปนไปอยางมประสทธภาพ กรณของวกฤตอทกภยใหญครงนกไมนาจะมขอยกเวน นาเสยดายทปรากฏการณทเกดขนเปนไปคอนขางรวดเรว องคกร/หนวยงานทตองท�าหนาทรบผดชอบทงในดานการปองกนแกไขและรกษาเยยวยาเลยมงความสนใจไปทปลายเหตคอ ผลทเกดขนแลว มากกวาจะใหความส�าคญทตนเหต ในมมมองทางภมศาสตรสามารถวเคราะหและอธบายไดวา มหาอทกภยป ๒๕๕๔ ทผานมามสาเหตมาจาก ๒ กลมปจจย คอ ปจจยทางธรรมชาต และปจจยทมนษยมสวนเกยวของ กรณของปจจยทางธรรมชาต เมอพจารณาในเชงภมศาสตรไมสามารถมองเปนอยางอนไดนอกเหนอจากองคประกอบทางกายภาพทส�าคญ ๓ องคประกอบ คอ บรรยากาศ (atmosphere) ธรณภาค (lithosphere) และอทกภาค (hydrosphere)

เมอไรกตามทกลาวถงองคประกอบภาคบรรยากาศ ตามหลกวชาการทางภมศาสตรจะหมายรวมถงคณลกษณทางอากาศ (atmospheric attributes) เชน อณหภม ความกดอากาศ ความชนหรอไอน�าในอากาศ น�าฟา (precipitation) ลม ทส�าคญทสดทมอทธพลตอการเกดอทกภย คอ (๑) น�าฟา ซงหมายถง น�าทตกลงมาจากฟา โดยเฉพาะอยางยงฝน และ (๒) ลม โดยเฉพาะอยางยงลมทมความเรวสง

มหาอทกภยป ๒๕๕๔ : มมมองของนกภมศาสตร๑๙๔


และพดมาจากทะเล ๑ แมทตงของประเทศไทยจะมไดอยในแนวของพายหมน (cyclone) ซงสวนใหญจะกอตวในทะเลจนใตกตาม แตทกครงทมการกอตวของพายและเคลอนเขาสภาคพนทวป ประเทศไทยมกจะไดรบผลกระทบคอ ฝนตกหนกและเกดน�าทวมอยบอยครง โดยปรกตการกอตวของพายในทะเลจนใตและเคลอนตวเขาสแผนดนจะเกดขนมากบางนอยบางแตกตางกนไปนบตงแตเดอนสงหาคมของทกป กรณของป ๒๕๕๔ ถอวาเปนปทคอนขางวปรต กลาวคอ มพายหมนผานเขามาในประเทศไทยตงแตเดอนมนาคม ทไดรบผลกระทบอยางรนแรงจนน�าไปสมหาอทกภยป ๒๕๕๔ คอ ๕ พายมจจราช ประกอบดวย พาย ไหหมา (Haima) เมอวนท ๒๔-๒๕ มถนายน พายนกเตน (Nock-ten) เมอวนท ๓๑ กรกฎาคม พายไหถาง (Haitang) เมอ ๒7-๒8 กนยายน พายเนสาด (Nesat) เมอวนท ๓๐ กนยายน และสดทายคอ พายนาลแก (Nalgae) เมอวนท ๕ ตลาคม (www.dmc.tv)

ในสวนของอทกภาคโดยเฉพาะอยางยงปรมาณน�าฝน พบวาในป ๒๕๕๔ มรปแบบการกระจาย ตวในรอบปทแตกตางไปจากปรมาณน�าฝนเฉลยในคาบ ๓๐ ป (พ.ศ. ๒๕๒๔-๒๕๕๓) กลาวคอ ในป ๒๕๕๔ มปรมาณน�าฝนโดยเฉลยคอนขางสงมากเมอเทยบกบคาเฉลยในคาบ ๓๐ ปทผานมา (ดตารางท ๒ ประกอบ) ยงไปกวานคอ เมอวเคราะหงบน�า (water budget) โดยการเปรยบเทยบกนระหวางปรมาณน�าฝนทไดรบกบการระเหยของน�า (evaporation)๒ ยงท�าใหเหนความวปรตทน�าไปสวกฤตน�าทวมใหญชดเจนยงขน ในขณะทคาเฉลยของปรมาณน�าฝนรายปในคาบ ๓๐ ปมคาต�ากวาคาเฉลยของการระเหยของน�า แตป ๒๕๕๔ เปนปทมปรมาณน�าฝนเฉลยโดยรวมสงกวาปรมาณการระเหยของน�า (ดภาพท ๓ ประกอบ)

ตารางท ๒ ปรมาณน�าฝนเฉลย และปรมาณการระเหยของน�าเฉลยในป ๒๕๕๔ (บน) และในคาบ ๓๐ ป (ลาง)

๑ Depression ความเรวของลมใกลศนยกลางระหวาง ๓๒-๖๑ กม./ชม. Tropical storm ความเรวของลมใกลศนยกลางระหวาง ๖๒-๑๑7 กม./ชม. Typhoon/Hurricane/Tornado ความเรวของลมใกลศนยกลางระหวาง ๑๑8-๑๙๖ กม./ชม. Super Cyclone ความเรวของลมใกลศนยกลางระหวาง ๑๙๖ กม./ชม. ขนไป

๒ โดยหลกวชาการทางภมศาสตร การท�างบน�าตองท�าการเปรยบเทยบกนระหวางปรมาณน�าฝนกบศกยภาพในการระเหยคายน�า (Potential Evapotranspiration: PET) กรณของบทความนไมสามารถใช PET ในการเปรยบเทยบไดดวยสาเหต ๒ ประการคอ (๑) กรมอตนยมวทยา มไดค�านวณคา PET เอาไว และ (๒) ในทางปฏบตจรง คา PET มความนาเชอถอไดคอนขางต�าเนองจากมปจจยภายนอกหลายปจจย ทอาจมผลตอคาทค�านวณ เชน พนทปาไม ความเรวของลม แสง/รงสจากดวงอาทตย

Month Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec

RF 5.0 15.0 99.0 158.6 258.9 191.1 273.3 269.8 316.7 139.8 15.0 3.0 1745.2 mm

EV 96.6 115.9 123.0 134.4 130.0 111.7 118.4 108.7 105.7 97.4 102.6 88.6 1333.0 mm

