วารสารวิชาการข ้าว ปีที่ 9 ฉบบทัี่ 1 มกราคม - มิถุนายน 2561 (Vol. 9 No. 1, January - June 201

วารสารวชาการขาว ปท 9 ฉบบท 1 มกราคม - มถนายน 2561 (Vol. 9 No. 1, January - June 2018)

ISSN 1906 - 0246กรมการขาว กระทรวงเกษตรและสหกรณRice Department, Ministry of Agriculture and Cooperatives

Thai Rice Research Journal

ขาวเจาพนธดอกขา 50

ขาวเจาพนธซบกนตง 5

“… การผลตนน ทกคนคงเหนไดไมยากวา มความเกยวพนถงความตองการตลาด การจาหนาย วธจดกจการ ตลอดจนถงการนารายได หรอผลประโยชนจากการผลตมาใชสอยบรโภคดวย ดงนน การเพมผลผลตทถกตอง จงมใชการใชวชาการทางการเกษตร เพอเพมปรมาณการผลตแตเพยงอยางเดยว แตหากตองเปนการใชวชาการทางการเกษตรประกอบกบวชาการดานอนๆ ชวยใหผผลตไดประโยชน ตอบแทนแรงงาน ความคด และทนของเขา ทใชไปในการผลตอยางเตมเมดเตมหนวย ทงใหสามารถนาผลตอบแทนนนมาใชสอย ปรบปรงฐานะความเปนอยใหมนคงขนดวย ...”

พระบรมราโชวาทของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตรในพธพระราชทานปรญญาบตรแกบณฑตมหาวทยาลยเกษตรศาสตร

ณ หอประชมมหาวทยาลยเกษตรศาสตรวนพฤหสบด ท 18 กรกฎาคม 2511

Working Editorial Committeeof Thai Rice Research Journal

Year 2017 - 2018 Producer : Division of Rice Research and Development, Rice Department Offi ce : Division of Rice Research and Development, Rice Department, 50 Phaholyothin, Ladyao, Chatuchak, Bangkok 10900, Thailand Objective : To disseminate the rice knowledge and research undertaken by individuals and/or organizations in Thailand

AdvisorsDirector General

Deputy Director General who is supervised Division of Rice Research and Development

Director of Bureau of Rice Policy and StrategyDirector of Division of Rice Product DevelopmentDirector of Bureau of Rice Production Extension

Director of Division of Rice Seed Director of Bureau of Central Administration

Director of Center of Information and Communication TechnologyDirector of Division of Rice Product Inspection and Certifi cation

Working ComitteeChairman

Director of Division of Rice Research and Development

EditorSuwat Ruay-aree

Assistant EditorsPinai Thongsawatwong,

Rice Breeding Expert, Rice Genetic Germplasm ExpertRice Biotechnology Expert, Rice Production Technology Expert

Rice Protection Expert, Rice Seed Technology and Seed Variety Standard Expert

Editorial Board Payorm Cobelli Koranit Thangkanasup Sukunya Arunmit Wanporn Khemmook Kanthita Suangtho Sirima Punsiri Yannawoot Thopdan Angsutorn Wasusun Jintana Chaiwong Supannikar Pakkethati Fuanglada Tanachote Wantana Sriratanasak Naritsara Sanguankumthorn Thararat Maneenuam

ManagerWantana Sriratanasak

Assistant ManagersThararat Maneenuam Naritsara Sanguankumthorn Piyatida Wongchaya

วารสารวชาการขาว ปท 9 ฉบบท 1 มกราคม - มถนายน 2561 ISSN 1906 - 0246

กรมการขาว กระทรวงเกษตรและสหกรณ

สารบญ สารจากผอานวยการกองวจยและพฒนาขาว. ...........................................................................................3

ผลงานวจย ขาวเจาพนธซบกนตง 5 . ...........................................................................................................................5 สมบรณ สวรรณโณ, กฤษณะ ศรรตน, เอกราช แกวนางโอ, บญนะ หนคง, กณธกานต ปลอดปลอง, ขน พฒสกล, อาภรณ สขสวสด, เลศเกยรต ชสร, ชนสรน กลนมณ, สถาพร ตมพวสฎฐ, กญญา เชอพนธ, สนนทา วงศปยชน, สมทรง โชตชน, วนทนา ศรรตนศกด, องศธรย วสสณห, สนยม ตาปราบ ขาวเจาพนธดอกขา 50 . ........................................................................................................................18 ชชาต สวนกล, รชนศ พานชกจ, อรณยทพช สงไกรรตน, ศรนธร คงประพฤต, โอรกษ ทองเดจ, รจรา ปรชา, ชนสรน กลนมณ, อวยชย บญญานพงศ, เอกราช แกวนางโอ, สถาพร ตมพวสฎฐ, บญสข ซนเลยง, สนยม ตาปราบ การตรวจสอบการปนเปอนของอะฟลาทอกซนบ 1 ในขาวไทย. ............................................................30 กตตพงษ ศรมวง, กญญา เชอพนธ, กาญจนา พบลย, สอาง ไชยรนทร, กฤษณา สดทะสาร, ยศพร ตนสมรส, รจรา ปรชา, วชชดา รตนากาญจน, รศม ฐตเกยรตพงศ ความหลากหลายทางกายวภาคของใบธงในกลมประชากรขาว RDP1 และความสมพนธ กบการสงเคราะหแสง..............................................................................................................................37 สพตรา นราวฒนะ, พณณชตา เวชสาร, บงอร ธรรมสามสรณ, อไรวรรณ คชสถตย, รนฤด แกวชนชย, พราวรรณ บญเสรม, พทวส วชยดษฐ ความหลากหลายและประสทธภาพของแบคทเรยละลายฟอสเฟตจากดนบรเวณรากขาว ในพนทนาภาคเหนอตอนบน. .................................................................................................................46 พชญนนท กงแฮ, สทธกานต ใจกาวล, อภวฒน หาญธนพงศ, สาธต ปนมณ, วภา หอมหวน การจาแนกพนท การผลตขาว และความมนคงทางอาหาร ของกลมชาตพนธบนพนทสง ของเกษตรกรในภาคเหนอตอนบน. ........................................................................................................60 สทธกานต ใจกาวล, สปปวชญ ปญญาตย, พชญนนท กงแฮ, อภวฒน หาญธนพงศ, อาทตยา ยอดใจ, ศรลกษณ ใจบญทา, ฐปรฏฐ สลอยอนแกว, ธเนศ แซวหล, นงนช ประดษฐ, ผกากานต ทองสมบญ, สมาล มปญญา, ศลาวน จนทรบตร ชววทยาและการผนแปรประชากรของเพลยจกจนขาวใหญ (Cofana spectra (Distant)) และการถกเบยนโดยแมลงเบยนปกบดในนาขาว. ..................................................................................78 กลยา บญสงา, ฉตราภรณ กณาวงค, อญชล ใจเกยง การพฒนาแผนทความเหมาะสมของพนทปลกขาวรายกลมสนคา. .......................................................88 ชษณชา บดดาบญ, บญดษฐ วรนทรกษ, กลยา สานเสน, เบญจมาส รสโสภา, อธยะ พนจงสกลดษฐ, พมพพร พรพรหมนทร, สนยม ตาปราบ, อนนต สวรรณรตน

บทความวชาการ นกปากหาง : บทบาทของการบรการดานระบบนเวศนาขาว . ............................................................105 อรสยาน บลยประมข การวจยและพฒนาเทคโนโลยการผลตขาวอนทรย. .............................................................................113 บญดษฐ วรนทรรกษ

ปท 9 ฉบบท 1 วารสารวช

าการข

าว มกราคม - มถนายน 2561

สนปก

1วารสารวชาการขาว ปท 9 ฉบบท 1 มกราคม - มถนายน 2561

วารสารวชาการขาว ปท 9 ฉบบท 1 มกราคม - มถนายน 2561(Vol. 9 No. 1, January - June 2018)

Thai Rice Research Journal

วตถประสงคเพอเปนสอกลางในการเผยแพรผลงานวจยและบทความวชาการดานขาว

ระเบยบการ1. การสงตนฉบบเพอตพมพในวารสาร ใหสงจานวน 3 ชด (ใชโปรแกรม Microsoft Word บนทกในแผนซด) ทบรรณาธการ ผชวยบรรณาธการ หรอผจดการ โดยเขยนตามแบบฟอรมและคาแนะนาทายเลม

2. การพจารณารบเรองทจะตพมพเปนสทธของกองบรรณาธการ และกองบรรณาธการจะไมรบผดชอบในเนอหาหรอความถกตองของเรองทสงมาตพมพทกเรอง

3. กองบรรณาธการขอสงวนสทธในการตรวจแกไขเรองทสงมาตพมพ และอาจจะขอขอมลเพม หรอสงเรองคนใหผ เขยน เพอแกไขเพมเตม หรอพมพตนฉบบใหม แลวแตกรณ

4. การพจารณาผลงานวจยทจะลงตพมพ มผ พจารณา (peer review) 2 ทาน ตอ 1 เรอง เพอใหเปนไปตามมาตรฐานของวชาการ

ISSN 1906 - 0246

ผทรงคณวฒพจารณาและประเมนผลการวจยเพอการตพมพในวารสารวชาการขาวฉบบน นางสาวสชาวด นาคะทต ทปรกษา กองวจยและพฒนาขาว ดร.วราพงษ ชมาฤกษ ผ เชยวชาญดานเทคโนโลยชวภาพขาว นายสวฒน รวยอารย บรรณาธการ รองศาสตราจารยพนย ทองสวสดวงศ ผชวยบรรณาธการ นางวนทนา ศรรตนศกด หวหนากลมวทยาการอารกขาขาว

2 Thai Rice Research Journal, Vol. 9 No. 1, January - June 2018

คณะทางานจดทาวารสารวชาการขาวพ.ศ. 2560 - 2561

เจาของ : กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว สานกงาน : กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว 50 ถ.พหลโยธน จตจกร กรงเทพฯ 10900 โทรศพท 0-2561-3062 โทรสาร 0-2579-7892 วตถประสงค : เพอเปนสอกลางในการเผยแพรผลงานวจยและบทความวชาการดานขาว

ทปรกษาอธบดกรมการขาว

รองอธบดกรมการขาวทกากบดแลกองวจยและพฒนาขาวผ อานวยการสานกนโยบายและยทธศาสตรขาว ผ อานวยการกองพฒนาผลตภณฑขาว

ผ อานวยการสานกสงเสรมการผลตขาว ผ อานวยการสานกบรหารกลางผ อานวยการกองเมลดพนธขาว ผ อานวยการศนยเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร

ผ อานวยการกองตรวจสอบรบรองมาตรฐานขาวและผลตภณฑ

คณะทางานประธาน

ผ อานวยการกองวจยและพฒนาขาวบรรณาธการสวฒน รวยอารย

ผชวยบรรณาธการพนย ทองสวสดวงศ ผ เชยวชาญดานปรบปรงพนธขาว

ผ เชยวชาญดานพนธกรรมขาว ผ เชยวชาญดานเทคโนโลยชวภาพขาวผ เชยวชาญดานเทคโนโลยการผลตขาว ผ เชยวชาญดานการอารกขาขาว

ผ เชยวชาญดานวทยาการเมลดพนธและมาตรฐานพนธกองบรรณาธการ

พยอม โคเบลล กรณศ ตงคณาทรพย สกญญา อรญมตร วนพร เขมมกด กลยฐตา สวงโท สรมา ปนศร ญาณวฒ ทบดาน องศธรย วสสณห จนตนา ไชยวงค สพรรณการ ปกเคธาต เฟองลดา ธนะโชต วนทนา ศรรตนศกด ธารารตน มณนวม นรศรา สงวนคมธรณ

ผจดการวนทนา ศรรตนศกด

ผชวยผจดการธารารตน มณนวม นรศรา สงวนคมธรณ ปยธดา วงษฉายา


สารจากผอานวยการกองวจยและพฒนาขาว

ปจจบน รฐบาลใหความสาคญกบการผลตสนคาเกษตรในระบบอนทรย โดยเฉพาะ “ขาวอนทรย” ยงเปนทตองการของตลาดทงภายในและตางประเทศ โดยการเปดตลาดเสรสนคาเกษตรมเพมขนในปจจบนและมแนวโนมเพมขนอกในอนาคต การผลตสนคาขาวอนทรย มงเนนการพฒนาคณภาพและมาตรฐานสนคา การสงเสรมและพฒนากระบวนการผลต โดยปรบระบบการผลตในทกขนตอนใหมประสทธภาพ กาหนดมาตรฐานและการตรวจรบรองคณภาพสนคา เพอขยายการผลตสนคาเกษตรและอาหารทมคณภาพมาตรฐาน ปลอดภย เปนการสรางความเชอมนแกผบรโภค รวมทงสามารถตรวจสอบยอนกลบสนคา และสรางมลคาเพมใหกบสนคาเกษตร สาหรบกระบวนการผลตขาวอนทรยใหเปนทยอมรบในระดบสากล จะตองมการจดการและกาหนดระบบการผลตทตอเนองเชอมโยง และมความรบผดชอบรวมกนของผ เกยวของในทกขนตอนอยางเปนองครวมตามเกณฑกาหนดขนตาสดของแนวทางการผลต การแปรรป การตดฉลาก และการตลาด โดยตองมการตรวจสอบในทกขนตอนการผลต และใหการรบรองตามแนวทางของมาตรฐาน ทงนจะตองมองคกรหลกเปนผประสานงานในกระบวนการ ดแลการลงทนในระบบ รวมทงการจดการผลตอบแทนแกผ เกยวของในระบบ และกาหนดโครงสรางราคาอยางเปนธรรมตอทกฝาย การผลตขาวอนทรยมหลกการวา ตองหลกเลยงการใชสารเคมและสารสงเคราะหทางเคมทกชนด ในทกขนตอนการผลตและการเกบรกษาผลผลต โดยใหใชความอดมสมบรณจากอนทรยวตถในธรรมชาต และเพมความอดมสมบรณของดนดวยวสดอนทรย สวนการปองกนกาจดแมลงศตรขาว ใชศตรธรรมชาตควบคมการระบาด ใชพนธขาวตานทาน ใชวธการปลกและการจดการทเหมาะสม เพอสรางความสมดลของธาตอาหารในตนขาว ทาใหตนขาวมความแขงแรง สามารถตานทานตอการเขาทาลายของโรคและแมลงศตรขาวไดด หรออาจใชสารสกดจากพช ชวนทรย ในกรณทมการระบาดของแมลงศตรขาวรนแรง สวนสตวศตรขาวใหใชวธกลและศตรธรรมชาต ทงนการเลอกพนททเหมาะสมตอการผลตขาวอนทรยจงเปนเรองสาคญทตองพจารณา กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว ไดเรมงานโครงการวจยและพฒนาการผลตขาวอนทรย มาตงแตป พ.ศ. 2540 ขณะทยงเปนสถาบนวจยขาว กรมวชาการเกษตร โดยมการวจยและการจดการขาวอนทรย ในกลมขาวหอมมะลในพนทนานาฝน เนนการวจยแบบสหสาขาวชาในขอบเขตทวประเทศ และเนนการหมนเวยนใชทรพยากรในทองถน เพอควบคมตนทนการผลตและการพงตนเองของเกษตรกรในทองถน ไดอยางยงยน ภายใตหลกการพนฐานของมาตรฐานทยอมรบกนในระดบสากล ซงการวจยและพฒนาการผลตขาวอนทรยไดมการดาเนนการอยางตอเนองจนกระทงปจจบน ทงนเพอคนหาเทคโนโลยใหมๆ มาสนบสนนกระบวนการผลตอยางมประสทธภาพ ลดตนทนการผลต โดยคานงถงคณภาพและมาตรฐานสากล ตามกฎเกณฑทกาหนดไว


อยางไรกตาม กองวจยและพฒนาขาว มบทบาทและภารกจสาคญดานการวจยและพฒนาขาวของประเทศ และตระหนกดวาผลการวจยทประสบความสาเรจ จาเปนตองมการตพมพเผยแพรในวารสารวชาการ ซงเปนสงตพมพทถอวามมาตรฐานทางวชาการสง เปนทยอมรบในแวดวงวชาการ และสามารถนาไปอางองได จงไดจดทา “วารสารวชาการขาว“ เพอตพมพเผยแพรผลงานวจยทเปนองคความรและเทคโนโลยใหมๆ ทไดจากการคนควาวจยของนกวจยขาว เพอประโยชนแกเกษตรกรสามารถนาไปใชในการผลต การเกบรกษา รวมทงการแปรรปผลตภณฑขาว หรอนาไปวจยพฒนาตอยอดเพอประยกตใชประโยชนตอไป รวมทงเปนองคความรใหมดานขาวอนเปนประโยชนตอการเรยน การสอน ในสถาบนการศกษาดานการเกษตร โดยเฉพาะดานพชขาว ในนามของกองวจยและพฒนาขาว ขอขอบพระคณทานอธบดกรมการขาวทใหความสาคญ และสนบสนนงบประมาณในการจดทาวารสารวชาการขาว ขอขอบคณคณะทางานจดทาวารสารวชาการขาวทกทานทเสยสละ ทมเท รวมแรง รวมใจ รวมมอกนจดทาวารสารวชาการขาวจนประสบความสาเรจดวยดอยางตอเนอง ดงเปนทปรากฏ และขอขอบคณนกวจยทกทานทไดสงผลงานวจยทประสบความสาเรจมาตพมพเผยแพรในวารสารวชาการน นบวาเปนความสาเรจสมบรณของการวจยของทาน หวงเปนอยางยงวาวารสารวชาการขาวทกฉบบจะเปนประโยชนตอผอานตามสมควร และสมควรใหมการนาไปใชประโยชน เพอเปนการชวยกนพฒนาขาวไทยใหเจรญกาวไกลยงๆขนไป

(นายสถาพร ตมพวสฏฐ)ผ อานวยการกองวจยและพฒนาขาว

กรมการขาว


ขาวเจาพนธซบกนตง 5 See Bu Guntung 5, a Non-glutinous Rice Variety

สมบรณ สวรรณโณ1) กฤษณะ ศรรตน1) เอกราช แกวนางโอ1) บญนะ หนคง1) กณธกานต ปลอดปลอง1)

ขน พฒสกล1) อาภรณ สขสวสด1) เลศเกยรต ชสร2) ชนสรน กลนมณ2) สถาพร ตมพวสฎฐ2) กญญา เชอพนธ3) สนนทา วงศปยชน3) สมทรง โชตชน4) วนทนา ศรรตนศกด4) องศธรย วสสณห4) สนยม ตาปราบ4)

Somboon Suwanno1) Krissana Sirirat1) Ekkarat Kaewnango1) Boonna Nookong1) Kantikarn Plodplong1)

Koon Putsakul1) Arporn Sooksawat1) Lertkiat Chusiri2) Chanasirin Klinmanee2) Sathaporn Tampawisit2) Kunya Cheaupun3) Sunanta Wongpiyachon3) Somsong Chotechuen4) Wantana Sriratanasak4)

Angsutorn Wasusun4) Suniyom Taprab4)

Abstract As high as 75 percent of farmers in three provinces along the southern border grow traditional rice varieties, especially those living in Takbai district of Naratiwat province. Ninety percent of farmers (16,500 rais) in Takbai grow a traditional variety ‘See Bu Guntung’. However, there are some limitations of growing such a traditional variety, such as, poor seed quality. Seeds used by farmers always consist of both white and red colored seeds. Furthermore, farmers always face with the problem of non-uniform plant height and maturity once grown. This research activity has been set up in order to improve the genetic purity of See Bu Guntung for farmer recommendation, conducted by collecting rice panicles from farmers’ fields. Those panicles were evaluated for their agronomic characteristics and pure-line selected at Pattani Rice Research Center. The variety “See Bu Guntung 5” has finally been approved by the rice varietal releasing committee of the Rice Department to be released as a certified variety. The steps for germplasm improvement included; collection and selection for a pure line, observation trials, yield trials, reaction to diseases trials, grain quality study, responses to nitrogen fertilizer, and farmers’ preference analysis, conducted during 2008-2016. The results showed that the rice variety “See Bu Gutung 5” was a non-glutinous, non-photoperiod sensitive variety with 130 days to maturity. It had steady stems with an average plant height of 108 centimeters. It had long, fully exserted, and moderately compacted panicles. See Bu Guntung 5 had moderately fertile spikelet with an average yield from farmers’ fields of 617 kg/rai. The color of paddy and brown rice were brown and white, respectively. The advantages of See Bu Guntung 5 were that, it was a non-photoperiod sensitive variety, which could be grown in both wet and dry season. It had a high yield, uniform height and maturity. Its cooked rice was harder than that of a traditional See Bu Guntung. Farmers preferred their paddy, brown rice and also cooked rice of See Bu Guntung 5. It had high amylose content of 27.2 percent and cooked rice was intermediately hard, which was preferred by Thai-Islamic consumers. It is recommended to be grown in the three southern border provinces. However, the caution of See Bu Gutung 5 is susceptible to rice blast disease. Keywords: non-glutinous rice, See BU Guntung 5, breeding, non-photoperiod sensitive, yield, cooking quality,

three southern border provinces

1) ศนยวจยขาวปตตาน อ.โคกโพธ จ.ปตตาน 94120 โทรศพท 0-7343-1024 Pattani Rice Research Center, Khok Pho, Pattani 94120 Tel. 0-7343-10242) ศนยวจยขาวพทลง อ.เมอง จ.พทลง 93000 โทรศพท 0-7404-0111 Phatthalung Rice Research Center, Mueang, Phatthalung 93000 Tel. 0-7404-01113) ศนยวจยขาวปทมธาน อ.ธญบร จ.ปทมธาน 12110 โทรศพท 0-2577-1688 Pathum Thani Rice Research Center, Thanyaburi, Pathum Thani 12110 Tel. 0-2577-16884) กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว จตจกร กรงเทพ 10900 โทรศพท 0-2561-3062 Rice Research and Development Division, Rice Department, Chatuchak, Bangkok 10900 Tel. 0-2561-3062


คานา ปจจบนภาคใตของประเทศไทยมพนทปลกขาว 864,235 ไร ไดผลผลต 385,991 ตน ผลผลตเฉลย 447 กโลกรมตอไร (สานกงานเศรษฐกจการเกษตร, 2559) โดยพนธขาวทใชปลกสวนใหญเปนขาวพนธพนเมอง ซงในศนยปฏบตการและเกบเมลดเชอพนธ ขาวแหงชาต ศนยวจยขาวปทมธาน มพนธขาวพนเมองของภาคใตอยประมาณ 4,000 ตวอยางเชอพนธ จากพนธขาวทงหมด 18,000 ตวอยางเชอพนธ (สาเรง, 2550) และดวยความหลากหลายของพนธทมมาก จงทาใหเกษตรกรในภาคใตยงคงปลกขาวพนธพนเมองมากกวาภมภาคอนๆ ในพนท 3 จงหวดชายแดนภาคใต ไดแก จงหวดปตตาน ยะลา และนราธวาส ปจจบนมพนทปลกขาว 183,955 ไร ผลผลต 68,630 ตน (สานกงานเศรษฐกจการเกษตร, 2559) เกษตรกรในพนทยงคงปลกขาวพนธพนเมองมากถงรอยละ 75 ของพนธขาวทปลกทงหมด โดยเฉพาะจงหวดนราธวาสมพนทปลกขาวทงหมดในฤดนาป 2559/60 49,500 ไร แยกเปนขาวเจา 46,800 ไร ขาวมส (พนธหอมกระดงงา) 2,700 ไร และอาเภอตากใบมพนทปลกขาวมากทสด 19,000 ไร โดยปลกขาวพนธหอม

บทคดยอ ในพนท 3 จงหวดชายแดนภาคใต เกษตรกรปลกขาวพนธพนเมองมากถงรอยละ 75 โดยเฉพาะอาเภอตากใบ จงหวดนราธวาส เกษตรกรปลกขาวพนเมองพนธซบกนตงมากถงรอยละ 90 (16,500 ไร) แตเมลดพนธทใชปลกมการปะปนพนธ มทงเมลดขาวและเมลดแดง ความสงของตนไมสมาเสมอ สกแกไมพรอมกน จงไดวจยการปรบปรงพนธเพอใหไดพนธบรสทธ เพอสงเสรมใหเกษตรกรใชปลก ดาเนนการโดยการรวบรวมพนธขาวซบกนตงจากแปลงเกษตรกรนามาปลกศกษาลกษณะประจาพนธ และคดเลอกสายพนธบรสทธ ทศนยวจยขาวปตตาน ไดขาวพนธ “ซบกนตง 5” ซงผานการพจารณาของคณะกรรมการพจารณาพนธ กรมการขาว ใหเปนพนธรบรอง โดยมการศกษาวจยการปรบปรงพนธตามขนตอน คอ การเกบรวบรวมและคดเลอกสายพนธบรสทธ การศกษาพนธ การเปรยบเทยบผลผลต การทดสอบความตานทานตอโรคขาว การวเคราะหคณภาพเมลด การตอบสนองตอป ยไนโตรเจน และการยอมรบของเกษตรกร ดาเนนการตงแตป พ.ศ. 2551-2559 ผลการวจยพบวา ขาวพนธซบกนตง 5 เปนขาวเจา ไมไวตอชวงแสง อายเกบเกยว 130 วน (ปลกโดยวธปกดา) ทรงกอตง ความสงเฉลย 108 เซนตเมตร คอรวงยาว รวงแนนปานกลาง การตดเมลดด ใหผลผลตในแปลงเกษตรกรเฉลย 617 กโลกรมตอไร เมลดขาวเปลอกสนาตาล ขาวกลองสขาว ลกษณะเดน คอ เปนขาวไมไวตอชวงแสง ปลกไดตลอดป ใหผลผลตสง ความสงของลาตนสมาเสมอ เมลดสกแกพรอมกน เมอนามาหงสกมความรวนและแขงมากกวาพนธซบกนตงทองถน เกษตรกรชอบ ทง ขาวเปลอก ขาวกลอง และขาวหงสก เปนขาวมปรมาณอมโลสสง (27.2 เปอรเซนต) ขาวสกรวน แขงเลกนอย ตรงกบความนยมบรโภคของคนไทยมสลม แนะนาใหปลกในเขตพนท 3 จงหวดภาคใต แตมขอควรระวง คอ ขาวพนธซบกนตง 5 ออนแอตอโรคไหมคาสาคญ : ขาวเจา ซบกนตง 5 การปรบปรงพนธ ไมไวตอชวงแสง ผลผลต คณภาพขาวหงสก 3 จงหวดชายแดนภาคใต

กระดงงา 2,500 ไร ทเหลอ 16,500 ไร ปลกขาวพนธซบกนตง ประมาณรอยละ 90 (สานกงานเกษตรและสหกรณจงหวดนราธวาส, 2559) จากการสารวจความตองการเมลดพนธ ขาวของเกษตรกรในพนทจงหวดชายแดนภาคใตในป พ.ศ. 2551 โดยศนยวจยขาวปตตาน พบวา จงหวดนราธวาส เกษตรกรนยมปลกขาวพนธพนเมองเปนจานวนมาก โดยขาวพนธซบกนตง เปนพนธทเกษตรกรใชปลกกนทวไปและเปนทนยมในการบรโภค เนองจากคนไทยมสลมสวนใหญใชมอในการเปบขาวแทนการใชชอน ประกอบกบแกงตางๆทใชบรโภคกบขาวนน ปรงโดยใชนามนเปนสวนประกอบในปรมาณมาก เมอนามาคลกเคลากบขาวและใชมอเปบในการบรโภค ซงตองใชขาวเมอหงสกแลว มลกษณะรวนแขงเลกนอย ไมจบตวกนเปนกอน เหมอนขาวทมอมโลสตาทวไป ขาวพนธ ซบกนตง มคณสมบตตรงกบความตองการดงกลาว ประกอบกบขาวเปลอกมเมลดปอมสน เปนทตองการของตลาดประเทศเพอนบาน และตลาดภายในประเทศ รวมถงเปนขาวทไมไวตอชวงแสง เกษตรกรสามารถปลกไดปละ 2 ครง สงผลใหเกษตรกรไทยมสลมนยมปลกขาวพนธซบกนตง เพอใหไดผลผลต


(pure line selection) ไดขาวเจาสายพนธ ซบกนตง PTNC08001-5 (ซบกนตง 5) ในฤดนาป 2553/54 ปลกศกษาพนธขนตน (2-row observation) และฤดนาป 2554/55 ปลกศกษาพนธขนสง (4-row observation) ดาเนนการทศนยวจยขาวปตตาน

3. การปลกเปรยบเทยบผลผลตและลกษณะทางการเกษตร 3.1 การเปรยบเทยบผลผลตในสถาน ปลกขาวเจาพนธซบกนตง 5 โดยวธปกดา เปรยบเทยบผลผลตกบพนธปทมธาน 1 และชยนาท 1 และศกษาลกษณะทางการเกษตร ไดแก ความสง จานวนรวงตอกอ และอายเกบเกยว ดาเนนการทศนยวจยขาวปตตาน ในฤดนาป 2555/56 3.2 การเปรยบเทยบผลผลตในนาราษฎร ปลกขาวเจาพนธซบกนตง 5 โดยวธปกดา ในฤดนาป 2556/57 ดาเนนการทอาเภอเมอง จงหวดนราธวาส จานวน 1 การทดลอง ปลกเปรยบเทยบผลผลตกบพนธชยนาท 1 และพนธซบกนตงทองถน ในฤดนาป 2558/59 ดาเนนการทอาเภอยะรง จงหวดปตตาน อาเภอเมอง และตากใบ จงหวดนราธวาส รวม 3 การทดลอง เปรยบเทยบผลผลตกบพนธซบกงตงทองถน ปทมธาน 1 และ กข29

4. การทดสอบความตานทานตอโรคขาว ทดสอบปฏกรยาของขาวเจาพนธซบกนตง 5 ตอโรคไหมระยะกลา (leaf blast, Pyricularia oryzae Cavana) เปรยบเทยบกบพนธ Tetep (พนธตานทานเปรยบเทยบ) และพนธขาวตาแหง 17 (พนธออนแอเปรยบเทยบ) โดยวธ upland short row และใหคะแนนอาการตาม Standard Evaluation System for Rice (IRRI, 2002) ดาเนนการทศนยวจยขาวปตตาน ในฤดนาป 2555/56, 2556/57 และ 2558/59

5.การวเคราะหคณภาพเมลด 5.1 การวเคราะหคณภาพเมลดทางกายภาพ วเคราะหคณภาพเมลดทางกายภาพของขาวเจาพนธซบกนตง 5 เปรยบเทยบกบพนธ กข29 ดาเนนการทศนยวจยขาวปทมธาน ป พ.ศ. 2559 5.2 การวเคราะหคณภาพเมลดทางเคม และคณภาพการหงตมและรบประทาน วเคราะหคณภาพเมลดทางเคมและคณภาพการหงตมและรบประทานของขาวเจาพนธซบกนตง 5 เปรยบเทยบกบพนธ กข29 ดาเนนการ

เพยงพอกบการบรโภคในครวเรอน และหากมเหลอจากการบรโภค กสามารถจาหนายเปนรายได เพราะมพอคาในทองถนเปนผรวบรวบและสงไปจาหนายตอไป ป พ.ศ. 2551 สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร เสดจพระราชดาเนนทรงงาน และเยยมพสกนกรในจงหวดนราธวาส ไดทรงทราบถงความนยมปลกขาวพนธซบกนตงของเกษตรกรททานา แตพนธทเกษตรกรใชปลกมการปะปนพนธ มทงเมลดขาวและแดง ความสงตาของลาตนไมสมาเสมอกน การสกแกไมพรอมกน จงมพระราชกระแสรบสงใหหนวยงานทเกยวของดาเนนการพฒนาการผลตเมลดพนธบรสทธขาวซบกนตง และสงเสรมใหเกษตรกรใชปลก ศนยวจยขาวปตตานจงไดสนองพระราชดาร โดยดาเนนการภายใตโครงการวจย การปรบปรงพนธขาวเจาไมไวตอชวงแสง ผลผลตสงตานทานโรคไหมและโรคขอบใบแหง สาหรบนาชลประทานภาคใต ในแผนงานวจย การวจยและพฒนาพนธขาวไมไวตอชวงแสง ผลผลตสง ตานทานโรคและแมลงสาหรบนาชลประทาน สาหรบวตถประสงคของโครงการน คอ เพอปรบปรงพนธขาวซบกนตงใหเปนพนธบรสทธ สงเสรมใหเกษตรกรใชปลก ตรงกบความตองการบรโภคในครวเรอน และสามารถจาหนายเพอสรางรายไดเพมแกเกษตรกร

อปกรณและวธการ ดาเนนการวจยการปรบปรงพนธ ขาวเปนขนตอน ดงน 1. การเกบรวบรวมพนธและการศกษาลกษณะประจาพนธ ในป พ.ศ. 2551 ศนยวจยขาวปตตานไดเกบรวบรวมพนธขาวซบกนตงจากแปลงเกษตรกรในแหลงปลกของอาเภอตากใบ จงหวดนราธวาส ไดแก ตาบลพรอน เกาะสะทอน โฆษต และศาลาใหม ซงเปนพนททมการปลกขาวพนธนมาก โดยเกบรวบรวมไดจานวน 500 รวง ในฤดนาป 2551/52 ไดนามาปลกประเมนเพอศกษาลกษณะประจาพนธ และเกบคดเลอกไวจานวน 350 รวง2. การคดเลอกสายพนธบรสทธและการปลกศกษาพนธ ในฤดนาป 2552/53 ปลกคดเลอกสายพนธบรสทธ


ทศนยวจยขาวปตตาน ป พ.ศ. 2559 5.3 การวเคราะหคณคาทางโภชนาการ วเคราะหคณคาทางโภชนาการในขาวสารพนธ ซบกนตง 5 โดยวเคราะหการใหพลงงาน ปรมาณโปรตน ไขมน คารโบไฮเดรท ใยอาหาร เถา และ gamma amino butyric acid (GABA) ดาเนนการทศนยวจยขาวปทมธาน ป พ.ศ. 2559

6. การศกษาการตอบสนองตอปยไนโตรเจน ดาเนนการศกษาการตอบสนองตอป ยไนโตรเจนของขาวเจาพนธซบกนตง 5 ทศนยวจยขาวปตตาน ในฤดนาป 2558/59 ซงเปนดนนาชดบางนรา มความอดมสมบรณของดนตา ความเปนกรด-ดาง (pH) เทากบ 4.8 ปรมาณอนทรยวตถ 1.38 เปอรเซนต ฟอสฟอรส และโพแทสเซยมทเปนประโยนช 3.0 และ 25.0 ppm ตามลาดบ โดยใชป ยไนโตรเจน 5 อตรา คอ 0 6 12 18 และ 24 กโลกรม ไนโตรเจนตอไร รองพนดวยป ยฟอสฟอรส 6 กโลกรม P

2O

5

ตอไร และป ยโพแทสเซยม 4 กโลกรม K2O ตอไร

7. การยอมรบของเกษตรกร การประเมนการยอมรบของเกษตรกร ดาเนนการทตาบลโฆษต อาเภอตากใบ จงหวดนราธวาส ในฤดนาป 2558/59 จานวนเกษตรกร 25 ราย โดยใหเกษตรกรใหคะแนนความชอบตอขาวพนธซบกนตง 5 ใน 3 ลกษณะ คอ 7.1 ลกษณะทางการเกษตร ประเมนจากลกษณะดานตางๆ ไดแก ความสมาเสมอในการเจรญเตบโต ลกษณะทรงกอ ความสามารถในการแตกกอ ลกษณะของใบธง ลกษณะรวง การยดของคอรวง การลม ความสง การรวงของเมลด การลบของเมลด และการตดเมลด โดยประเมนความชอบของเกษตรกรตอขาวเจาพนธซบกนตง 5 เปรยบเทยบกบพนธซบกนตงทองถน 7.2 คณภาพของเมลดทางกายภาพ ไดแก ขาวเปลอก ขาวกลอง และขาวขดขาว โดยประเมนจาก ขนาด รปราง และสของเมลด ของขาวเจาพนธซบกนตง 5 เปรยบเทยบกบพนธซบกนตงทองถน และพนธ กข29 7.3 คณภาพของขาวหงสก ไดแก ขาวกลองหงสกและขาวขดขาวหงสก โดยประเมนจากอตราการยดตวของเมลดขาวสก ความหอม ความนม และรสชาตของขาวหงสก โดยใชอตราสวนขาว : นา โดยนาหนก 1:2.2 ของขาวพนธซบกนตง 5 เปรยบเทยบกบพนธซบกนตงทองถน และ

พนธ กข29 ดาเนนการโดยศนยวจยขาวปตตาน ป พ.ศ. 2559

ผลการทดลองและวจารณ ขาวเจาพนธซบกนตง 5 ไดจากการคดเลอกสายพนธบรสทธทเกบรวบรวมพนธขาวซบกนตง จากอาเภอตากใบ จงหวดนราธวาส นามาปลกศกษาลกษณะประจาพนธ และคดเลอกสายพนธบรสทธ ไดสายพนธ PTNC 08001-5 คณะกรรมการพจารณาพนธ กรมการขาว ไดมมตใหเปนพนธ รบรอง เมอวนท 25 เมษายน 2560 ใหชอพนธ “ซบกนตง 5”

1. ลกษณะประจาพนธ ขาวเจาพนธซบกนตง 5 เปนขาวไมไวตอชวงแสง อายเกบเกยว 130 วน (ปลกโดยวธปกดา) ทรงกอตง ความสง 104 เซนตเมตร ปลองสเขยว คอนขางแขง แผนใบและกาบใบสเขยว มมปลายใบตงตรง ใบธงยาว 41.8 เซนตเมตร กวาง 1.5 เซนตเมตร ความยาวรวง 32.2 เซนตเมตร รวงแนนปานกลาง การแตกระแงปานกลาง คอรวงสน จานวนเมลดดตอรวง 172 เมลด การตดเมลดด (มากกวา 90 เปอรเซนต) เมลดรวงงาย นวดงาย เมลดไมมหาง ขนบนเปลอกเมลดสน (Fig. 1-3) ระยะพกตวของเมลด 5 สปดาห

2. ผลผลตและลกษณะทางการเกษตร 2.1 การเปรยบเทยบผลผลตในสถาน ดาเนนการทศนยวจยขาวปตตาน ในฤดนาป 2555/56 พบวา ขาวเจาพนธซบกนตง 5 ใหผลผลตเฉลย 701 กโลกรมตอไร สงกวาพนธปทมธาน 1 (460 กโลกรมตอไร) และพนธชยนาท 1 (397 กโลกรมตอไร) และมความแตกตางอยางมนยสาคญทางสถต คดเปนรอยละ 52 และ 76 ตามลาดบ ความสง 104 เซนตเมตร จานวนรวง 12 รวงตอกอ และอายเกบเกยว 130 วน (Table 1) 2.2 การเปรยบเทยบผลผลตในนาราษฎร ดาเนนการในฤดนาป 2556/57 ทจงหวดนราธวาส จานวน 1 การทดลอง พบวา ขาวเจาพนธซบกนตง 5 ใหผลผลตเฉลย 556 กโลกรมตอไร สงกวาพนธ ซบกนตงทองถน (501 กโลกรมตอไร) แตไมแตกตางทางสถต และสงกวาพนธชยนาท 1 (350 กโลกรมตอไร) โดยมความแตกตางอยาง


Fig. 1 Plant type and culms of See Bu Guntung 5

Fig. 2 See Bu Guntung 5 in heading stage

มนยสาคญทางสถต และในฤดนาป 2558/59 ดาเนนการทจงหวดปตตานและนราธวาส รวม 3 การทดลอง พบวา ขาวเจาพนธซบกนตง 5 ใหผลผลตเฉลย 637 กโลกรมตอไร สงกวาพนธ ซบกนตงทองถน (587 กโลกรมตอไร)

ปทมธาน 1 (587 กโลกรมตอไร) และ กข29 (488 กโลกรมตอไร) (Table 2) โดยรวมจากการทดลอง 2 ฤดปลก 4 การทดลอง พบวา ขาวเจาพนธซบกนตง 5 ใหผลผลตเฉลย 617 กโลกรม


ตอไร สงกวาพนธซบกนตงทองถน (570 กโลกรมตอไร) ชยนาท 1 (350 กโลกรมตอไร) ปทมธาน 1 (587 กโลกรมตอไร) และ กข29 (488 กโลกรมตอไร) คดเปนรอยละ 8 76 5 และ 26 ตามลาดบ (Table 2)

3. ความตานทานตอโรคขาว การทดลองปฏกรยาตอโรคไหมระยะกลา (leaf blast, Pyricularia oryzae Cavana) ดาเนนการทศนยวจย

ขาวปตตาน ในฤดนาป 3 ฤดปลก พบวา ขาวเจาพนธซบกนตง 5 แสดงปฏกรยาออนแอถงออนแอมาก ตอโรคไหม ในขณะทพนธ Tetep (พนธตานทานเปรยบเทยบ) แสดงปฏกรยาตานทานตอโรคไหม และพนธขาวตาแหง 17 (พนธออนแอเปรยบเทยบ) แสดงปฏกรยาออนแอมากตอโรคไหม (Table 3)

Table 1 Yield and agricultural characteristics of See Bu Guntung 5 compared with Pathum Thani 1 (PTT1) and Chai Nat 1 (CNT1) in intra-station yield trails at Pattani Rice Research Center in wet season, 2012/2013

Variety Yield Index (%) Height No. of panicle Harvesting (kg/rai)1) PTT1 CNT1 (cm) per hill age (day)See Bu Guntung 5 701 a 152 176 104 12 130PTT1 460 b 100 - 87 9 121CNT1 397 b - 100 94 9 119CV (%) 9.6 1) Means in column followed by a common letter are not signifi cantly different at 5% by DMRT

Source : ศนยวจยขาวปตตาน (2556)

Fig. 3 See Bu Guntung 5 in the lean period before harvesting


Table

2 Y

ield

of Se

e Bu

Gun

tung 5

comp

ared

with

See

Bu G

untun

g (loc

al), C

hai N

at 1 (

CNT1

), Path

um T

hani

1 (PT

T1)

and R

D29 i

n on-f

arm yi

eld tr

ails

at Na

rathiw

at in

wet s

easo

n, 20

13/2

014,

2015

/201

6 and

Patta

ni in

wet s

easo

n, 20

15/2

016

V

ariety

Y

ield (

kg/rai

)1)

In

dex (

%)

PT

N NR

W1

NRW2

Av

g Se

e Bu G

untun

g (loc

al)

CNT

1 PT

T1

RD29

We

t sea

son, 2

013/2

014

See

Bu G

untun

g 5

- 55

6 a

- 55

6

Se

e Bu G

untun

g (loc

al)

- 50

1 a

- 50

1

CN

T1

- 35

0 b

- 35

0

CV

(%)

13

.0 We

t sea

son, 2

015/2

016

Se

e Bu G

untun

g 5

684 a

54

7 a

679 a

63

7

Se

e Bu G

untun

g (loc

al)

617 a

b 47

5 ab

669 a

58

7

PT

T1

669 a

48

4 ab

607 a

58

7

RD

29

596 b

40

6 b

461 b

48

8

CV

(%)

8.5

15.4

7.5

Avera

ge

Se

e Bu G

untun

g 5

684

552

679

617

108

176

105

126

Se

e Bu G

untun

g (loc

al)

617

488

669

570

100

- -

-

CNT1

-

350

- 35

0 -

100

- -

PT

T1

669

484

607

587

- -

100

-

RD29

59

6 40

6

46

1 48

8 -

- -

100

- = no

t con

ducte

d Me

ans i

n the

same

colum

n foll

owed

by a

comm

on le

tter a

re no

t sign

ifi can

tly di

fferen

t at 5

% lev

el by

DMR

TPT

N = Y

arang

, Patt

ani;

NRW1

= Mu

eang

, Nara

thiwa

t; NR

W2 =

Tak B

ai, N

arathi

wat


Table 3 Reaction of See Bu Guntung 5 to rice blast compared with Tetep and Khao Tah Haeng 17 by upland short row method conducted at Pattani Rice Research Center in wet season 2012/2013, 2013/2014 and 2015/2016

Variety Reaction1)

Wet season 2012/2013 See Bu Guntung 5 S Tetep (resist. ck.) R Khao Tah Haeng 17 (suscept. ck.) HSWet season 2013/2014 See Bu Guntung 5 HS Tetep (resist. ck.) R Khao Tah Haeng 17 (suscept. ck.) HSWet season 2015/2016 See Bu Guntung 5 S Tetep (resist. ck.) R Khao Tah Haeng 17 (suscept. ck.) HS 1) Scored by Standard Evaluation System for Rice (IRRI, 2002) HR = highly resistant, R = resistant, MR = moderately resistant, MS = moderately susceptible, S = susceptible, HS = highly susceptible Source : ศนยวจยขาวปตตาน (2556, 2557, 2559ก)

4. คณภาพเมลด 4.1 คณภาพเมลดทางกายภาพ ขาวเจาพนธซบกนตง 5 เปลอกเมลดสนาตาล ขาวเปลอกมความยาวเฉลย 8.36 มลลเมตร กวาง 2.53 มลลเมตร และหนา 1.76 มลลเมตร ขาวกลองมสขาว ความยาวเฉลย 6.15 มลลเมตร กวาง 2.16 มลลเมตร และหนา 1.55 มลลเมตร รปรางเมลดขาวกลองปานกลาง (อตราสวนความยาวตอความกวาง 2.84 ) ทองไขนอย (0.13) นาหนกขาวเปลอก 18.50 กรมตอ 1,000 เมลด หรอ 12.05 กโลกรมตอถง (20 ลตร) คณภาพการสด ไดขาวเตมเมลดและตนขาวรอยละ 45.4 (Table 4) 4.2 คณภาพเมลดทางเคม และคณภาพการหงตมและรบประทาน ขาวเจาพนธ ซบกนตง 5 เปนขาวทมปรมาณอมโลสสง (27.2 เปอรเซนต) ความคงตวของแปงสกปานกลาง (49 มลลเมตร) การสลายตวของเมลดในดาง

ปานกลาง (5.0) อณหภมแปงสกปานกลาง การยดตวของขาวสกปกต (1.69 เทา) ลกษณะของขาวสวยรวนและแขงเลกนอย ไมมกลนหอม (Table 5) 4.3 คณภาพทางโภชนาการ การวเคราะหคณคาทางโภชนาการในขาวสารของขาวเจาพนธ ซบกนตง 5 พบวา ขาว 100 กรม ใหพลงงาน 349.30 kcal ปรมาณโปรตน ไขมน คารโบไฮเดรท ใยอาหาร และเถา 8.96 3.45 2.14 75.20 และ 1.28 กรม ตามลาดบ และ gamma amino butyric acid (GABA) 22.85 มลลกรม (Table 6)

5. การตอบสนองตอปยไนโตรเจน ดาเนนการทศนยวจยขาวปตตาน ในฤดนาป 2558/59 ซงเปนดนนาชดบางนรา ความอดมสมบรณของดนตา พบวา ขาวเจาพนธซบกนตง 5 ตอบสนองตอป ยไนโตรเจนดทสดทอตรา 18 กโลกรมไนโตรเจนตอไร โดยใหผลผลต 611 กโลกรมตอไร (Table 7) และมรปแบบการ


Fig. 4 Panicle length of See Bu Guntung 5

Fig. 5 Paddy rice (left), brown rice (middle) and milled rice (right) of See Bu Guntung 5

Fig. 6 Cooked rice of milled rice of See Bu Guntung 5


Table 4 Grain physical characteristics of See Bu Guntung 5 compared with RD29 Characteristic See Bu Guntung 5 RD29Seed color : Paddy rice Brown rice Seed size (mm)1) Paddy rice, length width thickness Brown rice, length width thickness length/width Milled rice, length width thickness Shape Chalkiness Paddy weigth (g/1,000 seeds) (kg/litre) Whole kernel and head rice (%) husk (%) bran (%) 1) Average from 100 seeds ± SD Chalkiness : < 1.0 = small, 1.0 – 1.5 = medium, 1.6 – 2.0 moderately high, > 2.0 = high Whole kernel and head rice (%) : < 31 = poor, 31-40 = medium, 41-50 = good, >50 = very goodSource : ศนยวจยขาวปทมธาน (2559)

brown straw white white

8.36 ± 0.27 10.63 ± 0.33 2.53 ± 0.08 2.64 ± 0.09 1.76 ± 0.05 2.12 ± 0.07 6.15 ± 0.12 7.61 ± 0.21 2.16 ± 0.07 2.23 ± 0.08 1.55 ± 0.07 1.86 ± 0.08 2.84 ± 0.10 3.42 ± 0.14 6.03 ± 0.15 7.37 ± 0.22 2.13 ± 0.07 2.16 ± 0.08 1.53 ± 0.07 1.79 ± 0.06 moderate slender 0.13 0.40 18.50 31.20 12.05 11.19 45.4 21.4 22.7 24.2 11.4 10.3

ตอบสนองตอป ยไนโตรเจนเปนรปเสนโคง (Fig. 7)

6. การยอมรบของเกษตรกร ดาเนนการทตาบลโฆษต อาเภอตากใบ จงหวดนราธวาส ในฤดนาป 2558/59 จานวนเกษตรกร 25 ราย ประเมนการยอมรบของเกษตรกรตอขาวเจาพนธซบกนตง 5 ใน 3 ลกษณะ คอ 6.1 ลกษณะทางการเกษตร พบวา เกษตรกรชอบ

ลกษณะทางการเกษตรของขาวเจาพนธซบกนตง 5 รอยละ 96 มากกวาขาวพนธซบกนตงทองถน (รอยละ 24) เหตผลทชอบมากกวาเนองจากการเจรญเตบโต การออกดอก และการสกแกของเมลดมความสมาเสมอมากกวาพนธ ซบกนตงทองถน (ศนยวจยขาวปตตาน, 2559ข) 6.2 คณภาพทางกายภาพของเมลด พบวา เกษตรกร


Table 5 Grain chemical quality and cooking and eating quality of See Bu Guntung 5 compared with RD29

Quality See Bu Guntung 5 RD29Chemical quality Amylose content (%)1) Gel consistency (mm) Alkai spreading (1.7%KOH) Gelatinization (oC) Elongation ratio 1) Quality of cooked rice Cooking (milled rice : water by weight) Aroma Color Glossiness Cohesiveness Softness 1) Average from 100 seeds ± SDAmylose content (%) : < 20=low, 20-25 = intermediate, >25=highGel consistency (mm) : <40=hard, 40-60 = intermediate, >60=softAlkali spreading (1.7%KOH) : 1-3 = high, 4-5 = intermediate, 6-7 = lowElongation ratio : < 1.9 = normal, > 1.9 = highAroma : 1= none, 5 = intermediate, 9 = highColor : 1 = dull, 5 = dull or light yellow, 9 = very whiteGlossiness : 1 = dull, 5 = slightly shiny, 9 = very shinyCohesiveness : 1 = well separate, 5= slightly sticky, 9 = very stickySoftness : 1 = hard, 5 = moderate, 7 = soft, 9 = very softSource : ศนยวจยขาวปตตาน (2559ก)

27.20 ± 0.02 26.39 ± 0.07 49 80 5.0 7.0 moderate low 1.69 ± 0.18 1.65 ± 0.02 1 : 2.2 1 : 2.2 1.0 1.0 7.0 7.0 5.18 ± 0.40 5.27 ± 0.47 4.91± 0.54 5.00 5.73 ± 0.47 5.00

ชอบขาวเปลอก ขาวกลอง และขาวขดขาวเจาพนธ ซบกนตง 5 รอยละ 92 96 และ 80 ตามลาดบ มากกวาขาวพนธซบกนตงทองถน (รอยละ 84 32 และ 60 ตามลาดบ) และพนธ กข29 (รอยละ 12 56 และ 36 ตามลาดบ) เหตผลทชอบมากกวา เนองจากขาวเปลอกมขนาดเมลดสมาเสมอ ขาวกลองเปนสเดยวกนในทกเมลด และขาวขดขาวมการแตกหกนอยเมอนาไปขดส (ศนยวจยขาวปตตาน, 2559ข)

6.3 คณภาพขาวหงสก พบวา เกษตรกรชอบขาวกลองหงสกของขาวเจาพนธซบกนตง 5 รอยละ 80 และชอบขาวขาวหงสกรอยละ 90 มากกวาขาวพนธซบกนตงทองถน (รอยละ 72 และ 80 ตามลาดบ) และพนธ กข29 (รอยละ 44 และ 12 ตามลาดบ) เหตผลทขอบมากกวาเนองจากทงขาวกลองและขาวขดขาวเมอหงสกแลว มความรวนแขงและอรอยกวาขาวพนธซบกนตงทองถนและพนธ กข29 (ศนยวจยขาวปตตาน, 2559ข)


Table 6 Nutritional values of milled rice of See Bu Guntung 5

Item Nutritional value/100 g

Energy (kcal) 349.30Moisture (g) 10.62Protein (g) 8.96Carbohydrate (g) 2.14Fiber (g) 75.20Fat (g) 3.45Ash (g) 1.28Gamma amino butyric acid (GABA) (mg) 22.85

ทมา : ศนยวจยขาวปทมธาน (2559)

Table 7 Average yield of See Bu Guntung 5 at different rates of nitrogen application at Pattani Rice Research Center in wet season, 2015/2016

Rate of fertilizer Yield (kg/rai)1)

(N2- P2O5- K2(kg/rai) 0-6-6 333 d 6-6-6 374 cd 12-6-6 586 ab 18-6-6 611 a 24-6-6 481 bc CV (%) 16.81) Means in column followed by a common letter are not signifi cantly different at 5% level by DMRT

Source : ศนยวจยขาวปตตาน (2559ก)

สรปผลการทดลอง ขาวเจาพนธซบกนตง 5 ไดจากการคดเลอกสายพนธบรสทธ ท เกบรวบรวมพนธ ขาวซบกนตงจากแปลงเกษตรกร อาเภอตากใบ จงหวดนราธวาส นามาปลกศกษาลกษณะประจาพนธ และคดเลอกสายพนธบรสทธ ไดสายพนธขาว PTNC08001-5 และไดศกษาวจยตามขนตอนการปรบปรงพนธ โดยไดผานการพจารณาจากคณะ

กรรมการพจารณาพนธ กรมการขาว ใหเปนพนธรบรอง ชอวาพนธ “ซบกนตง 5” เปนขาวไมไวตอชวงแสง อายเกบเกยว 130 วน (ปลกโดยวธปกดา) ลกษณะทรงกอตง ความสง 104 เซนตเมตร ปลองมสเขยว คอนขางแขง แผนใบและกาบใบสเขยว ใบธงยาว 41.8 เซนตเมตร กวาง 1.5 เซนตเมตร คอรวงยาว 23.2 เซนตเมตร รวงแนนปานกลาง คอรวงสน จานวนเมลดดตอรวง 172 เมลด การตดเมลดด มากกวา 90 (เปอรเซนต) เมลดรวงงาย นวดงาย ผลผลตในแปลงเกษตรกรเฉลย 617 กโลกรมตอไร เมลดขาวเปลอกสนาตาล ความยาว 8.36 มลลเมตร กวาง 2.53 มลลเมตร และหนา 1.76 มลลเมตร ขาวกลองสขาว ความยาว 6.15 มลลเมตร กวาง 2.16 มลลเมตร และหนา 1.55 มลลเมตร รปรางขาวกลองปานกลาง ทองไขนอย คณภาพการสด ไดขาวเตมเมลดรอยละ 45.4 คณคาทางโภชนาการ มปรมาณโปรตน ไขมน คารโบไฮเดรท และใยอาหาร 8.96 3.45 2.14 และ 75.20 กรม ตามลาดบ และ GABA 22.85 มลลกรม ลกษณะเดน คอ เปนขาวไมไวตอชวงแสง สามารถปลกไดตลอดป ใหผลผลตสง (617 กโลกรมตอไร ปลกโดยวธปกดา) ความสงของลาตนสมาเสมอ เมลดสกแกพรอมกน เมอนามาหงสกมความรวนและแขงมากกวาพนธซบกนตงทองถน เกษตรกรชอบมากกวา ทงลกษณะทางเกษตร ขาวเปลอก ขาวกลอง และขาวหงสก เปนขาวมปรมาณอมโลสสง (27.2 เปอรเซนต) อณหภมแปงสกปานกลาง คาความคงตวแขงสกปานกลาง ขาวสกรวน แขงเลก


นอย ตรงกบความนยมการบรโภคของคนไทยมสลมทชอบใชมอเปบขาวแทนการใชชอน แนะนาใหปลกในเขตพนท 3 จงหวดชายแดนภาตใต ไดแก จงหวดปตตาน ยะลา และนราธวาส แตมขอควรระวง คอ ขาวพนธซบกนตง 5 ออนแอตอโรคไหม

คาขอบคณ ขอขอบคณคณะกรรมการกลนกรองขอมลเบองตน คณะกรรมการกลนกรองขอมล และคณะกรรมการพจารณาพนธ กรมการขาว ทใหคาแนะนาในการพจารณาขอมลรบรองพนธ นายนธศ แสงอรณ อดตผ อานวยการศนยวจยขาวกระบ และนายสาเรง แซตน อดตนกวชาการเกษตรชานาญการพเศษ ศนยวจยขาวพทลง ทใหคาแนะนาและผลกดนขาวสายพนธนสการขอรบรองพนธ และเกษตรกรในอาเภอตากใบ จงหวดนราธวาส ทใหความอนเคราะหพนธขาวซบกนตง และอานวยความสะดวกในการเขาไปดาเนนงานในพนทจงหวดนราธวาส รวมทงผบงคบบญชา และผ รวมงาน ทชวยใหการดาเนนงานวจยบรรลผลสาเรจดวยด

เอกสารอางองศนยวจยขาวปตตาน. 2556. ผลการดาเนนงานวจยและพฒนา

พนธขาว ศนยวจยขาวปตตาน ฤดนาป 2555/56. 18 หนา.

________________. 2557. ผลการดาเนนงานวจยและพฒนา

พนธขาว ศนยวจยขาวปตตาน ฤดนาป 2556/57. 32 หนา.

ศนยวจยขาวปตตาน. 2559ก. ผลการดาเนนงานวจยและพฒนาพนธขาว ศนยวจยขาวปตตาน ฤดนาป 2558/59. 28 หนา.

________________. 2559ข. ผลการประเมนการยอมรบของเกษตรกรตอลกษณะทางการเกษตร คณภาพทางกายภาพ และคณภาพขาวหงสกของขาวสายพนธซบกนตง PTNC08001-5 ฤดนาป 2558/59. 5 หนา.

