1

การถอดบทเรยน องคความรบานตนเปด หม ๒ ต าบลล าภ อ าเภอทายเหมอง จงหวดพงงา

ค าบอกเลา.... วา “บานตนเปด” ตอบไดทกเรอง จากค าบอกเลาดงกลาว ท าใหเปนทสนใจทจะศกษา เรยนรและหาค าตอบวาเปนจรง หรอไม ทมงานสวนสงเสรมเทคโนโลยการเรยนรของชมชน ลงไปคนหาค าตอบและถอดบทเรยนกบแกนน าชมชน จ านวน ๑๔ คน ใชวธการจดเวท สมภาษณ พดคย ในวนท ๗ - ๑๐ เมษายน ๒๕๕๒ พบวา

การกอเกดหมบาน

ตระกลวสนต โรงสน คงทรพย ศรอนทร คงสวสด และชะฎา เปนตระกลคนจน มอาชพท าเหมองแร ไดรวมกบชาวบานในชมชน กอตง หมบานทรายขาว ตอมาในป ๒๔๒๘ ไดเปลยนชอเปน “หมบานตนเปด” โดยมต านานเลาตอๆ กนมาวาคนในบานทรายขาว ไปหาปลาในหารบานราง (หนองน า)

ทมปลาอดมสมบรณ ซงรอบ ๆ มตนตนเปด (พระยาสตตบรรณ) ขนอยางมากมาย เมอชาวบานไปจบปลามากนพบวาเนอปลามรสอรอย ผดกบเนอปลาจากหนองน าอน ๆ เนองจากเนอปลามความเหนยว เพราะกนรากและยางจากตนตนเปด ชาวบานจงเปลยนชอหมบาน ใหตรงกบความหมายของตนตนเปด ทเปนไมมงคล เนอไมมความเหนยวแนน ซงสอดคลองกบความเปนอยของชาวบานทมความรก ความสามคค กลมเกลยว เหนยวแนน เปนหนงเดยวกน จงไดเรยกชอวา “หมบานตนเปด” ตงแตนนมา

สภาพของหมบาน

บานตนเปด หม ๒ ต าบลล าภ ตงอยทางทศตะวนออกเฉยงเหนอของอ าเภอทายเหมอง เปนชมชนทไมใหญ ม ๑๑๘ หลงคาเรอน (ตามทะเบยนราษฎร) ประชากร ๔๗๘ คน เปนชาย ๒๕๒ คน หญง ๒๒๖ คน มพนทรวม ๕,๘๕๐ไร แบงเปน พนทท าสวนยางพารา ๒,๙๑๐ไร สวนผลไม ๘๒ไร ท านา ๓๒ไร เปนพนทปา/เหมองแร ๒,๘๒๖ ไร สภาพพนทเปนทราบเชงเขา มอากาศชนตลอดป เหมาะส าหรบการท าสวนยางและสวนผลไม

2

การปกครอง แมวาบานตนเปดจะเปนหมบานไมใหญ แตผใหญบาน (นายววฒน วสนต) กแบงการปกครองออกเปน ๔ กลมบาน ไดแก ๑) กลมบานตนเปด จ านวน ๔๓ หลงคาเรอน

๒) กลมบานทรายขาว จ านวน ๕๓ หลงคาเรอน

๓) กลมบานบางลกนอก จ านวน ๘ หลงคาเรอน

๔) กลมบานบางลกใน จ านวน ๔ หลงคาเรอน

ความเปนอยของชมชนบานตนเปด

๑. เปนชมชนทไมใหญนก แตมโครงสรางของชมชนเขมแขง มการบรหารจดการชมชน แบงออกเปนกลมบานแตละกลมบานจะดแลกนเอง และมการเลอกหวหนากลม ภายในกลมบานจะแบงหนาทกนท า เมอมเรองส าคญๆ จะบอกผานหวหนากลม เพอกระจายขาวใหสมาชกในกลม ไดทราบ นอกจากแบงเปนกลมบานแลว บานตนเปดจดท าพนธะสญญา ททกคนจะตองมาพบปะ พดคย พรอมกบสงเงนสจจะกลมออมทรพยเพอการผลต ทกวนท ๕ ของทกเดอน โดยบางเดอนมการจดเวทประชาคม พดคยการท างานพฒนาหมบาน

๒. ใหความเคารพ นบถอผน า ผอาวโส ปราชญชาวบาน มกลม องคกรทเขมแขง ชมชนมความ

เปนอยกนอยางญาตพนอง มความรกใคร สามคค ปรองดอง ชวยเหลอ แบงปน ซงกนและกน มการตงกฎ ระเบยบของหมบาน ททกคนใหการยอมรบ ชาวบานมการรวมกลมเพอปรกษาหารอ และบางครงกใช สภากาแฟ เพอแลกเปลยนเรยนรกนเปนประจ า นอกจากนยงใชประเพณดงเดม คอ การ ลงแขก ในการท างานตางๆ

๓. ชาวบานสวนใหญมอาชพทางการเกษตร โดยเฉพาะการท าสวนยางพารา โดยภาพรวมชาวบาน

มรายไดเฉลย ๓๕,๐๐๐ บาท/คน/ป ๔. กลไกในการบรหารจดการและขบเคลอนกจกรรม ใชแกนน าส าคญๆ เชน ผใหญบาน ผน าอช. กลมสตร ผน าทองถน ปราชญชาวบาน ฯลฯ

3

แลวทมงาน....ไดรบค าตอบ......... ทมงานไดรบค าตอบ จากแกนน าชมชน ซงไมใช ผใหญบาน นายกองคการบรหารสวนต าบล เพราะในหวงเวลาดงกลาว ผใหญบานและนายก อบต. ไปรบรางวล “หมบานเฉลมพระเกยรตยางพาราดเดน ระดบประเทศ ทจงหวดหนองคาย และโครงการครอบครวอบอน ทกรงเทพมหานคร”

แมผตอบค าถามจะไมใชแกนน าคนส าคญ แตกไดรบค าตอบ สมกบค าบอกเลา ทวา “ตอบไดทกเรอง” เกยวกบกจกรรม/โครงการทด าเนนการในหมบาน