๑๙๕มนส สวรรณ


ภาพท ๓ แสดงใหเหนปรมาณน�าฝนและปรมาณการระเหยของน�าโดยเฉลยในคาบ ๓๐ ป (ซายมอ) และในป ๒๕๕๔ (ขวามอ) ของ 7 จงหวดในภาคเหนอซงเปนพนทรบน�าของเขอนภมพลและเขอน สรกต ประกอบดวย จงหวดเชยงใหม ล�าพน ล�าปาง แพร นาน ตาก และอตรดตถ ในภาพซายมอแสดงใหเหนคอนขางชดเจนวา ปรมาณน�าฝนมมากตามปรกตในชวงฤดฝน (เดอนพฤษภาคม-ตลาคม) เมอเทยบปรมาณน�าฝนเฉลยตลอดทงปกบปรมาณการระเหยของน�า พบวามปรมาณน�าฝนเฉลยนอยกวาปรมาณการระเหยของน�า สภาพเชนนมโอกาสทจะท�าใหเกดภยจากความแหงแลงมากกวาการเกดอทกภย กรณของภาพขวามอ แสดงใหเหนปรมาณน�าฝนเฉลยของป ๒๕๕๔ ซงมความแตกตางจากคาเฉลยในคาบ ๓๐ ปอยางชดเจน

ป ๒๕๕๔ นอกจากจะมฝนตกชกตงแตเดอนมนาคมเรอยไปจนถงเดอนตลาคมแลว เมอพจารณาน�าฝนเฉลยรายเดอนยงพบวาในป ๒๕๕๔ มปรมาณมากกวาคาเฉลยรายเดอนในคาบ ๓๐ ปเชนเดยวกน สงทพบวาเปนความวปรตในป ๒๕๕๔ คอ ปรมาณการระเหยของน�าแตละเดอนคอนขางต�าสงผลใหปรมาณน�าเหลอหรอน�าสวนเกน (surplus water) มมาก และนคอสาเหตหนงทท�าใหเกดน�าทวมใหญ

Month Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec

RF 5.8 9.8 20.8 65.2 169.5 131.6 152.9 206.5 208.3 117.5 38.2 8.0 1134.1 mm

EV 104.5 126.7 177.5 194.6 177.2 142.5 132.2 124.6 118.3 112.8 99.0 95.8 1333.0 mm

หมายเหต : RF หมายถง ปรมาณน�าฝน EV หมายถง ปรมาณการระเหยของน�า

ทมา : ดดแปลงจากขอมลเพอการเผยแพรของกรมอตนยมวทยา

ภาพท ๓ งบน�าในคาบ ๓๐ ป (ซาย) และในป ๒๕๕๔ (ขวา)

ทมา : ดดแปลงจากขอมลเพอการเผยแพรของกรมอตนยมวทยา

มหาอทกภยป ๒๕๕๔ : มมมองของนกภมศาสตร๑๙๖


องคประกอบของเปลอกโลกทเปนภาคพนดนกมสวนท�าใหเกดมหาอทกภยป ๒๕๕๔ ดวย เชนกน ปจจยหลกทางธรณภาคหรอภาคพนดนทมสวนท�าใหเกดน�าทวมมไดอยทโครงสรางของดน และ/หรอเนอดน (soil structure & texture) แตอยทลกษณะภมประเทศ (topography) เปนส�าคญ ภาคกลางของประเทศไทยมลกษณะภมประเทศเปนทราบเรยบหรอเปนทราบน�าทวมถง (peneplain or floodplain)

ซงเกดจากการทบถมของตะกอนน�าพา (alluvium) โดยปรกตในชวงมรสมฤดฝนกมน�าทวมขงอยแลวทกป เกษตรกรในภาคกลางไดใชประโยชนจากน�าทวมขงนเพอท�านาขาวมาชานานแลว อยางไรกตาม ดวยภมประเทศโดยรอบภาคกลาง ๓ ดานมลกษณะเปนภเขาและทสงลอมรอบ (ดานเหนอของภาคกลางม ทวเขาผปนน�า ดานตะวนตกมเทอกเขาถนนธงชยเชอมตออยกบทวเขาตะนาวศร และดานตะวนออกม ทวเขาเพชรบรณเชอมตออยกบทวเขาสนก�าแพง) ยกเวนเพยงดานทศใตดานเดยวทตดกบทะเลอาวไทย เมอใดกตามทเกดความแปรปรวนของอากาศท�าใหมฝนตกในปรมาณมากเชนกรณของป ๒๕๕๔ สภาวการณน�าทวมใหญจงเปนเรองทไมอาจหลกเลยงได นอกเหนอจากทกลาวแลว ในทางภมศาสตรยงสามารถอธบายเหตปจจยทางธรรมชาตทท�าใหเกดอทกภยไดอกอยางนอย ๒ กรณ คอ ความคดเคยวของล�าน�า (meandering stream) และความตนเขนของล�าน�า (stream deposition) ความคดเคยวของล�าน�ามผลโดยตรงตอความคลองตวในการระบายน�า ยงล�าน�ามความคดเคยวมาก การระบายน�ากยงเปนไปไดชา ความตนเขนของล�าน�ากท�านองคลายกน ยงมความตนเขนมากเทาไร ความสามารถในการรองรบน�าและการไหลของน�ากยงลดลง ทงสองกรณสามารถสงผลใหเกดน�าลนตลงเขาทวมพนทราบทงสองฝงของล�าน�าได (Dutch, et al., 1998) หากจะสรปวามหาอทกภยป ๒๕๕๔ เกดขนเพราะเหตปจจยทางธรรมชาตดงทกลาวแลวแตโดยล�าพงคงไมถกตองนก ความจรงยงมเหตปจจยทมนษยมสวนเกยวของอยหลายปจจยทมสวนท�าใหเกดสภาพการณดงกลาวเชนเดยวกน ทสามารถวเคราะหไดคอ (๑) การตดไมท�าลายปา (๒) การใชทดนผดประเภท (๓) การสรางท�านบหรอพนงกนน�า และ (๔) การดงเอาน�าใตดนมาใชมากเกนไปท�าใหแผนดนทรดตว หลายคนอาจคดและเขาใจวาการตดไมท�าลายปาไมนาจะมสวนท�าใหเกดน�าทวม ความจรงการท�าลายปาโดยเฉพาะอยางยงถาเปนปาตนน�าดวยแลวมผลอยางมากแมจะไมใชผลทางตรงกตาม ปาไมทอดมสมบรณจะท�าหนาทเปนอางเกบน�าธรรมชาต (natural reservoir) ในการกกเกบน�าไวในราก กง กาน และใบ ในขณะเดยวกนปาไมทอดมสมบรณจะท�าหนาทเปนตวชะลอการไหลบาของน�าไมใหมความรนแรงมากเกนไปจนท�าใหเกดน�าทวมฉบพลน และปาทอดมสมบรณเชนกนยงเปนตวชวยไมใหเกดการกดเซาะและการกรอนของดน (soil erosion) ซงจะน�าไปสการตนเขนของล�าน�า การใชทดนผดประเภทคออกเหตปจจยหนงทเกยวของกบการกระท�าของมนษยทสงผลใหเกดน�าทวมใหญในครงน ค�าวา “การใชทดนผดประเภท” สามารถเขาใจไดโดยงายวาหมายถงการน�าพนททมความเหมาะสมส�าหรบกจกรรมอยางหนงไปใชประโยชนเพอกจกรรมอกอยางหนง เชน การน�าพนทท