ศนยวจยขาวปทมธาน. 2559. รายงานผลการวเคราะหคณภาพเมลดทางกายภาพ คณภาพการส คณภาพทางเคม และคณภาพการหงตมรบประทานขาวพนธพนเมองของศนยวจยขาวปตตาน. 3 หนา.

สานกงานเศรษฐกจการเกษตร. 2559. รายงานเนอทปลก เนอทเกบเกยว และผลผลตตอไรของขาว ปการเพาะปลก 2558/59. ศนยสารสนเทศการเกษตร สานกงานเศรษฐกจการเกษตร, กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 4 หนา.

สานกงานเกษตรและสหกรณจงหวดนราธวาส. 2559. พนทเปาหมายปลกขาวรอบท 1 ป 2559/60. 22 หนา.

สาเรง แซตน. 2550. ขาวพนธพนเมองภาคใต เลม 1. ศนยวจยขาวพทลง สานกวจยและพฒนาขาว, กรมการขาว. 175 หนา.

IRRI. 2002. Standard Evaluation System for Rice (SES). IRRI (International Rice Research Institute). Los Baños, Philippines. 56 p.

Fig. 7 Nirtogen response of See Bu Guntung 5 at Pattani Rice Research Center in wet season, 2015/2016

Rate of nirtogen (kgN/rai)

Yiel

d (k

g/ra

i)y = -1+77.01*x-2.37*x2

R2 = 0.99*


ขาวเจาพนธดอกขา 50Dawk Kha 50, a Non-glutinous Rice Variety

ชชาต สวนกล1) รชนศ พานชกจ1) อรณยทพช สงไกรรตน1) ศรนธร คงประพฤต1) โอรกษ ทองเดจ2) รจรา ปรชา2) ชนสรน กลนมณ2) อวยชย บญญานพงศ2) เอกราช แกวนางโอ2) สถาพร ตมพวสฎฐ2) บญสข ซนเลยง3) สนยม ตาปราบ4)

Chuchart Suangul1) Ratchanit Panitkit1) Arintapach Songkrairat1) Sirinthorn Kongprapuech1) Orak Thongdet2) Rujira Preecha2) Chanasirin Klinmanee2) Auychai Boonyanupong2) Ekkarat Kaewnango2) Sathaporn Tampawisit2)

Boonsuk Soonliang3) Suniyom Taprab4)

Abstract Upland rice has been widely grown in both rubber plantations and newly-grown oil palm plantations in the Southern region of Thailand. However, limitations for upland rice production are that, farmers lack of good quality seeds and seldom keep their own seeds for the following growing season. Upland rice varieties recommended by the government are still not sufficient and poorly adopted by farmers because of their poor grain qualities and low yield potentials. Upland rice breeding program has, therefore, been set up to improve traditional upland rice varieties by a pure line selection method in order to obtain a variety with a genetic purity with high yielding ability, good grain quality and good eating property. The breeding program has been conducted by collecting panicles of a rice variety “Dawk Kha” from farmers’ fields in Pang-nga province. Those panicles were grown and pure-line selected at Krabi Rice Research Center. A non-glutinous rice variety “Dawk Kha 50” was finally obtained and approved by the rice varietal releasing committee of the Rice Department to be released as a new certified rice variety. Steps for germplasm improvement included; collection and pure-line selection, observation trials, yield trials, reactions to diseases, grain quality and responses to nitrogen fertilizer, conducted during 2006-2012. It was found that a rice variety “Dawk Kha 50” was a photoperiod sensitive variety, which flowers on September 18. It has straight and very rigid stems with intermediately-compacted, fully exserted panicles and highly fertile spikelet. The average yield obtained from farmers’ field trials was 393 kg/rai. The paddy has straw color, while its pericarp was red. For grain quality, it has low chalkiness with very good milling recovery. This variety has several advantages, such as it has about 64% higher yield than that of Dawk Pa-yawm (241 kg/rai), red pericarp, its cooked rice has intermediate aroma and intermediately soft in texture. Its brown rice also has quite high contents of nutrients, such as, fatty acid (omega 9), vitamin E (alpha-tocopherol and gamma-tocopherol). It is recommended to be grown under upland condition or intercropping with rubber trees or oil palm trees that are newly grown in the Southern region of Thailand. The only one caution for growing Dawk Kha 50 is that, it is susceptible to rice blast disease. Keywords: non-glutinus rice, Dawk Kha 50, breeding, photoperiod sensitive, yield, cooking and eating quality,

nutritional properties, upland rice, intercropping plant, Southern region

1) ศนยวจยขาวกระบ อ.เหนอคลอง จ.กระบ 81130 โทรศพท 0-7569-1120 Krabi Rice Research Center, Nuea Khlong, Krabi 81130 Tel. 0-7569-11202) ศนยวจยขาวพทลง อ.เมอง จ.พทลง 93000 โทรศพท 0-7484-0109 Phatthalung Rice Research Center, Mueang, Phatthalung 93000 Tel. 0-7484-01093) ศนยวจยขาวราชบร อ.เมอง จ.ราชบร 70000 โทรศพท 0-3273-2285 Ratchaburi Rice Research Center, Mueang, Ratchaburi 70000 Tel. 0-3273-2285 4) กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว เขตจตจกร กรงเทพ 10900 โทรศพท 0-940-6937 Division of Rice Research and Development, Rice Department, Chatuchack, Bangkok 10900 Tel. 0-940-6937


คานา ขาวไรเปนพชทางเลอกทสามารถปลกไดในทดอนสภาพไร หรอบรเวณทสงตามไหลเขา ในภาคใตมการปลกขาวไรแซมยางพารา และปาลมนามนทปลกใหม 1-3 ป หรอพนทวางเปลาเพอเปนอาชพเสรม และเปนการใชพนทใหเกดประโยชน จากการสารวจ ในป พ.ศ. 2555 ในเขตภาคใต 11 จงหวด ไดแก กระบ ชมพร พงงา สงขลา สราษฎรธาน นครศรธรรมราช ภเกต พทลง ตรง ระนอง และสตล พบวา มพนทปลกขาวไรทงหมด 68,370 ไร ไดผลผลต รวม 19,280 ตน ผลผลตเฉลย 282 กโลกรมตอไร (สานกงานเกษตรจงหวดชมพร, 2555) ผลผลตขาวไรนบวาตามาก สาเหตทสาคญ คอ เกษตรกรใชเมลดพนธไมบรสทธ โดยใชพนธปลกตดตอกนมานาน และไมมการเกบรกษาพนธทถกตอง ตลอดจนไมมการคดเลอกพนธใหม ทาใหเมลดพนธเสอมและมการปะปนกบพนธอน จงหวดพงงา ในภาวะทพชเศรษฐกจ ยางพารา และปาลมนามน ประสบปญหาราคาตกตาเปนระยะเวลาตดตอกนยาวนาน เกษตรกรหนมาปลกขาวไร คอ “ขาวดอกขา” ซงเปนขาวพนธพนเมองคณภาพด และสานกงานเกษตรจงหวดพงงาไดสงเสรมใหเกษตรกรปลกพชเสรมรายไดทใชนานอย โดยปลกขาวไรแซมในระหวางแถว

บทคดยอ ในภาคใตมการปลกขาวไรแซมยางพาราและปาลมนามน ปลกใหม แตปญหาในการปลกขาวไร คอ เกษตรกรขาดแคลนเมลดพนธ และมกไมมการเกบเมลดพนธเพอใชปลกในฤดตอไป พนธททางราชการสงเสรมมนอย และเกษตรกรไมยอมรบ เนองจากคณภาพเมลดไมด ผลผลตตา จงไดวจยการปรบปรงขาวไรพนเมองใหเปนพนธบรสทธ ผลผลตสง คณภาพเมลดและคณภาพการรบประทานด ดาเนนการโดยการเกบรวบรวมพนธขาวดอกขาจากแปลงเกษตรกรจงหวดพงงา นามาปลกศกษาและคดเลอกพนธบรสทธ ทศนยวจยขาวกระบ ไดขาวเจาพนธ “ดอกขา 50” ซงผานการพจารณาของคณะกรรมการพจารณาพนธ กรมการขาว ใหเปนพนธรบรอง โดยมการศกษาวจยการปรบปรงพนธตามขนตอน คอ การเกบรวบรวมพนธและคดเลอกพนธบรสทธ การศกษาพนธ การเปรยบเทยบผลผลต การทดสอบความตานทานตอโรคขาว การวเคราะหคณภาพเมลด และการตอบสนองตอป ยไนโตรเจน ดาเนนการตงแตป พ.ศ. 2549-2555 ผลการวจย พบวา ขาวเจาพนธดอกขา 50 เปนขาวไวตอชวงแสง วนออกดอก 18 กนยายน ลกษณะทรงกอตง ตนแขงมาก รวงแนนปานกลาง คอรวงยาว การตดเมลดดมาก ผลผลตในนาเกษตรกรเฉลย 396 กโลกรมตอไร เมลดขาวเปลอกสฟางกนจด ขาวกลองสแดง ทองไขนอย คณภาพการสดมาก ลกษณะเดน คอ ใหผลผลตสงกวาพนธดอกพะยอม (241 กโลกรมตอไร) คดเปนรอยละ 64 เยอหมเมลดสแดง ขาวหงสกมกลนหอมปานกลาง คอนขางนม มปรมาณสารอาหาร ไดแก กรดไขมนชนดโอเมกา 9 วตามนอชนดอลฟาโทโคฟรอล และแกมมาโทโคฟรอลในขาวกลองคอนขางสง แนะนาใหปลกในสภาพไรทวไป หรอปลกแซมยางพารา และปาลมนามนทปลกใหมในภาคใต แตมขอควรระวง คอ ขาวเจาพนธดอกขา 50 ออนแอตอโรคไหมคาสาคญ : ขาวเจา ดอกขา 50 การปรบปรงพนธ ไวตอชวงแสง ผลผลต คณภาพการหงตมและรบประทาน คณคาทาง

โภชนาการ ขาวไร พชแซม ภาคใต

ยางพารา และปาลมนามนทปลกใหม พนธขาวทปลกสวนใหญใชขาวไรพนธดอกขา ซงเปนพนธดงเดมสบทอดกนมา มลกษณะเดน คอ มความตานทานตอโรค เมลดยาว สของเมลดขาวสารมสนาตาลแดงอมมวง เมอสกจะมกลนหอมคลายกลนใบเตย รสชาตอรอย ขาวไมแขง หงขนหมอ จงหวดพงงามพนทปลกขาวไร 1,839 ไร พนทปลกสวนใหญอยในตาบลบางทอง อาเภอทายเหมอง และตาบลตากแดด อาเภอเมองพงงา ผลผลตเฉลยประมาณ 500 กโลกรมตอไร ผลผลตรวม 920 ตน และสามารถจาหนายขาวเปลอกไดตนละ 30,000 บาท คดเปนมลคา 27.6 ลานบาท (ไมตร, 2559) จงหวดกระบ โดยสานกงานเกษตรจงหวดกระบ ไดสงเสรมเกษตรกรปลกขาวไร ในแตละปมเกษตรกรโคนตนยางพาราเพอปลกใหมทดแทน และมปาลมนามนทมอายมากกวา 20 ป ทพรอมจะโคนเพอปลกใหมทดแทน จงมการสงเสรมใหเกษตรกรปลกขาวไรแซมในสวนยางและปาลมนามนทปลกใหม เปาหมายดาเนนการในพนท 2,000 ไร เกษตรกรเขารวมโครงการ 400 กวาราย โดยจงหวดไดสนบสนนเมลดพนธขาวไร คอ พนธขาวเจาหอมดอกขา และขาวเหนยวชอไมไผ (สานกงานเกษตรจงหวดกระบ, 2557)


ปาลมนามนทปลกใหมในภาคใต โดยในฤดนาป 2550 ปลกคดเลอกสายพนธบรสทธ (pure line selection) แบบรวงตอรวง และคดเลอกไดสายพนธ แถวท 50 KBIC06001-50 (ขาวเจาพนธดอกขา 50)

2. การปลกศกษาพนธ ในฤดนาป 2551 ปลกศกษาพนธขนตน (2-row observation) และฤดนาป 2552 ปลกศกษาพนธขนสง(4-row observation) ดาเนนการทศนยวจยขาวกระบ3. การปลกเปรยบเทยบผลผลตและลกษณะทางการเกษตร 3.1 การเปรยบเทยบผลผลตในสถาน ปลกขาวเจาพนธดอกขา 50 โดยวธหยอดเมลด เปรยบเทยบผลผลตกบพนธดอกพะยอมเปนพนธเปรยบเทยบมาตรฐาน และศกษาลกษณะทางการเกษตร ไดแก ความสง จานวนรวงตอกอ และวนออกดอก (50 เปอรเซนต) ดาเนนการทศนยวจยขาวกระบ ในฤดนาป 2553/54 3.2 การเปรยบเทยบผลผลตในนาราษฎร ปลกขาวเจาพนธดอกขา 50 โดยวธหยอดเมลด เปรยบเทยบผลผลตกบพนธดอกพะยอมเปนพนธ เปรยบเทยบมาตรฐาน ดาเนนการทอาเภอคลองเหนอและเขาพนม จงหวดกระบ ในฤดนาป 2554/55 และ2555/56 จานวน 4 การทดลอง4. การทดสอบความตานทานตอโรคขาว ทดสอบปฏกรยาของขาวเจาพนธดอกขา 50 ตอโรคไหมระยะกลา (leaf blast, Pyricularia oryzae Cavana) เปรยบเทยบกบพนธขาวตาแหง 17 โดย โดยวธ upland

short row และใหคะแนนอาการตาม Standard Evaluation System for Rice (IRRI, 2002) ดาเนนการทศนยวจยขาวกระบ และพทลง ในฤดนาป 2554/55

5. การวเคราะหคณภาพเมลด 5.1 การวเคราะหคณภาพเมลดทางกายภาพ วเคราะหคณภาพเมลดของขาวเจาพนธดอกขา 50 เปรยบเทยบกบพนธดอกพะยอม ดาเนนการทศนยวจยขาวพทลงในป พ.ศ. 2555 5.2 การวเคราะหคณภาพเมลดทางเคมและคณภาพการหงตมและรบประทาน วเคราะหคณภาพทางเคมและคณภาพการหงตมและรบประทานของขาวเจาพนธดอกขา 50 ดาเนนการทศนยวจยขาวพทลง ในป พ.ศ. 2555

ปจจบนการปลกขาวไรของเกษตรกรในบางทองทนอกจากปลกไวเพอการบรโภคแลว ยงปลกเพอการคาดวย เชน ในพนทจงหวดพงงามการสงเสรมการปลกขาวไรพนธดอกขาจนเปนผลตภณฑชมชน มการแปรรปจาหนายเปนขาวกลอง ชา และจมกขาว ซงไดรบความนยมในหมผ รกสขภาพ ในพนทของจงหวดกระบ ไดรบการสงเสรมจากองคกรการเกษตรขนมาอกครง ในรปแบบการมสวนรวมของเกษตรกร ปญหาและอปสรรคในการปลกขาวไรในพนทภาคใต คอ ขาดแคลนเมลดพนธ จากการประเมนและตดตามคณภาพและเมลดพนธขาวของแหลงผลต แหลงจาหนาย ของเกษตรกร ป พ.ศ. 2551-2552 พบวา เกษตรกรบางพนทไมเคยใชเมลดพนธของทางราชการ นอกจากน เกษตรกรสวนใหญหลงจากไดเมลดพนธดแลว ไมนาไปทาพนธตอ (อญชล และคณะ, 2554) ทาใหขาดความตอเนองในการเกบรกษาพนธ และขาดแคลนเมลดพนธขาวสาหรบใชปลกในฤดถดไป อยางไรกตาม พนธขาวไรทราชการสงเสรมม 2 พนธ ไดแก พนธดอกพะยอมและก เมองหลวง แตเนองจากพนธก เมองหลวงเมอหงสกคอนขางแขง เกษตรกรจงไมนยมปลก ปจจบนคงเหลอแตพนธขาวดอกพะยอม ซงใหผลผลตตา ดงนน จงจาเปนตองมการปรบปรงพนธขาวไรพนเมองเพมขนเพอใหไดพนธบรสทธ เปนทางเลอกใหเกษตรกรใชปลกและเพมมลคาตอไป วตถประสงคในการวจยน คอ เพอปรบปรงพนธขาวไรพนเมองใหเปนพนธบรสทธ ผลผลตสง คณภาพเมลดและคณภาพหงตมและรบประทานด สาหรบใชปลกแซมยางพาราและปาลมนามนทปลกใหมในภาคใต

อปกรณและวธการ ดาเนนการวจยการปรบปรงพนธ ขาวเปนขนตอน ดงน 1. การเกบรวบรวมพนธและคดเลอกสายพนธบรสทธ ในป พ.ศ. 2551 ศนยวจยขาวกระบไดเกบรวบรวมพนธขาวไรดอกขาจากแปลงเกษตรกรในแหลงปลกของอาเภอทายเหมอง จงหวดพงงา จานวน 500 รวง นามาปลกศกษาวจยและพฒนาพนธ ภายใตโครงการการพฒนาการผลตขาวไรพนเมอง เพอปลกแซมยางพาราและ


5.3 การวเคราะหคณคาทางโภชนาการ วเคราะหปรมาณสารอาหารชนดตางๆ ทมผลตอกระบวนการทางานของรางกายและสารออกฤทธทางชวภาพในขาวกลองของขาวเจาพนธดอกขา 50 เปรยบเทยบกบพนธหอมเจดบาน หอมกระดงงา 59 เหนยวดาชอไมไผ 49 เหนยวดาหมอ 37 และขาวเหนยวพนธลมผว (สานกโภชนาการ กรมอนามย, 2556; สมทรง และคณะ, 2558)

6. การศกษาการตอบสนองตอปยไนโตรเจน ดาเนนการศกษาการตอบสนองตอป ยไนโตรเจนของขาวเจาพนธดอกขา 50 ทศนยวจยขาวกระบ ในฤดนาป 2556 ซงเปนดนนาชดหลมเกา เนอดนรวนเหนยวปนทราย ความอดมสมบรณของดนตา มความเปนกรด-ดาง (pH) 5.5 ปรมาณอนทรยวตถ 1.3 เปอรเซนต ฟอสฟอรสและโพแทสเซยมทมเปนประโยชน 3.0 และ 23.0 ppm ตามลาดบ โดยใชป ยไนโตรเจน 6 อตรา คอ 0 3 6 9 12 และ 15 กโลกรมไนโตรเจนตอไร รองพนดวยป ยฟอสฟอรส 6 กโลกรม P

2O

5 ตอไร และป ยโพแทสเซยม 6 กโลกรม K

2O

ตอไร

ผลการทดลองและวจารณ ขาวเจาดอกขา 50 ไดจากการคดเลอกพนธบรสทธ ทเกบรวบรวมพนธขาวดอกขา จากแปลงเกษตรกร อาเภอทายเมอง จงหวดพงงา นามาปลกศกษาวจยและพฒนา

พนธภายใตโครงการพฒนาการผลตขาวไรพนเมอง ไดสายพนธขาว KBIC06001-50 และไดมการศกษาวจยตามขนตอนการปรบปรงพนธ คณะกรรมการพจารณาพนธ กรมการขาว ไดมมตใหเปนพนธรบรอง เมอวนท 25 เมษายน 2560 ใหชอวา พนธ “ดอกขา 50”

1. ลกษณะประจาพนธ ขาวพนธดอกขา 50 เปนขาวเจา ไวตอชวงแสง วนออกดอก 18 กนยายน ทรงกอตง ความสง 145 เซนตเมตร ปลองมสเขยว แขงมาก แผนใบและกาบใบมสเขยว ใบแกชา ใบธงมความยาว 74.4 เซนตเมตร กวาง 1.3 เซนตเมตร (Fig. 1, 2) รวงแนนปานกลาง คอรวงยาว การแตกระแงปานกลาง การตดเมลดดมาก (มากกวา 90 เปอรเซนต) จานวนเมลดดตอรวง 215 เมลด เมลดขาวไมมหาง ไมมขนบนเปลอกเมลด เมลดรวงยาก นวดยาก (Fig. 3, 4) ระยะพกตวของเมลด 3 สปดาห

2. ผลผลตและลกษณะทางการเกษตร 2.1 การเปรยบเทยบผลผลตในสถาน การทดลองทศนยวจยกระบ ฤดนาป 2553/54 พบวา ขาวเจาพนธดอกขา 50 ใหผลผลตเฉลย 382 กโลกรมตอไร สงกวาพนธดอกพะยอม (247 กโลกรมตอไร) และมความแตกตางอยางมนยสาคญทางสถต คดเปนรอยละ 55 ความสง 145 เซนตเมตร จานวนรวง 9 รวงตอกอ วนออกดอก 18

Fig. 1 Plant type and culms of Dawk Kha 50


Fig. 2 Dawk Kha 50 in the lean period before harvesting

Fig. 3 Bundles of panicles of Dawk Kha 50


Fig. 4 Panicle length of Dawk Kha 50

Table 1 Yield and agricultural characteristics of Dawk Kha 50 compared with Dawk Pa-yawm in intra-station yield trails grown by seed drilling at Krabi Rice Research Center in wet season 2010/11

Variety Yield Index Height No. of Flowering (50%) (kg/rai)1) (%) (cm) panicle/hill dateDawk Kha 50 382 a 155 145 9 18 Sept.Dawk Pa-yawm 247 b 100 150 8 15 Sept. CV (%) 17.30 1) Means in the column followed by a common letter are not signifi cantly different at 5% level

by DMRTSource : ศนยวจยขาวกระบ (2554)

Table 2 Yield of Dawk Kha 50 compared with Dawk Pa-yawm in on-farm yield trails grown by seed drilling in multiple cropping of para rubber plantation at Nuea Khlong and Khao Phanom, Krabi in wet season 2011/12, 2012/13

Yield (kg/rai)1) Variety 2011/12 2012/13 Avg Index Nuea Khlong Khao Phanom Nuea Khlong Khao PhanomDawk Kha 50 425 a 383 a 394 a 382 a 396 164Dawk Pa-yawm 254 b 223 b 247 b 242 b 241 100CV (%) 18.6 20.2 18.6 20.5

1) Means in the same column followed by a common letter are not signifi cantly different at 5% level by DMRT

Source : ศนยวจยขาวกระบ (2555, 2556)


Fig. 5 Paddy rice (a), brown rice (b) and milled rice (c) of Dawk Kha 50

(a) (b)

(c)

(a) (b) (c)


กนยายน (Table 1) 2.2 การเปรยบเทยบผลผลตในนาราษฎร ดาเนนการในนาเกษตรกรทอาเภอเหนอคลอง และเขาพนม จงหวดกระบ ในฤดนาป 2554/55 และ 2555/56 จานวน 4 การทดลอง พบวา ขาวเจาพนธดอกขา 50 ใหผลผลตเฉลย 396 กโลกรมตอไร สงกวาพนธดอกพะยอม (241 กโลกรมตอไร) คดเปนรอยละ 64 (Table 2)

3. ความตานทานตอโรคขาว ดาเนนการทศนยวจยขาวพทลง และกระบ ในป พ.ศ. 2554-2555 พบวา ขาวเจาพนธดอกขา 50 แสดงปฏกรยาออนแอตอโรคไหมระยะกลา (leaf blast, Pyricularia oryzae Cavana) โดยทศนยวจยขาวพทลง พบวา แสดงปฏกรยาออนแอมาก เชนเดยวกบพนธขาวตาแหง 17 สวนทศนยวจยขาวกระบ พบวา คอนขางออนแอ ขณะทพนธขาวตาแหง 17 ออนแอมาก (Table 3)

4. คณภาพเมลด 4.1 คณภาพเมลดทางกายภาพ ขาวพนธดอกขา 50 เปนขาวเจาเปลอกเมลดสฟางกนจด ขาวเปลอกมความยาวเฉลย 9.78 มลลเมตร กวาง 2.32 มลลเมตร และหนา

1.87 มลลเมตร ขาวกลองสแดง ความยาวขาวกลองเฉลย 7.51 มลลเมตร กวาง 1.98 มลลเมตร และหนา 1.73 มลลเมตร รปรางเรยว ทองไขนอย คณภาพการสดมาก ไดขาวเตมเมลดรอยละ 53 (Table 4, Fig. 5) 4.2 คณภาพเมลดทางเคมและคณภาพการหงตมและรบประทาน ขาวเจาพนธดอกขา 50 มปรมาณ อมโลสปานกลาง (21.23 เปอรเซนต) ความคงตวของแปงสกอยในระดบออน (84.50 มลลเมตร) การสลายเมลดในดางปานกลาง (5.0) ซงคาดคะเนวามอณหภมแปงสกปานกลาง การยดตวของขาวสกปกต (1.60 เทา) การหงตมโดยใชอตราสวนขาวตอนาโดยนาหนก 1:2 พบวา คณภาพขาวสกมกลนหอม ผวเมลดคอนขางมน เหนยวเลกนอย และนม (Table 5) 4.3 คณคาทางโภชนาการ การวเคราะหคณคาทางโภชนาการของขาวกลองพนธดอกขา 50 เปรยบเทยบกบพนธอนๆ พบวา มปรมาณโอเมกา 9 วตามนอชนดอลฟาโทโคฟรอลและแกมมาโทโคฟรอล 1.22 กรมตอ 100 กรม 12.15 และ 13.90 มลลกรมตอกโลกรม ตามลาดบ ซงสงกวาพนธเปรยบเทยบทกพนธ นอกจากน พบวา มปรมาณไฟเตทตา (2,390 มลลกรมตอกโลกรม) (Table 6) ซงสง

Table 3 Reaction of Dawk Kha 50 to rice blast compared with Khao Tah Haeng 17 at Phatthalung and Krabi Rice Research Centers in wet season 2011-2012

Variety Reaction1)

PTL-RRC KBI-RRCWet season 2011 Dawk Kha 50 HS MS Khao Tah Haeng 17 HS HSWet season 2012 Dawk Kha 50 HS MS Khao Tah Haeng 17 HS HS 1) Scored by Standard Evaluation System for Rice (IRRI, 2002) HR = highly resistant, R = resistant, MR = moderately resistant, MS = moderately susceptible, S = susceptible, HS = highly susceptiblePTL-RRC = Phatthalung Rice Research CenterKBI-RRC = Krabi Rice Research CenterSource : ศนยวจยขาวพทลง (2555); ศนยวจยขาวกระบ (2555)


Table 4 Grain physical characteristics of Dawk Kha 50 compared with Dawk Pa-yawm Characteristic Dawk Kha 50 Dawk Pa-yawm Seed color : Paddy rice Brown rice Seed size (mm)1) Paddy rice, length width thickness Brown rice, length width thickness length/width Milled rice, length width thickness Shape Chalkiness Paddy weigth (g/1,000 seeds) (kg/20 litres) Whole kernel and head rice (%) 1) Average from 100 seeds ± SD Chalkiness : < 1.0 = small, 1.0 – 1.5 = medium, 1.6 – 2.0 moderately high, > 2.0 = high Whole kernel and head rice (%) : < 31 = poor, 31-40 = medium, 41-50 = good, >50 = very goodSource : ศนยวจยขาวพทลง (2555)

straw with spot straw with spot red white

9.78 ± 0.26 10.75 ± 0.35 2.32 ± 0.05 2.32 ± 0.11 1.87 ± 0.05 1.93 ± 0.05 7.51 ± 0.13 7.64 ± 0.17 1.98 ± 0.06 2.04 ± 0.04 1.73 ± 0.05 1.73 ± 0.05 3.73 3.73 7.33 ± 0.23 7.48 ± 0.15 1.94 ± 0.06 2.00 ± 0.06 1.67 ± 0.08 1.68 ± 0.04 slender slender 0.31 0.03 25.0 24.4 10.9 10.2 53.0 57.9


Table 5 Grain chemical quality and cooking and eating quality of Dawk Kha 50 Quality Dawk Kha 50Chemical quality Amylose content (%)1) Protein (%) Gel consistency (mm)1) Alkai spreading (1.7%KOH)1)

Gelatinization (oC) Elongation ratio Quality of cooked rice Cooking (milled rice : water by weight) Aroma Glossiness Cohesiveness Softness 1) Average from 100 seeds ± SDAmylose content (%) : < 20=low, 20-25 = intermediate, >25=highGel consistency (mm) : <40=hard, 40-60 = intermediate, >60=softAlkali spreading (1.7%KOH) : 1-3 = high, 4-5 = intermediate, 6-7 = lowElongation ratio : < 1.9 = normal, > 1.9 = highAroma : 1= none, 5 = intermediate, 9 = highGlossiness : 1 = dull, 5 = slightly shiny, 9 = very shinyCohesiveness : 1 = well separate, 5= slightly sticky, 9 = very stickySoftness : 1 = hard, 5 = moderate, 7 = soft, 9 = very softSource : ศนยวจยขาวพทลง (2555)

21.23 ± 0.30 7.10 84.50 ± 4.42 5.00 ± 0.51 intermediate 1.60

1 : 2 7 6 7 7

Table 6 Nutrition composition in brown rice of Dawk Kha 50 compared with various rice varieties Nutrition Dawk Kha 50 Hawm Hawm Niaw Dam Niaw Dam Niaw composition Jed Ban Kradang-ngah 95 Chor Maipai 49 Maw 37 Leum PuaOmega 9 (g/100g) 1.22 0.89 0.77 0.85 0.92 1.12Vitamin E - alpha tocopherol 12.15 5.04 5.95 nd 5.26 5.81 (mg/kg) - gamma tocopherol 13.90 8.31 6.31 nd nd nd (mg/kg)Phytate (mg/kg) 2,390 3,391 1,697 4,355 3,647 4,371nd = not analysedSource: สานกโภชนาการ กรมอนามย (2556); สมทรง และคณะ (2558)


ผลดตอรางกายของมนษยในการดดซมแรธาตเหลก สงกะส และแคลเซยม เพอนาสารอาหารดงกลาวไปใชประโยชน5. การตอบสนองตอปยไนโตรเจน การทดลองทศนยวจยขาวกระบ ในฤดนาป 2555 ซงสภาพดนเปนดนนาชดหลมเกา ความอดมสมบรณของดนตา พบวา ขาวเจาพนธดอกขา 50 สามารถตอบสนองตอการใชป ยไนโตรเจนไดดทสดทอตรา 9 กโลกรม ไนโตรเจนตอไร โดยใหผลผลตเฉลย 540 กโลกรมตอไร (Table 7) โดยมรปแบบการตอบสนองตอป ยไนโตรเจนเปนเสนโคง (Fig. 6)

สรปผลการทดลอง ขาวพนธดอกขา 50 เปนขาวเจา ไดจากการคดเลอกสายพนธบรสทธ ทเกบรวบรวมขาวพนธดอกขาจากแปลงเกษตรกรอาเภอทายเมอง จงหวดพงงา นามาปลกศกษาวจยและพฒนาพนธ และคดเลอกสายพนธบรสทธไดสายพนธขาว KBIC06001-50 และมการศกษาวจยตามขนตอนการปรบปรงพนธ โดยไดผานการพจารณาจากคณะกรรมการพจารณาพนธ กรมการขาว ใหเปนพนธรบรอง ใหชอวาพนธ “ดอกขา 50” เปนขาวไวตอชวงแสง

Table 7 Average yield of Dawk Kha 50 at different rates of nitrogen application at Krabi Rice Research Center in wet season, 2012

Rate of fertilizer Yield (kg/rai)1)

(N2- P2O5- K2O kg/rai) 0-0-0 320 b 3-6-6 436 ab 6-6-6 515 ab 9-6-6 540 a 12-6-6 493 ab 15-6-6 422 ab CV (%) 39.01) Means in column followed by a common letter

are not signifi cantly different at 5% level by DMRT

Source : ศนยวจยขาวกระบ (2555)

Fig. 6 Nitrogen response of Dawk Kha 50 at Krabi Rice Research Center in wet season, 2012

Rate of nitrogen (kgN/rai)

Yiel

d (k

g/ra

i)


ศนยวจยขาวกระบ. 2554. ผลการดาเนนงานวจยและพฒนาพนธขาว ศนยวจยขาวกระบ. ป 2553/54.

_______________. 2555. ผลการดาเนนงานวจยและพฒนาพนธขาว ศนยวจยขาวกระบ. ป 2554/55. 17 หนา.

_______________. 2556. ผลการดาเนนงานวจยและพฒนาพนธขาว ศนยวจยขาวกระบ. ป 2555/56. 18 หนา.

ศนยวจยขาวพทลง. 2555. รายงานผลการวเคราะหคณภาพเมลดพนธ และการหงตมรบประทานพนธขาวพนเมองของศนยวจยขาวกระบ. 15 หนา.

สานกโภชนาการ กรมอนามย. 2556. ผลการวเคราะหสารมคณคาในเมลดขาวพนเมองของศนยวจยขาวกระบ. 15 หนา

สานกงานเกษตรจงหวดกระบ. 2557. เกษตรจงหวดกระบหนนปลกขาวไรเสรมสวนยาง-สวนปาลมเพมรายไดกอนรบผลผลต. สบคนจาก: http://www.manager.co.th/South/ViewNews.aspx?NewsID=9570000069027. (19 มถนายน 2557).

สานกงานเกษตรจงหวดชมพร. 2555. รายงานผลการสารวจพนทปลกขาวไรของภาคใต. 2 หนา.

สมทรง โชตชน,อจฉราพร ณ ลาปาง เนนพลบ,สกล มลคา,จรญจต เพงรตน,นธศ แสงอรณ และสาเรง แซตน. 2558. คณคาทางโภชนาการของขาวพนเมองไทยบางพนธ. การประชมวชาการขาว กลมศนยวจยขาวภาคกลางและตะวนตก และกลมศนยวจยขาวภาคตะวนออกประจาป 2557, 18-20 มนาคม 2558 จงหวดสพรรณบร. 234 หนา.

อญชล ประเสรฐศกด, วไล ปาละวสทธ, พรทพย ถาวงศ, อาพล กมเส, สรพล จตพร, อมรรตน อนทรมน, เพยงใจ

นสยหาญ, ชวลต หาญด, สาเรง สกลสม, อรสา วงษเกษม, ปรชาต คงสวรรณ, จตกร นวลแกว, พชชาทร เรองเดช, เปรมฤด ปนทยา, นรศรา จารญวงศ, ประทาย เคนเหลอม, ปรชญา จฑามาตย, โอรกษ ทองเดจ, จรญ ขาวหนนา,

วนชย โรจนหสดน และรฐพงศ มกล. 2554. สถานการณของแหลงผลต แหลงจาหนาย และการใชเมลดพนธขาวของเกษตรกร. หนา 42 – 62 .ใน: เอกสารประกอบการประชมวชาการขาวและธญพชเมองหนาวเนองในโอกาส วนขาวและชาวนาแหงชาต ครงท 2 ป 2554.

สานกวจยและพฒนาขาว, กรมการขาวIRRI. 2002. Standard Evalulation System for Rice.

International Rice Research Institute. Los Baños,

Philippines. 56 p.

วนออกดอก 18 กนยายน ลกษณะทรงกอตง ตนแขงมาก ความสง 145 เซนตเมตร แผนใบและกาบใบสเขยว ใบแกชา รวงแนนปานกลาง คอรวงยาว การตดเมลดดมาก (มากกวา 90 เปอรเซนต) จานวนเมลดดตอรวง 215 เมลด เมลดรวงยาก นวดยาก ผลผลตในนาเกษตรกรเฉลย 396 กโลกรมตอไร เมลดขาวเปลอกสฟางกนจด ขาวเปลอกยาว 9.78 มลลเมตร กวาง 2.32 มลลเมตร และหนา 1.87 มลลเมตร ขาวกลองสแดง ความยาว 7.51 มลลเมตร กวาง 1.98 มลลเมตร และหนา 1.73 มลลเมตร รปรางเรยว ทองไขนอย คณภาพการสดมาก ไดขาวเตมเมลดรอยละ 53 มปรมาณอมโลสปานกลาง ความคงตวของแปงสกอยในระดบออน อณหภมแปงสกปานกลาง การยดตวของขาวสกปกต ลกษณะเดนของขาวเจาพนธดอกขา 50 คอ ใหผลผลตสงเฉลย 396 กโลกรมตอไร สงกวาพนธดอกพะยอม (241 กโลกรมตอไร) คดเปนรอยละ 64 เปนพนธขาวทมเยอหมเมลดสแดง ขาวซอมมอเมอหงสกมกลนหอมปานกลาง และคอนขางนม และมปรมาณสารอาหารทเปนประโยชนตอรางกาย ไดแก กรดไขมนชนดโอเมกา 9 วตามนอชนดอลฟาโทโคฟรอลและแกมมาโทโคฟรอลในขาวกลองคอนขางสง แนะนาใหปลกในสภาพไรทวไป หรอปลกแซมยางพารา และปาลมนามนทปลกใหมจนถง 3 ป ในภาคใต ไดแก จงหวดพงงา กระบ ตรง นครศรธรรมราช และระนอง แตมขอควรระวง คอ ขาวเจาพนธดอกขา 50 ออนแอตอโรคไหม

คาขอบคณ ขอขอบคณ ดร.ทว คปตกาญจนากล ทปรกษากรมการขาว ดร.วาร ไชยเทพ ทปรกษากองวจยและพฒนาขาว ทกรณาใหคาปรกษา แนะนา และใหกาลงใจในการดาเนนงานวจยและพฒนาพนธ ขาวดอกขา จนประสบสาเรจดวยด และขอขอบคณคณะกรรมการวจยและพฒนาขาว กลมศนยวจยขาวภาคใต รวมทงคณะกรรมการวจยและพฒนา กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว

เอกสารอางองไมตร เจยมรา.2559. ขาวดอกขา ! ตนกาเนดขาวไรพงงา พา

เกษตรกรผาวกฤตเศรษฐกจ. สบคนจาก: http://www.

manager.co.th/South/ViewNews.aspx?News-ID=9590000002449. (8 มกราคม 2559).


การตรวจสอบการปนเปอนของอะฟลาทอกซนบ 1 ในขาวไทย Investigation on the Contamination of Aflatoxin B1 in Thai Rice

กตตพงษ ศรมวง1) กญญา เชอพนธ2) กาญจนา พบลย3) สอาง ไชยรนทร4) กฤษณา สดทะสาร5) ยศพร ตนสมรส6) รจรา ปรชา7) วชชดา รตนากาญจน8) รศม ฐตเกยรตพงศ9)

Kittipong Srimuang1) Kunya Cheaupun2) Kanjana Piboon3) Sa-ang Chairin4) Grissana Sudtasarn5) Yotsaporn Tansomrot6) Rujira Preecha7)

Witchuda Rattanakarn8) Rasamee Dhitikiattipong9)

Abstract

Thailand is in tropical zone which climate is suitable for the growth and distribution of fungi, oftenly found contamination on several seeds and dry foods. Especially, aflatoxin B1 is a toxic substant caused cancer to the consumers.The objective of this research was to detected aflatoxin B1 (AFB1) contamination in Thai rice, conducted during March 2016 - May 2017. Five hundred and twenty-three samples were collected including milled rice, brown rice, partially milled rice, glutinous rice and Khao Hang which produced by rice farming communities in the Central, North, Northeast and South of Thailand. Direct competitive ELISA technique (ScreenEZ® Aflatoxin ELISA Test Kit) was used to detected AFB1 in the samples. The result showed no AFB1 contamination in all of milled rice, glutinous rice and Khao Hang samples. However, AFB1 was found in 87 samples of brown rice and partially milled rice. It also found in 83 samples of the brown rice (32.68%) and 4 of 33 samples in partially milled rice (12.12%) which ranged 8.20 - 29.05 μg/kg and 20.56 - 29.12 μg/kg, respectively. The amount of AFB1 found in 10 samples of brown rice and partially milled rice from the South was higher than the maximum limit for human food (20 μg/kg). The storage fungi detected were Aspergillus flavus, A. niger and Penicillium spp. in brown rice, partially milled rice, glutinous rice and Khao Hang, but no fungus was detected in all milled rice samples.Keywords : Thai rice, aflatoxin B1, direct competitive ELISA technique, Aspergillus flavus, A. niger , Penicillium

spp.1) ศนยวจยขาวปราจนบร อ.บานสราง จ.ปราจนบร 25150 โทรศพท 0-3727-1385 Prachin Buri Rice Research Center, Ban Sang, Prachin Buri 25150 Tel. 0-3727-13852) ศนยวจยขาวปทมธาน อ.ธญบร จ.ปทมธาน 12110 โทรศพท 0-2577-1688 Pathum Thani Rice Research Center, Thanyaburi, Pathum Thani 12110 Tel. 0-2577-16883) ศนยวจยขาวแพร อ.เมอง จ.แพร 54000 โทรศพท 0-5464-6033-5 Phrae Rice Research Center, Mueang, Phrae 54000 Tel. 0-5464-6033-54) ศนยวจยขาวพษณโลก อ.วงทอง จ.พษณโลก 65130 โทรศพท 0-5531-3134 Phitsanulok Rice Research Center, Wang Thong, Phitsanulok 65130 Tel. 0-5531-31345) ศนยวจยขาวอบลราชธาน อ.เมอง จ.อบลราชธาน 34000 โทรศพท 0-4534-4104 Ubon Ratchathani Rice Research Center, Mueang, Ubon Ratchathani 34000 Tel. 0-4534-41046) ศนยวจยขาวอดรธาน อ.กดจบ จ.อดรธาน 41250 โทรศพท 0-4224-8955 Udon Thani Rice Research Center, Kut Chap, Udon Thani 41250 Tel. 0-4224-8955 7) ศนยวจยขาวพทลง อ.เมอง จ.พทลง 93000 โทรศพท 0-7484-0103 Phatthalung Rice Research Center, Mueang, Phatthalung 93000 Tel. 0-7484-01038) สานกผ เชยวชาญ กรมการขาว จตจกร กรงเทพฯ 10900 โทรศพท 0-2940-6937 Bureau of Rice Expert, Rice Department, Chatuchak, Bangkok 10900 Tel. 0-2940-69379) กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว จตจกร กรงเทพฯ 10900 โทรศพท 0-2579-7892 Division of Rice Research and Development, Rice Department, Chatuchak, Bangkok 10900 Tel. 0-2579-7892


บทคดยอ ประเทศไทยอยในเขตรอนชน ซงเหมาะแกการเจรญและแพรกระจายของเชอรา จงมกพบการปนเปอนของเชอราบนเมลดพชและอาหารแหง โดยเฉพาะเชอราอะฟลาทอกซนบ 1 เปนสารพษกอมะเรงและเปนอนตรายตอผบรโภค จงไดวจยตรวจสอบการปนเปอนของอะฟลาทอกซนบ 1 ในขาวไทย ไดแก ขาวสาร ขาวกลอง ขาวซอมมอ ขาวเหนยว และขาวฮาง ทผลตโดยกลมเกษตรกร ในเขตภาคกลาง ภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคใต ดาเนนการตงแตเดอนมนาคม 2559 - พฤษภาคม 2560 โดยสมเกบตวอยางขาวทงหมด 523 ตวอยาง นามาตรวจการปนเปอนของ อะฟลาทอกซนบ 1 ดวยวธ direct competitive enzyme-linked immunosorbent assay โดยใชชดตรวจสอบอะฟลาทอกซน ScreenEZ® Aflatoxin ELISA Test Kit ผลการตรวจสอบไมพบการปนเปอนของอะฟลาทอกซนบ 1 ในขาวสาร ขาวเหนยวและขาวฮางในทกตวอยาง แตพบการปนเปอนของอะฟลาทอกซนบ 1 ในขาวกลองและขาวซอมมอจานวน 87 ตวอยาง โดยขาวกลองพบการปนเปอนรอยละ 32.68 ปรมาณอะฟลาทอกซนบ 1 ทพบอยระหวาง 8.20 - 29.05 ไมโครกรมตอกโลกรม ในขาวซอมมอพบการปนเปอนรอยละ12.12 ปรมาณอะฟลาทอกซนบ 1 พบอยระหวาง 20.56 - 29.12 ไมโครกรมตอกโลกรม และพบวาขาวกลองและขาวซอมมอในภาคใต จานวน 10 ตวอยาง มคาการปนเปอนของ อะฟลาทอกซนรวมเกนระดบทยอมรบไดในอาหารคน (20 ไมโครกรมตอกโลกรม) สาหรบการตรวจเชอราบนเมลดขาว พบเชอรา Aspergillus flavus, A.niger และ Penicillium spp. ปนเปอนในขาวกลอง ขาวซอมมอ ขาวเหนยว และขาวฮาง สวนขาวสารตรวจไมพบเชอราคาสาคญ : ขาวไทย อะฟลาทอกซนบ 1 direct competitive ELISA, Aspergillus flavus, A.niger, Penicillium spp.

คานา ขาวเปนพชทมความสาคญทางเศรษฐกจเปนอยางยง ประชากรโลกสวนใหญบรโภคขาวเปนอาหารหลก ในรปของขาวสาร ขาวกลอง และแปง นอกจากน ยงมสวนทเปนผลพลอยไดจากผลตภณฑขาวซงใชเปนอาหารสตว คอ ปลายขาวและราขาว รวมทงการแปรรปเปนผลตภณฑตางๆ หลงการเกบเกยว ขาวจะถกนาไปทาใหแหงและเกบรกษาในโรงเกบ รอการนาไปเขาโรงสเพอแปรสภาพเปนเมลดขาวสาหรบการบรโภค หรอเพอวตถประสงคอนตอไป ผลตภณฑจากขาวจะถกนาไปบรรจในบรรจภณฑทงแบบธรรมดาและสญญากาศ โดยมการเกบรกษาเพอรอจาหนายภายในประเทศหรอสงออก ถาสภาพการเกบรกษาขาวไมเหมาะสมอาจทาใหเชอราเขาทาลายและสรางสารพษ ซงเปนอนตรายอยางยงตอสขภาพของผบรโภค โดยเฉพาะภมประเทศของประเทศไทยอยในเขตรอนชน จงเหมาะตอการเจรญและแพรขยายของเชอรา ดงนน ในเมลดพชและอาหารแหงจงมกพบการปนเปอนของเชอราโดยเฉพาะอะฟลาทอกซน (aflatoxin) ซงอะฟลาทอกซนบ 1 เปนสารพษกอมะเรง ทสรางโดยเชอรา Aspergillus flavus, A. parasiticus และ A. normius โดยพบเชอรา A. flavus มากทสดและเปนเชอราทสรางสาร

พษไดสงทสด (Wilson and Palyne, 1994) ซงเชอราเหลานมการแพรกระจายอยทวไปและสามารถเกดขนไดทกขนตอนของการผลต ตงแตการเกบเกยวผลผลต การเกบรกษา การขนสง จนถงการสงออก การสรางสารพษของเชอราขนอยกบปจจยของสภาพแวดลอมหลายอยาง ไดแก ความชนของเมลด อณหภม และระยะเวลาทเกบ (อนงค, 2546) ปรมาณเมลดทถกทาลายดวยเชอราในโรงเกบ รวมทงแมลงศตรพชหลงการเกบเกยว นอกจากสงผลตอสขภาพของผบรโภคแลว ยงมการนาปญหาเหลานมาใชเปนเครองกดกนทางการคาทงในประเทศและระหวางประเทศ ในประเทศไทยโดยกระทรวงสาธารณสข (2529) ไดกาหนดใหมการปนเปอนของอะฟลาทอกซนในอาหารทผลตเพอจาหนาย นาเขาเพอจาหนายหรอทจาหนายไดไมเกน 20 ไมโครกรมตอกโลกรม (พพบ) ดงนน จาเปนตองมการตรวจสอบการปนเปอนของอะฟลาทอกซนในอาหารโดยเฉพาะขาว เพอนาไปสการควบคมและปองกนไดอยางมประสทธภาพ การวจยนมวตถประสงคเพอตรวจสอบปรมาณของ อะฟลาทอกซนบ 1 และเชอราทปนเปอนในขาวไทยทผลตโดยกลมเกษตรกรใน 4 ภมภาคของประเทศไทย


ตรวจสอบอะฟลาทอกซนไดในปรมาณตาสด 0.4 ไมโครกรมตอกโลกรม ทาการทดสอบโดยหยดสารพษมาตรฐานปรมาณ 50 ไมโครลตรลงในหลมทดสอบจานวน 5 อตราความเขมขน คอ 0 0.2 0.5 1 และ 2 นาโนกรมตอมลลลตร หยดสารสกดตวอยางปรมาณ 50 ไมโครลตร ลงในหลมทดสอบ จานวน 2 หลมตอตวอยาง และหยดเอนไซมคอนจเกต (AFB1-HRP) ปรมาณ 50 ไมโครลตร ในทกหลมทดสอบ บมทอณหภม 37 องศาเซลเซยส ในทมด เปนเวลา 30 นาท จากนนเทสารในหลมทดสอบทงและลางดวย washing buffer 3 ครง หยด substrate ลงไปทกหลมปรมาณ 100 ไมโครลตร นาไปบมทอณหภม 37 องศาเซลเซยส เปนเวลา 5 นาท จะเกดปฏกรยาเปนสฟา จากนนหยดปฏกรยาโดยเตม stop solution ลงไปทกหลม ปรมาณ 100 ไมโครลตร เกดปฏกรยาเปนสเหลอง นาไปอานดวย ELISA reader ทความยาวคลน 450 นาโนเมตร นาคาการดดกลนแสงของสารพษมาตรฐานทความเขมขนตางๆ มาสรางกราฟมาตรฐานแลวคานวณปรมาณสารพษเปนหนวยไมโครกรมตอกโลกรม 2. การตรวจสอบชนดและปรมาณเชอรา สมตวอยางเมลดขาว กอนบดเพอตรวจสอบอะฟลาทอกซนบ 1 ตวอยางละ 100 เมลด นาเมลดมาแชใน 1% sodium hypochlorite เปนเวลา 1 นาท เพอกาจดจลนทรยทอยบนผวนอกเมลดขาว นาเมลดมาลางดวยนากลนทผานการนงฆาเชอแลว 3 ครง ครงละ 1 นาท ใชปากคบทปราศจากเชอ คบเมลดขาวไปวางบนอาหาร dichloran glycerol (DG18) ในจานเลยงเชอ จานวน 20 เมลดตอจานเลยงเชอ ขาวแตละชนดมจานวน 5 จานเลยงเชอ จากนนนาจานเลยงเชอไปบมไวใตแสง near ultraviolet (NUV) ทอณหภมหอง โดยใหไดรบแสงสลบกบมดเปนเวลา 12 ชวโมง และบมไวเปนเวลา 7-10 วน แลวตรวจสอบชนดและปรมาณของเชอราภายใตกลอง stereomicroscope เพอดลกษณะตางๆ ของเชอราทเจรญบนเมลดขาว จากนนใชเขมเขยเสนใยหรอสปอรของเชอราไปเลยงบนอาหาร potato dextrose agar (PDA) ในจานเลยงเชอ และหลอดอาหารวน (agar slant) แลวนาไปบมไวทอณหภมหอง เพอศกษารายละเอยดตอไป (อมรา และศภรา, 2552; อศวน, 2547)

อปกรณและวธการ1. การตรวจสอบปรมาณอะฟลาทอกซนบ 1 1.1 การเกบและสมตวอยาง เกบตวอยางขาว ตงแตเดอนมนาคม พ.ศ. 2559 ถงพฤษภาคม พ.ศ. 2560 จากแหลงจาหนายขาวในเขตภาคกลาง ภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคใตของประเทศไทย รวมทงหมด 523 ตวอยาง เปนขาวสาร 152 ตวอยาง ขาวกลอง 254 ตวอยาง ขาวซอมมอ 33 ตวอยาง ขาวเหนยว 76 ตวอยาง และขาวฮาง 8 ตวอยาง 1.2 การเตรยมตวอยาง สมตวอยางขาวแบบ quartering method โดยเทเมลดขาวแตละอยางลงบนโตะทราบเรยบและสะอาด คลกเมลดทงหมดใหเทากน แบงกองเมลดออกเปน 2 สวนเทากน แลวแบงกองเมลดอกครงใหเปน 4 สวน จากนนแบงซาอกครงจะไดเมลดเปน 8 สวน รวมเมลด 4 สวนจาก 8 สวนทแบงไวแบบสลบฟนปลา ทาซาตามวธขางตนจนไดจานวนเมลดทตองการ (ณฐหทย, 2547) วดปรมาณความชน (เปอรเซนต) และบดตวอยางขาวใหละเอยด นามากวนใหเขากนอยางสมาเสมอ สมตวอยางขาวทบดละเอยดแลวกวนแบบเดมอกครง และชงตวอยางขาวทบดละเอยดปรมาณ 20 กรม ใสในฟลาสคเพอนาไปสกด (อมรา และศภรา, 2552) 1.3 การสกดสารพษจากตวอยาง สกดสารพษจากตวอยาง โดยเตม 70% เมทานอลลงในฟลาสคทมตวอยาง ขาว 20 กรม ปรมาณ 100 มลลลตรตอฟลาสค (อตราสวน 1:5) ปดปากขวดดวยจกยาง แลวนาไปเขยาดวยเครองเขยาทอตราความเรว 300 รอบตอนาท เปนเวลา 30 นาท ตงทงไวเปนเวลา 10 นาท ใหตกตะกอนเพอแยกสวนใส กรองเฉพาะสวนใสผานกระดาษกรองเบอร 4 เกบสวนทกรองไดมาเจอจางดวย washing buffer (0.01M Phosphate buffer saline, 0.5% Tween 20, pH 7.2, PBST) ในอตราสวน 1:3 (สารสกดตวอยาง 1 มลลลตรกบ washing buffer ทเจอจางแลว 3 มลลลตร) วเคราะหสารพษดวยวธ direct competitive enzyme-linked immunosorbent assay (DC-ELISA) โดยใชชดตรวจสอบสารอะฟลาทอกซน ScreenEZ®

Aflatoxin ELISA Test Kit ของบรษท สยามอนเตอรควอลต จากด ซงชดตรวจสอบนมความจาเพาะในการจบสารพษ อะฟลาทอกซนแตละอนพนธ ดงน AFB1 (100%), AFB2 (21.4%), AFG1 (25.0%) และ AFG2 (2.5%) โดยสามารถ


ผลการทดลองและวจารณ1. การตรวจสอบปรมาณอะฟลาทอกซนบ 1 ผลการตรวจสอบ ไมพบการปนเปอนของอะฟลาทอกซนบ 1 ในขาวสาร ขาวเหนยว และขาวฮาง ในทกตวอยาง (Table 1) สวนตวอยางขาวกลองพบการปนเปอนของอะฟลาทอกซนบ 1 จานวน 83 ตวอยาง จากทงหมด 254 ตวอยาง คดเปนรอยละ 32.68 ของตวอยางทงหมด โดยปรมาณสารพษตาสด คอ 8.20 ไมโครกรมตอกโลกรม และสงสด 29.05 ไมโครกรมตอกโลกรม (Table 1) ขาวซอมมอพบการปนเปอน 4 ตวอยาง จากทงหมด 33 ตวอยาง คดเปนรอบละ 12.12 โดยปรมาณสารพษตาสดคอ 20.56 ไมโครกรมตอกโลกรม และสงสด 29.12 ไมโครกรมตอกโลกรม (Table 1) และพบตวอยางขาวกลองและขาวซอมมอในเขตภาคใต จานวน 10 ตวอยาง มคาการปนเปอนของอะฟลาทอกซนรวมเกนระดบทยอมรบไดในอาหารคน คอ 20 ไมโครกรมตอกโลกรม (Table 1) อนง ศภรตน และคณะ (2545) รายงานการปนเปอนของอะฟลาทอกซนในประเทศไทย พบการปนเปอนของ อะฟลาทอกซนในขาวกลองทจาหนายในทองตลาดจานวน 49 ตวอยางจากทงหมด 68 ตวอยาง (รอยละ 72) โดยมปรมาณสารดงกลาว 2-18 ไมโครกรมตอกโลกรม อมรา และศภรา (2552) รายงานพบการปนเปอนของอะฟลาทอกซนบ 1 ในขาวกลองอยระหวาง 0-4.56 ไมโครกรมตอกโลกรม เฉลย 2.912 ไมโครกรมตอกโลกรม และกตตพงษ (2557) ตรวจสอบการปนเปอนของอะฟลาทอกซนบ 1 ในขาวกลองทสมจากหางสรรพสนคา พบ 27 ตวอยางจากทงหมด 30 ตวอยาง (รอยละ 90) มปรมาณสารพษ 8.22-11.29 ไมโครกรมตอกโลกรม สวนขาวกลองจากทองตลาดพบ 19 ตวอยางจาก 30 ตวอยาง (รอยละ 63) ปรมาณสารพษ 8.03-15.10 ไมโครกรมตอกโลกรม แตไมพบการปนเปอนของอะฟลาทอกซนบ 1 ในขาวสารทกตวอยางทสมจากหางสรรพสนคาและทองตลาด เมอเปรยบเทยบกบผลการตรวจสอบในครงนพบวามปรมาณสารอะฟลาทอกซนบ 1 อยระหวาง 8.20-29.12 ไมโครกรมตอกโลกรม ซงสงกวาทเคยมรายงานไว จากผลการตรวจสอบครงน พบการปนเปอนของ อะฟลาทอกซนบ 1 ในขาวกลองและขาวซอมมอมากกวา

ในขาวสาร ทงนเนองจากโครงสรางเมลดของขาวสารไดผานการขดขาวเพอขดเยอหมเมลดใหหลดออกไปจนหมด (อรอนงค, 2550) ทาใหสารอาหารและวตามนตางๆ สญเสยไปดวย จงเปนการลดการเจรญของเชอรา สวนขาวกลองไดมาจากการกะเทาะเอาเฉพาะสวนทเปนเปลอกหมเมลด (แกลบ) ออกไป เหลอแตเยอหมชนนอกตดอย ซงอดมไปดวยสารอาหารและวตามนทมประโยชนตอการเจรญของเชอรา และการทขาวกลองยงมเยอหมเมลดอย จงชวยดดความชนจากอากาศ ทาใหเชอราสามารถเจรญเตบโตไดดกวาขาวสาร อยางไรกตาม การจดการในระหวางการเกบรกษามผลตอการปนเปอนของอะฟลาทอกซน เปนตนวา ความสะอาดของเครองมอเครองใช ภาชนะทใชบรรจขาว ทปดมดชดและสะอาด จะชวยลดการปนเปอนของเชอราได เนองจากเชอราสามารถสรางสารพษไดในกรณทมปรมาณออกซเจนสงและคารบอนไดออกไซดตา (บดนทร, 2555) ทงนการบรรจขาวในถงสญญากาศชวยปองกนไมใหเชอราเจรญและสรางสารพษภายหลงบรรจถง แตไมสามารถทาลายเชอราและอะฟลาทอกซนทปนเปอนมากอนการบรรจถงได (พลาณ, 2548)2. การตรวจสอบชนดและปรมาณเชอรา ผลการตรวจสอบ ไมพบการเจรญของเชอราในขาวสารทกตวอยาง (Table 1) ในขาวกลอง 254 ตวอยาง พบการเจรญของเชอรา Aspergillus flavus จานวน 174 ตวอยาง (รอยละ 68.50) พบ A. niger จานวน 20 ตวอยาง (รอยละ 7.87) และพบ Penicillium spp. จานวน 21 ตวอยาง (รอยละ 8.26) โดยพบเชอราขนบนเมลดมตงแต 1 เมลด จนถงสงสด 100 เมลด (Table 1) ในขาวซอมมอ 33 ตวอยาง พบการเจรญของเชอรา A. flavus จานวน 24 ตวอยาง (รอยละ 72.72) พบ A. niger จานวน 10 ตวอยาง (รอยละ 30.30) และพบ Penicillium spp. จานวน 9 ตวอยาง (รอยละ 27.27) โดยเชอราขนบนเมลดมตงแต 1 เมลด จนถงสงสด 88 เมลด (Table 1) ในขาวเหนยว 76 ตวอยาง พบการเจรญของเชอรา A. flavus จานวน 21 ตวอยาง (รอยละ 27.63) และพบ A. niger จานวน 3 ตวอยาง (รอยละ 3.95) โดยพบเชอราขนบนเมลดมตงแต 1 เมลด จนถงสงสด 54 เมลด (Table 1)


Table

1 Am

ount

of afl

atoxin

B1 (A

FB1) a

nd st

orage

fung

i foun

d in m

illed r

ice, b

rown r

ice, p

artial

ly mi

lled r

ice, g

lutino

us ric

e and

Khao

Han

g

No

. of

No. o

f %

Posit

ive

Interv

al of

Av

g of

% No

. of o

ver

N

o. of

storag

e fun

gi

Regio

n

an

alyze

d de

tected

sam

ple

AFB 1

AFB 1

regula

tion l

imit

sam

ple

sample

(ug/k

g) (u

g/kg)

(20 ug

/kg)

A. fl a

vus

A. nig

er Pe

nicilli

um sp

p.Mi

lled r

ice

- Ce

ntral

41

0 0

nd1/

nd

0 0

0 0

- N

orth

63

0 0

nd

nd

0 0

0 0

- N

orthe

ast

37

0 0

nd

nd

0 0

0 0

- So

uth

11

0 0

nd

nd

0 0

0 0

Tot

al 15

2 0

0 0

0Bro

wn ric

e -

Centr

al 81

27

33

.33

8.20–

19.41

11

.86

0 54

0

0 -

Nort

h 71

26

36

.62

8.43–

18.82

11

.80

0 53

3

2 -

Nort

heast

55

18

32

.73

8.93–

19.26

12

.24

0 41

6

6 -

South

47

12

25

.53

8.27–

29.05

18

.08

50

26

11

13 T

otal

254

83

32.68

174

20

21Pa

rtially

mille

d rice

- So

uth

33

4 12

.12

20.56

-29.12

25

.67

100

24

10

9 T

otal

33

4

24

10

9Glu

tinou

s rice

- N

orth

55

0 0

nd1/

nd

0 19

0

0 -

Nort

heast

21

0

0 nd

nd

0

2 3

0 T

otal

76

0

0

21

3 0

Khao

Han

g -

Nort

heast

8

0 0

nd1/

nd

0 8

3 0

Tot

al

8 0

8 3

01/

Scree

nEZ®

Afl at

oxin

ELISA

Test

Kit w

hich i

s the

LOD.

