Embed Size (px)
Citation preview
1
สถาปตยกรรมผงเมอง การวเคราะหรปทรงและโครงสรางของเมอง
Urban Architecture; Analysis of Urban Form and Structure
ธงชย โรจนกนนท1
ผเชยวชาญดานวางผงสถาปตยกรรม
กรมโยธาธการและผงเมอง
ธนวาคม 2557
1 E-mail address; [email protected]
2
ค าน า
การผงเมองเปนสหวชาและเปนการผสมผสานความรจากแหลงเรยนรมากมาย มใชเปนสาระ
เรองราวของอาชพใดอาชพหนงเทานน การตดสนใจวาดวยอนาคตของเมองจงไมใชสทธขาดโดยอ านาจ
ของผใดผหนงแตเพยงผเดยว แมประวตศาสตรการผงเมองเคยปรากฏถงการผงเมองในบางยคบางสมยท
วางและก าหนดรปแบบของเมองโดยผน าเผดจการเพยงผเดยว แมเมองนนเปนตวอยางกลาวขานเปน
ต านานและเปนตวอยางของการเรยนวชาผงเมอง แตผงเมองของเมองนนตองแลกดวยชวตและความทกข
ยากของประชาชนนบหมนนบแสนคน ซงไมใชวถทางทดของการผงเมอง
สถาปนกเปนผหนงทมสวนส าคญ และบทบาทหลกในการวางผง ออกแบบ จนถงการกอสรางเปน
เมอง จากอดตยคประวตศาสตรนานหลายพนป เมอครงมนษยมวทยาการเรมแรกจากการเรยงหนและอฐ
เพอสรางเมอง จนถงการใชวสดทนสมยดวยเหลกและกระจกในยคปจจบน แตบทบาทของสถาปนกยงม
ความส าคญตอการวางผงและออกแบบเมอง แมการเปนสหวชาชพท าใหงานผงเมองตองพจารณาสาระ
มากมายทเกยวของกบความเปนเมอง
ดวยระยะเวลาอนจ ากด เอกสารฉบบนจดท าขนมใชเพยงเพอส าหรบการประเมนต าแหนง
ผเชยวชาญดานสถาปตยกรรมผงเมอง แตวตถประสงคทแทจรงไดแกการเผยแพรความรความเขาใจตอ
นยาม “สถาปตยกรรมผงเมอง” (Urban Architecture) ทมความหมายแตกตางจากความเขาใจเดมของผท
เกยวของวา เปนงานออกแบบอาคารทแทรกหรอปะปนอยในงานผงเมอง
เอกสารฉบบนกลาวยอนถงความเปนมาของการท างานของสถาปนกทละเอยดและกวางไกล ยอน
อดต ขามผานกาลเวลาและการเปลยนแปลง จนสยคของการเสนอทฤษฏทสถาปนกระดบปรมาจารยได
สรางขนและถกน าไปประยกตใช บางเปนทฤษฏรวมสมยทยงเปนประโยชนตองานผงเมองในปจจบน
ผเขยนคาดหวงเปนอยางสงวา เอกสารฉบบนแมอาจไมครบถวนสมบรณตามรปแบบงานวชาการ
ทแทจรง แตสามารถน าพาความรความเขาใจทถกตอง มาสกจการผงเมองในประเทศไทย เพอใหสกวน
หนงในภายภาคหนา การผงเมองของไทยจกเจรญกาวหนาอยางมนคง เทาทนประเทศทพฒนาแลว
The last Student of Sternstein
3
สารบญ
หนา ค าน า
สารบาญ 3 สารบาญภาพ 4 บทท 1 พฒนาการสถาปตยกรรมผงเมอง
1.1 สถาปนกกบงานผงเมองในยคประวตศาสตร 1.2 สถาปตยกรรมเมองสมยใหมและการก าเนดของ Team Ten
1.3 สถาปตยกรรมยคหลงทนมย (Post Modern Architecture)
5
บทท 2 รปทรงของเมอง ทวางและโครงสรางเมอง 2.1 Pattern Language โดย Christopher Alexander
2.2 Human Aspects of Urban Form โดย Amos Rapaport
2.3 The Architecture of the City โดย Aldo Rossi
2.4 วพากยแนวความคดและทฤษฏ
21
บทท 3 โครงสราง รปทรงของเมอง และบทวเคราะหการพฒนาโครงสรางพนฐาน
3.1 โครงสราง รปทรงของเมอง และการพฒนาโครงสรางพนฐาน
3.2 การก าหนดและควบคมรปทรงของเมอง ดวยสดสวนการใชพนทอาคาร 3.3สถาปตยกรรมผงเมองเพอการทองเทยว Touristic Urbanism
35
บทท 4 สรป
4.1 สงเคราะหทฤษฏและแนวความคดสถาปตยกรรมเมอง 4.2 สถาปตยกรรมผงเมองในประเทศไทย
4.3 ปจฉมบท
46
เอกสารอางอง 53
4
สารบญภาพ
ภาพท หนา 1.1 เมองในยคกลาง ก าแพงและปอมปราการแขงแรง ลอมดวยพนท
เกษตรกรรม
7
1.2 ลกษณะและรปทรงของเมองในยคกลางในยโรป 7 1.3 ตวอยางผงเมองของเมองในยโรปในยคกลาง 8 1.4 ลกษณะตนแบบของสถาปตยกรรมยค ITALIAN RENAISSANCE 10 1.5 เมองอตสาหกรรมในยโรปในศตวรรษท 18 และปญหาสงแวดลอม 11 1.6 แบบรางการปรบแกผงเมองกรงปารสในป 1853-1859 โดย Haussmann 12 1.7 กรงปารสในป 1853-1859 ถกปรบผงเมองเปดเปนโครงขายถนนกวางโดย
Haussmann 13
1.8 นคร Barcelona ในสเปน เปนผงเมองลกษณะเดยวกบกรงปารส 14 1.9 กลมสถาปนกในยโรปทเรยกตนเองวา Team Ten 16 1.10 ผงอาคารหองสมดออกแบบโดย Alvar Aalto ยค Modern Architecture 17 2.1 หนงสอ Pattern Language โดย Christopher Alexander ตพมพในป 1977 23 2.2 หนงสอ Human Aspects of Urban Form โดย Amos Rapaport 27 2.3 Aldo Rossi และหนงสอ The Architecture of the City 29
5
บทท 1
พฒนาการสถาปตยกรรมผงเมอง
การตงถนฐานของมนษยปรากฏในรปของความเปนเมองมานานหลายพนป จากหลกฐานการขด
คนทางโบราณคดจากทวทกมมโลก ซากปรกหกพงของอาคารตางๆและผงบรเวณเปนแหลงศกษาและ
เรยนรเรองราวในอดตไดมากมาย ควบคกบค าถามจากมนษยในยคปจจบน แมกาลเวลาผานมานานนบ
พนป ค าถามจ านวนไมนอยยงไมมค าตอบทชดเจน และยงรอคอยมนษยทจกแสวงหาค าตอบทดทสดตอไป
การสรางเมองในยคโบราณเปนปรากฏการณพเศษ ผน าเผาพนธมนษยขณะนนตองมอ านาจและ
ทรพยากรทกดานครบครน จงจกสรางเมองขนมาได ในขณะทผน าการกอสรางเมองตองมความรความ
เขาใจในศาสตรมากมายหลายสาขา ตามบนทกโบราณเรองบคคลผนวา “สถาปนก” หรอ Architect
1.1 สถาปนกกบงานผงเมองในยคประวตศาสตร
ค าวา Architect ในภาษากรกโบราณและลาตน มาจากค า 2 ค า คอ ค าวา Archie-(Archy) หรอ
Mono หมายถง หนง หรอ หวหนา และค าวา Tect หมายถง Worker2 หรอคนงาน เมอรวมกนหมายถง
หวหนาคนงาน ในสมยโบราณนน สถาปนกเปนทงผออกแบบ ค านวณ และควบคมงานกอสรางทงหมด
ตามหลกฐานทางประวตศาสตร ยคอารยะธรรมโบราณ 4-5000 ปทแลว สถาปนกเปนผน าดาน
การกอสรางอยางแทจรง ตงแตอาคารหลงเดยวจนถงเมองขนาดใหญ ในสมยนน สถาปนกตองมความร
มากมายหลายดาน เชน คณตศาสตร ตรโกณมต เรขาคณต ดาราศาสตร กลศาสตร วทยาศาสตร อทก
ศาสตร รวมถงสายสงคมวทยา เชน ประวตศาสตร โหราศาสตร เศรษฐศาสตรและเทวะวทยา ประการ
ส าคญไดแกศลปกรรมศาสตรทกแขนง เชน ประตมากรรม จตรกรรม และวรรณกรรม
ในยคทสงคมมนษยมความขดแยงสง จนกอสงครามท าลายลางกนและกน สถาปนกในยค
ประวตศาสตรตองพฒนาความรของตนในการออกแบบปองกนเมองจากการรกราน ความรจงผนวกและ
พฒนาควบคกบยทธศาสตรทางการทหาร ผงเมองในยคตางๆจงสามารถสะทอนพฒนาการดานความคด
ดานเทคนค และเทคโนโลย จากยคโรมนในตะวนตก สรางคเมองกวางและลก ถงก าแพงหนหรอก าแพงดน
2
ผศ พงศธร สดบรรทด คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย 2519-2523
6
กออฐขนาดใหญสงหลายเมตรลอมอาณาจกร จากยโรปถงประเทศจนทพฒนาในราชวงศตางๆ ท าให
สถาปนกตองมความรในการวเคราะหและเลอกภมประเทศเพอเปนทตงทดทสดของเมอง
ภายหลงการลมสลายของอาณาจกรโรมน ท าใหยโรปตกอยในยคมด (Dark Ages) นานหลายรอย
ปจากศตวรรษท 5 จนถง ศตวรรษท 11 เปนระยะเวลาหลายศตวรรษทมดมนในยโรป สงคมถกครอบง า
ดวยความเชอเกยวกบภตผปศาจ แมมดและไสยศาสตรตางๆ อาณาจกรในยโรปเกดความแตกแยก ม
สงครามระหวางแควนยาวนานนบรอยป จนความรและวทยาการสญหาย แตทวาความรเดยวกนในสมย
โรมนกลบพฒนากาวหนาในดนแดนตะวนออกกลาง ยคนจงไมปรากฏผลงานดานสถาปตยกรรมและ
ความเปนเมองทส าคญหรอโดดเดน
Amos Rapaport ไดกลาวถงการวเคราะหเมองดวยการอางองแหลงขอมลทอาจเปนนทาน บท
เพลง และเรองเลา เพออธบายความเปนเมองในแตละยคสมย ยคมดเปนตวอยางของการศกษาวเคราะห
เมองจากแหลงขอมลทปรากฏหลงเหลออยนอยมาก มเพยง ภาพวาด บทสวดมนต บทกว บนทกสนๆและ
เรองเลาสกนมา ดงนนเรองราวความเปนเมองในยคมดจงเปนการน าบนทกเหลานมาศกษาวเคราะห และ
เรยบเรยงเพอความเขาใจ แตน ามาตอเขากบประวตศาสตรในยคตอมา
ราวศตวรรษท 12 ยางเขาสยคกลางทการปกครองเรมเปนอาณาจกรทมนคงมากขน ครสตจกร
โรมนมอ านาจมากขน กรงโรมเปนศนยกลางของอ านาจ หรออกนยหนงยโรปมศาสนาเปนแกนน าการเมอง
ประชากรมากขน ควบคกบความยากจน การตงถนฐานปรากฏความชดเจนของความเปนเมอง จากก าแพง
เมองทแขงแรง หนาและสงหลายเมตร ตงบนเนนเขา หรอตงอยบนจดยทธศาสตรส าคญ แมน าหรอชายฝง
ทะเล เปนศนยกลางการปกครอง การคาขาย และการคมนาคม
สงครามครเสด (Crusades War) หรอสงครามศกดสทธเพอกอบกศาสนาครสต เพอน านคร
เยรซาเลมคนจากการยดครองของมสลม เอกสารบางฉบบกลาววาเรมขนในป 1095 เปนการรบครงใหญ 9
ครงถงป 1285 สงครามนน าความเปลยนแปลงครงใหญมาสยโรป แมชาวมสลมเขาครอบครองดนแดนตน
ก าเนดศาสนาครสตในตะวนออกกลาง ซงเคยรงเรองมากอนตงแตสมยกรกและโรมน แตทวาไมมการ
ท าลายสถาปตยกรรมและสงกอสรางเดม กลบน าเอาความรจากตะวนตกทตกคางถกพฒนาใหกาวหนา
มากขน โดยเฉพาะ คณตศาสตร วทยาศาสตร ดาราศาสตร อทกศาสตร ฟสกสและเคม วชาความรเหลาน
เปนรากฐานส าคญในการพฒนายโรปใหเจรญรงเรองในยคตอมา
7
ทมา ; World History and Geography
ภาพท 1.1 เมองในยคกลาง ก าแพงและปอมปราการแขงแรง ลอมดวยพนทเกษตรกรรม
ทมา ; www.historymad.stmaryscoll
ภาพท 1.2 ลกษณะและรปทรงของเมองในยคกลางในยโรป
8
ความรขนกาวหนาเหลานถกน ากลบไปยโรป และถกพฒนาเทคนค คดคนวสดใหมในการกอสราง
วสดบางประเภทถกน ามาใชในงานกอสรางอาคารและงานศลปกรรมทงในและภายนอกอาคาร เชน การน า
กระเบองโมเสก มาประดบพนและผนง รปแบบทนยมมากไดแกการเรยงกระเบองสตางๆเปนภาพส าคญ
ทางศาสนาและประวตศาสตร ประดบตามผนงโบสถ นอกจากนน การประดบหนาตางดวยกระจกส เปน
อกอทธพลหนงทไดรบมาจากตะวนออกกลาง
หนงในความรทถกพฒนากาวหนามากขนในศตวรรษท 12 ไดแก การท าแผนท และการจดท า
หนงสอภมศาสตรเลมแรกๆของโลกโดยชาวอาหรบและครสต แผนทเมองในยคนเรมมความถกตองและ
ใกลเคยงความเปนจรงมากขน ซงเปนประโยชนอยางมากในการวางผงเมอง
ทมา; www.wikipedia
ภาพท 1.3 ตวอยางผงเมองของเมองในยโรปในยคกลาง เมอง Leuven; Belgium
ตวอยางองคประกอบของเมองทชดเจนไดแก การสรางและประดษฐน าพในสวน จนถงจตรสกลาง
เมอง ซงนยมแพรหลาย กลายเปนองคประกอบส าคญควบคกบการเปดพนทโลงในเมอง นนคอ วงเวยน
9
อนสาวรยประกอบน าพ หรอบางครงเปนประตมากรรมบนสระน าประดบดวยน าพ เปนองคประกอบท
สถาปนกในสมยนนตองออกแบบและก าหนดเปนสวนหนงของเมอง กระทงปจจบนนรปแบบลานโลง วง
เวยนและน าพไดกระจายไปทวโลก และน าพไดปรากฏอยทวไปในประเทศไทยดวยเชนกน
ลกษณะเดนของผงเมองในยคกลางทปรากฏในเอกสารทางวชาการสวนใหญไดแก ผงเมองม
ลกษณะกระชบ (Compact City) ลอมดวยก าแพงเมอง ตามภาพท 1.3 ถนนเรยงดวยหนกอนสเหลยม เปน
โครงสรางพนฐานควบคกบระบบระบายน าทพฒนาตอเนองมาตงแตยคโรมน จตรสกลางเมอง (Town
Square) เปนพนทโลงขนาดใหญของเมอง เปนศนยกลางของสงคมเมอง เปนลกษณะเดนของเมอง
โครงสรางและรปแบบของเมองในยคกลางทยงพบเหนไดทวไปในยโรปในปจจบนน
อาจกลาวไดวา ผงเมองในยคกลางนน การก าหนดพนทโลงในเมอง ถกออกแบบใหสอดคลองกบ
การเปดมมมอง และท าใหอาคารส าคญของเมองปรากฏเดนเปนสงา งดงาม สถาปนกสามารถเพมและ
เนนความส าคญขององคประกอบใหญนอยในเมองดวยเทคนคตางๆ การก าหนดระยะหาง ระยะเวนวาง
ตลอดจนขนาดของพนทโลงแตละบรเวณ เพอใหเมองมมมมอง มจดน าสายตา แมขอเทจจรงของเมองยค
กลางไดแกโครงขายถนนขนาดเลก ไมเหมาะกบการสญจรดวยรถยนต แตปจจบนโครงขายถนนแคบ
เหลานถกพฒนาเปนถนนคนเดนทมลกษณะเฉพาะ ท าใหเมองเกาในยโรปเปนแหลงดงดดนกทองเทยว
มากทสดแหงหนงของโลกในปจจบน
ความรและวทยาการอนเปนผลพวงทไดรบจากสงครามครเสด โดยเฉพาะวชาดาราศาสตร ท าให
การเดนเรอกาวหนาจากแผนทดาว รวมถงการตอเรอทมขนาดใหญจนแลนในทะเลไดไกลและนานขน ท า
ใหชาตตะวนตกสามารถเดนทางออกไปไกลสดขอบฟา ส ารวจและคนหาดนแดน รวมถงทรพยากรกลบมา