๑๙7มนส สวรรณ


เหมาะสมส�าหรบการสรางทอยอาศยไปใชประโยชนเพอการเกษตรกรรม หรอในทางกลบกน เหตการณน�าทวมป ๒๕๕๔ บรเวณกรงเทพมหานครและอกหลายจงหวดในภาคกลางไมอาจปฏเสธไดวาเหตปจจยส�าคญคอการน�าเอาพนททเหมาะสมส�าหรบการปลกขาวไปใชเปนพนทพฒนาเมอง พฒนาเปนทอยอาศย และเปนพนทส�าหรบการพฒนาอตสาหกรรม วเคราะหไดวาการใชทดนผดประเภทดงกลาวคอการท�าลายพนทกกเกบน�าตามธรรมชาตทชาวนาเคยใชเปนพนทปลกขาวดานหนง และคอการสรางสงกดขวางทางระบายน�าลงสทะเลอาวไทยอกดานหนง การสรางท�านบหรอพนงกนน�าเปนอกเหตปจจยหนงทมนษยมสวนเกยวของซงท�าใหเกดน�าทวมในป ๒๕๕๔ ตองยอมรบวาโดยธรรมชาตหรอโดยสนดาน มนษยเราแตละคนยอมตองรกษาประโยชนของตวเองเปนล�าดบแรกเสมอ ส�าหรบภยพบตจากน�าทวมกเปนตวอยางหนงทยนยนธรรมชาตหรอสนดานดงกลาว น�าซงมสถานะเปนของเหลวมการไหลเวยนคอนขางอสระ เมอถกปองกนไมใหเขาทวมในพนทหนงกจะไหลไปทวมอกพนทหนง การปดกนน�าไมใหเขาทวมจงหวดหนงหรอชมชนหนง น�ายอมไหลไปทวมจงหวดอนหรอชมชนอน การสรางท�านบเพอปองกนไมใหน�าเขาทวมนคมอตสาหกรรมแหงหนงยอมท�าใหน�าไหลบาไปทวมชมชนทอยขางเคยง ท�านองคลายกน การวางกระสอบทรายเพอปองกนน�าทวมของชมชนหนง กลบท�าใหอกชมชนหนงตองไดรบความเดอดรอนเพราะน�าไหลไปทวมชมชนของพวกเขา เหลานลวนเปนธรรมชาตของมนษยทตองเลอกตวเองใหไดประโยชนไวกอน เหตการณเชนนมไดเกดเฉพาะในประเทศไทยเทานน อกหลายประเทศในโลกรวมทงประเทศสหรฐอเมรกากปรากฏเชนกน (Strahler and Strahler,

1997) ปจจยสดทายทเกยวของกบมนษย และมสวนท�าใหเกดมหาอทกภยทบทความนขอกลาวอางถงคอ การดงเอาน�าใตดนขนมาใชประโยชนเพอการบรโภคและอปโภคจนสงผลใหเกดการทรดตวของแผนดน ถาพจารณาเฉพาะพนทของกรงเทพมหานครและปรมณฑล การทรดตวของแผนดนอาจเกดขนไดจากการดงเอาน�าใตดนขนมาใชประโยชน และการสรางอาคารสงกอสรางอนเนองมาจากการขยายตวของความ

ภาพท ๔ การทรดตวของแผนดนสะสมในเขตกรงเทพมหานครและปรมณฑลระหวาง พ.ศ. ๒๕๒๑-๒๕๔8 ทมา : กรมแผนททหาร กองบญชาการทหารสงสด, ๒๕๔๙

มหาอทกภยป ๒๕๕๔ : มมมองของนกภมศาสตร๑๙8


เปนเมอง (urbanization) ส�าหรบพนทของจงหวดอนในภาคกลาง การทรดตวของแผนดนสวนใหญเกด จากการดงเอาน�าใตดนมาใชเพอการเกษตรและการอตสาหกรรม การส�ารวจโดยกรมแผนททหาร กองบญชาการทหารสงสดพบวา ในคาบ ๒8 ป (พ.ศ. ๒๕๒๑-๒๕๔8) หลายเขตในกรงเทพมหานครมการทรดตวสะสมของแผนดนมากกวา ๑๐๐ เซนตเมตร (กรมแผนททหาร, ๒๕๔8, www.ku.ac.th) ปรากฏการณดงกลาวท�าใหพนทกรงเทพมหานครและปรมณฑลมลกษณะเปนแองกระทะซงนอกจาก จะท�าใหน�าทวมขงไดงายแลว การระบายน�าออกเพอเปนการแกปญหาน�าทวมกท�าไดล�าบากเชนกน

บทวเคราะหมหาอทกภยป ๒๕๕๔ ในมมมองของนกภมศาสตร ความสญเสยในชวตและความเสยหายในทรพยสนของประชาชนจากการเกดภยพบตน�าทวมเมอป ๒๕๕๔ ซงถกจดวาเปนหายนะทมความรนแรงมากทสดในรอบกวา ๕๐ ปทผานมา ไดท�าใหเกดผลลพธทตามมาอยางหนงคอ คนไทยสวนใหญไดถายเทความสนใจจากเรองอนใดทงหมดและหนมาใหความสนใจแกวกฤตน�าทวม บคคลหลากหลายวงการและหลากหลายภมหลงตางวเคราะห วพากษ และวจารณถงเหตการณทเกดขนในหลากหลายมมมอง มทงทมความคดความเหนสอดคลองกน และทมความคดความเหนขดแยงกน ส�าหรบผเขยนบทความนซงมภมหลงเปนนกภมศาสตรกมไดมความแตกตางไปจากคน อน ๆ ทมความคดความเหนจากการวเคราะหสภาพการณน�าทวมครงนบนพนฐานความรของตวเอง ความคดและความเหนทจะน�าเสนอตอไปนอาจมความแตกตางไปจากความคดของคนทวไป นนเปนเอกสทธทผอานจกไดพนจพเคราะหวามความถกตองและนาเชอถอไดมากนอยเพยงไร บทวเคราะหมหาอทกภยป ๒๕๕๔ ในทนขอแยกออกเปน ๓ สวนตามมตดานเวลาของเหตการณ กลาวคอ กอนเกดภยพบต ระหวางเกดภยพบต และหลงเกดภยพบต