นนแสดงใหเหนวาแกนน าคนอน เชน ผน าอาสาพฒนาชมชน (นายสายณห สจจารกษ) รองประธานศนยเรยนรชมชน (นางสขใส เกลยงนย) ปราชญชาวบานเกษตรชววถ (นายประวทย แซเจย) ผชวยผใหญบาน (นายสมทรง ชพร)

สมาชก อบต. (นายอนรตน ชยสวรรณ) และพนกงานบญชสหกรณสวนยางและกองทนหมบาน (นางศรวรรณ ชยสวรรณ) มสวนรวมด าเนนการทกกจกรรม จงมความร ความเขาใจ และสามารถตอบไดทกเรอง ชาวบานบานตนเปด ไดรวมกนก าหนดวสยทศน “หมบานแหงความสามคค สงแวดลอมด คนมคณภาพ” เมอถามแกนน าและชาวบานถง คนภายนอกชมชนรจกบานตนเปด หรอเอกลกษณของหมบานน คออะไร ทกคนตอบเปนเสยงเดยวกนวา ทกคนรจกบานตนเปด ในเรองของ “ความสามคค” แมกระทง เจาหนาทของ ธ.ก.ส. ซงเปนคนภายนอกชมชน กใหตอบเหมอนกน จงนบไดวาอตตลกษณ ของบานตนเปด คอ ความสามคค นนเอง

กจกรรมทเปนรปธรรม.......ทไดรบค าตอบจากเวทแลกเปลยนเรยนร ทมงานไดรบค าตอบเกยวกบกจกรรมของบานตนเปด ซงเปนกจกรรมทเปนรปธรรม ทกอใหเกดประโยชนตอชมชน น าไปสความเขมแขงอยางยงยน ทงทางดานเศรษฐกจและสงคม ดงน ๑. กระบวนการจดท าแผนชมชน

๒. การด าเนนงานหมบานตามแนวคดปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

๓. การด าเนนงานศนยเรยนรชมชน ๔. กลมออมทรพยเพอการผลต กองทนหมบานและชมชนเมอง และสถาบนการเงนชมชน

๕. สหกรณกองทนสวนยางพารา ๖. การปองกนยาเสพตด

๗. กองทนแมของแผนดน

๘. กลมสตรแมบาน

4

กระบวนการจดท าแผนชมชน ป ๒๕๔๗ กระบวนการแผนชมชน ของบานตนเปด เรมเปนรปราง เมอส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ผลกดนใหชมชนจดท าแผนชมชนทกหมบาน บานตนเปดสนองนโยบายจดท าแผนชมชน เพอใชเปนแนวทางพฒนาหมบาน

ป ๒๕๕๐ กระทรวงมหาดไทย โดยกรมการพฒนาชมชนไดจดท าโครงการขบเคลอน “ระเบยบวาระแหงชมชน ” เพอกระตนใหชมชนตนตวเขามามสวนรวมและท าหนาทในการแกไขปญหาของชมชน โดยมตคณะรฐมนตร เมอวนท ๒๐ พฤศจกายน ๒๕๕๐ เหนชอบใหทกหนวยงานทเกยวของในการพฒนาชนบทรวมเปนภาคและใหการสนบสนน

อ าเภอทายเหมอง จงหวดพงงา สนองนโยบายการขบเคลอนระเบยบวาระแหงชมชน จดล าดบความส าคญของชมชน ดวยกระบวนการแผนชมชน โดยด าเนนการกอนจดท าแผน ดงน

๑. จดเตรยมทมวทยากรกระบวนการ ก าหนดเปาหมายและวธการท างานรวมกน

๒ .จดเตรยมเนอหาในการจดเวท ประกอบดวย การศกษาชมชนเบองตน ความรความเขาใจ

กระบวนการแผนชมชน

๓. เตรยมขอมลชมชนทแสดงถงศกยภาพชมชน

๔. เตรยมเครองมอ วสด อปกรณ

บานตนเปด จดเวทกระบวนการแผนชมชน ใชเวลา ๔ เดอนประกอบดวย ขนตอนตาง ๆ ดงน เวทท ๑ การเตรยมความพรอมชมชน

เชญผแทนครวเรอน ๆ ละ ๑ คน เขารวมเวท มผเขารวมเวท จ านวน ๑๑๘ คน

เพอคนหาหมบานตนเปดในอดต ปจจบนและอนาคต โดยใชเทคนค AIC และคดเลอกผแทนจากผเขารวมเวท จ านวน ๓๐ คน เพอเขารวมเวทท ๒, ๓, ๔

ผลลพธในการเตรยมความพรอมชมชน : มทมงานท าแผนชมชน ทมความเขาใจและมความพรอมจดกระบวนการแผนชมชน

เวทท ๒ การวเคราะหขอมล การเรยนรตนเอง และชมชน

ผแทน ๓๐ คน ทไดรบคดเลอกจากเวทท ๑ ไดเรยนรตนเอง รจกศกยภาพทมอยและสภาพปญหาทเกดขนในชมชน โดย

วเคราะหขอมลศกยภาพของชมชน ดานเศรษฐกจ สงคม การเมอง การปกครอง และสงแวดลอม

วเคราะหผลกระทบจากภายนอกทมผลตอชมชน วเคราะหสภาพปญหาของชมชน และรวมกนคนหาสาเหตของปญหา วเคราะหสถานการณ แนวโนมทคาดวาจะเกดขนแกชมชนในอนาคต

5

ผลลพธส าหรบการวเคราะหขอมล : ชมชนมความเขาใจในสภาพปญหา รศกยภาพของชมชน ก าหนดแผนงาน โครงการ

เวทท 3 การคดเลอกโครงการและระบเปาหมาย

ผแทน ๓๐ คน คดเลอกโครงการ ทสามารถน ามาสรางงาน สรางอาชพ สรางรายได ใหแกชมชนและก าหนดทศทางการพฒนาตามศกยภาพของชมชน ก าหนดประเดนหลกทจะพฒนาพรอมทงระบกลมเปาหมายหลก ผลลพธของเวทน : ชมชนมเปาหมายและทศทางการพฒนาหมบาน