สประเทศของตน และเปนจดเรมตนของยคอาณานคมทแผกระจายไปทวทกมมโลก จนมผลตอความ
เปลยนแปลงตางอกมากมายในเวลาตอมา โดยเฉพาะประวตศาสตรของหลายชาตพนธ ตอเนองถง
ปจจบนในรปของการเคลอนยายทรพยากรมนษย แรธาต และเงนทน เอกสารทางวชาการทกลาวถงยคน
ไดแก จดเรมการคาทาสผวด าจากแอฟรกาไปท างานในไรในอเมรกาเหนอ และการยายแรงงานเอเชยไปยง
อาณานคมตางๆ รวมทงชาวจนและอนเดย ท าใหเมองปจจบนมความหลากหลายดานเชอชาต
ตอจากยคสงครามครเสด สถาปนกกลบมามบทบาทมากขนอกครงในงานผงเมอง เมอกาวยางเขา
สยคฟนฟศลปวฒนธรรม (Renaissance) ในศตวรรษท 14-16 และตอเนองถง ศตวรรษท 18 หรอยคของ
10
การน าศลปะวทยาการทเคยรงเรองมาตงแตสมยอาณาจกรกรกและจกรวรรดโรมน เมองหลายเมองเจรญ
มงคงจากการคาขาย โดยเฉพาะเมองชายฝงทะเลในประเทศอตาล เชน Venice และ Florence ท าใหเมอง
เหลานเปนศนยกลางของศลปะยคฟนฟ และเปนตนแบบของสถาปตยกรรมเมองทสมบรณทสด
ในยคนสถาปนกท าหนาทหลายดานออกแบบตงแตวางผงเมอง วางผงบรเวณ ออกแบบอาคาร
กลมอาคาร จนถงรายละเอยดของอาคารทงในงานจตรกรรม และประตมากรรม บคคลทมชอเสยงมาก
ทสดในยคนคอ Leonardo Da Vinci ผทเปนทงสถาปนก นกคณตศาสตร จตรกร ประตมากร และนก
ประดษฐ โดยสรางผลงานทยงใหญและทรงคณคาไวมากมาย
ไมอาจปฏเสธไดวา ความมงคงของเมองในยคนมาจากการคา และน าทรพยากรจาอาณานคมท
ตนยดครองและกอบโกยมาจากเมองขนในดนแดนโพนทะเล จนเกดนยามของสถาปตยกรรมอาณานคม
หรอ Colonial Architecture ทปรากฏอยทวไปเอเชยและในประเทศอดตอาณานคมทงหลาย
ทมา www.vintage-views.com
ภาพท 1.4 ลกษณะตนแบบของสถาปตยกรรมยค ITALIAN RENAISSANCE ARCHITECTURE
15-17th Century, 1894 รกษาสมมาตรในทกมต
11
ยคฟนฟศลปวฒนธรรมรงเรองตามความมงคงทางเศรษฐกจ ท าใหเกดอาคารขนาดใหญและ
สงกอสราง ประดบดวยประตมากรรมขนาดใหญ และศลปกรรมอกหลายแขนง รวมถงดนตรทกาวหนา
สงสดตอเนองถงศตวรรษท 18 ดงปรากฏรายนามของศลปนมากมาย และเปนมรดกล าคาจนถงปจจบน
การคาขายเจรญขนจนเกดความตองการวตถดบจ านวนมาก เพอผลตสนคาปอนสตลาดทมขนาด
ใหญขน ท าใหเกดการคดคนสงประดษฐใหม เรมตนจากเครองจกรไอน าในป 1698 โดย Thomas Savery
ส าหรบสบน า และตอมาส าหรบโรงงานทอผา จนถงพฒนาเปนรถจกรไอน าโดย Richard Trevithick ในป
1804 และใชงานไดจรงในป 1814 และพฒนาเปนรถจกรไอน าในสหรฐอเมรกาในป 1830 ท าใหการขนสง
รวดเรวท าใหรปทรงและโครงสรางของเมองเปลยนแปลงครงใหญ กาวสยคอตสาหกรรม
ในป 1769 Nicolas Joseph Cugnot ชาวฝรงเศสไดประดษฐรถยนตใชพลงงานไอน าขนเปนครง
แรก แตรถยนตทใชน ามนเปนเชอเพลงประดษฐโดย Karl Benz ชาวเยอรมนในป 1886 ตามดวยการ
ประดษฐลฟทรบสงอยางปลอดภยในอาคารโดย Alisha Graves Otis ในป 1852 ท าใหรปทรงของเมอง
เปลยนโฉม กาวสยคอาคารสง เรมการแขงขนสรางอาคารสงในมหานครขนาดใหญในสหรฐอเมรกา นนคอ
New York และ Chicago เกดรปทรงใหมของเมอง ซงเปนตนก าเนดของแนวความคดใหมดานผงเมองใน
ศตวรรษท 20 และตอเนองถงศตวรรษท 21 หากแตมใชเหตผลของความเปนเมอง เปนเรองของการแขงขน
ความยงใหญของแตละประเทศมากกวา
ทมา www.sciencemuseum.org.uk
ภาพท 1.5 เมองอตสาหกรรมในยโรปในศตวรรษท 18 และปญหาสงแวดลอม
12
ปญหาสงแวดลอมขนวกฤตและความความเสอมโทรมของเมองในยคอตสาหกรรม เปนปญหาท
เกดขนกบเมองในยโรปเกอบทงหมด คนอาศยหนาแนนในเมอง การเพมจ านวนของยานพาหนะในเมอง
เกนขดความสามารถของโครงขายถนนทพฒนามาตงแตยคกลาง เปนสภาพทผน าของประเทศไมอาจ
เพกเฉยได ความพยายามในการแกปญหาของเมองถกน ามาใชหลายวธ
กรงปารสเปนตวอยางของการปรบแกผงเมองครงใหญเพอแกปญหาของเมอง Louis-Napoléon
Bonaparte ทสาม รกงานสถาปตยกรรม และเปนหลานของจกรพรรดนโปเลยน ไดมอบให George Eugene
Haussmann ด าเนนการปรบผงเมองในป 1853-1859 โดยท าการรอถอนอาคารบานเรอนจ านวนมาก เพอกอสรางถนนขนาดใหญเชอมโยงจดส าคญของกรงปารส ปลกตนไมและจดสวนสวยงามบนถนนเหลานน เชน ถนนในกรงปารสทมชอเสยงกรณ Champs-Élysées และการเปดพนทโลงขนาดใหญเพอกอสรางจดรวมสายตา และตอมาเปนสถานทตงสงกอสรางขนาดใหญทมชอเสยง เชน หอ Eiffel และประตชย Arc de
Triomphe ซงปจจบนเปนสญลกษณและภาพลกษณ (Urban Image) ของกรงปารส
ทมา www.wikipedea.org
ภาพท 1.6 แบบรางการปรบแกผงเมองกรงปารสในป 1853-1859 โดย Haussmann
การปรบแกผงเมอง หรอแนวทาง Urban Restructuring ของกรงปารสในป 1853-1859 ถก
วพากยถงความส าเรจ ความเดดขาดของการจดการและแกปญหาของเมองในสมยนน เพราะใต
ดนของถนนทขยายกวางเหลานนถกพฒนาเปนระบบระบายน า และตอมาพฒนาเปนแนวรถไฟใต
ดน และระบบน าประปาและระบบสาธารณปโภคตางๆ เพอแกปญหาสขอนามยทสะสมมานาน
13
และท าใหกรงปารสแลดสวยงาม อาคารสรางใหมถกจดระเบยบเปนกลม มขนาดและความสงใน
รปแบบเดยวกน ถกยกยองวาเปนสถาปตยกรรมเมองทด (Urban Architecture) แตความส าเรจ
ของการเปลยนจากเมองเกาในยคกลางเปนเมองสมยใหม มบทวเคราะหตามมามากมาย
ทมา www.wikipedea.org
ภาพท 1.7 กรงปารสในป 1853-1859 ถกปรบผงเมองเปดเปนโครงขายถนนกวางโดย Haussmann
Louis-Napoléon Bonaparte III เปนผก าหนดความคดเรองถนนกวางดวยเหตผลทางการทหาร
และการเมอง เพอใหแลเหนทศทางและสงเกตการณไดในระยะไกล และสามารถเคลอนก าลงพลขนาด
ใหญไดอยางรวดเรว ในขณะท Haussmann และทมงานสถาปนกท างานดานความงามของเมอง Urban
Esthetics ดวยการก าหนดเกณฑตางๆ รปแบบและลกษณะทางสถาปตยกรรม โดยไมแตะหรอยงเกยว
สญลกษณและเปนศนยรวมจตวญญาณของชาวปารสเลย นนคอมหาวหาร Notre Dame
ขอเทจจรงทไมอาจปฏเสธไดวา กรงปารสเปนเมองเกา (Old Town) สรางมาตงแตยคกลาง เปน
เมองทประชากรอาศยอยอยางหนาแนน และไมมการเปลยนแปลงรปแบบอะไรเลยมานานนบรอยป เปน
เมองใหญเมองทสองในยโรปในยคเดยวกนทมการเปลยนแปลงครงใหญ รองจากกรณเกดเพลงไหมครง
ใหญในกรงลอนดอนในป 1666 แตความเปลยนแปลของกรงปารสครงนนน มองคประกอบส าคญไดแก
อ านาจเดดขาดทางการเมอง และเงนทมมากพอทจะเปลยนเมองไดขนาดน
14
บทความเรอง Money and Politics in the Rebuilding of Paris, 1860-1870 กลาวถงอ านาจ
เดดขาดทางการเมอง และงบประมาณท Haussmann ไดใชจายตามมลคาของเงนตราในป 1851 เปน
จ านวน 2,500 ลานฟรง หรอมมลคาในป 1955 ประมาณ 78,000 ลานเหรยญสหรฐ Haussmann ถกยก
ยองเปนนกผงเมองผยงใหญคนแรกทสามารถเปลยนกรงปารสใหเปนเมองทสวยงามได โดยใชเวลา 20 ป
แตคณประโยชนทแทจรงของการแกผงเมองกรงปารส คอการแกปญหาสขอนามยของเมองได
ส าเรจ เพราะเปนมหานครแหงแรกทแยกระบบน าเสยของเมองออกจากระบบระบายน าฝน และเปนการ
วางระบบสาธารณปโภคสมยใหม ซงตอมาเปนตนแบบใหเมองอนๆพฒนาในทศทางเดยวกน
ทมา www.pemb.cat.en
ภาพท 1.8 นคร Barcelona ในสเปน เปนผงเมองลกษณะเดยวกบกรงปารส
15
หลงจากนายพล Francisco Franco ไดปกครองประเทศสเปนดวยระบบเผดจการตงแตป 1936 ถง
1975 หลกการเดยวกนถกน ามาใชวางผงเมองสวนขยายของนคร Barcelona ดวยอ านาจเดดขาด ผงเมอง
นคร Barcelona จงมลกษณะคลายกบกรงปารส นนคอ เปนรปแบบเดยว และมขนาดของสถาปตยกรรม
เมองเทากนหรอทเรยกกนวา Mono Scale and Single Pattern
กรณกรงปารสและนคร Barcelona เปนตวอยางถงอ านาจเดดขาดทางการเมอง ซงตอมาถก
กลาวถงในงานผงเมองและสถาปตยกรรมผงเมองในยคสงครามเยน ไดแกกรณการออกแบบและวางผง
เมองในกลมประเทศสงคมนยมคอมมวนสตยโรปตะวนออก ถนนกวาง จตรสกลางเมองขนาดใหญ ซง
ปรากฏเปนเมองใหมหลายแหงในอดตสหภาพโซเวยตกระทงทกวนน จนบางครงอ านาจเดดขาดเปนหวขอ
ถกเถยงถงกระบวนการผงเมองในระบอบประชาธปไตย เพราะในทางปฏบต การวางผงเมองทามกลาง
ความขดแยงทางความคดมกไมอาจมขอยตไดในระยะเวลาจ ากด
1.2 สถาปตยกรรมเมองสมยใหมและการก าเนดของ Team Ten
จากยครงเรองอตสาหกรรมในศตวรรษท 19 อนมผลกระทบดานสงแวดลอมของเมองอยางรนแรง
ปญหามลภาวะทงอากาศและน า ปลอยจากโรงงานอตสาหกรรมในเมอง เกดโรคระบาดและปญหา
สขอนามยมากมาย นอกจากแนวทางแกปญหาดวยอ านาจเดดขาดทางการเมอง ประเทศองกฤษพยายาม
แกปญหาสงแวดลอมและความเสอมโทรมของเมองดวยหลายวธ
แนวความคดเมองสเขยว หรออทยานนคร (Garden City) หรอ น าเสนอโดย Ebenezer Howard ใน
ป 1902 หลกการเดยวกนพฒนาเปนแนวพนทสเขยว (Green Belt) และการควบคมการพฒนาเมองอยาง
เขมขน เปนแนวทางหลกเปนลกษณะเดนของการผงเมองประเทศองกฤษ และยงเปนแนวทางทยงใชกนใน
ปจจบน ซงแตกตางจากประเทศทนนยมทนกพฒนามกอางถงการเตบโตของเมองควรเปนกลไกการตลาด
แตการผงเมองในประเทศองกฤษปฏเสธแนวทางน เพราะองคประกอบส าคญของเมองไมใชสนคาทปลอย
ใหเปนไปตามกลไกการตลาด แตรฐตองก ากบดแลอยางใกลชด เนองจากปญหาทเกดขนทกครงนน รฐเปน
ผจดการแกไขปญหาดวยงบประมาณมหาศาล แตนกพฒนาเอกชนไมเคยใสใจรบผดชอบ
อกแนวทางหนงทการผงเมองในประเทศองกฤษน ามาใชไดแกการสรางเมองใหม ในรปของการ
ออกกฎหมายเปนพระราชบญญตเมองใหม (The New Town Act) เรมในป 1946 และปรบปรงแกไข
ตอเนองจนกระทงฉบบลาสดส าหรบป 2015 การสรางเมองใหมเปนแนวทางหนงทแพรหลาย และหลาย
16
ประเทศยงใชเปนแนวทางในปจจบนน เชน พมา มาเลเซย และจน แมถกวพากยวาเลยงการแกปญหาและ
ปลอยปญหาเดมในเมองเกา และสรางเมองใหมแทน แตความเปลยนแปลงของการผงเมองครงส าคญ
เกดขนหลงสงครามโลก หลงจากเมองสวนใหญในยโรปและพนทสรบในอาณานคมโพนทะเลถกท าลาย
เสยหายอยางหนก
นบตงแตความขดแยงอยางรนแรงในยโรป จนเกดสงครามโลกถงสองครง กลมสถาปนกกลบมาม
บทบาทส าคญเรมจากสถาปนกผเปนปรมาจารยชาวเยอรมนคอ Walter Gropius ผกอตง Bauhaus และ
สถาปนกจากประเทศตางๆรวมตวกนจดกจกรรมทางวชาการระดบนานาชาต ในนามของ Congres
Internationaux d’Architecture Moderne- Congress of Modern International architecture หรอทรจกกน
ในนาม CIAM เรมประชมครงแรกในป 1928 และตอเนองมากระทงครงท 13 ซงเปนครงสดทายป 1960
ทมา WWW.NETHERLANDS Architecture Institute
ภาพท 1.9 กลมสถาปนกในยโรปทเรยกตนเองวา Team Ten
หลกการและแนวความคดสถาปตยกรรมยคสมยใหมหรอทนสมย นอกจากเปนการรวมของ
สถาปนกทวโลกเพอแกปญหาของเมองทเสอมโทรมจากยคอตสาหกรรม ยงเปนการน าเสนอความคดท
ไมใชเปนเพยงการประชม และเปนการแสดงออกของการรวมพลงเดนหนา (Marching) ของสถาปนก ตอ
ความเปลยนแปลงของโลก โดยเฉพาะการคดคนเทคโนโลยใหม การสรางวสดใหม และการผนวก
แนวความคดดานอนทเกยวของกบมนษยและการตงถนฐานของมนษย ทมสภาพแวดลอมแตกตางกนไป
17
ในขณะทบางกลมพยายามกาวหางออกจากยค Neo-Classic หรอศลปกรรมฟนฟ ทมการประดบอาคาร
และเพมองคประกอบความงามใหเมองมาก จนเกดความจ าเจเบอหนายกบรปแบบของเมอง และหลกการ
ออกแบบเมองตามความเชอสมยกอน
ตวอยางทปรากฏชดในงานสถาปตยกรรม ไดแก การใหความส าคญกบประโยชนใชสอยเปนล าดบ
แรก และการออกแบบอาคารและผงบรเวณทไมเปนลกษณะสมมาตร Symmetry เหมอนในอดต เชนกรณ
งานออกแบบของ Alvar Aalto ในป 1927
Plan of library at Rovaniemi by Alvar Aalto
ทมา www.architecture-review.com
ภาพท 1.10 ผงอาคารหองสมดออกแบบโดย Alvar Aalto ยค Modern Architecture
ความกาวหนาของการประชมทางวชาการของ CIAM นน มอทธพลตอการวางผงเมองใหม (New