= 0.4

μg/kg

. If th

e amo

unt o

f afl a

toxin

B1 in

rice s

ample

s was

still l

ess t

han L

OD sc

ore tic

ker t

hat

will b

e not

detec

ted (n

d)


ในขาวฮาง 8 ตวอยาง พบการเจรญของเชอรา A. flavus ทง 8 ตวอยาง (รอยละ 100) และพบ A. niger จานวน 3 ตวอยาง (รอยละ 37.50) โดยพบเชอราขนบนเมลดมตงแต 1 เมลด จนถงสงสด 33 เมลด (Table 1) อนง จากการศกษาของ อมรา และศภรา (2552) กพบการปนเปอนของเชอรา A. flavus เชนกน แตพบเพยง 3 เมลดจาก 100 เมลดททดสอบ (รอยละ 3) สวนในขาวสารไมพบเชอรา A. flavus สอดคลองกบ กตตพงษ (2557) ซงพบเชอรา A. flavus ปนเปอนในตวอยางขาวกลองทสมเกบมาจากหางสรรพสนคาและจากทองตลาด สวนขาวสารไมพบเชอรา A. flavus เชนกน

สรปผลการทดลอง จากการตรวจสอบในขาวสาร ไมพบการปนเปอนของอะฟลาทอกซนบ 1 และเชอรา ในขาวกลอง พบการปนเปอนของอะฟลาทอกซนบ 1 รอยละ 32.68 โดยปรมาณสารพษทพบอยระหวาง 8.20-29.05 ไมโครกรมตอกโลกรม และพบการปนเปอนของเชอรา A. flavus, A. niger และ Penicillium spp. ในขาวซอมมอ พบการปนเปอนของอะฟลาทอกซนบ 1 รอยละ 12.12 โดยปรมาณสารพษทพบอยระหวาง 20.56 - 29.12 ไมโครกรมตอกโลกรม และพบการปนเปอนของเชอรา A. flavus, A. niger และ Penicillium spp. ในขาวเหนยว ไมพบการปนเปอนของอะฟลาทอกซนบ 1 แตพบการปนเปอนของเชอรา A. flavus และ A. niger และในขาวฮาง ไมพบการปนเปอนของอะฟลาทอกซนบ 1 แตพบการปนเปอนของเชอรา A. flavus และ A. niger เชนกน จากการวจยน พบปรมาณอะฟลาทอกซนบ 1 ในขาวกลองและขาวซอมมอในภาคใต จานวน 10 ตวอยาง มคาการปนเปอนของอะฟลาทอกซนรวมเกนระดบทยอมรบไดในอาหารคน (20 ไมโครกรมตอกโลกรม) สวนในขาวกลองจานวน 77 ตวอยาง มคาการปนเปอนตากวามาตรฐานทประเทศไทยกาหนดไว ซงจดอยในระดบทปลอดภยตอผบรโภค อยางไรกตาม ผบรโภคอาจมโอกาสไดรบอะฟลาทอกซนมากกวาระดบน หากบรโภคอาหารกลมเสยงอนๆ ทปนเปอนดวยสารพษชนดน ดงนน ในการเลอกซอขาว ควรพจารณาแหลงทมา มตราสนคา ทนาเชอถอ เนองจากมกระบวนการผลตทไดมาตรฐานดกวาขาวทแบงขาย ควร

ดลกษณะของส กลน และการเกาะเปนกอนของขาว รวมทงไมซอขาวในปรมาณมากเกนไป ซงหากเกบรกษาไมด อาจมการเจรญของเชอราเกดขนและอาจสรางสารพษได

คาขอบคณ ขอขอบคณ ผศ.ดร.รชน ฮงประยร ภาควชาโรคพช คณะเกษตร กาแพงแสน มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ทใหความอนเคราะหเครองมอในการทาวจย และใหคาแนะนาทเปนประโยชน ขอบคณผชวยนกวจยทกทาน ทชวยเกบตวอยางขาว ตรวจวเคราะหอะฟลาทอกซนและตรวจการปนเปอนของเชอรา

เอกสารอางองกระทรวงสาธารณสข. 2529. ประกาศกระทรวงสาธารณสข

เรอง มาตรฐานอาหารทมสารปนเปอน พ.ศ. 2529. ราชกจจานเบกษา. ฉบบพเศษ เลมท 103 ตอนท 23 ลงวนท 16 กมภาพนธ พ.ศ. 2529

กตตพงษ ศรมวง. 2557. การตรวจสอบการปนเปอนของ อะฟลาทอกซนบ 1 และแมลงศตรโรงเกบในผลตภณฑขาว. วทยานพนธปรญญาโท. มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. กรงเทพฯ.

ณฐหทย เอพาณช. 2547. การตรวจสอบคณภาพเมลดพนธ. สานกวจยและพฒนาเทคโนโลยชวภาพ กรมวชาการเกษตร.

บดนทร บตรอนทร. 2555. สารพษจากเชอรา : อะฟลาทอกซน. วารสารเทคนคการแพทยเชยงใหม (45)2: 1-8.

พลาณ ไวถนอมสตย. 2548. การพฒนาขาวกลองปลอดเชอราและแอฟลาทอกซน. แหลงขอมล : http://www.rdi.ku.ac.th/exhibition/Year2548/, (27 เมษายน 2557).

ศภรตน โฆษตเจรญกล อมรา ชนภต และกญจนา พทธสมย. 2545. การปนเปอนของแอฟลาทอกซน ในระบบการผลตและจาหนายขาวกลอง. วารสารโรคพชและจลชววทยา 12(2): 122-131.

อนงค บณฑวหค. 2546. สารพษจากเชอรา : อะฟลาทอกซน. โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, กรงเทพฯ.

อมรา ชนภต และศภรา อคคะสาระกล. 2552. การปนเปอนของสารแอฟลาทอกซน บ 1 และสารโอคราทอกซน เอ ในขาวกลองและขาวสาร. วารสารวชาการขาว 3(2): 57-69.


อรอนงค นยวกล. 2550. ขาว : วทยาศาสตรและเทคโนโลย. สานกพมพมหาวทยาลยเกษตรศาสตร,กรงเทพฯ.

อศวน เนตรถนอมศกด. 2547. เชอราในโรงเกบ และสารพษบนขาวกลอง ภายใตสภาพการเกบรกษาทแตกตางกน. วทยานพนธปรญญาโท. มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. กรงเทพฯ.

Wilson, D.M. and G.A. Palyne. 1994. Factors affecting Aspergillus flavus group infection and aflatoxin

contamination of crops. pp. 309-325. In: Eaton, D.L. and J.D. Groopman. (eds.), The Toxicology of Aflatoxins Human Health, Veterinary and Agriculture Significance. San Diego : Academic press.


ความหลากหลายทางกายวภาคของใบธงในกลมประชากรขาว RDP1 และความสมพนธกบการสงเคราะหแสง

Diversity of RDP1 Flag Leaves Anatomy and Its Relationship to Photosynthesis สพตรา นราวฒนะ1) พณณชตา เวชสาร2) บงอร ธรรมสามสรณ1) อไรวรรณ คชสถตย2) รนฤด แกวชนชย1)

พราวรรณ บญเสรม1) พทวส วชยดษฐ1)

Supatthra Narawatthana1) Phanchita Vejchasarn2) Bang-on Thammasamisorn1) Uraiwan Kochasatit2) Reunreudee Keawcheunchai1) Pirawan Boonserm1) Bhitawas Wichaidist1)

Abstract Rice contains ecologically and genetically diverse species that exhibit a vast variation in leaf and plant architecture. Rice leaf anatomy is a key factor affecting rice yield, as available photosynthetic assimilates from leaves can majorly limit rice productivity. It is believed that rice productivity could be significantly improved by mining the natural diversity in germ plasm, especially the variation in parameters indicating light-limited photosynthesis; for instance, Rubisco content. In this research, leaf anatomy and physiology of 291 rice cultivars of Rice Diversity Panel 1 (RDP1) population were systematically characterized. It was found that Rubisco content in flag leaves of RDP1 were significantly related to leaf thickness and leaf photosynthetic rate (A). Whilst flag leaves with higher leaf area, greater Rubisco and chlorophyll content were certainly have a higher A, thinner flag leaves with high chlorophyll a:b ratio also showed resemble performances as those thicker leaves. Maximum electron transport rate (J

max) was one of the parameters which showed the positive

relationship to the chlorophyll a:b ratio in this study. From the results, it can be concluded that the higher chlorophyll a:b ratio, the more J

max determining electron transport-limited photosynthesis. We obtained naturally

diverse flag leaves anatomy of RDP1 population and its performances in terms of photosynthesis that is vital for Genome-Wide Association Study (GWAS). Keywords : RDP1, leaf anatomy, photosynthesis, Rubisco, chlorophyll

บทคดยอ ปจจบนมพนธขาวมากมายทมความแตกตางกนไป ทงดานรปลกษณของทรงตน และลกษณะของใบ ซงเปนผลมาจากพนธกรรมและนเวศวทยา ความรและความใจในความหลากหลายของใบขาวมความสาคญ เนองจากผลผลตของขาวเกยวของโดยตรงกบประสทธภาพการสงเคราะหแสงของใบ งานวจยนไดวเคราะหลกษณะทางกายวภาคของใบขาว ในกลมประชากรขาวชด RDP1 จานวน 291 พนธ เพอหาความสมพนธระหวางลกษณะทางกายวภาคของใบขาวกบองคประกอบตางๆ ภายในใบ ซงเปนสวนสาคญตอการสงเคราะหแสงของขาว ทงปรมาณและการทางานของ Rubisco ทเปนตวกาหนดประสทธภาพการสงเคราะหแสงในชวง light-limited photosynthesis ดาเนนการทสถาบนวทยาศาสตรขาวแหงชาต จงหวดสพรรณบร ในฤดนาป 2560 พบวา ปรมาณของ Rubisco ในใบธงของขาวในกลม RDP1 มความสมพนธโดยตรงกบความหนาของใบธงรวมทงอตราการสงเคราะหแสง (leaf photosynthetic rate หรอ A) ซงแสดงใหเหนวาพนธขาวทมขนาดพนทใบเลกแตความหนาของใบมาก จะมปรมาณคลอโรฟลลและ Rubisco สง สงผลใหคา A สงตามไปดวย อยางไรกตาม พบวา อตราสวนระหวางปรมาณคลอโรฟลลเอตอบ มความสาคญ เนองจากมความสมพนธ1) สถาบนวทยาศาสตรขาวแหงชาต อ.เมอง จ.สพรรณบร 72000 โทรศพท 0-3555-5340 Thailand Rice Science Institute, Mueang, Suphan Buri 72000 Tel. 0-3555-53402) ศนยวจยขาวอบลราชธาน อ.เมอง จ.อบลราชธาน 34000 โทรศพท 0-4534-4104 Ubon Ratchathani Rice Research Center, Mueang, Ubon Ratchathani 34000 Tel. 0-4534-4104


คานา ใบ เปนแหลงสาคญในการสรางคารโบไฮเดรตในพชทกชนด สาหรบขาว คารโบไฮเดรตทถกสรางขนในใบจะถกดงไปสะสมในเมลดขาวในชวงระยะการสรางเมลดขาว (grain filling) ลกษณะทางกายวภาคของใบขาว (leaf anatomy) โดยเฉพาะความหนาของใบ มความสมพนธโดยตรงกบการสงเคราะหแสง เนองจากสงผลตอการรบแสง การแลกเปลยนกาซและการคายนา จงเปนปจจยทสาคญตอความสามารถของพชแตละชนดในการนาเอาปจจยทจาเปนตอการดารงชวต มาใชในการเจรญเตบโต (Vile et al., 2009) มการวจยพบวา หากใบของพชรวมทงใบขาวไดรบแสงเตมท (sun leaf) จะมใบหนากวาใบทเจรญอยภายใตรมเงา (shade leaf) และใบทมความหนามากกวาจะมปรมาณคลอโรฟลลเอมากกวาคลอโรฟลลบ รวมทงมปรมาณเอนไซม Rubisco (Ribulose-1,5-bisphosphate carboxylase oxygenase) ปรมาณไนโตรเจน และอตราการสงเคราะหแสงสงกวาใบทอยในรมเงา ซงใบจะบางกวา (Björkman, 1968; Bailey et al., 2001; Terashima et al., 2001; Walters, 2005) โดยความหนาของใบขาวจะเปนตวกาหนดพนทผวของมโซฟลลซงเปนบรเวณทพบคลอโรพลาสต การทใบขาวมความหนามากขน พนทผวของมโซฟลลจะมากขนไปดวย ทาใหคลอโรพลาสตเกดการเรยงตวอยบรเวณรอบๆ ของเซลลไดมากขน จงไดรบคารบอนไดออกไซดไดอยางรวดเรว (Terashima et al., 2011) นอกจากน ความหนาของใบยงมความสมพนธกบปรมาณไนโตรเจน เนองจากใบขาวมเอนไซม Rubisco เปนโปรตนหลก จงเปรยบเสมอนเปนแหลงของไนโตรเจนในใบ การทใบมความหนากวาและมปรมาณ Rubisco มากกวา จงตองการไนโตรเจนสาหรบสรางโปรตนชนดน มากตามไปดวย ดงนน ใบจงจดเปนแหลงของไนโตรเจนทสาคญสาหรบระยะการสรางเมลด (grain filling period)

โดยตรงกบ A อยางมนยสาคญทางสถต โดยใบธงทมคาคลอโรฟลลเอตอบ สง แมวาใบมขนาดเลกแตมความหนาของใบ อตราการขนสงอเลกตรอน (J

max) จะสง ผลการวจยนไดขอมลความหลากหลายทางดานสณฐานวทยาทเชอมโยง

กบลกษณะทางสรรวทยาของใบขาว ทครอบคลมการคนหายนหรอตาแหนงบนจโนมทควบคมลกษณะการสงเคราะหแสงของใบขาวจากประชากรขาว RDP1 ดวยเทคนค Genome Wide Association Study (GWAS) คาสาคญ : กลมประชากรขาว RDP1 กายวภาคของใบ การสงเคราะหแสง Rubisco คลอโรฟลล

อยางไรกตาม การดงไนโตรเจนจากใบนนจะเสอมตามอาย (senescence) ของใบ และพบวาการเสอมอายของใบ นนสงผลตอกระบวนการสรางเมลดขาว (Sheehy, 2000; Murchie et al., 2002) ลกษณะทางกายวภาคของใบขาวทมความแตกตางกน ซงถกกาหนดโดยปจจยทางพนธกรรมเปนหลก และมปจจยทางดานสงแวดลอม เชน ความเขมของแสง ปรมาณคารบอนไดออกไซด ปรมาณนา เปนตน เปนตวกาหนดประสทธภาพการทางานของใบ รวมทงปรมาณขององคประกอบในการสงเคราะหแสงทสาคญ คอ คลอโรฟลล และเอนไซม Rubisco การคนหาพนธขาวทมใบลกษณะดและมความสามารถในการสงเคราะหแสงสง จากแหลงพนธกรรมขาวตาง ๆ เพอนามาใชประโยชนในการปรบปรงพนธขาวใหไดผลผลตสงขนจงมความจาเปนมาก งานวจยทไดวเคราะหลกษณะทางกายวภาคและสรรวทยาในดานการสงเคราะหแสงของใบขาวกลมประชากรขาวชด Rice Diversity Panel 1 (RDP1) ซงประกอบดวยขาวจานวน 393 พนธ จาก 78 ประเทศทวโลก โดยมขาวกลม indica, aus, temperate japonica, tropical japonica และ aroma คดเปนจานวนรอยละ 20 13 25 25 และ 3 ตามลาดบ (McCouch et. al., 2016) กลมประชากรขาวนมความหลากหลายทางดานพนธกรรมและลกษณะปรากฏสง และยงมการคนพบตาแหนงการเกด single nucleotide polymorphisms (SNPs) จานวนมากถง 7 แสน ตาแหนง จงมความเปนไปไดสงมากทจะคนพบการทางานของยนทสงผลใหเกดความหลากหลายของลกษณะทางกายวภาคและสรรวทยาของใบขาว โดยสวนหนงเปนยนทควบคมลกษณะการสงเคราะหแสง รวมทงการใหผลผลตสง ซงจะเปนประโยชนตอการปรบปรงพนธขาวในประเทศไทยตอไป งานวจยนมวตถประสงค เพอศกษาลกษณะทางกายวภาคของใบธงในกลมประชากรขาว RDP1 และความสมพนธกบการสงเคราะหแสง


ความหนา และขนาดของใบขาว รวมทงขนาดของทอลาเลยงนาและอาหาร และ mesophyll cell ดวยโปรแกรม Fiji (Image J)

3. การวเคราะหปรมาณคลอโรฟลลในใบธง ตดตวอยางใบขาวดวย leaf borer เบอร 1 (ขนาดเสนผานศนยกลาง 0.4 เซนตเมตร) ชงนาหนกของชนสวนใบขาว ใสลงในหลอดทดลองขนาด 1.5 มลลลตร จากนนเตม 80% (v/v) acetone ทเยนจด ปรมาณ 200 ไมโครลตร ใสลกเหลก (ball bearing) สาหรบบดใบขาว 3 ลก โดยใหลกเหลกอยเหนอใบขาว นาไปบดในเครองบดตวอยางชนด hand held homogenizer เปนเวลา 30 วนาท จนกระทงใบขาวถกบดละเอยดอยางสมบรณ เตม 80% (v/v) acetone ทเยนจด 1 มลลลตร ดดสารละลายทงหมดใสหลอด 1.5 micro-centrifuge หลอดใหม หมดวยแผนอะลมเนยมฟอยลเพอไมใหโดนแสง แลวนาไปวางบนเครองเขยา (orbital shaker) เปนเวลา 15 นาท จากนนนาไปปนใหตกตะกอนทอณหภม 4 องศาเซลเซยส ความเรว 3,000 รอบตอวนาท เปนเวลา 15 นาท เกบสวนใส (chlorophyll extract supernatant) นาไปวเคราะหตอไปดวยเครองสเปคโทรโฟโตมเตอร (UV-Vis Spectro-photometer (GENESYS 10S, Thermo Scientific, USA)) ใชปเปตดด chlorophyll extract supernatant ปรมาณ 1 มลลลตร ใสลงใน cuvette โดยใช 80% acetone เปน blank วดคาการดดกลนแสงท 2 ความยาวคลน คอ 645 และ 663 นาโนเมตร นาคาทไดไปคานวณหาปรมาณ chlorophyll a (C

a) chlorophyll b (C

b) และปรมาณคลอ

โรฟลลรวม (Ca+b

) ตามสตร C

a = (12.7xOD.

663-2.69xOD.

645)x1.2 /(นาหนก)

Cb = (22.9x OD.

645-4.86x OD.

663)x1.2 /(นาหนก)

Ca+b

= (8.02xOD.663

-20.02xOD.645

)x1.2 /(นาหนก) Cholorophyll a:b ratio = C

a / C

b

4. การวเคราะหปรมาณโปรตนและเอนไซม Rubisco ในใบธง ตดตวอยางใบขาวดวย leaf borer เบอร 1 ใหไดพนทของตวอยางใบขาวเทากนในทกพนธ นาไปชงนาหนก แลววเคราะหปรมาณเอนไซม Rubisco โดยวธการของ Makino และคณะ (1985) สกดโปรตนจากใบขาว จากนนวเคราะหปรมาณ Rubisco ในขนาดพนทตวอยางใบทเทา

อปกรณและวธการ1. การปลกขาวทดลอง ดาเนนการในฤดนาป 2560 ทสถาบนวทยาศาสตรขาวแหงชาต (ศนยวจยขาวสพรรณบร) ปลกขาวกลมประชากร RDP1 จานวน 291 พนธ โดยวธปกดา อายกลา 20 วน ปกดาพนธละ 3 แถว ความยาวของแถว 5 เมตร จานวน 1 ตนตอกอ ระยะระหวางตนและแถว 25 x 25 เซนตเมตร ใสป ย N-P

2O

5-K

2O อตรา 6-6-6 กโลกรมตอไร

กอนปกดา 1 วน และใสป ยอตรา 6-0-0 กโลกรมตอไร ระยะกาเนดชอดอก ปองกนและกาจดโรคและแมลงศตรขาวระหวางการปลกตามคาแนะนาของกรมการขาว บนทกลกษณะทางการเกษตร และเกบเกยวเมลดพนธ (ไมไดวเคราะหขาวกลม temperate japonica เนองจากในฤดปลกทผานมาขาวในกลมนมการเจรญเตบโตไมด จงปลกเพอฟนฟในสภาพกระถาง) โดยวเคราะหอตราการสงเคราะหแสงในขาวจานวน 12 พนธทคดเลอกจากกลม RDP1 โดยปลกในกระถาง ใบธงทใชในการวเคราะหอยในระยะเจรญเตบโตเตมท

2. การวเคราะหขนาดพนท และลกษณะทางกายวภาคของใบธง วเคราะหขนาดพนท (LAI) ของใบธงของขาวในกลม RDP1 ในระยะทใบธงเจรญเตมท ดวยเครองวดขนาดพนทใบ (LI-3000C, LI-COR Biosciences, USA) กอนจะตดใบไปวเคราะหดานอนๆ วเคราะหความหนา และ mesophyll cell ดวยเทคนค Free-hand sectioning โดยตดใบธงของขาว แบบตดขวาง (cross section) ดวยใบมดแบบบาง (razor blade) ตดใบแบบสดใหไดชนสวนของใบใหบางมากเพอสามารถมองเหน mesophyll cell แตละเซลลทตดสยอมไดอยางชดเจน แชชนสวนของใบทตดในนากลนฆาเชอ จากนนนาไปแชในสารละลาย 85% (v/v) lactic acid ทม chloral hydrate ละลายอมตว เปนเวลา 1 ชวโมง ทอณหภม 70 องศาเซลเซยส นาชนสวนใบทใสแลวไปแชลางดวยนาเปลา 2 ครง และซบใหแหง แลวนาไปยอมดวย 0.01% (w/v) toluidine blue ใน 15% (w/v) boric acid เปนเวลา 10 วนาท ลางดวยนาเปลาเพอลางสยอมสวนทเกนออก กอนนาไปสองดดวยกลองจลทรรศนแบบ light microscope กาลงขยาย 40 เทา (IX71 system, Olympus, Japan) เพอบนทกภาพ แลวนาภาพถายไปวด


กน โดยนาโปรตนทสกดไดมาแยกดวยวธ SDS-PAGE (Mini-PROTEAN, Bio Rad, USA) แลวยอมสโปรตนบนแผนเจลอะครลาไมดดวย coomassie brilliant blue staining solution กอนนาแผนเจลไปสแกนดวยเครองสแกนเนอร เกบขอมลเปนไฟลรปภาพ และวเคราะหปรมาณของเอนไซม Rubisco จากความเขมของแถบโปรตนในภาพ ดวยโปรแกรม ImageJ ผลทไดเปนคา relative band intensity หรอคาความเขมของแถบโปรตน Rubisco ขนาด 32 kDa ของขาวทกพนธเปรยบเทยบกน (Fig. 1)

5. การวเคราะหอตราการสงเคราะหแสงในใบธง วเคราะหโดยใชเครองวดอตราการสงเคราะหแสง โดยวเคราะห 2 วธ คอ 5.1 วธการทา light response curve วเคราะหอตราการสงเคราะหแสงจากตวอยางใบธง โดยใชแสงทความยาวคลนชวง PAR ทความเขมแสง 7 อตรา คอ 0 100 200 500 1,000 1,500 และ 2,000 ไมโครโมลตอตารางเมตร ตามลาดบ วดคาทอณหภม 28 องศาเซลเซยส ความเขมขนของกาซคารบอนไดออกไซด โดยกอนวดอตราการสงเคราะหแสงทตอบสนองตอความเขมแสงทตางกน ตองนาตนขาวไปวางในทมดเปนเวลา 1 ชวโมง กอนวางในทมความเขมแสง ณ จดอมตว (saturated light intensity, I

max) ทความเขมแสง1,500 ไมโครโมลตอตาราง

เมตร เปนเวลา 1 ชวโมง เพอใหใบขาวปรบตว แลววดคา

อตราการสงเคราะหแสง โดยใชความเขมขนของกาซคารบอนไดออกไซดคงท 400 ไมโครลตรตอลตร ผลทไดจาก light response curve เปนอตราการสงเคราะหแสงสงสดตอหนวยพนทใบของขาวสายพนธนนๆ ซงหมายถงปรมาณของเอนไซม Rubisco ดวย 5.2 วธการทา A/Ci curve วเคราะหอตราการสงเคราะหแสงทตอบสนองตอความเขมขนของกาซคารบอนไดออกไซดทแตกตางกน จากตวอยางใบธง โดยใชแสงทความยาวคลนชวง PAR ทความเขมแสงคงท 1,500 ไมโครโมลตอตารางเมตร วดคาอตราการสงเคราะหแสงทอณหภม 28 องศาเซลเซยส ใชความเขมขนของกาซคารบอนไดออกไซดทแตกตางกนเปนลาดบ โดยเรมตนจากระดบปกต คอ 400 ไมโครโมล เพอใหแนใจวาปากใบเปดตลอดการวด ดงน 400 300 200 100 400 700 1,000 และ 1,200 ไมโครโมล ผลการวเคราะหทไดนาไปใชสราง A/Ci curve วเคราะหผลการสงเคราะหแสงดวย A/Ci curve fitting utility version 2.0 (Sharkey, 2015)

6. การวเคราะหขอมล วเคราะหลกษณะทางกายวภาคของใบธง ตวอยาง 5 ซา (ใบ) ตอพนธ ในแตละใบ วดคาทตางกน 6 ตาแหนงครอบคลมทงใบ สวนอตราการสงเคราะหแสง วเคราะหในตวอยางใบธงจานวน 3 ซา (ใบ) วเคราะหขอมลทางสถตและประมวลผลการศกษาโดยใชโปรแกรม R (R Core Team, 2013)

Fig. 1 An example 12% SDS-PAGE gel of Rubisco band relative intensity analysis. RBCL indicated the protein band of Rubisco large subunit (molecular weight 53 kDa)


ผลการทดลองและวจารณ1. การวเคราะหขนาดพนท และลกษณะทางกายวภาคของใบธง การวเคราะหขนาดพนทใบธง (LAI) ของขาวในกลม RDP1 จานวน 291 พนธ พบวา มขนาดพนทใบธงอยระหวาง 0.180 ± 0.020 ถง 0.662 ± 0.001 ตารางเมตร โดยสวนใหญมขนาดพนทใบอยในชวง 0.30-0.49 ตารางเมตร (Fig. 2) และไดจดกลมของใบธงตามขนาดพนทใบเปน 3 กลม คอ 1) กลม “Large” มขนาดพนทใบมากกวา 0.50 ตารางเมตร 2) กลม “Medium” มขนาดพนทใบอยระหวาง 0.30 - 0.50 ตารางเมตร และ 3) กลม “Small” มขนาดพนทใบนอยกวา 0.30 ตารางเมตร โดยมพนธขาวทมขนาดใบธงอยในกลม Large, Medium และ Small จานวน 96 156 และ 36 พนธ ตามลาดบ การคดเลอกพนธขาวจาก 3 กลม จานวน 12 พนธ ไดแก Corolina Gold No.24, Habiganj Boro 6, PadiKasale, Basmati No. 66, Carolina Gold No.89, Ostiglia, Pappaku, Darmali, O-Luen-Cheung, Sadri Belyi, NEP 835 และ Guatemala เพอวเคราะหลกษณะ

ทางกายวภาคของใบธง พบวา ความหนาของใบขาวทวดจากบรเวณ mesophyll cells (Fig. 3) แสดงตาแหนงทวดความหนาของใบ และจานวนชนของ mesophyll cells (Table 1) การวเคราะหความสมพนธระหวางขนาดพนทใบกบความหนาของใบธงในขาว 12 พนธ พบวา ไมมความสมพนธกน (Spearman rank correlation coefficient, r

s = -0.258) (Fig. 4) โดยใบทมขนาดพนทใบมาก เชน

พนธ Carolina Gold อาจมความหนาของใบนอยกวาพนธทมขนาดใบพนทใบเลกกวา เชน พนธ Darmali (Table 1) แสดงวาความหนาของใบขาวมความสมพนธในเชงบวกกบจานวนชนของเซลลมโซฟลล โดยคาอตราสวนระหวางคลอโรฟลลเอตอบ (Chlorophyll a:b ratio) มความสมพนธกนอยางมนยสาคญทางสถต (p < 0.05) ซงอตราสวนระหวางคลอโรฟลลเอตอบ จะมคามากหากใบมความหนามาก ทงนเปนลกษณะทพบในใบพชทมความสามารถในการสงเคราะหแสงทด ซงสามารถทราบไดจากอตราสวนระหวางคลอโรฟลลเอตอบทมคาสง อนง จากผลการวเคราะหอตราการสงเคราะหแสง

Fig. 2 Box and whisker plots of flag leaf area, results of 291 rice varieties in RDP1 sub-populations. The horizontal line within the box indicated the median, boundaries of box indicated the 24th- and 75th – percentile and the whiskers indicated the highest and lowest value. The results were grouped as “Large”, “Medium”, and “Small” if the leaf area was > 0.5, 0.5 and 0.3, < 0.3, respectively. Dots represented individual observations

Type of leaf size

Leaf

are

a (m

2 )

Leaf size


Fig. 3 Transverse section of rice leaf. Arrow showed the position where leaf thickness was measured. Ep= epidermal cell, BC= bundle sheath cell, BL= culliform cells, MC = mesophyll cell, MV= minor vein

Table 1 Results of leaf area, thickness, cell layers, photosynthetic rate and biochemical parameters of flag leaves of 12 rice varieties selected from RDP1 sub-poppulations

MC MC A Vcmax

Jmax

Rubisco Total LAI Chl a:b Variety thickness cell layer protein ratio (m) (m) (mol m-2 s-1) (mol m-2 s-1) (mol m-2 s-1) (unit) (g/ml) (m2)

Corolina Gold24 108.06 8.67 30.32 99.716 140.538 1.298 1.693 0.615 2.909Habiganj Boro6 84.02 7.00 29.50 86.386 129.379 1.295 1.607 0.541 2.887PadiKasale 74.76 5.60 22.50 75.445 103.726 1.170 1.244 0.550 2.541Basmati66 84.54 6.20 24.16 83.476 117.037 1.228 1.487 0.393 2.691Carolina Gold89 91.34 7.00 27.82 95.343 107.112 1.263 1.598 0.409 2.603

Ostiglia 107.58 7.80 29.03 82.342 127.555 1.280 1.606 0.180 2.947Pappaku 83.75 7.20 28.30 97.305 151.902 1.279 1.435 0.504 2.881Darmali 123.90 8.20 25.09 93.456 128.037 1.234 1.387 0.180 2.913O-Leun-Chung 81.91 6.80 26.97 89.841 108.767 1.198 1.422 0.521 2.606SADRI BELYI 71.03 6.80 21.50 72.547 102.132 1.130 1.191 0.364 2.833NEP 835 92.07 7.40 27.90 88.841 104.864 1.246 1.649 0.326 2.572Guatemala 103.66 7.20 29.40 93.891 148.729 1.265 1.506 0.549 3.344

Note: MC thickness = leaf thickness measured at mesophyll cells, MC layers = number of mesophyll cells layer, A = the maximum photosynthetic, V

cmax = the maximum carboxylation rate of Rubisco

J = Jmax

= the maximum of electron transport rate, Rubisco = Rubisco content Total protein = a concentration of soluble protein, LAI =leaf area, Chl a:b ratio = chlorophyll a / chlorophyll b


(photosynthetic assimilation rate, A) ของใบธงในขาวทง 12 พนธ พบวา มความสมพนธในเชงบวกอยางมนยสาคญทางสถต (Spearman rank correlation coefficient, r

s = 0.62, p < 0.05) ซงผลจากการทดลองนสอดคลองกบงานวจยอนๆ (Terashima et al. 2001, 2011)

2. การวเคราะหปรมาณคลอโรฟลลในใบธง ผลการวเคราะห พบวา ขนาดพนทของใบธงของขาว 291 พนธ ทแบงเปน 3 กลม มแนวโนมวามความสมพนธกบอตราสวนระหวางคลอโรฟลลเอและบในเชงบวก คอ ใบธงทมขนาดพนทใบใหญกวา จะมคาอตราสวนของคลอโรฟลลเอตอบสงกวา (Fig. 5) แตความสมพนธดงกลาวไมมนยสาคญในทางสถต อยางไรกตาม คาอตราสวนระหวางคลอโรฟลลเอตอบมความสมพนธกบความหนาของใบธงอยางมนยสาคญทางสถต (ผลการทดลองขอ 1)

3. การวเคราะหอตราการสงเคราะหแสงและปจจยทเกยวของ การวเคราะหอตราการสงเคราะหแสงของขาวกลม RDP1 จานวน 12 พนธ พบวา พนธ Caraolina Gold No.24 มคาอตราการสงเคราะหแสงสงทสด คอ 30.32 ±1.03 ไมโครโมลตอตารางเมตรตอวนาท และเปนพนธทมความหนาของใบสงทสด ซงสอดคลองกบผลการวเคราะหความสมพนธดวยวธ Spearman correlation (Fig. 3) แสดงวาอตราการสงเคราะหแสง ปรมาณโปรตนในใบธง ปรมาณของเอนไซม Rubisco อตราการเรงปฏกรยาคารบอกซเลชนสงสดของเอนไซม Rubisco (V

cmax)

อตราการขนสงอเลกตรอนสงสด (Jmax

) ทคานวณไดจากการทา A/Ci curve fitting มความสมพนธกนในเชงบวกอยางมนยสาคญทางสถต โดยเฉพาะอยางยงอตราการสงเคราะหแสงกบปรมาณเอนไซม Rubisco ทคา

Fig. 4 Correlation matrix containing Spearman correlation coefficients between pairs of variables with significant level. *, **, *** indicate significant correlations at level of p <0.1, p <0.05, p <0.01, respectively. LAI = leaf area, J = J

max the maximum rate of electron transport, Chl a:b ratio = chlorophyll

a / chlorophyll b, Vcmax

= maximum rate of Rubisco for carboxylation, MC = leaf thickness measured at mesophyll cells, MC = number of mesophyll cells layer, total protein = concentration of soluble protein from flag leaf, A = the maximum photosynthetic rate, and Rubisco = Rubisco content


สมประสทธสหสมพนธจาก Spearman rank correlation test มคาเทากบ 1 ทระดบความเชอมน p < 0.01 กลาวคอมความเกยวของกนในระดบสงมาก นอกจากน ยงพบวา ปรมาณของเอนไซม Rubisco มความสมพนธอยางมนยสาคญทางสถตกบความหนาของใบ และอตราสวนระหวางคลอโรฟลลเอและบของใบธงดวย

สรปผลการทดลอง ลกษณะทางกายวภาคของใบธงในกลมประชากรขาว RDP1 มความสมพนธอยางมนยสาคญกบปจจยทเกยวของกบการสงเคราะหแสงซงมความสาคญตอผลผลตของขาว โดยพบวา 1. ความหนาและจานวนชนของเซลลมโซฟลลของใบธง มความสมพนธอยางมนยสาคญกบอตราสวนระหวางคลอโรฟลลเอและคลอโรฟลลบ หากใบธงหนา อตราสวนของคลอโรฟลลเอตอบจะสง และอตราการสงเคราะหแสงกจะสงดวย 2. ปรมาณโปรตนโดยรวมและปรมาณของเอนไซม Rubisco ในใบธงมความสมพนธกนอยางมนยสาคญ โดยใบธงทมปรมาณ Rubisco สง อตราการสงเคราะหแสง

กจะสง ซงสามารถใชเปนดชนบงชความสามารถในการสงเคราะหแสงของใบธงได 3. ลกษณะทางกายวภาคและสรรวทยาของใบธง มความสมพนธกนอยางมนยสาคญ ซงเปนประโยชนอยางมากตอการประเมนศกยภาพในการสงเคราะหแสงของใบ โดยสามารถเลอกวเคราะหเฉพาะบางคาทเกยวกบอตราการสงเคราะหแสงโดยตรง เชน ความหนาของใบ อตราสวนระหวางคลอโรฟลลเอตอบ หรอปรมาณเอนไซม Rubisco เปนตน การคนพบความสมพนธของปจจยตางๆ และดชนบงชความสามารถในการทางานของใบขาว งานวจยน ทาใหการคนหายนทเกยวกบศกยภาพการสงเคราะหแสงของใบขาวเปนไปอยางประสทธภาพยงขน

คาขอบคณ ขอขอบคณทมงานวจย เจาหนาท และผชวยนกวจย สถาบนวทยาศาสตรขาวแหงชาตและศนยวจยขาวอบลราชธานทกทาน ทไดชวยปฏบตงานทงในแปลงทดลองและหองปฏบตการ และอานวยความสะดวกในการดาเนนงานวจยน

Fig. 5 Boxplot showing relationship between leaf area and chlorophyll a:b ratio of RDP1 flag leaves


เอกสารอางองBailey, S., R. Walters, S. Jansson and P. Horton. 2001.

Acclimation of Arabidopsis thaliana to the light environment: the existence of separate low light and high light responses. Planta 213: 794-801.

Björkman, O. 1968. Carboxydismutase activity in shade-adapted and sun-adapted species of higher plants. Physiologia Plantarum 21: 1-10.

Makino, A., T. Mae and K. Ohira. 1985. Photosynthesis and ribulose-1,5-bisphosphate carboxylase/oxygenase in rice leaves from emergence through senescence. Quantitative analysis by carboxylation/oxygenation and regeneration of ribulose 1,5-bisphosphate. Planta 166(3): 414-420.

McCouch, S., M. Wright, CW. Tung, K. Maron, K. Macnally, M. Fizgerald, N. Singh, G. DeClerck, F. Agosto-Perez, P. Korniliev, A. Greenburg, M. Elizabeth, S. Mae, Q. Macrado, S. Harrington, Y. Shi, D. Branchini, P. Kuser-Falcao, H. Leung, K. Ebana, M. Yano, G. Eizenga, A. McClung and J. Mezey. 2016. Nature Communication. 7:10352

Murchie, E.H., J. Yang, S. Hubbart, P. Horton and S. Peng. 2002. Are there associations between grain filling rate and photosynthesis in the flag

leaves of f ield grown rice?. Journal of Experimental Botany 53: 2217-2224.

R Core Team. 2013. R: A language and environment for statistical computing. R foundation, Vienna, Astria. Available source: http://www.R-project.org/.

Sharkey, T.D. 2015. What gas exchange data can tell us. Plant, Cell & Environment. 30 (9): 1035-1040

Sheehy, J.E. 2000. Limits to yield for C3 and C4rice: an agronomist’s view. Amsterdam: Elservier Science.

Terashima, I., S.I. Miyazawa and Y.T. Hanba. 2001. Why are sun leaves thicker than shade leaves? Consideration based on analyses of CO

2

diffusion in the leaf. Journal of Plant Research 114: 93-105.

Terashima, I., Y.T. Hanba, D. Tholen and U. Niinemets. 2011. Leaf functional anatomy in relation to photosynthesis. Plant Physiology 155: 108-116.

Vile, D.E., B. Garnier, G. Shipley, M.L.Navas and C. Roumet. 2009. Specific leaf area and dry matter content estimate thickness in laminar leaves. Ann. Bot. 96: 1129-1136.

Walters, R.G. 2005. Towards an understanding of photosynthetic acclimation. Journal of Experimental Botany 56: 435-447.


ความหลากหลายและประสทธภาพของแบคทเรยละลายฟอสเฟตจากดนบรเวณรากขาวในพนทนาภาคเหนอตอนบน

Diversity and Efficiency of Phosphate Solubilizing Bacteriafrom the Rhizosphere of Rice in The Upper Northern Thailand พชญนนท กงแฮ1) สทธกานต ใจกาวล1) อภวฒน หาญธนพงศ2) สาธต ปนมณ3) วภา หอมหวน4)

Pitchanan Kanghae1) Suttakan Jaikawin1) Apiwat Hantanapong2) Satid Pinmanee3) Wipa Homhual4)

Abstract Rice growing areas in the upper Northern region is mostly having problems with acid soil, and caused plants encountered with phosphorus deficiency due to phosphorus availability in soil. Main aim of this research was to isolate phosphate solubilizing microorganism and evaluate their potential for being used as biofertilizer, conducting in laboratory during 2015-2017. From 245 rhizosphere of rice in the upper Northern Thailand, the result showed that soil fungal isolates had less phosphate solubilizing efficiency than soil bacteria. These phosphate solubilizing bacteria (PSB) identified by Biolog®, belonged to 13 families; Bacilaceae, Microbacteriaceae, Sporolactobacillaceae, Rothia, Paenibacillaceae, Enterobacteriaceae, Xanthomonadaceae, Brucellaceae, Comamonadaceae, Oxalobacteraceae, Pseudomonadaceae, Burkholderiaceae, and Neisseriaceae.Tested for phosphate solubilization in Pikovskaya’s (PVK) broth, 25 isolates were able to solubilize phosphate from 100 - 183 ppm, and 13 isolates solubilized phosphate Ca3(PO4)2 in PVK amended with acidic soil (pH = 4.67) more than 50 ppm, which the best PSB (344 ppm) was identified as Bacillus australimaris. When tested for growth of rice (R258) under greenhouse conditions, the result showed that recommended dose of chemical fertilizer applied with inoculants PBS significantly increased more plant height, root length and weight than control (without PBS). Moreover, total phosphorus content of the plants was relatively high. Rice grain yields were significantly higher in fertilizer with Flavicella marina, Pseudomonas guangdongensis and Acinetobacter pittii than fertilizers without PBS.Keywords: Oryza sativa L., R252, soil microorganism, phosphorus, upper Northern Thailand

บทคดยอ พนทปลกขาวนาทสง นาขนบนได และนาขาวไรในเขตภาคเหนอตอนบน มกพบปญหาเรองดนกรด ซงสงผลตอความเปนประโยชนของธาตฟอสฟอรสในดน จงไดดาเนนการวจยโดยมวตถประสงคเพอคดแยกจลนทรยดนทสามารถละลายฟอสเฟตได และคดเลอกเชอจลนทรยทมประสทธภาพเพอนามาพฒนาผลตเปนป ยชวภาพ ดาเนนการในป พ.ศ. 2558-2560 จากตวอยางดนบรเวณรากขาว 245 ตวอยาง พบวา แบคทเรยสามารถละลายฟอสเฟตไดดกวารา และ1) ศนยวจยขาวแพร อ.เมอง จ.แพร 54000 โทรศพท 0-5464-6033-5 Phrae Rice Research Center, Mueang, Phrae 54000 Tel. 0-5464-6033-52) ศนยวจยขาวเชยงใหม อ.สนปาตอง จ.เชยงใหม 50120 โทรศพท 0-5331-1334 Chiang Mai Rice Research Center, San Pa Tong, Chiang Mai 50120 Tel. 0-5331-13343) ศนยวจยขาวสะเมง อ.สะเมง จ.เชยงใหม 50250 โทรศพท 0-5337-8093 Samoeng Rice Research Center, Samoeng, Chiang Mai 50250 Tel. 0-5337-80934) ภาควชาวทยาศาสตรการเกษตร มหาวทยาลยนเรศวร อ.เมอง จ.พษณโลก 65000 โทรศพท 0-5596-2704 Faculty of Agriculture Natural Resources and Environment, Naresuan University, Mueang, Phitsanulok 65000 Tel. 0-5596-2704


จาแนกแบคทเรยละลายฟอสเฟตดวยวธ Biolog® ได 13 วงศ (family) คอ Bacilaceae, Microbacteriaceae, Sporolactobacillaceae, Rothia, Paenibacillaceae, Enterobacteriaceae, Xanthomonadaceae, Brucellaceae, Comamonadaceae, Oxalobacteraceae, Pseudomonadaceae, Burkholderiaceae และ Neisseriaceae การคดเลอกจลนทรยทมประสทธภาพละลาย Ca3(PO4)2 ในอาหารเหลว Pikovskaya’s (PVK) พบ 25 ไอโซเลท สามารถละลายฟอสเฟตไดสง 100-183 ppm และการคดเลอกจลนทรยทมประสทธภาพละลาย Ca3(PO4)2 ในดนกรด (pH = 4.67) พบ 13 ไอโซเลท สามารถละลายฟอสเฟตไดมากกวา 50 ppm โดยจลนทรย Bacillus australimaris ละลายฟอสเฟตไดสงสด 344 ppm สาหรบการทดสอบการเจรญเตบโตของขาวพนธ R258 ในสภาพเรอนทดลอง พบวา การใสป ยเคมตามคาวเคราะหดนรวมกบการปลกแบคทเรยละลายฟอสเฟตชวยสงเสรมใหตนขาวมความสง นาหนกตนและราก สงกวากรรมวธควบคมอยางมนยสาคญทางสถต และมแนวโนมวามปรมาณฟอสฟอรสทงหมดในตนสง นอกจากน พบวา การใสป ยเคมรวมกบจลนทรย Flavicella marina, Pseudomonas guangdongensis และ Acinetobacter pittii ใหนาหนกรวงขาวสงกวาการใสป ยเคมเพยงอยางเดยว คาสาคญ : ขาว R258 จลนทรยดน ฟอสฟอรส ภาคเหนอตอนบน

คานา สภาพภมประเทศของภาคเหนอตอนบนเปนเทอกเขาสลบกบทราบลมแคบๆ ในรองนา สภาพพนทไมสมาเสมอ การปลกขาวโดยทวไปเปนพนทราบ ทราบเชงเขา ทราบสง ไหลเขา และหบเขา ปญหาการกรอนของดนในบรเวณทมความลาดชน ทาใหเกดการสญเสยหนาดน ดนทยงคงอยเปนชนดนลางมธาตอาหารทเปนประโยชนนอย สภาพเปนกรด สงผลตอความเปนประโยชนของธาตอาหารหลก โดยเฉพาะธาตฟอสฟอรส โดยฟอสฟอรสในดนทพชสามารถนาไปใชประโยชนไดเปนดนม pH 6-7 พชสามารถดดฟอสฟอรสไปใชในรปของออรโธฟอสเฟตไอออน (orthophosphate ion) แตเนองจาก ออรโธฟอสเฟตไอออนมความวองไวในการทาปฏกรยากบแคตไอออน อนๆ เชน แคลเซยม (Ca2+) แมกนเซยม (Mg2+) เฟอรรก (Fe3+) และอะลมนม (Al3+) ซงอยในรปทละลายนาไดนอยมาก พชจงไมสามารถดงดดนาไปใชประโยชนได โดยทวไปพชตองการฟอสฟอรส 0.3-0.5 เปอรเซนต การขาดฟอสฟอรสมผลตอการเจรญพนธ ทาใหออกดอกชา จานวนดอก ผลและเมลด นอยลง ใบรวงหลนเรวกวาปกต ทาใหผลผลตเมลดตา (ยงยทธ, 2546) ปญหาความแปรปรวนของสภาพภมอากาศ ระบบการชลประทานทไมทวถง สภาพดนรวนปนทราย ความอดมสมบรณตา ธาตอาหารพชบางชนดไมเพยงพอตอการเจรญเตบโตของขาว สภาพดนเปนกรด มปรมาณฟอสฟอรสทเปนประโยชนตา (ศวะพงศ และสมเกยรต,

2549) ทาใหผลผลตขาวตา แตจลนทรยดนมบทบาทสาคญในการแปรสภาพธาตอาหารตางๆ ในดน และเกยวของกบกระบวนการเปลยนรปฟอสเฟตใหอยในรปทเปนประโยชนตอรากพชและจลนทรย โดยเฉพาะกลมจลนทรยทอาศยอยบรเวณรอบรากขาว ไดแก กลมจลนทรยทสามารถผลตเอนไซมยอยสลายอนทรยสาร เชน ฟางขาว มลสตว หรอวสดเหลอใชทางการเกษตรอนๆ ใหเปนอนทรยวตถในดน กลมละลายอนนทรยฟอสฟอรส ไดแก แร สารประกอบฟอสเฟตทละลายนายาก และฟอสเฟตทถกดดซบอยในรปทละลายไดยาก โดยจลนทรยจะแปรสภาพฟอสฟอรสดวยกระบวนการตาง ๆ เชน อมโมบไลเซชนของฟอสฟอรส การแปรสภาพ อนนทรยฟอสฟอรสเปนอนทรยฟอสฟอรสทเปนองคประกอบของเซลลจลนทรย การละลายของฟอสฟอรส โดยจลนทรยปลอยเอนไซมหรอกรดอนทรยออกมาละลายอนทรย ชวยใหอนนทรยฟอสฟอรสทมอยในดนอยในรปทเปนประโยชน พชสามารถนาไปใชได เปนตน การยอยดวยเอนไซมและกรดอนทรยทจลนทรยผลตขน แตกตางกนตามลกษณะของสารประกอบในพช รวมถงสภาพดนทสงผลตอสภาพของเอนไซม การเลอกใชจลนทรยในพนทดงเดมและมความสามารถในการปรบตวอยรอดไดดในถนทอยอาศยนน สามารถครอบครองรากพช โดยการดารงชวตของจลนทรยเหลาน ทาใหเกดประโยชนแกดนและรากพช กรมวชาการเกษตรไดวจยคดเลอกจลนทรยละลายฟอสเฟตจานวน


1. ความหลากหลายของแบคทเรยและราจากดนบรเวณรากขาวในพนทนาภาคเหนอตอนบน เกบตวอยางดนและรากขาวจากแปลงนานาฝน นาขนบนได และนาขาวไร ทตนขาวมการเจรญเตบโตด ไมเปนโรค ในพนทภาคเหนอตอนบน 7 จงหวด ไดแก จงหวดนาน แพร เชยงใหม เชยงราย ลาพน พะเยา และแมฮองสอน ทระดบความสง 325 - 1,366 เมตรจากระดบนาทะเลปานกลาง โดยใชเสยมขดตนขาวพรอมราก เอาดนสวนเกนออก เกบรากขาวและดนโดยรอบใสถงพลาสตก ปดปากถงใหสนท เกบไวในทเยน เพอนาไปคดแยกจลนทรย และเกบขอมลพนทสารวจ เชน พกดภมศาสตร ความลาดชน พนธขาว รวมทงเกบตวอยางดนเพอวเคราะหคณสมบตทางเคม ไดแก ปฏกรยาดน (pH)ปรมาณอนทรยวตถ (OM) ปรมาณฟอสฟอรสทเปนประโยชน (available P) และปรมาณโพแทสเซยมทสกดได (extractable K)2. การแยกและคดเลอกแบคทเรยและราทสามารถยอยละลายฟอสเฟต 2.1 การแยกแบคทเรยและราจากดนรอบรากขาว ดวยวธ soil dilution plating โดยนาตวอยาง ดนจานวน 10 กรม ใสในขวดทบรรจนากลนฆาเชอ 90 มลลลตร นาไปเขยาบนเครองเขยา ทความเรว 120 รอบตอนาท เปนเวลา 30 นาท เจอจางสารแขวนลอยตวอยางดนใหมความเขมขนทเหมาะสม (10-2-10-3 เทา สาหรบแยกรา และ 10-4-10-5 เทา สาหรบแยกแบคทเรย) ดดสารแขวนลอยดนทไดใสจานเพาะจลนทรย โดยใชอาหารเลยงจลนทรย potato dextrose agar (PDA) บมจานเพาะจลนทรยทงหมดไวทอณหภมหอง (25±2 องศาเซลเซยส) เปนเวลา 2-7 วน แยกจลนทรยทเจรญบนอาหารเลยงทกโคโลน แลวนาไปเลยงใหจลนทรยบรสทธบนอาหารเลยงจลนทรยPDA สวนแบคทเรยแยกใหบรสทธโดยการนาโคโลนเดยวๆ ไปเพาะเลยง (streak) บนอาหาร nutrient agar (NA) เกบรกษาจลนทรยทกไอโซเลทในหลอดอาหารเลยงจลนทรยเอยง ราบรสทธเกบรกษาบนอาหาร PDA ทอณหภมหองเปนเวลา 7 วน สวนแบคทเรยบรสทธเกบรกษาบนอาหาร NA ทอณหภมหองเปนเวลา 3 วน แลวนาหลอดอาหารทงหมดไปเกบไวในต เยนทอณหภม 10 องศาเซลเซยส

300 สายพนธ เมอนามาใชกบพช พบวา เชอราทคดเลอกมประสทธภาพในการละลายหนฟอสเฟตมากกวาแบคทเรย จงทดลองผลตราในสกล Penicillium จานวน 3 สายพนธ ใหอยในรปหวเชอเพอสงเสรมแนะนาเกษตรกร (จระศกด และคณะ, 2548) และกรมพฒนาทดนไดคดแยกจลนทรยละลายฟอสเฟตจากดนพนทตางๆ ทวประเทศ ได 134 สายพนธ เปนแบคทเรย 81 สายพนธ และรา 53 สายพนธ เมอนามาทดสอบในโรงเรอน พบวา รา PSF 221 มประสทธภาพสงทสดในการละลายฟอสเฟตทถกตรงในดนและหนฟอสเฟต และชวยใหขาวโพดหวานใหผลผลตใกลเคยงกบป ยเคม (กองเทคโนโลยชวภาพทางดน, 2556) จากสภาพนเวศการปลกขาวทหลากหลาย และความแตกตางของชนดและสมบตของดน จากการสารวจ พบวา จลนทรยดนทมประสทธภาพละลายฟอสเฟตจากดนบรเวณรากขาวมปรมาณฟอสฟอรสสง เนองจากแบคทเรยละลายฟอสเฟตสามารถยอยละลายฟอสเฟตไดมากกวาดนทมปรมาณฟอสฟอรสตา (Arvind et. al., 2010) การใชจลนทรยดนชวยใหธาตฟอสฟอรสอยในรปทเปนประโยชนจากปญหาดนไมเหมาะสม เปนอกแนวทางหนงทอาจชวยแกปญหาผลผลตขาวตา และลดปญหาการเจรญเตบโตของขาวในพนทนาภาคเหนอตอนบน วตถประสงคในการวจย คอ 1. เพอศกษาความหลากหลายของแบคทเรยและราจากดนบรเวณรากขาวในพนทนาภาคเหนอตอนบน 2. เพอแยกและคดเลอกแบคทเรยและรายอยละลายฟอสเฟต และทดสอบประสทธภาพตอการเจรญเตบโตของขาว 3. เพอศกษาประสทธภาพของแบคทเรยยอยละลายฟอสเฟตเมอนามาผลตเปนชวภณฑรปแบบเมดในหองปฏบตการ

อปกรณและวธการ การสารวจและคดแยกแบคทเรยและราจากดนบรเวณรากขาว และคดเลอกชนดทมความสามารถละลายฟอสเฟตใหอยในรปทพชสามารถนาไปใชประโยชนได ดาเนนการในหองปฏบตการในป พ.ศ. 2558-2560 ประกอบดวย 5 การทดลอง ดงน