เวทท ๔ การจดล าดบความส าคญของโครงการ ผแทน ๓๐ คนจดล าดบความส าคญของโครงการ/กจกรรม ตามประเดนการพฒนาและน ารางแผนชมชนเขาเวทเพอประชาพจารณแผนฯ

ผลลพธของเวทน : ชมชนมรางแผนชมชน ประกอบดวย เปาหมายและทศทางการพฒนา ทบรรจดวย แผนงาน/โครงการ เพอใหบรรลเปาหมาย

ปจจยแหงความส าเรจในกระบวนการจดท าแผนชมชน ๑. มกลไก โดยทมวทยากรกระบวนการขบเคลอนแผนชมชน ไดแก นายกองคการบรหารสวนต าบล ผใหญบาน ผน าอาสาพฒนาชมชน (ผน า อช.) ผแทนองคการบรหารสวนต าบล ประธานกลมสตร ๒. กระบวนการแผนชมชน เปนกรอบการ เสรมสรางการเรยนร ของคนในชมชน ท าใหคนในชมชน รจกตนเองและชมชน สามารถก าหนดทศทาง แนวทางการพฒนาชมชนทชดเจน สงผลใหคนในชมชนอยดมสข ๓. ทกคนไดแลกเปลยนความร ประสบการณตรงทไดปฏบตจรง ๔. การมสวนรวมของประชาชนในชมชน โดยใชกระบวนการคดรวมกนของชมชน คนในชมชน

ไดเรยนรปญหา คนหาสาเหต วธการและแนวทางแกไขรวมกน

๕. การผนกก าลงของภาคการพฒนาและองคกรปกครองสวนทองถน เชน พฒนาชมชน เกษตร

ส านกงานสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย สาธารณสข องคการบรหารสวนจงหวด องคการบรหารสวนต าบล ฯลฯ สนบสนนการจดเวทท าแผนชมชน

6

หมบานตามแนวคดปรชญาเศรษฐกจพอเพยง บานตนเปด ไดน าแนวทางตามหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงไปประยกตใชในการด าเนนชวต และเปนจดเรมตนของการแลกเปลยนเรยนรของคนในหมบาน โดยมวธด าเนนการ ดงน

๑. จดเวทแลกเปลยนเรยนร ใหความรแนวคด ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง คอการพฒนาทตงอย บนพนฐานของทางสายกลางและความไมประมาท โดยค านงถงความพอประมาณ ความมเหตผล และการสรางภมคมกนในตวทด ตลอดจนใชความรอบคอบ และคณธรรม

๒. สรางแกนน าและชดปฏบตการเพอสรางกระบวนการเรยนร ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง

๓. ฝกอบรมและทศนศกษาดงานหมบานทด าเนนวถชวตตามหลกเศรษฐกจพอเพยง ๔. จดเวทประชาคมเพอพจารณาครวเรอน ใหพฒนาตนเองสวถพอเพยงตามตวชวด ๖ x ๒

(ลดรายจาย เพมรายได ประหยด เรยนร อนรกษ และเอออาร) และคดเลอกกลมเปาหมายทมความช านาญแตละดาน ใหครบทง ๖ ดาน

ผลการด าเนนงาน ของครวเรอนเปาหมาย ๑) กจกรรมดานการลดรายจาย

ปลกทกอยางทกน (พชผกสวนครว) ท าปยหมก ปยชวภาพ

เผาถาน ท าน ายาลางจาน แชมพสระผม ฯลฯ

จดตงธนาคารไก โดยกองทนสงเคราะหสวนยาง สนบสนนไกพนธพนเมอง (เบตง) แจกใหครวเรอนเปาหมาย ครวเรอนละ ๑๐ ตว เมอครวเรอนเลยงไก จนออกไข และฟกเปนตวแลว ใหมอบไก จ านวน ๑๐ ตว ใหกบครวเรอนอน เปนการขยายผลตอไป

การเลยงหมหลม

การเลยงปลาดก ลด ละ เลก อบายมข

๒) กจกรรมดานการเพมรายได

การรวมกลมขายน ายางดบ/น ายางแผน

การรวมกลมแมบานท ากาละแม ขนม

การเลยงไก เลยงหม เลยงปลา การปลกผกไวกน แบงปน เมอเหลอน าไปขาย

7

๓) กจกรรมดานการประหยด

จดท าบญชครวเรอน

ลด ละ เลก อบายมขในเทศกาลตาง ๆ

สนบสนนใหมการออม โดยจดท ากระบอกไมไผคณ ๒ แจกใหครวเรอนออมเงนระยะเวลา ๖ เดอน เมอครบก าหนด 6 เดอน น าเงนจากกระบอก

ไมไผแลวคณ ดวย ๒ น าฝากกบสถาบนการเงนชมชน เชน เงนออมในกระบอกไมไผ เปนเงน ๕๐๐ บาท คณ ๒ = ๑,๐๐๐บาท ปจจบนโครงการน มเงนรวมทงสน ๒๙๐,๐๐๐ บาทเศษ

๔) กจกรรมดานการเรยนร

ชาวบานมการแลกเปลยนเรยนรปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ฝกอบรมเรองเศรษฐกจพอเพยง ใชเวทจดท าแผนชมชนสรางการเรยนร การถายทอดภมปญญา โดยปราชญชาวบาน