Town Planning) อยางยง แนวความคดใหมในการออกแบบเกดขน เชน การแยกการสญจรเปนอสระจาก
ถนน (Independence from Roadside) หรอการออกแบบถนนเลยงเมอง การแยกทางเดนเทาออกหางจาก
ถนน (Separation of Pedestrian-Vehicular Traffic) การก าหนดสถาปตยกรรมเมองตามประโยชนและ
บทบาทหนาทของเมอง (Urban Function) ตลอดจนการก าหนดมาตรฐานความเปนเมอง (Urban
Standard) ตอมาไดรบการพฒนาส าหรบเกณฑมาตรฐานของเมองดานตางๆ เชน ขนาดของสวนสาธารณะ
ตอประชากรหนงคน และเกณฑตางๆ เชน ดานการศกษา การสาธารณสขและสงแวดลอม ในรปแบบของ
ความตองการพนทเปนตารางเมตรตอประชากร
CIAM จดการประชมทางวชาการหลายครง น าเสนอความกาวหนาทางทฤษฏและแนวความคดไว
มากมาย เรมแรกใหความส าคญกบทฤษฏการตงถนฐานของมนษยเปน 3 ระดบ จากรปแบบการตงถนฐาน
18
ชนบท (Rural Settlements) พฒนาเปนชมชนเมอง (Urban Settlements) และพฒนาเปนเมองอตสาหกรรม
และมหานคร (Industrial Town and Metropolis) จ าแนกสาระความเปนเมองและงานสถาปตยกรรม
เอกสารทางวชาการหลายฉบบกลาวตรงกนวา แนวความคดในการออกแบบเมองในยคนเปน
พนฐานทมนคงส าหรบพฒนาเปนทฤษฏทางดานเมอง ผงเมอง สงคมวทยาเมอง เศรษฐศาสตรเมอง และ
มานษยวทยาเมอง ตวอยางเชน ทฤษฏเมองกระชบ (Theory of Urban Compact) ทฤษฏเมองโตเดยว
(Theory of Urban Primacy) และอกหลายทฤษฏในเวลาตอมา
หากพจารณาสมาชกของ CIAM อาจพบวา ประกอบดวยสถาปนกระดบปรมาจารยในยคนน
หลายคน เชน Le Corbusier, Gropius และ Mies van der Rohe ผซงเปนผอ านวยการคนสดทายของ
สถาบน Bauhaus ในประเทศเยอรมน ความแตกตางและความขดแยงทางความคด กระทงการประชม
CIAM ครงท 10 สถาปนกหนมกลมหนงผรบหนาทจดการประชม ไดรวมตวกน และเรยกกลมตวเองวา
TEAM 10 ไดแสดงความคดเหนขดแยงอยางรนแรงหลายดาน กระทงไมสามารถจดการประชมครงท 14
ได แตทวาสถาปนกกลมนหลายคนไดแสดงบทบาทตอมาในงานสถาปตยกรรมผงเมองอยางตอเนองและ
ยาวนาน โดยสวนหนงปรากฏผลงานเรยกขานในเวลาตอมาวา สถาปตยกรรมยคหลงทนมย (Post Modern
Architecture) และกระแสความคดแยกปรากฏเปนผลงานทางวชาการทมชอเสยงอกมากมายเชน หนงสอ
Pattern Language ซงจกกลาวตอไปในบทท 2
ปจจบนเรองราวของ CIAM ไดถกบรรจเปนสวนหนงของการเรยนการสอนในวชาประวตศาสตร
สถาปตยกรรม ในมหาวทยาลยในยโรป ออสเตรเลยและสหรฐอเมรกา แตกลบไมพบหรอกลาวถงนอยมาก
ในประเทศไทย โดยเฉพาะในการเรยนการสอนวชาผงเมอง
1.3 สถาปตยกรรมยคหลงทนมย (Post Modern Architecture)
ผลกระทบของแนวความคดสถาปตยกรรมยคทนสมย และยคหลงทนสมย (Modern and Post
Modern Architecture) ทปรากฏชดไดแกรปทรงของเมอง (Urban Form) และพนทวางเมอง (Urban
Space) อยางชดเจน ดงกรณของ Chandigarh .ในประเทศอนเดยออกแบบโดย Le Corbusier และ
Brazilica ออกแบบโดย Niemeyer ท าใหเมองเปลยนรปโฉมไปจากเดมอยางสนเชง และเปนกรณศกษาใน
วชาผงเมองในหลายประเทศ ทงความส าเรจและความลมเหลวของการออกแบบวางผง
19
แมวา CIAM ไดลมสลายและสนสดความรวมมอทางวชาการไปแลว แตสมาชกในกลม TEAM 10
ไดแสดงบทบาทตอมา และมอทธพลตอแนวความคดในการออกแบบอาคารและวางผงเมองอยางตอเนอง
อกหลายทศวรรษ บคคลเหลานมผลงานออกแบบทงดานสถาปตยกรรมและผงเมอง ท าใหแนวความคด
ของ Post Modern Architecture กระจายไปทวโลก รวมทงประเทศไทย
นยามของ Post Modern Architecture ปรากฏในเอกสารทางวชาการ แตกตางในรายละเอยด
ปรากฏเรองราวในทศวรรษท 1950 แตรปโฉมทแทจรงของ Post Modern Architecture ปรากฏในทศวรรษท
1970 เรมจากประเทศสหรฐอเมรกากอนแพรกระจายไปยงยโรปและประเทศตางๆทวโลก อาคารขนาด
ใหญและการออกแบบทโลงของเมอง (Urban Space) เปลยนรปทรงของเมองจากอาคารสงทมรปทรง
เรขาคณตทเรยบงาย หลงคาแบนราบ เปนอาคารสงรปทรงประตมากรรม หลงคาเอยงลาดทรง Gable เชน
ผลงานของ Michael Grave, James Sterling และ Charles Moore ดวยแนวทางการออกแบบประดบประดา
เนนความสวยงาม แตกตางตรงขามกบการออกแบบในยคของ Mies van der Rohe ทเนนความเรยบงาย
บคคลทมบทบาทมากคนหนงคอ Robert Venturi ผปฏเสธความคดวาดวย ประโยชนใชสอยเปนผ
ก าหนดรปทรง Form follows function. และเปนผก าหนดวาทะตอตาน Mies van der Rohe ดวยการแทน
วลเดม Less is more. วา Less is bore และน าประวตศาสตรสถาปตยกรรมยคฟนฟมาปรงแตง และกอตง
แนวความคดวาดวย Pluralism หรอ การน าองคประกอบจ านวนมากมาใชในการออกแบบวางผง แม
บางสวนมทงผยอมรบและไมยอมรบความคดแนวน แมกลม Post Modern Architecture จะมหลายกลม
แตแนวความคดหลกไมตางกน โดยเฉพาะความพยายามในการสรางงานสถาปตยกรรม (Architecture) ให
เปนประตมากรรม (Sculpture)
สาระของกลม Post Modern Architecture ทกลาวถงกนมากไดแกการสรางทโลงลวงตา (Creating
the Illusion of Space or Depth) โดยเฉพาะกรณ The Portland Building ในป 1980 ท าใหทโลงในเมองถก
ออกแบบใหเกดภาพลวงตาวามความลก และมขนาดใหญกวาความเปนจรง เทคนคการสรางทโลงลวงตา
เปนทนยมในกลม Post Modern Architecture และปรากฏในงานออกแบบอกหลายแหง เชน งานออกแบบ
ของ Charles Moore ดวยการใชการปกระเบองพนเปนเสนลวงน าสายตา ท าใหพนทโลงมขนาดใหญเกน
จรง และถกลอกเลยนแบบในงานตางๆอกหลายแหง
20
อยางไรกตาม แนวความคดของกลม Post Modern Architecture ไมเปนทยอมรบจากทกวงการ
Charles Jencks เปนนกทฤษฏและเปนผหนงทวพากยกลม Post Modern Architecture อยางรนแรง โดย
เขยนบทความทางวชาการแสดงความคดเหนแตกตางมาตงแตทศวรรษท 1980 กระทงบทความลาสดในป
2009 ในหวขอ What then is Post Modernism? และหนงสอเลมใหมของเขาในป 2011 ชอ The Story of
Post Modernism ท าใหเกดมตและมมมองรวมทงความเขาใจ และเปนแรงผลกดนใหการออกแบบวางผง
สถาปตยกรรมเมองค านงความเปนมนษยมากขน ในมตทางวฒนธรรม ความเชอและพฤตกรรมของมนษย
ในเมอง กระทงเกดกลมแนวความคดใหมในชอของ Urbanism และไดแตกออกเปนกลมยอยอกหลายกลม
ในปจจบน
แมถกกระแสตอตานอยางตอเนอง แตกลม Post Modern Architecture ยงคงออกแบบและวางผง
เมองในแนวทางของตนตอไป โดยมจดออนทไมอาจแกไขได นนคอ เปนการออกแบบวางผงทสนเปลอง
งบประมาณสงมาก เพราะมองคประกอบปลกยอยเลกนอยมากมาย เพอใหเกดความเปนศลปะและความ
งาม บางครงกลายเปนความสรยสรายของการออกแบบ และเรมซบเซาในชวงเวลาเศรษฐกจตกต า ท าให
สถาปนกมงานออกแบบนอยลง กระทงถกวพากยตอเนองถงความคดทไมสอดคลองกบกระแสการ
ออกแบบทเปนมตรกบสงแวดลอม การออกแบบเมองเชงนเวศ การประหยดพลงงาน และการเตรยมรบภย
พบตจากผลกระทบของสภาพภมอากาศเปลยนแปลง ซงจกกลาวตอไปในบทท 3
การออกแบบสรางทโลงลวงตา (Illusion of Open Space) อาจเปนความส าเรจและความภมใจของ
สถาปนกในยคน แตในความเปนจรง ทโลงของเมองตองมองคประกอบอนรวมดวย โดยเฉพาะตนไม ตงแต
ไมยนตนใหรมเงา ไมพม และพชคลมดน ซงตองการทโลงวางจรงๆ ไมสามารถออกแบบดวยภาพลวงตาได
เพราะหมายถงคณภาพของสงแวดลอมในเมองทมนษยตองการจรง สมผสจรงและอยรวมกนจรง การ
ออกแบบสรางภาพลวงตายงปรากฏในงานสถาปตยกรรมบางในปจจบน แตแทบไมปรากฏเปนขาวมากนก
ในงานสถาปตยกรรมผงเมอง หรองานผงเมอง
21
บทท 2
รปทรงของเมอง ทวางและโครงสรางเมอง
(Urban Form, Open Space and Structure)
ดวยเหตทการผงเมองเปนสหวทยาการ นกผงเมองหรอผวางผงเมองมาจากพนฐานวชาชพตางๆ
เพราะการออกแบบและวางผงเมองทดตองอาศยและพงพาองคความรมากมายหลายแขนง เพอปรงแตงให
เมองมชวต ด ารงอย เปนสถานทพกอาศย ท างาน และกจกรรมทงหลายของมนษยทตองอยรวมกนในเมอง
โดยมระบบตางๆอ านวยความสะดวก เพอใหมนษยมความสขและมปญหานอยทสด
องคความรหนงเดยวทส าคญมากและตองพงพาวชาชพสถาปตยกรรม นนคอ การออกแบบรปทรง
การออกแบบทโลงทวาง และออกแบบโครงสรางของเมอง เนองจากความรความเขาใจองคประกอบทาง
ศลปเปนปจจยหลกส าหรบการออกแบบรปทรงและทโลงทวางในเมอง โดยเฉพาะสนทรยะของเมอง
(Urban Esthetics) ตองอาศยผทมทกษะดานความงาม ไมใชความสวยแบบฉาบฉวย ผออกแบบจกตองม
ทกษะและความเขาใจถงหลกของสนทรยภาพ การจดองคประกอบตางๆของเมองตามหลกของศลปะ และ
ความรความเขาใจในงานศลปอกหลายแขนงทตองน ามาประกอบกนเปนงานศลปทด
ทโลงและทวางของเมอง (Urban Space and Open Space) เปนสาระทนกผงเมองและผเกยวของใน
งานผงเมองจากวชาชพอนจกเขาใจไดอยางยากยง ทวางของเมองหรอ Urban Space หมายถงทวางท
ก าหนดขนาดและขอบเขตโดยองคประกอบของเมอง เชน จตรสเมอง (Urban Square) ถกก าหนดขนาดโดย
อาคารทรายลอมอาจมสองหรอสามดาน เปรยบกบทโลงหรอ Open Space หมายถงทโลงเปดขนาดใหญ
อาจปดลอมดวยองคประกอบอน เชน องคประกอบตามธรรมชาตอยางภเขาและแมน า ทโลงเหลานไดแก
ทองนา ทงหญา ทะเลสาบ หนองน า และมหาสมทร
เรมจากความส าคญของทโลงในเมอง ขนาดของทโลง และจ านวนทโลง และการเชอมโยงทโลง
ตางๆในเมอง หลกการเบองตนเหลานเปนปญหาพนฐานของการผงเมองในประเทศไทยมานานมาก เพราะ
ประชาชน ผประกอบธรกจและรวมถงผบรหารเมอง ลวนไมเขาใจความส าคญของทโลงและทวางในเมอง
โดยเฉพาะเมองทมการพฒนาสง ทดนราคาแพงมาก การเวนทวางหรอถอยรนตามกฎหมายผงเมองมกถก
22
ตอตานและคดคาน กระทงทกวนนยงไมมความพยายามใดทประสบความส าเรจในการเพม หรอแมแต
รกษาพนทโลงและทวางเดมในเมองได
ความตระหนกร (Awareness) ของคณประโยชนของทโลงและทวางในเมอง เปนสาระส าคญล าดบ
แรก ทการผงเมองจกตองสรางความเขาใจกบประชาชนทอาศยในเมอง หรออาจกลาวไววา ทโลงและทวาง
ในเมองเปนองคประกอบทส าคญมาก และออกแบบวางผงทยากทสดในงานผงเมอง สาระของบทนจงเนน
เรองราวอนเปนหวใจของการผงเมอง นนคอ Urban Space and Open Space
หลงจากสนสดยคของ CIAM แลว หลกวชาการผงเมองพฒนากาวตอไป ในขณะทกลม Post
Modern Architecture ไดออกแบบและกอสรางอาคารและปรบเปลยนรปรางของเมอง หรอเปนแนวปฏบต
ทมอทธพลมาก สถาปนกอกกลมหนงทมอทธพลในแนวทฤษฏและวชาการ ไดแก Christopher Alexander
และ Amos Rapaport กลมนเปนนกการศกษาในมหาวทยาลยชนน าของโลก
บทนน าสาระ 3 เรองทางดานทฤษฏหลกทมอทธพลตอสถาปตยกรรมผงเมองจากทศวรรษท 1970
จนถงปจจบน นนคอผลงานของ Christopher Alexander, Amos Rapaport และ Aldo Rossi ผลงานทงสาม
เปนหนงสอบงคบอานในมหาวทยาลยชนน าของโลก ทงระดบปรญญาโทและปรญญาเอก จงเปนองค
ความรทผทเกยวของกบงานสถาปตยกรรมผงเมองในประเทศไทยควรเรยนรเปนอยางยง
2.1 A Pattern Language โดย Christopher Alexander
หากพจารณาผลงานแนวความคดทปรากฏเปนหนงสอดานสถาปตยกรรมอนทรงคณคา หนงสอ
Pattern Language โดย Christopher Alexander เปนเลมหนงทตองอาน เปนหนงสอทไมตองเรมอานจาก
หนาแรกเรอยไปจนหนาสดทาย แตเปนหนงสอทหยบอานไดทกหนา ไมตองอานเรยงหนากนไป สามารถ
หยบอานโดยเปดไปหนาใดกได ทกหนาลวนใหปรญชาการออกแบบไดเรยนรทงสน
Christopher Alexander เปนศาสตราจารยดานสถาปตยกรรมสอนอยทมหาวทยาลย UCLA
Berkeley เปนนกคดและนกเขยน เรมมชอเสยงจากบทความเรอง A city is not a tree. ในป 1965 หรอ
ภายหลงการลมสลายของ CIAM เพยงไมกป นบเปนรอยตอความคดและการน าเสนอทฤษฏใหมๆในงาน
สถาปตยกรรมผงเมอง
23
Christopher Alexander เขยนบทความและเขยนหนงสอหลายเลม เรมจาก A city is not a tree.
