การเพาะเหดเศรษฐกจ

พมพครงท 1 ป พ.ศ. 2556

โดย ศนยศกษาการพฒนาอาวคงกระเบน อนเนองมาจากพระราชด าร อ าเภอทาใหม จงหวดจนทบร รวมกบ ส านกงานคณะกรรมการพเศษเพอประสานงานโครงการอนเนอง มาจากพระราชด าร (ส านกงาน กปร.)

ค าน า

เหดเปนสงมชวตชนดหนง ทสามารถน ามาบรโภคได ซงอดมไปดวยโปรตนวตามนและเกลอแร นอกจากนเหดบางชนดยงเปนยาสมนไพร อายวฒนะ ในการปองกนรกษาโรคหลายๆ ชนด เชน เหดหลนจอ เหดหวลง เปนตน ในสภาพธรรมชาต เหดมกจะขนตามปาทมความอดมสมบรณสงชวงฤดฝน แตในปจจบนไดมการศกษาทดลองและพฒนา การเพาะเลยงเหดใหมผลผลตตลอดป เชน เหดสกลนางรม ไดแก เหดนางฟา เหดขอนขาว-ขอนด า เหดบด นางรม เปาฮอ ฮงการ หหน ตนแรด เหดโคนญปน เปนตน การเพาะเลยงเหด เกษตรกรสามารถเรยนรฝกปฏบตได โดยใชพนทเพาะเลยงเพยงเลกนอยและใชวสดเพาะทหาไดในทองถน เชน ฟางขาว เศษมนส าปะหลง เปลอกถวเหลอง ถวเขยว ซงขาวโพด ใบแฝก ขเลอย เปนตน เปนการสรางงานและรายได ใหแกเกษตรกรผเพาะเลยงไดเปนอยางด นบเปนอกอาชพหนงทนาสนใจ เอกสารฉบบนมวตถประสงค เพอเผยแพรองคความร วธการเพาะเหดใหแกเกษตรกรและผสนใจสามารถน าไปพจารณาการประกอบอาชพเพาะเหดตอไป

งานวชาการเกษตร

ศนยศกษาการพฒนาอาวคงกระเบน อนเนองมาจากพระราชด าร

สารบญ

หนา การเพาะเหดเสรมรายได 1 1. ขนตอนและวธการ 1 1.1 การเลยงเชอเหดในอาหารเหลว พ.ด.เอ 1 1.2 การขยายเสนใยในเมลดธญพช 3 2. เทคนคการเพาะเหดเสรมรายได 5 2.1 เหดนางฟาภฏาน 5 2.2 เหดขอนขาว 9 2.3 เหดโคนญปน 12 2.4 เหดเปาฮอ 14 2.5 เหดแครง 19 3. การปองกนก าจดโรคและแมลงศตรเหด 23 4. ขอควรปฏบตในการเพาะเลยงเหดใหประสบผลส าเรจ 23 5. ตนทนการผลตและผลตอบแทนการเพาะเหดเศรษฐกจ 24 6. เกษตรกรตวอยางการเพาะเหดเศรษฐกจ 25 7. เอกสารอางอง 27

“...เศรษฐกจพอเพยง เปนเสมอนรากฐานของชวต รากฐานความมนคงของแผนดนเปรยบเสมอนเสาเขมทถกตอกรองรบบานเรอนตวอาคารไวนนเอง สงกอสรางจะมนคงไดกอยทเสาเขม แตคนสวนมากมองไมเหนเสาเขม และลมเสาเขมเสยดวยซาไป…”

พระราชด ารส พระบาทสมเดจพระเจาอยหว เมอวนท 23 ธนวาคม 2552

ณ ศาลาดสดาลย สวนจตรลดา พระราชวงดสต

การเพาะเหดเสรมรายได

1. ขนตอนและวธการ เหดทเกษตรกรนยมเพาะเพอจ าหนายและตลาดมความตองการเปนจ านวนมาก เชน เหดนางฟา นางรม ขอนขาว ฮงการ เปาฮอ หหน เหดบด (เหดลม) และเหดโคนญปน เปนตน เหดดงกลาวสามารถเพาะขนบนวสดเพาะไดหลายชนดทหาไดในพนท เชน ขเลอย ฟางขาว ใบแฝก เศษมนส าปะหลง เปลอกถวเหลอง ถวเขยว ซงขาวโพด เปนตน โดยมขนตอนส าคญ ดงน

1.1 การเลยงเชอเหดในอาหารเหลว พ.ด.เอ วสด มนฝรง 200 กรม น าตาลเชงเดยว (กลโคส) 20 กรม ผงวน 20 กรม น าสะอาด 1,000 ซซ

1

ขนตอน 1. น ามนฝรงมาปอกเปลอก ลางดวยน าสะอาด หนมนฝรงใหเปนรปสเหลยมลกเตา ขนาด 1 ลกบาศกเซนตเมตร 2. แบงน าสะอาด 300 ซซ ละลายผงวน 3. ตมมนฝรงในน า 700 ซซ ทเหลอจนสก กรองเอาแตน าผสมกบน าทละลายผงวน 4. น าไปตงไฟออนๆ ใสน าตาลเชงเดยว คนใหเขากน 5. น าอาหารเหลวทได บรรจในขวดแบนประมาณ ¼ ของภาชนะบรรจ ปดจกดวยส าลบรสทธใหแนน หมดวยกระดาษ และน าไปนงในหมอนงความดนท 15-17 ปอนด/ตารางนว นาน 30 นาท และน ามาวางเอยง 20-30 องศา 6. เมออาหารเยนลงเกบไวในหองปลอดเชอประมาณ 2-3 วน เพอดวาปลอดเชอจงน ามาเลยงเชอเหดได 7. น าชนสวนของดอกเหดทตองการเพาะเลยง ขนาด 1×1 ซม. วางบนอาหาร พ.ด.เอ เปนเวลา ประมาณ 15 วน เสนใยเหดเจรญเตมทพรอมจะน าไปขยายในเมลดธญพชตอไป