การสบสาน วฒนธรรมทองถนและประเพณ การทศนศกษาดงาน

๕) กจกรรมดานการอนรกษทรพยากรธรรมชาต

ปลกตนตนเปด (พระยาสตตบรรณ) ตามทสาธารณะและทางเขาหมบาน

จดตงชดดแลบรเวณเขตปา ตนน า ล าธาร พฒนาฝายเกบน า โดยการลงแขก

คดแยกขยะแตละครวเรอน และมทก าจดขยะ

8

๖) กจกรรมดานการเอออารตอกน

การลงแขกชวยเหลองานและเทศกาลตาง ๆ

แบงปน ดแลเอาใจใสซงกนและกน ทงภายในครอบครวและเพอนบาน

ครอบครวมความรก ความเขาใจ ปรองดองกน

วธการด าเนนงานหมบานเศรษฐกจพอเพยง ๑. ยดหลกการมสวนรวม โดยจดเวทประชาคมทกครง ๒. ยดมตเสยงสวนใหญ เปนแนวทางด าเนนการ และรบฟงเสยงสวนนอยเพอปรบปรงแกไข ๓. ท างานเปนทม แบงหนาทกนชดเจน และทกคนรบผดชอบตอหนาทอยางจรงจง ๔. แบงปนและรบผลประโยชนอยางเทาเทยมกน ๕. มการจดเวทเพอคดเลอกครวเรอนด าเนนการตามปรชญาเศรษฐกจครวเรอน ๖. มการบรณาการท างานของภาคพฒนาเพอสนบสนนการด าเนนงาน

การด าเนนงานศนยเรยนรชมชน บานตนเปด ไดรบการสนบสนนงบประมาณจากโครงการพฒนาต าบล และงบประมาณยทธศาสตรการพฒนาจงหวด (งบ CEO) ใหกอสรางและขยายอาคารเอนกประสงค เพอใชเปนสถานทประชม พบปะ จดกจกรรมตาง ๆ ของประชาชนในชมชน และภาคพฒนา/องคกรภาคเอกชน ใชอาคารแหงน เปนสถานทบรณาการการท างานทเปนรปธรรม ป ๒๕๕๑ กรมการพฒนาชมชนสนบสนนใหจงหวดด าเนนการศนยเรยนรชมชน เพอใชเปนสถานทเสรมสรางโอกาสการเรยนร ถายทอด แลกเปลยนประสบการณ สบทอดภมปญญาใหกบคนในชมชน ผใหญบาน (นายววฒน วสนต) ไดศกษาแนวทางการด าเนนงานศนยฯ และเลงเหนความส าคญของศนยเรยนรชมชน ทเปนศนยของประชาชน ด าเนนการโดยประชาชนและเพอประชาชน จงไดหารอกบชาวบาน/ผน าชมชน ถงความจ าเปนทจะจดตง “ศนยเรยนรชมชน” ทงน เพราะบานตนเปดมอาคารใชเปนทประชม พบปะ ฝกอบรม เปนทตงกลมอาชพสตร และมขอมลตางๆ อยแลว ดงนน อาคารแหงนจงสอดคลองกบองคประกอบตามแนวทางของกรมการพฒนาชมชนทสามารถด าเนนการเปนศนยเรยนรชมชนได ดงน

๑. เปนสถานทรวบรวมขอมลส าคญๆ ของหมบาน เชน ขอมล กชช๒ ค. จปฐ. ขอมลองคความรของปราชญชาวบาน

๒. มแหลงเรยนรทหลากหลาย เชน หมอยาสมนไพรรกษาไขไทฟอยด การเพาะพนธกลายางพารา การนวดแผนโบราณ การปลกพชไรดน การจกสานไมไผ การเผาถาน สถาบนการเงนชมชน ครอบครวพฒนา ฯลฯ แหลงเรยนรเหลาน มปราชญชาวบาน/ ผรทจะถายทอดความรได

9

๓. รวบรวมภมปญญาทองถน องคความรของปราชญชาวบานทกระจดกระจาย เพอใหคนภายในและภายนอกชมชนเขามาสบคนได

๔. เปนศนยกลางทประชาชนทกคนสามารถเขามาเรยนร แลกเปลยนความร และประสบการณรวมทงพบปะ สงสรรคกน

๕. เปนสถานทแลกเปลยนองคความรของชาวบาน เรยกวา “สภากาแฟ” ๖. เปนสถานททมการบรณาการการท างานรวมกนของภาคพฒนา/องคกรภาคเอกชน/NGO

จากองคประกอบดงกลาว บานตนเปดจงไดด าเนนงานศนยเรยนรชมชนตงแตป ๒๕๕๑

วธด าเนนงาน ๑. ชาวบานมการเรยนรตนเอง รวมกนคนหาองคความร คนหาปญหา และหาแนวทางแกไข ๒. ใหความส าคญกบการเรยนร ดงน

รวบรวมองคความร ประสบการณจากภมปญญาชาวบาน ทไดลองท ามาเปนเวลานาน โดยลองผด ลองถก สบทอด มการจดบนทกเปนลายลกษณอกษร เชน หมอยาสมนไพร การนวดแผนโบราณ เปนตน

น าความร ประสบการณ จากการปฏบตจรงมาแลกเปลยน ไปดของจรงเพอใหเกด การเรยนร โดยฝกปฏบตอยางสม าเสมอ จนเกดความเขาใจ น าไปปฏบตได เชน การเพาะพนธกลายางพารา การเลยงหมหลม การเลยงไกพนธพนเมอง (เบตง)

ใชเวทแผนชมชนเปนเครองมอสรางการเรยนร ๓. การถอดความร ภมปญญาใหกบคนรนหลง จนเปนวทยากรสามารถถายทอดได ธนาคารเพอ

การเกษตรและสหกรณ (ธ.ก.ส.) เหนความเขมแขงของชมชน มอบหมายใหบานตนเปด ด าเนนการโครงการพกหนเกษตรกรรายยอย หลกสตร ปรบเปลยนวธคดใหด ารงชวตตามหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง โดยใหหมบานจดทมวทยากรใหความร ถายทอดใหกบเกษตรกร รายยอย ทเขาโครงการพกช าระหน จ านวน ๑,๕๐๐ คน สงผลใหทมวทยากรไดรบคาตอบแทน คนละประมาณ ๑๐,๐๐๐ บาท

๔. มการจดการความร และบนทกภมปญญาเปนลายลกษณอกษร ๕. มการประชมชาวบานเปนประจ า

10

ปจจยแหงความส าเรจ

๑. มโครงสรางการบรหารจดการทเปนรปธรรม เชน มการแตงตงคณะกรรมการ มทปรกษา มระเบยบขอบงคบ ๒. ยดหลกการมสวนรวม โดยจดเวทประชาคมทกครง ๓. องคความรของปราชญชาวบาน ตองไดรบการยอมรบจากเวท ประกอบดวย ชาวบาน และภาค