ในป 1965 เพอปรบเปลยนความเขาใจในสงคมตะวนตกเกยวกบทอยอาศย จากความทรงจ าในวยเดกและ
การใชชวตความเปนเดกกบบานตนไม เพอท าใหเกดความคดกาวออกไปจากการมองภาพของเมองทม
ความหมายมากกวา จากนนตพมพหนงสอ The timeless way of building ในป 1979 กระทงหนงสอ The
nature of order ในป 2003 สวนหนงสอ A Pattern Language เลมนตพมพขนในป 1977 เปนหนงสอเลม
เลกขนาดพกพา
เปนระยะเวลานานหลายสบปทภาควชาออกแบบชมชนเมองในมหาวทยาลยในยโรป ในระดบ
ปรญญาโทใชหนงสอ A Pattern Language เลมนเปนต าราหลกในการสอนวชา Design Methodology
เนองจากแนวความคดของ Christopher Alexander ตองการสรางทฤษฏการออกแบบดวยการโยง
ความสมพนธสงแวดลอมทเปนโครงขายทางสงคม หรอการออกแบบบนพนฐานแนวความคดการวเคราะห
โครงขายทางสงคม (The concept of social network analysis)3 ทมลกษณะเปนนามธรรม (Abstract)
ลกษณะเดนของหนงสอน เรมจากปญหาของเมอง และการแกปญหา อธบายตรรกะและ
องคประกอบ ภาษาของหนงสอนนเขยนในลกษณะบทกว ปรากฏเปนบทหรอตอนหรอรปแบบตางๆรวม
253 รปแบบ (Pattern) เปนลกษณะการเขยนเชนเดยวกบหนงสอชอ The timeless way of building ซง
ไดรบการยกยองวาเปนหนงสอดานสถาปตยกรรมผงเมองททรงคณคามาก ดวยภาษาทงดงาม
Werner Ulrich กลาวไวในป 2006 วา A Pattern Language เปนศลปะของการสงเกตจดจ า The
Art of Observation เพอใหเกดความเขาใจในนยามของค าวาแบบหรอรปแบบ (Pattern) และความหมาย
ของ”คณภาพของการออกแบบ” Werner Ulrich กลาวไวในป 2006 วา A Pattern Language เปนศลปะ
ของการสงเกตจดจ า The Art Observation เพอใหเกดความเขาใจในนยามของค าวาแบบหรอรปแบบ
(Pattern) เขาใจถงความส าคญของรปแบบ (Importance of Pattern) และความหมายของ”คณภาพของ
การออกแบบ” (Design Quality) เปนหนงสอทมไดเขยนขนส าหรบสถาปนกและนกผงเมองเทานน แตทก
วชาชพสามารถอาน และน าไปใชประโยชนได
3
Social network analysis is the study of relationships and structures of relationships among social
groups.
24
ทมา www.transitionculture.org
ภาพท 2.1 หนงสอ Pattern Language โดย Christopher Alexander ตพมพในป 1977
ความตงใจของ Christopher Alexander คอ ท าใหผอานเขาใจถงการออกแบบสถาปตยกรรมเมอง
เปรยบเสมอนการสรางภาษา รปแบบทง 253 แบบ (Pattern) เปนฐานส าหรบผอานและผออกแบบ น าไป
เรยบเรยงและเชอมโยงเพอสรางเปนภาษาใหมของตนเองในการออกแบบเมอง หรอสวนใดสวนหนงของ
เมอง ดงนน การออกแบบเมองจะเปรยบเสมอนการสรางเปนภาษาตางๆไดมากมาย ไมซ ากน โดยยงคง
คณคาของการออกแบบไวอยางด
Christopher Alexander กลาววา ทกคนม Pattern Language ของตนเอง ซงเกดการรวมองค
ความรทสะสมไวในตนเอง เมอตองออกแบบเมองเพอแกปญหาเรองใดเรองหนง ความคดในการเรยบเรยง
แตละครงจะกอใหเกดงานออกแบบใหม หรอ New Design ไดทกครง
ปรชญาของ Pattern Language หมายถงการคดอยางเปนระบบ และออกแบบอยางเปนระบบ ทง
สถาปนก นกผงเมองและนกวางผงภาค สามารถน าสาระในหนงสอนไปประยกตใชในงานของตนได ทงการ
ออกแบบเลกนอย การออกแบบเพอแกปญหามมใดมมหนงของเมอง การออกแบบบาน ออกแบบชมชน
จนถงออกแบบวางผงเมอง เพอน าชวตทเปนสขกลบคนมาใหเมอง
สาระทง 253 บท ครอบคลมองคประกอบเมองทงหมด จากมมหนงภายในบาน มองผานหนาตาง
ออกไปทถนน และจากยานหนงของเมอง โยงไปถงสวนสาธารณะของเมอง จนถงจตรสกลางเมอง จากท
วางของสวนหนาบาน เปนทวางขนาดเลก เชอมโยงถงทโลงขนาดทใหญขนของเมอง โดยมมนษยเปนผใชท
25
โลงและทวางเหลาน ผานกจกรรมในชวตประจ าวน และผานรปแบบทางสงคมและวฒนธรรม (Social and
Cultural Patterns) ดวยเหตน Christopher Alexander จงใหความส าคญกบการวเคราะหโครงขายทาง
สงคม เพอใหการออกแบบและวางผงเมองตอบสนองและแกปญหาของเมองไดอยางแทจรง
Christopher Alexander ไดยกตวอยางบานและโรงนาของชาวนาในสวสเซอรแลนด ถงรปทรง
(Form) ทชาวนาออกแบบเอง เลอกใชวสดเอง เปนหลงคาฟางขาวมดแนน เปนกลมอาคารทสวยงาม ได
สดสวน และกลาววา ชาวนาเหลานม Pattern Language เปนของตวเอง เพราะเปนการสะสมความรจาก
การสงเกตเรยนรและเลอกใชวสดรอบตวอยางด เหมาะสมและกลมกลนกบสภาพแวดลอมในทองถน ซงไม
ตางจากกรณบานทรงไทย และสถาปตยกรรมพนบานทวไปในโลกน
Pattern Language ยงเปนพนฐานทฤษฏและแนวความคดรวมสมย (Contemporary Concept) ท
สามารถผสานและประยกตกบวทยาศาสตร ทงชววทยา นเวศวทยา ฟสกส คณตศาสตร และศาสตรอนๆ
จนพฒนาเปนสวนหนงของโปรแกรมคอมพวเตอรในปจจบน ประการส าคญ ท าใหสถาปนกเขาใจทฤษฏ
ทางสงคมวทยาไดดขน และสามารถสรางทฤษฏใหมและความรใหมไดอกหลายแขนง เชน มานษยวทยา
เมอง (Urban Anthropology) และจตวทยาเมอง (Urban Psychology)
บทวพากยทส าคญถงเปาหมายสดทายของ Christopher Alexander ในหนงสอ A Pattern
Language คอการพฒนากระบวนการสงคมส าหรบงานออกแบบสถาปตยกรรมเมอง (The ultimate goal of
creating a social process for design; urban architectural design) ซงกระบวนการเหลานมความซบซอน
(Complexity) และมความเปลยนแปลงตลอดเวลา (Dynamics) ตรรกะเหลานยงคงอย แมเวลาผานมา
นานหลายสบปแลวกตาม
2.2 Human Aspects of Urban Form โดย Amos Rapaport
ภายหลงสนสดยค CIAM ในทศวรรษท 1960 นอกจาก Christopher Alexander ผมบทบาทและ
อทธพลทางดานสถาปตยกรรมผงเมอง ยงม Amos Rapaport เปนนกวชาการจากอกฟากหนงของโลกและ
เปนอกคนหนงทมอทธพลทางดานความคดในการออกแบบและวางผงเมองตอเนองยาวนาน กระทงทก
วนน ทงสองเปนสถาปนกระดบปรมาจารย ทมแนวความคดคลายกน ใหความส าคญกบองคประกอบทาง
สงคม วฒนธรรม ประเพณ และปรชญาของคนในทองถน
26
Amos Rapaport เปนศาสตราจารยดานสถาปตยกรรมและมานษยวทยา สอนทมหาวทยาลยใน
นคร Sydney ประเทศออสเตรเลย มผลงานทมชอเสยงมากคอ วเคราะหการตงถนฐานของชาวพนเมองใน
ประเทศออสเตรเลย โดยเฉพาะวาทะของวลทวา Urban Form without Form เปนการศกษาทมการน ามา
อางองอกมากมาย และหนงสอของเขาหลายเลมใชเปนเอกสารการเรยนการสอนในมหาวทยาลยชนน า
ของโลกเชนเดยวกบหนงสอ A Pattern Language
Amos Rapaport มชอเสยงจากหนงสอ House Form and Culture ตพมพในป 1969 เปนบคคลแรก
ในยคเรมตนของการคนหารปทรงทางสถาปตยกรรม โดยเรมจากค าถามถงรปทรงของบาน (House Form)
ทแตกตางกน และเปนสถาปนกผมองสถาปตยกรรมมใชเพยงรปทรงทางกายภาพ (Physical Form) เทานน
แตพยามยามเขาใจองคประกอบของความเปนมนษย ทเปนโครงขายโยงใยทางวฒนธรรม (Cultural Web)
ทสลบซบซอน โดยพยายามพสจนตรรกะนของทฤษฏในบทท 3 วาดวย Socio-Cultural Factors and House
Form เพราะอธบายถงเหตผลของการก าเนดรปทรงตางๆของบานและรปทรงของเมอง
นอกจากนน ผลงานบทท 4 ในหนงสอเลมน ยงกลาวถงองคประกอบดานภมอากาศทเปน
องคประกอบปรบเปลยนรปทรง (Climate as Modifying Factor) ท าใหเกดอสระในการสรางสรรครปทรง
ทางสถาปตยกรรม ซงเปนความคดทกาวหนามากในทศวรรษท 1960 เพราะปจจบนเกดผลกระทบของ
ภาวะสภาพภมอากาศเปลยนแปลง และแนวความคดปรบตวของเมองเพอรบสภาพภมอากาศ
เปลยนแปลง (Urban Climate Adaptation) เปนทางเลอกของมนษยทดทสดในขณะน หนงสอเลมนจง
ไดรบการยอมรบวา เปนหนงสอทมเนอหารวมสมย และยงทนสมยในปจจบน สมควรอานเปนอยางยง
วาทะของ Amos Rapaport กอใหเกดกระแสสถาปตยกรรมพนบานหรอ Folk Architecture และ
เปนแรงผลกดนทางความคดตามมาอกมากมาย เชน วาทะสถาปตยกรรมโดยไมมสถาปนก (Architecture
without Architect) โดย Rudofski และ Paul Oliver ในเวลาตอมา กระทงท าใหงานสถาปตยกรรมพนบาน
หลายแหงในโลกซงเปนรปทรงทไมเปลยนหรอกาวสงานสถาปตยกรรมอมตะ สามารถพบไดในหลาย
ประเทศในปจจบน
หนงสอ Human Aspects of Urban Form; Towards a Man-Environment Approach to Urban
Form and Design ไดตพมพเปนครงแรก ในป 1977 มเพยง 6 บท บทแรกวาดวยการจดวางองคประกอบ
ส าคญส าหรบการออกแบบวางผงเมอง ไดแก Space, Time, Meaning and Communication เรมจากการ
27
อธบายความหมายและความส าคญของทโลงทวางของเมอง องคประกอบทงสเหลานรวมกนสรางใหเกด
ความรสกทรบรไดในเรองสงแวดลอม(Perception of Environment) ซง Amos Rapaport ไดย าเนนเรองน
อกนยหนง การออกแบบและวางผงเมอง หมายถงกระบวนการคนหาและคดเลอกบนพนฐาน
ความเขาในองคประกอบเหลาน เสมอนการคดกรอง (Filter) ผานการรบร การคนหาความหมาย การปรบ
พฤตกรรม จนคนพบคณคา (Value) กระทงปรากฏเปนวฒนธรรม (Culture) ในสงคมนน การสะสมความร
และประสบการณในแตละสงคม จนก าเนดเปนวฒนธรรม ตองใชระยะเวลานานมาก จนถงจดสมดลมนคง
และพฒนาเปนอตลกษณหรอภาพลกษณ (Image) ของชมชนหรอสงคมนน ซงอาจใชระยะเวลาตางกนไป
บางสงคมอาจใชเวลาหลายชวอายคน
อกสามบทตอมา เปนเรองของการรบร (Perception) ความทรงจ า (Cognition) และความส าคญ
(Importance) ของสงแวดลอม ทงตามธรรมชาต และสงแวดลอมทมนษยสรางขน (Man-made Built
Environment) ทเกยวของกบงานออกแบบและวางผง ความหลากหลายของสงแวดลอมเหลาน โดยม
นยามเพมและมความส าคญมากในปจจบน นนคอสงแวดลอมทางวฒนธรรม (Cultural Environment)
สองบทสดทายกลาวถงเมอง และองคประกอบทางสงคมและวฒนธรรมทมความหลากหลาย
สงคมทตางกนยอมมวฒนธรรมทตางกน และในเมองทมหลายสงคมและหลายวฒนธรรมอยรวมกน ซง
ปรากฏใหเหนทวไปในโลกปจจบน สาระส าคญไดแกคณภาพของสงแวดลอมทกลาวไวบททแลว Amos
Rapaport ไดน าเสนอการออกแบบลกษณะเปด หรอ Open-ended Design ซงหมายถงการออกแบบวางผง
เมองตองเกยวของกลมสงคมตางๆทมความหลากหลายและผนแปรสงมาก ทงดานความตองการ และดาน
วฒนธรรมรวมถงเอกลกษณของกลมสงคม โดยน าองคประกอบเหลานมาสนบสนนใชในงานออกแบบและ
วางผงเมอง
ในทศวรรษท 1960 ตอเนองถง 1960 Amos Rapaport ไดพยายามชใหเหนวา องคประกอบทาง
สงคมหรออตตาความเปนมนษยมอทธพลตอสงแวดลอมทมนษยสราง หรออกนยหนง วฒนธรรมมอทธพล
ตอรปทรงและรปแบบของสถาปตยกรรมเมอง เทาทปรากฏปจจบนไดแก วถชวตคนเมอง (Urban Life-
style) รปแบบการบรโภค และองคประกอบใหมทนสมยตางๆในเมอง เหลานลวนท าใหเกดความเปลยน
สภาพแวดลอมเมองทงสน
28
ทมา www.twitpic.com
ภาพท 2.2 หนงสอ Human Aspects of Urban Form โดย Amos Rapaport
ทฤษฏและแนวความคดเกยวกบองคประกอบทางสงคมของมนษยจาก Amos Rapaport สามารถ
อธบายถงปรากฏการณและรปทรงของเมอง ถงเหตของการเกดยานคนจน (China Town) ในหลายเมอง
หรอ ยานคนอนเดย เชน Little India ในสงคโปร และอกหลายเมองทมลกษณะเชนเดยวกน
จากประสบการณในการศกษาวเคราะหการตงถนฐานของชาวพนเมอง พฤตกรรมของมนษยใน
ชวตถกถอดและแปลความหมายออกเปนการออกแบบบาน และจากพฤตกรรมของกลมคนในรปของ
วฒนธรรมถกแปลเปนแนวความคดในการออกแบบเมอง เหลานสามารถเขาใจได Amos Rapaport กลาว
วา ควรเรมงานออกแบบไดจากขอมลโดยสถาปนกตองตอบค าถามใหไดวา
1.พฤตกรรมลกษณะอะไรของคนและกลมคนทกอรปสงแวดลอม (Which characteristic the
people, or group of people shape the environment?) หรอกจกรรมของมนษยอะไรทเกยวของกบ
สงแวดลอมรอบตวมนษย ทงกจกวตรประจ าวนจนถงพธกรรมในสงคม
29
2.สวนหรอองคประกอบใดของสงแวดลอมทมผลตอคน คนกลมใด ท าไม และอยางไร (Which
attributes of environment affect people, group of people? In which ways? and Why?) เชน ภมอากาศม
ผลตอมนษยและสงคมแตละกลม ทงการด าเนนชวต และการตอสดนรนเพอใหเผาพนธและสงคมของตน
อยรอด หรอ อาจหมายถงระบบนเวศรอบตวมอทธพลอยางไรกบมนษย
3. กลไกใดทเชอมความสมพนธระหวางมนษยกบสงแวดลอม (What are the mechanisms that
link this two-way interaction of people and environments? เชน ศาสนาหรอความเชออะไร ทโยงให
มนษยตองตงถนฐานอยทนน หรอ กลไกในรปแบบของการอพยพยายถนฐานของมนษยบางกลม เปลยนท
อยและทท ากนตามฤดกาล เปนตน
Amos Rapaport ตองการอธบายวา การออกแบบและวางผงเมองทดนน ผออกแบบตองเขาใจ
หลกการ กระบวนการ องคประกอบและความสมพนธเชงซอนดานสงคมและวฒนธรรม โดยเฉพาะสงคม
เมองทประกอบดวยกลมชาตพนธหลายกลม เปนสงคมทแยกยอยลงมา ซงมวถชวตและความตองการของ
แตละกลมไมเหมอนกน ดงกรณทโลงและทวางในเมอง (Open Space) ดวยเหตน Amos Rapaport จงให
ความส าคญและเนนสาระเรองคณภาพของทโลงทวางของเมอง (Quality of Open Space)
แนวความคดของ Amos Rapaport ท าใหเขาใจปญหาตางๆทเกดขนกบเมองในบรบทตางๆ
โดยเฉพาะมตทางสงคมและวฒนาธรรม โดยแจกแจงวา มตทางสงคมสามารถเรยนรไดจากการสงเกต
(Observable Manifestations) พรอมเสนอเทคนคการสงเกตการณ (Observation) เปนสวนหนงของเทคนค