วสดผลตอาหารเหลว ตมมนฝรงในน าสะอาด

บรรจอาหารเหลวในขวดแบน นงฆาเชอในหมอนงความดน

2

1.2 การขยายเสนใยในเมลดธญพช

วสด 1. เมลดธญพช เชน ขาวฟาง ขาวสาล ขาวเปลอก 2. หมอนงความดน 3. กระดงหรอตระแกรงตาขาย 4. ส าลบรสทธ ยางรด กระดาษ 5. ขวดทมสขาวใส บรรจ 300-350 ซซ. แบนหรอกลม ขนตอน 1. น าเมลดธญพชแชน านาน 6-12 ชวโมง ลางท าความสะอาด น าไปตมหรอนงใหสก และน ามาพงลมใหแหง

2. บรรจลงในขวดหรอภาชนะทมสขาวใส เชน ขวดแบน หรอขวดกลม ปรมาณ ½ ของภาชนะบรรจ ปดจกดวยส าลบรสทธ หมดวยกระดาษ ยางรด 3. น าไปนงในหมอนงความดนท 15-17 ปอนด/ตารางนว นาน 30 นาท ทงไวใหเยน 4. น าเสนใยทเจรญเตมทในอาหารเหลวพ.ด.เอ.ขนาด 1 ×1 ซม. ลงบนอาหารเมลดธญพชเปนเวลาประมาณ 15 วน ในหองปลอดเชอ เสนใยจะเจรญเตมทพรอมน าไปถายลงกอนเชอเหด

3

แชเมลดขาวฟาง 6-12 ชวโมง

ตมเมลดขาวฟางใหสก

ผงเมลดขาวฟางใหแหง บรรจในขวดแบน

เชอเหดในเมลดธญพชพรอมใชงาน

4

2. เทคนคการเพาะเหดเสรมรายได 2.1 เหดนางฟาภฏาน ชอวทยาศาสตร : Pleurotus sajor-caju (Fr.) Sing. ชอวงศ : Tricholomataceae

ชอสามญ : Sarjor-caju Mushroom ชออน เหดแขก

วสดและอปกรณ 1. อาหารเพาะ 2. หวเชอเหด 3. ถงพลาสตกทนรอนส าหรบเพาะเหดขนาด 6.5 x 11.5 นว 4. คอพลาสตกขนาดเสนผาศนยกลางประมาณ 1 - 1.5 นว 5. ส าล ยางรด 6. ถงนงไมอดความดน 7. โรงเรอนหรอสถานทบมเสนใย และเปดดอก สตรอาหาร (งานวชาการเกษตร ศนย) 1. ขเลอยไมยางพารา 100 กโลกรม 2. ร าละเอยด 6 กโลกรม 3. ดเกลอ 0.2 กโลกรม 4. ปนขาว 1 กโลกรม 5. ยปซม 0.5 กโลกรม 6. แรภไมท 1 กโลกรม 7. ผสมน า ปรบความชน 60 – 70 เปอรเซนต

5

ขนตอน 1. น าวสดทงหมดมาผสมคลกเคลาใหเขากน พรมดวยน าสะอาดใหมความชนพอเหมาะ (ใชมอก าวสดเพาะทผสมกนดแลว บบใหแนน ไมมน าไหลออกมาปลอยมอ วสดยงจบตวเปนกอน) 2. บรรจใสถงพลาสตกส าหรบเพาะเหด ใหแนน น าหนกประมาณ 800–1,000กรม/ถง ใสคอพลาสตกจกดวยส าลและปดฝาจกพลาสตก 3. น ากอนเชอเหดทไดไปนงฆาเชอภายใน 24 ชวโมง เปนเวลา 4 ชวโมง นบแตน าเดอด 4. น ากอนเหดทนงไดทแลว ออกจากถงนง ทงไวใหเยนท าการถายเชอเหดทเจรญเตมทในเมลดธญพชประมาณ 15-20 เมลด/กอน 5. น ากอนเชอเหดทถายเชอเหดเรยบรอยแลว บมกอนเชอตอไป

6

ขนตอนการผลตกอนเชอเหด

เตรยมวสดเพาะ บรรจถงกอนเหด

น ากอนเชอเขาเตานง การถายเชอเหด

การบมกอนเชอเหด การเปดดอก

7

การบมกอนเชอ

หลงจากถายเชอเหดลงในถงกอนเชอแลว น าไปบมในโรงเรอนทอากาศถายเทไดสะดวก อณหภมประมาณ 29-32 องศาเซลเซยส เพอใหเสนใยเจรญเตมกอนซงจะใชเวลาประมาณ 28-30 วน ขนอยกบชนดเหด ในระหวางการบมกอนเชอเหดตองหมนตรวจดแมลง เชน มด แมลงสาบ ปลวกหรอไร ตางๆทจะเขาท าลายกอนเหด หากพบใหรบน ากอนเหดออกจากโรงบมกอนไปก าจดทนท และพนดวยสารสกดสมนไพร เชน ตะไครหอม น าสมควนไมรอบๆ โรงบมกอนเหด

การเปดดอกและการเกบเกยว

หลงจากเสนใยเจรญเตมกอน น ากอนเหดเขาโรงเปดดอกทมอณหภม ประมาณ 25-30 องศาเซลเซยส รดน าวนละ 2 ครง เหดจะทยอยออกดอกสามารถเกบผลผลตดอกเหดจ าหนายตอไป

เหดนางฟาภฎาน

8

2.2 เหดขอนขาว

มชอวทยาศาสตรวา Lentinus squarrosulus Mont.