2.2 การคดเลอกแบคทเรยและราทมประสทธภาพละลายฟอสเฟต ดวยการทดสอบบนอาหารแขง Pikovskaya ’s (PVK) ทมแคลเซยมฟอสเฟตเปนสวนประกอบ บมไวทอณหภม 28-32 องศาเซลเซยส เปนเวลา 3-5 วน ซงจลนทรยทสามารถเจรญเตบโตจะสรางบรเวณใส (clear zone) ขนรอบๆ โคโลน วดเสนผานศนยกลางของบรเวณใส คดเลอกจลนทรยทสามารถสรางบรเวณใสไดมากเพอนาไปทดสอบความสามารถในการละลายฟอสฟอรสจาก Ca3(PO4)2 ในอาหารเหลว 2.3 ทดสอบประสทธภาพการยอยละลายฟอสเฟตในอาหารเหลว ดวยการเลยงในอาหาร PDA บมเลยงจนเจรญเตมจานเพาะ แลวใช cork borer ขนาดเสนผานศนยกลาง 5 มลลเมตร เจาะอาหาร นาชนอาหารทไดเลยงในอาหารเหลว PVK ปรมาณ 50 มลลลตร ทบรรจอยในขวดรปชมพขนาด 150 มลลลตร โดยม Ca3(PO4)2 เปนแหลงฟอสฟอรส บนเครองเขยา ทความเรว 150 รอบตอนาท เปนเวลา 3 5 7 9 วน แลวกรองดวยกระดาษกรองเบอร 42 นาสารละลายไปวดคาความเปนกรด-ดาง (pH) และวเคราะหความเขมขนของฟอสฟอรสดวยว ธ molybdenum blue วดคาการดดกลนแสงดวยเครอง UV-visible-spectrophotometer ทความยาวคลน 880 นาโนเมตร 2.4 การทดสอบประสทธภาพการยอยละลายฟอสเฟตในดนกรด ดวยการนาดนกรดจากดนนาขาวไร ทมความอดมสมบรณตา ความเปนประโยชนของฟอสฟอรสตา เนอดนเปนดนทรายปนดนรวน นามาผงใหแหงในทรม แลวรอนดนดวยตะแกรงขนาด 0.5 เซนตเมตร ใสในกระถาง จานวน 1 กโลกรมตอกระถาง ควบคมการใหนาใหดนมความชน 60-70 เปอรเซนต ตลอดการทดสอบ ใสหนฟอสเฟต 1 กรมตอดน 1 กโลกรม ใสจลนทรยทผานการคดเลอกในขนรปอาหารเหลวปรมาณ 10 เปอรเซนต หลงการทดสอบ 10 วน นาตวอยางดนมาวเคราะหปรมาณฟอสฟอ รส ท เ ปนประโยชน และนาจลนท ร ย ท มประสทธภาพไปทดสอบ บนทกขอมล ไดแก จานวนแบคทเรยและราทมประสทธภาพละลายฟอสเฟตจากตวอยางดนกรด เสนผานศนยกลางของบรเวณใส (clear zone) และปรมาณฟอสฟอรสทเปนประโยชน (available P)

ดาเ นนการทดลองทศนย วจย ขาวแพร และมหาวทยาลยนเรศวร3. การทดสอบประสทธภาพของแบคทเรยยอยละลายฟอสเฟตตอการเจรญเตบโตของขาว ดาเนนการในเรอนทดลอง วางแผนการทดลองแบบ Randomized Completely Block (RCB) ม 3 ซา 6 กรรมวธ ดงน กรรมวธท 1 ไมใสป ยเคม กรรมวธท 2 ไมใสป ยเคม+จลนทรยละลายฟอสเฟต กรรมวธท 3 ใสป ยเคม (N, K) ตามคาวเคราะหดน กรรมวธท 4 ใสป ยเคม (N, K) ตามคาวเคราะหดน+จลนทรยละลายฟอสเฟต กรรมวธท 5 ใสป ยเคม (N, K) ตามคาวเคราะหดน+หนฟอสเฟต กรรมวธท 6 ใสป ยเคม (N, K) ตามคาวเคราะหดน+หนฟอสเฟต+จลนทรยละลายฟอสเฟต 3.1 การเตรยมดนสาหรบปลกขาวทดลอง นาดนกรดจากนาขาวไร ทมความอดมสมบรณตา ความเปนประโยชนของฟอสฟอรสตา ผงใหแหงในทรม แลวรอนดนดวยตะแกรงขนาด 2 มลลเมตร ใสในกระถางขนาดเสนผานศนยกลาง 12 นว จานวน 5 กโลกรมตอกระถาง ใสหนฟอสเฟต 1 กรม ตอดน 1 กโลกรม ผสมคลกเคลาใหทว หลงหยอดเมลดขาว 7 วน ถอนแยกใหเหลอเพยง 3 ตน ควบคมการใหนาใหดนมความชน 60-70 เปอรเซนต ตลอดการทดลอง 3.2 การเตรยมแบคทเรยและรา ดวยการเลยงในอาหาร PDA บมเลยงจนเจรญเตมจานเพาะ แลวใช cork borer ขนาดเสนผานศนยกลาง 5 มลลเมตร เจาะอาหาร นาชนอาหารทไดไปเลยงในอาหารเหลวจากวตถดบชนดตางๆ ภายในขวดรปชมพทบรรจอาหารเหลวปรมาณ 100 มลลลตร บนเครองเขยา ทความเรว 150 รอบตอนาท เปนเวลา 4 วน นาแบคทเรยและราไปเขาเครองหมนเหวยงความเรว 3,000 รอบตอนาท ลางทาความสะอาดดวยนากลนฆาเชอ 3 ครง นาไปแชในอางควบคมอณหภม ทอณหภม 65 องศาเซลเซยส เปนเวลา 1 ชวโมง เพอทาลาย vegetative cell แลวนบจานวนสปอรดวยวธ drop plate บนอาหาร PDA ปรบสปอรแบคทเรยและราแขวนลอยใหมจานวนเซลลเรมตนท 108 สปอรตอมลลลตร ปลกเชอ


ปรมาณ 5 มลลลตร ดวยเขมฉดยาปลอดเชอหลงปลกขาว 7 วน และฉดซาทก 2 สปดาห จนครบ 50 วน 3.3 การเกบตวอยางตนขาวและดน เมอตนขาวอาย 50 วน หลงปลก เกบตวอยางดนบรเวณรากขาว และดนนอกเขตอทธพลรากขาว ฉดลางทาความสะอาดรากขาวโดยไมใหรากขาด วางรากบนตะแกรง และลางดวยนากลนจานวน 2 ครง ผงลมใหแหง ตดเปนชนเลกขนาดประมาณ 1 นว นาไปอบทอณหภม 65 องศาเซลเซยส จนนาหนกคงท ชงนาหนกแหง นาตวอยางดนไปวเคราะหหาปรมาณฟอสฟอรสทเปนประโยชน บนทกขอมล ไดแก ความสงของตนขาว นาหนกแหงของตนและรากขาว ปรมาณธาตฟอสฟอรสทงหมดในตนและรากขาว และปรมาณธาตฟอสฟอรสทเปนประโยชนในดนบรเวณรากขาว ดาเนนการทดลองทศนยวจยขาวแพร4. การศกษาประสทธภาพของแบคทเรยยอยละลายฟอสเฟตเมอนามาผลตเปนชวภณฑรปแบบเมด ดาเนนการในเรอนทดลอง นาสารประกอบทลคม และสารยดเกาะชนดตางๆ ในอตราสวนทแตกตางกน ผสมใหเขากนดกบสารแขวนลอยสปอรของแบคทเรยและราทมประสทธภาพสงสด 5 ชนด มลกษณะเปนกอนพอหมาดๆ แลวนาไปอบแหงในตอบทอณหภม 60 องศาเซลเซยส เปนเวลา 2 ชวโมง วางแผนการทดลองแบบ Randomized Completely Block (RCB) ม 3 ซา 6 กรรมวธ ดงน กรรมวธท 1 ไมใสป ยเคม กรรมวธท 2 ไมใสป ยเคม+ชวภณฑรปแบบเมด กรรมวธท 3 ใสป ยเคม (N, K) ตามคาวเคราะหดน กรรมวธท 4 ใสป ยเคม (N, K) ตามคาวเคราะหดน+ชวภณฑรปแบบเมด กรรมวธท 5 ใสป ยเคม (N, K) ตามคาวเคราะหดน+หนฟอสเฟต กรรมวธท 6 ใสป ยเคม (N, K) ตามคาวเคราะหดน+หนฟอสเฟต+ชวภณฑรปแบบเมด 4.1 การเตรยมดนสาหรบปลกขาวทดลอง ปฏบตเชนเดยวกบขอ 3.1 และใสชวภณฑรปแบบเมด 100 กรม ตอกระถาง ผสมคลกเคลาใหทว หลงหยอดเมลดขาว 7 วน ถอนแยกใหเหลอเพยง 1 ตน ควบคมการใหนาใหดนม

ความชน 60-70 เปอรเซนตตลอดการทดลอง 4.2 การเกบตวอยางตนขาวและดน ปฏบตเชนเดยวกบขอ 3.2 บนทกขอมล ไดแก ความสงของตนขาว นาหนกแหงของตนและรากขาว และปรมาณธาตฟอสฟอรสทเปนประโยชนในดนบรเวณรากขาว ดาเนนการทดลองทศนยวจยขาวแพร5. การจาแนกจลสณฐานวทยาของแบคทเรยยอยละลายฟอสเฟตทมประสทธภาพ ใชเทคนค DGGE โดยการเพมปรมาณยน 16S สวน rDNA ของแบคทเรยยอยละลายฟอสเฟตทมประสทธภาพสง ใชเทคนค Polymerase Chain Reaction (PCR) จากนนวเคราะหลายพมพดเอนเอ โดยแยกชนสวนของ ดเอนเอทมขนาดแตกตางกนโดยใชกระแสไฟฟา ไดลายพมพดเอนเอเกดขนบนเจล นาลายพมพดเอนเอทไดมาวเคราะหความเหมอนและแตกตาง จดกลมของกลมประชากรแบคทเรยทเกยวของ และบนทกลกษณะจลสณฐานวทยาของจลนทรย ดาเ นนการทดลองทศนย วจย ขาวแพร และมหาวทยาลยนเรศวร

ผลการทดลองและวจารณ1. ความหลากหลายของแบคทเรยและราจากดนบรเวณรากขาวในพนทนาภาคเหนอตอนบน จากการสารวจและเกบตวอยางตนขาวและดนจากแปลงนานาฝน นาขนบนได และนาขาวไร ในพนทนาภาคเหนอตอนบน 7 จงหวด จานวน 245 ตวอยาง (Fig. 1) พบวา ความเปนกรด-ดาง (pH) มคา 3.99-8.34 ดนทมคา pH นอยกวา 6 มจานวน 154 ตวอยาง สภาพดนเปนกรด มปรมาณฟอสฟอรสทเปนประโยชนตา ปรมาณอนทรยวตถ 0.43-12.63 เปอรเซนต ปรมาณฟอสฟอรสทเปนประโยชน 2-243 ppm โดยพนทสวนใหญมปรมาณฟอสฟอรสเพยงพอกบความตองการของขาว (>10 ppm) แตม 68 ตวอยางทมปรมาณฟอสฟอรสตากวาความตองการของขาว ปรมาณโพแทสเชยมทสกดได 10-511 ppm เนอดนสวนใหญเปนดนรวนปนทราย สามารถแยกกลมตวอยางตามปรมาณฟอสฟอรสทเปนประโยชนบรเวณรากขาว ได 5 กลม พนททมปรมาณฟอสฟอรสตาเปนสวนใหญอยในจงหวดนาน


Fig. 1 Plots sampling from rice paddy in the upper Northern Thailand

Fig. 2 Percentage of rice samples at different beneficial phosphorus levels in 6 provinces

Nan Chiang Mai Chiang Rai Mae Hong Son Phayao Phrae

low (< 3-10 ppm)moderate (10-15 ppm)moderately high (16-24 ppm)high (25-45 ppm)very high (> 45 ppm)

100908070605040302010

0

Perce

ntage


เชยงราย แมฮองสอน พะเยา และแพร (29 38 31 50 และ 100 เปอรเซนต ตามลาดบ) มเพยงจงหวดเชยงใหมทมปรมาณฟอสฟอรสสงมาก ( 35 เปอรเซนต) (Fig. 2, 3) ความหลากหลายของชนดแบคทเรยและเชอราทมประสทธภาพละลายฟอสเฟต พบวา แบคทเรยมความสามารถละลายฟอสเฟตไดดกวารา โดยสามารถคดเลอกแบคทเรยทมความสามารถละลายฟอสเฟตไดด โดยจาแนกสายพนธดวยวธ Biolog® ไดแกรมบวก 5 family ค อ B a c i l a c e a e , M i c r o b a c t e r i a c e a e , Sporolactobacillaceae, Rothia และ Paenibacillaceae และแกรมลบ 8 family คอ Enterobacteriaceae, Xanthomonadaceae, Brucel laceae (Nent) , C o m a m o n a d a c e a e , O x a l o b a c t e r a c e a e Pseudomonadaceae, Burkholderiaceae และ Neisseriaceae (Table 1)

2. การแยกและคดเลอกแบคทเรยและรายอยละลายฟอสเฟต นาดนบรเวณรากขาวมาคดแยกราและแบคทเรยทมความสามารถละลายฟอสเฟตเบองตน และคดเลอกราและแบคทเรยทสามารถสรางบรเวณใสไดมาก พบวา สามารถแยกไดทงราและแบคทเรย แตราทแยกไดมประสทธภาพในการละลายฟอสเฟตไมดเทาแบคทเรย เพราะไมพบบรเวณใสรอบโคโลนรา แตจะเหนบรเวณใสรอบโคโลนแบคทเรยไดชดเจนกวา (Fig. 4) ซงสอดคลองกบ ธงชย (2546) ทพบปรมาณแบคทเรยมากในดนชนบน และพบราทละลายฟอสเฟตไดสงในดนระดบลกลงไป ดงนน จงคดเลอกแบคทเรยทมความสามารถในการสลายฟอสเฟต ปรมาณจลนทรยในตวอยางดนแตละแหลงพนทจานวนรา แอกตโนมยซส และแบคทเรย คอ 2.89x108 2.00 x108 และ 2.51x109 สปอรตอกรม ตามลาดบ

Fig. 3 Area of samples collected from paddy field differentiate by beneficial phosphorus levels


Table 1 Diversity of phosphate solubilizing bacteria from the rhizosphere of rice in the upper Northern of Thailand

Province Family SpeciesNan Enterobacteriaceae Enterobacter asburiae Bacillaceae Bacillus licheniformis Bacillus pumilus Burkholderiaceae Burkholderia vietnamensisChiang Mai Enterobacteriaceae Klebsiella oxytoca Pseudomonadaeae Enterobacter cloacae ss dissolvens Burkholderiaceae Enterobacter asburiae Comamodanaceae Pseudomonas fluorescens biotype G Paenibacillaceae Pseudomonas viridilivida Bacillaceae Burkholderia pyrrocinia Burkholderia kururiensis Brukholderia vietnamensis Burkholderia cepacia Ralstonia pickettii Malikia spinosa Paenibacilus glucanolyticus Bacillus licheniformis Bacillus pumilusMae Hong son Enterobacteriaceae Enterobacter cloacae ss dissolvens Burkholderiaceae Rolstonia pickettii Burkholderia cepacia Bacillaceae Bacillus subtilis ss subtilis Bacillus pumilus Moraxellaceae (Nent) Acinetobacter radioresistens Acinetobacter baumanniiChiang Rai Enterobacteriaceae Serratia marcescens ss marecescens Enterobacter asburiae Klebsiella oxytoca Enterobacter hormaechei Citrobacter freundii Serratia odorifera Bacillaceae Bacillus subtilis ss subtilis Bacillus pumilus Bacillus pseudomycoides Paenibacillaceae Paenbacillus polymyxa Paenibacillus azotofixans Flavobacteriaceae Flavobacterium tirrenicum


2.1 การคดเลอกแบคทเรยและราละลายฟอสเฟตบนอาหารแขง พบแบคทเรยทเจรญบนอาหารแขง PVK และสรางบรเวณใส (Fig. 5) ในแตละกลมตวอยางดน ดงน กลมดนจากจงหวดนาน 129 ไอโซเลท เชยงใหม 87 ไอโซเลท แมฮองสอน 81 ไอโซเลท เชยงราย 51 ไอโซเลท และพะเยา 6 ไอโซเลท กลมตวอยางดนจากทง 5 จงหวด ไดแบคทเรยทมความสามารถละลายฟอสเฟตทงหมด 354 ไอโซเลท และเมอเปรยบเทยบคา Halo : Colony ratio ของแตละไอโซเลท (Table 2) พบวา ม 22 ไอโซเลททใหคาสงสด (4-6.9) บรเวณใสทเกดขนรอบกลมเซลล แสดงใหเหนวามการละลาย Ca3(PO4)2 เกดขนบนอาหาร PVK และมการเจรญของจลนทรยอยางรวดเรว นาจลนทรยทแยกไดทงหมด (354 ไอโซเลท) ไปวเคราะหประสทธภาพการละลายฟอสเฟตในอาหารเหลว 2.2 การคดเลอกแบคทเรยและราละลายฟอสเฟตในอาหารเหลว พบวา แบคทเรยมประสทธภาพละลาย Ca3(PO4)2 ในอาหารเหลวไดสงสด 183 ppm ตาสดท 11 ppm ซงไมแตกตางกบการไมใสจลนทรย สามารถคดเลอก

แบคทเรยละลายฟอสเฟตตงแต 100 ppm ขนไป ไดจานวน 25 ไอโซเลท (Fig. 6) โดยม 9 ไอโซเลททมประสทธภาพละลายฟอสเฟตไดสง 160-183 ppm ซงเปนตวอยางดนบรเวณรากขาวจากจงหวดแมฮองสอน นาน และเชยงราย จานวน 1 7 และ 1 ตวอยาง ตามลาดบ (Table 3) 2.3 การทดสอบประสทธภาพการยอยละลายฟอสเฟตในดนกรด พบวา แบคทเรยมประสทธภาพละลาย

Fig. 4 Colonies of microorganism from rhizosphere of rice

Fig. 5 Clear zone of phosphate solubilizing bacteria

Table 2 Halo : colony ratio of phosphate solubilizing bacteria

Halo: Colony ratio No. of isolate 6.0 – 6.9 3 5.0 – 5.9 6 4.0 – 4.9 13 3.0 – 3.9 52 0.8 – 2.9 280 Total 354


Table 3 Number of isolates with phosphate solubilizing efficiency in PVK broth Available P No. of Province (ppm) Isolate Mae Hong Son Nan Chiang Rai Chiang Mai Phayao Phrae 10-39 59 16 22 1 19 0 1 40-69 102 25 40 1 35 1 0 70-99 69 11 34 4 19 1 0 100-129 11 3 4 0 4 0 0 130-159 5 3 0 0 2 0 0 160-183 9 1 7 1 0 0 0 Total 255 59 107 7 79 2 1

Fig. 6 Efficiency of solubilizing phosphate in PVK broth

ฟอสเฟตในดนกรดไดสงสด 344 ppm (Fig. 7) ซงเพยงพอกบความตองการของขาว (20 ppm) ในขณะทมประสทธภาพตาสดเพยง 2 ppm ไมแตกตางกบการไมใสจลนทรย และคดเลอกแบคทเรยทมประสทธภาพละลายฟอสเฟตไดสงมากกวา 50 ppm จานวน 13 ไอโซเลท ซงเปนแบคทเรยจากตวอยางดนบรเวณรากขาวจงหวดแมฮองสอน นาน และเชยงใหม จานวน 3 4 และ 6 ไอโซเลท ตามลาดบ (Table 4)3. ประสทธภาพของแบคทเรยละลายฟอสเฟตตอการเจรญเตบโตของขาว ดาเนนการในสภาพโรงเรอน ทดสอบในอาหารเหลวและดนกรด รวม 12 ไอโซเลท ใชสปอรแขวนลอยปลกจลนทรยปรมาณ 5 มลลลตร โดยใชเขมฉดยาปลอดเชอ

หลงปลกขาว 7 วน และฉดซาทก 2 สปดาห จนครบ 50 วน พบวา การใสป ยเคมตามคาวเคราะหดนรวมกบการปลกแบคทเรยละลายฟอสเฟตชวยสงเสรมใหตนขาวมความสง นาหนกตนและราก สงกวากรรมวธควบคมอยางมนยสาคญทางสถต และมแนวโนมมปรมาณฟอสฟอรสทงหมดในตนสง (Table 5)4. ประสทธภาพของแบคทเรยยอยละลายฟอสเฟตเมอนามาผลตเปนชวภณฑรปแบบเมดสาหรบหวาน ด า เ นนการในสภาพเ รอนทดลอง ทดสอบประสทธภาพของแบคทเรยละลายฟอสเฟตตอการเจรญเตบโตของขาวจานวน 5 ไอโซเลท นามาผลตเปนชวภณฑรปแบบเมดสาหรบหวาน พบวา การใชป ยเคมรวมกบการใสชวภณฑ PSB3, PSB7 และ PSB9 ทาใหนาหนกรวงของ


Fig. 7 Efficiency of solubilizing phosphate in acid soil

acid soi

l

Table 4 Number of isolates with phosphate solubilizing efficiency in acid soil Available P No. of Province (ppm) isolate Mae Hong Son Nan Chiang Rai Chiang Mai Phayao 1-20 182 45 80 8 47 2 21-30 109 26 40 5 37 1 31-40 39 6 20 0 13 0 41-50 8 1 7 0 0 0 51-60 8 1 4 0 3 0 61-70 1 0 0 0 1 0 71-80 0 0 0 0 0 0 81-90 1 1 0 0 0 0 91-100 1 1 0 0 0 0 101-250 1 0 0 0 1 0 251-350 1 0 0 0 1 0 Total 351 81 151 13 103 3


Table 5 Effect of PSB tested for growth of rice under greenhouse conditions

Treatment Root Shoot Height Avail. P Total P

(dry weight) (dry weight) (cm) (ppm) (%) (g) (g)1. Control 1.05 b 0.91 b 38.70 b 7 c 1.492. Non-fertilizer+PSB 0.96 b 0.89 b 38.75 b 6 c 1.533. Chemical fertilizer 3.78 a 4.36 a 57.77 a 14 a 1.484. Chemical fertilizer + PSB 4.04 a 4.61 a 60.98 a 12 ab 1.575. Chemical fertilizer (N,K) + rock phosphate 0.86 b 0.83 b 40.83 b 12 ab 1.486. Chemical fertilizer (N,K) + rock phosphate + PSB 0.63 b 0.61 b 35.04 b 9 bc 1.47 CV (%) 3.5 1.1 1.1 7.9 9.3Means in the same column followed by a common letter are not significantly different at 5% level by DMRTPSB = phosphate solubilizing bacteria

Table 6 Panicle dry weight of R258 in different treatments combined with PSBs under greenhouse testing

Treatment Panicle dry weight (g) PSB3 PSB4 PSB7 PSB9 PSB101. Control 1.21 c 1.30 d 0.36 cd 1.36 d 0.44 de2. Non-fertilizer+PSB 0.30 d 0.93 d 0.76 c 0.31 e 0.23 e3. Chemical fertilizer 4.57 b 6.84 a 2.83 b 5.40 b 8.98 a4. Chemical fertilizer + PSB 5.53 a 6.05 b 4.10 a 6.79 a 4.89 b5. Chemical fertilizer (N,K) + rock phosphate 1.24 c 2.30 c 0.84 c 2.52 c 1.88 c6. Chemical fertilizer (N,K) + rock phosphate + PSB 1.28 c 1.31 d 0.00 d 0.56 e 0.93 d CV (TXPSB) = 9.3%Means in the same column followed by a common letter are not significantly different at 5% level by DMRT PSB = phosphate solubilizing bacteria

ขาวพนธ R258 สงกวาการใสป ยเคมเพยงอยางเดยว (Table 6)5. การจาแนกจลสณฐานวทยาของแบคทเรยยอยละลายฟอสเฟตทมประสทธภาพ ดา เ นนการในสภาพเ รอนทดลอง ทดสอบประสทธภาพของจลนทรยจานวน 15 สายพนธ ศกษาความหลากหลายของชนดแบคทเรย ดวยเทคนค DGGE สวน rDNA ของแบคทเรยใชเทคนค PCR วเคราะหลายพมพดเอนเอ พบแบคทเรยยอยละลายฟอสเฟต 7 family ไ ดแ ก E n t e r o b a c t e r i a c e a e , B a c i l l a c e a e ,

P s e u d o m o n a d a e a e , B u r k h o l d e r i a c e a e , F lavobac te r iaceae , Moraxe l laceae , และ Staphylococcaceae (Table7)

สรปผลการทดลอง การสารวจและเกบตวอยางตนขาวและดนจากแปลงนาภาคเหนอตอนบนในระยะขาวแตกกอถงออกรวง ทระดบความสง 325-1,366 เมตรจากนาทะเลปานกลาง จานวน 245 ตวอยาง พบวา ดนมคา pH นอยกวา 6 จานวน 154 ตวอยาง และมปรมาณฟอสฟอรสตากวาความ


Table 7 Identify of phosphate solubilizing bacteria (PSB) No. Name Clost match from BLASTN Identify (%) 1 PSB1 Klebsiella variicola strain F2R9 95 2 PSB2 Bacillus subtilis 87 3 PSB3 Flavicella marina 100 4 PSB4 Staphylococcus xylosus 78 5 PSB5 Bacillus pumilus 90 6 PSB6 Bacillus megaterium 93 7 PSB7 Pseudomonas guangdongensis 100 8 PSB8 Enterobacter sp. 100 9 PSB9 Acinetobacter pittii 96 10 PSB10 Acinetobacter calcoaceticus 96 11 PSB11 Bacillus subtilis 90 12 PSB12 Bacillus australimaris 100 13 PSB13 Bacillus racemilacticus 85 14 PSB14 Burkholderia cepacia 99 15 PSB15 Bacillus cereus 95

ตองการของขาว 68 ตวอยาง ซงเนอดนสวนใหญเปนดนรวนปนทราย และพบวา แบคทเรยละลายฟอสเฟตไดดกวารา โดยจาแนกได 13 family ไดแก Bacilaceae, Microbacteriaceae, Sporolactobacillaceae, Rothia, P a e n i b a c i l l a c e a e , E n t e r o b a c t e r i a c e a e , Xanthomonadaceae, Brucellaceae , Comamonadaceae, Oxa lobac te raceae , Pseudomonadaceae , Burkholderiaceae และ Neisseriaceae การคดเลอกจลนทรยทมประสทธภาพละลาย Ca3(PO4)2 ในอาหารเหลว PVK ได 25 ไอโซเลท ทละลายฟอสเฟตไดสง 100-183 ppm และคดเลอกจลนทรยทมประสทธภาพละลาย Ca3(PO4)2 ในดนกรด (pH = 4.67) ได 13 ไอโซเลท ทละลายฟอสเฟตไดมากกวา 50 ppm โดย Bacillus australimaris ละลายฟอสเฟตไดสงสด 344 ppm การคดเลอกจลนทรยทมประสทธภาพสงนามาผลตเปนชวภณฑรปแบบเมดสาหรบหวานในสภาพเรอนทดลอง พบวา การใชป ยเคมรวมกบการใสชวภณฑจากจลนทรย Flav ice l la mar ina, Pseudomonas guangdongensis และ Acinetobacter pittii ใหนาหนกรวงของขาวพนธ R258 สงกวาการใสป ยเคมเพยงอยางเดยว

อยางไรกตาม การพฒนาเพอผลตจลนทรยเปนป ยชวภาพ ตองมการทดสอบประสทธภาพละลายฟอสเฟตในสภาพไรนา และคณสมบตอนๆ ทจาเปนตอไป

เอกสารอางองกองเทคโนโลยชวภาพทางดน. 2556. การคดเลอกจลนทรย

ละลายฟอสเฟต เพอใชประโยชนทางการเกษตร. ผลงานวจยป 2550. สบคนจาก: http://osb.ldd.go.th/web/home/ tsd_v iew_media .php?media_id=29&cat_id=3&tsdmod f i l e = t s d m o d _mediadetail&tsdmod_list=tsdmod_medialist. (29 สงหาคม 2556)

จระศกด อรณศร, ภาวนา ลกขนานนท, สภาพร ธรรมสระกล และสมปอง หมนแจง. 2548. ป ยชวภาพ และผลตภณฑป ยชวภาพ. กรมวชาการเกษตร กรงเทพฯ.

ธงชย มาลา. 2546. ป ยอนทรยและป ยชวภาพ : เทคนคการผลตและการใชประโยชน. มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

ยงยทธ โอสถสภา. 2546. ธาตอาหารพช. สานกพมพมหาวทยาลยเกษตรศาสตร, กรงเทพฯ. 424 หนา.

ศวะพงศ นฤบาล และ สมเกยรต วฒกวกรานต. 2549. รายงานความกาวหนาการเพมประสทธภาพการผลตขาว


โครงการสถานพฒนาการเกษตร ดอยอมพาย ตาม พระราชดาร อาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม. ศนยบรการวชาการดานพชและปจจยการผลตแมฮองสอน สานกวจยและพฒนาการเกษตร เขตท 1. 6 หนา.

Arvind, K., B. Poonam and R. L. Chand. 2010. Isolation and molecular characterization of phosphate solubilizing Enterobacter and Exiguobacterium

species from paddy fields of Eastern Uttar Pradesh, India. Afr. J. Microbiol. Res. 4(9): 820-829.


ความหลากหลายและประสทธภาพของแบคทเรยละลายฟอสเฟตจากดนบรเวณรากขาวในพนทนาภาคเหนอตอนบน

Diversity and Efficiency of Phosphate Solubilizing Bacteriafrom the Rhizosphere of Rice in The Upper Northern Thailand พชญนนท กงแฮ1) สทธกานต ใจกาวล1) อภวฒน หาญธนพงศ2) สาธต ปนมณ3) วภา หอมหวน4)

Pitchanan Kanghae1) Suttakan Jaikawin1) Apiwat Hantanapong2) Satid Pinmanee3) Wipa Homhual4)

Abstract Rice growing areas in the upper Northern region is mostly having problems with acid soil, and caused plants encountered with phosphorus deficiency due to phosphorus availability in soil. Main aim of this research was to isolate phosphate solubilizing microorganism and evaluate their potential for being used as biofertilizer, conducting in laboratory during 2015-2017. From 245 rhizosphere of rice in the upper Northern Thailand, the result showed that soil fungal isolates had less phosphate solubilizing efficiency than soil bacteria. These phosphate solubilizing bacteria (PSB) identified by Biolog®, belonged to 13 families; Bacilaceae, Microbacteriaceae, Sporolactobacillaceae, Rothia, Paenibacillaceae, Enterobacteriaceae, Xanthomonadaceae, Brucellaceae, Comamonadaceae, Oxalobacteraceae, Pseudomonadaceae, Burkholderiaceae, and Neisseriaceae.Tested for phosphate solubilization in Pikovskaya’s (PVK) broth, 25 isolates were able to solubilize phosphate from 100 - 183 ppm, and 13 isolates solubilized phosphate Ca3(PO4)2 in PVK amended with acidic soil (pH = 4.67) more than 50 ppm, which the best PSB (344 ppm) was identified as Bacillus australimaris. When tested for growth of rice (R258) under greenhouse conditions, the result showed that recommended dose of chemical fertilizer applied with inoculants PBS significantly increased more plant height, root length and weight than control (without PBS). Moreover, total phosphorus content of the plants was relatively high. Rice grain yields were significantly higher in fertilizer with Flavicella marina, Pseudomonas guangdongensis and Acinetobacter pittii than fertilizers without PBS.Keywords: Oryza sativa L., R252, soil microorganism, phosphorus, upper Northern Thailand

บทคดยอ พนทปลกขาวนาทสง นาขนบนได และนาขาวไรในเขตภาคเหนอตอนบน มกพบปญหาเรองดนกรด ซงสงผลตอความเปนประโยชนของธาตฟอสฟอรสในดน จงไดดาเนนการวจยโดยมวตถประสงคเพอคดแยกจลนทรยดนทสามารถละลายฟอสเฟตได และคดเลอกเชอจลนทรยทมประสทธภาพเพอนามาพฒนาผลตเปนป ยชวภาพ ดาเนนการในป พ.ศ. 2558-2560 จากตวอยางดนบรเวณรากขาว 245 ตวอยาง พบวา แบคทเรยสามารถละลายฟอสเฟตไดดกวารา และ1) ศนยวจยขาวแพร อ.เมอง จ.แพร 54000 โทรศพท 0-5464-6033-5 Phrae Rice Research Center, Mueang, Phrae 54000 Tel. 0-5464-6033-52) ศนยวจยขาวเชยงใหม อ.สนปาตอง จ.เชยงใหม 50120 โทรศพท 0-5331-1334 Chiang Mai Rice Research Center, San Pa Tong, Chiang Mai 50120 Tel. 0-5331-13343) ศนยวจยขาวสะเมง อ.สะเมง จ.เชยงใหม 50250 โทรศพท 0-5337-8093 Samoeng Rice Research Center, Samoeng, Chiang Mai 50250 Tel. 0-5337-80934) ภาควชาวทยาศาสตรการเกษตร มหาวทยาลยนเรศวร อ.เมอง จ.พษณโลก 65000 โทรศพท 0-5596-2704 Faculty of Agriculture Natural Resources and Environment, Naresuan University, Mueang, Phitsanulok 65000 Tel. 0-5596-2704


จาแนกแบคทเรยละลายฟอสเฟตดวยวธ Biolog® ได 13 วงศ (family) คอ Bacilaceae, Microbacteriaceae, Sporolactobacillaceae, Rothia, Paenibacillaceae, Enterobacteriaceae, Xanthomonadaceae, Brucellaceae, Comamonadaceae, Oxalobacteraceae, Pseudomonadaceae, Burkholderiaceae และ Neisseriaceae การคดเลอกจลนทรยทมประสทธภาพละลาย Ca3(PO4)2 ในอาหารเหลว Pikovskaya’s (PVK) พบ 25 ไอโซเลท สามารถละลายฟอสเฟตไดสง 100-183 ppm และการคดเลอกจลนทรยทมประสทธภาพละลาย Ca3(PO4)2 ในดนกรด (pH = 4.67) พบ 13 ไอโซเลท สามารถละลายฟอสเฟตไดมากกวา 50 ppm โดยจลนทรย Bacillus australimaris ละลายฟอสเฟตไดสงสด 344 ppm สาหรบการทดสอบการเจรญเตบโตของขาวพนธ R258 ในสภาพเรอนทดลอง พบวา การใสป ยเคมตามคาวเคราะหดนรวมกบการปลกแบคทเรยละลายฟอสเฟตชวยสงเสรมใหตนขาวมความสง นาหนกตนและราก สงกวากรรมวธควบคมอยางมนยสาคญทางสถต และมแนวโนมวามปรมาณฟอสฟอรสทงหมดในตนสง นอกจากน พบวา การใสป ยเคมรวมกบจลนทรย Flavicella marina, Pseudomonas guangdongensis และ Acinetobacter pittii ใหนาหนกรวงขาวสงกวาการใสป ยเคมเพยงอยางเดยว คาสาคญ : ขาว R258 จลนทรยดน ฟอสฟอรส ภาคเหนอตอนบน

คานา สภาพภมประเทศของภาคเหนอตอนบนเปนเทอกเขาสลบกบทราบลมแคบๆ ในรองนา สภาพพนทไมสมาเสมอ การปลกขาวโดยทวไปเปนพนทราบ ทราบเชงเขา ทราบสง ไหลเขา และหบเขา ปญหาการกรอนของดนในบรเวณทมความลาดชน ทาใหเกดการสญเสยหนาดน ดนทยงคงอยเปนชนดนลางมธาตอาหารทเปนประโยชนนอย สภาพเปนกรด สงผลตอความเปนประโยชนของธาตอาหารหลก โดยเฉพาะธาตฟอสฟอรส โดยฟอสฟอรสในดนทพชสามารถนาไปใชประโยชนไดเปนดนม pH 6-7 พชสามารถดดฟอสฟอรสไปใชในรปของออรโธฟอสเฟตไอออน (orthophosphate ion) แตเนองจาก ออรโธฟอสเฟตไอออนมความวองไวในการทาปฏกรยากบแคตไอออน อนๆ เชน แคลเซยม (Ca2+) แมกนเซยม (Mg2+) เฟอรรก (Fe3+) และอะลมนม (Al3+) ซงอยในรปทละลายนาไดนอยมาก พชจงไมสามารถดงดดนาไปใชประโยชนได โดยทวไปพชตองการฟอสฟอรส 0.3-0.5 เปอรเซนต การขาดฟอสฟอรสมผลตอการเจรญพนธ ทาใหออกดอกชา จานวนดอก ผลและเมลด นอยลง ใบรวงหลนเรวกวาปกต ทาใหผลผลตเมลดตา (ยงยทธ, 2546) ปญหาความแปรปรวนของสภาพภมอากาศ ระบบการชลประทานทไมทวถง สภาพดนรวนปนทราย ความอดมสมบรณตา ธาตอาหารพชบางชนดไมเพยงพอตอการเจรญเตบโตของขาว สภาพดนเปนกรด มปรมาณฟอสฟอรสทเปนประโยชนตา (ศวะพงศ และสมเกยรต,

2549) ทาใหผลผลตขาวตา แตจลนทรยดนมบทบาทสาคญในการแปรสภาพธาตอาหารตางๆ ในดน และเกยวของกบกระบวนการเปลยนรปฟอสเฟตใหอยในรปทเปนประโยชนตอรากพชและจลนทรย โดยเฉพาะกลมจลนทรยทอาศยอยบรเวณรอบรากขาว ไดแก กลมจลนทรยทสามารถผลตเอนไซมยอยสลายอนทรยสาร เชน ฟางขาว มลสตว หรอวสดเหลอใชทางการเกษตรอนๆ ใหเปนอนทรยวตถในดน กลมละลายอนนทรยฟอสฟอรส ไดแก แร สารประกอบฟอสเฟตทละลายนายาก และฟอสเฟตทถกดดซบอยในรปทละลายไดยาก โดยจลนทรยจะแปรสภาพฟอสฟอรสดวยกระบวนการตาง ๆ เชน อมโมบไลเซชนของฟอสฟอรส การแปรสภาพ อนนทรยฟอสฟอรสเปนอนทรยฟอสฟอรสทเปนองคประกอบของเซลลจลนทรย การละลายของฟอสฟอรส โดยจลนทรยปลอยเอนไซมหรอกรดอนทรยออกมาละลายอนทรย ชวยใหอนนทรยฟอสฟอรสทมอยในดนอยในรปทเปนประโยชน พชสามารถนาไปใชได เปนตน การยอยดวยเอนไซมและกรดอนทรยทจลนทรยผลตขน แตกตางกนตามลกษณะของสารประกอบในพช รวมถงสภาพดนทสงผลตอสภาพของเอนไซม การเลอกใชจลนทรยในพนทดงเดมและมความสามารถในการปรบตวอยรอดไดดในถนทอยอาศยนน สามารถครอบครองรากพช โดยการดารงชวตของจลนทรยเหลาน ทาใหเกดประโยชนแกดนและรากพช กรมวชาการเกษตรไดวจยคดเลอกจลนทรยละลายฟอสเฟตจานวน


1. ความหลากหลายของแบคทเรยและราจากดนบรเวณรากขาวในพนทนาภาคเหนอตอนบน เกบตวอยางดนและรากขาวจากแปลงนานาฝน นาขนบนได และนาขาวไร ทตนขาวมการเจรญเตบโตด ไมเปนโรค ในพนทภาคเหนอตอนบน 7 จงหวด ไดแก จงหวดนาน แพร เชยงใหม เชยงราย ลาพน พะเยา และแมฮองสอน ทระดบความสง 325 - 1,366 เมตรจากระดบนาทะเลปานกลาง โดยใชเสยมขดตนขาวพรอมราก เอาดนสวนเกนออก เกบรากขาวและดนโดยรอบใสถงพลาสตก ปดปากถงใหสนท เกบไวในทเยน เพอนาไปคดแยกจลนทรย และเกบขอมลพนทสารวจ เชน พกดภมศาสตร ความลาดชน พนธขาว รวมทงเกบตวอยางดนเพอวเคราะหคณสมบตทางเคม ไดแก ปฏกรยาดน (pH)ปรมาณอนทรยวตถ (OM) ปรมาณฟอสฟอรสทเปนประโยชน (available P) และปรมาณโพแทสเซยมทสกดได (extractable K)2. การแยกและคดเลอกแบคทเรยและราทสามารถยอยละลายฟอสเฟต 2.1 การแยกแบคทเรยและราจากดนรอบรากขาว ดวยวธ soil dilution plating โดยนาตวอยาง ดนจานวน 10 กรม ใสในขวดทบรรจนากลนฆาเชอ 90 มลลลตร นาไปเขยาบนเครองเขยา ทความเรว 120 รอบตอนาท เปนเวลา 30 นาท เจอจางสารแขวนลอยตวอยางดนใหมความเขมขนทเหมาะสม (10-2-10-3 เทา สาหรบแยกรา และ 10-4-10-5 เทา สาหรบแยกแบคทเรย) ดดสารแขวนลอยดนทไดใสจานเพาะจลนทรย โดยใชอาหารเลยงจลนทรย potato dextrose agar (PDA) บมจานเพาะจลนทรยทงหมดไวทอณหภมหอง (25±2 องศาเซลเซยส) เปนเวลา 2-7 วน แยกจลนทรยทเจรญบนอาหารเลยงทกโคโลน แลวนาไปเลยงใหจลนทรยบรสทธบนอาหารเลยงจลนทรยPDA สวนแบคทเรยแยกใหบรสทธโดยการนาโคโลนเดยวๆ ไปเพาะเลยง (streak) บนอาหาร nutrient agar (NA) เกบรกษาจลนทรยทกไอโซเลทในหลอดอาหารเลยงจลนทรยเอยง ราบรสทธเกบรกษาบนอาหาร PDA ทอณหภมหองเปนเวลา 7 วน สวนแบคทเรยบรสทธเกบรกษาบนอาหาร NA ทอณหภมหองเปนเวลา 3 วน แลวนาหลอดอาหารทงหมดไปเกบไวในต เยนทอณหภม 10 องศาเซลเซยส

300 สายพนธ เมอนามาใชกบพช พบวา เชอราทคดเลอกมประสทธภาพในการละลายหนฟอสเฟตมากกวาแบคทเรย จงทดลองผลตราในสกล Penicillium จานวน 3 สายพนธ ใหอยในรปหวเชอเพอสงเสรมแนะนาเกษตรกร (จระศกด และคณะ, 2548) และกรมพฒนาทดนไดคดแยกจลนทรยละลายฟอสเฟตจากดนพนทตางๆ ทวประเทศ ได 134 สายพนธ เปนแบคทเรย 81 สายพนธ และรา 53 สายพนธ เมอนามาทดสอบในโรงเรอน พบวา รา PSF 221 มประสทธภาพสงทสดในการละลายฟอสเฟตทถกตรงในดนและหนฟอสเฟต และชวยใหขาวโพดหวานใหผลผลตใกลเคยงกบป ยเคม (กองเทคโนโลยชวภาพทางดน, 2556) จากสภาพนเวศการปลกขาวทหลากหลาย และความแตกตางของชนดและสมบตของดน จากการสารวจ พบวา จลนทรยดนทมประสทธภาพละลายฟอสเฟตจากดนบรเวณรากขาวมปรมาณฟอสฟอรสสง เนองจากแบคทเรยละลายฟอสเฟตสามารถยอยละลายฟอสเฟตไดมากกวาดนทมปรมาณฟอสฟอรสตา (Arvind et. al., 2010) การใชจลนทรยดนชวยใหธาตฟอสฟอรสอยในรปทเปนประโยชนจากปญหาดนไมเหมาะสม เปนอกแนวทางหนงทอาจชวยแกปญหาผลผลตขาวตา และลดปญหาการเจรญเตบโตของขาวในพนทนาภาคเหนอตอนบน วตถประสงคในการวจย คอ 1. เพอศกษาความหลากหลายของแบคทเรยและราจากดนบรเวณรากขาวในพนทนาภาคเหนอตอนบน 2. เพอแยกและคดเลอกแบคทเรยและรายอยละลายฟอสเฟต และทดสอบประสทธภาพตอการเจรญเตบโตของขาว 3. เพอศกษาประสทธภาพของแบคทเรยยอยละลายฟอสเฟตเมอนามาผลตเปนชวภณฑรปแบบเมดในหองปฏบตการ

อปกรณและวธการ การสารวจและคดแยกแบคทเรยและราจากดนบรเวณรากขาว และคดเลอกชนดทมความสามารถละลายฟอสเฟตใหอยในรปทพชสามารถนาไปใชประโยชนได ดาเนนการในหองปฏบตการในป พ.ศ. 2558-2560 ประกอบดวย 5 การทดลอง ดงน


2.2 การคดเลอกแบคทเรยและราทมประสทธภาพละลายฟอสเฟต ดวยการทดสอบบนอาหารแขง Pikovskaya ’s (PVK) ทมแคลเซยมฟอสเฟตเปนสวนประกอบ บมไวทอณหภม 28-32 องศาเซลเซยส เปนเวลา 3-5 วน ซงจลนทรยทสามารถเจรญเตบโตจะสรางบรเวณใส (clear zone) ขนรอบๆ โคโลน วดเสนผานศนยกลางของบรเวณใส คดเลอกจลนทรยทสามารถสรางบรเวณใสไดมากเพอนาไปทดสอบความสามารถในการละลายฟอสฟอรสจาก Ca3(PO4)2 ในอาหารเหลว 2.3 ทดสอบประสทธภาพการยอยละลายฟอสเฟตในอาหารเหลว ดวยการเลยงในอาหาร PDA บมเลยงจนเจรญเตมจานเพาะ แลวใช cork borer ขนาดเสนผานศนยกลาง 5 มลลเมตร เจาะอาหาร นาชนอาหารทไดเลยงในอาหารเหลว PVK ปรมาณ 50 มลลลตร ทบรรจอยในขวดรปชมพขนาด 150 มลลลตร โดยม Ca3(PO4)2 เปนแหลงฟอสฟอรส บนเครองเขยา ทความเรว 150 รอบตอนาท เปนเวลา 3 5 7 9 วน แลวกรองดวยกระดาษกรองเบอร 42 นาสารละลายไปวดคาความเปนกรด-ดาง (pH) และวเคราะหความเขมขนของฟอสฟอรสดวยว ธ molybdenum blue วดคาการดดกลนแสงดวยเครอง UV-visible-spectrophotometer ทความยาวคลน 880 นาโนเมตร 2.4 การทดสอบประสทธภาพการยอยละลายฟอสเฟตในดนกรด ดวยการนาดนกรดจากดนนาขาวไร ทมความอดมสมบรณตา ความเปนประโยชนของฟอสฟอรสตา เนอดนเปนดนทรายปนดนรวน นามาผงใหแหงในทรม แลวรอนดนดวยตะแกรงขนาด 0.5 เซนตเมตร ใสในกระถาง จานวน 1 กโลกรมตอกระถาง ควบคมการใหนาใหดนมความชน 60-70 เปอรเซนต ตลอดการทดสอบ ใสหนฟอสเฟต 1 กรมตอดน 1 กโลกรม ใสจลนทรยทผานการคดเลอกในขนรปอาหารเหลวปรมาณ 10 เปอรเซนต หลงการทดสอบ 10 วน นาตวอยางดนมาวเคราะหปรมาณฟอสฟอ รส ท เ ปนประโยชน และนาจลนท ร ย ท มประสทธภาพไปทดสอบ บนทกขอมล ไดแก จานวนแบคทเรยและราทมประสทธภาพละลายฟอสเฟตจากตวอยางดนกรด เสนผานศนยกลางของบรเวณใส (clear zone) และปรมาณฟอสฟอรสทเปนประโยชน (available P)

ดาเ นนการทดลองทศนย วจย ขาวแพร และมหาวทยาลยนเรศวร3. การทดสอบประสทธภาพของแบคทเรยยอยละลายฟอสเฟตตอการเจรญเตบโตของขาว ดาเนนการในเรอนทดลอง วางแผนการทดลองแบบ Randomized Completely Block (RCB) ม 3 ซา 6 กรรมวธ ดงน กรรมวธท 1 ไมใสป ยเคม กรรมวธท 2 ไมใสป ยเคม+จลนทรยละลายฟอสเฟต กรรมวธท 3 ใสป ยเคม (N, K) ตามคาวเคราะหดน กรรมวธท 4 ใสป ยเคม (N, K) ตามคาวเคราะหดน+จลนทรยละลายฟอสเฟต กรรมวธท 5 ใสป ยเคม (N, K) ตามคาวเคราะหดน+หนฟอสเฟต กรรมวธท 6 ใสป ยเคม (N, K) ตามคาวเคราะหดน+หนฟอสเฟต+จลนทรยละลายฟอสเฟต 3.1 การเตรยมดนสาหรบปลกขาวทดลอง นาดนกรดจากนาขาวไร ทมความอดมสมบรณตา ความเปนประโยชนของฟอสฟอรสตา ผงใหแหงในทรม แลวรอนดนดวยตะแกรงขนาด 2 มลลเมตร ใสในกระถางขนาดเสนผานศนยกลาง 12 นว จานวน 5 กโลกรมตอกระถาง ใสหนฟอสเฟต 1 กรม ตอดน 1 กโลกรม ผสมคลกเคลาใหทว หลงหยอดเมลดขาว 7 วน ถอนแยกใหเหลอเพยง 3 ตน ควบคมการใหนาใหดนมความชน 60-70 เปอรเซนต ตลอดการทดลอง 3.2 การเตรยมแบคทเรยและรา ดวยการเลยงในอาหาร PDA บมเลยงจนเจรญเตมจานเพาะ แลวใช cork borer ขนาดเสนผานศนยกลาง 5 มลลเมตร เจาะอาหาร นาชนอาหารทไดไปเลยงในอาหารเหลวจากวตถดบชนดตางๆ ภายในขวดรปชมพทบรรจอาหารเหลวปรมาณ 100 มลลลตร บนเครองเขยา ทความเรว 150 รอบตอนาท เปนเวลา 4 วน นาแบคทเรยและราไปเขาเครองหมนเหวยงความเรว 3,000 รอบตอนาท ลางทาความสะอาดดวยนากลนฆาเชอ 3 ครง นาไปแชในอางควบคมอณหภม ทอณหภม 65 องศาเซลเซยส เปนเวลา 1 ชวโมง เพอทาลาย vegetative cell แลวนบจานวนสปอรดวยวธ drop plate บนอาหาร PDA ปรบสปอรแบคทเรยและราแขวนลอยใหมจานวนเซลลเรมตนท 108 สปอรตอมลลลตร ปลกเชอ


ปรมาณ 5 มลลลตร ดวยเขมฉดยาปลอดเชอหลงปลกขาว 7 วน และฉดซาทก 2 สปดาห จนครบ 50 วน 3.3 การเกบตวอยางตนขาวและดน เมอตนขาวอาย 50 วน หลงปลก เกบตวอยางดนบรเวณรากขาว และดนนอกเขตอทธพลรากขาว ฉดลางทาความสะอาดรากขาวโดยไมใหรากขาด วางรากบนตะแกรง และลางดวยนากลนจานวน 2 ครง ผงลมใหแหง ตดเปนชนเลกขนาดประมาณ 1 นว นาไปอบทอณหภม 65 องศาเซลเซยส จนนาหนกคงท ชงนาหนกแหง นาตวอยางดนไปวเคราะหหาปรมาณฟอสฟอรสทเปนประโยชน บนทกขอมล ไดแก ความสงของตนขาว นาหนกแหงของตนและรากขาว ปรมาณธาตฟอสฟอรสทงหมดในตนและรากขาว และปรมาณธาตฟอสฟอรสทเปนประโยชนในดนบรเวณรากขาว ดาเนนการทดลองทศนยวจยขาวแพร4. การศกษาประสทธภาพของแบคทเรยยอยละลายฟอสเฟตเมอนามาผลตเปนชวภณฑรปแบบเมด ดาเนนการในเรอนทดลอง นาสารประกอบทลคม และสารยดเกาะชนดตางๆ ในอตราสวนทแตกตางกน ผสมใหเขากนดกบสารแขวนลอยสปอรของแบคทเรยและราทมประสทธภาพสงสด 5 ชนด มลกษณะเปนกอนพอหมาดๆ แลวนาไปอบแหงในตอบทอณหภม 60 องศาเซลเซยส เปนเวลา 2 ชวโมง วางแผนการทดลองแบบ Randomized Completely Block (RCB) ม 3 ซา 6 กรรมวธ ดงน กรรมวธท 1 ไมใสป ยเคม กรรมวธท 2 ไมใสป ยเคม+ชวภณฑรปแบบเมด กรรมวธท 3 ใสป ยเคม (N, K) ตามคาวเคราะหดน กรรมวธท 4 ใสป ยเคม (N, K) ตามคาวเคราะหดน+ชวภณฑรปแบบเมด กรรมวธท 5 ใสป ยเคม (N, K) ตามคาวเคราะหดน+หนฟอสเฟต กรรมวธท 6 ใสป ยเคม (N, K) ตามคาวเคราะหดน+หนฟอสเฟต+ชวภณฑรปแบบเมด 4.1 การเตรยมดนสาหรบปลกขาวทดลอง ปฏบตเชนเดยวกบขอ 3.1 และใสชวภณฑรปแบบเมด 100 กรม ตอกระถาง ผสมคลกเคลาใหทว หลงหยอดเมลดขาว 7 วน ถอนแยกใหเหลอเพยง 1 ตน ควบคมการใหนาใหดนม

ความชน 60-70 เปอรเซนตตลอดการทดลอง 4.2 การเกบตวอยางตนขาวและดน ปฏบตเชนเดยวกบขอ 3.2 บนทกขอมล ไดแก ความสงของตนขาว นาหนกแหงของตนและรากขาว และปรมาณธาตฟอสฟอรสทเปนประโยชนในดนบรเวณรากขาว ดาเนนการทดลองทศนยวจยขาวแพร5. การจาแนกจลสณฐานวทยาของแบคทเรยยอยละลายฟอสเฟตทมประสทธภาพ ใชเทคนค DGGE โดยการเพมปรมาณยน 16S สวน rDNA ของแบคทเรยยอยละลายฟอสเฟตทมประสทธภาพสง ใชเทคนค Polymerase Chain Reaction (PCR) จากนนวเคราะหลายพมพดเอนเอ โดยแยกชนสวนของ ดเอนเอทมขนาดแตกตางกนโดยใชกระแสไฟฟา ไดลายพมพดเอนเอเกดขนบนเจล นาลายพมพดเอนเอทไดมาวเคราะหความเหมอนและแตกตาง จดกลมของกลมประชากรแบคทเรยทเกยวของ และบนทกลกษณะจลสณฐานวทยาของจลนทรย ดาเ นนการทดลองทศนย วจย ขาวแพร และมหาวทยาลยนเรศวร

ผลการทดลองและวจารณ1. ความหลากหลายของแบคทเรยและราจากดนบรเวณรากขาวในพนทนาภาคเหนอตอนบน จากการสารวจและเกบตวอยางตนขาวและดนจากแปลงนานาฝน นาขนบนได และนาขาวไร ในพนทนาภาคเหนอตอนบน 7 จงหวด จานวน 245 ตวอยาง (Fig. 1) พบวา ความเปนกรด-ดาง (pH) มคา 3.99-8.34 ดนทมคา pH นอยกวา 6 มจานวน 154 ตวอยาง สภาพดนเปนกรด มปรมาณฟอสฟอรสทเปนประโยชนตา ปรมาณอนทรยวตถ 0.43-12.63 เปอรเซนต ปรมาณฟอสฟอรสทเปนประโยชน 2-243 ppm โดยพนทสวนใหญมปรมาณฟอสฟอรสเพยงพอกบความตองการของขาว (>10 ppm) แตม 68 ตวอยางทมปรมาณฟอสฟอรสตากวาความตองการของขาว ปรมาณโพแทสเชยมทสกดได 10-511 ppm เนอดนสวนใหญเปนดนรวนปนทราย สามารถแยกกลมตวอยางตามปรมาณฟอสฟอรสทเปนประโยชนบรเวณรากขาว ได 5 กลม พนททมปรมาณฟอสฟอรสตาเปนสวนใหญอยในจงหวดนาน


Fig. 1 Plots sampling from rice paddy in the upper Northern Thailand

Fig. 2 Percentage of rice samples at different beneficial phosphorus levels in 6 provinces

Nan Chiang Mai Chiang Rai Mae Hong Son Phayao Phrae

low (< 3-10 ppm)moderate (10-15 ppm)moderately high (16-24 ppm)high (25-45 ppm)very high (> 45 ppm)

100908070605040302010

0

Perce

ntage


เชยงราย แมฮองสอน พะเยา และแพร (29 38 31 50 และ 100 เปอรเซนต ตามลาดบ) มเพยงจงหวดเชยงใหมทมปรมาณฟอสฟอรสสงมาก ( 35 เปอรเซนต) (Fig. 2, 3) ความหลากหลายของชนดแบคทเรยและเชอราทมประสทธภาพละลายฟอสเฟต พบวา แบคทเรยมความสามารถละลายฟอสเฟตไดดกวารา โดยสามารถคดเลอกแบคทเรยทมความสามารถละลายฟอสเฟตไดด โดยจาแนกสายพนธดวยวธ Biolog® ไดแกรมบวก 5 family ค อ B a c i l a c e a e , M i c r o b a c t e r i a c e a e , Sporolactobacillaceae, Rothia และ Paenibacillaceae และแกรมลบ 8 family คอ Enterobacteriaceae, Xanthomonadaceae, Brucel laceae (Nent) , C o m a m o n a d a c e a e , O x a l o b a c t e r a c e a e Pseudomonadaceae, Burkholderiaceae และ Neisseriaceae (Table 1)

2. การแยกและคดเลอกแบคทเรยและรายอยละลายฟอสเฟต นาดนบรเวณรากขาวมาคดแยกราและแบคทเรยทมความสามารถละลายฟอสเฟตเบองตน และคดเลอกราและแบคทเรยทสามารถสรางบรเวณใสไดมาก พบวา สามารถแยกไดทงราและแบคทเรย แตราทแยกไดมประสทธภาพในการละลายฟอสเฟตไมดเทาแบคทเรย เพราะไมพบบรเวณใสรอบโคโลนรา แตจะเหนบรเวณใสรอบโคโลนแบคทเรยไดชดเจนกวา (Fig. 4) ซงสอดคลองกบ ธงชย (2546) ทพบปรมาณแบคทเรยมากในดนชนบน และพบราทละลายฟอสเฟตไดสงในดนระดบลกลงไป ดงนน จงคดเลอกแบคทเรยทมความสามารถในการสลายฟอสเฟต ปรมาณจลนทรยในตวอยางดนแตละแหลงพนทจานวนรา แอกตโนมยซส และแบคทเรย คอ 2.89x108 2.00 x108 และ 2.51x109 สปอรตอกรม ตามลาดบ