พฒนา ๔. การบรณาการการท างานจากหลายภาคสวนทใหการสนบสนนการด าเนนงานศนยฯ และมการ

รบรรวมกน เชน พฒนาชมชน ปกครอง เกษตร กศน. ปศสตว สาธารณสข องคกรปกครองสวนทองถน กองทนสงเคราะหสวนยาง ฯลฯ

๕. การท างานเปนทม แบงหนาทความรบผดชอบชดเจน

๖. คณะกรรมการบรหารศนยฯ ท างานตามหนาทอยางจรงจง ๗. มแหลงเรยนรทใหความรแกคนในและนอกชมชน

๘. การแบงปนผลประโยชนทเทาเทยมกน เชน

คาตอบแทนวทยากร รายไดจากการศกษาดงาน (คาตอบแทน คาอาหารวาง คาอาหาร และคาสถานท)

สหกรณกองทนสวนยางพารา ในอดตชาวบานบานตนเปด มอาชพท าเหมองแร เมอแรธาตไดลดนอยลงและหมดไป ชาวบานไดเปลยนอาชพมาท าสวนยางกนรอยละ ๘๐ % และส านกงานกองทนสงเคราะหการท าสวนยาง (สกย.) ไดใหความชวยเหลอชาวสวนยางมาโดยตลอด โดยมภารกจหลกเรมทการเปลยนแปลงพนธยางเกา ใหเปนพนธยางชนดทใหผลผลตตอไรสงกวาเดมป ๒๕๓๕-๒๕๓๖ไดเกดภาวะ

ราคายางตกต า ราคายางแผนดบลดลง ในป ๒๕๓๘ สกย. มโครงการทจะผลตยางแผน โดยรฐใหการสนบสนนงบลงทนเกยวกบการกอสรางอาคารแกกลมเกษตรกรชาวสวนยาง แตกลมฯ ตองจดทะเบยนเปนนตบคคล ในรปของสหกรณ และในป ๒๕๓๘ ชาวบานจากหม ๒ และหม ๓ จ านวน ๘๐ คน รวมตวกอตงเปนสหกรณกองทนสวนยาง เงนทนกอตง ๔๐,๐๐๐ บาท กจกรรมของสหกรณ

๑. รบซอน ายางสด ๒. ผสมปยเพอจ าหนาย ๓. เพาะพนธกลายาง ๔. ด าเนนตลาดประมลยางแผน ปจจบนสหกรณ มเงนทน ๓,๐๐๐,๐๐๐ บาทเศษ

11

ปจจยแหงความส าเรจ ๑. มโครงสรางบรหารจดการทชดเจน โดยการแตงตงคณะกรรมการ จ านวน ๙ คน เพอบรหาร จดการสหกรณ มระเบยบขอบงคบ

๒. บรหารงานโดยคณะกรรมการทซอสตย และสมาชก ไววางใจ ๓. มการประกนราคาขายไดดกวาทองตลาด สามารถก าหนดราคาของตลาดได ๔. มการรวมกลมอยางเขมแขง

กลมออมทรพยเพอการผลต กลมออมทรพยเพอการผลต เปนกลยทธหนงในการเสรมสรางความเขมแขงและความมนคงทางเศรษฐกจของชมชนดวยหลกการ พฒนาคน โดยใช เงน เปนเครองมอ เพอสงเสรมการมสวนรวมของประชาชนใหชวยเหลอซงกนและกน และด าเนนการภายใตคณธรรม ๕ ประการ คอ ความซอสตย ความเสยสละ ความรบผดชอบ ความเหนอกเหนใจกน และความไววางใจ การด าเนนงานกลมออมทรพยฯ ของบานตนเปดกอตงเมอป ๒๕๔๔ ภายใตหลกการของกรมการพฒนาชมชน ปจจบน มสมาชก ๑๐๔ คน เงนสจจะ ๔๐๐,๐๐๐ บาทเศษ

ปจจยแหงความส าเรจ ๑. ยดหลกการมสวนรวม โดยจดเวทประชาคมทกครง ๒. ยดมตเสยงสวนใหญ เปนแนวทางด าเนนการ และรบฟงเสยงสวนนอยเพอปรบปรงแกไข ๓. ท างานเปนทม แบงหนาทกนชดเจน และทกคนรบผดชอบตอหนาทอยางจรงจง ๔. มการบรณาการท างานของภาคพฒนา เชน พช. ธกส. เพอสนบสนนการด าเนนงาน

กองทนหมบานและชมชนเมอง กองทนหมบานและชมชนเมอง เปนนโยบายเรงดวนของรฐบาลทมงขจดปญหาความยากจน โดยสนบสนน

เงนทนใหหมบาน/ชมชนๆ ละ ๑,๐๐๐,๐๐๐ บาท เพอเปนแหลงเงนทนส าหรบประชาชน ในการสรางงาน สรางอาชพ สรางรายได และบรรเทาเหตฉกเฉนและความจ าเปนเรงดวนใหกบประชาชน โดยใหประชาชนในหมบานบรหารจดการ เปนการพฒนาคนใหเกด “การเรยนร” อนจะน าไปสการเสรมสรางความเขมแขงของหมบาน

12

ป ๒๕๔๔ รฐบาลสมยนายกรฐมนตร พ.ต.ท.ทกษณ ชณวตร มอบเงนกองทน ๑,๐๐๐,๐๐๐ บาท ใหหมบานตนเปด น าไปบรหารจดการเพอใชเปนแหลงเงนทนหมนเวยนส าหรบการลงทน ในการประกอบอาชพ เปนการสรางงาน สรางรายได ใหกบชาวบาน