ชอวงศ POLYPORACEAE

ชอสามญ เหดขอนขาว

ชออน เหดขอนขาว ซงในธรรมชาต มกพบขนบนไมเนอแขง สตรอาหารท 1 ขเลอยแหง (ไมยางพารา ไมมะขาม) 100 กโลกรม ร าละเอยด 7 กโลกรม ปนขาว 1 กโลกรม ย ปซม 1 กโลกรม ผสมน าปรบความชน 60 – 70 เปอรเซนต สตรอาหารท 2 ขเลอยไมเบญจพรรณ 100 กโลกรม แอมโมเนยมซลเฟต 1 กโลกรม ปนขาว 1 กโลกรม ผสมสวนผสมทง 3 ชนด หมกกบน า 2-3 เดอน กลบกองประมาณ 3–4 ครง น าไปผสมกบร าละเอยด 3 กโลกรม (หรอเพมน าตาลทราย 2 กโลกรม) ปรบความชนประมาณ 50–55 เปอรเซนต

9

วธเพาะ

1. บรรจอาหารเพาะลงในถงพลาสตกทนรอน กดใหแนนสงประมาณ 2/3 ของถง 2. รวบปากถง สวมคอพลาสตก พบปากถงลงมา ดงใหตง รดยางใหแนนอดดวยส าล หมทบดวยกระดาษ หรอฝาครอบพลาสตก 3. น าไปนงฆาเชอทอณหภม 90-100 องศาเซลเซยส สม าเสมอเปนเวลา 4 ชวโมง 4. น าถงอาหารทนงฆาเชอแลว มาใสหวเชอเหดทเตรยมไวโดยทวไป จะเลยงในเมลดขาวฟาง เขยาใหเมลดขาวฟางกระจายออก และใสลงในถงอาหารประมาณถงละ 15-20 เมลด โดยปฏบตในทสะอาด ไมมลมโกรก เพอปองกนการปนเปอนของเชอโรคและแมลง 5. น าไปวางในโรงเรอนหรอสถานท ส าหรบบมเสนใยอณหภมประมาณ 28-32องศาเซลเซยส เพอใหเสนใยเจรญ

การเจรญของเสนใยเหดขอนขาว มระยะเวลาการเจรญทางเสนใย ตงแตเพาะเชอจนเรมใหดอกเหดเฉลย 30–35 วน

โรงเรอนเปดดอก

โรงเรอนเปดดอกเหดขอนขาว ควรใหมแสงผาน เขาภายในโรงเรอนไดประมาณ 60-70 เปอรเซนต มชองเปด -ปด ส าหรบถายเทอากาศ อาจกรดวยแผงคาหร อพลาสตก หรอตาขาย พรางแสงและในกรณฤดฝนควรมงหลงคาดวยวสดกนน า

10

การเปดถงและการกระตนใหเกดดอก

เปดจกส าล ออกแลวตดปากถงใหชดหนากอนเชอและ ใหความชน โดยการใหน าในโรงเรอนและบรเวณกอนเชอ ใหมความชนสมพทธ 70–80 เปอรเซนต ระวงอยาใหน าขงในถงปรบโรงเรอนใหมสภาพรอนชน อณหภมประมาณ 33-36 องศาเซลเซยส หรอใชแผนพลาสตกคลมกอนเชอไวประมาณ 2-3 วน ดอกเหดจะเรมงอก จากนนเปดแผนพลาสตกออก ปรบอณหภมในโรงเรอนใหลดลงมอากาศถายเทไดด ความชนสมพทธ 60–70 เปอรเซนต มแสงสวางปานกลาง เพอใหดอกเหดเจรญเตบโตตอไปในระหวางใหผลผลตแตละครง เสนใยเหดจะพกตวประมาณ 15 -20 วน

การเกบดอกเหด

ควรเกบสวนตางๆของดอกใหหลดออกจนหมด เพอปองกนการเนาเสยจากเศษหรอสวนของดอกเหดทเหลอตดคางอยทกอนเชอ ดอกเหดออนจะมราคาสงกวาดอกเหดทบานเตมท และมความเหนยวนอยกวาเหดบานเหดขอนขาวควรเกบดอก ขณะหมวกเหดมเสนผาศนยกลาง 1 เซนตเมตร

เหดขอนขาว

11

2.3 เหดยานาง/เหดโคนญปน

ชอวทยาศาสตร Pholiota cylindracea ชอสามญ เหดยานาง/ เหดโคนญปน (Yanagimatsutake)

การเพาะเหดยานาง ขนตอนการผลตจะเปนชนดเดยวกบการ

เพาะเหดชนดอน ทมขนตอนส าคญทวไป ดงน 1. การแยกเชอเหดบรสทธ และเลยงเสนใย

บนอาหารวน 2. การท า หวเชอเหด 3. การท า กอนเชอ 4. การท า ใหเกดดอกเหด และเกบเกยวผลผลต

การท า กอนเชอ ส าหรบสตรอาหารผสมทใช มดงน

สตรท 1 1. ขเลอยไมยางพารา 100 กโลกรม 2. ร าขาวละเอยด 6 กโลกรม 3. หนปน (แคลเซยมคารบอเนต) 1 กโลกรม 4. ดเกลอ 0.2 กโลกรม 5. น า 55 - 65 กโลกรม วสดเหลานผสมใหเขากนด มความชน 55 - 65 เปอรเซนต และความเปนกรด เปนดาง

5 – 7 ใชบรรจถงไดเลย โดยไมตองหมกไวกอน สตรท 2

1. ฟางขาวสบขนาด 2 นว 100 กโลกรม 2. หนปน (แคลเซยมคารบอเนต) 2 กโลกรม 3. ร า ขาวละเอยด 5 - 8 กโลกรม 4. น า 60 – 65 กโลกรม