กอนเกดภยพบต ๑) ความผดพลาดในการบรหารจดการน�าจนน�าไปสการเกดมหาอทกภยครงน จะโทษวาเปนความผดพลาดของหนวยงานทเกยวของ โดยเฉพาะอยางยงการไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย (กฟผ.) และกรมชลประทานคงไมถกตองนก ทง ๒ หนวยงานทกลาวถงไดพยายามท�าหนาทของตนอยางดทสดในการบรหารจดการน�า ถาจะมความผดพลาดกอยตรงทวา ๒ หนวยงานดงกลาวกบอกหนงหนวยงานทมหนาทใหขอมล คอ กรมอตนยมวทยา ไมสามารถลวงรไดอยางถกตองแมนย�าเปนการลวงหนาวาจะมพายหมนจ�านวนกลกทเคลอนตวเขาสประเทศไทย และแตละลกจะสรางผลกระทบมากนอยเพยงไรในสวนของปรมาณน�าฝน ความไมแนชดนเองทท�าใหทง กฟผ. และกรมชลประทานตองหยดการพรองน�าและตองกกเกบน�าเอาไวเหนอเขอนเพอประกนวาจะไมสงผลกระทบตอการผลตกระแสไฟฟาและตอการเพาะปลกของเกษตรกรในฤดแลง ตอมาเมอมพายใหญหลายลกเคลอนตวและน�าเอาความชนเขามาตกเปนฝนปรมาณ

๑๙๙มนส สวรรณ


มหาศาลเหนอเขอนใหญทงสองในเวลาไลเลยกน ท�าใหมความจ�าเปนในการเรงระบายน�าปรมาณมากในชวงเวลาอนสน มเชนนนปรมาณน�าจะลนตวเขอนซงอาจสรางความเสยหายตอตวเขอนและตอประชาชนทอาศยอยทายเขอนอยางรนแรงได การน�าเอาความเปนความตายของประชาชนและความเสยหายทอาจเกดขนกบประเทศชาตมาเปนประเดนขดแยงทางการเมองจงไมเปนการถกตองและไมสมควรเกดขน ๒) ความสญเสยและความเสยหายจากมหาอทกภยป ๒๕๕๔ ไมนาจะมความรนแรงถงขนาดทมผเสยชวต 8๑๓ ศพ และทรพยสนเสยหายมมลคารวมกนกวา ๑8๕,๐๐๐ ลานบาท ถาหนวยงานทรบผดชอบโดยตรงมขอมลทชดเจนเกยวกบการเกดพาย รวมทงผลกระทบทจะเกดตามมา แลวรบแจงใหประชาชนไดรบทราบลวงหนาเปนระยะเวลาพอสมควรเพอเตรยมตวตอบสนองตอสถานการณทจะเกด อยางไรกตาม เปนทนาเสยดายทขอมลทชดเจนดงกลาวไมสามารถเขาถงไดเปนการลวงหนา เมอมขอมลและทราบชดเจนวาจะมพายเคลอนตวเขาสประเทศไทยกเปนชวงเวลาทกระชนชดและไมสามารถแจงเตอนใหประชาชนไดทราบอยางทนทวงท เชอมโยงกบสาระทกลาวแลว คอ ความหายนะสวนหนงมาจากการขาดความชดเจนในขอมล ถงกระนนกตาม มไดหมายความวาการมขอมลขาวสารเกยวกบพายและปรมาณน�าฝนทมความถกตอง เชอไดสง และสามารถแจงใหประชาชนรบทราบลวงหนาเพอการเตรยมตวปองกนแลวกตาม จะท�าใหความสญเสยและความเสยหายลดลงอยางมนยส�าคญ ทงน วเคราะหไดวาวฒนธรรมทางความคดของคนไทยอยางหนงทเกยวของกบวกฤตการณทางธรรมชาตคอ “จะยงไมเคลอนไหว จนกวาภยจะมา” นนประเดนหนง อกประเดนหนงคอการตอบสนองตอภยพบตดวยการวางเฉย คนไทยโดยเฉพาะอยางยงคนไทยทอาศยอยในชนบทจะไมมความจรงจง ไมวตกกงวล หรอไมเดอดรอนมากมายนกกบภยพบตทางธรรมชาต ความคดทวา “มนเปนเรองของธรรมชาต นาน ๆ ถงจะเกดสกครง” และ/หรอ “เปนเรองปรกตมนเกดอยทกป” เหลานคอเหตผลทท�าใหประชาชนไมคดหามาตรการในการปองกนภยทจะเกดขน

ระหวางเกดภยพบต ๓) เกดความลมเหลวในการแกปญหาและบรรเทาความเดอดรอนใหกบประชาชนทไดรบผล กระทบจากมหาอทกภยป ๒๕๕๔ ล�าพงความเสยหายในทรพยสนกแสนสาหสอยแลว แตประชาชนยงตองมความทกขใจเพมเขามาอก ในดานหนงพวกเขาตองสญเสยคนทรกในครอบครวไปในเหตการณ และในอกดานหนงคอ ความลาชา ความไมทวถง และความไมเทาเทยมกนในการไดรบการชวยเหลอเยยวยาจากภาครฐ สงทนาเสยดายอยางทสดคอ วกฤตน�าทวมใหญครงนนาจะเปนโอกาสใหคนไทยทงชาตไดหนกลบมาปรองดองสมานฉนทกนเหมอนอดต แตกลบกลายเปนวาคนไทยน�าเอาวกฤตนไปเปนประเดนท�าใหเกดความโตแยงและขดแยงกนมากขน อกประเดนหนงทวเคราะหไดวาเปนความลมเหลวในการแกปญหาและบรรเทาความเดอดรอน