ปจจยแหงความส าเรจ ๑. ท างานเปนทม แบงหนาทกนชดเจน และทกคนรบผดชอบตอหนาทอยางจรงจง ๒. ยดหลกการมสวนรวม โดยจดเวทประชาคมทกครง ๓. ใหสมาชกกองทนฯ ยมเงนภายใตระเบยบขอบงคบทก าหนด ๔. คณะกรรมการบรหารฯ มความซอสตย โปรงใส สามารถใหสมาชกตรวจสอบได ๕. ยดระเบยบขอบงคบเปนแนวทางด าเนนงานอยางเครงครด

สถาบนการเงนชมชน ในปจจบนชมชนมกองทนทหลากหลาย นอกจากมเงนทนทสนบสนนจากรฐบาลตามโครงการ

กองทนหมบานและชมชนเมอง กองทนกลมออมทรพยเพอการผลต กลมอาชพ และกลมอน ๆ อกมากมาย แตละกองทนมกฎ ระเบยบ หลกการบรหารจดการเปนของตนเอง ท าใหเกดปญหาการจดการ มการบรหารจดการทแยกสวน ไมเปนระบบ ไมสามารถแกไขปญหาใหกบชมชนไดอยางแทจรง

ป ๒๕๔๘ เปนชวงของการพฒนากระบวนการบรหารจดการองคกรเครอขายใหมประสทธภาพ ไปพรอมกบกองทนหมบานทออนแอ น าไปสความเขมแขงและยงยน และพฒนากองทนหมบานทมความเขมแขง ใหพรอมเปนธนาคารของหมบาน (สถาบนการเงนชมชน) และในขณะนน กองทนหมบานบานตนเปด ไดรบการประเมนในระดบ AAA มศกยภาพดเยยม ซงหมายถง บานตนเปดมความพรอมจะพฒนากองทนหมบาน สการเปน “สถาบนการเงนชมชน” โดยไดรบการสนบสนนจากธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร (ธ.ก.ส.) กรมการพฒนาชมชน เขาไปสรางกระบวนการเรยนร เตรยมความพรอมชมชนใหมความร ความเขาใจอยางชดเจน และรวมกนจดเวทประชาคม เพอยกระดบกองทนหมบานเปนสถาบนการเงนชมชน และในเวทไดมมต น ากลมออมทรพยเพอการผลต เงนกจาก ธกส. เขารวมในสถาบนการเงนชมชนดวย ดงนน สถาบนการเงนชมชนบานตนเปด เปนการบรณาการกองทนในชมชน ประกอบดวย

กองทนหมบาน/ชมชนเมอง ๑,๐๐๐,๐๐๐ บาท กลมออมทรพยเพอการผลต ๔๐๐,๐๐๐ บาทเศษ เงนกจาก ธ.ก.ส. ๑,๐๐๐,๐๐๐ บาท

ปจจยแหงความส าเรจ ๑. มโครงสรางบรหารจดการทชดเจน โดยแตงตงคณะกรรมการบรหาร ๑ คณะ จ านวน ๑๑ คน มระเบยบขอบงคบ มคณะกรรมการชดเดยวใชบรหารงานทกกลมภายใตสถาบนการเงนฯ ๒. บรหารงานโดยคณะกรรมการทซอสตย และสมาชก ไววางใจ

๓. มการประชมกนอยางสม าเสมอ ท าใหกรรมการรและเขาใจทกขนตอน

13

4. การกเงนของสมาชก มการแยกเงนก จากเงนกองทน ๓ ประเภท คอ เงนกจากกองทนหมบาน เงนกจากกลมออมทรพยเพอการผลต และเงนกจากเงนกของ ธ.ก.ส.

กองทนแมของแผนดน บานตนเปด เปนหมบานทมความเขมแขง ไดรบการคดเลอกจากจงหวดเพอเขารวม โครงการกองทนแมของแผนดน และไดรบเงนพระราชทานจากสมเดจพระนางเจาพระบรมราชนนาถ จ านวน ๘,๐๐๐ บาท เปนเสมอนกองทนศนยรวมของหมบาน ในการฟนฟความเขมแขงภายในชมชน จนสามารถรวมกนแกไขปญหายาเสพตด และเสรมสราง ใหชมชนท าความด ร รก สามคค เพอแสดงใหเหนถงความศรทธารวมกน ชาวบานบานตนเปดจดเวทประชาคมเพอหาแนวทางจะเพมเงนกองทนแมของแผนดน และลงมตด าเนนการ ดงน

๑. แนวทางแหงศรทธา คณะกรรมการฯ ประชาสมพนธ ใหคนในชมชนเกดความศรทธาใน เงนพระราชทานทไดรบ สมครเขาเปนสมาชกกองทนฯ และสมาชกทกคนบรจาคสมทบกองทนแมของแผนดน เปนรายป ๆ ละ ๑๐๙ บาท/คน

๒. แนวทางแหงปญญา แสดงออกโดยหาเงนสมทบกองทนแมใหเพมมากขน เพอใชในการเฝาระวง ปองกนการแพรระบาดของยาเสพตด เชน การทอดผาปา การจดโตะเลยงน าชา ฯลฯ

๓. เงนขวญถง คณะกรรมการฯ ประชาสมพนธใหชาวบานน า เงนกองทนทไดรบพระราชทานแลกเปลยนเพอเกบไวเปนเงนขวญถงของครอบครว โดย เงน ๑๐๙ บาท แลกธนบตรของกองทนแมได ๒๐ บาท และ เงน ๑,๐๐๙ บาท แลกธนบตรของกองทนแม ได ๑๐๐ บาท ปจจบน สมาชกกองทนแมของแผนดน มสมาชกทงหมบานตนเปดและหมบานใกลเคยง จ านวน ๒๐๐ คน เงนกองทนรวมทงสน ๑๒๐,๐๐๐ บาทเศษ

ปจจยแหงความส าเรจ ๑. ประชาชนมสวนรวมจดเวททกครง ๒. มการท างานเปนทม แบงผรบผดชอบชดเจน โดยไมคดคาตอบแทน ๓. ท างานแบบบรณาการ ทงฝายทองท (ก านน-ผใหญบาน) ฝายทองถน (อบต.) และภาคพฒนา ๔. กองทนมการบรหารจดการทเขมแขง สามารถเปนทศกษาดงานจากภายนอกชมชน และไดรบ