12

สตรนตองหมกไวนาน 8 – 10 วน โดยตองกลบกองฟางหมกทก 2 วน จนไมมกลน

แอมโมเนย ใหมความชน 60 – 65 เปอรเซนต การหมกกท า เชนเดยวกบฟางหมกส าหรบเพาะเหดเปาฮอ เหดนางรม เหดนางฟา เหดภฐาน โดยใชแบบไมหมกในวนแรกเมอผสมคลกเคลาอาหารผสมน า (สตรท 1 ) ใหเขากนแลว หรอหมกฟางขาวและวสดอนๆ (สตรท 2) จนเหมาะสมแลว น า มาบรรจลงถงพลาสตกทนรอนขนาด 7 X 12 นว หนา 0.12 มลลเมตร ใหมน าหนกประมาณ 600 – 800 กรม ใสคอขวด จกส าล และหมดวยกระดาษหรอใช ฝาครอบพลาสตกปดจกส าลกนเปยก น า ไปนงฆาเชอดวยหมอนงความดนทความดน 15 – 20 ปอนด ตอตารางนว นาน 1 – 2 ชวโมง ถาเปนหมอนงแบบลกทงใชเวลา 2 – 3 ชวโมง ทงไวใหเยนใสเชอจากหวเชอเหด โดยเทเมลดขางฟางซงเสนใยเหดเจรญคลมอยลงถงอาหารผสม ถงละ 15 – 20 เมลด ในหองทไมมลมโกรก และสะอาดน า ไปบมไวในหองทมอณหภมประมาณ 25 – 30 องศาเซลเซยส จากากรทดลองบมไวทอณหภม 24 – 26 องศาเซลเซยส เสนใยเหด จะเจรญเตมถง อาหารผสมหนก 800 กรม โดยใชเวลา 30 วน หลงจากเสนใยเดนเตมแลว ใหพกถงไวอก 15 วน กอนน า ไปเปดดอก

การท าใหเกดดอกเหดและการเกบเกยว เมอเสนใยเหดเดนเตมถง สงเกตเหนสน าตาลเขม จงยายกอนเชอไปยงหองเปดดอกซงม

อณหภมประมาณ 24 – 30 องศาเซลเซยส และความชนตองไมต ากวา 75 – 80 เปอรเซนตการเปดดอกโดยถอดจกส าลออก น า ถงกอนเชอมาวางเรยงไวบนชนเพาะในโรงเรอนทมอากาศถายเทไดดควรจะใหน าวนละ 2 ครง ในชวงเชาและบาย ทกอนเชอและบรเวณภายในโรงเรอนเพอใหมความชนสม าเสมอการเกบดอกเหด กระท าเมอกลมดอกเหดโตเตมท และทส าคญคอ แผนเยอหมหมวกสวนลางยงคงอยหรอยงไมฉกขาด สามารถเกบดอกเหดได 5 – 8 ครง ใชเวลาประมาณ 60 – 80 วน จะไดผลผลตประมาณ 100 – 250 กรมตอถง รวมระยะเวลาการตงแตการเตรยมเชอเหดบนอาหารวนจนถงเกบเกยวเสรจ ประมาณ 130 – 145 วน

13

2.4 เหดเปาฮอ ชอวทยาศาสตร : Pleurotus abalonus (P.cystidiosus) ชอสามญ : abalone mushroom

สตรทใชในการเพาะเหดเปาฮอม 5 สตร คอ สตรท 1 ฟางสบยาว 4-6 นว 100 กก. ยเรย 1 กก. (หรอ (NH4)2SO4) 2 กก. ปนขาว 1 กก. ปยดบเบลซปเปอรฟอสเฟต 1 กก. ร าละเอยด 3 กก. สตรท 2 ฟางสบ 100 กก. ปยนา 2 กก. (16-20-0 หรอ 18-20-0 หรอ 20-20-0) ปนขาว 0.5-1 กก. ร าละเอยด 3 กก. สตรท 3 ฟางสบ 100 กก. ยเรย 1 กก. ดเกลอ(ใสเมอกลบกองครงท 1) 1.2 กก. หนปนหรอ ปนขาว 0.5 กก. น า (ใสเมอกลบกองครงท 2) 140-170 กก.

14

สตรท 4 ฟางสบ 100 กก. ยเรย 1 กก. สาเหลา 0.5 กก. ดเกลอ 0.2 กก. หนปนหรอ ปนขาว 0.5 กก. น า (ใสเมอกลบกองครงท 2) 140-170 กก. สตรท 5 ขเลอยแหง 20 สวนโดยปรมาตร ร า 4 สวนโดยปรมาตร ขาวโพดปน 3 สวนโดยปรมาตร น าตาล 1 สวนโดยปรมาตร ดเกลอ 0.20 โดยน าหนกของขเลอย น า 5-6 สวนโดยปรมาตร การผลตกอนเชอ การใชขเลอยเพาะเหดเปาฮอ แมจะใหผลผลตต ากวาฟางหมก แตจะประหยดและมตนทนต ากวา แตมขอสงเกตเกยวกบขเลอยทใชกบเชอเหด ดงน

1. สามารถน าขเลอยของไมหลายชนดมาใช แตมขอจ ากดแตกตางกนไป เชน ขเลอยไมเลอดควาย ไมนน ไมฉ าฉา ไมสก ไมยางแดง ไมมะกอกปา ไมไทร ไมโพธ จะใหผลผลตไมสงหรออาจไมไดผล ส าหรบขเลอยไมยางพาราจดเปนไมเนอออน ธาตอาหารสามารถยอยสลายและเหดเปาฮอ สามารถน าไปใชไดดกวาไมในกลมแรก และการใชขเลอยนนไมจ าเปนตองผานการหมก

15

2.4 เหดเปาฮอ เชอเหดเปาฮอในบางครงแมวาจะเจรญมเสนใยเตมถงแลว จะหยดนงและใชเวลานาน

กวาจะสรางดอก จงควรเลอกเชอเหดทแขงแรง ผานการคดเลอกและตรวจสอบความแขงแรงของเสนใยแลวการผลตกอนเชอจากขเลอย เรมจากน าขเลอยผสมกบร าละเอยดในอตราสวน 100 ตอ 5-15 กก. คลกเคลาใหเขากน ขอควรระวงในการใชร าขาวนน คอ หากใชร าในอตราสวนสงผลผลตจะสงตาม ในขณะเดยวกนความเสยหายเนองจากกอนเชอเสยหายจะสงตามดวย นอกจากจะใชร าขาวแลว อาจใชขาวโพดปนแทนร าขาวบางสวนหรอทงหมดกได ขนอยกบสภาพทองถนและราคาวสดหลงจากบรรจลงในถงแลวจะเปนขนตอนการนงฆาเชอตอไป