Fig. 3 Area of samples collected from paddy field differentiate by beneficial phosphorus levels


Table 1 Diversity of phosphate solubilizing bacteria from the rhizosphere of rice in the upper Northern of Thailand

Province Family SpeciesNan Enterobacteriaceae Enterobacter asburiae Bacillaceae Bacillus licheniformis Bacillus pumilus Burkholderiaceae Burkholderia vietnamensisChiang Mai Enterobacteriaceae Klebsiella oxytoca Pseudomonadaeae Enterobacter cloacae ss dissolvens Burkholderiaceae Enterobacter asburiae Comamodanaceae Pseudomonas fluorescens biotype G Paenibacillaceae Pseudomonas viridilivida Bacillaceae Burkholderia pyrrocinia Burkholderia kururiensis Brukholderia vietnamensis Burkholderia cepacia Ralstonia pickettii Malikia spinosa Paenibacilus glucanolyticus Bacillus licheniformis Bacillus pumilusMae Hong son Enterobacteriaceae Enterobacter cloacae ss dissolvens Burkholderiaceae Rolstonia pickettii Burkholderia cepacia Bacillaceae Bacillus subtilis ss subtilis Bacillus pumilus Moraxellaceae (Nent) Acinetobacter radioresistens Acinetobacter baumanniiChiang Rai Enterobacteriaceae Serratia marcescens ss marecescens Enterobacter asburiae Klebsiella oxytoca Enterobacter hormaechei Citrobacter freundii Serratia odorifera Bacillaceae Bacillus subtilis ss subtilis Bacillus pumilus Bacillus pseudomycoides Paenibacillaceae Paenbacillus polymyxa Paenibacillus azotofixans Flavobacteriaceae Flavobacterium tirrenicum


2.1 การคดเลอกแบคทเรยและราละลายฟอสเฟตบนอาหารแขง พบแบคทเรยทเจรญบนอาหารแขง PVK และสรางบรเวณใส (Fig. 5) ในแตละกลมตวอยางดน ดงน กลมดนจากจงหวดนาน 129 ไอโซเลท เชยงใหม 87 ไอโซเลท แมฮองสอน 81 ไอโซเลท เชยงราย 51 ไอโซเลท และพะเยา 6 ไอโซเลท กลมตวอยางดนจากทง 5 จงหวด ไดแบคทเรยทมความสามารถละลายฟอสเฟตทงหมด 354 ไอโซเลท และเมอเปรยบเทยบคา Halo : Colony ratio ของแตละไอโซเลท (Table 2) พบวา ม 22 ไอโซเลททใหคาสงสด (4-6.9) บรเวณใสทเกดขนรอบกลมเซลล แสดงใหเหนวามการละลาย Ca3(PO4)2 เกดขนบนอาหาร PVK และมการเจรญของจลนทรยอยางรวดเรว นาจลนทรยทแยกไดทงหมด (354 ไอโซเลท) ไปวเคราะหประสทธภาพการละลายฟอสเฟตในอาหารเหลว 2.2 การคดเลอกแบคทเรยและราละลายฟอสเฟตในอาหารเหลว พบวา แบคทเรยมประสทธภาพละลาย Ca3(PO4)2 ในอาหารเหลวไดสงสด 183 ppm ตาสดท 11 ppm ซงไมแตกตางกบการไมใสจลนทรย สามารถคดเลอก

แบคทเรยละลายฟอสเฟตตงแต 100 ppm ขนไป ไดจานวน 25 ไอโซเลท (Fig. 6) โดยม 9 ไอโซเลททมประสทธภาพละลายฟอสเฟตไดสง 160-183 ppm ซงเปนตวอยางดนบรเวณรากขาวจากจงหวดแมฮองสอน นาน และเชยงราย จานวน 1 7 และ 1 ตวอยาง ตามลาดบ (Table 3) 2.3 การทดสอบประสทธภาพการยอยละลายฟอสเฟตในดนกรด พบวา แบคทเรยมประสทธภาพละลาย

Fig. 4 Colonies of microorganism from rhizosphere of rice

Fig. 5 Clear zone of phosphate solubilizing bacteria

Table 2 Halo : colony ratio of phosphate solubilizing bacteria

Halo: Colony ratio No. of isolate 6.0 – 6.9 3 5.0 – 5.9 6 4.0 – 4.9 13 3.0 – 3.9 52 0.8 – 2.9 280 Total 354


Table 3 Number of isolates with phosphate solubilizing efficiency in PVK broth Available P No. of Province (ppm) Isolate Mae Hong Son Nan Chiang Rai Chiang Mai Phayao Phrae 10-39 59 16 22 1 19 0 1 40-69 102 25 40 1 35 1 0 70-99 69 11 34 4 19 1 0 100-129 11 3 4 0 4 0 0 130-159 5 3 0 0 2 0 0 160-183 9 1 7 1 0 0 0 Total 255 59 107 7 79 2 1

Fig. 6 Efficiency of solubilizing phosphate in PVK broth

ฟอสเฟตในดนกรดไดสงสด 344 ppm (Fig. 7) ซงเพยงพอกบความตองการของขาว (20 ppm) ในขณะทมประสทธภาพตาสดเพยง 2 ppm ไมแตกตางกบการไมใสจลนทรย และคดเลอกแบคทเรยทมประสทธภาพละลายฟอสเฟตไดสงมากกวา 50 ppm จานวน 13 ไอโซเลท ซงเปนแบคทเรยจากตวอยางดนบรเวณรากขาวจงหวดแมฮองสอน นาน และเชยงใหม จานวน 3 4 และ 6 ไอโซเลท ตามลาดบ (Table 4)3. ประสทธภาพของแบคทเรยละลายฟอสเฟตตอการเจรญเตบโตของขาว ดาเนนการในสภาพโรงเรอน ทดสอบในอาหารเหลวและดนกรด รวม 12 ไอโซเลท ใชสปอรแขวนลอยปลกจลนทรยปรมาณ 5 มลลลตร โดยใชเขมฉดยาปลอดเชอ

หลงปลกขาว 7 วน และฉดซาทก 2 สปดาห จนครบ 50 วน พบวา การใสป ยเคมตามคาวเคราะหดนรวมกบการปลกแบคทเรยละลายฟอสเฟตชวยสงเสรมใหตนขาวมความสง นาหนกตนและราก สงกวากรรมวธควบคมอยางมนยสาคญทางสถต และมแนวโนมมปรมาณฟอสฟอรสทงหมดในตนสง (Table 5)4. ประสทธภาพของแบคทเรยยอยละลายฟอสเฟตเมอนามาผลตเปนชวภณฑรปแบบเมดสาหรบหวาน ด า เ นนการในสภาพเ รอนทดลอง ทดสอบประสทธภาพของแบคทเรยละลายฟอสเฟตตอการเจรญเตบโตของขาวจานวน 5 ไอโซเลท นามาผลตเปนชวภณฑรปแบบเมดสาหรบหวาน พบวา การใชป ยเคมรวมกบการใสชวภณฑ PSB3, PSB7 และ PSB9 ทาใหนาหนกรวงของ


Fig. 7 Efficiency of solubilizing phosphate in acid soil

acid soi

l

Table 4 Number of isolates with phosphate solubilizing efficiency in acid soil Available P No. of Province (ppm) isolate Mae Hong Son Nan Chiang Rai Chiang Mai Phayao 1-20 182 45 80 8 47 2 21-30 109 26 40 5 37 1 31-40 39 6 20 0 13 0 41-50 8 1 7 0 0 0 51-60 8 1 4 0 3 0 61-70 1 0 0 0 1 0 71-80 0 0 0 0 0 0 81-90 1 1 0 0 0 0 91-100 1 1 0 0 0 0 101-250 1 0 0 0 1 0 251-350 1 0 0 0 1 0 Total 351 81 151 13 103 3


Table 5 Effect of PSB tested for growth of rice under greenhouse conditions

Treatment Root Shoot Height Avail. P Total P

(dry weight) (dry weight) (cm) (ppm) (%) (g) (g)1. Control 1.05 b 0.91 b 38.70 b 7 c 1.492. Non-fertilizer+PSB 0.96 b 0.89 b 38.75 b 6 c 1.533. Chemical fertilizer 3.78 a 4.36 a 57.77 a 14 a 1.484. Chemical fertilizer + PSB 4.04 a 4.61 a 60.98 a 12 ab 1.575. Chemical fertilizer (N,K) + rock phosphate 0.86 b 0.83 b 40.83 b 12 ab 1.486. Chemical fertilizer (N,K) + rock phosphate + PSB 0.63 b 0.61 b 35.04 b 9 bc 1.47 CV (%) 3.5 1.1 1.1 7.9 9.3Means in the same column followed by a common letter are not significantly different at 5% level by DMRTPSB = phosphate solubilizing bacteria

Table 6 Panicle dry weight of R258 in different treatments combined with PSBs under greenhouse testing

Treatment Panicle dry weight (g) PSB3 PSB4 PSB7 PSB9 PSB101. Control 1.21 c 1.30 d 0.36 cd 1.36 d 0.44 de2. Non-fertilizer+PSB 0.30 d 0.93 d 0.76 c 0.31 e 0.23 e3. Chemical fertilizer 4.57 b 6.84 a 2.83 b 5.40 b 8.98 a4. Chemical fertilizer + PSB 5.53 a 6.05 b 4.10 a 6.79 a 4.89 b5. Chemical fertilizer (N,K) + rock phosphate 1.24 c 2.30 c 0.84 c 2.52 c 1.88 c6. Chemical fertilizer (N,K) + rock phosphate + PSB 1.28 c 1.31 d 0.00 d 0.56 e 0.93 d CV (TXPSB) = 9.3%Means in the same column followed by a common letter are not significantly different at 5% level by DMRT PSB = phosphate solubilizing bacteria

ขาวพนธ R258 สงกวาการใสป ยเคมเพยงอยางเดยว (Table 6)5. การจาแนกจลสณฐานวทยาของแบคทเรยยอยละลายฟอสเฟตทมประสทธภาพ ดา เ นนการในสภาพเ รอนทดลอง ทดสอบประสทธภาพของจลนทรยจานวน 15 สายพนธ ศกษาความหลากหลายของชนดแบคทเรย ดวยเทคนค DGGE สวน rDNA ของแบคทเรยใชเทคนค PCR วเคราะหลายพมพดเอนเอ พบแบคทเรยยอยละลายฟอสเฟต 7 family ไ ดแ ก E n t e r o b a c t e r i a c e a e , B a c i l l a c e a e ,

P s e u d o m o n a d a e a e , B u r k h o l d e r i a c e a e , F lavobac te r iaceae , Moraxe l laceae , และ Staphylococcaceae (Table7)

สรปผลการทดลอง การสารวจและเกบตวอยางตนขาวและดนจากแปลงนาภาคเหนอตอนบนในระยะขาวแตกกอถงออกรวง ทระดบความสง 325-1,366 เมตรจากนาทะเลปานกลาง จานวน 245 ตวอยาง พบวา ดนมคา pH นอยกวา 6 จานวน 154 ตวอยาง และมปรมาณฟอสฟอรสตากวาความ


Table 7 Identify of phosphate solubilizing bacteria (PSB) No. Name Clost match from BLASTN Identify (%) 1 PSB1 Klebsiella variicola strain F2R9 95 2 PSB2 Bacillus subtilis 87 3 PSB3 Flavicella marina 100 4 PSB4 Staphylococcus xylosus 78 5 PSB5 Bacillus pumilus 90 6 PSB6 Bacillus megaterium 93 7 PSB7 Pseudomonas guangdongensis 100 8 PSB8 Enterobacter sp. 100 9 PSB9 Acinetobacter pittii 96 10 PSB10 Acinetobacter calcoaceticus 96 11 PSB11 Bacillus subtilis 90 12 PSB12 Bacillus australimaris 100 13 PSB13 Bacillus racemilacticus 85 14 PSB14 Burkholderia cepacia 99 15 PSB15 Bacillus cereus 95

ตองการของขาว 68 ตวอยาง ซงเนอดนสวนใหญเปนดนรวนปนทราย และพบวา แบคทเรยละลายฟอสเฟตไดดกวารา โดยจาแนกได 13 family ไดแก Bacilaceae, Microbacteriaceae, Sporolactobacillaceae, Rothia, P a e n i b a c i l l a c e a e , E n t e r o b a c t e r i a c e a e , Xanthomonadaceae, Brucellaceae , Comamonadaceae, Oxa lobac te raceae , Pseudomonadaceae , Burkholderiaceae และ Neisseriaceae การคดเลอกจลนทรยทมประสทธภาพละลาย Ca3(PO4)2 ในอาหารเหลว PVK ได 25 ไอโซเลท ทละลายฟอสเฟตไดสง 100-183 ppm และคดเลอกจลนทรยทมประสทธภาพละลาย Ca3(PO4)2 ในดนกรด (pH = 4.67) ได 13 ไอโซเลท ทละลายฟอสเฟตไดมากกวา 50 ppm โดย Bacillus australimaris ละลายฟอสเฟตไดสงสด 344 ppm การคดเลอกจลนทรยทมประสทธภาพสงนามาผลตเปนชวภณฑรปแบบเมดสาหรบหวานในสภาพเรอนทดลอง พบวา การใชป ยเคมรวมกบการใสชวภณฑจากจลนทรย Flav ice l la mar ina, Pseudomonas guangdongensis และ Acinetobacter pittii ใหนาหนกรวงของขาวพนธ R258 สงกวาการใสป ยเคมเพยงอยางเดยว

อยางไรกตาม การพฒนาเพอผลตจลนทรยเปนป ยชวภาพ ตองมการทดสอบประสทธภาพละลายฟอสเฟตในสภาพไรนา และคณสมบตอนๆ ทจาเปนตอไป

เอกสารอางองกองเทคโนโลยชวภาพทางดน. 2556. การคดเลอกจลนทรย

ละลายฟอสเฟต เพอใชประโยชนทางการเกษตร. ผลงานวจยป 2550. สบคนจาก: http://osb.ldd.go.th/web/home/ tsd_v iew_media .php?media_id=29&cat_id=3&tsdmod f i l e = t s d m o d _mediadetail&tsdmod_list=tsdmod_medialist. (29 สงหาคม 2556)

จระศกด อรณศร, ภาวนา ลกขนานนท, สภาพร ธรรมสระกล และสมปอง หมนแจง. 2548. ป ยชวภาพ และผลตภณฑป ยชวภาพ. กรมวชาการเกษตร กรงเทพฯ.

ธงชย มาลา. 2546. ป ยอนทรยและป ยชวภาพ : เทคนคการผลตและการใชประโยชน. มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

ยงยทธ โอสถสภา. 2546. ธาตอาหารพช. สานกพมพมหาวทยาลยเกษตรศาสตร, กรงเทพฯ. 424 หนา.

ศวะพงศ นฤบาล และ สมเกยรต วฒกวกรานต. 2549. รายงานความกาวหนาการเพมประสทธภาพการผลตขาว


โครงการสถานพฒนาการเกษตร ดอยอมพาย ตาม พระราชดาร อาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม. ศนยบรการวชาการดานพชและปจจยการผลตแมฮองสอน สานกวจยและพฒนาการเกษตร เขตท 1. 6 หนา.

Arvind, K., B. Poonam and R. L. Chand. 2010. Isolation and molecular characterization of phosphate solubilizing Enterobacter and Exiguobacterium

species from paddy fields of Eastern Uttar Pradesh, India. Afr. J. Microbiol. Res. 4(9): 820-829.


การจาแนกพนท การผลตขาว และความมนคงทางอาหารของกลมชาตพนธบนพนทสงของเกษตรกรในภาคเหนอตอนบน

Zonification, Rice Production and Food Security Survey of Ethnic Groups of Farmersin Upper Northern Region

สทธกานต ใจกาวล1) สปปวชญ ปญญาตย5) พชญนนท กงแฮ1) อภวฒน หาญธนพงศ2) อาทตยา ยอดใจ2) ศรลกษณ ใจบญทา3) ฐปรฏฐ สลอยอนแกว4) ธเนศ แซวหล4) นงนช ประดษฐ4) ผกากานต ทองสมบญ4) สมาล มปญญา5) ศลาวน จนทรบตร5)

Suttakarn Jaikawin1) Sippawit Punyatuy5) Pichanan Kanghae1) Apiwat Hantanapong2) Atitaya Yodjai2) Sirilak Chaiboontha3) Taparat Seeloy-ounkaew4) Thanet Chawlee4) Nongnuch Pradit4) Phakakarn Tongsomboon4)

Sumalee Meepunya5) Sirawon Chanbut5)

Abstract The rice growing area in the upper Northern region of Thailand covers 8 provinces, which is accountable for about 4 million rais with the average yield of 590 kg/rai. It is one of the major rice producing area of the country. The geography of some provinces in this region is mountainous where many hill tribe ethnics are living there. Those people grow highland rice for their living. This research activity aimed to conduct a site characterization, a survey on rice production, as well as a food security of ethnics in such highland areas of Chiang Mai, Chiang Rai, Mae Hong Son and Nan province. This socio-economic study was conducted during 2016-2017, using a descriptive statistic method. The data collection was carried out through questionnaires and interviews. The results showed that rice growing areas could be classified into 4 groups; highly suitable areas with sufficient water (28.7%), highly suitable areas with insufficient water (28.6%), moderately suitable areas with sufficient water (8.0%) and moderately suitable areas with insufficient water (34.8%). The results from a survey of 3,200 farmers showed that the majority of farmers were male (70%) with the age between 51-75 years-old and with the educational level of a primary school. About 60 percent of farmers had the experience of working on rice farm for more than 30 years. The average farm size was less than 10 rais per household. Farmers preferred to grow glutinous rice more than non-glutinous rice varieties. The popular rice varieties included San Pa Tong 1, RD6 and KDML105. Most farmers grew rice by transplanting method, manually. Major pests for growing rice consisted of blast disease and brown planthopper. Farmers harvested their products by using a combined harvester. The average yield was 550 kg/rai with the production cost of 3,000 bahts per rai. The research findings could be used for the analysis of rice production constraints and specific technologies for improving rice productivity of farmers. For the 1) ศนยวจยขาวแพร อ.เมอง จ.แพร 54000 โทรศพท 0-5464-6033-5 Phrae Rice Research Center, Mueang, Phrae 54000 Tel. 0-5464-6033-52) ศนยวจยขาวเชยงใหม อ.สนปาตอง จ.เชยงใหม 50120 โทรศพท 0-5331-1334 Chiang Mai Rice Research Center, San Pa Tong, Chiang Mai 50120 Tel. 0-5331-13343) ศนยวจยขาวเชยงราย อ.พาน จ.เชยงราย 57120 โทรศพท 0-5372-1578 Chiang Rai Rice Research Center, Phan, Chiang Rai 57120 Tel. 0-5372-15784) ศนยวจยขาวแมฮองสอน อ.ปางมะผา จ.แมฮองสอน 58150 โทรศพท 0-5361-7145 Mae Hong Son Rice Research Center, Pang Ma Pha, Mae Hong Son 58150 Tel. 0-5361-71455) ศนยวจยขาวสะเมง อ.สะเมง จ.เชยงใหม 50250 โทรศพท 0-5337-8093 Samoeng Rice Research Center, Samoeng, Chiang Mai 50250 Tel. 0-5337-8093


study of families’ food security, the survey was conducted in 151 villages. It was found that 83% of the households had sufficient amount of paddy and only 17% had insufficient amount of paddy for family consumption. Those that had insufficient paddy was due to several reasons, such as, drought problem, severe pest infestations, low yield, not feasible to grow rice, did not have enough land, and legal issues to grow rice in the forest. Supports that farmers expected from the public sectors included; technology transfer for pest management, soil nutrient management and improvement of infra-structure, especially the irrigation system for growing rice.Keywords: area-approach research, rice production, food security, ethnics, highland rice, upper Northern

region

บทคดยอ ภาคเหนอตอนบนมพนทปลกขาวครอบคลม 8 จงหวด ประมาณ 4 ลานไร ผลผลตเฉลย 590 กโลกรมตอไร นบเปนแหลงผลตขาวสาคญของประเทศ ภมประเทศบางจงหวดเปนเทอกเขา มกลมชาตพนธตางๆ อาศยอย และมการปลกขาวบนพนทสงเพอการยงชพ จงไดวจยโดยมวตถประสงคเพอจาแนกกลมพนทและสารวจการผลตขาวของเกษตรกร ในภาคเหนอตอนบน และศกษาความมนคงของอาหารของกลมชาตพนธบนพนทสง จงหวดเชยงใหม เชยงราย แมฮองสอน และนาน ดาเนนการในชวงป พ.ศ. 2559-2560 เปนการศกษาทางสงคมศาสตร โดยวจยเชงพนท ใชสถตพรรณนา (descriptive statistic) เกบขอมลโดยใชแบบสอบถามและการสมภาษณ ผลการวจยสามารถจดกลมพนทปลกขาวได 4 กลม คอ พนทมความเหมาะสมสง-นาด (รอยละ 28.7) พนทมความเหมาะสมสง-นาไมด (รอยละ 28.6) พนทมความเหมาะสมปานกลาง-นาด (รอยละ 8.0) และพนทมความเหมาะสมปานกลาง-นาไมด (รอยละ 34.8) การสารวจเกษตรกรกลมตวอยาง 3,200 ราย พบวา เกษตรกรสวนใหญเปนเพศชาย (รอยละ 70) อายอยระหวาง 51-75 ป มการศกษาระดบประถมศกษา ประมาณรอยละ 60 มประสบการณการทานามากกวา 30 ป พนทถอครองนอยกวา 10 ไรตอราย ปลกขาวเหนยวมากกวาขาวเจา พนธขาวทนยมปลก คอ สนปาตอง 1 กข6 และขาวดอกมะล 105 สวนใหญปลกขาวโดยวธปกดาใชแรงงานคน ปญหาศตรขาวสาคญ คอ โรคไหม และเพลยกระโดดสนาตาล การเกบเกยวสวนใหญใชรถเกยวนวดขาว ไดผลผลตโดยเฉลยมากกวา 550 กโลกรมตอไร ตนทนการผลตมากกวา 3,000 บาทตอไร ผลการวจยเปนฐานขอมลเพอนาไปวเคราะหขอจากดการผลตขาว และเทคนควธการเฉพาะ เพอพฒนาการเพมประสทธภาพการผลตขาวของเกษตรกรตอไป ดานความมนคงทางอาหาร (ขาว) ในครวเรอน เกบขอมล 151 หมบาน พบวา เพยงพอตอการบรโภค เฉลยรอยละ 83 และไมเพยงพอ เฉลยรอยละ 17 เนองจากสภาวะแหงแลง ผลผลตตา ไมคมทน ไมมพนทปลกขาวไร และเปนการผดกฎหมายปาไม รวมทงปญหาโรคและแมลงศตรขาวระบาดมาก โดยเกษตรกรตองการความชวยเหลอสนบสนนจากภาครฐดานองคความรเรองโรคและแมลงศตรขาว การปรบปรงบารงดน และสนบสนนดานแหลงนาในการปลกขาวคาสาคญ: การวจยเชงพนท การผลตขาว ความมนคงทางอาหาร กลมชาตพนธ ขาวบนทสง ภาคเหนอตอนบน

คานา ในภาคเหนอตอนบนครอบคลมพนท 8 จงหวด ไดแก เชยงใหม ลาพน แมฮองสอน เชยงราย พะเยา ลาปาง แพร และนาน มพนทประมาณรอยละ 26 ของพนทปลกขาวทงหมดในภาคเหนอ แบงเปนขาวนาป 3,411,643 ไร และขาวนาปรง 543,964 ไร ผลผลตขาวเปลอกเฉลย 548 และ 633 กโลกรมตอไร ตามลาดบ (สานกงานเศรษฐกจ

การเกษตร, 2559) จากนโยบายการจดเขตเหมาะสมในการปลกพชเศรษฐกจของรฐ กรมพฒนาทดนไดจาแนกพนทความเหมาะสมการปลกขาวโดยใชความเหมาะสมทางกายภาพทประกอบดวย คณภาพดน สมบตดน และระดบความตองการปจจยตอการเจรญเตบโตของพช (กระทรวงเกษตรและสหกรณ, 2556) และกรมการขาว (2556) ไดดาเนนโครงการวจยการจดเขตศกยภาพการ


ทงการใชสารเคมทไมถกตอง กอใหเกดผลกระทบตอเกษตรกรและสงแวดลอม จงควรศกษาวเคราะหปญหาและสถานการณความมนคงดานอาหาร เชอมโยงกบการปลกขาวไรและขาวนาทสง เพอเปนแนวทางการจดการความมนคงดานอาหารของกลมชาตพนธบนพนทสงภาคเหนอตอนบนดงกลาว วตถประสงคของการวจยน คอ 1. เพอจาแนกพนทและสารวจการผลตขาวของเกษตรกรในภาคเหนอตอนบน 2. เพอสารวจความมนคงทางอาหารในครวเรอนของกลมชาตพนธบนพนทสง จงหวดเชยงใหม เชยงราย แมฮองสอน และนาน

วธดาเนนการ การวจยแบงเปน 2 การทดลอง คอ1. การจาแนกพนทและสารวจการผลตขาวของเกษตรกรในภาคเหนอตอนบน การดาเนนการแบงเปน 2 กจกรรม คอ 1.1 การจดกลมพนทการผลตขาว ดาเนนการดงน (1) รวบรวมฐานขอมลพนทปลกขาวในภาคเหนอตอนบน จาแนกพนทตามระดบความเหมาะสมของดนและพนทความเหมาะสมของนาตอการปลกขาว (2) นาขอมลทไดมาวเคราะหและจาแนกสภาพพนทนาดวยโปรแกรม QGIS จาแนกพนทการปลกขาวตามความเหมาะสมของดนและนาตอการปลกขาว (3) หาสดสวนพนทของแตละชนหรอกลมพนททานา แลวกาหนดจานวนตวอยางหรอตวแทนกลมพนทกลม ขนอยกบสดสวนของพนทและประชากร โดยสมมตคาสดสวนเทากบ 0.5 และทระดบความเชอมน 95% (Yamane, 1967) n = N/(1 + Ne2) เมอ n = จานวนตวอยางทจะตองทาการสม N = จานวนประชากรทงหมด e = คาความคลาดเคลอนของการสมตวอยาง 1.2 การสารวจเทคโนโลยการผลตขาวในภาคเหนอตอนบน ดาเนนการดงน (1) จดทาแบบสารวจ/สมภาษณตวแทนในกลมพนททไดจดชนพนทปลกขาวและกลมพนธขาวในขอ 1.1

ผลตขาวของประเทศไทย โดยรวบรวมฐานขอมลการศกษารายจงหวด ประกอบดวยขอมลพนทการปลกขาว พนธขาว ขอมลดน การผลตขาวของเกษตรกร คาแนะนาการผลตขาวดวยเทคโนโลยทเหมาะสม รวมทงแผนทแสดงศกยภาพการผลตขาวทเหมาะสม เพอใชเปนแนวทางใหกบเกษตรกรใชพนททมอยไดอยางเหมาะสม อยางไรกตาม การกาหนดเขตเกษตรเศรษฐกจขาวตามระดบความเหมาะสมทดนเพยงอยางเดยว อาจยงไมครอบคลมสภาพแวดลอมของพนทปลกขาวทมผลตอการใหผลผลตของขาว เนองจากความหลากหลายของสภาพพนท ซงตองการการจดการ หรอคาแนะนาการจดการผลตขาวทแตกตางกน โดยคาแนะนาเทคโนโลยทใชปจจบนไมสามารถชเฉพาะถงขอจากดการใหผลผลต วธแกไข หรอเทคนควธการจดการผลตขาวเฉพาะทจะทาใหสามารถเพมผลผลตและรกษาเสถยรภาพของผลผลตขาวไวได จาเปนตองวจยพฒนาตอยอดโครงการวจยการจดเขตศกยภาพการผลตขาว เพอปรบปรงขอมลใหทนกบสถานการณปจจบน อนง ในภาคเหนอตอนบน มสภาพพนทสงและมประชาชนอาศยอย ประกอบดวยกลมชาตพนธตางๆ กระจดกระจายอยตามหมบาน โดยเฉพาะจงหวดเชยงใหม มชาวเขามากทสด 222,291 คน เชยงราย 130,054 คน (สถาบนวจยและพฒนาพนทสง(องคการมหาชน), 2561) ซงชาวเขาเหลานนจะปลกขาวไร ในอดตเปนการทาไรเลอนลอย ตอมามการปรบเปลยนใชพนทปลกขาวไรในไรหมนเวยน และปจจบนพนทปลกขาวไดเปลยนรปแบบไป เนองจากปจจยจากดตางๆ อนนต และคณะ (2547) พบวา ระบบไรหมนเวยนในหมบานของจงหวดเชยงใหม เ ชยงราย ลาปาง และแมฮองสอน มการปรบตวเปลยนแปลงอยางตอเนอง ภายใตเศรษฐกจนอกชมชน และนโยบายของรฐ ปจจบน พบวา การปลอยใหพนทฟนตวโดยธรรมชาตมระยะเวลาสนลง มการใชพนทซาทเดม (ไรถาวร) หรอนาขนบนได ซงตองอาศยปจจยการผลต ไดแก ป ยเคม และสารเคมกาจดศตรพชเพมขน (ถาวร, 2547) ซงสภาพทสงเปนแหลงตนนาลาธาร การใชสารเคมยอมมผลกระทบตอระบบนเวศในพนทและชมชนดานลาง ดงนน การปลกขาวบนพนทสงดงกลาว นอกจากเกษตรกรกลมชาตพนธตองใชตนทนการผลตเพมขน อก


Fig. 1

Villa

ges o

f ethn

ic grou

ps th

at pla

nting h

ighlan

d rice

in Ch

iang M

ai, Ch

iang R

ai, M

ae Ho

ng So

n and

Nan p

rovinc

es


ในเขตเหมาะสมสาหรบการปลกขาว 8 จงหวดภาคเหนอตอนบน (S1 และ S2) ตวแทนกลมพนท กลมละ 400 ตวอยาง เพอทราบถงวธจดการเพาะปลก ขอจากดการผลตขาว แนวทางการแกไขของเกษตรกร และผลผลตขาวทไดในปจจบน (2) สารวจ/สมภาษณเกษตรกรตวแทนกลมทกาหนดไว 3-4 ครง กอนฤดปลก ระหวางฤดปลก และหลงการเกบเกยว วดพกดแปลงนาดวยเครองจบพกด GPS เกบขอมลครบตามทกาหนดไว (3) รวบรวมผลการสารวจ จดหมวดหมขอมล และวเคราะหขอมลจากแบบสอบถามดวยสถตเชงพรรณนา โดยใชคาความถ และคารอยละ 2. การสารวจความมนคงทางอาหารในครวเรอนของกลมชาตพนธบนพนทสง จงหวดเชยงใหม เชยงราย แมฮองสอน และนาน ดาเนนการระหวางเดอน สงหาคม 2559-พฤศจกายน 2560 โดยเกบรวบรวมขอมลกลมชาตพนธซงเปนกลมตวอยาง จานวน 151 หมบาน คานวณขนาดตวอยางโดยใชสตรการประมาณคาสดสวนของประชากรทมขนาดเลกเปนกลมเกษตรกรและชาวบานทมความสมครใจพรอมทงยนยอมในการตอบแบบสมภาษณ โดยการสนทนากลมยอย การสงเกตการณอยางมสวนรวม รวมถงการสงเกตการณอยางไมมสวนรวม ในจงหวดเชยงใหม 61 หมบาน เชยงราย แมฮองสอน และนาน จงหวดละ 30 หมบาน รวมทงสน 151 หมบาน (Fig. 1) 2.1 วธการสมตวอยาง เนองจากกลมชาตพนธในหมบานของพนทศกษามอาชพและวถชวตทคลายคลงกน จงเลอกใชวธการสมตวอยางแบบงาย (simple random sampling) ดวยการใหผ ใหญบานหรอผ นาชมชนนดประชม กรณหมบานทมหลายกลมชาตพนธใหตวแทนทกกลมชาตพนธเขารวมการอภปรายและสมภาษณ 2.2 เครองมอทใชเกบขอมล เปนแบบสมภาษณ ความมนคงทางอาหารของกลมชาตพนธ ในจงหวดเชยงใหม เชยงราย แมฮองสอน และนาน โดยแบงออกเปน 2 สวนดงน สวนท 1 ขอมลทวไปของกลมตวอยางเกยวกบการปลกขาวไรและขาวนาทสง จานวน 11 ขอ เปนแบบสมภาษณแบบเลอกตอบ (check list) ลกษณะปลายเปด

ประกอบดวยขอมลประชากรตามกลมชาตพนธ พนท ผลผลตของขาวไรและขาวนาทสง รวมทงลกษณะโดยทวไปของการปลกขาวไรและขาวนาบนพนทสง สวนท 2 ความมนคงทางอาหาร (ขาว) ของชมชน จานวน 8 ขอ แบบสมภาษณเปนแบบปลายเปดและปด ประกอบดวย (1) ความเพยงพอในการบรโภคขาวของชมชน (2) ปญหาหลกสาคญของการปลกขาวไร (3) ปญหาหลกสาคญของการปลกขาวนาทสง (4) ภยธรรมชาตทสาคญซงมผลตอการปลกขาวในหมบาน (5) เงอนไขสาคญและจาเปนทคดวาสามารถเพมผลผลตตอพนทได (6) สงทตองการความชวยเหลอสนบสนนจากภาครฐ (7) สาเหตทเลกใชพนธขาวพนเมอง และ (8) แนวทางจดการทเหนวาจะสามารถอนรกษมรดกพนธขาวไดอยางยงยน 2.3 เครองมอทใชในการศกษา สรางแบบสมภาษณแลวนาเสนอตอผ เชยวชาญ 3 ทานเพอพจารณา เพอตรวจสอบความเทยงตรงเชงเนอหาของแบบสมภาษณ แลวนาไปทดลองใชกบกลมชาตพนธในจงหวดเชยงใหม ทมลกษณะใกลเคยงกบกลมตวอยาง จานวน 30 ชด แลวนามาวเคราะหคาความเทยง (reliability) ของแบบสมภาษณ โ ดย ใ ช ส ต ร สมป ร ะส ท ธ แ อลฟาขอ งค รอนบาช (Cronbach’s Alpha coefficient) ไดคาความเชอมนของแบบสมภาษณทง 2 สวน เทากบ 0.80 2.4 การเกบรวบรวมขอมล มขนตอนดงน (1) สรางแบบสมภาษณ โดยพฒนาแบบสมภาษณจากเกณฑชวดสถานการณความมนคงทางอาหาร แลวตรวจสอบความเรยบรอยและความครบถวนของแบบสมภาษณ เพอนาไปใชเกบขอมลตอไป (2) ประสานงานกบผ นาหมบานชแจงวตถประสงคการเกบรวบรวมขอมลและขนตอนในการตอบแบบสมภาษณใหแกกลมตวอยางทราบ (3) เกบขอมล ดวยการสมภาษณ โดยผ วจยจะเปนผ ชแจงรายละเอยดของแบบสมภาษณ และดาเนนการเกบขอมลจากกลมตวอยางตามทไดกาหนดไว (4) นาแบบสมภาษณทไดมาตรวจสอบความสมบรณและความถกตอง เพอการวเคราะหขอมลตอไป 2.5 การวเคราะหขอมล สถตทใช คอ สถตเชงพรรณนา สวนท 1 ลกษณะทวไปของกลมตวอยางในการปลก


ขาวไรและขาวนาทสง ตวแปรทมระดบการวดเชงคณภาพ ไดแก จานวนครวเรอน กลมชาตพนธ จานวนสมาชกในครวเรอน พนทปลกขาวไรและขาวนาทสง รวมถงผลผลต วเคราะหขอมลโดยการแจกแจงความถ รอยละ คาเฉลย คามธยฐาน สวนเบยงเบนมาตรฐาน คาตาสดสงสด และเปอรเซนตไทล สวนท 2 ความมนคงทางอาหาร (ขาว) ของชมชน ตวแปรทมระดบการวดเชงคณภาพ วเคราะหขอมลโดยการแจกแจงความถ รอยละ คาเฉลย และสวนเบยงเบนมาตรฐาน โดยดดแปลงพจารณาตามเกณฑของเบสท (Best, 1977 อางถงใน มนตรา และเสาวลกษณ, 2557) แปลผลตามปจจยทกาหนดในแบบสมภาษณ

ผลการทดลองและวจารณ1. การจาแนกพนทและสารวจการผลตขาวของเกษตรกรในภาคเหนอตอนบน 1.1 การจดกลมพนทการผลตขาว จากการจาแนกพนทตามระดบความเหมาะสมของดน ไดแก พนทความเหมาะสมสง (S1) และพนทเหมาะสมปานกลาง (S2) รวมกบจาแนกพนทตามระดบความเหมาะสมของนา ไดแก ปรมาณนาฝนเฉลยมากกวา 1,400 มลลเมตร (นาด : W1) และปรมาณนาฝนเฉลยนอยกวา 1,400 มลลเมตร (นาไมด : W2) สามารถจาแนกกลมพนทปลกขาวได 4 กลม คอ พนทมความเหมาะสมสง-นาด (S1-W1) จานวน 799,594 ไร

(รอยละ 28.7) พนทมความเหมาะสมสง-นาไมด (S1-W2) จานวน 797,202 ไร (รอยละ 28.6) พนทมความเหมาะสมปานกลาง-นาด (S2-W1) จานวน 222,354 ไร (รอยละ 8.0) และพนทมความเหมาะสมปานกลาง-นาไมด (S2-W2) จานวน 970,906 ไร (รอยละ 34.8) มพนทรวมทงสน 2,790,056 ไร ซงแสดงวาพนท S1–W2 และ S2–W2 ของภาคเหนอตอนบนมจานวนมาก จงหวดเชยงใหม ลาพน ลาปาง แมฮองสอน แพร และนาน เปนพนททมขอจากดของผลผลต ซงสามารถเพมประสทธภาพการผลตขาวโดยการเพมผลผลตและลดตนทนได สาหรบพนท S1–W1 และ S2–W1 มความเหมาะสมสงหากสามารถลดตนทนการผลตลงได จะทาใหการผลตขาวมประสทธภาพเพมขนได (Table 1) ผลการจดกลมพนทนามาคานวณหาสดสวนพนทและประชากรในแตละจงหวด กาหนดเกษตรกรทจะสารวจขอมลการผลตขาวใหเปนไปตามสดสวน จงหวดละ 400 ราย (Fig. 2) 1.2 การสารวจเทคโนโลยการผลตขาว จากการสารวจ เกษตรกรกลมตวอยางจานวน 3,200 ราย ในพนทการผลตขาวภาคเหนอตอนบน สมภาษณการใชเทคโนโลยการปลกขาว เพอประเมนประสทธภาพการผลตขาวของเกษตรกร สามารถสรปไดดงน (1) ขอมลทวไป เกษตรกรกลมตวอยางสวนใหญ รอยละ 69.7 เปนเพศชาย รอยละ 74.2 มอายอยในชวง 51-75 ป สวนใหญเปนคนสงอาย ซงสถานภาพอายทเพม

Table 1 Classification of rice (rai) production area in upper Northern region Province S1–W1 S1–W2 S2–W1 S2–W2 Total1. Chiang Mai 25,120 (8.5) 198,517 (67.1) --------- 72,107 (24.4) 295,744 (100.0)2. Chiang Rai 704,898 (62.6) 170,367 (15.1) 138,011(12.3) 113,340 (10.1) 1,126,616 (100.0)3. Phayao 34,066 (5.7) 68,495 (11.5) 78,970 (13.3) 412,272 (69.4) 593,803 (100.0)4. Lamphun --------- 57,449 (60.5) --------- 37,434 (39.5) 94,883 (100.0)5. Lampang--------- -------- 88,551 (29.9) --------- 207,139 (70.1) 295,690 (100.0)6. Mae Hong Son --------- 8,655 (48.8) --------- 9,071 (51.2) 17,726 (100.0)7. Phrae --------- 186,407 (70.9) ----------------- 76,594 (29.1) 263,001 (100.0)8. Nan 35,510 (34.6) 18,761 (18.3) 5,373 (5.2) 42,949 (41.9) 102,593 (100.0)Total 799,594 (28.7) 797,202 (28.6) 222,354 (8.0) 970,906 (34.8) 2,790,056 (100.0)S1 = high suitable area, S2 = medium suitable areaW1 = average rainfall > 1,400 mm, W2 = average rainfall < 1,400 mmin bracket ( ) = %


Fig. 2 Classification of rice production area in upper Northern region

Table 2 Top 3 of rice varieties used in 8 provinces of upper Northern region, surveying in 2017

Province No. 1 No. 2 No. 31. Chiang Mai SPT1 RD6 KDML1052. Chiang Rai RD6 RD15 KDML1053. Phayao KDML105 RD6 RD154. Lamphun SPT1 RD6 RD145. Lampang RD6 SPT1 KDML1056. Mae Hong Son KDML105 SPT1 RD217. Phrae SPT1 RD10 RD68. Nan RD6 SPT1 RD10

ขน มผลตอการใชแรงงานในการผลตขาวทเพมมากขนดวย สอดคลองกบสมพร (2552) ทพบวาอายเฉลยของหวหนาครวเรอนมแนวโนมทเพมขน สวนใหญมระดบการศกษาชนประถมศกษา รอยละ 76.4 และรอยละ 59.7 มประสบการณทานามากกวา 30 ป พนทนาถอครองตอรายนอยกวา 10 ไร มสงถงรอยละ 71.8 ซงแตกตางจาก

เกษตรกรในภาคกลางทถอครองทดนมากกวา 20 ไร (สมพร, 2552) (2) การผลตขาว พนธขาวทนยมปลกสงสด 3 พนธ คอ สนปาตอง 1 (SPT1) กข6 (RD6) และขาวดอกมะล 105 (KDML105) มรอยละ 32.6 27.6 และ 18.1 ตามลาดบ โดยพนธขาวสนปาตอง 1 ปลกมากในจงหวด


Fig. 3 Top 10 varieties grown in the upper Northern region, surveying in 2017

No. o

f farm

er

เชยงใหม ลาพน และแพร พนธ ขาว กข6 ปลกมากในจงหวดเชยงราย ลาปาง และนาน และพนธขาวขาวดอกมะล 105 ปลกมากในจงหวดพะเยาและแมฮองสอน (Table 2) สวนพนธขาวทนยมปลกรองลงมา ไดแก กข10 กข14 กข-แมโจ 2 ธญสรน กข15 กข21 และพนธพนเมอง (Fig. 3) ลกษณะพนธขาวดทตองการ คอ ตนแขงและผลผลตสง รอยละ 51.3 รองลงมา คอ คณภาพด ตานทานโรค และตานทานแมลง รอยละ 17.4 15.5 และ 14.2 ตามลาดบ วธการปลกขาวทเกษตรกรนยม คอ การปกดาดวยแรงงานคน รอยละ 48.8 รองลงมา คอ การหวานนาตมและใชเครองปกดา รอยละ 32.4 และ 9.2 ตามลาดบ ชวงเวลาการปลกขาวเรมตงแตตนมถนายนถงกลางตลาคม และการเกบเกยวเรมตงแตกลางกนยายนถงปลายธนวาคม เกษตรกรใชเมลดพนธในการปลกขาว 6-30 กโลกรมตอไร โดยวธปกดาใชอตราเมลดพนธเฉลย 6-10 กโลกรมตอไร และวธนาหวานนาตมใชอตราเมลดพนธเฉลย 15-30 กโลกรมตอไร มบางรายใชอตราเมลดพนธสงกวาทกรมการขาวแนะนา ทาใหมความตองการเมลดพนธเพมขนในทกพนท แหลงทมาของเมลดพนธ คอ รานคาปลก กรมการขาว (ศนยวจยขาวและศนยเมลดพนธขาว) รอยละ 22.3 และ 21.7 ตามลาดบ ราคาเมลดพนธ 6-50

บาทตอกโลกรม อยางไรกตาม เกษตรกรนยมเกบเมลดพนธไวใชเองมสงถงรอยละ 45.2 ชใหเหนวามการลดตนทนของเมลดพนธไดในบางสวน โดยเกบเมลดพนธไวใชเอง 1-3 ป แตเกษตรกรยงมความตองการเมลดพนธดจากแหลงเมลดพนธทเชอถอไดเพอใชปลกในฤดตอไป สวนการปลกพชรวมระบบกอนและหลงการปลกขาว มเพยงรอยละ 23.6 พชทปลกสวนใหญเปนพชใชนานอย ไดแก ขาวโพด ถวเหลอง ถวลสง ปอเทอง ยาสบ พรก กระเทยม และพชผกอนๆ เกษตรกรสวนใหญปลกขาวเพยงอยางเดยวรอยละ 76.4 เนองจากปญหาการขาดแคลนนาในฤดแลง และนยมใชวธการไถกลบตอซงเพอการปรบปรงดนสงถงรอยละ 77.6 สวนนอยทปลกพชบารงดน (พชป ยสด) มเพยงรอยละ 10.4 (3) การใสป ยและการดแลรกษา เกษตรกรสวนใหญใชป ยเคมเพอเพมผลผลตขาวรอยละ 85.3 มเพยงบางสวนทใชป ยอนทรยและป ยชวภาพ รอยละ 9.1 และ 5.5 ตามลาดบ ใสป ยเฉลย 2 ครงใน 1 ฤด ครงแรกหวานหรอปกดา แลวประมาณ 10-30 วน ครงทสองใสในชวงทขาวกาลงตงทองหรอหลงปลก 51-60 วน นยมใชป ยเคมสตร 16-20-0 46-0-0 15-15-15 เพยงสตรเดยว แตบางรายนยมใชการผสมป ย 2 และ 3 สตร คอ 16-20-0+46-0-0 และ 46-0-0+18-46-0+0-0-60 ดานการเกบตวอยางดนเพอตรวจ


Table 3 Fertilization of rice production in 8 provinces of upper Northern region, surveying in 2017

Fertilization No. of farmer PercentageKind of fertilizer used Chemical fertilizer 3,064 85.3 Organic fertilizer 327 9.1 Bio-fertilizer 198 5.5No. of application 1 time 579 18.1 2 times 1,779 57.2 3 times 790 24.7Formula of fertilizer 16-20-0, 46-0-0, 15-15-15 2,306 70.8 16-20-0+46-0-0 495 15.2 46-0-0+18-46-0+0-0-60 28 0.9Soil sampling Never 2,669 83.4 Ever 531 16.6

Table 4 Pests of rice production in 8 provinces of upper Northern region, surveying in 2017

Pest No. of farmer PercentageRice disease rice blast 1,088 52.5 neck blast 325 15.7 brown spot 154 7.4Insect pest brown planthopper 1,171 37.9 whitebacked planthopper 744 24.1 rice gall midge 279 9.0Weed barnyard grass 898 25.9 goose weed 384 11.1 tail fringe rush 321 9.3


วเคราะห สวนใหญไมเคยเกบตวอยางดนสงวเคราะห รอยละ 83.4 มเพยงรอยละ 16.6 ทเคยเกบตวอยางดนสงวเคราะห (Table 3) และพบวาเกษตรกรยงขาดความรเรองการใชป ยอยางถกตองตามหลกวชาการและตองการเกบตวอยางดนสงวเคราะห เพอจะไดทราบวาดนนาของตนเองมลกษณะอยางไรและควรใสป ยอยางไร ดงนน หากมคาแนะนาการใชป ยทถกตองตามหลกวชาการ และเหมาะสมสาหรบเกษตรกรในแตละพนท กสามารถชวยเพมผลผลตและลดตนทนใหแกเกษตรกรได ปญหาดานโรค แมลงศตรขาว และวชพช พบวา โรคททาความเสยหายแกขาวของเกษตรกรมากทสด คอ โรคไหม รอยละ 52.5 รองลงมา คอ โรคไหมคอรวง และโรคใบจดสนาตาล รอยละ 15.7 และ 7.4 ตามลาดบ สวนแมลงศตรขาวทพบมากทสด ไดแก เพลยกระโดดสนาตาล เพลย

กระโดดหลงขาว และแมลงบว รอยละ 37.9 24.1 และ 9.0 ตามลาดบ สอดคลองกบรายงานสถานการณการระบาดของแมลงศตรขาวภาคเหนอตอนบนของปรดา (2546) ทวา แมลงศตรขาวททาความเสยหายแกขาว ไดแก แมลงบว เพลยกระโดดสนาตาล และเพลยกระโดดหลงขาว ดานวชพชทพบมากในนาขาว ไดแก หญาขาวนก ผกปอดนา และหนวดปลาดก รอยละ 25.9 11.1 และ 9.3 ตามลาดบ (Table 4) (4) การเกบเกยวและผลผลต สวนใหญเกษตรกรเกบเกยวขาวโดยใชรถเกยวนวดขาวรอยละ 53.5 รองลงมา คอ ใชแรงงานคน และใชเครองเกยว รอยละ 41.0 และ 5.5 ตามลาดบ แสดงวามการใชเครองจกรกลมากกวาการใชแรงงานคน เนองจากทาไดเรวและถกกวาการจางแรงงาน และแรงงานจางหายากในพนท ผลผลตทเกบเกยวขายเปน

Table 5 Harvesting and yield of rice production in 8 provinces of upper Northern region, surveying in 2017

Harvesting and yield No. of farmer PercentageHarvest method - Labors 1,379 41.0 - Small combine harvester 185 5.5 - Big combine harvester 1,797 53.5Yield (kg/rai) - < 350 69 2.1 - 350-450 215 6.6 - 451-550 538 16.5 - > 550 2,435 74.8Rice products selling - Wet paddy 1,585 55.1 - Dry paddy 762 26.5 - Milled rice 23 0.8 - Paid for field rent 421 14.6 - etc. 85 3.0Expenses (baht/rai) - 1-1,000 62 1.9 - 1,001-2,000 400 12.3 - 2,001-3,000 1,062 32.6 - > 3,000 1,733 53.2


ขาวเปลอกสด รอยละ 55.1 อยางไรกตาม ราคาของขาวเปลอกสดจะตากวาขาวเปลอกแหง ทาใหไดกาไรลดลง ผลผลตขาวเฉลยมากกวา 550 กโลกรมตอไร รอยละ 74.8 สอดคลองกบผลผลตในเขตศกยภาพการผลตขาวของภาคเหนอตอนบน (รอยละ 74.5) (กรมการขาว, 2556) อยางไรกตาม พนททใหผลผลตนอยกวา 550 กโลกรมตอไร ม รอยละ 25.2 ซงสามารถเพมประสทธภาพการผลตใหไดผลผลตตามศกยภาพของพนทได ดานคาใชจายในการผลตขาว เกษตรกรมคาใชจายมากกวา 3,000 บาทตอไร รอยละ 53.2 (Table 5) แสดงวามตนทนการผลตเพมขน เชน คาแรงงาน คาเครองจกรกลการเกษตร คาป ยเคม คาเชานา เปนตน 2. การสารวจความมนคงทางอาหารในครวเรอนของกลมชาตพนธบนพนทสง จงหวดเชยงใหม เชยงราย แมฮองสอน และนาน 2.1 ลกษณะทวไปของกลมตวอยางในการปลกขาวไรและขาวนาทสง กลมตวอยาง 151 หมบาน บนพนทสงในจงหวดเชยงใหม เชยงราย แมฮองสอน และนาน มจานวนครวเรอนทงหมด 20,299 ครวเรอน (10,927 2,921 3,535 และ 2,916 ครวเรอน ตามลาดบ) และมกลมชาตพนธ อาศยอยหลายกลมในพน ทแตละจงหวด (Table 6) โดยจานวนสมาชกในครอบครวทอาศยอยรวม

กนเฉลย 5 คน (คาเบยงเบนมาตรฐาน (SD) =1.34) ประกอบอาชพเกษตรกรรมเปนอาชพหลก ระดบความสงของพนทปลกขาวไร (คามธยฐาน) 929 เมตรจากระดบนาทะเลปานกลาง (P25= 700.00, P75=1,100.00) และขาวนาทสง (คามธยฐาน) 911 เมตรจากระดบนาทะเลปานกลาง (P25= 660.00, P75= 1,081.00) การวเคราะหความอดมสมบรณของดนเบองตน พบวา ดนเปนกรดจด อนทรยวตถสง ฟอสฟอรสทเปนประโยชนในดนสง และเนอดน สวนใหญเปนดนรวนปนทราย (รอยละ 81.74) การปลกขาวไร สวนใหญรอยละ 56.00 เปนแบบไรหมนเวยน และไมมพชรวม พนธขาวทนยมปลกมากทสด คอ ขาวแดง บอสข และบอชอม (รอยละ 12.00 5.60 และ 3.20 ตามลาดบ) พนทปลกขาวไรในหมบาน (คามธยฐาน) 316 ไร (P25 = 80.00, P75 = 686.00) และผลผลตขาวไร (คามธยฐาน) 300 กโลกรมตอไร (P25 = 240.00, P75 = 450.00) ซงถอวาผลผลตตา จากรายงานของ พชย และคณะ (2558) พบวา พนธขาวไรสวนใหญมศกยภาพในการใหผลผลตอยในชวง 352-408 กโลกรมตอไร สาหรบการปลกขาวสวนใหญเปนนาในหบเขา (รอยละ 62.39) และนาขนบนไดตามไหลเขา (รอยละ 37.61) พนธขาวทนยมปลกมากทสด คอ บอโปะโละ กข23 กข6 และบอตะค (รอยละ 17.43 6.42 4.59 และ 4.59 ตาม

Ethnic group Province Chiang Mai Chiang Rai Mae Hong Son Nan Mien - 10.00 - - Thai 4.92 - 13.33 6.67 Karen 65.57 10.00 23.33 - Palang 3.28 - - - Hmong 1.64 30.00 - 3.33 Lua - - - 73.33 Lahu 3.28 23.33 40.00 - Lisu 1.64 - 6.67 - Akha 4.92 16.67 - - Others 14.75 10.00 16.67 16.67 - = no data

Table 6 Percentage of ethnic groups in Chiang Mai, Chiang Rai, Mae Hong Son and Nan provinces


ลาดบ) พนทปลกขาวนาในหมบาน (คามธยฐาน) 205 ไร (P25= 54.75, P75=600.00) ผลผลตขาวนา (คามธยฐาน) 480 กโลกรมตอไร (P25=366.00, P75=600.00) ซงสอดคลองกบ ศวพงษ (2554) และนงนช และคณะ (2560) ทรายงานวา พนธขาวนาทสงในพนทโครงการขยายผลโครงการหลวง จงหวดแมฮองสอน และขาวนาทสงสายพนธดสาหรบกลมชาตพนธบนพนทสงใหผลผลตอยในชวง 287-680 กโลกรมตอไร 2.2 ความมนคงทางอาหาร (ขาว) ของชมชน ชาวบานบนพนทสงสวนใหญบรโภคขาวเจามากกวาขาวเหนยว (รอยละ 77.48 และ 22.52 ตามลาดบ) โดยบรโภคขาวเจาเฉลย 122 กโลกรมตอคนตอป (SD = 9.25) และขาวเหนยวเฉลย 112 กโลกรมตอคนตอป (SD = 8.75) สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย (ทดอารไอ) (2561) รายงานวา ปจจบนคนไทยบรโภคขาวเฉลย 100-104 กโลกรมตอคนตอป การบรโภคจงสงกวาคาเฉลยประมาณรอยละ 12 นอกจากน พบวา การบรโภคขาวของกลมชาตพนธบนทสงดงกลาว ผลผลตขาวภายในครวเรอนมเพยงพอตอการบรโภค รอยละ 82.78 และไมเพยงพอรอยละ 17.22 ดงน จงหวดเชยงใหม ผลผลตขาวภายในครวเรอน เพยงพอและสามารถเกบไวบรโภคในปถดไป รอยละ 55.74 เพยงพอสาหรบการบรโภคตลอดทงป รอยละ 18.03 ทไมเพยงพอตอการบรโภค รอยละ 19.67 ปญหาหลกของการปลกขาวไรของเกษตรกร คอ ผลผลตตาไมคมทน (รอยละ 38.64) ทาใหเกษตรกรไมปลกขาวไร และยงพบปญหาฝนแลง (รอยละ 24.49) สวนใหญคดวา โรคและแมลงเปนภยธรรมชาตทสงผลตอการผลตขาว (รอยละ 44.26) เงอนไขสาคญและความจาเปนทเกษตรกรคดวาสามารถเพมผลผลตตอพนทใหได คอ แหลงนา (รอยละ 29.51) รวมถงความชวยเหลอสนบสนนจากภาครฐมากทสด (รอยละ 31.15) (Table 7) จงหวดเชยงราย ผลผลตขาวภายในครวเรอนเพยงพอและสามารถเกบไวบรโภคในปถดไป รอยละ 26.67 เพยงพอและเหลอสามารถนาไปจาหนาย รอยละ 30.00 และเพยงพอสาหรบการบรโภคตลอดทงป รอยละ 20.00 ทไมเพยงพอตอการบรโภค รอยละ 23.33 ซงเปนจงหวดทมผลผลตขาวไมเพยงตอการบรโภคสงกวาจงหวดอน