มหาอทกภยป ๒๕๕๔ : มมมองของนกภมศาสตร๒๐๐


ของประชาชนคอ การด�าเนนงานทขาดเอกภาพ ความสญเสยและความเสยหายอาจไมรนแรงเหมอนกบทเกดไปแลวหากทกฝายทเกยวของซงหมายรวมถงหนวงงานของรฐในระดบกระทรวง ทบวง และกรมไดประสานการท�างานระหวางกนใหดและมประสทธภาพมากกวาน มขาวปรากฏตามสอมวลชนอยเนอง ๆ ระหวางเกดมหาอทกภยวา หนวยงานหนงใหวาง (กระสอบทราย) แตอกหนวยงานหนงใหรอออก หรอแมแตหนวยงานหนงสงใหปดประตระบายน�า แตอกหนวยงานหนงสงใหเปด ท�าใหดสบสนวนวายไมรวาใครคอผรบผดชอบและมอ�านาจในการสงการทแทจรง ๔) ความสบสนในการใหขอมลของ (คนใน) รฐบาลเปนสวนหนงทสรางความเดอดรอนใหกบประชาชนเพมมากขน การประชาสมพนธใหประชาชนไดรบทราบขอมลขาวสารทมความถกตองและเชอถอไดยอมท�าใหเกดผลดแกประชาชนเองเมอน�าขอมลนนไปคดวเคราะหกอนตดสนใจท�าอยางหนงอยางใดลงไป การประชาสมพนธในระหวางการเกดมหาอทกภยป ๒๕๕๔ มไดเปนเชนนน ความผดพลาดในการใหขอมลจนท�าใหคนและชมชนจ�านวนหนงตองไดรบความเดอดรอน ไดกลายเปนค�าท�านองลอเลยนตามสอประเภทหนงสอพมพอยจนกระทงทกวนน ดวยเหตทภาครฐไมทราบและไมมขอมลทชดเจนวาปรมาณน�าทไหลบามาทางทศเหนอของกรงเทพมหานครมมากนอยเพยงไร และคดวาพนทรองรบน�าทมนาจะรองรบน�า (ทไมทราบปรมาณแนนอน) ได จงไดใหค�ามนกบประชาชนในชมชนวา รฐบาล “เอาอย” สดทายคอ เอาไมอย คนในรฐบาลระดบรฐมนตรประชาสมพนธผานสอมวลชนวา “มบางพนททน�าไมทวมแนนอน ประชาชนผประสงคจะอพยพหลบภยสามารถยายไปพ�านกชวคราวได” สดทายทรบประกนวาน�าไมทวมแนนอนกวา ๑๐๐ เปอรเซนตนนไดถกน�าทวมเปนทเรยบรอย ๕) การแกไขปญหา และการบรรเทาความเดอดรอนของประชาชนผไดรบผลกระทบจากน�าทวมเปนไปอยางไมมประสทธภาพระหวางเกดมหาอทกภย สาเหตทวเคราะหไดคอ มคนจ�านวนหนงเปนพวกทสงกดกลม NATO (No Action, Talk Only) ซงหมายถงกลมบคคลทไมชอบท�าแตชอบพด การแกปญหาความเดอดรอนจงไมไปถงไหน บคคลอกกลมหนงทพบในสถานการณอทกภยครงนเชนกน คอ พวกทสงกดกลม AFTA (Action First, Talk After) คนกลมหลงนชวยน�าพาใหการแกไขปญหาและการบรรเทาความเดอดรอนด�าเนนไปได ทนาเสยดายคอคนในกลมหลงนมคอนขางนอยและไมมอ�านาจสงการเมอเทยบกบคนในกลมแรก นอกเหนอจากทกลาวแลวยงวเคราะหตอไปไดอกวามการพดถงสภาพของน�าทวมและผล กระทบทเกดจากน�าทวมกนเปนสวนใหญ มสวนนอยมากทพดถงเหตทท�าใหเกดน�าทวม มการพดถงกนมากถงมาตรการและวธการในการจดการมวลน�าปรมาณมหาศาลวาจะใหไหลไปตามเสนทางไหน ในการปฏบตจรงไมสามารถด�าเนนการไดอยางมประสทธภาพ เพราะปจจยภายนอกและปจจยแทรกซอนจ�านวนหนง เชน เสนทางระบายน�ามจ�ากด ปรมาณน�ามมากกวาเสนทางระบาย น�าทะเลหนนสง และมประชาชนตองไดรบผลกระทบเปนจ�านวนมาก เปนตน ทเปนอปสรรคขวางกนอย

๒๐๑มนส สวรรณ


หลงเกดภยพบต ๖) สารพดโครงการในการแกไขปญหาและการบรรเทาผลกระทบจากมหาอทกภยผดขนมาคลายกบดอกเหด วเคราะหไดวาประเพณปฏบตและวฒนธรรมองคกรบางอยางของระบบการเมองการปกครองไทยยงไมมอะไรเปลยนแปลงมากนก ความคดเดม ๆ ทวา ถายงไมมอะไรมาท�าใหเกดการเปลยนแปลงวถชวต หรอวถการท�างานกท�าไปเรอย ๆ ท�านอง “เชาชาม เยนชาม” ตอเมอมความเดอดรอนเกดขน กปรบปรงแกไขกนเปนคราว ๆ ไป ในลกษณะคลายกน ตอนทยงไมเกดมหาอทกภยป ๒๕๕๔ ผรบผดชอบกมไดคดหามาตรการหรอวธการใด ๆ ในการปองกนดแล ทง ๆ ทรอยวาอทกภยกเกดขนทกป (สามารถลวงรไดเนองจากประเทศไทยตงอยในเขตมรสม) รนแรงมากบางนอยบางแลวแตกรณเมอเกดวกฤตน�าทวมใหญแลวจงคดหามาตรการในรปแบบตาง ๆ จงเปนเสมอนการแกปญหาเฉพาะหนาเขาท�านอง “ววหายลอมคอก” ซงไมแนชดวาจะแกปญหาหรอบรรเทาความเดอดรอนของประชาชนไดจรงหรอไม มสงทนาสงเกตและนาวเคราะหในเชงภมศาสตรเปนอยางยงส�าหรบโครงการแกไขปญหาน�าทวมของรฐบาลบางโครงการ โดยเฉพาะอยางยงโครงการแกมลง และโครงการจดท�าเสนทางระบายน�า (floodways) ดวยหลกการและแนวคดไมมอะไรทไมถกตอง การปองกนไมใหเกดน�าทวมไมวาจะเปน ทใดกตาม ถาไมหาพนททจะกกเกบน�าทจะทวมเอาไวในดานหนง และไมหาทางระบายน�าทจะทวมพนท ทไมตองการใหทวมในอกดานหนงกเปนการยากทจะปองกนน�าทวมไดส�าเรจ อยางไรกตาม เมอวเคราะหในทางปฏบตคงไมใชสงทสามารถท�าไดโดยงายอยางทคด แมจะมงบประมาณสนบสนนเปนแสนลานบาทกตาม ธรรมชาตอยางหนงของการจดใหมโครงการพฒนาใด ๆ คอ การมทงผลได (benefits) และผลเสย (costs) ทจะเกดขนจากโครงการนน อยางนอยทสดมเหตผลอย ๒ ประการทส�าคญทจะเปนอปสรรค ตอการด�าเนนโครงการ ๒ โครงการดงกลาว ประการแรกคอ การหาพนทจ�านวน ๒ ลานไรเพอจดใหเปนพนทส�าหรบรองรบน�า (แกมลง) ตามทรฐบาลเสนอนน จะเอาพนทมาจากไหน พนท ๒ ลานไรหรอ ๓,๒๐๐ ตารางกโลเมตรจดวาเปนพนททมขนาดใหญมาก คงไมสามารถจดหาไดโดยงาย ถาจะตองเลอกเอาพนทภาคกลางมาท�าเปนพนทแกมลงนนเทากบการสญเสยพนทปลกขาวจ�านวนมาก ถามการบรหารจดการไมดจะมปญหาเศรษฐกจและสงคมตามมา ประการท ๒ คอ ความไมแนใจวาโครงการดงกลาวจะเปนการแกไขปญหาความเดอดรอนของประชาชน หรอเปนการสรางความเดอดรอนเพมเตมใหกบประชาชน รฐบาลอาจอางวาจะมการเวนคนทดนและจายเงนชดเชยใหอยางคมคา หรออาจอางวาขอใหคนสวนนอยเสยสละเพอคนสวนใหญของประเทศ หรอเพอความอยรอดของประเทศ วธการดงกลาวดจะเปนการไมยตธรรมใน เชงสทธของความเปนมนษย ยงไปกวานคอ ผลกระทบของโครงการฯ ทอาจมตอสงแวดลอม ระบบนเวศในพนท และบรเวณโดยรอบโครงการฯ ยงเปนประเดนทไมสามารถมองขามไดเลย 7) มหาอทกภย เมอ พ.ศ. ๒๕๕๔ นาจะเปนบทเรยนทส�าคญยงส�าหรบประชาชนและองคกรอกหลายกลมรวมทงรฐบาล อยางนอยกสอนใหทกฝายไดรวาควรปรบตวอยางไรและควรตอบสนองอยางไร