การตอเชอเหดลงถง หลงการนงกอนเชอเหด หรอกอนปยหมกในถงแลว น าเขาหองเขยเชอทมลมสงบ หรอ

เปนหองทปดมดชด และผานการฆาเชอใหสะอาดเพยงพอ การถายเชอจากขวดเมลดธญพชลงถงกอนเชอจะตองปฏบตอยางรวดเรว โดยเปดจกส าลออกลนไฟฆาเชอทปากขวด และชอนตก กอนทจะใชชอนตกควรท าใหหวเชอบนเมลดธญพชใหกระจาย ส าหรบถงกอนเชอควรใชไมขนาดเลกยาวประมาณ 8-10 นว ลนไฟฆาเชอแทงลงในกอนเชอ กอนเตมหรอเทเมลดธญพชลงไป พรอมกบจกล าสและหมดวยกระดาษไวตามเดม ขณะดงจกส าลออกไมควรวางกบพน เพราะท าใหตดเชอจลนทรยบนพนไดใชมอ (นวกอย) จบเอาไวและไมควรใชมอก า

การบมกอนเชอเหด น ากอนเหดทผานการตอเชอไปบมในโรงบมเชอ จะวางเปนชนเดยวในลกษณะตง หรอ

วางนอนซอนกนเปนชนๆ กได การบมเชอจะใชเวลาประมาณ 30-45 วน ใชอณหภมประมาณ 28-32 องศาเชลเซยส ควรฉดพนสารฆาแมลงพวกคารบารล เชน เซฟวน 85 ทกอนเชอเอาไวกอน เพอปองกนแมลงและไร

16

การท าใหเกดดอกเหด ในการท าใหเหดเกดดอกตองยายกอนเชอจากโรงบมไปไวโรงเพาะ โรงเรอนทเหมาะ

ส าหรบการเพาะเหดเปาฮอ ควรเปนโรงเรอนทสามารถเกบความชนไดดมระบบถายเทอากาศดและสะดวกตอการท าความสะอาด การคดแยกกอนเชอจากโรงบมใหสงเกตดวากอนเชอนนมเสนใยเดนเตมถงแลว และใหคดแยกถงทมการออกดอกไปวางไวในโรงเพาะเปนรนแรก สวนถงทยงไมมการออกดอกใหเกบทโรงบมเชอตอไป เพอความสะดวกในการดแลรกษา ส าหรบวธการจดวางกอนเชอในโรงเพาะอาจท าได 2 วธคอ

1. วางกอนเชอในแนวนอนบนชนวางซอน ๆ กนหรอใชเชอกแขวนแลวเปดจกส าลใหเหดออกมาทางคอขวด วธนเหมาะส าหรบวสดเพาะทท าจากขเลอยและซงขาวโพด รดน าสรางความชนในโรงเรอนเชนเดยวกบเหดนางฟาภฏาน เหดจะเรมทยอยออกดอกภายใน 1อาทตยหลงจากเขาโรงเรอน อณหภม โรงเรอนเปดดอก 29-32 องศา ความชนสมพทธ 70- 80 เปอรเซนต

2. วางกอนเชอในแนวตง แลวเปดจกส าลใหเหดออกมาทางคอขวด หลงจากเกบดอกเหดรนแรกแลวใหน าคอขวดออก พบปากถงใหสงจากกอนเชอ 1 นว แลวคลมดวยดนสะอาด หนา 1 ซม.(ดนทใชตองไมมอนทรยวตถ ไมมจลนทรย โรคแมลงปะปน หากเปนดนรวนปนทรายทผานการนงฆาเชอไดยงด โดยกอนใชควรผสมหนปน 2-3 % หรอปนขาว 1%ของน าหนกดนแหงเพอปรบคาความเปนกรดเปนดางของดน) หลงจากคลมดนแลวใหรดน าพอหมาด ๆ รกษาระดบความชนใหคงทประมาณ 1 สปดาหจะสามารถเกบเหดรนตอไปได การเกบดอกเหด

ควรเกบดอกเหดทมอายปานกลาง ไมแกหรอออนเกนไป ควรเกบกอนดอกเหดจะปลอยสปอรโดยสงเกตขอบดอกยงโคงงออย ดอกแกจะมขอบดอกโคงขน ใชมอจบดอกเหดแลวดงเบาๆ ดอกเหดจะหลดออกมาแลวใชมดตดสวนสกปรกทบรเวณโคนเหดออก กอนเชอเหดหนก 800 กรม จะใหดอกเหดหนกประมาณ 300-400 กรม หรอ 35-50% ของน าหนกกอนเชอ ใชระยะเวลาในการเกบผลผลตประมาณ 3-4 ครง ๆ ละประมาณ 100 กรม ไมควรวางดอกเหดซอนกนเปนจ านวนมาก เพราะเนอเยอเหดจะช าได ควรมผาขาวยาววางรองบนภาชนะทใชเกบเพอชวยลดการเสยดส ภาชนะควรจะโปรง อากาศถายเทได เชน ตะกราหรอกระจาดการเกบรกษาในถงพลาสตก ควรเจาะรไว หรอไมควรปดปากถง เพราะยงมขบวนการหายใจมไอน า และกาชคารบอนไดออกไซด ท าใหดอกเหดเนาเสยเรว ควรเกบไวในทรมหากเกบในตเยนตองบรรจในถงพลาสตกปดปากถงใหแนน จะเกบไดนานประมาณ 7 วน

17

ปญหาทมกพบหลงการเปดดอกและแนวทางแกไข 1. มเชอจลนทรยเจรญอยบนคอขวด หรอดานบนของถงกอนเชอ

สาเหต หองทใชตอเชอไมสะอาดพอ หวเชอขาดความบรสทธ การแกไข ปรบปรงหองตอเชอใหสะอาดอยเสมอ อาจตองใชสารเคมชวยฆาเชอโดยฉด