เนองจากไมมพนทปลกขาวไรและผดกฎหมายปาไม (รอยละ 50.00) รวมถงปญหาโรคและแมลงศตรขาวระบาดมากในชวงแตกกอ (รอยละ 57.14) อกทงฝนทงชวงเปนภยธรรมชาตทสาคญ (รอยละ 36.67) สวนใหญคดวาเงอนไขทสามารถเพมผลผลตตอพนท คอ การใชป ยและสารเคม (รอยละ 66.67) และสงทตองการความชวยเหลอสนบสนนจากภาครฐมากทสด คอ องคความรในการปรบปรงบารงดนเพอการเพมผลผลตตอพนท (Table 7) จงหวดแมฮองสอน ผลผลตขาวภายในครวเรอน เพยงพอและสามารถเกบไวบรโภคในปถดไป รอยละ 53.33 เพยงพอและเหลอสามารถนาไปจาหนาย รอยละ 16.67 และเพยงพอสาหรบการบรโภคตลอดทงป รอยละ 13.33 ทไมเพยงพอตอการบรโภค รอยละ 16.67 เปนผลจากพนทมสภาวะแหงแลง (รอยละ 34.18) เกษตรกรจงไมนยมปลกขาวไร และยงพบโรคและแมลงศตรขาวระบาดมากในชวงแตกกอและชวงออกรวงถงตดเมลด (รอยละ 23.81 และ 23.81 ตามลาดบ) โดยสวนใหญคดวาเรองโรคและแมลงเปนภยธรรมชาตทสาคญของการปลกขาว (รอยละ 60.00) เงอนไขสาคญและความจาเปนทเกษตรกรคดวาสามารถเพมผลผลตได คอ การใชป ยและสารเคม (รอยละ 23.33) อยางไรกตาม ยงตองการขาวพนธด โดยการชวยเหลอและสนบสนนจากภาครฐมากทสด (รอยละ 30.00) เพอนามาทดลองปลกในพนทซงอาจทาใหผลผลตขาวเพยงพอตอการบรโภค (Table 7) จงหวดนาน ผลผลตขาวภายในครวเรอนเพยงพอและสามารถเกบไวบรโภคในปถดไป รอยละ 36.67 เพยงพอสาหรบการบรโภคตลอดทงป รอยละ 53.33 ซงสงกวาในจงหวดอน ทไมเพยงพอตอการบรโภค รอยละ 6.67 เปนผลมาจากเกษตรกรไมนยมปลกขาวไร เพราะผลผลตตาไมคมทน (รอยละ 63.33) และพบปญหาฝนแลง (รอยละ 13.33) และเกษตรกรคดวา โรคและแมลงเปนภยธรรมชาตทสงผลตอผลผลตขาว (รอยละ 63.33) เงอนไขสาคญและความจาเปนในการเพมผลผลตตอพนทได คอ แหลงนา (รอยละ 43.33) รวมถงตองการความชวยเหลอสนบสนนจากภาครฐในเรองแหลงนามากทสด (รอยละ 50) (Table 7) ประเดนการเขาถงอาหาร แหลงอาหารของชมชนทงหมดแบงไดเปน 5 แหลง คอ ธรรมชาต ผลตเอง ซอขาย แลกเปลยนหรอแจกจาย และบรจาค (จอมขวญ, 2558)


Table 7 Percentage of food security (rice) of the communities in Chiang Mai, Chiang Rai, Mae Hong Son and Nan provinces

Province Food security (rice) Chiang Chiang Mae Hong Nan Total Mai Rai Son 1. Enough rice for consumption throughout the year - Enough to consume and store for next year 55.74 26.67 53.33 36.67 45.70 - Consumption and enough for selling 6.56 30.00 16.67 3.33 12.58 - Consumption throughout the year 18.03 20.00 13.33 53.33 24.50 - Not enough 19.67 23.33 16.67 6.67 17.222. Main problems of upland rice - Disease and insect pests 2.27 - - - 0.80 - No labor 2.27 - - - 1.60 - No cultivated area for rice, illegal forest 11.36 50.00 17.24 3.33 17.60 - No taking area since enough paddy rice for consumption 9.09 - - - 3.20 - Soil degradation 9.09 27.27 17.24 23.33 17.60 - Low yields not worth the money 38.64 9.09 24.14 63.33 36.00 - Drought 25.00 4.55 34.18 6.67 19.20 - None 2.27 9.09 6.90 3.33 4.003. Main problems of terrace rice - No use chemical fertilizers and chemicals - - - 5.56 1.83 - No labor - 4.76 - 22.22 4.59 - Soil degradation 6.12 4.76 9.52 22.22 9.17 - Drought 24.49 4.76 19.05 33.33 21.10 - Low seed quality 6.12 - 4.76 - 3.67 - Disease and insect pests in early seedling 16.33 9.52 - - 5.50 - Disease and insect pests during tillering 20.41 57.14 23.81 - 24.77 - Disease and insect pests during flowering-grain development 14.29 4.76 23.81 16.67 9.17 - Disease and insect pests during postharvest 12.24 - - - 14.68 - None - 14.29 14.29 - 5.504. Natural disasters affected rice cultivation - Disease and insect pests 44.26 26.67 60.00 63.33 47.68 - Acid sulphate soils 1.64 - - - 0.66 - Soil mineral deficiency - 3.33 3.33 - 1.32 - Flooding 1.64 3.33 - - 1.32 - Immerse flood - 13.33 - - 2.65 - Raining during harvest 8.20 6.67 20.00 6.67 9.93 - Rainfall and dry spell 27.87 36.67 13.33 13.33 23.84 - Weed outbreak - - - - 1.32 - Windstorm - 6.67 - - 1.32 - Drought - 3.33 - - 0.66 - Erosion 1.64 - 3.33 6.67 2.65 - Hot condition 1.64 - - - 0.66 - Cold condition 3.28 - - - 1.32 - None 9.84 - - 3.33 4.64


Table 7 cont. Province Food security (rice) Chiang Chiang Mae Hong Nan Total Mai Rai Son 5. Important and necessary factors for increasing productivity - Budget - - 10.00 3.33 2.65 - Working hours 3.28 - - - 1.32 - Labor - - - 3.33 0.66 - Water sources 29.51 3.33 20.00 43.33 25.17 - Knowledge 14.75 - 6.67 - 7.28 - Soil 18.03 23.33 20.00 16.67 19.21 - Fertilizer, herbicide and insecticide 21.31 66.67 23.33 13.33 29.14 - Rice varieties 13.11 6.67 16.67 20.00 13.91 - None - - 3.33 - 0.666. Need for government support - Solve disease, insect and weed problems 21.31 6.67 13.33 3.33 13.25 - Agriculture, water resources 31.15 20.00 26.67 50.00 31.79 - Soil improvement 13.11 36.67 6.67 23.33 18.54 - High quality seed 19.67 13.33 30.00 23.33 21.19 - Safe and organic agricultural knowledge 8.20 - 3.33 - 3.97 - Processing of products for added value - - - - 1.32 - Productivity marketing - - 3.33 - 0.66 - Equipment 4.92 - 6.67 - 3.31 - None 1.64 16.67 10.00 - 5.967. Reasons for discontinuous using native rice varieties - Seeds fail easily - 3.33 - - 0.66 - Disease and insect pests 14.75 - 10.00 46.67 17.22 - None-resistance to lodging 4.92 - - 6.67 3.31 - Other work instead of cultivation - - - 3.33 0.66 - Hard threshing 4.92 3.33 - 13.33 5.30 - Low yield 3.28 10.00 - - 3.31 - Not delicious 11.48 30.00 6.67 20.00 15.89 - None 60.66 53.33 83.33 10.00 53.648. Deal could preserve seeds sustainable - Growers own and use their own seeds 31.15 96.67 66.67 26.67 50.33 - Make money for the village 1.64 - - - 0.66 - Access control - - 3.33 13.33 3.31 - Selected varieties for planting 19.67 3.33 10.00 23.33 15.23 - Collected and planted systematically 9.84 - 20.00 33.33 14.57 - Combine and send to the government 3.28 - - 3.33 1.99 - None 34.43 - - - 13.91- = no data


ซงสอดคลองกบผลการศกษาทพบวา เกษตรกรสวนใหญมพนทปลกขาวเปนของตนเองและสามารถผลตขาวเพอบรโภคในครวเรอนได และหากเลอกปลกทงขาวไรและขาวนาทสง หรอปลกขาวนาทสงเพยงอยางเดยว สวนใหญผลผลตขาวเพยงพอตอการบรโภค แตถาปลกขาวไรเพยงอยางเดยว ผลผลตขาวทไดจะไมเพยงพอตอการบรโภคภายในครวเรอน นอกจากน สธาน (2552) รายงานวา จานวนครวเรอนทมสมาชก 6-10 คน เปนขนาดครวเรอนทสมดลกบอาหารทหาไดในแตละวน ซงสามารถเขาถงแหลงอาหารไดอยางสมดลกบความตองการในการบรโภคมากทสด สอดคลองกบกลมตวอยางในการศกษา ซงสมาชกในครวเรอนอยรวมกนเฉลย 5 คน รวมถงเงอนไขสาคญ และความจาเปนทเกษตรกรคดวาสามารถเพมผลผลตตอพนทนน ในจงหวดเชยงใหม และนาน คอ แหลงนา (รอยละ 29.51 และ 43.33 ตามลาดบ) ซงสอดคลองกบการศกษาของมลนธเกษตรกรรมยงยน (ประเทศไทย) (2554) ทพบประเดนแหลงนาเปนปญหาสาคญของพนทสง โดยการผลตทางการเกษตรสวนใหญอาศยนาฝน มแหลงนาขนาดเลกในไรนาของเกษตรกร หรอแหลงนาธรรมชาต มบางชมชนทมระบบชลประทานของรฐ ระบบการจดการนาโดยใชภมปญญาของชมชนรวมกน จงถอวาเปนอกประเดนทนาสนใจและควรรวมกนแกไขปญหา ดานองคความรเรองขาวของเกษตรกรบนพนทสงทง 4 จงหวด สวนใหญไดมาจากภมปญญาทองถนของบรรพบรษ สอดคลองกบ เฉลมชนม (2550) ทรายงานวาชาวบานในพนทปาเมยงมความรในเรองพชอาหารสบทอดจากบรรพบรษ ดงนน กรมการขาวควรเรงขยายพนทและสงเสรมองคความรเรองขาวใหครอบคลมพนทปลกขาวของกลมชาตพนธบนพนทสงภาคเหนอตอนบน สวนประเดนการใชประโยชนอาหารหรอจดการอาหารและแหลงอาหาร วรลพชร (2558) พบวา เกษตรกรกลมชาตพนธในพนทสงปลกขาวเพอบรโภคเปนหลก หากผลผลตเหลอจะนาไปจาหนายเพอสรางรายไดใหกบครวเรอน ซงเปนลกษณะเดยวกบเกษตรกรบนพนทสงในจงหวดเชยงใหม เชยงราย แมฮองสอน และนาน และยงพบวากลมชาตพนธบนพนทสงในจงหวดนานเลกใชพนธขาวพนเมอง เนองจากมโรคและแมลงระบาดมาก (รอยละ

46.67) ซงสอดคลองกบรายงานของนนทกานต (2557) วาเกษตรกรแกปญหาโดยหาขาวพนธอนมาปลกทดแทน แตในพนทจงหวดเชยงใหม เชยงราย และแมฮองสอน ภายในหมบานยงนยมใชพนธขาวพนเมอง รอยละ 60.66 53.33 และ 83.33 ตามลาดบ โดยแนวทางจดการทเกษตรกรสวนใหญเหนวาสามารถอนรกษมรดกพนธขาวไดอยางยงยนในจงหวดเชยงรายและแมฮองสอน คอ เจาของควรปลกและเกบไวใชเอง รอยละ 96.67 และ 66.67 ตามลาดบ ในจงหวดนานเกษตรกรสวนใหญคดวาควรรวบรวมพนธและปลกเปนระบบ (รอยละ 33.33) ขณะทในจงหวดเชยงใหม คดวาไมตองการแนวทางการจดการอนรกษมรดกพนธขาวสงถงรอยละ 34.43 เนองจากอยากทดลองปลกขาวพนธใหมแทนขาวพนธพนเมองเพอเพมผลผลตใหสงขน แตกมบางสวนคดวาเจาของควรปลกและเกบไวใชเอง (รอยละ 31.15) (Table 7) จากรายงานของ สาวตร และคณะ (2553) แสดงถงปญหาการใชเมลดพนธของเกษตรกร ซงพบวา กลมชาวนาจงหวดนานแกไขปญหาเมลดพนธขาวดวยตนเอง โดยการผสมพนธขาวขนใชเองและรวมกลมกนผลตเมลดพนธขาวเพอขายใหกลมอน แตพบปญหาพนธปนและไมเปนระบบการผลตพนธ ทมประสทธภาพ จงจาเปนตองจดการองคความรเพอพฒนากระบวนการผลตเมลดพนธขาวของเกษตรกรใหเปนระบบ และสนบสนนใหเกดกลไกการทางานรวมกนของเครอขายในพนท เพอใหเกดการขบเคลอนระบบการผลตเมลดพนธ ขาวของเกษตรกรใหสามารถพงพาตนเองไดทงขาวไรและขาวนาสวน อนง อษฏ และคณะ (2559) ไดรายงานความเสยงดานความมนคงทางอาหารจากการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศ การเกดวกฤตการณดานพลงงานโลก การเพมขนของจานวนประชากร และการใหความสาคญของการผลตพชอาหารลดลง ในทางตรงกนขามกลบเนนการผลตพชพลงงานมากขน สงผลใหราคาพชอาหารสงขน จนทาใหประชากรทยากจนไมสามารถเขาถงอาหารได ปจจยตางๆ เหลานลวนสงผลกระทบตอสถานการณความมนคงและยงยนดานอาหาร โดยสะทอนใหเหนถงเกษตรกรกลมตวอยางในการศกษา ทไดผลผลตขาวภายในครวเรอนไมเพยงพอตอการบรโภคมถง 1,617 ครวเรอน (รอยละ 17.22)


สรปผลการทดลอง การจาแนกพนทการผลตขาวในภาคเหนอตอนบนสามารถจดกลมได 4 กลม ไดแก พนทมความเหมาะสมสง-นาด พนทมความเหมาะสมสง-นาไมด พนทมความเหมาะสมปานกลาง-นาด และพนทมความเหมาะสมปานกลาง-นาไมด ทาใหไดแนวทางการเพมประสทธภาพการผลตขาวในแตละพนท และจากการสารวจขอมลในพนทการผลตขาว 8 จงหวด พบวา เกษตรกรสวนใหญเปนเพศชาย (รอยละ 70) อายอยระหวาง 51-75 ป มการศกษาระดบประถมศกษา ประมาณรอยละ 60 มประสบการณการทานามากกวา 30 ป พนทถอครองนอยกวา 10 ไร พนธขาวทนยมปลก คอ สนปาตอง 1 กข6 และขาวดอกมะล 105 สวนใหญปลกขาวโดยวธปกดาใชแรงงานคน และมการใชป ยเคมในการเพมผลผลต ศตรขาวทพบ คอ โรคไหมมากทสด สวนแมลงศตร ไดแก เพลยกระโดดสนาตาล และเพลยกระโดดหลงขาว วชพช ไดแก หญาขาวนก ผกปอดนา และหญาหนวดปลาดก การเกบเกยวสวนใหญใชรถเกยวนวดขาว ผลผลตโดยเฉลยไดมากกวา 550 กโลกรมตอไร ตนทนการผลตมากกวา 3,000 บาทตอไร ขอมลเหลาน ควรนาไปวเคราะหหาขอจากด และเทคโนโลยเฉพาะพนท เพอเปนแนวทางในการเพมประสทธภาพการผลตขาวของเกษตรกรตอไป ดานความมนคงทางอาหารในครวเรอนของกลมชาตพนธในภาคเหนอตอนบน พบวา จงหวดเชยงใหม ผลผลตขาวภายในครวเรอนเพยงพอตอการบรโภค รอยละ 80.33 และไมเพยงพอ รอยละ 19.67 เปนเพราะหากเกษตรกรปลกขาวไรผลผลตตาไมคมทน และปญหาฝนแลงในชวงการปลกขาว จงตองการความชวยเหลอสนบสนนจากภาครฐดานแหลงนามากทสด จงหวดเชยงราย ผลผลตขาวภายในครวเรอนเพยงพอตอการบรโภค รอยละ 76.67และไมเพยงพอ รอยละ 23.33 นบเปนจงหวดทมผลผลตขาวไมเพยงตอการบรโภคสงกวาจงหวดอน เนองจากไมมพนทปลกขาวไรและยงผดกฎหมายปาไม รวมถงปญหาโรคและแมลงศตรขาวระบาดมากในชวงขาวแตกกอ เกษตรกรตองการความรในการปรบปรงบารงดนเพอการเพมผลผลตขาวตอพนท จงหวดแมฮองสอน ผลผลตขาวภายในครวเรอนเพยงพอตอการบรโภค รอยละ 83.33 และไมเพยงพอ รอย

ละ 16.67 ซงเปนผลจากพนทมสภาวะแหงแลง เกษตรกรจงไมนยมปลกขาวไร และมกพบโรคและแมลงศตรขาวระบาดมากในชวงขาวแตกกอและชวงออกรวงถงตดเมลด และเกษตรกรตองการขาวพนธดเพอทดลองปลกในพนท ซงอาจทาใหผลผลตขาวภายในครวเรอนเพยงพอตอการบรโภค จงหวดนาน ผลผลตขาวภายในครวเรอนเพยงพอตอบรโภค รอยละ 93.33 และไมเพยงพอ เพยงรอยละ 6.67 เปนผลมาจากเกษตรกรไมนยมปลกขาวไรเพราะผลผลตตาไมคมทน และพบปญหาฝนแลงในชวงการปลกขาว เกษตรกรจงตองการความชวยเหลอสนบสนนจากภาครฐในเรองแหลงนามากทสด

คาขอบคณ ขอขอบคณผ อานวยการศนยวจยขาวแพร เชยงใหม สะเมง แมฮองสอน และเชยงราย ทสนบสนนการดาเนนการในพนทรบผดชอบ ขอขอบคณผ รวมวจยทกทานทใหความรวมมอในการดาเนนการวจยเปนอยางด และขอขอบคณเกษตรกรทกทานทใหความรวมมอและเสยสละเวลาในการตอบคาถาม

เอกสารอางองกรมการขาว. 2556. เขตศกยภาพการผลตขาวของประเทศไทย.

สานกวจยและพฒนาขาว. กรมการขาว, กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 122 หนา.

กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 2556. เขตเหมาะสมสาหรบการปลกขาว มนสาปะหลง ยางพารา ปาลมนามน ออยโรงงาน ขาวโพดเลยงสตว. 360 หนา.

จอมขวญ ชมชาต. 2558. ความมนคงทางอาหารของชมชนโคกพยอม ตาบลละง อาเภอละง จงหวดสตล . วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการจดการสงแวดลอม, คณะการจดการสงแวดลอม, มหาวทยาลยสงขลานครนทร.

เฉลมชนม บญเกยรตสกล. 2550. ภมปญญาทองถนกบการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพของอาหารธรรมชาตในปาเมยง : กรณศกษาบานปางมะโอ ตาบลแมนะ อาเภอเชยงดาว จงหวดเชยงใหม. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการใชทดนและการจดการทรพยากรธรรมชาตอยางยงยน, มหาวทยาลยเชยงใหม.


ถาวร กมพลกล. 2547. ไรหมนเวยนในวงจรชวตชนเผาปกาเกอะญอ. บ. เอส. ด. การพมพ, เชยงใหม. 223 หนา.

นงนช ประดษฐ, ผกากานต ทองสมบญ, ธระวช สวรรณนวล, สมาล มปญญา, ศลาวน จนทรบตร, กาญจนา พบลย, สทธกานต ใจกาวล, กลชนา เกศสวรรณ, พนนภา ยาใจ, อญชล ตาคา, ไพโรจน โชตนสากรณ, อาทตยา ยอดใจ, กลยา บญสงา, ขนษฐา คาวงศ, ศรลกษณ ใจบญทา, กรสร ศรนล และอรสยาน บลยประมข. 2560. ขาวนาทสงสายพนธดสาหรบกลมชาตพนธบนพนทสงเพอความมนคงทางอาหาร. เอกสารสมมนาสรปผลการดาเนนงานและใชประโยชนจากงานวจย ประจาป 2560. กองวจยและพฒนาขาว, กรมการขาว, กระทรวงเกษตรและสหการณ. 79 หนา.

นนทกานต จนทรออน. 2557. ความมนคงทางอาหารของประเทศไทย. สานกงานเลขาธการวฒสภา 4(2): 1-27.

ปรดา เสยงใหญ. 2546. สถานการณการระบาดของแมลงศตรขาวภาคเหนอตอนบน. หนา 387-405. ใน: รายงานการประชมวชาการขาวและธญพชเมองหนาว สถาบนวจยขาว กรมวชาการเกษตร ประจาป 2546. 7-8 มนาคม 2546 ณ โรงแรมแอมบาสเดอร ซต จอมเทยน จ.ชลบร.

พชย สรพรไพบลย, พกล สรพรไพบลย, สนทร มพอ และสรตา ปนมณ. 2558. การทดสอบผลผลตพนธขาวไรในพนทโครงการขยายผลโครงการหลวงแมจรม จงหวดนาน. วารสารวทยาศาสตรและเทคโนโลย 23(5): 817-824.

มนตรา สาระรกษ และ เสาวลกษณ แสนนาม. 2557. ความมนคงทางอาหารในครวเรอนของประชาชน บานเมองหมนอย ตาบลกวนวน อาเภอเมอง จงหวดหนองคาย. วารสารวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยอบลราชธาน 16(3): 25-37.

มลนธเกษตรกรรมยงยน (ประเทศไทย). 2554. ตวชวดความมนคงทางอาหารในระดบชมชน. รายงานการศกษาฉบบสมบรณสานกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต. 107 หนา.

วรลพชร ประเสรฐศกด. 2558. ความมนคงทางอาหาร: จากพฒนาการเกษตรสเศรษฐกจพอเพยง. วารสารการเมองการปกครอง 5(2): 144-160.

ศวะพงศ นฤบาล. 2554. การถายทอดเทคโนโลยการทานาขนบนไดในพนทโครงการขยายผลโครงการหลวง จงหวด

แมฮองสอน. หนา 327-356. ใน: สมมนาวชาการกลมศนยวจยขาวภาคเหนอตอนบนและภาคเหนอตอนลาง, วนท 14-16 กมภาพนธ 2554.

สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย (ทดอารไอ). 2561. แนวโนมคนไทยบรโภคขาวลดลง. สบคนจาก: http://www.apec tha i . o rg / i ndex .php /จบกระแสเศรษฐกจ-2558/11774- แนวโนมคนไทยบรโภคขาวลดลง.html. (21 มกราคม 2561).

สถาบนวจยและพฒนาพนทสง (องคการมหาชน). 2561. ขอมลสารสนเทศภมศาสตร (GIS). สบคนจาก: http://gis.hrdi.or.th/. (21 มกราคม 2561).

สมพร อศวลานนท. 2552. พลวตเศรษฐกจการผลตขาวไทย. ภาควชา เศรษฐศาสตร เกษตรและท รพยากร . มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. 113 หนา.

สานกงานเศรษฐกจการเกษตร. 2559. ขาว. สถตการเกษตรของประเทศไทยป 2559. หนา 2-13.

สาวตร มจย, สารวย พดผล, เนตรนภา ไชยปง และพมลพรรณ สะกดรมย. 2553. โครงการพฒนาระบบการผลตเมลดพนธ ขาวเพอพงพาตนเองทยงยนของจงหวดนาน. รายงานวจยฉบบสมบรณสานกงาน กองทนสนบสนนการวจย. 306 หนา.

สธาน มะลพนธ. 2552. ความมนคงทางอาหารของชาวลวะ บานปากา อาเภอบอเกลอ จงหวดนาน. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการจดการทรพยากรชวภาพ , คณะทรพยากรชวภาพและเทคโนโลยมหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร.

อนนต กาญจนพนธ, ปนแกว เหลองอรามศร, ทวช จตวรพฤกษ, ไพบลย เฮงสวรรณ, อจฉรา รกยตธรรม, วเชยร อนประเสรฐ, สกณ ณฐพลวฒน, มณฑล จาเรญพฤกษ , พสธา สนทรหาว และสรนทร อนพรม. 2547. ระบบการเกษตรแบบไรหมนเวยน : สถานภาพและการเปลยนแปลง. คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม. 334 หนา.

อษฏ อนทรภม, อรวรรณ ศรโสมพนธ และนรศ สนศร. 2559. ภมภาคอาเซยนกบความมนคงทางอาหาร. วารสารแกนเกษตร 44 (1): 191-200.

Yamane, T. 1967. Statistics, An Introductory Analysis, 2nd Ed., New York: Harper and Row.


ชววทยาและการผนแปรประชากรของเพลยจกจนขาวใหญ (Cofana spectra (Distant))และการถกเบยนโดยแมลงเบยนปกบดในนาขาว

Biology and Population Fluctuation of Cofana spectra (Distant) and Its Parasitism by Strepsipteran Parasitoid in Rice Field

กลยา บญสงา1) ฉตราภรณ กณาวงค1) อญชล ใจเกยง1) Kunlayaa Boonsa-nga1) Chattraporn Kunawong1) Unchalee Jaikeang1)

Abstract White leafhopper, Cofana spectra (Distant) (Hemiptera: Cicadellidae) is considered as a minor insect pest of rice. White leafhopper nymphs and adults suck the sap from the rice vascular bundles, but it has not been reported yet that the white leafhoppers caused economic damage to rice production. Thus, it is still lack of information about this species. This research focused on fundamental biology and ecology aspects which aimed to understand biology and population fluctuation of white leafhopper populations and to determine the level of parasitism on the white leafhopper by the twisted-wing parasitoid, Halictophagus spectrus Yang (Strepsiptera: Halictophagidae). The field surveys were conducted in Chiang Rai Rice Research Center during the period of 2014 to 2018. Weekly sampling of the white leafhopper was carried out in the rice fields by a sweep net method. The sampling was taken back to the laboratory and only the white leafhoppers were selected. The number of non-infected and infected white leafhopper with parasites was recorded and parasitism rate was calculated. Only non-infected white leafhoppers were chosen and reared on three rice cultivars in order to investigate their life cycle. Simultaneousely, trend and fluctuation of the white leafhopper populations were analysed using data in the light trap. Results showed that the white leafhopper females laid egg 53, 88 and 110 eggs on rice sheath of KDML105, San Pa Tong 1 and TN1, respectively. The white leafhopper go through five instars. The entire life cycle from egg to adult took approximately 72.2, 46.6 and 61.1 days, respectively. The results also showed that there were two peaks of white leafhopper population including April-May in year 2014 to 2015 and October-December in year 2017. Furthermore, the highest parasitism rate in the white leafhopper by H. spectrus was recorded which was about 34.6%. H. spectrus is an endoparasite and the rate of parasitism of this species has increased when the white leafhopper populations increase. This was the most likely cause of decreased the white leafhopper population to below the economic injury level.

Keywords: rice, white leafhopper, Cofana spectra (Distant) (Hemiptera: Cicadellidae), biology, population fluctuation, natural enemy, Strepsipteran parasite (Halictophagus spectrus Yang)

3) ศนยวจยขาวเชยงราย อ.พาน จ.เชยงราย 57120 โทรศพท 0-5372-1578 Chiang Rai Rice Research Center, Phan, Chiang Rai 57120 Tel. 0-5372-1578


บทคดยอ เพลยจกจนขาวใหญ (Cofana spectra (Distant)) (Hemiptera: Cicadellidae) เปนแมลงศตรขาวสาคญอนดบรองทพบทวไปในนาขาว ตวออนและตวเตมวยดดกนนาเลยงจากตนขาว ยงไมมรายงานการระบาดในนาขาวจนเกดความเสยหายตอขาว และมการศกษาเกยวกบแมลงชนดนนอยมาก จงไดศกษาทางชววทยาและนเวศวทยาขนพนฐาน โดยมวตถประสงคเพอศกษาชววทยาและการผนแปรประชากรของ เพลยจกจนขาวใหญ และการถกเบยนโดยแมลงเบยนปกบด (Strepsipteran parasitoid) ในนาขาว ดาเนนการทศนยวจยขาวเชยงราย ชวงป พ.ศ. 2557-2561 โดยการเกบรวบรวมประชากร เพลยจกจนขาวใหญจากแปลงนาขาวโดยใชสวงโฉบ นามาคดแยกและบนทกจานวนแมลงทถกเบยนและไมถกเบยน นาแมลงทไมถกเบยนมาเลยงศกษาวงจรชวตบนขาว 3 พนธ และวเคราะหการผนแปรประชากรของเพลยจกจนขาวใหญจากขอมลแมลงจากกบดกแสงไฟ รวมทงคานวณรอยละของการถกเบยนของแมลงทเกบจากนาขาว และศกษาการเบยนของแมลงเบยนปกบด พบวา เพลยจกจนขาวใหญวางไขทกาบใบขาว ตวออนม 5 ระยะ บนขาวพนธขาวดอกมะล 105 สนปาตอง 1 และไทชงเนทฟ 1 เพศเมย 1 ตวสามารถวางไขได 53 88 และ 110 ฟอง พฒนาการเจรญเตบโตตงแตระยะไข ตวออน จนเปนตวเตมวย ใชเวลาเฉลย 72.2 46.6 และ 61.1 วน ตามลาดบ จากกบดกแสงไฟพบประชากรเพลยจกจนขาวใหญมมากในป พ.ศ. 2557-2558 ชวงเดอนเมษายน-พฤษภาคม และเดอนตลาคม-ธนวาคม ในเดอนมถนายน 2560 พบประชากรเพลยจกจนขาวใหญในนาขาวถกแมลงเบยนปกบดซงมชอวทยาศาสตรวา Halictophagus spectrus Yang (Strepsiptera: Halictophagidae) เปนแมลงเบยนภายใน (endoparasite) ทาลายสงสดรอยละ 34.6 โดยลกษณะการถกเบยนจะเพมขนเมอประชากรเพลยจกจนขาวใหญเพมขน ซงอาจเปนสาเหตหนงททาใหแมลงศตรขาวชนดนไมระบาดในนาขาว

คาสาคญ: ขาว เพลยจกจนขาวใหญ ชววทยา การผนแปรประชากร ศตรธรรมชาต แมลงเบยนปกบด (Halictophagus spectrus Yang)

คานา เพลยจกจนขาวใหญหรอเพลยจกจนสขาว (Cofana spectra (Distant)) (Hemiptera: Cicadellidae) เปนแมลงศตรสาคญอนดบรองทพบทวไปในนาขาว พบการแพรกระจายในเขตรอนตงแตแอฟรกาถงออสเตรเลย รวมทงประเทศไทย แตไมพบการระบาดรนแรงจนทาใหผลผลตขาวเสยหาย ปจจบนพบประชากรเพลยจกจนขาวใหญมมากขนจากกบดกแสงไฟ บรเวณแปลงนาขาว และแปลงขาวสาลทมแสงไฟสองสวาง การทาลายขาวโดยตรงจากการดดกนนาเลยงจากทอนา ทาใหใบขาวแสดงอาการเหลองสมจากสวนปลายใบลามสกลางและโคนใบ หากมการทาลายรนแรงอาจทาใหใบขาวแหงมวนงอเขาหากนและตนขาวแหงตายในทสด นอกจากน รอยแผลจากการดดกนและการวางไขของเพลยจกจนขาวใหญยงเปนชองทางใหเชอราและเชอแบคทเรยเขาทาลายได มรายงานวาเพลยจกจนขาวใหญเขาทาลายขาวรวมกบเพลยจกจนสเขยว เพลยจกจนปกลายหยก เพลยกระโดดหลงขาว และเพลยกระโดดสนาตาล ในประเทศแอฟรกาใตและอนเดย

มรายงานวาเพลยจกจนขาวใหญเปนพาหะนาโรคไวรสในขาว ไดแก โรค rice yellow mottle virus (RYMV) (Joseph et al., 2011; Koudamiloro et al., 2014; Mitra et al., 2014) แตยงไมมรายงานการระบาดของโรคไวรสชนดนในประเทศไทย อยางไรกตาม การศกษาเกยวกบชววทยา การเปนแมลงพาหะนาโรคไวรส และความเสยหายจากการทาลายของแมลงศตรชนดนมอยคอนขางนอย เนองจากยงพบจานวนแมลงไมมากถงขนกอใหเกดความเสยหายแกขาวทางเศรษฐกจ (วาร, 2543; Litsinger and Barrion, 1988; Shepard et al., 1995) แมลงเบยนปกบด (twisted wing parasites) เปนแมลงจดอยในอนดบ Strepsiptera เปนแมลงเบยนภายใน (endoparasites) ของแมลง 7 อนดบ ไดแก Hemiptera, Hymenoptera, Blattodea, Diptera, Mantodea, Orthoptera และ Thysanura ตวเตมวยเพศผจะตดตามหาเพศเมยเพอผสมพนธ เพศเมยจะตดอยกบแมลงอาศย (hosts) ตลอด และผลตตวออนวยแรก (triungulins) ซงมขนาดเลกเปนจานวนมาก (500 – 2,000 ตว) (ศานต,


Tabl

e 1

Stre

psip

tera

n pa

rasit

oid

foun

d in

Tha

iland

F

amily

Scie

ntific

nam

e

Lo

catio

n

H

ost

Ref

eren

ce

Corio

xeni

dae

Trioz

ocrea

siam

ensis

()

San

Pa T

ong,

Chi

ang

Mai

Un

know

n Ki

fune

and

Hira

shim

a (1

979)

Callip

harix

enid

ae

Callip

harix

enos

siam

ensis

()

Thai

land

Ch

rysoc

oris g

randis

Thu

nber

g

Pier

ce (1

918)

(H

emip

tera

; Scu

tella

ridae

)M

yrm

ecol

acid

ae

Myrm

ecola

x cha

ntane

eae (

) Sa

n Pa

Ton

g, C

hian

g M

ai

Unkn

own

Kifu

ne a

nd H

irash

ima

(197

9)

Stich

otrem

a yas

umats

ui (

) Th

aila

nd

Eusc

yrtus

sp.

Kifu

ne (1

983)

(O

rthop

tera

; Ene

opte

ridae

)Ha

licto

phag

idae

Ha

lictop

hagu

s cha

ntane

eae

()

San

Pa T

ong,

Chi

ang

Mai

Un

know

n Ki

fune

and

Hira

shim

a (1

983)

Ha

lictop

hagu

s tha

iae

Mae

Ka

Chie

ng

Thaia

oryzi

vora

Gha

uri

Kifu

ne (1

983)

(H

emip

tera

; Cic

adel

lidae

)El

ench

idae

Ele

nchu

s yas

umats

ui (

,)

Thai

land

So

gatel

la fur

cifera

(Hor

váth

) Ki

fune

and

Hira

shim

a (1

975)

Thai

land

Nil

aparv

ata lu

gens

(Stå

l)

(Hem

ipte

ra; D

elph

acid

ae)

Stylo

pida

e Pa

raxen

os ab

botti

()

Thai

land

Sp

hex (

Proter

osph

ex) s

p Pi

erce

(190

9)

(H

ymen

opte

ra; S

phec

idae

)

Pa

raxen

os s

p. (

) Th

aila

nd

Tach

ytes m

odes

tus S

aund

ers

Dove

r (19

27)

(H

ymen

opte

ra; S

phec

idae

)

Sour

ce: K

ifune

(198

3)


2550; Shepard et al., 1995) แมลงเบยนปกบดไมทาใหแมลงอาศยทถกเบยนตาย แตอาจทาใหอวยวะเพศถกทาลายหรอทาใหเสยดลยภาพของฮอรโมนทาใหกลายเปนหมน Kathirithamby (1993) ไดรวบรวมชนดของแมลงเบยนในอนดบ Strepsiptera ทพบในเขตเอเชยตะวนออกเฉยงใต สาหรบประเทศไทยมการบนทกวาพบแมลงในอนดบน จานวน 6 วงศ ไ ดแ ก Cor ioxen idae, Halictophagidae, Callipharixenidae, Elenchidae, Myrmecolacidae และ Stylopidae โดยพบแมลงเบยนชนดใหมหลายชนดในประเทศไทย (Kifune, 1983) (Table 1) ในตางประเทศมการศกษาความสมพนธและการถกเบยนของเพลยจกจนขาวใหญ และเพลยจกจนขาวเลก (C. unimaculata (Signoret), Cofana spp.) โดย Oyediran และคณะ (2000) พบความสมพนธระหวางชนดของพนธ ขาวและจานวนประชากรเพลยจกจนขาวเลก (C. unimaculata) และเพลยจกจนขาวใหญ (C. spectra) ในพนธขาวอายเบา (90 -100 วน) โดยพบจานวนเพลยจกจนขาวเลกและเพลยจกจนขาวใหญมากกวาในพนธขาวอายปานกลาง (110 วน) และอายหนก (135 - 145 วน) และพบวาการถกเบยนโดย Hal ictophagus australensis Perkins ในเพลยจกจนขาวเลก เพมขนอยางชดเจนเมออายขาวมากขนในขาวอายเบาถงปานกลาง ในขณะทการถกเบยนในเพลยจกจนขาวใหญเพมขนในอตราตากวาเพลยจกจนขาวเลกในขาวอายเบา ปานกลาง และหนก Mitra และคณะ (2014) และ Roy และ Hazra (2016) พบวา การถกเบยนโดย H. australensis ในสภาพธรรมชาตมความแปรปรวนตามจานวนของเพลยจกจนทเปนแมลงอาศย สภาพพนท และฤดกาล อยางไรกตาม พบวา การถกเบยนของเพลยจกจนโดยแมลงเบยนปกบดอาจเปนปจจยหนงทชวยควบคมประชากรเพลยจกจนขาวใหญในนาขาว แมวาแมลงเบยนในอนดบ Strepsiptera มบทบาทสาคญในการควบคมแมลงศตรพชโดยชววธ แตยงไมมรายงานความสาเรจในการใชแมลงเบยนปกบดในการควบคมแมลงศตรพช การทดลองนเปนการเรมตนศกษาทางชววทยาและนเวศวทยาของเพลยจกจนขาวใหญ โดยมวตถประสงค คอ

1. เพอศกษาชววทยาและวงจรชวตของเพลยจกจนขาวใหญบนขาวพนธตางๆ 2. เพอศกษาความผนแแปรประชากรของเพลยจกจนขาวใหญจากกบดกแสงไฟ 3. เพอศกษาการถกเบยนของเพลยจกจนขาวใหญโดยแมลงเบยนปกบด (Strepsipteran parasitoid) ในนาขาว

อปกรณและวธการ1. การศกษาชววทยาและวงจรชวตของเพลยจกจนขาวใหญบนขาวพนธตางๆ สมเกบประชากรเพลยจกจนขาวใหญในแปลงทดลองของศนยวจยขาวเชยงรายโดยใชสวงโฉบแมลงในแปลงนาและรอบแปลงนาขาว จานวน 20 โฉบ (โฉบไปกลบซาย-ขวา นบเปน 1 โฉบ) สปดาหละ 1 ครง ในชวงเดอนกมภาพนธ 2560 – กมภาพนธ 2561 นาแมลงทโฉบจบไดมาใสในกรงเลยงแมลง ดดแยกและบนทกจานวนเพลยจกจนขาวใหญทถกเบยนออกจากแมลงทไมถกเบยน เพลยจกจนขาวใหญทไมถกเบยน นามาเลยงเพอศกษาชววทยาและวงจรชวตของเพลยจกจนขาวใหญบนขาว 3 พนธ ไดแก พนธไทชงเนทฟ 1 (TN1) ขาวดอกมะล 105 (KDML105) และสนปาตอง 1 (SPT1) ดาเนนการทดลองในโรงเรอน ทอณหภม 28-32 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธ 60-80 เปอรเซนต ในเบองตนเลยงเพมปรมาณแมลงบนขาวพนธไทชงเนทฟ 1 ในกรงพลาสตกใสรปทรงกระบอก ดานบนและดานขางบดวยผาโปรง มขาวกรงละ 1 ตน เมอแมลงเพศเมยเรมวางไข และเรมฟกเปนตวออน ใชพกนเขยตวออนทฟกใหม นาไปแยกกรงเลยงศกษาวงจรชวตบนขาว 3 พนธดงกลาว ขาวแตละพนธม 100 ตน ปลอยแมลงตวออนทเพงฟกจากไขตนละ 1 ตว ศกษาพฒนาการเจรญเตบโตของแมลง บนทกภาพและการพฒนาการเจรญเตบโตตงแตระยะไข ตวออนแตละระยะ และตวเตมวยเพศผและเพศเมย และวดขนาดภายใตกลองจลทรรศนสเตอรโอ

2. การศกษาความผนแแปรประชากรของเพลยจกจนขาวใหญจากกบดกแสงไฟ นาแมลงทดกจบไดจากกบดกแสงไฟทตดตงในศนยวจยขาวเชยงราย มาจาแนกชนด และนบจานวนของ


เพลยจกจนขาวใหญ โดยเกบขอมลตงแตป พ.ศ. 2557-2561 และนาขอมลจานวนแมลงมาเขยนกราฟความผนแปรประชากรของเพลยจกจนขาวใหญ

3. การศกษาการถกเบยนของเพลยจกจนขาวใหญโดยแมลงเบยนปกบด (Strepsipteran parasitoid) ในนาขาว นาเพลยจกจนขาวใหญทถกเบยนทเกบรวบรวมไดจากขอ 1 มาเลยงบนตนขาวพนธไทชงเนทฟ 1 และเกบรวบรวมแมลงเบยนปกบดตวเตมวย ทออกจากตวเพลยจกจนขาวใหญ บนทกภาพรปรางลกษณะแมลงทถกเบยน ลกษณะการเบยน และภาพแมลงเบยนปกบดภายใตกลองจลทรรศนสเตอรโอ ดาเนนการท ศนยวจยขาวเชยงราย อาเภอพาน จงหวดเชยงราย ในชวงป พ.ศ. 2557-2561

ผลการทดลองและวจารณ1. ชววทยาและวงจรชวตของเพลยจกจนขาวใหญบนขาวพนธตางๆ เพลยจกจนขาวใหญ มขนาดคอนขางใหญ เพศเมยมขนาดใหญกวาเพศผ หวคอนขางมน มจดสดาใหญอยตรงกลางขอบหนาผากกบใบหนา และอกจดหนงบนกลางหว มรอยขดหลายเสนขนานกน จากเสนกลางของหวไปยงขอบหวชดเจน ใบหนามกลามเนออมเหนไดชดเจน สทวไปของหว ลาตว และปกเปนสขาวอมเทา เสนปกมสเขมกวา เพศเมยวางไขทกาบใบขาว ไขมสขาวออกเหลองนวล ตวออนม 5 ระยะ ตวออนวยแรกและวยท 2 ลาตวมสเขยวเขม วยท 3 มสเขยวออนอมเทา เรมเหนตมปก และมแถบสเทาเขมพาดเปนแนวยาวตงแตสวนอกจนถงสวนปลายทอง วยท 4-5 มองเหนแถบสเทาชดเจนขนและมจดสดาลอมรอบดวยพนวงสขาว 2 จด บรเวณกงกลางของสวนหว (Fig. 1, Table 2)

Fig. 1 Stages of development; eggs (a-d), nymphs and adult of white leafhopper, C. spectra (e)

(a) (b) (c)

(d) (e)


Table 2 Size of egg, nymph and adult of white leafhopper, C. spectra on Thai Chung Native 1 (TN1) under greenhouse rearing at Chiang Rai Rice Research Center, 2017

Stage Size (mm)

Egg 0.8 1st nymph 1.2 2nd nymph 2.3 3rd nymph 2.6 4th nymph 4.3 5th nymph 4.9 Adult 6.0 - 7.4

การพฒนาการเจรญเตบโตของเพลยจกจนขาวใหญบนขาวขาวดอกมะล 105 สนปาตอง 1 และไทชงเนทฟ 1 ตงแตระยะไข ตวออน จนกระทงเปนตวเตมวย ใชเวลา เฉลย 72.2 46.6 และ 61.1 วน ตามลาดบ (Table 3) โดยเพศเมยหนงตวสามารถวางไขได 53 88 และ 110 ฟอง ตามลาดบ2. การผนแปรประชากรของเพลยจกจนขาวใหญจากกบดกแสงไฟ การผนแปรประชากรเพลยจกจนขาวใหญตวเตมวยจากกบดกแสงไฟ ทตดตงในศนยวจยขาวเชยงราย ระหวาง

ป พ.ศ. 2557 – 2561 พบวา ประชากรแมลงผนแปรในแตละปแตละเดอน โดยในป พ.ศ. 2557 - 2558 พบประชากรมมาก 2 ชวง ในเดอนเมษายน-พฤษภาคม และเดอนตลาคม-ธนวาคม ป พ.ศ. 2559 พบประชากรแมลงเกอบทกเดอน แตพบจานวนนอยกวาสองปทผานมา และในป พ.ศ. 2560 พบจานวนแมลงใกลเคยงกบป พ.ศ. 2559 โดยพบจานวนสงสดในเดอนมนาคมและธนวาคม และในป พ.ศ. 2561 พบประชากรแมลงเพมสงขนในเดอนกมภาพนธ (Fig. 2)

3. การถกเบยนของเพลยจกจนขาวใหญโดยแมลงเบยนปกบด (Strepsipteran parasitoid) ในนาขาว ในแปลงนาทดลอง ศนยวจยขาวเชยงราย พบประชากรเพลยจกจนขาวใหญถกเบยนอยระหวาง 0 – 150 ตว ในชวง 4 เดอนแรกของการทดลอง แตไมไดบนทกจานวนเพลยจกจนขาวใหญปกตทไมถกเบยน ในเดอนมถนายน 2560 พบเพลยจกจนขาวใหญถกเบยนจานวน 63 ตว คดเปนรอยละ 34.6 และจานวนแมลงทถกเบยนลดลงในเดอนกรกฎาคม 2560 ถงเดอนมกราคม 2561และการถกเบยนเพมขนเปนรอยละ 11.7 ในเดอนกมภาพนธ 2561 (Table 4) สอดคลองกบการทดลองในตางประเทศทพบวาจานวนเพลยจกจนขาวใหญมความแปรปรวนแตกตางกนตามฤดกาล โดยมปจจยดานสภาพแวดลอมทมผลตออตราการเบยนของแมลงเบยนปกบด (Oyediran

Table 3 Life cycle of white leafhopper, C. spectra on TN1, KDML105 and SPT1 under greenhouse rearing at Chiang Rai Rice Research Center, 2017

Stage of Developmental period (days ± SD) development TN1 KDML105 SPT1

Egg 10.5 ± 1.3 15.8 ± 3.5 15.0 ± 1.8 1st nymph 5.8 ± 2.0 5.5 ± 1.7 7.0 ± 0.0 2nd nymph 5.5 ± 0.4 7.3 ± 1.3 5.8 ± 1.0 3rd nymph 6.3 ± 0.6 7.3 ± 2.2 3.8 ± 1.0 4th nymph 6.0 ± 1.4 9.3 ± 3.9 4.8 ± 1.3 5th nymph 7.0 ± 0.0 7.0 ± 0.0 3.0 ± 1.2 Adult 20.0 ± 0.8 20.0 ± 0.8 7.0 ± 2.2

Total 61.1 72.2 46.4


Fig. 2 Population fluctuation of white leafhopper, C. spectra in light trap caught at Chiang Rai Rice Research Center during January 2014 – March 2018

Table 4 Percentage of white leafhopper, C. spectra parasitized by Halictophagus spectrus Yang in rice fields at Chiang Rai Rice Research Center during February 2017 - February 2018

Month of No. of C. spectra Percentage investigation Non-parasitized Parasitized by H. spectrus of parasited

2017 - February - 2 - - March - 7 - - April - 38 - - May - 14 - - June 30 16 34.6 - July 25 3 10.6 - August 3 0 0.0 - September 8 1 9.6 - October 18 2 8.3 - November 162 11 6.4 - December 675 51 7.02018 - January 489 34 6.5 - February 661 88 11.7

- = not conducted


Fig. 3 Parasitized host (C. spectra). Arrow indicating the position of superparasitism strepsipteran endoparasitoid

et al., 2000; Mitra et al., 2014; Roy and Hazra; 2016) แมลงเบยนปกบดทเบยนเพลยจกจนขาวใหญ พบวา เปนชนด Hal ic tophagus spectrus Yang (Strepsiptera: Halictophagidae) ซงมลกษณะทางอนกรมวธานตรงตามรายงานของ Shepard และคณะ (1987), Kathirithamby (1993) และ Heinrichs (1994) โดยพบการเบยนในระยะตวเตมวยมากทสด แมลงเบยนปกบดเพศผและเพศเมยจะยนเฉพาะสวนหวออกจากสวนทองของเพลยจกจนขาวใหญ (Fig. 3) ลกษณะของแมลงเบยนปกบดตวเตมวยเพศผ มลาตวสดา อกปลองแรกและปลองทสองมขนาดเลก อกปลองทสามขยายใหญ หนวดม 7 ปลอง มหลายแขนงเปนแบบ flabellate ปกคหนาลดรปเหลอเปนกานคลาย halteres ปกคหลงเปนเยอบางคลายพดขนาดใหญมเสนปกนอย เพศผ มปลอกหอหมตวและเขาดกแดอยภายใน เมอฟกออกเปนตวเตมวยจะพบปลอกหมมรอยเปด (Fig. 4) สวนเพศเมยไมมตา หนวด และขา ปลองลาตวเหนไมชดเจน สวนหวและอกเชอมตดกน เพศเมยผลตตวออนวยแรกขนาดเลก (triungulins) จานวนมาก (Fig. 5)

สรปผลการทดลอง เพลยจกจนขาวใหญ (C. spectra) มลกษณะหว ลาตว และปกเปนสขาวอมเทา เสนปกมสเขม มขนาดคอนขางใหญ เพศเมยมขนาดใหญกวาเพศผ เพศเมยวางไขใน

กาบใบขาว ตวออนม 5 ระยะ บนขาวขาวดอกมะล 105 สนปาตอง 1 และไทชงเนทฟ 1 เพศเมยหนงตวสามารถวางไขได 53 88 และ 110 ฟอง และการพฒนาการเจรญเตบโตตงแตระยะไข ตวออน จนกระทงเปนตวเตมวย ใชเวลา เฉลย 72.2 46.6 และ 61.1 วน ตามลาดบ การผนแปรประชากรของเพลยจกจนขาวใหญทดกจบไดจากกบดกแสงไฟ พบวา จานวนประชากรแมลงมมากนอยแตกตางกนในแตละปและแตละเดอน ในป พ.ศ. 2527-2528 พบประชากรของเพลยจกจนขาวใหญมาก 2 ชวง คอ เดอนเมษายน-พฤษภาคม และเดอนตลาคม-ธนวาคม ในแปลงนาทดลอง ศนยวจยขาวเชยงราย ในเดอนมถนายน 2560 พบประชากรเพลยจกจนขาวใหญถกแมลงเบยนปกบด (H. spectrus) เบยนรอยละ 34.6 โดยการถกเบยนจะเพมขนเมอจานวนประชากรเพลยจกจนขาวใหญเพมขน ทงน แมลงปกบดซงเปนศตรธรรมชาตอาจเปนปจจยหนงทชวยควบคมประชากรเพลยจกจนขาวใหญในธรรมชาตไมใหเกดการระบาดจนทาความเสยหายแกขาวได

คาขอบคณ ขอขอบคณ ดร. จระพงศ ใจรนทร นกวชาการเกษตรชานาญการพเศษ ศนยวจยขาวอบลราชธาน ทไดกรณาใหคาแนะนาและแกไขบทคดยอของงานวจยเรองน


Fig. 4 Parasitized host, C. spectra (a), Puparium of pharate adult of male H. spectrus (b), Pharate adult of male H. spectrus (c), Pharate adult of male H. spectrus cap opening from puparium (d-e), Adult of male H. spectrus hatching from puparium (f-g), Adult of male H. spectrus (h)

Hal ter - l ike f ront wings and transparent fan-shaped hind wings

Antenna is 7-segmented

Tarsus is 3-segmented

(a) (b) (c)

(d) (e)

(f) (g)

(h)


Fig. 5 Adult of female Halictophagus spectrus Yang (a-b)and triungulins (c-e)

เอกสารอางองวาร หงสพฤกษ. 2543. เพลยจกจนและเพลยกระโดดศตรพช

เศรษฐกจในประเทศไทย. กองกฏและสตววทยา กรมวชาการเกษตร. โรงพมพครสภา ลาดพราว, กรงเทพฯ. 126 หนา.

ศานต รตนภมมะ. 2550. กฏวทยาแมบท (ฉบบปรบปรงแกไขครงท 2). หางหนสวนจากด ดพรน และแทน กอปปเซน

เตอร, เชยงใหม. 571 หนา.Heinrichs, E. A. 1994. Biology and Management of Rice

Insects. International Rice Research Institute. Wiley Eastern Limited. 779 p.

Joseph, A., D.B. Olufolaji, F.E. Nwilene, A. Onasanya,

M.M. Omole, R.O. Onasanya and Y. Sere. 2011. Effect of leaf age on rice yellow mottle virus severity and chlorophyll content with mechanical incubation and vector transmission method. Trends in Applied Sciences Research 6(12):

1345-1351.Kathirithamby, J. 1993. Descriptions of Strepsiptera

(Insecta) from Southeast Asia, with a checklist of the genera and species occurring in the region.

Raffles Bulletin of Zoology 41(2): 173-201.Kifune, T. 1983. A new species of the genus Halictophagus

from Thailand with a proposition of a new subgenus Allohalictophagus (Strepsiptera, Halictophagidae) (Notulae Strepsipterological-IX). Kontyû, Tokyo 51(2): 165-168.

Koudamiloro, A., F. E. Nwilene, D. Silue, A. Togola, O. Oyetunji, Y. Sere and M. Akogbeto. 2014. Identification of insect vectors of rice yellow mottle virus (RYMV) in Benin. Journal of Entomology 11(3): 153-162.

Litisinger, J. A. and A. T. Barrion. 1988. Insect problems

of rice-wheat cropping patterns. pp. 130-157. In: A. R. Klatt (Technical editor). Wheat Production Constraints in Tropical Environments. Mexico, D. F.: CIMMYT.

Mitra, S., R. Harsha, N. Hazra and A. Mazumdar. 2014.

An assessment of the relative abundance of normal and parasitized white leafhopper, Cofana spectra (Hemiptera: Cicadellidae) affecting the

paddy plants in West Bengal, India. International


Journal of Tropical Insect Science 34(1): 14-21.Oyediran, I. O., A. Ndongidila and E. A. Heinrichs. 2000.

Strepsipteran parasitism of white leafhopper Cofana spp. (Hemiptera: Cicadellidae) in lowland rice in côte d’Ivoire. International Journal of Pest

Management 46(2): 141-147.Roy, S. and N. Hazra. 2016. Seasonal variation of

stylopization on white leafhopper, Cofana spectra (Distant) (Homoptera: Cicadel l idae) by Halictophagus australensis Perkins (Strepsiptera:

Halictophagidae). Journal of Entomology and Zoology Studies 4(2): 82-85.

Shepard, B. M., A. T. Barrion and J. A. Litisinger. 1995. Rice-Feeding Insects of Tropical Asia. International Rice Research Institute (IRRI), Manila, Philippines. 228 p.

____________________________________________. 1987. Friends of the Rice Farmer Helpful Insects, Spiders, and Pathogens. International Rice Research Institute (IRRI), Manila, Philippines. 136 p.