มหาอทกภยป ๒๕๕๔ : มมมองของนกภมศาสตร๒๐๒


เมอภยมา ประเดนหนงทนาคดและนาวเคราะหคอ ความเดอดรอนทเกดแกประชาชนผไดรบผลกระทบ ทงในรปของการสญเสยชวตของคนในครอบครว และความเสยหายของทรพยสนจากการถกน�าทวม นอกเหนอจากการวางเฉยเนองจากมองวาภยพบตน�าทวมเปนเรองของธรรมชาตและเปนเรองธรรมดา การไมเลอกหรอไมตดสนใจท�าประกนภย ยงเปนอกประเดนหนงทนาจะเปนบทเรยนทส�าคญ ประชาชนสวนใหญไมชอบทจะท�าประกนภย เพราะมความคดและความเชอวาการท�าประกนภยคอการแชงตวเอง แทนทจะคดวาการท�าประกนภยจะสามารถชวยบรรเทาความเดอดรอนไดเมอเกดภยพบต

ขอเสนอแนะ จากการทไดทบทวนบรบทของมหาอทกภยป ๒๕๕๔ ตงแตกอนเกดภยพบต ระหวางเกด และภายหลงเกดภยพบต พอทจะสงเคราะหและประมวลเปนขอเสนอแนะทเกยวของกบหลกวชาการภมศาสตรส�าหรบการบรหารจดการเพอมใหเกดความสญเสย และความเสยหายอยางมหาศาลเมอจะมวกฤตน�าทวมใหญเกดขนอกในอนาคตไดดงน ๑) การกระตนเตอนใหประชาชนมความตระหนกในภยพบตทางธรรมชาตทจะเกดขน ตองท�าอยางจรงจงและตอเนอง รฐบาลโดยหนวยงานทรบผดชอบตองมความตระหนกกอนวาเรองของภยธรรมชาตมใชเรองปรกตธรรมดาอกตอไปแลว ความวปรตของเหตการณตาง ๆ สามารถเกดขนไดตลอดเวลาตราบทโลกของเราไดถกท�าลายและก�าลงถกท�าลายใหเสยสมดลมากขน การด�าเนนการในสวนนของหนวยงานทรบผดชอบตองเนน (๑) การสรางความรความเขาใจเรองภยพบตทางธรรมชาตโดยผทรจรงและบนพนฐานของขอมลทมความถกตองและเชอถอได (๒) การใชสอทหลากหลายและสามารถเขาถงประชาชนไดอยางทวถง (๓) ความทนทวงทตอเหตการณทจะเกด และ (๔) แนวทาง มาตรการ และ/หรอวธการในการตอบสนองตอภยพบตทเหมาะสม ๒) การสงเสรมและสนบสนนใหมการปลกปา (forest plantation) และการฟนฟสภาพปา (reforestation) เปนวาระทรฐบาลตองใหความส�าคญ ส�าหรบชวตทกชวตบนพนโลก อากาศคอปจจยทส�าคญทสด ถาขาดอากาศเพอการหายใจทกชวตกอยไมได ส�าหรบระบบนเวศโลก (global ecosystem)

ของเราน พชคอปจจยทส�าคญทสดทจะรกษาความสมดลและความสมพนธขององคประกอบตาง ๆ บนพนโลกใหคงอยอยางยงยน ความส�าคญของพชมไดมเพยงเทานน พชยงมความส�าคญทางกายภาพในฐานะทเปนตวการในการปรบสภาพภมอากาศ (ฝน และอณหภม เปนส�าคญ) ปองกนการพงทลายของดน เปนตวกลางในการกกเกบน�าตามธรรมชาต และเปนตวกลางในการชะลอการไหลบาของน�าเมอมฝนตกหนก ๓) การขดลอกคคลอง ล�าน�า และเสนทางระบายน�าตองกระท�าโดยเรงดวน สาเหตหลกประการหนงของการเกดมหาอทกภยป ๒๕๕๔ คอ อปสรรคในการระบายน�าลงสทะเลอนเนองมาจากล�าน�าตนเขน ล�าน�ากมลกษณะคลายกบถนน ถาถนนแคบและมรถเปนจ�านวนมากปญหาการจราจรกเกดขน ล�าน�าเมอ

๒๐๓มนส สวรรณ


ตนเขนและมน�ามากแตการระบายน�าไมคลองตว ปญหาน�าทวมกเกดขนไดเชนกน ตางกนตรงทวา ปญหาจราจรตดขดสามารถแกไขไดดวยการขยายถนน สรางถนนยกระดบ และ/หรอท�าถนนใตพนดน ส�าหรบล�าน�าทตนเขน วธทดทสดในการแกไขคอการขดลอกล�าน�า ๔) งดการสงเสรมและสนบสนนกจกรรมใด ๆ ทมความชดเจนวาเปนการใชทดนผดประเภท ตามหลกการจดความเหมาะสมของทดน (land suitability classification) พนทราบภาคกลางซงเปนพนททไดรบผลกระทบจากมหาอทกภยทผานมารนแรงทสดไดใหบทเรยนทส�าคญส�าหรบการจดการในเรองนความเปนทราบน�าทวมถงและความเปนพนทแกมลงตามธรรมชาตท�าใหภาคกลางเหมาะสมส�าหรบการปลกขาว การปลกอยางอนทไมใชขาว ไมวาจะเปนปลกบานจดสรร หรอโรงงานอตสาหกรรมจงถอวาเปนการใชทดนผดประเภท นอกจากจะเปนการลดพนทกกเกบน�าตามธรรมชาตแลว การสงเสรมใหมธรกจการกอสรางทอยอาศยและนคมอตสาหกรรมยงมสวนท�าใหแผนดนทรด และเปนการกดขวางทางระบายน�าลงสทะเลอาวไทย ๕) ควรเนนการจดหาพนทแกมลง หรอพนทรองรบน�าขนาดเลกถงขนาดกลางใหกระจายอยางทวถงในพนททมโอกาสจะเกดภยน�าทวมแทนการสรางพนทแกมลงขนาดใหญ การคดใหญท�าใหญในหลายกรณไมสามารถด�าเนนการใหประสบผลส�าเรจไดในทางปฏบตดวยปจจยทเปนอปสรรคนานปการ ถาคดใหญแลวท�าแบบคอยเปนคอยไปในพนทขนาดเลกตามความจ�าเปนเรงดวนกอน (think globally,