การคดเลอกใหเปนศนยเรยนรดานการปองกนและแกไขปญหายาเสพตด จาก ปปส.ภาค ๘ จ.สราษฎรธาน

14

กลมสตรแมบาน

กลมสตรในหมบาน เมอเสรจภารกจจากการประกอบอาชพ มเวลาวาง จงมแนวคดรวมตวกนเพอจดตงกลม เพอหาอาชพเสรมใหกบครอบครว ไดรวมกลมในป ๒๕๔๒ สมาชกกอตง ๒๐ คน ปจจบนขยายผลเปน ๖๐ คน และกลมนไดจดทะเบยนเปน “วสาหกจชมชน” กลมมเงนทนหมนเวยน เปนเงน ๑๕๐,๐๐๐ บาท

กจกรรมของกลม

๑. แปรรปอาหาร เชน ขาวเกรยบ ถวทอด

๒. กาละแม เปนสนคา OTOP ๔ ดาว เปนสนคาทมชอเสยง ของบานตนเปด

๓. รบท าอาหาร

ปจจยแหงความส าเรจ ๑. มการท างานเปนทม แบงหนาทความรบผดชอบชดเจน

๒. กรรมการมความโปรงใส ตรวจสอบได ๓. ผลประโยชน การแบงปนผลก าไรจาการด าเนนงานเทาเทยมกน

ผน าอาสาพฒนาชมชน

นายสายณห สจจารกษ เปนคนหนมทมความสามารถตอบไดทกเรองทเกยวกบงานพฒนาหมบาน เนองจากมสวนรวมในกระบวนการพฒนาทกกจกรรม ท างานเคยงบา เคยงไหลกบพฒนากร จนไดรบการคดเลอกใหเปน ผน า อช. สนบสนนการท างานของภาคพฒนา มความสามารถในการชกชวนชาวบานเขารวมพฒนาหมบาน คนหาปญหา หาแนวทางแกไข และ ด ารงตนเปนแบบอยางทดในการด าเนนชวตตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยง มความใฝร เขาใจงานพฒนาและถายทอดได เปนวทยากรกระบวนการ ทมสวนผลกดนในกระบวนการ

จดท าแผนชมชน จดตงสถาบนการเงนชมชน การด าเนนงานกองทนแมของแผนดน การสงเสรมประชาธปไตย สงตางๆ เหลาน นบไดวาเปนภารกจส าคญของผน า อช. จากการพฒนาตนเองสม าเสมอ จนเปนทรจกแกชมชนใกลเคยง

ประโยชนทชมชนไดรบจากการพฒนา ดานเศรษฐกจ

๑. ชาวบานมรายไดเพมขน จากการปลกผกสวนครวไว บรโภคในครวเรอน แบงปน แลกเปลยน เมอเหลอ กขายมการลดรายจาย ท าน ายาลางจาน แชมพสระผม ท าปยน าชวภาพท าปยหมก

๒. มอาชพเสรม จากการแปรรปผลตภณฑ การรบจาง

ประกอบอาหารในงานตางๆ การเลยงหมหลม การเลยงไกพนธพนเมอง เลยงปลา

15

๓. มสถาบนการเงนชมชน ทเปนแหลงทนในการสนบสนนการประกอบอาชพ

และเปนสถาบนรบฝากเงนออมของสมาชก ๔. สมาชกมรายไดเพมจากการเขาเปนสมาชกสหกรณ

กองทนสวนยาง เชน ผสมปยเพอจ าหนาย ตลาดประมลยางแผน การเพาะพนธกลายาง ฯลฯ

ดานสงคม

๑. ชมชนมความสามคค ชวยเหลอพงพาอาศยกน เอออาทรโดยการ “ลงแขก” กจกรรมตางๆ และอยกนอยางเครอญาต ๒. มความปลอดภยในชวต และทรพยสน

๓. เยาวชนเชอฟงผอาวโส ผน าชมชน

๔. ปลอดยาเสพตด

๕. มการแบงการดแลเปนกลมบาน ๔ กลมบาน

ดานการเรยนร ๑. มบานเกษตรสมบรณ (ครวเรอนพฒนา) ทด าเนน

ตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยงทเปนแหลงแลกเปลยนเรยนรกบคน

ในชมชนและนอกชมชน

๒. ใชการเรยนรขบเคลอนกระบวนการแผนชมชน

ดานสาธารณสข

คนในหมบาน เขาถงหลกประกนสขภาพ โดยอาสาสมครหมบาน (อสม.) ใหความร ความเขาใจ

เกยวกบสขภาพทกครวเรอน และรกษาอาการเบองตน

ดานวฒนธรรม

๑. สบสานประเพณเดอน ๑๐

๒. ฟนฟการท านาโดยใชกระบอ

๓. สบสานประเพณ วฒนธรรมหมบานใหคงอย

ดานการศกษา โรงเรยนมนโยบายขยายผลการเรยนร จากผเฒา ผแก ปราชญชาวบานแกเดกนกเรยน และใหม การจดบนทก ถอดองคความรภมปญญาทองถน ฝกปฏบต เพอใหนกเรยนเกดการเรยนรจากการลงมอท า

16

ปจจยทน าไปสความเขมแขงอยางยงยน

๑. ผน าเกง เสยสละ มวสยทศน ๒. ชมชนมความสามคคเปนหนงเดยวกน มความพรอมเพรยง

๓. มแผนชมชนเปนเครองมอในการพฒนา ๔. การประสานงานซงกนและกนอยางตอเนอง เกดความผกพน

๕. มการบรณาการท างานเชงรก

๖. การยอมรบในความสามารถซงกนและกน

๗. มยทธศาสตรรวมในการท างาน ๘. มการแลกเปลยนเรยนรกนตลอดเวลา ๙. กระบวนการมสวนรวมเกดขนจรงนบตงแตรวมคด รวมท างานดวยใจ จนเกดความเปนเจาของ