การออกแบบ และก าหนดใหงานออกแบบเชอมโยงความสมพนธระหวางวฒนธรรมกบรปทรงสงแวดลอมท
สรางขน (Relationship between Culture and Built Form) Amos Rapaport ไดพฒนาแนวความคดนตอมา
และผลงานทตพมพไดตอยอดแนวความคดดานสถาปตยกรรมผงเมอง ในลกษณะสงคมทมการผสมผสาน
ทางวฒนธรรมทแตกตางกน นบเปนเอกสารทางวชาการททรงคณคาอกชดหนง
2.3 The Architecture of the City โดย Aldo Rossi
หลงสนสดยค CIAM และความแตกแยกทางความคดระหวางสถาปนก วศวกรและนกผงเมองยง
รนแรง ตรรกะและปรชญาในการออกแบบและวางผงเมองถกน าเสนอมากมาย นอกจาก Christopher
Alexander และ Amos Rapaport ยงม Aldo Rossi ซงเปนสถาปนกชาวอตาลไดเขยนหนงสอทมชอเสยง
30
มาก ตนฉบบภาษาอตาเลยนตพมพป 1966 ไดรบการแปลเปนภาษาองกฤษและตพมพโดย The MIT
Press ในป 1982 และถกใชเปนเอกสารประกอบการสอนในคณะสถาปตยกรรมศาสตรจนถงทกวนน
ทมา http://architectureandurbanism.blogspot.com
ภาพท 2.3 Aldo Rossi และหนงสอ The Architecture of the City
หากยอนอดตกลบไป นกวชาการจากหลายวชาชพ มใชเพยงสถาปนกเทานนทพยายามเขาใจ
“เมอง” แตพยายามคนหาหลกการออกแบบเมอง และ Aldo Rossi เปนผหนงทเปนทงนกทฤษฏและนก
ปฏบต ไดเสนอความคดและเปนทฤษฏทางสถาปตยกรรมและผงเมองจนเปนทยอมรบในเวลาตอมา Aldo
Rossi ไดวเคราะหความผดพลาดของสถาปตยกรรมยค Modern Architecture
Aldo Rossi ไดน าเสนอหลกการส าคญ เรมจากการพจารณา “เมองเสมอนสถาปตยกรรม” (City
as Architecture) โดย”เมอง”ไมใชภาพทมองเหนจากภายนอกทประกอบดวยอาคารสถาปตยกรรมตางๆมา
รวมกน แตเปน “แรงบนดาลใจ” ทเรยบเรยงอยางมระเบยบ (A Discipline) คดกรองมาจากชวตมนษยและ
สงคม ทสรางสรรคและสะสมมายาวนาน จนเมองมชวต วลส าคญทสดในหนงสอไดแก “เมอง”คอผลงาน
ทางศลปะอนเยยมยอด (Urban Artefacts)
31
นยามของค าวา Urban Architecture หรอสถาปตยกรรมเมองจงปรากฏบอยครง ควบคกบ
ค าอธบาย เปนตรรกะและปรชญา นยาม“เมอง”เปลยนแปลงตวเองตามเหตผลของธรรมชาตและของ
มนษย (Natural and man-made Reasons) เปนกระบวนการของเมองทด าเนนตอไปเรอยๆ (Urban
Dynamics) โดยมองคประกอบของเมองบางอยางทไมเปลยนแปลงตามไปดวย เชน อนสาวรย
(Monuments) เพราะเปนสญลกษณของ (Fixed Sign of Will) ความทรงจ าและความตงใจทไมเคยเปลยน
ซงเปนสาระหลกท Rossi เสนอทฤษฏความถาวรไมเปลยนแปลง (Theory of Permanence) ของเมอง
อธบายความหมาย และความส าคญขององคประกอบทไมเปลยนแปลงเมอง ทโลงวางของเมอง จดส าคญ
พนทส าคญของเมองทเกยวของกบประวตศาสตรของเมอง
นนอธบายวาท าไมในหนงสอ Rossi จงย าเนนเรองวธการทางประวตศาสตร (Historical Method)
หรอการวเคราะหประวตศาสตรเมอง (Historical Urban Analysis) ซงเปนพนฐานหลกในการวางผงเมองท
สอนในมหาวทยาลยชนน าของโลกมาตงแตกลางทศวรรษท 1970
Rossi ไดแบงหนงสอของเขาเปน 4 สวนส าคญ ไดแก
1. ทบทวนปญหาของการอธบาย การใหนยามและการจ าแนก องคประกอบของเมอง
2. โครงสรางของเมอง
3.ความเปนปจเจก (Individuality) ของสถาปตยกรรมเมอง เชน ความเปนประวตศาสตรของเมอง
(Urban History) และการเปน Urban Artefacts
4.ความไมหยดนงของเมอง (Urban Dynamics) และ ปญหาเกยวกบการเมอง
แนวความคดของ Rossi เกยวของกบทฤษฏทางสงคมวทยา สาระทปรากฏสนบสนนทฤษฏดาน
สงคมวทยาของ Claude Levi-Strauss นกทฤษฏผมชอเสยงในยคนน ส าหรบ Rossi เมองไมใชเพยงน าวสด
กอสรางตางๆมากอรปทรงเปนอาคาร แตเปนผลงานทางศลปะอนเยยมยอดจากจตวญญาณของมนษย
และเปนผลผลตจากสงคมนน ดวยเหตน Rossi คดวา การจ าแนกเมองดวยลกษณะประโยชน หนาทหรอ
การใชงาน (Urban Function) ไมเพยงพอในการระบและจ าแนกประเภทของเมอง
Rossi จงปฏเสธทฤษฏและแนวความคดวาดวย Functionalism และอธบายวา บทบาทหนาทและ
การใชประโยชนอาคารนนเปลยนแปลงไดตามกาลเวลา แตรปทรงของเมองและของอาคารเปลยนแปลง
32
นอยหรอไมเปลยนแปลงเลย เชน อนสาวรย ถนนและโครงขายถนน ดงนน Rossi จงใหความส าคญกบการ
วเคราะหประวตศาสตรของเมองมากเปนพเศษ เหตผลลกษณะเดยวกนถกน ามาอธบายและสนบสนน
ทฤษฏ Theory of Permanence และอธบายวาบทบาทหนาทของเมองเปลยนแปลงไปตามประวตศาสตร
ของเมองทอธบายไดดวยกลไกทางสงคม และบทสงทายกลาวถงปญหาการเมองทเกยวของกบเมอง
“อนสาวรย” เปนองคประกอบของเมองท Rossi กลาวถง และถกวเคราะหประวตศาสตร ผานวตถ
หรอสงกอสรางในรปของอนสาวรยทเปนตวแทนของประวตศาสตร เปนความสมพนธระหวางวตถทเปน
กายภาพกบพธกรรมทเปนองคประกอบทางสงคมของเมอง เมองทมองคประกอบทางประวตศาสตรมาก ม
พธกรรม ความเชอความลลบ (Urban Myth) ทเกยวของกนและกนมาก จะปรากฏเนอหาสาระทฤษฏและ
แนวความคดของ Rossi ไดชดเจน กรง Athens เปนตวอยางทชดเจน ในกรณของ Urban Artefacts ท
บรสทธ เทยบกบกรงโรม ทเรยกวา เมองแหงความขดแยงระหวางประวตศาสตรและความทนสมย
Rossi ใหความส าคญกบประวตศาสตร เพราะเปนเรองราวความทรงจ าทสะสมอยในตวมนษย
และเปนความผกพนทมนษยมกบเมอง การตระหนกถงคณคาของรปทรงและทวางของเมอง เกดจาก
มนษยทอาศยอยในเมองรบทราบประวตศาสตรและการมตวตนของสงคม ท าใหตระหนกถงความส าคญ
ของทโลงทวางของเมอง โดยมองคประกอบถาวรของเมองอยางอนสาวรยคอยเตอนสตและความทรงจ า
จากบรรพบรษลงสรนตอมา และนคอเหตผลวางานของ Rossi ไดรบการยกยองกระทงทกวนน
2.4 วพากยแนวความคดและทฤษฏ
หนงสอทงสามเลมเปนหนงสออานในระดบ Classic Book เหมอนกน Christopher Alexander และ
Amos Rapaport เปนศาสตราจารยในมหาวทยาลย แต Aldo Rossi ไมไดเปนอาจารยมหาวทยาลย ทงสาม
เปนสถาปนกระดบปรมาจารย มความเขาใจในสาระความเปนเมองอยในระดบลกซงเหมอนกน แตมถน
ก าเนดวชาชพคนละซกโลก จากสหรฐอเมรกา สอตาลและออสเตรเลย
หนงสอทงสามเลมเผยแพรในชวงเวลาใกลเคยงกน หลงการลมสลายของ CIAM และวงการ
สถาปนกก าลงมองหาแนวทางและจดยนใหม ทงสามแสวงหาแนวความคดในการออกแบบและวางผง
เมองออกจากความคดเดมในยค Modern Architecture โดยมฐานความคดไมเหมอนกน
แมหนงสอ A Pattern Language เปนแบบพกพา ขณะทหนงสอ Human Aspects of Urban Form
และ The Architecture of the City มขนาดใหญ หนาตามแบบต าราเรยน แตสาระทงสามเลมมคณคาทาง
33
วชาการไมตางกน หนงสอของ Christopher Alexander เปนแนวกวนพนธ ตองท าความเขาใจดวยตนเอง
และอกสองเลมตองการเวลาท าความเขาใจใกลเคยงกน
ความส าคญและคณประโยชนของหนงสอทงสามเลมตรงกน ไดแก
1. ปรมาจารยทงสามแสวงหาความเปนจรง และกาวไปขางหนาสความทนสมยทางความคด หลง
ยค Modern Architecture โดยไมเดนตามแนวทางของ Post Modern Architecture
2. ทงสามใหความส าคญของสถาปตยกรรมผงเมองในมตของสงคมและวฒนธรรม ไมเนนวตถ
เทคโนโลย หรอองคประกอบอนทไมยงยน
3. ทงสามมความคดกาวไกล มไดมองสถาปตยกรรมเพยงอาคารใดอาคารหนง แตฉายภาพความ
เปนเมองทโดดเดน สะทอนคณคาแหงปญญาของมนษย
4. ทงสามแตกฉานเรองรปทรงของเมองและทโลงทวางของเมอง และใหความส าคญในเรอง
คณภาพของทวางในเมองเปนอยางยง
5. ผลงานของปรมาจารยทงสามเปนปรชญาการออกแบบและวางผงเมองทเปนอมตะ เปนฐานท
มนคงทางการศกษาระดบสงดานสถาปตยกรรมและการผงเมอง อยางยาวนานกระทงทกวนน
Rossi ปฏเสธทฤษฏและแนวความคดวาดวย Functionalism และคดวา การจ าแนกเมองดวย
ลกษณะประโยชน หนาทหรอการใชงาน (Urban Function) ไมเพยงพอในการระบและจ าแนกประเภทของ
เมอง แตการผงเมองในประเทศไทยยงคงยดหลกเศรษฐศาสตรและรฐศาสตร จ าแนกระบบชมชนเมองเปน
เมองชายแดน เมองอตสาหกรรม เมองทองเทยว และจ าแนกยอยเปนเขตเศรษฐกจใหม
ประเดนหนงทส าคญมาก และ Aldo Rossi ไดตอกย าความส าคญในบทสดทายของหนงสอ The
Architecture of the City ไดแก การเมอง ซงมอทธพลอยางมากในการออกแบบ วางผงและพฒนาเมอง
เพราะผตดสนอนาคตของเมองเปนนกการเมองผกมอ านาจในการตดสนใจ การแทรกแซงทางการเมองใน
งานผงเมองจงเปนอกบรบทหนงทท าใหปญหาของเมองแกไขไดยากมากขน ซงจกกลาวในบทตอไป โดยยก
การพฒนาโครงสรางพนฐานของเมองในประเทศองกฤษเปนกรณศกษาทนาสนใจ
34
นอกจากหนงสอทงสามเลมน ยงมหนงสอททรงคณคาและมคณประโยชนตอสถาปตยกรรมเมอง
อกหลายเลม เขยนโดยนกวชาการชนน าของโลกอกไมนอย เชน Francis D.K. Ching และ Andre Lefevere
การเรยนรและเขาใจผลงานวชาการในระดบสงน อาจเปนเรองล าบากบางในการแปลแตไมยากเกนไปหาก
ผทเกยงของกบงานผงเมองมความมงมนและใฝร เหลานจกเพมพนสตปญญาแกผตงใจเรยนรไดมากมาย
และน าพาใหประเทศกาวไปขางหนาไดอยางมนคง
35
บทท 3
โครงสราง รปทรงของเมอง และบทวเคราะหการพฒนาโครงสรางพนฐาน
(Urban Structure &Form and Analysis of Infrastructure Development)
เปนเวลานานหลายทศวรรษทการศกษาวเคราะหรปทรงของเมอง รปแบบของเมอง และโครงสราง
ของเมองถกพฒนาแนวความคดในกลมนกวชาการ ความรและความเขาใจถกจ ากดอยเฉพาะในกลมผท
เกยวของกบงานวชาการดานสถาปตยกรรม การเผยแพรงานวชาการสสงคมภายนอกพบนอยมาก แมใน
แวดวงสถาปนกดวยกนเอง ยงพบวามสถาปนกจ านวนไมมากนกทตดตามความกาวหนาทางความคด
โดยเฉพาะดานสถาปตยกรรมผงเมอง
สาเหตส าคญไดแก ผบรหารและผทเกยวของไมตระหนกถง “ความเปนเมอง” ไมตระหนกรถง
“คณคาของเมอง” ขาดความเขาใจปญหาของเมอง และขาด “วสยทศน” ท าใหการแกปญหาของเมองท
ปรากฏทกวนนเปนการแกปญหาเฉพาะหนาทงสน โดยผลกภาระผลกระทบทจกตามมา ซงมกเปนปญหาท
รายแรงกวาและยงยากกวาใหกบคนรนตอไปแกปญหากนเอง
จากการวเคราะหตามหลกของ Amos Rapaport พบวา ผก าหนดนโยบายและผบรหารทเกยวของ
กบ “เมอง” ใหความส าคญกบเมองในเรองโครงการพฒนา มากกวาการอนรกษ ผบรหารเมองสวนใหญท า
หนาทบรหาร “คน” และบรหาร “เงน” หรองบประมาณเปนหลก ไมพบผบรหารเมองโดยเฉพาะเมองขนาด
ใหญ เขาใจและสามารถบรหาร “ความร” ไดเลย ดวยเหตน การแกปญหาของเมอง โดยเฉพาะประเทศทลา
หลงในงานผงเมอง เชน ประเทศไทย ยงคงหมกมนกบการทมงบประมาณทมากขน และพยายามเพมให
มากขนทกป เพอแกปญหาของเมองทเกนระดบวกฤต และไมสามารถแกปญหาเหลานนไดอยางยงยน ดง
กรณน าทวมใหญในป 2554 โดยสะทอนภาพทชดเจนวาผก าหนดนโยบายและผมอ านาจตดสนใจขาด
“องคความร” ดานเมองและผงเมอง
ปจจบน รฐบาลหลายประเทศในยโรปใหความส าคญเรองเมองเปนอยางมาก เพราะประชากรสวน
ใหญกวารอยละ 80 อาศยอยในเมอง การบรหารจดการเมองอยในรปของเทศบาลทงหมด ไมมรปแบบท
หลากหลายเหมอนในประเทศไทย เมอประชากรสวนใหญรวมกนอาศยอยในเขตเมอง รฐตองจดหาและ
พฒนาโครงสรางพนฐานและบรการสาธารณะอยางดส าหรบประชากรของตน ดงกรณตอไปน
36
3.1 โครงสราง รปทรงของเมอง และการพฒนาโครงสรางพนฐาน (Urban Structure &Form and
Infrastructure Development)
เดอนมถนายน 2014 เอกสาร Urban Form and Infrastructure; a morphological review จดท า
โดย Professor Katie Williams จาก University of the West England, Bristol เผยแพรเปนสวนหนงของ
โครงการ The UK Government Future of Cities Project เพออธบายถงรปแบบการตงถนฐานเกยวของและ
มผลอยางไรกบการลงทนดานโครงสรางพนฐาน
รายงานฉบบนจดเปนเอกสารลาสดทจดท าขนโดยนกวชาการ เพออธบายความสมพนธของรปทรง
ของเมองในลกษณะตางๆ จากเมองทมรปแบบกระชบ (Urban Compact) เมองทมรปแบบกระจาย
(Dispersed City) เมองทมรปแบบทอยอาศยหรอบานจดสรรรายลอมเมอง (The peripheral housing estate
extension) โดยเสนอผลการวเคราะหความสมพนธของเมองในรปทรงตางๆเหลานกบการพฒนาโครงสราง
พนฐานในประเทศองกฤษ
เหตผลส าคญทผลกดนใหเกดการท ารายงานฉบบน เนองจากรบบาลองกฤษก าลงเผชญความทา
ทายและความไมแนนอนทก าลงจะเกดขนในอนาคต นบตงแตผลกระทบของสภาพภมอากาศเปลยนแปลง
ความไมมนคงทางเศรษฐกจ โครงสรางประชากรและสงคมทก าลงเปลยนไป การเพมของประชากรสงอาย
และกลมชาตพนธ และฯลฯในเมอง เพอเตรยมรบสถานการณของเมองลวงหนาในป 2065
รายงานฉบบนแบงชวงระยะเวลาการศกษารปทรงของเมองและโครงสรางพนฐานของเมองเปน 2
ชวง ไดแก ระยะหลงสงครามโลก (Post-war Period) และชวงระยะอนาคตถงป 2065
รายงานนไดก าหนดนยามของรปทรงเมองวา4 เปนลกษณะทางกายภาพทกอใหเกดพนทใชสอย
รวมสาระทงรปราง ขนาดจากระดบภาค ถง เมอง ชมชน ยาน และถนน นบจากยคหลงสงครามโลก ชมชน
เมองในประเทศองกฤษมทงหมด 64 รปแบบ ซงมประชากรในแตละเมองมากกวา 125,000คน และเปน
เมองขนาดใหญจ าแนกเปนพนทมหานคร (Metropolitan Area) รวม 6 พนท หรอ บรเวณ
4
Urban form is the physical characteristics that make up the built-up areas, including the shape, size,;
from regional to urban, neighbourhood, block and street.