act locally) นาจะไดผลมากกวาในระยะยาว หลกการทสามารถด�าเนนการไดคอ สงเสรมใหเกษตรกร น�าพนทนาหรอไรของตนเองสวนหนงจดท�าเปนแหลงน�าส�ารอง หรอสงเสรมใหชมชนทองถนรวมกลมกนโดยมองคกรปกครองสวนทองถนเปนผน�าในการจดหาพนทส�าหรบท�าเปนพนทรองรบน�าขนาดกลางไว เพอประโยชนของชมชนเอง การจดท�าพนทแกมลงขนาดเลกและขนาดกลางใหมกระจายอยโดยทวไป เชนนยอมเปนไปไดงายกวาในทางปฏบตเมอเทยบกบพนทขนาดใหญ ส�าคญทสดคอ การด�าเนนการตามแนวคดดงกลาวยงเปนการบรหารจดการน�าทมประสทธภาพ เพราะนอกจากจะเปนการชวยปองกนน�าทวมในดานหนงแลว พนทแกมลงดงกลาวยงจะชวยใหเกษตรกรมน�าไวใชประโยชนในฤดแลงไดดวย ๖) การสรางเสนทางระบายน�า (floodways) เปนโครงการทสมควรสนบสนนใหมการ ด�าเนนการ เพราะจะเปนมาตรการหนงในการแกปญหาน�าทวมในระยะยาว การจดท�าเสนทางระบายน�าหรอในทางภมศาสตรเรยกวา การท�าชองทางระบายน�า (channelization) คอ การขดลอกล�าน�าใหลก ท�าใหล�าน�ากวาง และท�าใหล�าน�ามความเปนทางตรงมากขน (miller, 1998) อยางไรกตาม เพอใหเกดผลกระทบนอยทสดตอสงแวดลอมและตอสงคม อกทงยงเปนการสรางประโยชนเสรมขนมาจากโครงการขอเสนอวา การสรางเสนทางระบายน�าควรยดตามแนวคดของธนวฒน จารพงษสกล คอ จดท�าเปนทางดวนระบายน�า (super express floodway) โดยใชเสนทางระบายน�าตามธรรมชาตทมอยแลว สองฝงของทางดวนระบายน�าเมอท�าการขดลอก สามารถน�าดนและทรายมาถมและพฒนาเปนเสนทางถนนเชอมระวางชมชนหรอระหวางเมองไดดวย (www.oknation)

มหาอทกภยป ๒๕๕๔ : มมมองของนกภมศาสตร๒๐๔


บทสรป มหาอทกภยเมอป ๒๕๕๔ เมอพจารณาในดานลบ ไดสรางความสญเสยและความเสยหาย อยางใหญหลวงตอชวตและทรพยสนเปนประวตการณครงหนงของประเทศไทย ทามกลางความ เดอดรอนทกขเขญของประชาชนและความเหนดเหนอยจากการทมเทท�างานของฝายตาง ๆ เพอแกไขปญหาและบรรเทาความทกขยากจากผลกระทบ ยงมบางประเดนทอาจน�ามาพจารณาในเชงบวกได โดยเฉพาะ อยางยงการไดบทเรยนส�าคญส�าหรบการเรยนรเพออนาคตกรณของการเกดภยพบตทางธรรมชาต การปองกนภยธรรมชาตไมวาจะเปนแผนดนไหว ภเขาไฟระเบด คลนสนาม (tsunami) พายหมน และ/หรออทกภยซงมใชเรองทจะท�าไดงาย ดวยเหตเพราะเราไมสามารถคาดท�านายไดอยางแมนย�าวาจะเกดเมอใดและจะมความรนแรงมากนอยเพยงไร การคาดประมาณในทางเศรษฐศาสตรทยอมรบกนวามความ เชอถอไดคอนขางต�า เนองจากมปจจยภายนอกหลายอยางทไมไดคาดคดไวกอนวาจะเกดแตกลบเกด ในทางกลบกนปจจยทคาดวาจะเกดแนนอนแตกลบไมเกด แตการคาดการณการเกดภยพบตทางธรรมชาตมความเชอถอไดต�ากวา การทมผกลาววา ป ๒๕๕๕ จะมพายเคลอนตวเขาสประเทศไทยจ�านวน ๒๖ ลกจงเปนประเดนทไมมความนาเชอถอ ธรรมชาตทถกรบกวนและถกท�าลายจนเสยสมดลในปจจบน สามารถท�าใหเกดความวปรตทางสงแวดลอมไดทกลกษณะและทกเวลาโดยทมนษยไมไดคาดคดวาจะเปนไปได มใครบางทคาดคดวาปญหาการเปลยนแปลงบรรยากาศของโลกจะมผลกระทบทรนแรงมากดงทเปน เชนทกวนน มใครสกกคนทคดวาความเจรญกาวหนาในยคโลกาภวตนจะท�าใหเกดการสญเสยความ หลากหลายทางชวภาพอยางนาวตก และมใครสกกคนจะคดบางวาภยพบตทางธรรมชาตทเกดกบโลก ของเราจะมความถมากขนและรนแรงเพมขน ดงนน การทมคนพดวาจะมพายจ�านวน ๒๖ ลก อาจจะไมมเลยกได หรออาจจะมเพยง ๒-๓ ลก หรออาจมมากเปน ๓๐-๓๕ ลกกเปนไปไดทงสน มอกอยางนอย ๒ บทเรยนทมคามากส�าหรบการเรยนรจากภยพบตน�าทวมทผานมา บทเรยนหนงคอ ความผดพลาดและความสบสนในการใหขอมลขาวสาร ซงกรณนเกยวของกบความเปนความตายของประชาชนและความเสยหายของประเทศชาต ประสบการณจากบทเรยนสอนใหรวาถายงขาด หรอยงไมมขอมลทมความถกตองและเชอถอได กยงไมควรทจะประชาสมพนธใหประชาชนไดรบทราบ เพราะรงแตจะกอใหเกดความตระหนกและตอบสนองดวยการกระท�าการใด ๆ ในทางทไมเหมาะสม อกบทเรยนหนงทมคณคามากเชนกน คอ ความไมมเอกภาพในการท�างาน ประสบการณไดสอนใหรวาการณใหญทมความส�าคญเชนน การประสานการท�างานอยางเปนเอกภาพมความจ�าเปนเพอจะท�าใหการด�าเนนการใด ๆ กตามประสบความส�าเรจอยางมประสทธภาพ การขาดความเปนหนงเดยวในการท�างานจะเปนดวยความอยากเดนหรอจะเปนดวยความเรงดวนทท�าใหไมสามารถประสานหนวยงานอนไดทนกตาม ผลทเกดขนตามมาแทนทจะเปนการทเลาความเดอดรอนใหนอยลง กลบจะกลายเปนการซ�าเตมใหผลกระทบมความรนแรงมากขนได