ทจะดแล เชน ความส าเรจของกองทนแมของแผนดน การจดตงสถาบนการเงนชมชน ๑๐. มการบรหารจดการชมชนโดยใชหลกประชาธปไตย

บทสงทาย

เรองราวความเขมแขงของชมชนบานตนเปด ไดถกกลาวถงและน ามาถายทอด เปนบทเรยนอนทรงคณคาตอกระบวนการพฒนาเพอใหชมชนตางๆ ไดเรยนร และสรางแรงบนดาลใจใหกบผเขามาศกษาดงาน ทงน หมบานมความส าเรจ ซงแกนน าชมชนและชาวบานไดบอกเลาใหกบผมาเยอนวา

จากการสงสมประสบการณมายาวนาน เชน ผน าชมชนทเปนทางการ และไมเปนทางการ ปราชญชาวบาน ไดรวมกนขบเคลอนงานพฒนาตางๆ เชน การท าแผนชมชน ทสรางกระบวนการเรยนร กอใหเกดการท ากจกรรมรวมกนในต าบล การพฒนากองทนสวสดการชมชน เพอชวยเหลอเกอกลกน การสรางนสยการออมบนพนฐานความพอเพยง การพฒนากองทนชมชน โดยการเชอมโยงคนในหมบานและเงนกองทนตางๆ ทมอยในหมบานมาบรหารจดการเพอน าผลก าไรทไดมาเปนสวสดการชวยเหลอซงกนและกน และเปนการเรยนรในการท ากจกรรมตางๆ รวมพลงคนในชมชนเพอขบเคลอนงานพฒนาใหประสบความส าเรจ

จากค าตอบหลายๆ ค าตอบและไดลงไปสมผสของจรง ในหวงระยะเวลา สนๆ นบไดวาคมคา พอจะตอบค าถามตามค าบอกเลาของหลายๆ คน ไดวา เหตใด บานตนเปด......ถงตอบไดทกเรอง... ในกจกรรมทชมชนด าเนนการกอใหเกดประโยชนกบคนในชมชน..... ทงนเพราะ บานตนเปดม “การจดการชมชน” ทท าใหชาวบานรทน สามารถชวยเหลอตนเองได จดการภายใตความคดพงพาตนเอง กอนทจะพงพาคนอน นคอหลกวธคดของ บานตนเปด เมอชมชนมการจดการชมชนทด และยงเปดโอกาสใหคนหลากหลาย ไมวาจะเปนผน าชมชน กลมองคกร เครอขาย กลมอาชพ ปราชญชาวบาน และคนในชมชน เขารวมกจกรรม กระบวนการมสวนรวมเกดขนจรง นบตงแตรวมคด รวมท างานดวยใจ จนเกดความเปนเจาของทจะรวมดแล ดวยหลกการ วธการและเทคนคในการท างานของผน าชมชนกบลกบานดงทไดกลาวในขางตนจงท าใหประโยคทวา “บานตนเปด....ตอบไดทกเรอง” เปนความจรงในสายตาและการรบรของทกคนทไดไปเยอนและสมผสหมบานแหงนนนเอง

17

ประมวลภาพถายการถอดบทเรยน องคความรบานตนเปด หม ๒ ต าบลล าภ อ าเภอทายเหมอง จงหวดพงงา

18

คณะท างานถอดบทเรยน

บานตนเปด หม ๒ ต าบลล าภ อ าเภอทายเหมอง จงหวดพงงา ระหวางวนท ๗ - ๑๐ เมษายน ๒๕๕๒

ทปรกษา นายสมชาย วทยด ารงค ผอ.ส านกสงเสรมและพฒนาศกยภาพชมชน

นางปานอปสร เอมสถตย ผอ.สวนสงเสรมเทคโนโลยการเรยนรของชมชน

น.ส.ปรศนา โกลละสต นกวชาการพฒนาชมชนช านาญการพเศษ

ทมถอดบทเรยน

นายกตตทศน โกสมสวรรณ นกวชาการพฒนาชมชนช านาญการ น.ส.ธนพร คลายกน นกวชาการพฒนาชมชนช านาญการ

นายทนงศกด สภาพกล นกประชาสมพนธช านาญการ

นายโกวทย ยอดวทยา นกวชาการพฒนาชมชนช านาญการ

น.ส.ปรศรา อ ามาล จพง.โสตทศนศกษาช านาญงาน

ทมใหขอมล นายแสงอาภรณ สงคง พฒนาการอ าเภอทายเหมอง นายมนตย ชวยบ ารง พฒนากรประจ าต าบล

นางสขใส เกลยงนย ประธานกลมสตรแมบาน/รองประธานศนยเรยนรฯ

นายสายณห สจจารกษ ผน าอาสาพฒนาชมชน/กรรมการศนยเรยนรชมชน

นายสมทรง ชพร ผชวยผใหญบาน/ปราชญชาวบาน

นายนต ปดนช เลขาฯสภา อบต./กรรมการศนยเรยนรชมชน

นางทรงศร สรางเหมาะ กรรมการศนยเรยนรฯ/กรรมการกองทนหมบานฯ

นายอนรตน ชยสวรรณ กรรมการสถาบนการเงนชมชน

นายตอง ทองใบ กรรมการฝายคดเกรดยางแผน

นายผลต เผาชย กรรมการศนยเรยนรชมชนฝายนนทนาการ

นายประวทย แซเจย ปราชญชาวบานเกษตรชววถ

นายสมพนธ เจรญ ปราชญชาวบานพลงทดแทนในครวเรอน

นายไพศาล วฒนะชาล รองประธานศนยเรยนรชมชน นางศรวรรณ ชยสวรรณ พนกงานบญชสหกรณสวนยาง/กองทนหมบาน

นายปราโมทย รงไพศาลโสภชย หวหนาชด ครบ.

ผเขยน/ เรยบเรยง น.ส.ธนพร คลายกน นกวชาการพฒนาชมชนช านาญการ

ออกแบบปก/รปเลม น.ส.ปรศรา อ ามาล จพง.โสตทศนศกษาช านาญงาน