37
รปแบบการตงถนฐานในประเทศองกฤษสวนใหญ มลกษณะเปนเมองรวมศนยทมประชากรอาศย
หนาแนนบรเวณศนยกลางเมองชดเจน ประชากรอาศยหนาแนนปานกลางถดออกมา และรอบนอกเปน
ยานทอยอาศยเบาบาง ความเปนเมองและชนบทแยกขาดดวยแนวพนทโลงสเขยว (Green Belt)
รปทรงของเมองในประเทศองกฤษมลกษณะเดยวกนจากรปแบบเดมเมอหลายรอยปกอน ยอนถง
สมยยคกลาง แมหลงสงครามโลก รปทรงของเมอง (Urban Form) ไมไดเปลยนแปลงมากนก ถนนยงม
ขนาดเลกและแคบ
การพฒนาโครงสรางพนฐาน (Infrastructure)5 ของเมองในประเทศองกฤษ หมายถงการจดหา
ทรพยากรและบรการใหสงคมสามารถใชบรโภค และผลตอยางมประสทธภาพและเปนระบบ เพอใหมนษย
ด ารงชวตไดอยางสะดวกสบาย โดยจ าแนกออกเปน
1. ภาคพลงงาน (Energy Sector) รวมถง ไฟฟา น ามนเชอเพลง ถานหน พลงงานลม พลงงาน
แสงอาทตยและพลงงานทดแทนทกรปแบบ และครอบคลมถงองคประกอบทงหมดทเปน Hardware เชน
โรงงานผลตกระแสไฟฟา ระบบสายสงไฟฟา ระบบทอน ามน ระบบทอกาซ และระบบจายพลงงานทก
ประเภท
2. ภาคคมนาคมขนสง (Transport Sector) รวมถงระบบถนน ระบบรางทกประเภท ทงรถไฟ รถราง
รถไฟความเรวสง ทางอากาศ ทางน า จนถงทางจกรยานและทางเทา และครอบคลมองคประกอบหลกของ
แตละประเภทของระบบคมนาคม เชน ทาอากาศยาน สถานรถไฟ ทาเรอ และสวนสนบสนนการบรการ
3. การประปา (Water Supply Sector) รวมถงการจดหาทรพยากรน าจากทกแหลง ทงแมน า ล า
ธาร บอบาดาล จากทะเลเพอผลตน าจด และครอบคลมถงโรงงานผลตและระบบทอจายน าประปา
4.การบ าบดน าเสย (Waste Water Sector) รวมถง ทกรปแบบและทกกระบวนการบ าบดน าเสย ซง
ครอบคลมถงโรงงานบ าบดและระบบทอน าทงและทกอยางทเกยวของ
5. การก าจดขยะ (Solid Waste Sector) รวมถง ทกวธและทกกระวนการทใชจดเกบและก าจดขยะ
ครอบคลมถง โรงก าจด โรงแยกขยะเพอน ากลบมาใชใหม สถานทกลบฝง จนถงเตาเผาขยะ
5
Infrastructure is the physical and related organisational structures needed for society to operate. In the UK,
‘National Infrastructure’ is described as the foundation for economic productivity and human wellbeing (Hall et
al, 2012).
38
6. ภาคการสอสารและเทคโนโลยขาวสาร (Information and Communication Technologies)
ประกอบดวยระบบสอสารทงหมดทกประเภท ทงเคลอนทและไมเคลอนท ระบบสอสารดาวเทยม สถาน
ถานทอด รวมทงเครอขายทกระบบและทกประเภท
7.โครงสรางพนฐานดานสงคมและวฒนธรรม (Cultural and Social Infrastructure Sector) รวมถง
บรการสาธารณะตางๆเพอใหประชาชนมสขภาพทด ไดรบการศกษาทด และบรการอนเพอใหเขาถง
วฒนธรรมได ซงครอบคลมทง โรงพยาบาล โรงเรยน สถานศกษาตางๆ พพธภณฑ ศนยวฒนธรรมและ
บรการชมชนตางๆ
8.. โครงสรางพนฐานสเขยวและสฟา (Green and Blue Infrastructure) หมายถง โครงขายน าและ
ดนส าหรบสนบสนน เกอกล และธ ารงรกษาระบบนเวศตลอดจนสงแวดลอมตามธรรมชาต เพอรกษา
อนรกษทรพยากรน า อากาศและดน อนมผลชวยใหชมชนเมองเปนสข และมความยงยน
ดวยเหตทพนทเมอง (Urban Areas) ซงหมายถงเมองขนาดเลก (Town) เมองขนาดใหญ (City)
และมหานคร (Conurbation) สามารถมองและเขาใจเปนระบบ (Systems) เพอเปนกลไกใหเกดการ
เคลอนทลนไหลของมนษย เงนทน (Capitals) ทรพยากร วฒนธรรม เทคโนโลย จนถงของเสยทงหลาย
(Pollutants) ทมนษยทงออกมา เมองจงเปนแหลง และเปนสถานทส าหรบถายเทองคประกอบเหลาน
เมองนอยใหญในประเทศองกฤษไมแตกตางจากเมองหลายเมองในโลกน นนคอ ท าหนาทถายเท
คน ทรพยากร เงนทน วฒนธรรมและอนๆ แตเมองหลายเมองมสถานภาพทงคนและเงนทนไหลเขาและ
ออกบอยครงและปรมาณมากกวา ท าใหเกดความเปลยนแปลงภายในเมองตลอดเวลา
รายงานฉบบนพบวา การเคลอนยายถายเทเหลาน รปทรงของเมองและการถายเทมความสมพนธ
กน โดยสามารถเขาใจไดจากระบบและกลไกผานโครงสรางพนฐานของเมองนนๆ โดยพบวาโครงสราง
พนฐานทเปนโครงสรางทางการภาพทตรงแนนอยกบท (Fixed Physical Infrastructure) ไมมการ
เปลยนแปลงหรอเปลยนแปลงนอยมาก อนเปนผลจากการลงทนพฒนาระบบทด าเนนการมานานหลาย
รอยป มความแขงแรงทนทาน ในขณะทกาลเวลาลวงมาถงศตวรรษท 21 การเคลอนยายถายเท (Flow)
องคประกอบตางๆมการเคลอนยายมากขนและรวดเรวมากขน โดยเฉพาะขอมลขาวสารและเทคโนโลย
รปทรงของเมองทคงทแตการถายเทเพมมากขนจงเรมเปนปญหาทกาวสระยะวกฤต โดยเฉพาะในระบบ
การคาเสรทจะเพมมากขนในอนาคต
39
ขอสงเกตหรอประเดนถกเถยงแรกไดแก ประเทศองกฤษไมมแผนระดบชาตหรอผงประเทศ วาดวย
รปทรงของเมองและโครงสรางพนฐาน เมอเทยบประเทศอนในยโรป เชน ประเทศเนเธอแลนดมแผนพฒนา
โครงสรางพนฐานในอนาคตหลายสบป ผลกระทบทตามมาไดแก การตดสนใจเรองโครงสรางพนฐานมก
ด าเนนการโดยไมค านงถงรปทรงของเมอง (Urban Form) และผลกระทบทจกตามมาโดยเฉพาะโครงสราง
พนฐานบางระบบเกนขดความสามารถ กอใหเกดปญหาเชน ปญหาจราจร ปญหาพลงงานไฟฟาไม
เพยงพอในบางยานของเมอง และเปราะบางตอผลกระทบของสภาพภมอากาศเปลยนแปลงในอนาคต
การศกษาวเคราะหพบวา การพฒนาโครงสรางพนฐานส าหรบเมองในประเทศองกฤษ ในชวง
ทศวรรษท 1980, 1990 และ 2000 ระบบโครงสรางพนฐานแตละระบบไมสมพนธกบรปทรงของเมอง
(Urban Form) เลย ไมมการพจารณาความเหมาะสมเรองรปแบบของเมอง การใชประโยชนทดนของเมอง
และละเลยมองขามพนทของเมองทเขตประวตศาสตร
เหตผลทถกวเคราะหตามมาไดแก ชวงหลงสงคราม รฐบาลองกฤษใหความสนใจและความส าคญ
กบการสรางเมองใหม และลงทนโครงสรางพนฐานในเขตพฒนาใหม ประการส าคญตลอดทศวรรษท
1950-1960 และตอเนองมาอกนานหลายป รฐบาลหนมาพฒนาระบบถนน และละทงระบบรางเดมทเปน
โครงขายของเมอง ท าใหเกดทางหลวง และระบบทางดวนเพมขน 4,000ไมล และระบบถนนตารางอก
1,300ไมล โดยมปจจยเสรมในยคนนคอ การเพมจ านวนของรถยนตสวนบคคลจ านวนมาก
รปทรงและรปแบบของเมองในประเทศองกฤษสวนใหญมลกษณะเปนศนยกลางเดยว หรอ Mono-
Centric นนคอมยานการคาหลกตงอยกลางเมอง ระบบคมนาคมเปนรศมกระจายออก ในทศวรรษท 1970
ภาวะยงคงเดม รถยนตสวนบคคลเพมขนตอเนอง ตามการเพมของชนชนกลาง จนเกดการแกกฎหมายผง
เมองทเคยเขมงวดใหสามารถพฒนาไดมากขน จนเกดการยายทอยอาศยออกไปยงชานเมองมากขน
เศรษฐกจตกต าในทศวรรษท 1980 ท าใหโรงงานจ านวนมากปดตวเลกกจการ เมองอตสาหกรรม
ขนาดใหญหลายเมองเงยบเหงา เพราะประชากรยายออก อสงหารมทรพยราคาตก เศรษฐกจยงตกต า
ตอเนองถงทศวรรษท 1990 รฐบาลไดลงทนโครงสรางพนฐานเพอฟนฟเศรษฐกจของเมอง และ
แนวความคดเมองกระชบ (Urban Compact) ถกน ามาเปนนโยบายฟนฟเมอง บานเดยวในเมองถกพฒนา
เปนอาคารสงส าหรบพกอาศย เพอเชญชวนใหประชากรเมองทอยดานนอกชานเมองยายกลบเขามาอาศย
ในยานกลางเมอง แตทวาโครงขายถนนนอกเมองยงพฒนาตอไป
40
ในทศวรรษท 2000 ประชากรเมองในเมองใหญของประเทศองกฤษเรมมประชากรยายเขามากขน
เศรษฐกจของเมองเรมดขน แตรปแบบธรกจเปลยนไปจากเดม รานคาทเปนธรกจดานเทคโนโลยสอสารม
จ านวนมากขนในยานกลางเมอง รฐบาลยงมงเนนลงทนพฒนาโครงสรางพนฐาน แตสวนใหญเปนการ
ลงทนดานพฒนาโครงขายถนนและพลงงาน โดยเฉพาะระบบทอตางๆ
ประเดนทนาสนใจไดแก รปทรงของเมองในประเทศองกฤษประกอบดวยอาคารเกาและมลกษณะ
สถาปตยกรรมททรงคณคาจ านวนมาก ดงนน รายงานฉบบนจงเสนอรฐบาลใหพจารณารปทรงของเมอง
เปนหลก ใหความส าคญเปนล าดบแรก ตอจากนนจงพจารณาระบบโครงสรางพนฐานทจ าเปนตองพฒนา
และเลอกแนวทางการผสมผสานหรอบรณาการเขาดวยกน
รายงานการศกษาฉบบนเสนอทางเลอกของรปทรงเมองส าหรบอนาคตในป 2065 ไว 5 ทางเลอก
1.เมองทมรปทรงกระชบ (Compact and Contained Established Towns and Cities)
2.เมองทมการพฒนาชานเมอง (Edge and out-of-Town Development)
3.เมองทมการพฒนาทอยอาศยรอบนอก F(Peripheral Housing Estates and Urban Extensions)
4. การตงถนฐานทพฒนาขนใหม (Newer Settlements)
5. เมองทพฒนาลกษณะโตกระจายตามยถากรรม (Dispersed Development)
ทางเลอกเหลานถกน าเสนอจ าแนกประกอบขอดและขอเสย เปรยบเทยบรปทรงของเมองกบการ
ลงทนดานโครงสรางพนฐาน ขอสรปทปรากฏแตไมบงคบเลอก คอ เมองทมรปทรงกระชบ เพราะสอดคลอง
กบลกษณะทางกายภาพเดมของเมองทงหลายในประเทศองกฤษ
สาระทเปนประเดนทาทายส าหรบการพฒนารปทรงของเมองในป 2065 ไดแก โครงสรางประชากร
เมองทก าลงเปลยนแปลงครงใหญ ประชากรผสงอายเพมมากขน กลมชาตพนธจากหลายประเทศเขามา
อาศยมากขนตามกลไกการพฒนาเศรษฐกจ เหลานจกท าใหเกดความเปลยนแปลงในเมองไดมากมาย เชน
พฤตกรรมการบรโภคจกเปลยนไป วถชวตและการด ารงชพจกมองคประกอบดานสงคมและวฒนธรรมเขา
มาเกยวของมากขน ท าใหรปแบบและรปทรงของเมองเปลยนแปลงดวยเชนกน
41
สาระส าคญทนาสนใจไดแก ผลกระทบของสภาพภมอากาศเปลยนแปลง (Climate Change) และ
มาตรการของสงคมโลกในการลดการปลอยกาซเรอนกระจก ซงคาดวาจะเปนมาตรการทเขมงวดมากขน
เชน การลดพลงงาน การลดการใชทรพยากรตางๆ และแนวทางการปรบตวตงรบ กรณภยพบตเมอง
(Urban Disaster) ทคาดวาจะทวความรนแรงมากขน และการออกแบบเมองตองค านงถงเมองทมความ
พรอมในการตงรบสภาพภมอากาศไดด (Urban Climate Resilience)
อาจกลาวไดวาเอกสารฉบบน ไดชน าการพฒนาโครงสรางพนฐานโดยพจารณาสาระของรปทรง
ของเมอง ควบคกบองคประกอบและปจจยตางๆทจกมผลตอเมองในอนาคตในป 2065 หรออก 50 ป
ขางหนา เพอเปนแนวทางใหผก าหนดนโยบายและผมอ านาจตดสนใจตระหนกถงเรองราวทส าคญอยางยง
และควรด าเนนการในปจจบน
3.2 การก าหนดและควบคมรปทรงของเมองดวยสดสวนการใชพนทอาคาร
ส าหรบผทท างานดานสถาปตยกรรมผงเมองมานาน และมพนฐานความรความเขาใจเรองการ
ก าหนดสดสวนการใชพนทอาคาร (Floor Area Ratio) หรอ FAR ยอมทราบดวา มาตรการก าหนดและ
ควบคมรปทรงของเมองทมประสทธภาพมากทสดคอ การควบคมสดสวนการใชประโยชนอาคาร หรอการ
ควบคมความหนาแนนของเมอง ซงเปนมาตรการทบงคบใชในประเทศพฒนาแลว และในบางประเทศของ
ประชาคมอาเซยน
มาตรการควบคมสดสวนการใชพนทอาคาร หรอ FAR เรมใชในประเทศไทยครงแรก กรณผงเมอง
รวมกรงเทพมหานคร ฉบบปรบปรงครงท 2 ตงแตป 2546 ตอเนองถงฉบบป 2556 และตอมาบงคบใชใน
พนทบางสวนจงหวดระยอง นครปฐม และแมฮองสอน โดยงานผงเมองรวมนน มแนวทางปฏบตตางกนใน
การประยกตใช จ าแนกเปน
1.ก าหนดสดสวนโดยพจารณาขดความสามารถในการรองรบของโครงสรางพนฐาน (FAR; based
on Infrastructure) จ าแนกตามระบบสาธารณปโภค สาธารณปการและบรการตางๆ
2. ก าหนดสดสวนโดยพจารณาคณคาทางศลปกรรม วฒนธรรม และการอนรกษประวตศาสตร
(FAR; based on Cultural Value and Historical Conservation) เพอใหเกดพนทโลง และควบคมรปทรง
ของเมองมใหเกดทศนยภาพบดบงหรอท าลายคณคาทางศลปกรรมและประวตศาสตร
42
3. ก าหนดสดสวนโดยพจารณาสาระดายภยพบตเมอง (FAR; based on Urban Disaster) เพอให
การพฒนาเมองลดอตราความเสยงภยพบตกบเมอง เชน น าทวม ดนถลมและแผนดนไหว
4. การก าหนดสดสวนโดยพจารณาสาระดานภมอากาศเปลยนแปลง (FAR; based on Climate
Change Adaptation) เพอใหเกดการประหยดพลงงาน ทศทางการพฒนาเปนมตรกบสงแวดลอม ลดการ
ปลอยกาซเรอนกระจก
โดยทฤษฏนน มาตรการดานผงเมองดวยการก าหนด FAR สามารถก าหนดรปทรงของเมองได
ตามวตถประสงค เทาทพบ ตวอยางการรกษารปทรงของเมองดวย FAR นน ไดแก กรง Amsterdam ใน
ประเทศเนเธอแลนด ซงผงเมองเขมงวดการพฒนามากเพราะเปนเมองอนรกษ อตราสวนสงสดเพยง 2.0
อยางไรกตาม การประยกตใชมาตรการ FAR ในประเทศไทยยงตองมการพฒนาตอไป และถก
อางองในการวางผงเมองในกรณเฉพาะหรอวตถประสงคพเศษ เชน การวางผงเมองเชงนเวศ ซงตองการ
องคความรดานวทยาศาสตรหลายแขนงรวมในการศกษาวเคราะห
3.3 สถาปตยกรรมผงเมองเพอการทองเทยว Touristic Urbanism
“เมอง” เรมเปลยนบทบาทชดเจนจากศนยกลางการคาและการบรหารมาเปนการบรการทองเทยว
ในทศวรรษท 1980 เพราะเปนยทธศาสตรการพฒนาเศรษฐกจของเมองทดทสดในชวงเศรษฐกจของโลก
ตกต า อนเปนผลกระทบของสงครามในตะวนออกกลางในทศวรรษท 1970 ซงท าใหกลมประเทศอาหรบขน
ราคาน ามนครงใหญ รายไดจากการทองเทยวจงเปนหนทางทท าใหเศรษฐกจของเมองฟนฟเรวทสด และ
พฒนาการของเมองทมศกยภาพในการทองเทยวเหลาน ท าใหเกดความเปลยนแปลงในเมองตางๆทวโลกท
ตองการหารายไดจากธรกจทองเทยวจนถงปจจบนน
นยามของ Touristic Urbanism หรอสถาปตยกรรมเพอการทองเทยวเรมปรากฏในงานประกวด
แบบนานาชาตดานสถาปตยกรรมในป 2002 ในนครเซยงไฮ แตไมไดรบความสนใจมากนกจากกลมนกผง
เมอง ในขณะทกลมผประกอบการธรกจทเกยวกบอตสาหกรรมทองเทยวกลบใชนยามตรงและงายคอ
Tourist City-Urban Tourism6 หรอเมองทองเทยว และองคกรการทองเทยวของโลก World Tourism
6
Urban Tourism is defined as trips taken by travelers to cities or places of high population density.