พนกอนการตอเชอ 2. มเชอจลนทรยขนปะปนสวนกลาง หรอสวนลางของถง

สาเหต ถงมรอยรว หรอรรว เนองจากคณภาพถงไมด หรอของแหลมทมต า หรอมมด แมลงเจาะ และการนงฆาเชอไมดพอ การแกไข ระวงอยาใหเกดรรวในขณะขนยาย หรอวางกอนเหด ก าจดมดแมลง และเพมเวลาในการนงฆาเชอใหนานมากขนกวาเดม

3. เกดเชอราสเขยวมะกอก สาเหต แมลงเจาะขางถง กดกระดาษทหมและเจาะส าลลงไป พรอมน าเชอจลนทรย

อนเขาไปดวย เชน ไรเจาะส าลเขาไปท ารงในกอนเชอ และน าเชอจลนทรยเขาไปแพรระบาดในกอนเชอเหด

การแกไข ท าความสะอาดโรงเรอน อยาปลอยใหเปนแหลงสะสมของแมลง ฉดพนสารฆาแมลงเซฟวนทจกคอขวด และบรเวณพนโรงเพาะดอกเหด 4. เชอเหดเดนในกอนเชอเลกนอย เดนไมเตมกอนเชอ และไมเดนอก

สาเหต มปยหมกมากเกนไป มน าไหลเยมแสดงวาเชอแบคทเรยท าใหกอนเหดเสยหายได การนงฆาเชอไมถกตอง เพราะหมอนงลกทงจะเปนเพยงการฆาและชะงกการเจรญเตบโตของเชอจลนทรยบางชนดเทานน

การแกไข หลงการผสมปยหมกแลว กอนบรรจถงควรปรบความชนใหเหมาะสมหากมความชนสงเกนไป โดยเกลยปยหมกผงลม หรอใชเวลานงใหนานกวาปกต เพอใหเชอแบคทเรยตายทงหมด หรอเหลอนอยทสด หากปยหมกไมชนเกนไปเชอเหดสามารถเจรญแขงกบเชอแบคทเรยได 5. เชอเหดเจรญเตมถง แตไมเกดดอกเหด

สาเหต ขาดความเอาใจใสในความสะอาดโรงเรอน แมลงหวจะกดท าลายเสนใยทเดนเตมถงอยนน และหวเชอเปนเชอออน ผานการตอเชอมาหลายครงเชอ เหดจงไมแขงแรง

18

2.5 การเพาะเหดแครง ชอทางวทยาศาสตร : Schizophyllum commune ชอสามญ(ไทย) : เหดแครง ชอทองถน เหดตนตกแก เหดจก เหดยาง (ภาคใต) เหดแกน เหดตามอม

(ภาคเหนอ) เหดมะมวง (ภาคกลาง)

เหดแครง หรอเหดตนตกแก มชอเรยกตามทองถนแตกตางกนไป ภาคเหนอเรยกเหดแกน เหดตามอด ภาคใตเรยก เหดยาง เพราะพบบนไมยางพารา ภาคกลางเรยก เหดมะมวงเนองจากขนบนไมมะมวง นอกจากนยงพบขนบนไมอนๆ เชน ไมยคาลปตส ไมสน ฯลฯ ทงนจะเหนเหดขนมากมายในฤดฝนเปนทนยมรบประทานกนในเขตภาคใต ภาคเหนอและภาคอสานตอนบน ราคาจ าหนายดอกสดกโลกรมละ 80 - 150 บาท เหดแหงกโลกรมละ 400 - 500 บาท จากงานวจยพบวาเหดแครงตองการอาหารเสรมเปนโปรตนและคารโบไฮเดรทสง เนองจากใชธาตอาหารมากในการเจรญของเสนใยทรวดเรว ประกอบกบตองใชเทคนคการเพาะและการดแลเฉพาะตว ดงนนกอนหนานจงไมมเกษตรกรรายใดเลยทจะเพาะปลกเหดแครงออกมาขาย ซงกรมวชาการเกษตรไดวจยสตรอาหาร เทคนคการเพาะ การดแล จนไดผลผลตมากเพยงพอในแงเศรษฐกจเฉลย 130 - 150 กรม ในวสดเพาะ 1,000 กรม ซงผลผลตเหดแครงทไดจากการเพาะนขอดคอเปนดอกทแกก าลงพอดไมเหนยวเกนไป สะอาดไมมกรวดทรายตดมา เหดแครงนอกจากจะใชบรโภคแลว ในประเทศญปนยงใชเปนยาเนองจากพบสารประกอบพวก Polysaccharide ชอวา Schizophyllan (1.3 β - glucan) ซงมคณสมบตการตอตานเชอไวรส และยบยงเซลลมะเรงชนด Sarcoma 180 และ Sarcoma 87 โดยทดลองใน White mice ยบยงได 70 - 100 % จงคาดวานาจะเปนเหดทมศกยภาพดในอนาคตตอไป

19

การเพาะเลยงเหดแครง ขนตอนในการเลยงเหดแครงจะเหมอนกบเหดชนดอน ๆ ยกเวนสตรอาหารและเทคนค

การเพาะ การดแล ซงตางไปบาง เนองจากมธาตอาหารสง ตองปฏบตใหถกหากไมดจะท าใหเหดเกดการปนเปอนเชอราอนไดสงเปนเหตใหผลผลตเสยหาย ส าหรบแมเชอเหดแครงทบรสทธ แนะน าใหสงซอจากศนยรวบรวมเชอพนธเหดแหงประเทศไทย กรมวชาการเกษตร เพราะไดท าการคดเลอกสายพนธมาแลววาใหลกษณะดอกด มขนาดใหญ และผลผลตสง เมอไดแมเชอมาแลวกน ามาท าเชอขยายในเมลดขาวฟาง ซงมวธการเตรยมเหมอนเหดชนดอน ๆ ดงน