การพฒนาแผนทความเหมาะสมของพนทปลกขาวรายกลมสนคา Development of Suitability Production Area Map for Rice Commodity Groups

ชษณชา บดดาบญ1) บญดษฐ วรนทรกษ1) กลยา สานเสน1) เบญจมาส รสโสภา1) อธยะ พนจงสกลดษฐ2) พมพพร พรพรหมนทร2) สนยม ตาปราบ1) อนนต สวรรณรตน1)

Chitnucha Buddhaboon1) Boondit Varinruk1) Kanlaya Sansen1) Benjamas Rossopa1) Attaya Phinchongsakuldit2) Pimporn Pornprommin2) Suniyom Taprab1) Anan Suwannarat1)

Abstract Rice Department and Land Development Department have agreed to appoint the committee for developing the level of suitability area map for rice variety groups. The committee has committed to work for six months to finish the map. The eleven rice varieties were selected as representatives sub groups. Seventeen variables under five growth factors were defined. Then the level of each variable was separated for S1 (highly suitable), S2 (moderately suitable), S3(marginally suitable) and N (not suitable). Data base management for the representative rice varieties mapping was conducted. The representative varieties were KDML105, RD5, PTT1, RD31, RD41, SPT, KTH17, PCR2, RD6, SMJ, and LSPT. Then, five rice commodity groups were assembled from the representative varieties into five commodities. The five rice commodities groups were Hom Mali, Thai fragrant rice, white rice, glutinous rice and others rice (color rice and rice for niche markets). The map of five rice commodities were applied and presented by clipping, analysis and comparison with the Agri-map and planted rice area in wet season of 2017/18 from GISTDA. From the data base management and rice commodity map indicated that suitable production area for Hom Mali and glutinous commodities groups covered about 31 million rais. Thai fragrant rice, white rice and others rice covered approximately 8 21 and 12 million rai, respectively. This data set could identify the suitability position for rice variety groups. Vary and error found could be edited, improved and developed for more reliable. Keywords : rice, suitable area, rice commodity, map

บทคดยอ กรมการขาวและกรมพฒนาทดนไดเหนชอบตงคณะกรรมการรวม เพอพฒนาแผนทแสดงระดบความเหมาะสมของพนทตอการปลกขาวรายกลมพนธ และไดดาเนนการในชวงเดอนสงหาคม 2560 – มกราคม 2561 เรมจากการกาหนดพนธขาวตวแทนกลมสนคาขาว 11 พนธ นาปจจยความตองการของขาวและขอจากดของพนทตอการปลกขาวมาคดเลอกในสวนทเกยวของ 5 ชด รวม 17 รายการ แลวกาหนดระดบความเหมาะสมของแตละรายการทระดบเหมาะสมมาก (S1) เหมาะสมปานกลาง (S2) เหมาะสมนอย(S3) และไมเหมาะสม (N) จดการฐานขอมลและจดทาแผนทความเหมาะสมขาวรายพนธ คอ พนธขาวดอกมะล 105 กข15 ปทมธาน 1 กข31 กข41 สนปาตอง ขาวตาแหง17 ปราจนบร 2 กข6 ซวแมจน และหลวงสนปาตอง จดกลมระดบความเหมาะสมของพนธขาวตวแทนในแตละกลมสนคาขาว และจดทาแผนทระดบความเหมาะของพนทตอการปลกขาว 5 กลมสนคา คอ กลมขาวหอมมะล กลมขาวหอมไทย กลมขาวขาว กลมขาวเหนยว และกลมขาวอนๆ จดการขอมลและพฒนาแผนทสาหรบการนาเสนอและปรบใชงาน โดยนาขอมลพนทของแตละกลมสนคาในแตละระดบความเหมาะสม มาวเคราะหเปรยบเทยบกบขอมลพนทของ Agri-map

1) กรมการขาว 50 ถนนพหลโยธน แขวงลาดยาว เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900 Rice Department, 50 Phaholyothin Rd., Ladyao, Chatuchak, Bangkok 10900 2) กรมพฒนาทดน ถนนพหลโยธน แขวงลาดยาว เขตจตจกร กรงเทพมหานคร 10900 Land Development Department, Phaholyothin Rd., Ladyao, Chatuchak, Bangkok 10900


คานา กระทรวงเกษตรและสหกรณ ไดจดทาแผนทเกษตรเพอการบรหารจดการเชงรก (Agri-Map) แสดงขอมลเพอบรหารจดการพนทเกษตรกรรม แสดงระดบความเหมาะสมของพนทปลกพช ใชฐานขอมลสภาพพนท ศกยภาพการผลตของดน การชลประทาน และอนๆ ทเกยวของกบพนท โดยไมไดจาแนกตามกลมสนคา รวมทงในปจจบนการเชอมโยงของฝายการผลตโดยกระทรวงเกษตรและสหกรณ กบฝายการตลาดโดยกระทรวงพาณชย ไดจาแนกกลมสนคาขาวออกเปน 5 กลม ประกอบดวย กลมขาวหอมมะล กลมขาวหอมไทย กลมขาวขาว กลมขาวเหนยว และกลมขาวอนๆ (ขาวตลาดเฉพาะและขาวส) ซงความตองการปจจยในการเจรญเตบโตและใหผลผลตของขาว (crop requirement) มความเหมอนและแตกตางกนในแตละพนทและกลมพนธ กรมการขาวและกรมพฒนาทดน จงไดเหนชอบแตงตงคณะกรรมการรวมจดทาแผนทแสดงความเหมาะสมของพนทตอการปลกขาวรายกลมพนธ (เมอวนท 7 สงหาคม 2560) เพอนาไปปรบปรงฐานขอมล Agri-Map ใชในการกาหนดนโยบายและแผนการผลตขาวไดอยางเปนระบบ รวมถงใชประโยชนพนทไดตรงตามความตองการของกลมขาว การดาเนนการโดยบรณาการความรความชานาญของนกวชาการตางสาขาวชาของกรมการขาว และกรมพฒนาทดน มารวมกนพฒนาแผนทแสดงระดบความเหมาะสมของพนทตอการปลกขาวรายกลมพนธ รายละเอยดประกอบดวย 1) การกาหนดความเหมาะสมของพนทเพอการปลกขาวเบองตน โดยทมนกวชาการจากกรมพฒนาทดน ใหขอมลดานคณภาพดนทพชตองการ และปจจยของพนททเปนขอจากดในการปลกพช จดการประยกตฐานขอมลจากรายการขอกาหนดทจดทาขนไปสการพฒนาแผนท โดยความเชยวชาญและโปรแกรมเฉพาะ

และพนทปลกขาวฤดนาป 2560/61 จากสานกงานพฒนาเทคโนโลยอวกาศและภมสารสนเทศ จากการจดการฐานขอมลและจดทาแผนทของแตละกลมสนคาขาว ชใหเหนวา กลมขาวหอมมะลและกลมขาวเหนยว มพนทเหมาะสมใกลเคยงกน คอ ประมาณ 31 ลานไร กลมขาวหอมไทยมพนทเหมาะสมประมาณ 8 ลานไร กลมขาวขาวมพนทเหมาะสมประมาณ 21 ลานไร และกลมขาวอนๆ มพนทเหมาะสมประมาณ 12 ลานไร ขอมลชดนสามารถระบตาแหนงความเหมาะสมของพนทสาหรบแตละกลมพนธขาวและถาพบความคลาดเคลอนในบางพนทกสามารถเปลยนแปลงและปรบปรงได คาสาคญ : ขาว ความเหมาะสมของพนท กลมสนคาขาว แผนท

2) การตอยอดเพอกาหนดระดบความเหมาะสมของพนทรายกลมพนธหรอกลมสนคาขาว เพอเชอมโยงตลาดโดยทมนกวชาการของกรมการขาวใหขอมลดานการจาแนกกลมพนธ ขาวตามนเวศการเพาะปลก การจาแนกตามความไวตอชวงแสงทเกยวของกบอายขาวและฤดปลก ความตองการของขาวแตละกลมตอลกษณะของพนท ทงระดบความตองการธาตอาหารพช นา และสภาพภมอากาศ ใชความเชยวชาญและโปรแกรมเฉพาะไปพฒนาแผนทแสดงพนทปลกขาวจรงในปจจบน และปรบใชแผนททพฒนาขนมานาไปสการปรบใชในระดบพนท

วธดาเนนงาน 1. การประเมนคณภาพทดน การประเมนคณภาพทดนเพอใชประเมนสาหรบการปลกขาวตามกลมพนธ ไดกาหนดไว 5 ปจจย ไดแก ภมอากาศ การหยงลกของราก ธาตอาหาร นา และความยงยน ดงน 1.1 ภมอากาศ คณลกษณะทเปนตวแทน ไดแก ความสงจากระดบทะเลปานกลาง 1.2 การหยงลกของราก คณลกษณะทเปนตวแทน ไดแก ความลกของดน (effective soil depth) และ depth of pepble 35-60% 1.3 ธาตอาหาร คณลกษณะทเปนตวแทน ไดแก phosphorus (P), potassium (K), organic matter, pH , cation exchange capacity (CEC), base saturation (BS), ความเคม (EC) และระดบความลกของชนจาโรไซต (depth of jarosite) 1.4 นา คณลกษณะทเปนตวแทน ไดแก ปรมาณนาในชวงการเจรญเตบโต การระบายนา : สภาพพนท (นาดอน นากลาง นาลม) การซมซบนา และปรมาณนาทมผลตอการงอก 1.5 ความยงยน คณลกษณะทเปนตวแทน ไดแก


3. การจดการขอมลเพอพฒนาแผนทการปลกขาวรายกลมพนธ หลงจากไดระดบความตองการปจจยตอการเจรญเตบโตของกลมพนธขาวทง 11 กลมยอย ใน 5 ปจจย ไดแกภมอากาศ การหยงรากลก ธาตอาหารในดน ปรมาณนา และความเสยงตอนาทวมและภยแลง และไดนาปจจยดงกลาวมาจดการฐานขอมลและจดทาแผนทความเหมาะสมกบการปลกขาวรายพนธทเปนตวแทนกลมพนธ โดยประเมนพนททงหมดของประเทศ 321 ลานไร เพอปรบปรงแผนทใหสะทอนความเปนจรงและสามารถเปรยบเทยบกบสภาพความเปนจรงในปจจบน โดยจดทาแผนทกลมสนคาขาว 5 กลม ในพนทปลกขาวปจจบน เพอเปนขอมลระดบความเหมาะสม สาหรบใชประกอบการสงเสรมและเชอมโยงตลาด ประกอบดวย กลมขาวหอมมะล กลมขาวหอมไทย กลมขาวขาว กลมขาวเหนยว และกลมขาว อนๆ ใชโปรแกรม ArcMap version 10.2.2 ในการจดทาแผนทและวเคราะหระดบความเหมาะสมใน 5 ปจจย ไดแก ภมอากาศ การหยงรากลก ธาตอาหารในดน ปรมาณนา และความเสยงตอนาทวมและภยแลง เปนรายภาค คอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคเหนอ ภาคกลาง และภาคใต (เนองจากเปนขอมลขนาดใหญ ตองแยกเปนรายภาค) เรมจากเปด shape file รายภาค ดงน ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ซงมพนทมากทสด เปดตารางขอมลใน attribute table ทม จานวน 625,171 บรรทด คลกขวาหว field ทชอ ZoneOneRice เลอก Summarize เมอตารางของ Summarize ปรากฏ คลกท Shape_area คลกทกรอบสเหลยมหนา Sum เสรจแลวตงชอ Output file ทใชจดเกบ เชน Sum_ZoneOneRice_NE.dbf ขอมลตารางจะประกอบดวยรายละเอยดความเหมาะสมของพนทสาหรบพนธขาว จานวน 25 รายการ ตงแตระดบเหมาะสมมาก (S1) เหมาะสมปานกลาง (S2) เหมาะสมนอย (S3) ไมเหมาะสม (N) และพนททไมจาแนก ซงครอบคลมทงภาค (ตามขอมลของ shape file) ซงมจานวน 104.8 ลานไร เพอจดกลมพนธขาวหรอกลมสนคาขาวใหชดเจนเชอมโยงกบตลาด นาตาราง Sum_ZoneOneRice_NE.dbf มาเพม field จานวน 5 fields ตงชอ field เปน HML, HTHAI, WR, GR และ CR สาหรบ

ความเสยงในการเกดนาทวม และความเสยงในการเกดภยแลง ชนความเหมาะสมจาแนกออกเปน 4 ชน (class) คอ S1 หมายถง ชนทมความเหมาะสมมาก (highly suitable) S2 หมายถง ชนทมความเหมาะสมปานกลาง (moderately suitable) S3 หมายถง ชน ท มความเหมาะสมนอย (marginally suitable) N หมายถง ชนทไมมความเหมาะสม (not suitable) การประเมนความเหมาะสม โดยการจบคระหวาง ความตองการของประเภทการใชประโยชนทดนกบคณภาพทดน โดยพจารณาแตละคณภาพทดนในหนวยทดนนนใน 3 ลกษณะ คอ ขอจากดรนแรงทสด อทธพลตอการเจรญเตบโต และการใหผลผลตของพช และใชระดบความเหมาะสมของคณภาพทดนนนเปนตวแทนความเหมาะสมรวมของหนวยทดน ดงกรณตวอยางของพนธขาวขาวดอกมะล 105 (Table 1) และพนธขาว กข31 (Table 2)2. การกาหนดขนตอนการพฒนาแผนท คณะดา เ นนงานของกรมการ ขาวและกรมพฒนาทดน ไดประชมหารอเพอหาแนวทางพฒนาแผนทแสดงระดบความเหมาะสมของพนทตอการปลกขาว เพอรองรบการวางแผนการผลตขาวทจาแนกเปน 5 กลมพนธหรอกลมสนคาขาว และเหนชอบรวมกน โดยออกคาสงกรมการขาว (ท 375/2560) แตงตงคณะกรรมการพฒนาแผนทแสดงความเหมาะสมของพนทตอการปลกขาวรายพนธ (วนท 7 สงหาคม 2560) มอธบดกรมการขาวเปนประธาน โดยกรมการขาวใหขอมลดานพนธขาว กลมพนธขาว และกลมสนคาขาว ลกษณะประจาพนธและระดบความตองการของขาว ตวแทนแตละกลมพนธ จานวน 11 กลมยอย (Table 3) ทมความสมพนธกบขอมลดน และทดน ทเชอมโยงกบฐานขอมลเชงแผนท ทงทเปนความตองการของพชและขอจากดของพนท ซงกรมพฒนาทดนรบผดชอบ และกรมการขาวใหการสนบสนนในการวเคราะหระดบของขอจากดของแตละปจจย จงไดแผนทระดบความเหมาะสมของพนธขาวทเปนตวแทนของกลมพนธขาวครอบคลมพนททงประเทศ


Table 1 Requirement level of rice growth factors for Khao Dowk Mali 105 rice variety Soil physic/ chemical characteristic S1 S2 S3 N1. Weather - Above mean sea level (m) <500 - - >5002. Root depth - Effective soil depth (cm) >50 25-50 <25 - - Depth of pebble 35-60% (cm) - - <25 -3. Nutrient in the soil - P (mg/kg) >10 5-10 <5 - - K (mg/kg) >60 <60 - - - Organic matter (%) >1 <1 - - - pH 5.1-7.8 7.8-8.4 >8.4 - 4.0-5.0 <4.0 - - CEC (meq/100g) - <3 - - - BS (%) >35 <35 - - - EC (dS/m) <4 4-8 8-12 >12 - Depth of jarosite (cm) - - <100 -4. Water - Quantity during growing period (mm) >700 550-700 400-550 <400 - Storage : geographic (class) semi-lowland lowland upland deepwater area/upland - Drainage : seepage (class) slow/medium - fast very fast - Water for germination (mm) - <100 - -5. Sustainability - Flood risk (time/10 Y) <3 4-7 8-10 - - Drought risk (time/10 Y) <3 4-5 >5 -Note: S1 = highly suitable, S2 = moderately suitable, S3 = marginally suitable, N = not suitable - = no data


Table 2 Requirement level of rice growth factors for RD31 rice variety Soil physic/ chemical characteristic S1 S2 S3 N1. Weather - Above mean sea level (m) <500 - - >5002. Root depth - Effective soil depth (cm) - - <25 - - Depth of pebble 35-60% (cm) - - <25 -3. Nutrient - P (mg/kg) >5 <5 - - - K (mg/kg) >60 <60 - - - Organic matter (%) >1 <1 - - - pH 4.0-8.4 - >8.4 <4.0 - - CEC (meq/100g) >15 3-15 <3 - - BS (%) >35 <35 - - - EC (dS/m) <2 2-4 4-8 >8 - Depth of jarosite (cm) - - <100 -4. Water - Quantity during growing period (mm) >600 500-600 400-500 <400 - Storage : geographic (class) lowland/semi lowland - upland deepwater area/ upland - Drainage : seepage (class) slow medium fast very fast - Water for germination (mm) - <100 - -5. Sustainability - Flood risk (time/10 Y) <3 4-7 8-10 - - Drought risk (time/10 Y) <3 4-5 >5 -Note: S1 = highly suitable, S2 = moderately suitable, S3 = marginally suitable, N = not suitable - = no data


Table

3 Ri

ce co

mmod

ity, ri

ce gr

oup,

rice v

ariety

grou

p and

yield

Rice C

ommo

dity

Yie

ld

Ric

e grou

p

Ric

e vari

ety gr

oup

Rep

resen

tative

Y

ield

(kg

/rai)

va

riety

(kg

/rai)

1. Ho

m Ma

li 34

1 - H

om M

ali

KDML

105,

RD15

KD

ML10

5 36

3

RD

15

560

2. Th

ai fra

grant

rice

423

- Frag

rant r

ice

PTT 1

PT

T1

712

- Othe

rs fra

grant

rice

RD33

, RD5

1, Kh

ao’ J

ow H

awm

Suph

an Bu

ri, -

1/

-

Kh

ao´ J

ow H

awm

Phits

anulo

k 1,

Kh

ao’ J

ow H

awm

Khlon

g Lua

ng 1

3.

White

rice

594

- Non

-phot

osen

sitive

RD

21, R

D29,

RD31

, RD3

9, RD

41, R

D43,

RD47

, RD

31

742

rice

varie

ty RD

49, R

D53,

RD55

, RD5

7, RD

61, C

hai N

at 1,

Chai

Nat 2

, RD

41

722

Su

phan

Buri 1

, Sup

han B

uri 2,

Suph

an Bu

ri 3,

Suph

an Bu

ri 60,

Suph

an Bu

ri 90,

Phits

anulo

k 2

- P

hoto

sens

itive

RD35

, RD5

9, Ph

itsan

ulok 3

, Phit

sanulo

k 80,

Jek C

huey

1,

KTH1

7 47

3

r

ice va

riety

Khao

Tah H

aeng

17, L

euan

g Prat

ew 12

3, Ch

iang P

hatth

alung

,

(l

ow la

nd ric

e) Kh

ai Mo

d Rin

3, Ch

o Lun

g 97,

Leb N

ok Pa

ttani,

Khao

Gaw

Diaw

35

- P

hoto

sens

itive

Ayutt

haya

1, Pr

achin

Buri 1

, Prac

hin Bu

ri 2, R

D45,

PC

R2

590

rice

varie

ty Kh

ao Ba

hn N

ah 43

2, Pla

i Nga

hm Pr

achin

Buri

(dee

p wate

r rice

)

- Pho

tose

nsitiv

e SM

J, Da

wk Pa

-yawm

, Goo

Meu

ang L

uang

, SM

J 45

6

r

ice va

riety

Na

m Ro

o, Jo

w Ha

w

(u

pland

rice)

- P

hoto

sens

itive

Khao

Chian

g Mai,

Khao

´ Lua

ng Sa

n-pah

-tawn

g LS

PT

582

rice

varie

ty

(h

igh la

nd ric

e)


4. Glu

tinou

s rice

38

6 - F

ragran

t glut

inous

rice

RD6

RD

6 66

6

- O

ther g

lutino

us ric

e RD

10, R

D12,

RD14

, RD

16, R

D18,

RD20

,

SPT1

63

0

Muey

Naw

ng 62

M, K

hiao N

gu 89

74, S

an-pa

h-taw

ng 1,

Ha

hng Y

i 71,

Niaw

Ubon

2

5. Ot

hers

376

- Colo

r rice

Le

um Pu

a, Sa

ng Yo

d Pha

ttalun

g, Nia

w Da

m Ma

w 37

, - 1/

-

Nia

w Ch

aw Pa

i 49,

Hawm

Gra

Dang

Nga

h 59

Tot

al

11

70

11

Sourc

e: Ric

e prod

uctio

n and

mark

eting

cycle

plan

2017

/18;

Rice v

ariety

data

set

(Rice

Know

ledge

Bank

: www

.brrd.

go.th

)1/ Sm

all pl

antin

g area

, data

from

simi

lar ch

aracte

ristic

s of 1

1 rice

varie

ties

- =

no da

ta

Table

3 co

nt.

Rice C

ommo

dity

Yie

ld

Ric

e grou

p

Ric

e vari

ety gr

oup

R

epres

entat

ive

Yie

ld

(kg/ra

i)

v

ariety

(k

g/rai)


กลมขาวหอมมะล กลมขาวหอมไทย กลมขาวขาว กลมขาวเหนยว และกลมขาวอนๆ ตามลาดบ แตละ field เปนแบบ text ไมเกน 5 ตวอกษร ใสขอมลตามระดบความเหมาะสมและเงอนไขทพจารณาดวยตวอกษร N, S1, S2 และ S3 จากนนทาตามขนตอน ภาคเหนอ ภาคกลาง และภาคใต มจานวนขอมล 387,289 260,691 และ 144,861 บรรทด ตามลาดบ ไดไ ฟ ล S u m _ Z o n e O n e R i c e _ N . d b f , S u m _ZoneOneRice_C.dbf และ Sum_ZoneOneRice_S.dbf ตามลาดบ นาไฟลทไดไปเชอมตอกบ ตาราง attribute ของแตภาค โดยให field ทชอ ZoneOneRice เปน key field แลวเชอมตอตารางเขาดวยกน ตามลาดบ โดยจะแสดงระดบความเหมาะสมพนทสาหรบการปลกขาวในระดบ N, S1, S2 และ S3 ของรายกลมพนธ 5 กลม คอ กลมขาวหอมมะล กลมขาวหอมไทย กลมขาวขาว กลมขาวเหนยว และกลมขาว อนๆ อยางไรกตาม ระดบความเหมาะสมดงกลาวขางตนเปนการดาเนนการในพนททงหมดของประเทศ เพอใหสะทอนความเปนจรงกบสภาพพนทปลกในปจจบน จงไดนา shape file พนทปลกขาวจากภาพถายดาวเทยมโดย GISTDA ซงเปนขอมลเมอวนท 31 สงหาคม 2560 และ shape file พนทปลกขาวของกรมพฒนาทดนทใชเปนขอมลใน Agri-map นามา clip พนทปลกขาวตามขอบเขตขอมลทงสองเงอนไข ออกจากพนททงหมดเปนรายภาคตามลาดบ จากนนใช function summarize รวมพนทในแตละชนความเหมาะของแตละกลมพนธ แตละภาค ทง 4 ภาค ตามลาดบ ไดจานวนพนทในแตละระดบความเหมาะสมของแตละกลมพนธหรอกลมสนคาขาว แลวนาไปเปรยบเทยบกบแผนทความเหมาะสมของพนทตอการปลกขาวเดม (Agri-Map)

ผลการดาเนนงาน1. การจดกลมพนธขาว และกาหนดพนธขาวตวแทน พนธขาวทปลกในปจจบน จานวน 70 พนธ ไดนามาจดใหอยในแตละกลมสนคาขาว 5 กลม และแบงตามลกษณะพนธขาว คอ ขาวหอมมะล (ขาวขาวดอกมะล 105 และ กข15) ขาวหอมไทย (ขาวหอมปทม ขาวหอมทวไป) ขาวขาวหรอขาวเจา (ไมไวตอชวงแสง ไวตอชวงแสง ขาว

นานาลก ขาวไร และขาวนาทสง) ขาวเหนยว (กข6 ขาวเหนยวหอม และขาวเหนยวทวไป) และขาวอนๆ (ขาวส) แลวคดเลอกพนธ ขาวตวแทนของแตละกลม ซงแสดงขอมลผลผลตเฉลยของพนธขาวตวแทน และผลผลตเฉลยของกลมสนคาขาว (Table 3) จากนนนาขอมลการขนทะเบยนเกษตรกร (ทบก.) ผปลกขาวฤดนาป 2560/61 จากฐานขอมลของกรมสงเสรมการเกษตร และจดหมวดหมพนธขาวตามกลมสนคาขาว โดยแทนคาดวยกลมพนธขาวและกลมสนคาขาวทปลกมากในระดบตาบล จดทาแผนทแสดงพนทปลก 11 กลมพนธขาว (Fig. 1) และแผนทแสดงพนทปลกของ 5 กลมสนคาขาว (Fig. 2) เพอสะทอนใหเหนพนทการเพาะปลกจรงของเกษตรกรในฤดนาป 2560/61 และนาไปเปนแนวทางการจดการฐานขอมลใหสอดคลองกบสภาพของพนทปลกขาวจรง นาขอมลทจดระดบความเหมาะสมของพนทตอการปลกขาวทง 11 พนธ มาจดใหอยในแผนทเดยวกน (one rice map) และจดระดบความเหมาะสมของพนธขาวในแตละกลมสนคาขาว (Table 4) เพอจดทาแผนทแสดงระดบความเหมาะสมของพนทปลกขาวรายกลมสนคาขาว 5 กลม

2. การจดการขอมลและพฒนาแผนทสาหรบการใชงาน ดาเนนการโดยนาขอกาหนด และวเคราะหระดบความเหมาะสมของพน ทสาหรบการปลกขาวของประเทศไทย หลงจากจดระดบความเหมาะสมของพนทในการปลกขาวกลมตางๆ ไดแก เหมาะสมมาก (S1) เหมาะสมปานกลาง (S2) เหมาะสมนอย (S3) และไมเหมาะสม (N) และพนททไมจาแนก (O) (Table 4) นาขอมลมาพจารณาขนาดของพนททเหมาะสมในระดบตางๆ และแผนทในภาพรวม พบวา พนทปลกของกลมขาวหอมมะลและกลมขาวเหนยวมลกษณะความตองการปจจยในการเจรญเตบโตและการใหผลผลตใกลเคยงกน แตมจานวนพนททเหมาะสมตางกนมาก เชน ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอซงเปนพนทหลกของขาวทงสองกลม มพนททเหมาะสาหรบกลมขาวหอมมะลทงระดบเหมาะสมมาก เหมาะสมปานกลาง และเหมาะสมนอย รวมกนมากกวา 23 ลานไร แตพนททเหมาะสมสาหรบปลกขาวเหนยวในพนทเดยวกนมประมาณ 2 ลานไร ซงในความเปนจรงขาวทง


สองกลมสามารถปลกทดแทนกนได สวนกลมขาวขาวและขาวหอมไทย ในภาพกวางเปนกลมทสามารถปลกในพนทเดยวกนได เชน ในเขตภาคกลาง พนทปลกขาวหอมไทยมพนททเหมาะสมนอยกวา 5 ลานไร แตกลมขาวขาวมมากถง 14 ลานไร แตทงนพนทปลกกลมขาวหอมมะลไมเปนพนทเดยวกบกลมขาวเหนยว และกลมขาวขาวไมเปนพนทเดยวกบกลมขาวหอมไทยทงหมด เนองจากมขอจากดทแตกตางกนในรายละเอยดของพนธตางๆ ทใชเปนตวแทนกลม แตควรมพนทปลกไมหางกนมากในความเปนจรง ดงนน จงมการปรบเงอนไขการจดกลมความเหมาะสมของขอมล ใน field ชอ ZoneOneRice เพอใหสะทอนความเปนจรง อยางไรกตาม เงอนไขตางๆ เหลานยงสามารถปรบไดตามขอพจารณาและเหตผลสนบสนนทางวชาการ จนเปนทยอมรบของทกฝายทเกยวของ กอนนาไปใชเปนขอมลสนบสนนการทางานในพนทอยางเปนทางการ ผลการปรบไดแสดงใน Table 5

2.1 ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มพนททงหมดประมาณ 104.8 ลานไร หลงจากปรบปรงเงอนไขความเหมาะสมแลว สามารถสนบสนนการเจรญเตบโตและการใหผลผลตของกลมขาวทเหมาะสมได พบวา พนทเหมาะสมในการปลกขาวหอมมะลและขาวเหนยว ในระดบเหมาะสมมาก เหมาะสมปานกลาง และเหมาะสมนอยรวมกน มประมาณ 32 ลานไร ซงขาวทง 2 กลมตองการปจจยในการเจรญเตบและการใหผลผลตใกลเคยงกน และสามารถปลกทดแทนหรอปรบเปลยนในพนทเดยวกนได สวนความเหมาะสมของพนทปลกขาวอนๆ ทเปนขาวทสง ขาวส พบวา พนททมความเหมาะสมทงสามระดบรวมกนมจานวนมากกวา 33 ลานไร แตเนองจากผลผลตและผลตอบแทนทางดานเศรษฐกจและผลกระทบดานวฒนธรรมทองถน ทาใหกลมขาวดงกลาวมพนทปลกนอยมาก เมอเทยบกบขาวกลมหอมมะลและกลมขาวเหนยว โดยกลมขาวขาวมพนทเหมาะสมในทงสามระดบมากกวา 16 ลานไร แตในสภาพความเปนจรงพนทปลกขาวกลมนมไมมาก

Fig. 1 (A) Map of 11 variety groups and (B) Map of 5 rice commodities in wet season rice production 2017/18


Fig. 2 Map of suitability level for representative rice varieties production under primary limitation factors consideration

ดวยเหตผลของความนยมในการบรโภคและวฒนธรรมทองถน รวมถงพนทปลกกลมขาวหอมไทยทสามารถปลกในพนทขาวขาวได สรปตามเงอนไข ภมอากาศ ความสามารถหยงรากลกของขาวในดน ธาตอาหารในดน ปรมาณนา และความเสยงตอนาทวมและภยแลง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอมพนทเหมาะสมในการปลกขาวรายกลมพนธ ประมาณรอยละ 31 ของพนททงหมด ในกลมขาวหอมมะล กลมขาวขาว และกลมขาวเหนยว โดยพนทสวนใหญมความเหมาะสมในระดบปานกลาง 2.2 ภาคเหนอ มพนททงหมดประมาณ 97.5 ลานไร เมอพจารณาความเหมาะสม พบวา พนทในระดบเหมาะสมมาก เหมาะสมปานกลาง และเหมาะสมนอยรวมกน ใน

การปลกขาวกลมขาวหอมมะล มประมาณ 18 ลานไร เหมาะสมในการปลกขาวกลมขาวหอมไทยและกลมขาวขาว ประมาณ 7 ลานไร กลมขาวเหนยวประมาณ 8 ลานไร และความเหมาะสมของพนทปลกกลมขาวอนๆ ทเปนขาวทสง ขาวส ทงสามระดบรวมกนมเปนจานวนมากกวา 11 ลานไร สรป ภาคเหนอมพนทเหมาะสมในการปลกขาวรายกลมพนธ ประมาณรอยละ 18 ของพนททงหมด ในกลมขาวหอมมะล กลมขาวขาว และกลมขาวเหนยว และขาว อนๆทเปน ขาวไร ขาวทสง โดยพนทสวนใหญมความเหมาะสมในระดบปานกลาง 2.3 ภาคกลาง มพนททงหมดประมาณ 75.3 ลานไร


Table 4 Suitability level for rice commodity group production by region under primary limitation factors consideration

Region/Rice Level of suitability (rai) commodity S1 S2 S3 N 0 TotalNortheast Hom Mali 1,282,266 21,562,861 602,727 75,094,970 6,294,732 104,837,556 Hom Thai 298,520 -------- -------- 98,244,305 6,294,732 104,837,556 White rice 542,603 11,954,299 -------- 86,405,516 6,294,732 104,837,556 Glutinous rice 1,184,493 804,257 -------- 96,554,065 6,294,732 104,837,556 Others 42,031 15,878,292 27,617,652 55,004,849 6,294,732 104,837,556North Hom Mali 1,267,580 754,870 534,844 92,221,874 2,725,272 97,503,739 Hom Thai 824,222 10,332 -------- 93,943,913 2,725,272 97,503,739 White rice 658,031 10,582,258 -------- 83,538,178 2,725,272 97,503,739 Glutinous rice 1,124,771 254,494 -------- 93,399,202 2,725,272 97,503,739 Others 603,543 10,922,580 6,124,687 77,127,657 2,725,272 97,503,739Central Hom Mali 1,954,440 1,877,202 397,398 63,370,917 7,665,806 75,265,762 Hom Thai 4,623,160 18,060 -------- 62,958,736 7,665,806 75,265,762 White rice 1,161,993 12,824,540 1,369,131 52,244,293 7,665,806 75,265,762 Glutinous rice 1,863,133 1,127,492 -------- 64,609,331 7,665,806 75,265,762 Others 20,389 11,106,673 13,055,638 43,417,257 7,665,806 75,265,762South Hom Mali 188,543 1,264,203 1,227,719 38,940,671 3,396,452 45,017,588 Hom Thai 1,204 -------- ------- 41,619,933 3,396,452 45,017,588 White rice 19,939 5,251,068 ------- 36,350,130 3,396,452 45,017,588 Glutinous rice 188,543 -------- ------- 41,432,593 3,396,452 45,017,588 Others ------ 10,888,933 5,638,144 25,094,060 3,396,452 45,017,588Note: S1= highly suitable, S2 = moderately suitable, S3 = marginal suitable, N = not suitable, 0 = not identify, - = no data


Table 5 Suitability level for rice commodity group production area by region after grouping the similarity of rice group

Region/Rice Level of suitability (rai) commodity S1 S2 S3 N 0 TotalNortheast Hom Mali 1,580,786 30,006,716 602,727 66,352,595 6,294,732 104,837,556 Hom Thai 298,520 -------- -------- 98,244,305 6,294,732 104,837,556 White rice 1,859,043 14,856,299 602,727 81,224,755 6,294,732 104,837,556 Glutinous rice 1,580,786 30,006,716 602,727 66,352,595 6,294,732 104,837,556 Others 42,031 15,878,292 27,617,652 55,004,849 6,294,732 104,837,556North Hom Mali 1,267,580 16,640,169 534,844 76,335,874 2,725,272 97,503,739 Hom Thai 824,222 5,533,747 -------- 88,420,498 2,725,272 97,503,739 White rice 1,410,591 5,788,240 -------- 87,579,636 2,725,272 97,503,739 Glutinous rice 1,267,580 6,278,285 534,844 86,697,758 2,725,272 97,503,739 Others 603,543 10,906,996 6,124,687 77,143,242 2,725,272 97,503,739Central Hom Mali 2,032,778 6,063,630 1,766,529 57,737,019 7,665,806 75,265,762 Hom Thai 4,714,466 3,720,808 1,766,529 57,398,153 7,665,806 75,265,762 White rice 6,040,772 6,081,690 1,369,131 54,108,363 7,665,806 75,265,762 Glutinous rice 2,032,778 6,063,630 1,766,529 57,737,019 7,665,806 75,265,762 Others 20,389 11,106,664 13,055,638 43,417,266 7,665,806 75,265,762South Hom Mali 188,543 1,943,085 1,227,719 38,261,788 3,396,452 45,017,588 Hom Thai 189,747 242,915 -------- 41,188,474 3,396,452 45,017,588 White rice 189,747 678,883 -------- 40,752,507 3,396,452 45,017,588 Glutinous rice 188,543 1,943,085 1,227,719 38,261,788 3,396,452 45,017,588 Others ------- 11,131,848 5,638,144 24,851,144 3,396,452 45,017,588Note: S1= highly suitable, S2 = moderately suitable, S3 = marginal suitable, N = not suitable, 0 = no identify, - = no data


พนททมความเหมาะสมมาก เหมาะสมปานกลาง และเหมาะสมนอยรวมกน ในการปลกขาวกลมขาวหอมมะลและกลมขาวเหนยว มประมาณ 10 ลานไร ความเหมาะสมในการปลกขาวกลมขาวหอมไทยและกลมขาวขาว มประมาณ 13 ลานไร และความเหมาะสมในการปลกกลมขาวอนๆทเปนขาวทสงและขาวส มจานวนมากกวา 24 ลานไร แตดวยเหตผลดงกลาวขางตนเชนเดยวกบกรณของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ทาใหพนทปลกขาวกลมนในสภาพความเปนจรงมไมมาก สรป ภาพรวมภาคกลางมพนทเหมาะสมในการปลกขาวรายกลมสนคาทมความสาคญทางเศรษฐกจ ประมาณรอยละ 17 ของพนททงหมด เพอใชปลกขาวในกลมขาว

หอมมะล ขาวหอมไทย กลมขาวขาว และกลมขาวเหนยว สวนกลมขาวอนๆ เชน ขาวไร ขาวทสง ถงแมมพนทเหมาะสมจานวนมาก แตเกษตรกรไมนยมปลก โดยพนทสวนใหญมความเหมาะสมในระดบปานกลาง แตถาพจารณากลมขาวหอมไทยและขาวขาว พบวา มพนททมความเหมาะสมมากในสดสวนทมากกวาภาคอนๆ 2.4 ภาคใต มพนททงหมดประมาณ 45.0 ลานไร ระดบความเหมาะสม พบวา พนททมระดบความเหมาะสมมาก เหมาะสมปานกลาง และเหมาะสมนอยรวมกน ในการปลกขาวกลมขาวหอมมะลและกลมขาวเหนยว มประมาณ 3 ลานไร เหมาะสมในการปลกกลมขาวหอมไทยและกลมขาวขาว มนอยกวา 1 ลานไร พนทเหมาะสมใน

Table 6 Level of suitable areas for rice production by region base on Agri-Map, Ministry of Agriculture and Cooperatives

Region Level of suitability (rai) S1 S2 S3 N Total Northeast 4,691,246 15,522,380 14,563,757 8,162,188 42,939,571 North 4,030,424 8,420,644 782,551 2,054,812 15,288,431 Central 7,227,677 2,297,057 709,270 822,493 11,056,497 South 1,371,691 262,381 40,842 145,138 1,820,052 Total 17,321,038 26,502,462 16,096,420 11,184,631 71,104,551Note: S1= highly suitable, S2 = moderately suitable, S3 = marginal suitable, N = not suitableSource: กระทรวงเกษตรและสหกรณ (2560)

Table 7 Level of suitable areas for rice production by rice commodities base on Agri-Map, Ministry of Agriculture and Cooperatives

Rice commodity Level of suitability (rai) S1 S2 S3 N 0 Total Hom Mali 3,450,888 33,720,756 1,449,145 32,249,080 562,202 71,432,071 Fragrant rice 4,329,919 6,653,486 430,448 59,456,017 562,202 71,432,071 White rice 6,784,412 19,790,833 927,394 43,367,230 562,202 71,432,071 Glutinous rice 3,450,888 33,197,905 1,449,145 32,771,932 562,202 71,432,071 Others 126,908 5,466,830 10,330,869 54,945,262 562,202 71,432,071Note: S1= highly suitable, S2 = moderately suitable, S3 = marginal suitable, N = not suitable, 0 = not identify Source: กระทรวงเกษตรและสหกรณ (2560)


การปลกขาวอนๆ ทเปนขาวทสงและขาวส มมากกวา 16 ลานไร แตในสภาพความเปนจรง พนทสวนใหญมการปลกพชเศรษฐกจชนดอน คอ ยางพารา และปาลมนามน โดยสรปภาคใตมพนททเหมาะสมในการปลกขาวรายกลมพนธตากวารอยละ 7 ของพนททงหมด ในกลมขาวหอมมะล กลมขาวหอม กลมขาวขาว และกลมขาวเหนยว และกลมขาวอนๆ เชน ขาวไร ขาวทสง โดยพนท

สวนใหญมความเหมาะสมในระดบปานกลางถงเหมาะสมนอย สาหรบแผนท Agri-Map ของกระทรวงเกษตรและสหกรณ ซงแสดงพนทในระดบความเหมาะสมตางๆ ตอการปลกขาวโดยรวม จาแนกเปนของแตละภาค (Table 6) และเมอนาขอมลขอบเขตพนทปลกขาวจากแผนท Agri-Map มา clip แผนททจาแนกความเหมาะสมเปน 5 กลม

Table 8 Level of suitable areas for rice production by rice commodities base on growing area in wet season 2017/18 from GISTDA

Rice commodity Level of suitability (rai) S1 S2 S3 N 0 Total Hom Mali 2,519,308 27,581,167 1,186,167 21,607,166 414,559 53,308,367 Fragrant rice 2,550,502 4,925,089 324,139 45,094,078 414,559 53,308,367 White rice 4,375,526 15,414,457 745,398 32,358,427 414,559 53,308,367 Glutinous rice 2,519,308 27,320,974 1,186,167 21,867,359 414,559 53,308,367 Others 83,858 3,838,942 7,555,180 41,415,828 414,559 53,308,367Note: S1= highly suitable, S2 = moderately suitable, S3 = marginal suitable, N = not suitable, 0 = not identify Source: สานกงานพฒนาเทคโนโลยอวกาศและภมสารสนเทศ (องคกรมหาขน) (2560)

Fig. 3 Suitability of production area for Hom Mali rice Fig. 4 Suitability of production area for Thai fragrant rice


Fig. 5 Suitability of production area for white rice Fig. 6 Suitability of production area for glutinous rice

Fig. 7 Suitability of production area for other rices Fig. 8 Suitability of rice production area from Agri-Map


สนคาขาว (Table 5) ไดแผนทของแตละกลมสนคาขาว ทสามารถจาแนกระดบความเหมาะสมของพนทตอการปลกขาวในแตละกลมนนได (Table 7) และเมอนาขอมลจากการจาแนกแผนทเปน 5 กลมสนคาขาว (Table 5) มา clip ดวยขอมลพนทปลกขาวฤดนาป 2560/61 จานวน 53.3 ลานไร ของสานกงานพฒนาเทคโนโลยอวกาศและภมสารสนเทศ ไดขอมลทสามารถจาแนกระดบความเหมาะสมของพนทตอการปลกขาวรายกลมสนคาขาว ทแสดงบนพนทปลกขาวจรงในปลาสด (ฤดนาป 2560/61) ไดเชนเดยวกน (Table 8) จากขอมล Agri-Map ในสวนพนทนาขาวของประเทศไทย จานวน 71.4 ลานไร (Table 6) พบวา เปนพนทนาทอยในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 42.9 ลานไร ภาคเหนอ ภาคกลาง และภาคใต มจานวน 15.3 11.1 และ 1.8 ลานไร ตามลาดบ ระดบความเหมาะสมสาหรบปลกขาวในภาพรวม (ไมไดระบพนธหรอกลมพนธ) พบวา มความเหมาะสมในการปลกขาวมาก เหมาะสมปานกลาง เหมาะสมนอย และไมเหมาะสม จานวน 17.3 26.5 16.1 และ 11.2 ลานไร ตามลาดบ อยางไรกตาม ไดระบแตเพยงวา เปนพนทนาแตจะมการปลกขาวหรอไมขนอยกบหลายปจจย หรอบางสวนอาจถกปรบเปลยนเปนกจกรรมอน เมอพจารณาความเหมาะสมรายกลมพนธ ทง 5 กลม พบวา พนททมความเหมาะสมมากอยระหวาง 0.1 - 6.7 ลานไร ขนกบกลมพนธขาว พนทเหมาะสมปานกลางม 5.4- 33.7 ลานไร พนทเหมาะสมนอยม 0.4-10.3 ลานไร และพนทไมเหมาะสมม 32.2- 59.5 ลานไร นอกจากน ยงมสวนทไมจาแนกอกประมาณ 0.6 ลานไร ซงเปนพนททไมมหรอมขอมลไมครบถวนทสามารถนามาจาแนกได อนง ในสวนของพนทปลกจรง จากขอมลการสารวจดวยภาพถายดาวเทยมโดยสานกงานพฒนาเทคโนโลยอวกาศและภมสารสนเทศ (องคกรมหาชน) หรอ GISTDA พบวา ในฤดนาป 2560/61 (เมอวนท 31 สงหาคม 2560) มพนทปลกขาวทงประเทศ จานวน 53.3 ลานไร เมอนาพนทปลกนมาพจารณาความเหมาะสมตามกรอบเงอนไขใหมเปนรายกลมพนธและกลมสนคาขาว (Table 8) พบวา (1) รายกลมสนคา บนพนทปลกจรงทงประเทศ (ฤดนาป 2560/61) มพนทเหมาะสมสาหรบปลกขาวกลมขาว

หอมมะลและกลมขาวเหนยวใกลเคยงกน คอ ประมาณ 31 ลานไร เปนพนทเหมาะสมมาก 2.5 ลานไร เหมาะสมปานกลางมากกวา 27.0 ลานไร และเหมาะสมนอย 1.2 ลานไร (2) ความเหมาะสมของพนทสาหรบปลกขาวหอมไทย จานวน 7.9 ลานไร เปนพนททเหมาะสมมาก 2.6 ลานไร เหมาะสมปานกลาง 4.9 ลานไร และเหมาะสมนอย 0.3 ลานไร (3) กลมขาวขาว มพนทเหมาะสมประมาณ 20.5 ลานไร จาแนกเปนพนททเหมาะสมมาก 4.4 ลานไร เหมาะสมปานกลาง 15.4 ลานไร และเหมาะสมนอย ประมาณ 0.7 ลานไร (4) พนทปลกจรงในฤดนาป 2560 เปนพนททเหมาะสมในการปลกขาวกลมอนๆ จานวน 11.5 ลานไร เปนพนทเหมาะสมมากเพยง 0.08 ลานไร เหมาะสมปานกลาง 3.8 ลานไร และเหมาะสมนอย 7.6 ลานไร ซงในสภาพความเปนจรงมการปลกขาวกลมนไมมาก โดยพนทเหลานอาจถกใชไปเพอการปลกขาวกลมอนทซงชชดวาเปนททไมเหมาะสมตอการปลกขาวทมคณสมบตนอกเหนอจากกลมน สาหรบพนททเหลอเปนพนททไมเหมาะสมในการปลกขาว ม 21 ถง 45 ลานไร ขนอยกบกลมสนคาขาว และเปนพนททตองนาไปพจารณาปรบเปลยนไปเพอการผลตพชอน เลยงสตว หรอกจกรรมอนทเหมาะสมซงใหผลตอบแทนทดกวา การพจารณาระดบความเหมาะสมตามรายพนธ กลมพนธ ขาว หรอกลมสนคาขาว ตามฐานขอมลเดม (Agri-Map) ของกระทรวงเกษตรและสหกรณ ชใหเหนวาประเทศไทยมพนททเหมาะสมในการปลกขาวทงเหมาะสมมาก เหมาะสมปานกลาง และเหมาะสมนอย มประมาณ 60 ลานไร หากพจารณารายพนธและรายกลมสนคาขาว พบวา พนททเหมาะสมมาก เหมาะสมปานกลาง และเหมาะสมนอย มมากกวา 65 ลานไร โดยพนทสวนใหญมความเหมาะสมในระดบปานกลาง และพนทสวนใหญของประเทศเหมาะสมในการปลกขาวกลมขาวหอมมะลและกลมขาวเหนยว รองลงมา เปนพนททเหมาะสมสาหรบการปลกกลมขาวขาว อยางไรกตาม แผนททไดจากการจดการปรบปรง


ขอมลหมวดหมของระดบความเหมาะสมบางสวน (Fig. 3-7) ใหสอดคลองและใกลเคยงกบพนทปลกจรง ของกลมสนคาขาวหอมมะล (Fig. 3) ขาวหอมไทย (Fig. 4) ขาวขาว (Fig. 5) ขาวเหนยว (Fig. 6) และขาวอนๆ (Fig. 7) โดยไดนามาเปรยบเทยบกบแผนทแสดงระดบความเหมาะสมของพนทตอการปลกขาวของเดมทแสดงอยใน Agri-Map ของกระทรวงเกษตรและสหกรณ (Fig. 8)

สรป การจดทาแผนทแสดงระดบความเหมาะสมของพนทตอการปลกขาว 5 กลมสนคาขาว โดยใชโปรแกรม ArcMap version 10.2.2 ในการจดการขอมลและพฒนาแผนทสาหรบการนาเสนอและปรบใชงาน ดวยการนาขอมลพนทของแตละกลมสนคาในแตละระดบความเหมาะสม มาวเคราะหเปรยบเทยบกบขอมลพนทความเหมาะสมของ Agri-Map และพนทปลกฤดนาป 2560/61 พบวา กลมขาวหอมมะลและกลมขาวเหนยวมพนทเหมาะสม ใกลเคยงกน ประมาณ 31 ลานไร กลมขาวหอมไทยมพนทเหมาะสมประมาณ 8 ลานไร กลมขาวขาวมพนทเหมาะสมประมาณ 21 ลานไร และกลมขาวอนๆ มพนทเหมาะสมประมาณ 12 ลานไร จดเดนของขอมลแผนทชดน คอ เปนฐานขอมลทมขอมลจานวนมากและมความละเอยดมากทสดเทาทมการวเคราะหระดบความเหมาะสมของพนทนาขาวตอกลม หรอชนดพนธขาวของประเทศไทย ไดนามาใชพจารณา

ระดบความเหมาะสมของพนทตอการปลกขาว โดยสามารถระบตาแหนงความเหมาะสมของพนทสาหรบแตละกลมพนธขาว และแตละกลมสนคาขาวได เพอใชในการตดสนใจเลอกกลมพนธขาวหรอกลมสนคาขาวทจะปลกไดอยางเฉพาะเจาะจง (site-specific) ไดมากยงขน

ขอเสนอแนะ (1) หลงจากเพมขอมลการจดการพนทเพอยกระดบผลผลตขาว ในสวนของพนททไมเหมาะสม หรอเหมาะสมนอย ควรนาไปพจารณาปรบเปลยนปลกพชอน หรอกจกรรมเกษตรอนทเหมาะสมมากกวา (2) ควรนาขอมลชดนไปวเคราะหและใชประโยชนเพอการวางแผนและพฒนาระบบการผลตขาว และการปรบเปลยนพนทไปทากจกรรมอนทเหมาะสมหรอดกวาตอในระดบตาบล

เอกสารอางองกระทรวงเกษตรและสหกรณ. 2560. พนทเพาะปลกในชน

ความเหมาะสมตางๆ: นาขาว. สบคนจาก: http://agri-map-online.moac.go.th/ (15 กนยายน 2560)

สานกงานพฒนาเทคโนโลยอวกาศและภมสารสนเทศ (องคกรมหาขน). 2560. ระบบการตดตามสถานการณการเพาะปลกขาวของประเทศไทยจากขอมลดาวเทยม: พนทปลกขาวจากภาพถายดาวเทยม. สบคนจาก: http://rice.gistda.or.th/ (15 กนยายน 2560)


นกปากหาง : บทบาทของการบรการดานระบบนเวศนาขาว Asian Openbill : Ecosystem Services Provided by Asian Openbill in Rice Fields

อรสยาน บลยประมข1)

Urassaya Boonpramuk1)

Abstract Ecosystem services are natural processes that benefit human. Birds contribute many type of services especially regulating services as pest control in agriculture system. In rice field, Asian openbill, Anastomus oscitans (Boddaert) appears to be a good biological control agent for golden apple snail and effectively reduce their populations. The surveys in Nakhon Nayok and Chiang Rai provinces during 2015-2018 found 1-513 birds in rice fields for foraging and resting and the number of birds were highest during field preparation stage haviing 7 birds/rai. Asian openbill decreased the snail’s population 24 – 89% and reduce molluscicide cost up to 180-200 baht/rai/year for controlling a golden apple snail in paddy field. Birds also feed on rice field crab, and effectively reduce their populations outbreak. Asian openbill serve as effective indicators of the ecological health of rice field and also farmer health. They are also vital components of rice field ecosystems in that they establish significant links in food webs and corresponds to the current situation that emphasis on safe production processes for consumer, producers, with the minimal impact on agricultural ecosystems and in line with the country’s agricultural focus on environmentally friendly production.Keywords : rice fields, Asian openbill, golden apple snail, ecosystem services

บทคดยอ บรการทางดานระบบนเวศ (ecosystem services) หมายถง ประโยชนทมนษยไดรบทงทางตรงและทางออมจากระบบนเวศ นกชวยบรการทางดานระบบนเวศในหลายดาน ทสาคญและเหนชดเจนในระบบการเกษตร คอ บรการดานการควบคมกลไกของระบบ ไดแก การควบคมศตรพชในนาขาว นกปากหาง (Asian openbill, Anastomus oscitans (Boddaert)) นบเปนศตรธรรมชาตทสาคญของหอยเชอร และชวยควบคมประชากรหอยเชอรในนาขาว จากการสารวจประชากรนกปากหางในนาขาวจงหวดนครนายก และเชยงราย ระหวางป พ.ศ. 2558-2561 โดยพบนกปากหางหากนและเกาะพกในแปลงนา ตงแต 1 ตว ถง รวมฝง 2 - 513 ตว พบนกปากหางหากนในแปลงนามากทสดในระยะเตรยมแปลง เฉลย 7 ตวตอไร นกปากหางชวยลดประชากรหอยเชอรในแปลงนาไดรอยละ 24 – 89 และชวยลดตนทนการใชสารปองกนกาจดหอยเชอรของเกษตรกรไดประมาณ 180-200 บาทตอไรตอป นอกจากน ยงพบนกปากหางกนปนาทเกดการระบาดในแปลงนาขาว การทนกปากหางชวยควบคมประชากรหอยเชอรและปนา นอกจากชวยลดการใชสารเคมในนาขาวแลว ยงสามารถชวยลดมลภาวะการปนเปอนของสารเคมในนาขาว ลดคาใชจายในการรกษาพยาบาลทเกดจากพษของสารเคม เพมคณภาพชวตทดใหกบเกษตรกร และชวยคนความสมดลสระบบนเวศนาขาว สอดคลองกบสถานการณปจจบน ทใหความสาคญตอกระบวนการผลตทปลอดภยตอผผลต ผบรโภค มผลกระทบตอระบบนเวศเกษตรนอยทสด และสอดคลองกบนโนบายการเกษตรของประเทศทมงเนนการผลตทเปนมตรตอสงแวดลอม คาสาคญ : นาขาว นกปากหาง หอยเชอร บรการทางดานระบบนเวศ

1) ศนยวจยขาวเชยงราย อ.พาน จ.เชยงราย 57120 โทรศพท 0-5372-1578 Chiang Rai Rice Research Center, Phan, Chiang Rai, 57120 Tel. 0-5372-1578


คานา บรการทางดานระบบนเวศ (ecosystem services) หมายถง ประโยชนทมนษยไดรบทงทางตรงและทางออมจากระบบนเวศ สาหรบนกนนมบทบาทชวยบรการทางดานระบบนเวศทเปนประโยชนแกมนษยในหลายประการและในฐานะสวนหนงของระบบนเวศ บทบาททสาคญของนก ไดแก เปนผลา (predators) ผผสมเกสร (pollinators) ผกนซาก (scavengers) ผแพรกระจายของเมลดพช (seed dispersers) กนเมลดพช (seed predators) และนเวศวศวกรรม (ecosystem engineering) ในระบบการเกษตร บรการทางดานระบบนเวศทสาคญดานหนงของนก คอ การควบคมกลไกของระบบ โดยเฉพาะการควบคมศตรพช เชน กลมนกนางแอน (Family Hirundinidae) และกลมนกแอน (Family Apodidae) ชวยควบคมประชากรแมลงในนาขาว นกแสก (barn owl, Tyto alba (Scopoli)) ชวยควบคมประชากรหนทองขาว และหนหรงในนาขาว เปนตน การแพรระบาดของหอยเชอร (golden apple snail, Pomacea sp.) นบวาเปนปญหาสาคญสาหรบเกษตรกรเนองจากหอยเชอรสามารถเจรญเตบโต และแพรขยายพนธไดอยางรวดเรว ทาใหยากแกการควบคมและกาจด กอใหเกดความเสยหายกบพชนาชนดตางๆ รวมทงตนขาวในนา (ชมพนท และคณะ, 2534; อานช และสดสาคร, 2550) มการศกษาเพอหาวธควบคมการระบาดของหอยเชอรหลายวธ (อภชาต, 2547) ไดแก วธกล ชวภาพ การใชสารสกดจากพช การใชสารเคม และการใชศตรธรรมชาต (ชมพนท และคณะ, 2539; สมศกด, 2541; Stuart, 2013) จากการสมภาษณเกษตรกรทปลกขาวในพนท 8 จงหวดของภาคเหนอ ภาคกลาง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคใต ปเพาะปลก 2558 ภาคละ 300 ราย รวม 1,200 ราย พบวา วธการปองกนกาจดหอยเชอรทพบมากทสดคอ การใชสารกาจดหอยเชอร โดยสารกาจดหอยเชอรทใชมากทสดคอ กากเมลดชา (รอยละ 43.47) (ทสดาว และคณะ, 2559) และจากรายงานการนาเขาสารกาจดหอยและหอยทาก (mollussicide) ของสานกควบคมพชและวสดการเกษตร (2560) รายงานวา ในป พ.ศ. 2560 มการนาเขาสารเคมกาจดหอยและหอยทาก 812,351 กโลกรม คดเปนมลคาถง 51 ลานบาท ซงการปองกนกาจดโดยใชสาร

เคม ตองควบคมนาในนาใหอยในระดบประมาณ 5 เซนตเมตร จงเปนขอจากดสาหรบพนททไมสามารถควบคมระดบในแปลงนาได นกปากหาง (Asian openbill, Anastomus oscitans (Boddaert)) จดอยในกลมนกกนสตวนาและสตวอนๆ หรอกลมนกผ ลา เดมนกปากหางเปนนกทอพยพมาจากประเทศอนเดยและบงคลาเทศเพอมาทารงวางไขในประเทศไทย แตปจจบนพบนกปากหางจานวนมากทไมอพยพกลบ โดยคงอยในประเทศไทยตลอดทงป เพยงแตเปลยนทหากนตามฤดกาลเทานน ทงนอาจเนองมาจากความอดมสมบรณของอาหาร อนไดแก หอยเชอรและหอยโขง ซงเปนอาหารหลกและมมากในพนททมการทานาขาวโดยเฉพาะในทราบลมภาคกลาง (มงคล และวลยา, 2554) ปจจบนสามารถพบนกปากหางไดเกอบทกจงหวดของประเทศไทย โดยเฉพาะบรเวณพนทนาขาวทลมใกลแหลงนา ดงนน บทความน จงไดรวบรวมขอมลเกยวกบนกปากหางและการศกษาวจยเรองนกปากหางในนาขาว เพอชใหเหนถงคณคาของนกปากหางในแงมมของการบรการดานระบบนเวศในการควบคมประชากรหอยเชอรในแปลงนา

บรการทางดานระบบนเวศ บรการทางดานระบบนเวศ บางครงเรยกวา “บรการทางดานสงแวดลอม” หรอ “บรการของระบบนเวศ” หมายถง ประโยชนทมนษยไดรบทงทางตรงและทางออมจากระบบนเวศ ทงจากสงแวดลอมและความหลากหลายทางชวภาพ เพอเปนฐานในการพฒนาคณภาพชวตของคนและสงคม (ปราโมทย และคณะ, 2558; วนเพญ, 2559; Costanza et al., 1997) การประเมนระบบนเวศแหงสหสวรรษ (millennium ecosystem assessment: MA) ซงเปนการตดตามประเมนสภาวะและแนวโนมของระบบนเวศและบรการของระบบนเวศ ไดแบงบรการของระบบนเวศออกเปน 4 ประเภท ดงน 1) บรการดานการเปนแหลงผลต (provisioning services) คอ การใหบรการวตถดบในการผลต เชน นา อาหาร ทรพยากรปาไม แรธาต พชพนธและสตวตางๆ เปนตน 2 ) บรการดานการควบคมกลไกของระบบ


(regulating services) คอ การควบคม ปรากฏการณและกระบวนการทางธรรมชาตของระบบนเวศ เชน การควบคมสภาพภมอากาศ การควบคมโรคและแมลงศตรพช และการปองกนการกดเซาะของดน เปนตน 3) บรการดานวฒนธรรม (cultural services) คอ ประโยชนทางนามธรรมทดารงคณคาทางสงคมและวฒนธรรม เชน คณคาทางจตใจ ความเพลดเพลน สนทรยภาพและนนทนาการ เปนตน 4) บรการดานการเกอหนน (supporting services) คอ กระบวนการทางธรรมชาตทสนบสนนการดารงอยของบรการอนๆ เชน เปนแหลงธาตอาหารของระบบการผลตขนตน การเปนแหลงทอยของสตววยออน เปนตน นกมบทบาทในการชวยบรการทางดานระบบนเวศทง 4 ประเภททกลาวมา ในบรการดานการเปนแหลงผลต เชน เปนอาหาร มนกหลายชนดทมนษยนามาเปนสตวเลยง หรอลาและนามาบรโภค บรการดานการควบคมกลไกของระบบ เชน นกทกนซากพชซากสตว และนกทชวยควบคมแมลงศตรพช บรการดานวฒนธรรม เชน งานทางดานศลปะ ประเพณและวฒนาธรรมทเกยวของกบนก และการดนกเพอความบนเทง เปนตน และบรการดานการเกอหนน เชน นกชวยแพรกระจายเมลดพนธพช ชวยผสมเกสรดอกไม เปนตน (Christopher et al., 2008)

นกปากหาง นกปากหาง (Asian openbill) มชอวทยาศาสตรวา Anastomus oscitans Boddaert ชอชนดมาจากคาในภาษากรกคอ oscitans (oscitare) แปลวาอาปากกวาง นกชนดนพบครงแรกในประเทศอนเดย (โอภาส, 2543) สาหรบในประเทศไทย เดมนกปากหางเปนนกทอพยพมาจากประเทศอนเดยและบงคลาเทศ โดยเขามาทารงวางไขราวเดอนพฤศจกายนถงพฤษภาคม แตปจจบนจากขอมลการตดวทยตดตามตวสตวระบบดาวเทยม และการสารวจประชากร พบวา มนกปากหางจานวนมากทไมอพยพกลบ โดยยงคงอยในประเทศไทยตลอดทงป เพยงแตเปลยนทหากนตามฤดกาล (มงคล และวลยา, 2554) และปจจบนสามารถพบนกปากหางไดเกอบทกจงหวดของประเทศไทย ลกษณะทวไป นกปากหางเปนนกขนาดใหญ (68-81 เซนตเมตร) ปากยาวใหญ ปลายปากแหลม บรเวณใกลกบปลายขากรรไกรลางเวาลง จงเกดชองวางเมอขากรรไกรทงสองประกบกน เหนไดชดเจนในตวเตมวยแมจะหบปาก ปากสนาตาลแกมเหลอง คอคอนขางยาว ปกกวางและยาว หางสน ขายาว ขนลาตวสเทา ขนโคนปก ขนปกบน และหางมสดา แขงและตนสชมพคลา นกทงสองเพศมลกษณะและสเหมอนกน (Fig. 1) ตวเตมวยในฤดผสมพนธ ขนลาตวขาวมากขน แขงและตนแดง นกวยออน ปากยงไมถาง