The duration of theses trips is usually short (one to three days) therefore it can be said that urban
tourism is closely linked to the short-breaks market (Tourism Vision 2000, UNWTO 2002).
43
Organization (UNWTO) ไดนยามไวในป 2012 วา เมองทมนกเดนทาง เดนทางเขามาในเมองและใน
สถานททคนอาศยหนาแนน และใชระยะเวลาอนสน หนงถงสามวน ของเมอง
ความส าคญของสถาปตยกรรมเมองเพอการทองเทยว เรมจากการทองเทยวพฒนากาวสการเปน
อตสาหกรรมการทองเทยว (Tourist Industry) เกยวกบภาคบรการขนาดใหญ ทงการโรงแรม รานอาหาร
สถานบนเทง และกจกรรมตางๆทเกยวกบการทองเทยว สรางรายไดมากมาย เชน ประเทศไทยมรายไดจาก
การทองเทยวเปนล าดบแรกตอเนองมานานหลายป เกดการแขงขนระหวางเมอง ดวยกลวธตางๆ และหนง
ในกลยทธนนไดแกการกอสรางอาคาร และงานสถาปตยกรรมขนใหมเพอดงดดนกทองเทยว
สถาปตยกรรมเพอการทองเทยวนเองก าลงเปลยนรปทรงของเมองอกครง จากการคนเอกสารทาง
วชาการทเกยวของ พบวามการศกษาเรองนไมมากนก สวนใหญเปนงานวจารณรปแบบและรปทรงของ
สถาปตยกรรมในบางประเทศทมงหวงเพมจ านวนนกทองเทยว เชน กรณ London Eye ในกรงลอนดอนและ
สวนสนกขนาดใหญในบางประเทศ เอกสารทพบบางสวนเปนงานวจยและวเคราะหเรองผลกระทบดาน
เศรษฐกจ สงคมและสงแวดลอมไมสามารถน ามาเทยบกบการวเคราะหดานสถาปตยกรรมผงเมองไดเลย
อยางไรกตาม สถาปตยกรรมเพอการทองเทยวก าลงแผอทธพลขยายตวออกไป โดยขาดตรรกะใน
การออกแบบ และในหลายกรณพบวามแนวความคดแตกตางและตรงขามกบหลกการและแนวความคด
ของ Christopher Alexander และ Amos Rapaport โดยเฉพาะอยางยง สาระทเกยวกบการวเคราะหรปทรง
รปแบบ โครงสรางของเมองและความเปนเมอง ไมมสาระใดเกยวของกบมตทางสงคมและวฒนธรรม
ทองถน บางครงกอใหเกดความเขาใจคลาดเคลอนของการตงถนฐานความเปนเมองนน เชน ตลาดน าส
ภาคทพทยา และตลาดน าทอนทไมเคยปรากฏหลกฐานตวตน ณ ทนนมากอน
ขอโตแยงกรณสถาปตยกรรมเพอการทองเทยวมหลายประเดน ทรนแรงมากทสดไดแกการ
บดเบอนขอเทจจรงความเปนเมอง การท าลายภาพลกษณหรออตตลกษณเดมของเมอง ตลอดจนการ
ท าลายสภาพแวดลอมเดมของเมอง โดยเฉพาะคณคาทางศลปกรรมและประวตศาสตรในกรณเปนเมอง
โบราณ ผลกระทบของสถาปตยกรรมประเภทนยงมผลตอเนองถงสงคม วฒนธรรมและประเพณทองถน
เดม ท าใหเสอมคณคาจนถงถกท าลายจนหมดสน เชน แหลงทองเทยวทางวฒนธรรมในภาคเหนอและ
ตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย
44
หากพจารณาแนวโนมของสถาปตยกรรมเพอการทองเทยว พบวาการพฒนาแหลงทองเทยวเกด
ใหมทมสภาพเปนธรรมชาตแทจรงเรมลดนอยลง การดงดดนกทองเทยวมใหเกดความรสกจ าเจและเบอ
หนายดวยการลงทนสรางสถาปตยกรรมเลยนแบบ เพยงเพอความแปลกใหม และเพอหาก าไรจากธรกจ
การทองเทยว สงเหลานก าลงแพรกระจายออกไป โดยปราศจากความตระหนกร (Awareness) ถงคณคา
ทางศลปะและวฒนธรรม ตลอดจนประวตศาสตรของพนทบรเวณนน
ความจรงทควรกลาวไดแก อาคารและองคประกอบของเมองทงหลาย ลวนมจดมงหมาย จาก
ความตองการของมนษย ถายทอดผานความคด ความเชอ และเหตผลทางเศรษฐกจและสงคมมามากมาย
จงปรากฏเปนรปทรงทไดเหนในปจจบน แตสถาปตยกรรมเพอการทองเทยวทเพมจ านวนมากขนอยาง
รวดเรวในปจจบน ไมไดผานกระบวนการดงกลาว แตถกสรางขนเพอหารายไดเปนหลก โดยไมใสใจถง
ตรรกะและความมเหตมผลตามวชาชสถาปตยกรรมทดแตอยางใด
อนง แมยงไมปรากฏรายงานการศกษาเกยวกบความสมพนธระหวางการพฒนาโครงสรางพนฐาน
ส าหรบสถาปตยกรรมเพอการทองเทยว แตภาพทปรากฏชดไดแก โครงสรางพนฐานบางระบบเรมไดรบ
ผลกระทบและมปญหา เชน การจราจร การจดเกบและก าจดขยะ ผลจากการใชประโยชนทดนทไม
เหมาะสม และผลกระทบทางดานสงคมตางๆอกมากมาย โดยยงไมมหนวยงานใดเขามาพจารณาหา
แนวทางปองกนแกไขแตอยางใด
การทองเทยวพฒนากาวสภาคอตสาหกรรม ตามนยาม Tourist Industry และก าลงแผอทธพล
ดานเศรษฐกจและการลงทนออกไปทวทกมมโลก กระแสนยม Touristic Urbanism รนแรงมากขน โดย
สถาปนกบางกลมตอบสนองความตองการของตลาดนอยางด อาคารรปทรงแปลกประหลาดปรากฏอย
ทวไปตามแหลงทองเทยว บานพกทรงยโรปพรอมปลองเตาผงในเชยงใหมและเชยงราย โรงแรมและ
บานพกรปทรงโคบาลตะวนตกใกลเขาใหญ แหลงมรดกโลก รานอาหารและทแวะพกนกทองเทยวรปทรง
อตาลในเพชรบรและหวหน และสถาปตยกรรมรปทรงแปลกตาอกมากมายทวประเทศไทย เหลานเปนดชน
ชวดความเปลยนแปลงของสถาปตยกรรมเมองในประเทศไทยไดอยางด
ทามกลางความเปลยนแปลงเหลาน ยงไมปรากฏความพยายามใดจากภาครฐหรอหนวยงาน
องคกร สถาบนการศกษาหรอสมาคมวชาชพเอาใจใสและใหองคความรทถกตองดานสถาปตยกรรมเมอง
หรอสาระของ Urban Architecture ผลกระทบระยะสนของสถาปตยกรรมเหลานยงไมรนแรง แตในอนาคต
45
หากสถาปตยกรรมรปแบบนเพมจ านวนมากขน จกมผลกระทบรายแรงดานสงแวดลอมทางวฒนธรรม
(Cultural Environment) หรอ ซงจกเปนปญหาและแกไขไดยากมาก
ในขณะเดยวกน หนวยงานของรฐบางแหงสนบสนนโครงสรางพนฐานใหสถาปตยกรรมผงเมอง
เพอการทองเทยวเหลาน เพอสนองนโยบายการเมองวาดวยการสงเสรมการพฒนาเศรษฐกจใหกบประเทศ
และทองถน ขาดรากฐานการพฒนาดานสงคมและวฒนธรรมซงเปนโครงสรางพนฐานส าคญของความเปน
เมอง ดงกรณตวอยางประเทศในยโรป
ประเทศไทยก าลงพฒนาโครงสรางพนฐานขนาดใหญอกหลายโครงการในอนาคต โครงการเหลาน
มผลตอการเตบโตและขยายตวของเมอง รปทรงของเมองและสถาปตยกรรมผงเมองจงเปนสาระหนงทรฐ
และหนวยงานของรฐควรพจารณาอยางรอบคอบ ควรก ากบดแลดวยกลไกและมาตรการทางกฎหมาย เพอ
มใหเกดผลกระทบตอความเปนเมองในอนาคต
46
บทท 4
สรป
เมอง ความเปนเมอง และการผงเมองเปนสาระทส าคญอยางยง โดยเฉพาะในประเทศทพฒนา
และเจรญแลว ส าหรบสงคมในประเทศเหลานน สาระและองคความรทเกยวกบเมองเปนเรองจรงจง
(Serious Matter) ไมสามารถน าปญหาสวนตว ผลประโยชนสวนบคคลและพวกพอง หรอกลมผลประโยชน
กลมอทธพลการเมองหรอกลมอทธพลใดๆ เขามาบดเบอน แทรกแซง หรอแสวงหาประโยชน ไมวารปแบบ
ใด เพราะผลกระทบทเกดกบเมอง ไมไดเกดพรงน เดอนหนาหรอปหนา ผลกระทบบางเรองรายแรงมาก
และจกเกดขนในรนลกรนหลาน อกสบป หรอรอยปขางหนา และเมอถงวนนนจกแกไขปญหาอะไรไดยาก
มาก สนเปลองมาก หรอแกไมไดเลย
สงคมเมองในประเทศตะวนตกตระหนกถงความส าคญของเมองและผงเมองอยางด เพราะ
ประเทศเหลานมประสบการณเกยวกบปญหาของเมองมายาวนาน รบรความทกขยาก ความล าบาก และ
ความทรมานจากสภาพของเมองทขาดการวางแผนและวางผง มประสบการณจากความเสอมโทรมของ
เมอง และสภาพแวดลอมของเมองจากมลภาวะทงน าและอากาศ ตงแตยคกลางทประชากรเมองลมตาย
นบลานจากโรคระบาด เพราะเมองอยในสภาพสกปรกเนาเหมน ตอเนองจนถงยคปฏวตอตสาหกรรม
ประชากรลมปวยเพราะมลพษและสงแวดลอมเมองทเสอมโทรมเพราะโรงงานอตสาหกรรม
สงคมเมองในยโรปตระหนกดถงภยทเกดจากมนษย และกจกรรมทมนษยกอขนรวมทง จากความ
ประมาท ความเขลา ความมกงาย ความเหนแกตว ความโลภและ ฯลฯ โดยไมค านงถงผลกระทบในอนาคต
กระทงวนหนงเมองทเคยสวยงาม เคยสงบนาอย และเคยใหความสขกบทกคน กลายเปนเมองทเตมไปดวย
ปญหา และความทกขยาก เรองราวเหลานเปนประวตศาสตรของเมองทพร าสอนใหกบคนรนใหมทกรน
เพอตอกย ามใหกระท าผดซ าอก
ดวยเหตน ศาสตราจารย Louis Albrechts7 จงกลาววา ผทมอาชพทเกยวกบผงเมองจกตอง
สามารถมองเหนอนาคตทยาวไกลมากๆ ไกลกวาทกอาชพ เพออธบายสงทจกเกดขนกบเมองในอนาคต
หากท าการใดในวนน ผลกระทบในอนาคตจกเปนอยางไร และตองหลกเลยงเสยในวนน
7
ศาสตราจารย Louis Albrechts; KULeuven,Belgium เคยบรรยายเรองนทกรมการผงเมองหลายครง
47
เมอเปรยบเทยบกบกรณประเทศไทย สงคมไทยในปจจบนไมเรยนร มองขามและไมให
ความส าคญประวตศาสตร ปญหาทเกดขนจงมกเกดซ าแลวซ าอก กฎระเบยบและกตกาในสงคมถกละเมด
ละเลย มผใดตระหนกในคณคาของวฒนธรรมและประวตศาสตรชาตไทยนอยมาก นนสามารถอธบายวา
ท าไมการอนรกษตางๆ จงไมประสบความส าเรจเทาทควร อาคารตกแถวสรางชดเบยดเจดยเกาอายหลาย
รอยปยงปรากฏใหเหนในเชยงใหมและพระนครศรอยธยา
ในขณะทกระบวนการผงเมองแตเดมในประเทศไทย ระหวางป 2508 ถง 2525 เคยมบทวเคราะห
ประวตศาสตรของเมอง เพอจ าแนกองคประกอบของเมองและคณคาทางประวตศาสตร ซงด าเนนตาม
กระบวนการวางผงนครหลวงป 2503 ถกตองครบถวนตามหลกสากล แตกตางจากปจจบน กระบวนการ
เหลานถกมองวาสนเปลองเวลาและมขนตอนมากไป มผลใหองคประกอบทางสงคมและวฒนธรรมถกตด
ทอนออกไป เพอเรงกระบวนการผงเมองเพอใหสามารถผลตผงเมองไดครงละมากๆ ตามนโยบายของ
ผบรหาร ดวยเหตน เมอผานกระบวนการมสวนรวมของประชาชน มตทางสงคม วฒนธรรมและ
ประวตศาสตรจงเปนจดออนทถกตอตานและคดคานอยบอยครง เชน กรรผงเมองรวมเมองบางสะพาน
จงหวดประจวบครขนธ และผงเมองรวมอกหลายแหง
4.1 สงเคราะหทฤษฏและแนวความคดสถาปตยกรรมเมอง
กลยทธทยากมากไดแก “การสงเคราะห” ซงหมายถงการน าองคประกอบตางๆมาผานขนตอนเพอ
สรางสรรคใหเกด”ผล”ออกมา ดงเชนตนไมใชใบสเขยวสงเคราะหธาตอาหาร น า และแสงอาทตยเพอผลต
อาหารเลยงตนเอง เชนเดยวกน ทฤษฏและแนวความคดในบททผานมาควรน ามาใชประโยชนเชง
สงเคราะห เพออธบายถงการน ามาประยกตใชใหเกดงานสถาปตยกรรมเมองทด
จากหนงสอทงสามเลมทกลาวไว เมอประมวลกน การสงเคราะหควรเรมจากการศกษาวเคราะห
ประวตศาสตร (Historical Analysis) โดยยอนอดตกลบไปเทาทหลกฐานสามารถคนได และเรยนรจากการ
สงเกตการณ (Observation) เพอคนหาและสรางความสมพนธระหวางองคประกอบตางๆของเมอง (Urban
Elements) เพอใหเกดความเขาใจภาพรวมความเปนเมองของเมองนน ตงแตก าเนดของเมอง รากเหงาของ
ชาตพนธ ความเปนมา พฒนาการ ปญหาทเกดขนแตละยคแตละสมย ความเปลยนแปลงตางๆทเกดขนกบ
เมองตงแตอดตกระทงปจจบน
48
ปรมาจารยทงสามกลาวถงมตทางสงคมและวฒนธรรม องคประกอบของเมองกลมนมสาระ
ละเอยดออน ตองพยายามท าความเขาใจใหมาก ซงเปนจดออนในกระบวนการออกแบบและวางผงเมอง
เนองจากกลไกและเครอขายทางสงคมและวฒนธรรมเกยวของกบระบบเศรษฐกจของเมอง การคนหา
ขอมลและวเคราะหความสมพนธดานตางๆสามารถแสดงในรปของแผนภม (Chart and Diagram) เพอให
เกดความเขาใจและวเคราะหไดละเอยดถกตอง