วสดอปกรณ 1. ขเลอยไมยางพารา มะมวง หรอฉ าฉา อยางใดอยางหนง

2. เชอขยายเหดแครง 3. ถงพลาสตกทนรอน ขนาด 6 x 10 นว 4. คอพลาสตกขนาดเสนผาศนยกลาง 1 – 1.5 นว 5. ฝาย นน ส าล ยางรด 6. หมอนงลกทง หรอหมอนงความดน 7. โรงบมเสนใย และโรงเรอนเปดดอก

การเตรยมวสดเพาะ สตรอาหาร 1. ขเลอย 100 กโลกรม 2. เมลดขาวฟางตมแลว 50 กโลกรม หรอร า 50 กโลกรม 3. ร า 3 – 5 กโลกรม 4. ปนขาว 1 กโลกรม 5. น า 65 – 85 กโลกรม

20

วธการ แชเมลดขาวฟางในน าทงไว 1 คน จากนนเทน าทงเปลยนน าใหมตมใหเดอดจนเมลด

ขาวฟางคอนขางสก แลวรนน าทงพกไวใหเยนหมาด ๆ ระหวางนใหผสมขเลอย ปนขาว และร าขาวดวยกนกอน จากนนจงผสมน าลงไป (หากผสมพรอมกนร าจะจบตดเปนกอน) เมอผสมเขากนดแลวจงน า เมลดขาวฟางทเตรยมไวมาผสมอกท จากนนกรอกใสถงพลาสตกขนาด 6 x 10 นว ใหมน าหนก 600 กรม ใสคอขวด รดยาง และปดส าลแลวปดดวยฝาปด จากนนน าไปนงดวยหมอนงความดน 15 ปอนด เวลา 30 นาทหรอนงดวยหมอนงลกทงอณหภม 100 องศาเซลเซยส เปนเวลา 3 ชวโมง ไดเวลาแลวพกไวใหเยนรบใสเชอในเมลดขาวฟางทเตรยมไวทนท พยายาม อยาทงถงไวเกน 24 ชวโมง จะท าใหการปนเปอนสง

การพกบมเสนใย

โรงเรอนส าหรบพกบมเสนใย ควรเปนโรงเรอนในรมทมการระบายอากาศด และขอส าคญควรเปนทมด (ขนาดทอานหนงสอพมพไมเหนในระยะ 1 ฟต ตรงนเปนเทคนคทคอนขางจะปฏบตไดยาก แตจะตองพยายามท าใหมดทสด ) เสนใยจะเจรญเตมถงในเวลา 15 - 20 วน ทอณหภมระหวาง 25 - 35 องศาเซลเซยส ซงหลงจากเสนใยเตมถงจงใหแสงในโรงบม แสงจะไปกระตนใหเหดสรางตมดอก จะสงเกตเสนใยเรมเปลยนเปนสน าตาลจงน าไปเปดดอก โดยดงจกส าลและคอขวดดานบนออก ใชยางรดปดปากถงใหแนน แลวกรดดานขางใหเปนมมเฉยงจากบนลงลางทง 4 มมของถง แลวจงน าไปวางบนชน หรอแขวนในโรงเรอนเปดดอกตอไป

21

โรงเรอนเปดดอก โรงเรอน เหดแครง สามารถใชโรงเรอน เหดนางรม และเหดนางฟาในการเปดดอกได

แตตองเพมความชนขนอก เนองจากเหดแครงชอบความชนในบรรยากาศสง การระบายอากาศตองด การรดน าควรจะตดระบบสปรงเกอร ใหน าเชาและเยน หากรดน าดวยมอจะตองใชหวฉดพนฝอย มฉะนนกอนเหดจะดดน าเขาไปท าใหกอนเชอเสย และปนเปอนจลนทรยอน การวางกอนเชอจะตองวางบนชนหรอแขว หลงจากกรดขางถงและรดน าเหดไปประมาณ 5 วน จะเกบผลผลตรนท 1 ได หลงจากนนเหดจะพกตวอก 5 – 7 วน รดน าเปนปกตจะเกบรนท 2 ตามล าดบ ซงผลผลตจะหมดใหขนกอนเกาไปทงและพกโรงเรอนใหแหงเปนเวลา 15 วน จงน าถงเหดรนใหมเขาเปดดอกตอไป

การเกบผลผลต ควรเกบผลผลตในระยะทดอกมสขาวนวล กอนทจะสรางสปอร มฉะนนสจะคล าออกส

น าตาลไมนารบประทาน เนอดอกจะเหนยวขนอกดวย

ขอควรระวง ในระยะพกบม กอนเชอจ าเปนตองพกบมเสนใยในทมด มฉะนนแสงจะกระตนใหเสนใย

สรางดอก ทง ๆ ทเสนใยยงเจรญไมเตมถงและสะสมอาหารยงไมเตมท จะเปนสาเหตใหผลผลตต าไมคมคาในแงเศรษฐกจในระยะเปดดอก ตองค านงไวเสมอวาวสดทใชเพาะเหดแครงนนมธาตอาหารสงมาก สงกวาการเพาะเหดชนดอนๆ ดงนนการปนเปอนจากราเขยว ราสสม จะเกดไดงายมาก ตองดแลการใหน าอยางสม าเสมอ ตามทไดอธบายไวแลวควรเกบผลผลตในขณะทดอกเปนสขาวนวล อยาปลอยทงไวใหแกจนเหดสรางและปลอยสปอรเพาะ บางทานอาจแพสปอรได กอนเชอทเกบผลผลตหมดแลวควรเกบทงใหเปนทและหมกใหยอยสลายดกอนน าไปเปนปย เพราะเหดแครงสามารถยอยสลายเนอไมไดด ถงแมจะเปนไมทตายแลวกตาม (Wood decay) เกรงวาจะไปท าอนตรายตอผลตผลการเกษตรบางชนด