Fig. 1 Asian openbill feed on golden apple snail (a) and rice field crab(b) at Chiang Rai province (a) (b)


ออก หวและคอสนาตาล แขงดา (จารจนต และคณะ, 2550; โอภาส, 2543) ถนอาศย ทงนา หนองนา บง พนทชมนา และแหลงนาจดตางๆ ในทราบ อาจพบไดถงความสง 700 เมตร จากระดบนาทะเลปานกลาง (จารจนต และคณะ, 2550) อปนสยและการหาอาหาร นกปากหางหากนในเวลากลางวน ตามทงนา หนองนา และชายบง อาศยและหากนเปนฝง (โอภาส, 2543) จากการสารวจประชากรนกปากหางในนาขาวจงหวดนครนายกและเชยงราย ระหวางป พ.ศ. 2558-2561 พบนกปากหางหากนและเกาะพกในแปลงนา ตงแต 1 ตว ถง รวมฝง 2 - 513 ตว บางครงพบบนรอนเปนวงกลมกลางอากาศเพอหาอาหาร หรอเพอบนรอนลงเกาะตามแหลงอาศย อาหารหลกของนกปากหางในอดตคอหอยโขง รองลงมาเปนสตวนา เชน ปลา ป กบ เขยด เปนตน จากการศกษาของเกรยงศกด (2531) พบวา ลกนกปากหางกนหอยโขงและหอยนาจดฝาเดยวชนดอน ๆ สวนนกตวเตมวยกนหอยโขง หอยนาจดฝาเดยวขนาดใหญชนดอนๆ และกงแมนา ปจจบนอาหารหลกของนกปากหาง คอ หอยเชอร (โอภาส, 2543) นกปากหางจะใชสวนปากทถางออกคาบหอยจากในนาขนมาวางบนบก เชน บนคนนา จากนนจะงบฝาหอยใหเปดออกโดยไมทาใหเปลอกแตก แลวจกกนเฉพาะเนอ แตถาเปนหอยทมขนาดเลก หรอสตวชนดอนๆ จะคาบและกลนกนทนท สวนใหญนก

ปากหางเลอกทจะจบหอยทมขนาดเลกกวาปากของตวมนและกนเปนอาหาร มากกวาหอยทมขนาดตวเทากบปากและใหญกวาปากของตวมน ตามลาดบ ไกรรตน และคณะ (2555) พบวา การกนอาหารของนกปากหางในแตละวน ตงแตเวลา 06.00-18.00 น. พบนกปากหาง 1 ตว จบหอยกนตงแต 34-281 ตว เฉลย 123 ตวตอวน ในพนทจงหวดเชยงราย ซงเรมพบนกปากหางเขามาหากนหอยเชอรในแปลงนา ชวงป พ.ศ. 2557-2558 จากการสงเกตพฤตกรรมของนกปากหางในแปลงนาขาว ปการเพาะปลก 2559 เปนชวงทประชากรหอยเชอรในแปลงนาลดลง และพบการระบาดของปนา จะพบนกปากหางเลอกกนปนาเปนอาหารหลกไดเชนกน ดงนน นอกจากนกปากหางจะชวยควบคมประชากรหอยเชอรในแปลงนาแลว ยงชวยควบคมการระบาดของปนาในนาขาวอกทางหนงดวย ชววทยาการสบพนธ นกปากหางผสมพนธในชวงฤดหนาว ระหวางเดอนพฤศจกายนถงกมภาพนธ โดยทารงรวมกนเปนกลมใหญ สรางรงบนตนไม เชน ยางนา จามจร หรอกอไผ เปนตน ในหนงตนมกมนกทารงเปนจานวนมากและอาจมนกชนดอน เปนตนวา นกยาง นกกระสา ทารงรวมอยดวย กอนสรางรง นกปากหางจะจบคและเกยวพาราสกน จากนนจะเลอกสถานททารง ชวยกนหาวสดและสรางรง รงเปนแบบงายๆ ใชวสด ไดแก กงไม เรยวไผ ตนหญา มาวางซอนกนตามกงไมและงามไม แลว

Fig. 2 The colony of Asian openbill in rice field (a) and empty golden apple snail shells that meat eaten by birds (b)

(a) (b)


ทาเปนแองตรงกลางเพอรองรบไข โดยทวไปรงมเสนผานศนยกลางขอบนอก 40-50 เซนตเมตร เสนผานศนยกลางขอบใน 27-32 เซนตเมตร และแองตรงกลางลก 5-10 เซนตเมตร (โอภาส, 2543) ไขสขาว ไมมจดหรอลาย มขนาดเฉลย 40.2x56.8 เซนตเมตร นาหนกเฉลย 47.3 กรม แตละรงมไข 1-5 ฟอง นกปากหางวางไขในชวงเชาของทกวน ทงสองเพศผลดกนฟกไขตงแตเพศเมยออกไขฟองแรก ใชเวลาฟกไขประมาณ 27-29 วน (ไกรรตน และคณะ, 2555;โอภาส, 2543; Lauhachinda, 1969; Poonswad, 1979) ประชากรนกปากหาง ในระหวางป ค.ศ. 2002-2004 (พ.ศ.2545-2547) พบวา ทวโลกมประชากรนกประมาณ 300,000 ตว (Wetlands International, 2006) และพบเฉพาะในเอเชย โดยประเทศไทยเปนแหลงทารงวางไขทสาคญทสดของนกปากหาง และเปนพนทอาศยทสามารถรองรบประชากรของนกปากหางมากกวา 90 เปอรเซนตของประชากรนกปากหางทงโลก กลมงานวจยสตวปา กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช รายงานวา ประชากรนกปากหางในประเทศไทยมประมาณ 300,000-400,000 ตว และมแนวโนมเพมขน (มงคล และวลยา, 2554) ปจจบนสามารถพบนกปากหางไดเกอบทกจงหวดของประเทศไทย โดยเฉพาะพนทนาขาวทลมซงมแหลงอาหารอดมสมบรณแกนกปากหาง ไกรรตน และคณะ (2555) รายงานวา พนททมโอกาสพบนกปากหางมากทสด คอพนทราบภาคกลาง ภาคเหนอตอนลาง และภาคตะวนออกเฉยงเหนอ คดเปนรอยละ 31 ของพนทงประเทศ ซงสวนใหญ พบวา อยในพนทนาขาวกวารอยละ 98 และอยหางจากชมชน 4-7 กโลเมตร และหางจากแหลงนา 13-52 กโลเมตร พนททพบนกปากหางมาก ปานกลาง และนอย กระจายอยทวไปทงประเทศ ในสวนของพนททเปนแหลงนาและชมชน ซงเปนทราบลม สอดคลองกบการศกษาประชากรนกปากหางในนาขาวของจงหวดเชยงราย จานวน 9 อาเภอ ไดแก พาน เทง ปาแดด เมอง เวยงชย แมสรวย แมจน เชยงแสน และแมสาย ระหวางเดอนกมภาพนธ 2559– มนาคม 2561 พบวา แปลงนาทอาเภอเชยงแสน พบนกปากหางมากทสด เฉลย 13 ตวตอไร รองลงมา คอ อาเภอเมอง แมจน และพาน ซงทง 4 อาเภอมพนทปลกขาวมาก และแปลงนาทเกบขอมลมการปลกขาว

เปนพนทกวาง และอยใกลแหลงนา สาหรบการใชประโยชนพนทของนกปากหางในนาขาว จากการสารวจประชากรนกปากหางในพนทอาเภอเมอง จงหวดนครนายก ระหวางเดอนธนวาคม 2557-พฤศจกายน 2558 จานวน 10 จดสารวจ และในพนท 10 อาเภอ ของจงหวดเชยงราย จานวน 10 จดสารวจ ระหวางเดอนกมภาพนธ 2559 - มนาคม 2561 โดยกาหนดจดสารวจ (point counts) พบนกปากหางเขามาใชประโยชนในพนททกระยะการเจรญเตบโตของขาว โดยพบนกปากหางหากนในแปลงนามากทสดในระยะเตรยมแปลง เฉลย 7 ตวตอไร รองลงมา คอ ระยะกลา เฉลย 5 ตวตอไร ระยะหลงเกบเกยวขาว และระยะแตกกอ เฉลย 4 ตวตอไร ตามลาดบ สาหรบผลกระทบของการใชสารเคมในนาขาวตอประชากรนกปากหาง กาญจนา และคณะ (2559) ไดศกษาผลกระทบของสารกาจดศตรพชตอเนอเยอของหอยเชอรและการเกดการสะสมทางชวภาพในโซอาหารของนกปากหางในนาขาว พบวา มความผดปกตในเนอเยอตอมยอยอาหารและเนอเยอลาไสของหอยเชอร ประเมนไดวา นกปากหางมโอกาสไดรบพษจากสารกาจดศตรพชผานกระบวนการสะสมทางชวภาพ ซงอาจสงผลกระทบตอการลดลงของประชากรนกในอนาคต

ความสมพนธระหวางนกปากหางและหอยเชอร นกปากหางมบทบาทสาคญในการชวยลดประชากรหอยเชอรในนาขาว โดยพบวา ความหนาแนนของหอยเชอรกบอตราการกนของนกปากหางมความสมพนธกนในเชงบวก (กาญจนา และคณะ, 2559; Sawangproh and Pilai, 2010) จากการเกบขอมลประชากรหอยเชอรในอาเภอพาน จงหวดเชยงราย ในปเพาะปลก 2555-2557 ชวงเดอนมกราคม 2555 - พฤศจกายน 2557 จานวน 6 ฤดปลก พบประชากรหอยเชอรเฉลย 4.82 ตวตอตารางเมตร ในระยะเตรยมแปลง และหลงปลายป พ.ศ. 2557 ซงพบนกปากหางเรมเขามาในนาขาวในพนทสารวจ ไดสมนบประชากรนกปากหางในพนทเดมอกครงในระยะเตรยมแปลง ในป พ.ศ. 2558 และ 2561 พบหอยเชอรเฉลย 2.6 และ 0.88 ตวตอตารางเมตร ตามลาดบ โดยประชากรนก


ลดลงจากเดมรอยละ 46.06 และ 81.74 อรสยาน และคณะ (2558) ไดศกษาความสมพนธระหวางระยะการเจรญเตบโตของตนขาวกบการเปลยนแปลงประชากรหอยเชอร ในพนทนาชลประทาน และนานาฝน จงหวดนครราชสมา ตงแตเดอนมกราคม 2555 - พฤศจกายน 2557 จานวน 6 ฤดปลก พบวา ชวงหลงการเกบเกยวในฤดปลกท 3 - 5 พบนกปากหางจานวน 10 24 และ 17 ตวตอไร ตามลาดบ โดยนกปากหางเขามาหากนในแปลงนา เปนเวลา 1 สปดาห ทาใหจานวนประชากรหอยเชอรลดลงจากระยะขาวตงทอง ซงเปนชวงทพบประชากรหอยเชอรสงสด รอยละ 24 - 89 และ Sawangproh และ Pilai (2010) พบวา นกปากหางทาใหประชากรหอยเชอรลดลง โดยนกกนหอยเชอรไดทกขนาด แตจะเลอกกนหอยขนาดใหญมากกวาขนาดเลก และในพนทแปลงนาขาวทไถแลวแตยงไมไดหวานขาว จะพบหอยเชอรเฉลย 2.49 ตวตอตารางเมตร หรอ 3,984 ตวตอไร โดยนกปากหาง 1 ตว กนหอยเชอรเฉลย 123 ตวตอวน (ไกรรตน, 2551) ประเมนไดวานกปากหาง 400,000 ตวในประเทศไทย สามารถควบคมหอยเชอรไดวนละไมนอยกวา 49,200,000 ตว หรอคดเปนพนท 12,349.40 ไรตอวน (มงคล และวลยา, 2554) จงกลาวไดวานกปากหางสามารถควบคมประชากรหอยเชอรและลดคาใชจายในการใชสารเคมกาจดหอยเชอรได อนง จากขอมลการนาเขาวตถอนตรายทางการเกษตรของสานกควบคมพชและวสดการเกษตร (2560) ในป พ.ศ. 2556-2559 ซงเปนปทนกปากหางเรมแพรกระจายไปในหลายจงหวดของประเทศไทย พบวา มปรมาณการนาเขาสารเคมกาจดหอยและหอยทากลดลงจากป พ.ศ. 2554 ถง 3 เทา นอกจากน มงคล และวลยา (2554) รายงานวา นกปากหางมประโยชนในการควบคมปรมาณหอยเชอร ในพนทประมาณ 50 เปอรเซนตของนาขาวในภาคกลาง คดเปนมลคาทางเศรษฐกจ ไดไมนอยกวา 225 ลานบาทตอป และจากการสมภาษณเกษตรกรในพนทจานวน 10 อาเภอ ของจงหวดเชยงราย ในฤดการเพาะปลกป 2559 - 2560 ระบวา นกปากหางชวยลดจานวนประชากรหอยเชอรในแปลงนา และสามารถลดตนทนการใชสารปองกนกาจดหอยเชอรของเกษตรกรลงไดประมาณ 180-200 บาทตอไรตอป จงชวยลดตนทนในการผลตขาวของเกษตรกรได ทงยงสามารถชวยลดมลภาวะจากการปนเปอนของสารเคมในนาขาว ลดคาใช

จายในการรกษาพยาบาลทเกดจากพษของสารเคม เปนการเพมคณภาพชวตทดใหกบเกษตรกร และชวยคนความสมดลสระบบนเวศนาขาว

ผลกระทบและทศนคตเชงลบตอนกปากหางในนาขาวและพนทใกลเคยง ถงแมนกปากหางจะมประโยชนทงทางตรงและทางออมตอมนษย แตสาหรบเกษตรกรและประชาชนในบางพนท กลาววา การทประชากรนกปากหางจานวนมากลงหากนในแปลงนาขาว ไดเหยยบยากลาขาวบางสวนทาใหไดรบความเสยหาย โดยเฉพาะในชวงหลงจากหวานขาวถงระยะกลา นอกจากน ไกรรตน และคณะ (2555) รายงานวา การทนกปากหางชอบทารงบรเวณพนทเกษตร เรอกสวน ไรนา ซงสวนใหญอยใกลชมชน เมอมนกจานวนมากกเปนสาเหตทาใหตนไม พชผลเสยหายจากการทนกหกกงไมมาทารง หรอการถายมลทงเปนจานวนมาก สงกลนเหมนทวบรเวณ สงผลกระทบสรางความเดอดรอนราคาญ และปญหาดานสขภาพแกประชาชนทอยอาศยโดยรอบพนททนกทารงวางไข ทาใหทศนคตตอการอนรกษนกปากหางเปลยนไปในทางลบ

สรป บทบาทของการบรการดานระบบนเวศนาขาวในแงมมของประโยชนของนกปากหาง มทงทางตรงและทางออม ทางตรง คอ ชวยควบคมประชากรหอยเชอรและปนาในนาขาว ทาใหเกษตรกรสามารถลดตนทนการผลตดานสารปองกนกาจดหอยเชอร สวนประโยชนทางออม คอ การดารงอยของนกปากหางในแปลงนา ชวยลดมลภาวะจากการปนเปอนของสารเคมในนาขาว ลดคาใชจายในการรกษาพยาบาลทเกดจากพษของสารเคม เปนการเพมคณภาพชวตทดใหกบเกษตรกร และชวยคนความสมดลสระบบนเวศนาขาว นกปากหางจงเปนนกทมความสาคญ ควรคาแกการเรยนร ศกษา วจย และอนรกษไวใหอยคนาขาวไทยตอไป สาหรบผลกระทบของสารเคมทใชกาจดศตรพชในนาขาวตอนกปากหาง ผลกระทบและทศนคตเชงลบของเกษตรกรทมตอนกปากหาง ควรมการศกษา รวมถงหาวธการจดการ สรางความเขาใจใหแกเกษตรกร เพอลดผลกระทบเชงลบดงกลาว และสรางทศนคตเชงบวกตอการอนรกษนกปากหางตอไป


เอกสารอางองกาญจนา เหลาลา, จฑามาศ สคนธปฏภาค และเจษฎา แพนาค.

2559. ผลกระทบของสารกาจดศตรพชตอเนอเยอหอยเชอรและโอกาสการเกดการสะสมทางชวภาพในโซอาหารของนกปากหางในนาขาว จงหวดพระนคร ศรอยธยา. หนา 1-2. ใน: รายงานการวจยหลกสตรชววทยาเชงอนรกษ. มหาวทยาลยมหดล วทยาเขตกาญจนบร, จงหวดกาญจนบร.

เกรยงศกด จตรสขสกล. 2531. ชนดอาหารของนกปากหางและพฒนาการของลกนกในวยตางๆ. ปญหาพเศษปรญญาโท. ภาควชาชววทยาปาไม, คณะวนศาสตร, มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. กรงเทพฯ.

ไกรรตน เอยมอาไพ, มงคล ไชยภกด, วลยา ไชยภกด และฑฐ สอนสา. 2555. สาระความร นกปากหางในประเทศไทย. กลมงานวจยสตวปา. พมพทชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทยจากด กรงเทพฯ. 87 หนา.

จารจนต นภตะภฏ, กานต เลขะกล และวชระ สงวนสมบต. 2550. คมอดนก หมอบญสง เลขะกล นกเมองไทย. คณะบคคล นายแพทยบญสง เลขะกล, กรงเทพฯ. 439 หนา.

ชมพนท จรรยาเพศ, ทกษณ อาชวาคม และทรงทพ แกวตา. 2534. ชววทยาของหอยเชอร. หนา 94-102 ใน: รายงานผลการคนควาและวจย. กลมงานสตววทยาการเกษตร, กองกฏและสตววทยา, กรมวชาการเกษตร, กรงเทพฯ.

ชมพนท จรรยาเพศ, ศรพร ซงสนธพร และทกษณ อาชวคม. 2539. ทดสอบสารสกดจากพชในการปองกนกาจดหอยเชอรและผลกระทบตอสตวนา. หนา 264-265. ใน: รายงานผลการคนควาวจยป 2539. กลมงานสตววทยาการเกษตร, กองกฏและสตววทยา, กรมวชาการเกษตร, กรงเทพฯ.

ทสดาว เกตเนตร, อรสยาน บลยประมข, ชณวฒน วนจตร, ธระศกด เชดไชย, วนทนา ศรรตนศกด, เพชร เซงซม,

รอยบญ จารสกาญจน, พษณ หนตง, ชยรตน จนทรหน, กรสร ศรนล และคนงนจ ศรวลย. 2559. วธการและการจดการสตวศตรขาวของเกษตรกรในประเทศไทย. หนา

369-380. ใน: การประชมวชาการกลมศนยวจยขาวภาคกลาง ตะวนออกและตะวนตก ประจาป 2559. โรงแรมอนโดจน จงหวดสระแกว.

ปราโมทย อนสวาง, สปราณ จงดไพศาล, ศรธญญ ไพฏรจน-บรบรณ และขวญฤด โชตชนาทววงศ. 2558. คณคาของระบบนเวศและบรการของระบบนเวศสาหรบภาคธรกจ. องคกรความรวมมอระหวางประเทศไทย-เยอรมน, องคกรธรกจเพอการพฒนาอยางยงยน และมลนธสถาบนสงแวดลอมไทย. 81 หนา.

มงคล ไชยภกด และวลยา ไชยภกด. 2554. นกปากหางในประเทศไทยควรไดรบการคมครองตอไปหรอไม?. หนา 189-190. ใน: ผลงานวจย และรายงานความกาวหนางานวจย ประจาป 2553. กลมงานวจยสตวปา, สานกอนรกษสตวปา, กรมอทยานแหงชาตสตวปาและพนธพช. กรงเทพฯ.

วนเพญ เจรญตระกลปต. 2559. บรการระบบนเวศของชมชนชานเมองกรงเทพมหานคร. หนา 110-116. ใน: การประชมวชาการการบรหารจดการความหลากหลายทางชวภาพแหงชาต ครงท 3. โรงแรมดอมเพรซ จงหวดนาน.

สมศกด แสงธาราทพย. 2541. นโคลซามายดสารกาจดหอยเชอรในนาขาว. หนา 1-16. ใน: เอกสารประกอบการสมมนาเรองหอยเชอร. 15 ธนวาคม 2541, โรงแรมหลยสแทรเวรน, กรงเทพฯ.

สานกควบคมพชและวสดการเกษตร กรมวชาการเกษตร. 2560. ขอมลสถต พรบ. วตถอนตราย 2535.สบคนจาก: http://www.doa.go.th. (16 เมษายน 2561)

อภชาต ประเดมวงศ. 2547. ปจจยทางสงแวดลอมและฮอรโมนทมตอการเปลยนเพศของหอยเชอร Pomacea canaliculata (Orbigny). วทยานพนธปรญญาโท, มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

อานช ครรฐนคม และสดสาคร สงหทอง. 2550. รปแบบการจดการหอยเชอรในนาขาว บรเวณอาเภอปาพะยอม

จงหวดพทลง. ใน: รายงานการประชมวชาการและเสนอผลงานวจยมหาวทยาลยทกษณ ครง ท 18. สถาบนวจยและพฒนา, มหาวทยาลยทกษณ.

อรสยาน บลยประมข, พษณ หนตง, ธนธช ตะสนเทยะ และวนทนา ศรรตนศกด. 2558. ความสมพนธระหวางระยะการเจรญเตบโตของขาวกบการเปลยนแปลงประชากรหอยเชอรในนาขาวจงหวดนครราชสมา. ใน: การประชมวชาการขาวกลมศนยภาคอสานตอนลางและตอนบน ประจาป 2558. โรงแรมบานสวนคณตา กอลฟ รสอรท จงหวดอบลราชธาน.

โอภาส ขอบเขตต. 2543. นกในเมองไทย เลม 3. สานกพมพสารคด, กรงเทพฯ. 260 หนา.


Christopher, J.W., D.G. Wenny and R.J. Marquis. 2008. Ecosystem Services Provided by Birds. Illinois Natural History Survey, Midewin National Tallgrass Prairie, Illinois, USA. pp. 25-60.

Costanza, R., R. d’Arge, R. S. de Groot, S. Farber, M. Grasso and B. Hannon. 1997. The value of the world’s ecosystem services and natural capital. Nature 387: 253–260.

Lauhachinda, V. 1969. Preliminary Study on Life History of Open-Billed Stork, Anastomus oscitans (Boddaert). M.S. Thesis, Kasetsart Univ., Bangkok.

Poonsward, P. 1979. Parasites of the Open-billed Storks

(Anastomus oscitans) and Their Relationship to Pola Snails and Domestic Fucks. M.S. Thesis. Mohidol Univ., Bangkok.

Sawangproh, W. and P. Pilai. 2010. The population dynamics of Pomacea canaliculata (Lamarck, 1822) in relation to rice cultivation practice and seasons in Nakhon Pathom, Thailand. KKU Sci. J. 38 (2): 228-238.

Stuart A. M. 2013. Golden apple snails in rice: an agricultural and ecological disaster. In: Ecological Management of Pests in Rice Agro-ecosystems. November 11, 2013. International Rice Research Institute. Los Baños. Philippines.

Wetlands International. 2006. Waterbird Population Estimates - Fourth Edition. Wetlands International, Wageningen, The Netherlands.


การวจยและพฒนาเทคโนโลยการผลตขาวอนทรย Research and Development on Organic Rice Production Technology

บญดษฐ วรนทรรกษ 1)

Boondit Varinruk 1)

Abstract Organic rice is the rice that produces under organic agriculture standard. Thai rice strategy specify organic rice as niche market rice and the production project was encouraged since 2017-2021. During 1997-2011 Department of Agriculture and Rice Department were conducted multi-disciplinary researches and development on organic rice production technology. The research results were collected and manipulated to be “Organic Rice Production Technology under International Standard” textbook, and developed “Organic Rice Production Model” as a farmer guide. The knowledge content 3 parts of organic rice production component: (1) Production site management (2) Cultivation management, and (3) Yield or product management. Since organic rice production was regulated by standard requirements, the farmers must be learned on holistic approach of organic rice production, and this knowledge was ready developed by government sector. However, researches and development on site-specific and rice commodity-specific organic rice production technology are needed.Keywords: organic rice, production standard, research and development, textbook, production model

บทคดยอ ขาวอนทรยเปนขาวทผลตตามมาตรฐานเกษตรอนทรย ในยทธศาสตรขาวไทยไดกาหนดใหขาวอนทรยเปนสนคาขาวตลาดเฉพาะ และมโครงการสงเสรมการผลตขาวอนทรย ป พ.ศ. 2560-2564 กรมวชาการเกษตรและกรมการขาวไดวจยการผลตขาวอนทรยในชวงป พ.ศ. 2540-2554 ในแบบสหสาขาวชา และไดรวบรวมผลงานวจยมาจดทาเปนเอกสารวชาการ “เทคโนโลยการผลตขาวอนทรยตามมาตรฐานสากล” และพฒนาคมอ “รปแบบการผลตขาวอนทรย” มเนอหาองคความรเทคโนโลยการผลตขาวอนทรยใน 3 ดาน คอ (1) การจดการสภาพแวดลอมนาขาว (2) การจดการเพาะปลกขาว และ (3) การจดการผลผลตขาว ในการผลตขาวอนทรยมระบบกากบควบคมใหปฏบตตามขอกาหนดของมาตรฐาน เกษตรกรจาเปนตองเรยนรกระบวนการผลตอยางเปนองครวม ซงภาคราชการไดพฒนาเอกสารคมอสาหรบเกษตรกรไวแลว สวนงานวจยและพฒนายงจาเปนตองตอยอดการวจยเฉพาะพนทและเฉพาะสนคาขาวคาสาคญ: ขาวอนทรย มาตรฐานการผลต วจยและพฒนา เอกสารวชาการ รปแบบการผลต

1) สานกผ เชยวชาญ กรมการขาว เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900 โทร 0-2561-4628 Bureau of Expert, Rice Department, Chatuchak, Bangkok 10900 Tel 0-2561-4628


คานา เกษตรอนทรย (organic agriculture) หมายถง ระบบการจดการการผลตดานการเกษตรแบบองครวม ทเกอหนนตอระบบนเวศ รวมถงความหลากหลายทางชวภาพ วงจรชวภาพ โดยเนนการใชวสดธรรมชาต หลกเลยงการใชวตถดบจากสารสงเคราะห และไมใชพช สตว หรอจลนทรย ทไดมาจากเทคนคดดแปรพนธกรรม (genetic modification) หรอพนธวศวกรรม (genetic engineering) มการจดการผลตภณฑโดยเนนการแปรรปดวยความระมดระวง เพอรกษาสภาพการเปนเกษตรอนทรยและคณภาพทสาคญของผลตภณฑในทกขนตอน (สานกงานมาตรฐานเกษตรและอาหารแหงชาต, 2552 ) มระบบการตรวจสอบเพอการรบรองผลผลต (certification) และเพอการตรวจสอบยอนกลบ (traceability) ตามมาตรฐานเกษตรอนทรยทยอมรบกนในระดบสากล โดยสหพนธเกษตรอนทรยนานาชาต ( Internat ional Federation on Organic Agriculture Movement: IFOAM) ไดจดทาเกณฑขนตา (minimum requirements) สาหรบมาตรฐานเกษตรอนทรยขนมาเปนแนวทาง (guidelines) สาหรบการวางระบบการผลตแบบเกษตรอนทรย ขาวอนทรย (organic rice) หมายถง ผลผลตและผลตภณฑขาว ทไดจากการผลตภายใตระบบการผลตขาวอนทรย (สานกงานมาตรฐานเกษตรและอาหารแหงชาต, 2553) ในประเทศไทยสานกงานมาตรฐานสนคาเกษตรและอาหารแหงชาต ไดกาหนดมาตรฐานเกษตรอนทรย เลม 1: การผลต แปรรป แสดงฉลาก และจาหนายผลตผลและผลตภณฑเกษตรอนทรย (มกษ.9000 เลม 1-2552) (สานกงานมาตรฐานเกษตรและอาหารแหงชาต, 2552 )และมาตรฐานเกษตรอนทรย เลม 4 : ขาวอนทรย (มกษ.9000 เลม 4-2553) (สานกงานมาตรฐานเกษตรและอาหารแหงชาต, 2553) เปนมาตรฐานทวไป และใชเปนมาตรฐานการผลตสนคาเกษตรอนทรยรวมทงขาวอนทรย ผลสารวจป พ.ศ. 2559 พนทเกษตรอนทรยทวโลกมมากกวา 361 ลานไร มผผลตรวม 2.4 ลานราย มลคาตลาดประมาณ 75,000 ลานยโร ในทวปเอเชยมพนทเกษตรอนทรยรวมกวา 30 ลานไร โดยมมากในสาธารณรฐประชาชนจนและอนเดย สวนประเทศไทยมพนเกษตร

อนทรยในอนดบท 9 ของเอเชย (Willer and Lernoud, 2018) ในประเทศไทย ภาคเอกชนและองคกรพฒนาเอกชนไดรเรมโครงการผลตขาวอนทรยมาตงแตป พ.ศ. 2534 ถงปจจบน โดยภาครฐใหการสนบสนนดานการวจยและพฒนา และการพฒนาระบบตรวจรบรอง ซงในระยะแรกเปนของภาคเอกชน สนคาขาวหอมมะลอนทรยสงไปจาหนายในตลาดยโรป อกดานหนงมการทาเกษตรอนทรยแบบเศรษฐกจพอเพยงเพอการพงตนเองโดยไมมการตรวจรบรอง ผลการสารวจลาสดในป พ.ศ. 2558 พบวา มพนทผลตเกษตรอนทรย 284,918 ไร เปนพนทปลกขาวอนทรย 168,310 ไร คดเปนรอยละ 59 ของพนทเกษตรอนทรยรวม (วฑรย, 2559) ในยทธศาสตรขาวไทย ฉบบท 3 (พ.ศ. 2558-2562) ไดกาหนดใหขาวอนทรยเปนสนคาในกลมขาวตลาดเฉพาะ เพอมงสการยกระดบคณภาพสนคาและความปลอดภยทางอาหาร (กระทรวงเกษตรและสหกรณ, 2558) และยทธศาสตรการพฒนาเกษตรอนทรยแหงชาต พ.ศ.2560-2564 ไดกาหนดเปาหมายเพมพนทเกษตรอนทรยไมนอยกวารอยละ 20 ตอป โดยกรมการขาวไดดาเนนการโครงการสงเสรมการผลตขาวอนทรย ตามมาตรฐานของกระทรวงเกษตรและสหกรณ ในพนทเปาหมาย 77 จงหวดทวประเทศ ในปท 1 (พ.ศ. 2560) จานวน 300,000 ไร ปท 2 (พ.ศ. 2561) จานวน 300,000 ไร และปท 3 (พ.ศ. 2562) จานวน 400,000 ไร รวม 3 ป จานวน 1,000,000 ไร (กองพฒนาผลตภณฑขาว, 2560)

การวจยและพฒนาเทคโนโลยการผลตขาวอนทรย ในระยะแรกของการผลตขาวอนทรย (พ.ศ. 2534-2540) ใชองคความร ทกษะ และประสบการณดานขาวทมอยเดม นามาปรบใชเปนคาแนะนาการผลตและรวมวางระบบการตรวจสอบเพอการรบรองผลผลตขาวอนทรย ตอมามการทาวจยอยางเปนระบบในชวงป พ.ศ. 2540-2550 โดยสถาบนวจยขาว กรมวชาการเกษตร (ซงไดปรบเปลยนมาเปนสานกวจยและพฒนาขาว กรมการขาว ตงแต พ.ศ.2549) ดาเนนการวจยและพฒนาแบบสหสาขาวชา ทงดานพนธ การเขตกรรม การจดการความอดมสมบรณของดน การอารกขาขาว การจดการกอนและหลง


เกบเกยว ดานคณภาพและสารตกคางในเมลดขาว รวมทงการขยายผลและถายทอดเทคโนโลย โดยเนนหลกการใชประโยชนจากสภาพแวดลอมทเหมาะสม ใชฐานพนธกรรมและความหลากหลายทางชวภาพ การหมนเวยนใชทรพยากรในทองถน การควบคมตนทนการผลต ทงนเนนการพงตนเองไดอยางยงยนตามหลกการพนฐาน (basic aspects) ของเกษตรอนทรย ระยะท 1 (พ.ศ. 2540-2550) เนนการวจยในพนทภาคเหนอตอนบนในขาวพนธขาวดอกมะล 105 ผลการวจยนามาใชเปนคาแนะนาเทคโนโลยการผลตไดในระดบหนง ระยะท 2 (พ.ศ. 2547-2548) ขยายการวจยโดยเพมกลมพนธขาวทประเมน เพมพนทวจยหลกไปทภาคเหนอตอนลาง ภาคกลาง และภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มการวจยเทคโนโลยเพมเตม พฒนาระบบปลกพช พฒนารปแบบการผลตขาวอนทรยพรอมกบระบบวธการตรวจสอบตามมาตรฐานสากล รวมทงศกษาการยอมรบเทคโนโลยของเกษตรกร ระยะท 3 (พ.ศ. 2549-2550) ดาเนนการวจยการผลตเมลดพนธขาวอนทรย ประเมนพนธขาวตลาดเฉพาะ ทดสอบรปแบบการผลตขาวอนทรย ตอมาในป พ.ศ. 2553-2554 มการวจยและพฒนาการผลตขาวอนทรยเพมเตม ในพนทนาชลประทานภาคกลาง และวจยการจดการสภาพแวดลอมนาขาวอนทรย ทงการปองกนการปนเปอนและการบาบดฟนฟกอนทานาขาวอนทรย ในชวงป พ.ศ. 2542-2554 มการนาเสนอผลงานวจย จดทาเอกสารเผยแพรและเอกสารวชาการอยางตอเนอง เอกสารทสาคญ คอ “รปแบบการผลตพช สาหรบขาวหอมมะลไทยอนทรย” จดพมพในป พ.ศ. 2550 (บญดษฐ, 2550) ใชเปนคมอการจดทาโครงการผลตขาวอนทรย ตอมาป พ.ศ. 2560 ไดปรบปรงและพฒนาเปนเอกสาร “รปแบบการผลตขาวอนทรย” (บญดษฐ, 2560ก) ใชเปนคมอสาหรบเกษตรกรในโครงการสงเสรมการผลตขาวอนทรย 1 ลานไรของกรมการขาว ในป พ.ศ. 2554 มการรวบรวมผลงานวจยทงหมดทดาเนนการระหวางป พ.ศ. 2540-2550 และนามาจดพมพ (บญดษฐ, 2554) มเอกสารวชาการเรอง “การจดการสภาพ

แวดลอมในการผลตขาวขาวพนแขง” (อภชาต และคณะ, 2557) “การวจยและพฒนาเทคโนโลยการผลตขาวอนทรยในพนทชลประทาน” (สานกวจยและพฒนาขาว, 2555) รวมทงมการรวบรวมผลงานทงหมดมาจดทาเปนเอกสารวชาการฉบบสมบรณ “เทคโนโลยการผลตขาวอนทรยตามมาตรฐานสากล” (บญดษฐ, 2560ข)

องคความรเทคโนโลยการผลตขาวอนทรย ในชวงทผานมา ไดมการวจยและพฒนาองคความรการผลตขาวอนทรยอยางเปนระบบ ใน 3 องคประกอบหลกของระบบการผลต จากเอกสารวชาการเทคโนโลยการผลตขาวอนทรยตามมาตรฐานสากล (บญดษฐ, 2560ข) สรปไดดงน 1. การจดการสภาพแวดลอมนาขาวอนทรย มาตรฐานเกษตรอนทรยกาหนดใหฟนฟและรกษาความอดมสมบรณของดนและนา รกษาสมดลของระบบนเวศอยางยงยน ปองกนการกอมลพษตอสภาพแวดลอม และรกษาความหลากหลายทางชวภาพ การเลอกพนทผลตขาวอนทรยจงตองเรมจากทนาทมความอดมสมบรณของดนด มแหลงนาเพยงพอ กจกรรมหรอพชรวมระบบตองเปนแบบเกษตรอนทรย หรอไมเปนปจจยเสยงของระบบการผลต เปนพนททไมมการใชสารเคมปรมาณมากมากอน โดยตองประเมนผลตกคางและบาบดฟนฟกอนปรบเปลยนมาปลกขาวอนทรย การผลตขาวอนทรยตามมาตรฐานสากล จาเปนตองใชหลกการวางแผนเชงธรกจ เรมจากความตองการของตลาดทกาหนดชนดและปรมาณของสนคา พรอมทงระบหนวยตรวจสอบเพอการรบรองดวย แลวจงหาพนททเหมาะสมกบการปลกขาวชนดนนๆ และปรบเขากบหลกเกณฑของเกษตรอนทรย เมอไดพนทแลวจงจดทาแผนทรายแปลงและขอบเขตของพนท สารวจปจจยเสยงและกาหนดการฟนฟและการปองกน สนคาขาวอนทรยของไทยในปจจบน คอ ขาวหอมมะลอนทรยทปลกในพนทนานาฝน อยางไรกตาม เรมมความตองการขาวขาว ขาวญป น ขาวเหนยว และขาวส หรอขาวตลาดเฉพาะทปลกในพนทนาชลประทานและปลกแบบขาวไร การปรบปรงสภาพแวดลอมนาขาวอนทรย เรมจากการพจารณาพนทโดยรวม ความลาดเทและทศทางนาไหล


แนวเขตตามธรรมชาตหรอสงกอสรางในพนททจะใชเปนแนวเขต พนทรอยตอนาขาวอนทรยกบขาวทวไปตองขยายคนนาใหกวาง 1 เมตรขนไป และปลกไมพมสงประมาณ 1 เมตร เปนแนวกนชน ซงผลจากการวจยพบวา การปลกปอเทองเปนแนวหนา 75-100 เซนตเมตร สามารถปองกนละอองสารเคมจากนาขางเคยงไดในระยะ 4-5 เมตร การปองกนการปนเปอนทางนา โดยการเปลยนทศทางนาเขาหรอทาบอบาบดนา กอนปลอยนาเขานา ซงผลจากการวจยสรปวา ผกตบชวาสามารถลดการปนเปอนจากสารกาจดวชพชไดดทสด รองลงมา คอ ธปฤาษ ตาลปตรฤาษ และกก กรณดนมการปนเปอนของสารเคม ใหฟนฟดนดวยพชในระยะปรบเปลยน ผลการวจย พบวา การปลกผกกาดหวสามารถลดการปนเปอนของสารกาจดวชพช glyphosate ในดนไดด รองลงมา คอ การปลกผกบ ง ถวเขยว และขาวโพด ทงนตองระวงไมนาพชฟนฟดนไปบรโภค ในนาขาวอนทรย ทกกจกรรมการเกษตรทดาเนนงานตอเนองหรอรวมระบบ ตองปฏบตในรปแบบเกษตรอนทรย โดยไมทาใหเกดความเสยงตอพนทนาขาวอนทรย การพฒนาระบบการผลตไปสแนวทางเกษตรผสมผสาน ทมความหลากหลายของพชและสตว พฒนาระบบการผลตทเกอกลเชอมโยงกน พงพาตนเองในเรองอนทรยวตถและธาตอาหารภายในฟารม เปนตนวา การปลกถวเขยว ถวเหลอง และงาหลงการปลกขาว ทงนดนนาตองมความชนเพยงพอ ดงเชนกรณพชทปลกรวมในนาขาวอนทรยทรอยตอจงหวดเชยงรายและพะเยา คอ พชป ยสด (โสนแอฟรกน ปอเทอง และถวเขยว) ทปลกกอนปลกขาว สวนปญหาหลกของพชรวมระบบในพนทนานาฝน คอ ขาดแคลนแหลงนาและแรงงานคน 2. การจดการการเพาะปลกขาวอนทรย เทคโนโลยการปลกขาวอนทรยพฒนามาจากคาแนะนาเทคโนโลยการปลกขาวทวไป รวมกบผลการวจยและพฒนาขาวอนทรยในดานตางๆ ดงน 2.1 พนธขาว พนธขาวทมศกยภาพดในการปลกแบบเกษตรอนทรย กลมขาวหอม ไดแก พนธขาวดอกมะล 105 กข15 ปทมธาน 1 และหอมพษณโลก 1 กลมขาวขาว ไดแก พนธสพรรณบร 1 พษณโลก 2 กข29 ชยนาท 1 และชยนาท 2 กลมขาวเหนยว ไดแก พนธ กข6 กข16 และ

กข12 สวนกลมขาวตลาดเฉพาะ คอ พนธสงขหยดพทลง 2.2 การผลตเมลดพนธขาว ขาวขาวดอกมะล 105 อนทรย ปลกโดยวธปกดาใชกลาอาย 30 วน พนธคดใชระยะปกดา10x33.3 เซนตเมตร ปกดา 1 ตนตอกอ พนธหลกใชระยะปกดา 20x20 เซนตเมตร ปกดา 1 ตนตอกอ พนธขยายใชระยะปกดา 25x25 เซนตเมตร ปกดา 3 ตนตอกอ ในพนททมการระบาดของปและหอยเชอร สามารถลดความเสยหายไดดวยการเพมขนาดตนกลา โดยใชตนกลาอายมากถง 60 วน 2.3 การเขตกรรม การปลกขาวนาสวนแบบอนทรยทาไดหลายวธ คอ (1) เตรยมดนแหง การปลกแบบหวานขาวแหง ใชเมลดพนธ 15-20 กโลกรมตอไร สวนการปลกแบบใชเครองหยอดขาวแหง ใชเมลดพนธ 8-10 กโลกรมตอไร (2) เตรยมดนในสภาพนาขง การปลกแบบปกดาใชเมลดพนธ 8-10 กโลกรมตอไร สวนการปลกแบบหวานนาตม ใชเมลดพนธ 15-20 กโลกรมตอไร สาหรบการปลกแบบนาโยน (parachute) ใชเมลดพนธ 4-5 กโลกรมตอไร 2.4 การจดการป ยและธาตอาหารพช ในระบบการผลตขาวอนทรย มคาแนะนาการจดการดนนาทแตกตางกนในแตละภมภาค ดงน ก. ภาคเหนอตอนบน ดนนามความอดมสมบรณตงแตตาถงสง จดการธาตอาหารพชโดยปลกถวเขยวอตราเมลดพนธ 8 กโลกรมตอไร แลวไถกลบเปนป ยพชสด และอาจใสป ยหมกหรอป ยอนทรยเพมเตม อตรา 400 กโลกรมตอไร ข. ภาคเหนอตอนลาง ดนนามความอดมสมบรณปานกลาง จดการธาตอาหารพชโดยปลกโสนแอฟรกนหรอถวเขยวเปนป ยพชสด หรอใสป ยหมกฟางขาวอตรา 800 กโลกรมตอไร หรอใสป ยคอกมลววอตรา 1 ตนตอไร ค. ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ดนนามความอดมสมบรณตาถงปานกลาง จดการธาตอาหารพชไดโดยปลกโสนแอฟรกนเปนป ยพชสด หรอใสป ยหมกฟางขาวอตรา 500 กโลกรมตอไร หรอใสป ยคอกมลววอตรา 1 ตนตอไร ง. ภาคกลาง ดนนามความอดมสมบรณสง จดการธาตอาหารพชโดยปลกถวเขยวเปนป ยพชสด หรอใสฟางขาวอตรา 2 ตนตอไร หรอใสป ยหมกฟางขาวอตรา 1 ตนตอไร สาหรบพนทดนเปรยว ตองใสหนฟอสเฟตอตรา


100 กโลกรมตอไรรวมดวย อยางไรกตาม การจดการธาตอาหารพชและป ยอนทรยมความหลากหลายและแตกตางกนตามสภาพพนทและผลวเคราะหดนนา จงแนะนาใหเกษตรกรพจารณาการจดการป ยสาหรบการปลกขาวอนทรยในพนทของตนเอง โดยใชขอมลจากงานวจยในสถานททดลองใกลเคยงกบพนทนาของตนเอง หรอเปรยบเทยบผลวเคราะหดนนาทมระดบใกลเคยงในภมภาคเดยวกน 2.5 การปองกนกาจดศตรขาวแบบเกษตรอนทรย โรคขาวทสาคญ คอ โรคไหม โรคขอบใบแหง โรคถอดฝกดาบ และโรคใบจดสนาตาล ปองกนกาจดโดยใชพนธตานทาน จดการสมดลธาตอาหาร ปรบระยะปลก ใชสาร อนนทรยหรอจลนทรยทอนญาตใหใชได แมลงศตรขาวทสาคญ คอ เพลยไฟ เพลยกระโดดสนาตาล หนอนกอขาว แมลงบว และหนอนหอใบขาว ปองกนกาจดโดยใชพนธตานทาน วธกล ทาลายพชอาศย อนรกษศตรธรรมชาต ตดวงจรชวตของแมลง หากพบการระบาดของแมลงศตรขาว ใชสารสกดจากพช สตวศตรขาวทสาคญ คอ ป หอยเชอร หน และนก ปองกนกาจดโดยใชวธกล ดกจบ อนรกษศตรธรรมชาต กรณมการระบาดมากอาจใชพชมพษกาจด วชพชในนาขาวอนทรย มทงประเภทใบแคบ ใบกวาง กก เฟรน และสาหราย การปองกนโดยใชพนธขาวทแขงขนไดด เตรยมดนด เลอกวธปลกทควบคมวชพชไดด เชน ปกดา ใชวสดคลมดน ปลกพชหมนเวยน ปองกนการแพรกระจายของเมลดวชพช หรอใชสารสกดจากพชควบคมวชพช หากมวชพชขนในนาขาว ตองกาจดโดยใชแรงคนถอนหรอใชเครองมอกาจดวชพช 3. การจดการผลผลตขาวอนทรย การปฏบตเชนเดยวกบการปลกขาวโดยทวไปเพอใหไดผลผลตขาวทมคณภาพด คอ มการระบายนาออกจากแปลงนากอนเกบเกยว 10-15 วน ขนอยกบสภาพเนอดน เกบเกยวในระยะพลบพลง (30 วนหลงออกรวง 80 เปอรเซนต) เกบเกยวโดยใชแรงคนหรอรถเกยวขาวเดนตาม และตากสมซงในนา 2-3 วน แลวนวดหรอรวมกองไวรอการนวด ปจจบนใชรถเกยวนวดขาวแลวนาขาวเปลอกสดไปลดความชน โดยตากแดดบนลานหนา 5-10 เซนตเมตร เกลยกลบกองขาววนละ 4 ครง หรอใชเครอง

อบลดความชน เงอนไขสาคญ คอ ตองลดความชนขาวเปลอกสดใหไดภายใน 24 ชวโมงหลงจากเกบเกยว การจดเกบผลผลตขาวอนทรย มความแตกตางกบขาวโดยทวไป คอ ตองมการทาเครองหมายหรอตดรหสททาใหสามารถตรวจสอบยอนกลบได แบงเปน 2 แบบ คอ 3.1 กรณใชระบบการตรวจสอบรบรองเกษตรกรรายเดยว ปจจบนใชการบรรจขาวเปลอกในกระสอบปาน วางบนแครไมสงจากพนมากกวา 5 เซนตเมตร ในโรงเกบทอากาศถายเทสะดวก ตดปายรหสทสามารถสบยอนถงผปลกและปทเพาะปลกได ขอเสย คอ ใชกระสอบบรรจจานวนมาก แตขอด คอ กรณมปญหาการตรวจสอบยอน ความรบผดชอบเปนของเกษตรกรสมาชกแตละราย 3.2 กรณใชระบบการตรวจรบรองแบบกลม (internal control system: ICS) สามารถเกบรกษาขาวเปลอกในลกษณะรวมกองหรอบรรจถงขนาดใหญ ตดปายรหสทสามารถสบยอนถงกลมผปลกและปทเพาะปลกได ขอด คอ เกบรวมรวมไดงาย แตขอเสย คอ กรณมปญหา การตรวจสอบยอนกลบตองใชผลผลตรวมทงหมดของกลมรบผดชอบ

สรป ขาวอนทรยเปนขาวทผลตภายใตมาตรฐานเกษตรอนทรย ในป พ.ศ. 2558 ประเทศไทยมพนทปลกขาวอนทรย 168,310 ไร คดเปนรอยละ 59 ของพนทเกษตรอนทรยไทย ขาวอนทรยถกกาหนดไวในยทธศาสตรขาวไทยใหเปนสนคาตลาดเฉพาะ เพอยกระดบคณภาพสนคาและความปลอดภยทางอาหาร โดยกรมการขาวไดดาเนนการโครงการสงเสรมการผลตขาวอนทรย ป 2560-2564 มเปาหมายพนท 1 ลานไรใน 3 ป ในชวงป พ.ศ.2540-2554 กรมวชาการเกษตร/กรมการขาวไดดาเนนการวจยการผลตขาวอนทรยอยางเปนระบบในแบบสหสาขาวชา และไดรวบรวมผลงานวจยและพฒนาอยางตอเนองเพอนามาประมวลเปนเอกสารวชาการฉบบสมบรณ “เทคโนโลยการผลตขาวอนทรยตามมาตรฐานสากล” และไดจดทาเอกสารคมอเกษตรกร “รปแบบการผลตขาวอนทรย” สาหรบใชในโครงการสงเสรมการผลตขาวอนทรยทงของภาครฐและเอกชน ในเอกสารวชาการและคมอเกษตรกรเปนองคความรและเทคโนโลยการผลตขาวอนทรยตามองคประกอบของ


ระบบการผลต 3 ดาน คอ 1) การจดการสภาพแวดลอมนาขาวอนทรย ไดแกการคดเลอกพนท การรกษาความอดมสมบรณของดน นา และสมดลของระบบนเวศ การฟนฟและปองกนการปนเปอนทางดน นา และอากาศ ระบบพชและระบบนเวศเกษตร 2) การจดการเพาะปลกขาวอนทรย ไดแก พนธขาว การผลตเมลดพนธ การเขตกรรม การจดการป ยและธาตอาหารพช และการปองกนกาจดศตรขาวทสาคญ 3) การจดการผลผลตขาวอนทรย การปฏบตกอนและหลงเกบเกยวกระทาเชนเดยวกบขาวทวไป แตตองระวงการปนของขาวอน และตองเกบรกษาแยกจากขาวทวไป โดยตองตดปายรหสทบรรจภณฑ เพอการตรวจสอบยอนกลบกรณผลผลตมปญหา การผลตขาวอนทรยมระบบกากบควบคมใหปฏบตตามขอกาหนดของมาตรฐาน จงจาเปนตองใหเกษตรกรเรยนรกระบวนการผลตขาวอนทรยอยางเปนองครวม โดยภาคราชการ (กรมวชาการเกษตร/กรมการขาว) ไดวจยและพฒนาเทคโนโลยการผลตขาวอนทรยมานานกวา 15 ป และไดจดทาเอกสารคมอ “รปแบบการผลตขาวอนทรย”

สาหรบเกษตรกรแลว อยางไรกตาม งานวจยและพฒนายงจาเปนตองดาเนนการวจยตอยอด ใหไดองคความรการผลตขาวอนทรยในแตละชนดสนคาขาว และกาหนดใหเปนเทคโนโลยเฉพาะพนท (site-specific technology)

คาขอบคณ คณะนกวจยการผลตขาวอนทรย ไดรวมทางานวจยกนมาตงแตป พ.ศ. 2540 - 2554 ซงปจจบนนกวจยหลายทานไดลวงลบและอกหลายทานเกษยณอายราชการไปแลว ผ เขยนขอขอบคณทกทานในความรวมมอในการวจยและพฒนาการผลตขาวอนทรยดวยดโดยตลอด

เอกสารอางองกระทรวงเกษตรและสหกรณ. 2558. ยทธศาสตรขาวไทย (ดาน

การผลต) ฉบบท 3 และแผนงาน/โครงการ ป 2558-2562. กระทรวงพาณชย, กระทรวงเกษตรและสหกรณ (กรมการขาว). 42 หนา.

กองพฒนาผลตภณฑขาว. 2560. คมอการดาเนนงานโครงการสงเสรมการผลตขาวอนทรย ป 2560. กรมการขาว, กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 124 หนา.


บญดษฐ วรนทรรกษ. 2550. รปแบบการผลตพชสาหรบขาวหอมมะลไทยอนทรย. สานกวจยและพฒนาขาว, กรมการขาว, กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 28 หนา.

________________. 2554. ผลงานวจยและพฒนาเทคโนโลยการผลตขาวอนทรย ระหวางป พ.ศ. 2540-2550. ศนยวจยขาวแพร สานกวจยและพฒนาขาว, กรมการขาว, กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 150 หนา.

________________. 2560ก. รปแบบการผลตขาวอนทรย. กองพฒนาผลตภณฑขาว, กรมการขาว, กระทรวงเกษตรและสหกรณ. ชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย จากด. 30 หนา.

________________. 2560ข. เทคโนโลยการผลตขาวอนทรยตามมาตรฐานสากล. กองวจยและพฒนาขาว, กรมการขาว, กระทรวงเกษตรและสหกรณ. หจก.วาย.ซ.เอส.มเดย กรงเทพฯ. 259 หนา.

วฑรย ปญญากล. 2559. ภาพรวมเกษตรอนทรยไทย 2559. มลนธสายใยแผนดน/กรนเนท. 4 หนา.

สานกงานมาตรฐานสนคาเกษตรและอาหารแหงชาต. 2552. เกษตรอนทรย เลม 1 : การผลตแปรรป แสดงฉลากและจาหนายผลตผลและผลตภณฑเกษตรอนทรย . มาตรฐานสนคาเกษตร มกษ. 9000 เลม 1-2552. กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 40 หนา.

__________________________________________. 2553. เกษตรอนทรย เลม 4 : ขาวอนทรย. มาตรฐานสนคาเกษตร มกษ. 9000 เลม 4-2553. กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 12 หนา.

สานกวจยและพฒนาขาว. 2555. โครงการวจยและพฒนาเทคโนโลยการผลตขาวอนทรยในพนทชลประทาน. กรมการขาว (สนบสนนงบประมาณโดยสานกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย). 21 หนา.

อภชาต ลาวณยประเสรฐ, นตยา รนสข และกฤษณกมล เปาทอง. 2557. การจดการสภาพแวดลอมในการผลตขาวขาวพนแขงตามมาตรฐานเกษตรอนทรย. สานกวจยและพฒนาขาว, กรมการขาว. 36 หนา.

Willer, H. and J. Lernoud (eds.). 2018. The World Organic Agriculture: Statistics and Emerging Trends 2018. Medienhuas Plump, Rienbreitbach, Germany. 348 p.


Thai Rice Research Journal Vol. 9 No. 1, January - June 2018 ISSN 1906 - 0246

CONTENTSMessage from the Director of Division of Rice Research and Development. ....................................3RESEARCH PAPERSSee Bu Guntung 5, a Non-glutinous Rice Variety . ...............................................................................5 Somboon Suwanno, Krissana Sirirat, Ekkarat Kaewnango, Boonna Nookong, Kantikarn Plodplong, Koon Putsakul, Arporn Sooksawat, Lertkiat Chusiri, Chanasirin Klinmanee, Sathaporn Tampawisit, Kunya Cheaupun, Sunanta Wongpiyachon, Somsong Chotechuen, Wantana Sriratanasak, Angsutorn Wasusun, Suniyom TaprabDawk Kha 50, a Non-glutinous Rice Variety . .....................................................................................18 Chuchart Suangul, Ratchanit Panitkit, Arintapach Songkrairat, Sirinthorn Kongprapuech, Orak Thongdet, Rujira Preecha, Chanasirin Klinmanee, Auychai Boonyanupong, Ekkarat Kaewnango, Sathaporn Tampawisit, Boonsuk Soonliang, Suniyom Taprab Investigation on the Contamination of Aflatoxin B1 in Thai Rice . ...................................................30 Kittipong Srimuang, Kunya Cheaupun, Kanjana Piboon, Sa-ang Chairin, Grissana Sudtasarn, Yotsaporn Tansomrot, Rujira Preecha, Witchuda Rattanakarn, Rasamee DhitikiattipongDiversity of RDP1 Flag Leaves Anatomy and Its Relationship to Photosynthesis . ........................37 Supatthra Narawatthana, Phanchita Vejchasarn, Bang-on Thammasamisorn, Uraiwan Kochasatit, Reunreudee Keawcheunchai, Pirawan Boonserm, Bhitawas Wichaidist Diversity and Efficiency of Phosphate Solubilizing Bacteria from the Rhizosphere of Rice in The Upper North Thailand . ...............................................................................................................46 Pitchanan Kanghae, Suttakan Jaikawin, Apiwat Hantanapong, Satid Pinmanee, Wipa Homhual Zonification, Rice Production and Food Security Survey of Ethnic Groups of Farmers in Upper Northern Region . ...................................................................................................................60 Suttakarn Jaikawin, Sippawit Punyatuy, Pichanan Kanghae, Apiwat Hantanapong, Atitaya Yodjai, Sirilak Chaiboontha, Taparat Seeloy-ounkaew, Thanet Chawlee, Nongnuch Pradit, Phakakarn Tongsomboon, Sumalee Meepunya, Sirawon ChanbutBiology and Population Fluctuation of Cofana spectra (Distant) and Its Parasitoid by Strepsipteran Parasitoid in Rice Field. ...........................................................................................78 Kunlaya Boonsa-nga, Chattraporn Kunawong, Unchalee JaikeangDevelopment of Suitability Production Area Map for Rice Commodity Groups. .............................88 Chitnucha Buddhaboon, Boondit Varinruk, Kanlaya Sansen, Benjamas Rossopa, Attaya Phinchongsakuldit, Pimporn Pornprommin, Suniyom Taprab, Anan Suwannarat

ARTICLEAsian Openbill : Ecosystem Services Provided by Asian Openbill in Rice Fields . ......................105

Urassaya Boonpramuk Research and Development on Organic Rice Production Technology . ........................................113

Boondit Varinruk

Rice Department, Ministry of Agriculture and Cooperatives

Documents

วารสารวิชาการข ้าว ปีที่ 9 ฉบบทัี่ 1 มกราคม - มิถุนายน 2561 (Vol. 9 No. 1, January - June 201