ขนตอนเหลานอาจสนเปลองเวลามากนอยตามความซบซอนของสงคมเมองแตละแหง หากเมอง
นนปรากฏความขดแยงทางสงคม และเปนประเดนออนไหว ควรศกษาวเคราะหอยางรอบคอบใหมากทสด
พยายามหลกเลยงขอมลทคลมเครอ ไมชดเจน ไมนาเชอถอ และระมดระวงปมขดแยงทอาจรกลามกาวไป
ไกลในอนาคต โดยน าสาระเหลานมาวเคราะหและถายทอดใหปรากฏความเกยวของกบความเปนเมอง
บางกรณอาจเรมจากชมชนยอย ขยายสกลมของชมชน กระทงสเมองทมขนาดใหญขน
เมอผออกแบบและวางผงเมองเขาใจตรรกะพนฐานตางๆเปนอยางด การฉายภาพอนาคตหรอการ
ก าหนดวสยทศนของเมองเปนขนตอนส าคญ ปกตตองมองอนาคตออกไปใหไกลเทาทจะท าได ปจจบน
นยม 50 ปเปนอยางนอย กระบวนการนจ าเปนตองพงพาองคความรรอบดาน เพอชน าการพฒนาเมองใน
อนาคตทดทสดส าหรบเมองแตละเมอง ภายใตเงอนไขตางๆ ตงแตรปแบบของเมอง รปทรงของเมอง
โครงสรางของเมอง และองคประกอบตางๆ ส าหรบทศทางการพฒนาทดทสด เหลานเปนกระบวนการท
ตองการความรอบรเปนอยางยง
หลกนยมดานผงเมอง (Planning Doctrine) ทยงถอปฏบตเปนสากล ไดแกการน าเสนอทางเลอก
(Alternative) โดยเสนอสมมตฐานและเงอนไขตางๆทอาจเกดขนในอนาคต ส าหรบตดสนใจขนสดทาย
และมกปรากฏในรปของผงแมบท (Master Plan) โดยมรายละเอยดมากนอยแตกตางกนตามระบบ
กฎหมายของประเทศนน ดวยเหตน มกพบอยบอยครงถงการปรบแกไขกฎหมายผงเมอง โดยเฉพาะสาระ
เกดใหมและไมเคยผนวกไวในงานผงเมอง เชน ภยพบตเมอง (Urban Disaster) และการปรบตวของเมอง
รบสภาพภมอากาศเปลยนแปลง (Urban Climate Resilience)
สาระส าคญท Aldo Rossi กลาวไวในบทสดทาย และมความส าคญมาก คอ ผงเมองวาดวย
การเมอง (Politics of Planning) เพราะจกท าใหงานออกแบบวางผงเสยหายตงแตเลกนอยจนถงพนาศยอย
ยบได เพยงเพราะถกแทรกแซงจากการเมอง และความฉอฉลของการเมองทนารงเกยจ
49
กรณตวอยางนมมากมาย ส าหรบประเทศตะวนตกไดแก นโยบายการเมองแกปญหาประชากร
เมองในประเทศของตนลดนอยลง จนท าใหกลไกทางเศรษฐกจตกต า พรรคการเมองแกปญหาดวยการผอน
ปรนใหชาวตางชาตจากอดตอาณานคมโพนทะเลเขามาอยอาศยไดอยางถาวร การแกปญหาเศรษฐกจดวย
นโยบายการเมองเชนน แมแกปญหาเศรษฐกจเฉพาะหนาได แตผลกระทบระยะยาวมมากมาย โดยเฉพาะ
ปญหาสงคม และหลายครงเกดความขดแยงระหวางกลมชาตพนธทเขามาใหม และตามดวยปญหาความ
มนคงของชาต เมอกลมชาตพนธบางกลมเกยวของกบอาชญากรรมและการกอการราย ดงกรณกอเหตยด
ตวประกนในรานกาแฟโดยชาวตะวนออกกลางในนคร Sydney เดอนธนวาคม 2557 ปญหาเหลานนบเปน
บทเรยนราคาแพงในวชาชพสถาปตยกรรมผงเมองกระทงทกวนน
4.2 สถาปตยกรรมผงเมองในประเทศไทย
สถาปตยกรรมผงเมองในประเทสมก าเนดและการพฒนาควบคมากบประวตศาสตรชาตไทย แต
รายละเอยดทางสถาปตยกรรมรวมถงบนทกตางๆถกเผาท าลายลงเกอบหมด เมอคราวเสยกรงศรอยธยา
ในป 2310 เอกสารบางสวนรวบรวมขนใหมในสมยรชกาลท 4 แตเปนเอกสารภาษาองกฤษทแปลมาจาก
ภาษาพมา หลงจากตกเปนเมองขนขององกฤษ ปจจบนเอกสารนเรยกวา “ค าใหการของขนหลวงหาวด”
อยางไรกตาม Sternstein ไดกลาวไวในหนงสอ Portrait of Bangkok วา กรงรตนโกสนทรถก
ออกแบบและสรางขนตามนโนภาพเดม (Image) ของกรงศรอยธยา ซงเปนศนยรวมแหงศรทธา ความเชอ
ความมงคงทางมรดกและวฒนธรรมทสะสมมานานหลายรอยป สอดคลองกบค าอธบายของ Rossi วาดวย
ความทรงจ าทไมอาจลม เพราะความยงใหญและความภมใจชองชนชาตไทยในความเปนกรงศรอยธยา ท
บนทกปรากฏในจดหมายเหต ปมเรอ และเอกสารตางๆโดยชาวตะวนตกและพอคาจากโพนทะเล ลวน
กลาวตรงกนวา กรงศรอยธยาเปนมหานครทยงใหญและสวยงามทสดในภมภาคตะวนออก บนทกและ
ภาพวาดของกรงศรอยธยายงเกบรกษาไวในพพธภณฑหลายแหงในยโรปและอนเดย
ตนแบบของเมองและรปทรงสถาปตยกรรมเมองดงเดมในประเทศไทย จงปรากฏหลกฐานเหลอ
นอยมาก ไมสามารถวเคราะหเรองราวความเปนมาไดละเอยดเหมอนกรณสถาปตยกรรมในยโรป แมเมอง
อนๆเชน เชยงใหม เชยงราย ล าปาง ก าแพงเพชร จนถงพษณโลก ไมไดถกพมาเผาท าลาย แตกาลเวลาท
ผานมา ดวยขาดจตส านก ขาดความตระหนกร และขาดวสยทศนทด สถาปตยกรรมเมองเหลานจงเหลอ
50
รองรอยใหศกษาเพยงบางสวน ไมสมบรณมากพอในการก าหนดรปแบบ (Urban Morphology) ของ
สถาปตยกรรมผงเมองไทยทชดเจน ครบถวนสมบรณ
สถาปตยกรรมผงเมองยครตนโกสนทรตอนตนจงมลกษณะเดน โดยเฉพาะรปทรง โครงสรางและท
โลงทวางของเมอง ปรากฏรปแบบ (Pattern) ทอาจกลาวไดวา เปน Pattern language หนงทชดเจน เชน
พนทโลงขนาดใหญ กรณทองสนามหลวงและลานพระบรมรปทรงมา ตลอดจนอนสาวรยตางๆ ตามท
Christopher Alexander และ Aldo Rossi ไดอธบายไว องคประกอบเหลานเปนองคประกอบของเมองทจก
มนคงถาวร ตามทฤษฏ Theory of Permanence
การผงเมองสมยใหมในประเทศไทย Sternstein8 กลาววาเรมตนโดยรฐบาลสหรฐอเมรกาใหความ
ชวยเหลอดานการเงน วาจางบรษทเอกชนวางผงมหานคร โครงการ 3 ป แลวเสรจในป 1960 หรอพ.ศ.
2503 พยายามปรบปรงในป 2514-2516 แตไมปรากฏสาระใดๆทชดเจนดานสถาปตยกรรม
ปรากฏการณสถาปตยกรรมยคหลงทนสมย Post Modern Architecture เรมขนในทศวรรษท 1980
โดยอทธพลยคแรกของ Michael Grave ในรปของบานพกอาศย และปรากฏเปนอาคารใหญในทศวรรษท
1990 เอกสารภาษาไทยทเกยวของกบความเปนมาของสถาปตยกรรมกลมนมนอยมาก พบเพยงบทความ
สนในหนงสอพมพ วารสาร และสงพมพทตพมพจ านวนจ ากด ขอมลทปรากฏเปนค าอธบายและเลา
เรองราวจากบคคลทเคยท างานและเกยวของกบ Post Modern Architecture ในประเทศไทย
ดวยเหตทระบบโทรคมนาคมและขอมลขาวสารในทศวรรษท 1980 ยงไมกาวหนาเหมอนปจจบน
การตดตามเรองราวของ Post Modern Architecture ในประเทศไทยเปนเรองยากล าบาก ดงนน สถาปนก
ไทยทสนใจเรองราวน ตองขวนขวายจากสงพมพในตางประเทศ เดนทางไปประเทศญปนเพอซอวารสาร
ดานน หรอเดนทางไปศกษาเรยนรดวยทนทรพยสวนตว ผลงานในแนวของ Post Modern Architecture ท
ไดรบความสนใจมตงแตบานพกอาศย จนอาคารขนาดใหญในกลมส านกงาน และโรงเรยน
ในยคบกเบกการออกแบบแนวแปลกใหมน จากการตดตามพบวา ในทศวรรษท 1980 สถาปนก
ไทยไมไดมการศกษาเรองราวและปรชญาของ Post Modern Architecture แตอยางใด งานสถาปตยกรรมม
ลกษณะลอกเลยนแบบ แมอาคารบางหลงและสถาปนกผออกแบบไดรบรางวลเชดชเกยรต แตรายละเอยด
8 Sternstein ไดเขยนไวในหนงสอ Portrait of Bangkok
51
ตางๆและความเปนมาของแนวความคด หรอสาระส าคญของการออกแบบไมปรากฏชดเจน ปจจบน
สถาปตยกรรมผงเมองแนว Post Modern Architecture ในประเทศไทยยงปรากฏอย ดวยการประดบอาคาร
ใหมรปทรงและเสนสายนาสนใจ แตยงไมพบสาระดานตรรกะหรอปรชญาการออกแบบทชดเจนตาม
ปรมาจารยทงสามแตอยางใด ในขณะทเงอนไขทางเศรษฐกจเปนปจจยทมผลกระทบตอสถาปตยกรรมผง
เมองมากกวา นอกจากนน สงคมเมองในประเทศไทยก าลงเปลยนแปลงครงใหญอกครง โดยเฉพาะการ
กาวสสงคมผสงอายอยางสมบรณ (Aging Society) ตงแตตนทศวรรษท 2010
“ภยพบตเมอง” เปนสาระส าคญททวความรนแรงมากขน ซงเกยวของโดยตรงกบ “สภาพ
ภมอากาศเปลยนแปลง” ทฤษฏและแนวความคดใหมก าลงมอทธพลตอกระบวนการออกแบบและวางผง
เมองในปจจบน นยามของ เมองสเขยว เมองคารบอนต า การปรบตวของเมองเพอเตรยมรบภยพบต เมอง
เตบโตอยางชาญฉลาดและอกหลายแนวความคด ลวนเปนแนวทางทงานดานสถาปตยกรรมผงเมองตอง
ปรบปรงใหทนกบความเปลยนแปลงเหลาน แมสาระเหลานจกท าใหกระบวนการผงเมองมภาระยงยาก
มากขนจากเดม นอกการจดท าผงการใชประโยชนทดนในรปของการแบงยานเปนสตางๆกตาม
4.3 ปจฉมบท
สถาปตยกรรมผงเมองในประเทศไทยยงถกจ ากดเพยงกลมวชาชพทมขนาดเลกมาก ไมปรากฏ
บทบาทโดดเดนในสงคม และไมสามารถผลกดนแกนแทของงานวชาชพใหเกดประโยชนตอสาธารณะได
หลกวชาการทดไมไดรบการเผยแพรหรอกระจายความรสสงคมเมอง ดวยเหตน อาจกลาวไดวา การพฒนา
สถาปตยกรรมผงเมองในประเทศไทยใหกาวหนานน ยงคงมอปสรรคและปญหาอกมากมาย
แมสถาปตยกรรมผงเมองยงเปนวชาชพทไมมการกลาวถงมากนก แตเปนวชาชพทมความส าคญ
มาก ภาระเบองตนทควรด าเนนการไดแก การสรางความตระหนกร (Awareness) ซงเปนแนวทางพนฐาน
หลกทประเทศตะวนตกน ามารณรงคเรองลดภาวะโลกรอน การรกษาธรรมชาต และเรองราวตางๆในสงคม
ดวยการประชาสมพนธใหความรทถกตองแกทกคนในสงคม เพอรวมกนสรางสงคมใหนาอยและเปนสข
การสรางความตระหนกรในประเทศไทยเปนเรองยากล าบาก และใชระยะเวลาส าหรบแตละเรอง
นานมากกวาสงคมตะวนตก องคความรแรกทส าคญและจ าเปนอยางยงคอ ประวตศาสตร และวฒนธรรม
ของชนชาตไทย และย าเนนความตระหนกรในคณคาของประวตศาสตรและวฒนธรรม การสรางความ
ตระหนกและใหองคความรจ าเปนตองด าเนนการอยางตอเนอง
52
หลกการของปรมาจารยทงสามยงมประโยชน และน ามาประยกตใชได เพยงแตตองมผเสยสละ
และยนดทมเทใหคนรนใหมและรนตอไป เขาใจและเหนคณคาของงานสถาปตยกรรมผงเมองในประเทศ
ไทย องคประกอบเดมทยงคงอยสามารถสรางภาษาในงานสถาปตยกรรมผงเมองทแสดงออกถงความเปน
ไทยได โดยไมถกสถาปตยกรรมเพอการทองเทยวตามกระแสทนนยมท าลายจนหมดสน
เอกสารฉบบน เปนพนฐานความเขาใจหลกนยมของงานสถาปตยกรรมผงเมอง ควรไดรบการ
ปรบปรงพฒนาใหกาวทนความเปลยนแปลงของโลก การคนควาและคนพบสงใหมๆเกดขนตลอดเวลา
ในขณะทสงคมเมองยงมเรองราวทตองปกปองรกษา ตองอนรกษองคประกอบทางวฒนธรรมและ
ประวตศาสตรททรงคณคาไว โดยสรางสมดลระหวางการอนรกษและการพฒนาผานกระบวนการออกแบบ
และวางผงเมองทดและถกตองตามหลกวชา
15 ธนวาคม 2557
53
เอกสารอางอง
Alexander Christopher and et al (1977), A pattern Language Town, Building, Construction. The
Oxford University Press, USA,
Rapaport Amos (1977), Human Aspects of Urban Form; Towards a Man-Environment Approach to
Urban Form and Design; Pergamon Press, Oxford, USA
Rossi Aldo (1966), The Architecture of the City, The MIT Press, USA
Ulrich Werner (2006), The Art of Observation; Understanding Pattern Languages, Journal of
Research Practice, Volume 2, Issue 1, Article R1
Williams Katie (2014), Urban Form and Infrastructure; A Morphological Review, Government
Office for Science, UK