22

3. การปองกนก าจดโรคและแมลงศตรเหด หลงจากน ากอนเชอเหดเขาโรงเรอนเปดดอก หมนตรวจดโรคและแมลงหากพบเชอราชนดอนขน หรอแมลงพวกไร ใหน ากอนเหดออกจากโรงเรอนน าไปท าลายทนท และใชกบดกกาวเหนยว หรอพนน าหมกสมนไพรเพอปองกนก าจดแมลงศตรเหด เชน ตะไครหอม น าสมควนไม ในโรงเปดดอกและบรเวณรอบๆ

4. ขอควรปฏบตในการเพาะเลยงเหดใหประสบผลส าเรจ

1. การรกษาความสะอาดและสขอนามยของโรงเรอนและบรเวณโรงเรอนตลอดจนผเขาปฏบตงาน ผเขาเยยมชม

2. การพกโรงเรอน เปนการตดวงจรชวตของโรค แมลงศตรเหดทเคยระบาดหรอสะสมอยในโรงเรอน

3. การเอาใจใสทกระยะของการผลตเหดเศรษฐกจ เปนคนชางสงเกต บนทกขอมล ตลอดจนหมนเสาะแสวงหาความรใหมๆ ตลอดเวลา

23

5. ตนทนและผลตอบแทนการเพาะเหดเศรษฐกจ

ชนดเหด ตนทน

(บาท/กอน)

ระยะเกดดอก ผลผลต

(กรม/กอน)

ราคา

(บาท/กก.)

ผลตอบแทน

(บาท/กอน) C วน

เหดนางฟา 4 28-35 90 200-300 25 2.25

เหดโคนญปน 5 24-30 240-365 100-250 120 16

เหดฮงการ 4 20-30 90 200-300 30 3.5

เหดหลนจอ 4 19-34 21-79 50-100 500 33.5

เหดขอนขาว 4 28-35 90 200-300 50 8.5

เหดเปาฮอ 4 28-35 90 200-300 50 8.5

24

6. เกษตรกรตวอยางการเพาะเหดเศรษฐกจ

นายวระ ศรคงรกษ

แตกอนท าสวน ท านาท าไร และ รบจางบาง หลงจากไดเขาอบรมสงเสรมและสนบสนนการเพาะเหด ฯ จากศนยศกษาการพฒนาอาวคงกระเบน อนเนองมาจากพระราชด าร ท าใหมคณภาพชวตดขนเรอยๆ มรายไดจากการเพาะเหดประมาณ 10,000 บาทตอเดอน ผมรสกดใจภมใจทมโครงการอนเนองมาจากพระราชด าร มาอยใกลๆอยากใหในหลวงอยกบเราไปนานๆ เปนรมโพธรมไทรของปวงชนชาวไทยตลอดไป

บานเลขท 10/3 หม 8 ต าบลร าพน อ าเภอทาใหม จงหวดจนทบร การศกษา ชนประถมศกษาปท 6 สถานภาพ สมรส นางสมควร ศรคงรกษ สถานภาพทางสงคม 1. ปราชญชาวบานดานการเพาะเหด ศนยศกษาการพฒนาอาวคงกระเบน อนเนองมาจากพระราชด าร 2. ประธานกลมเพาะเหดเศรษฐกจ ต. ร าพน อ. ทาใหม จ. จนทบร

3. ผชวยผใหญบาน ม.8 ต.ร าพน อ.ทาใหม จ.จนทบร สมาชกในครวเรอน 7 คน พนทท ากนจ านวน 6 ไร ปลกไมผล 5 ไร เพาะเหดเศรษฐกจ 1 ไร กจกรรมการเพาะเหดเศรษฐกจ ด าเนนการเพาะเหดโคนญปน จ านวน 20,000 กอน/ป และเหดนางฟาจ านวน 10,000 กอน/ป

25

นายชาครต เพงสวาง

บานเลขท 21/1 หม 8 ต าบลร าพน อ าเภอทาใหม จงหวดจนทบร การศกษา ชนปวช. เกษตรกรรม สถานภาพ สมรส นางจนทรา เพงสวาง สถานภาพทางสงคม 1. ปราชญชาวบานดานการเพาะเหด ศนยศกษาการพฒนาอาวคงกระเบน อนเนองมาจากพระราชด าร จงหวดจนทบร 2. รองประธานกลมเพาะเหดเศรษฐกจ ต. ร าพน อ. ทาใหม จ. จนทบร 3. ผชวยผใหญบาน ม.8 ต.ร าพน อ.ทาใหม จ.จนทบร สมาชกในครวเรอน 7 คน พนทท ากน 13 ไร ปลกไมผล 5 ไร ยางพารา 6 ไร นาขาว 2 ไร กจกรรมการเพาะเหดเศรษฐกจ ด าเนนการเพาะเหดโคนญปน จ านวน 5,000 กอน /ปและเหดนางฟาจ านวน 4,000 กอน/ป

26

เอกสารอางอง

กอบเกยรต บนสทธ, พรทพย วสารทานนท, ฉตรไชย ศฤงฆไพบลย และ สจจะ ประสงค ทรพย. 2544. แมลงไรศตรเหดในประเทศไทย. พมพครงท 1. ครสภาลาดพราว. กรงเทพฯ, 80 น.

งานวชาการเกษตร ศนยศกษาการพฒนาอาวคงกระเบนฯ. 2549. เอกสารเผยแพร. การผลตเหดเศรษฐกจ .

รจพร จารพงศ, ชาญยทธ ภานทต และ ศรวรรณ รจขจร. 2547. อาหารจากเหด. กลมสอสงเสรมการเกษตร ส านกพฒนาการถายทอดเทคโนโลย. กรมสงเสรมการเกษตร, กทม. 36 น.

สมพงษ องโขรมย. 2550. เอกสารประกอบการฝกอบรม หลกสตรการเพาะเลยงเชอเหดในอาหารเหลวและในเมลดธญพช.

งานวชาการเกษตร ศนยศกษาการพฒนาอาวคงกระเบน อนเนองมาจากพระราชด าร, 10 น.

27