๒๐๕มนส สวรรณ


การขดแยงระหวางกลมในภาวะการณทมความเดอดรอนคบขนเชนกรณมหาอทกภยป ๒๕๕๔ ถาตางฝายตางมทฐยดมนวาตวเองคอฝายถกอยตลอดเวลา การด�าเนนการแกไขใหประสบผลยอม เปนไปไดยาก ทานทงหลายรวมทงตวผเขยนบทความนกเชนกน ถาเรายงมทฐอยางใดอยางหนงอยในใจ ยอมรบในสงทตรงกบสงทใจเราคดและไมยอมรบในสงทขดแยงกบใจเราคด นอกจากงานทควรจะรวมใจกนคดและรวมมอกนท�าจะไมมความกาวหนาแลว ใจเราเองจะสรางสมไวแตความทกข สมมาทฐทเราคดทเรายด แทจรงแลวอาจคอมจฉาทฐกเปนได เหรยญโดยทวไปม ๒ ดานเปนเอกลกษณ ดานหนงคอ “หว” และอกดานหนงคอ “กอย” ตวเราอาจมองวาดาน “หว”สวย แตส�าหรบคนอนเขาอาจมองวาดาน “กอย” สวย เรามเหตผลของเราทมองอยางน คนอนเขากมเหตผลของเขาเชนกนทเขามองในมมของเขาอยางนน ดวยสภาพดงกลาว การมองความดและความชว ความผดและความถก ไมควรมองเพยงอยางใดอยางหนงตองมองและพนจพจารณาใหครบถวนทง ๒ ดาน เหมอนกรณวกฤตน�าทวมป ๒๕๕๔ ถาเรามองเฉพาะผล กระทบซงเปนดานลบเพยงอยางเดยวโดยไมมองอะไรทเปนดานบวกบาง เรากคงจะมแตความทกขใจ อกทงความขดแยงในสงคมกคงไมมวนจบสน กยงรสกเสยดายมากทหลายฝายไมยอม “พลกวกฤตใหเปนโอกาส” จากมหาอทกภยป ๒๕๕๔

มหาอทกภยป ๒๕๕๔ : มมมองของนกภมศาสตร๒๐๖


บรรณานกรม

กรมแผนททหาร กองบญชาการทหารสงสด. รายงานผลการส�ารวจระดบการทรดตวของพนดนโครงการ ส�ารวจการทรดตวของพนดนในกรงเทพมหานครและปรมณฑล. กรงเทพฯ: กรมแผนททหาร, ๒๕๔๙.

กรมอตนยมวทยา. ขอมลอากาศในคาบ ๓๐ ป พ.ศ. ๒๕๒๔-๒๕๕๔, ขอมลเพอการเผยแพร.

. ขอมลอากาศป ๒๕๕๔, ขอมลเพอการเผยแพร.

. ขอมลอากาศภาคเหนอในคาบ ๓๐ ป พ.ศ. ๒๕๒๔-๒๕๕๔, ขอมลเพอการเผยแพร.

. ขอมลอากาศภาคเหนอป ๒๕๕๔, ขอมลเพอการเผยแพร.

การแกไขปญหาน�าทวมกรงเทพมหานครและปรมณฑล (ออนไลน) [วนทคนขอมล ๖ เมษายน ๒๕๕๕]. แหลงทมา http://www.ku.ac.th/king72/2553/

พายโซนรอน ๕ พายมจจราชธรรมชาตเอาคน น�าทวมไทย (ออนไลน) [วนทคนขอมล ๑ เมษายน ๒๕๕๕]. แหลงทมา http://www.dmc.tv/pages/scoop/พายโซนรอน-น�าทวมหนก-พาย. html

พนทรบน�านอง. หนงสอพมพรายวนกรงเทพธรกจ. ฉบบวนศกรท ๒๓ มนาคม ๒๕๕๕.

ผาแนวคด ทางดวนระบายน�า เตอนยายเมองหลวงถอวาโง (ออนไลน) [วนทคนขอมล ๑ มนาคม ๒๕๕๕] แหลงทมา http://www.oknation. รฐบาลเลงหาพนทแกมลง-รบน�า ๒ ลานไร. หนงสอพมพรายวนขาวสด. ฉบบวนท ๑๐ กมภาพนธ ๒๕๕๕.

อง! แผนดนทรด อก ๓๐ ป กทม.น�าทวม และอก ๑๐๐ ปอาจจมทะเล!!! (ออนไลน) [วนทคนขอมล ๖ เมษายน ๒๕๕๕]. แหลงขอมล http://www.has.co.th/indexphp?lay=show&ac=article&id Actual and Potential Evapotranspiration (online) [cited on February 23rd, 2012.], Available from: http://www.physicalgeography.net/Dutch, Steven I., James S. Monroe, and Joseph M. Moran. Earth Science. New York: West/Wadsworth; 1998.

Evapotranspiration (online) [cited on Frebuary 23rd, 2012.]. Available from: http://www. en.wikipedia.org/wiki/evapotranspiration

Miller, G. Tyler, Jr. Living in the Environment: Principles, Connections, and Solutions. New York: Wadsworth; 1998.

Strahler, A. and Arthur Strahler. Physical Geography: Science and Systems of the Human Environment. New York: John Wiley & Sons. Inc.; 1997.

Thailand: Country Profile, Natural Disasters (online) [cited on March 26th, 2012], Available from: http://www.emdat.be/result-country-profile

2011 Thailand floods (online) [cited on February 23rd, 2012], Available from: http://www.wiki pedia.com

๒๐7มนส สวรรณ


Abstract The Severe Flood in 2011 : A Geographer’s Point of View Manat Suwan Associate Fellow of the Academy of Moral and Political Sciences, The Royal Institute, Thailand

The severe flood in 2011 has been ranked as the most destructive natural disaster ever for Thailand in the past 50 years. The damages and losses were not only found in the agricultural sector, but also in the industrial and household ones. Many people thought that the most important cause of the phenomenon was the cyclone ‘Nock-ten’. Actually, still a number of factors, as analyzed, were believed to be the causal factors of the flood as well.

This article was an analysis in a geographer’s point of view. The contexts of the 2011 flood including the severity, conflicts among groups of people, and damages and losses were presented in the first part. It was, then, followed by the analysis of causal factors to mitigate the effects.

Keywords: severe flood in 2011, causal factors, effects, mitigation

Documents

มหาอุทกภัยปี ๒๕๕๔ : มุมมองของนักภูมิศาสตร์ · ๑88 มหาอุทกภัยปี ๒๕๕๔ :