ราชธรรมในจามเทววงศ: ความสมพนธกบการสรางบารมเพอเปนพระอนทร 99

* อาจารยประจ�าสาขาวชาภาษาไทย คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลย

ราชภฏพบลสงคราม จงหวดพษณโลก.

ราชธรรมในจามเทววงศ:

ความสมพนธกบการสรางบารมเพอเปนพระอนทร

ธรพฒน พลทอง*

บทคดยอ

บทความนมงศกษาจามเทววงศ พงศาวดารเมองหรปญไชยในสองประเดน

ส�าคญคอ หลกราชธรรม และคตการสรางบารมธรรมเพอเปนพระอนทร ผลการศกษา

พบวา ราชธรรมทเปนสาระส�าคญในพงศาวดารฉบบนมสามประการ ไดแก การบ�ารง

เลยงดบดา-มารดา การใชธรรมะในการปกครองบานเมอง และการเปนองคอคร-

ศาสนปถมภก นอกจากนยงพบวา หลกธรรมทปรากฏในเรองโดยมากมความสอดคลอง

กบวตรบทเจดประการ อนเปนหลกธรรมทผปฏบตจะไดไปจตเปนพระอนทรในสวรรคชน

ดาวดงส ซงท�าใหเหนความสมพนธของหลกธรรมทางพระพทธศาสนากบคตการปกครอง

แหงราชวงศจามเทว

ค�าส�าคญ: ราชธรรม; จามเทววงศ; พระอนทร

วารสารไทยศกษา ปท ๑๓ ฉบบท ๒ กรกฎาคม - ธนวาคม ๒๕๖๐100

Virtues of the King in Jamadevivongsa:

Their Relationship to the paramias Indra

Tirapat Poolthong*

Abstract

This article aims to study Chamathewiwong, or the Chronicle of

Hariphunchai Kingdom, in two important aspects: Virtues of the king and the

pursuit of barami for reincarnating as a guardian deity or the king of heaven –

Phra In (Indra). The results of the study show three main features of the virtues

of the king: 1) nurturing parents; 2) using dhamma for governance; and 3) being

an upholder of the religion. In addition, most virtues found in the chronicle are in

accordance with the seven wattabot principles contributing to being reincarnated

as Phra In. In all, the findings help illustrate the relationship between Buddhism

and the governance of the Chamathewi dynasty.

Keyword: Virtues of the King; Chamathewiwong; Indra

* Lecturer, Program in Thai Language, Faculty of Humanities and Social Science,

Pibulsongkram Rajabhat University, Phitsanulok,

ราชธรรมในจามเทววงศ: ความสมพนธกบการสรางบารมเพอเปนพระอนทร 101

บทน�า

จามเทววงศหรอพงศาวดารเมองหรปญไชยเปนงานบาลรจนาของพระโพธ

รงส ภกษชาวเชยงใหม ครนถงสมยรชกาลพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว

พระยาปรยตธรรมธาดา (แพ ตาละลกษมณ) กบพระญาณวจตร (สทธ โลจนานนท)

ไดรวมกนแปลและเรยบเรยงเปนฉบบภาษาไทย มเนอหาแบงไว ๑๕ ปรเฉท ตามฉบบ

เดมทแตงเปนภาษาบาล โดยในปรเฉทท ๔ - ๖ ไดน�าขอความจากหนงสอชนกาลมาลน

หรอชนกาลมาลปกรณมาแทรกใหเตม เพราะขอความในชวงปรเฉทดงกลาวขาดหายไป

เนอหาของหนงสอเปนพงศาวดารทประกอบดวยประวตของทงอาณาจกรและ

ศาสนจกรผสานเขาไวดวยกน เชนเดยวกบพงศาวดารเมองพายพอยางชนกาลมาล

ปกรณ ต�านานมลศาสนา และพงศาวดารโยนก

ชอหนงสอจามเทววงศแปลวา “วงศกษตรยซงสบมาแตพระนางจามเทว”

โดยปรากฏชอตามต�านานลายลกษณภาษาบาลฉบบดงเดมวา หรภญชยนเทส

(อนนต เหลาเลศวรกล, ๒๕๕๙: ๑๘๐-๑๙๘) เรมตนดวยคาถานมสการ แลวกลาวถงพทธ

ท�านายของสมเดจพระสมมาสมพทธเจาทปรารภถงการประดษฐานพระบรมสารรกธาต

จากนนจงกลาวถงก�าเนดของพระฤๅษ ๔ ตน คอ ฤๅษวาสเทพ ฤๅษพรหมส ฤๅษสชชนา

ไลย และฤๅษสกกทนต แลวฤๅษวาสเทพกสรางเมองมคสงฆนครปรมนคร อวทรนคร

และรมมนคร ตอมาฤๅษวาสเทพและฤๅษสกกทนตจงสรางเมองหรปญไชยขน แลว

ขอเชญพระนางจามเทว ธดาพระเจาละโวมาปกครอง พระนางจามเทวจงเดนทางมายง

หรปญไชยซงขณะนนตงครรภได ๓ เดอน ขณะเดนทางอาศยเวลา ๗ เดอนลวงมา

พระครรภไดก�าหนดคลอด พระนางจามเทวจงใหก�าเนดราชบตรแฝด คอ พระเจา

มหนตยส และพระเจาอนนตยส เปนพนองกนตามล�าดบ ถดมาจงวาดวยเรองสงคราม

ระหวางพระเจามหนตยสกบพระเจามลกขราช แลวอภเษกพระเจามหนตยสขน

ครองราชย สวนพระเจาอนนตยสกไปปกครองเมองเขลางคนคร และไดสรางเมอง

อาลมพางคนคร จนกระทงพระนางจามเทวสนพระชนม ตอมาไดกลาวถงกษตรย

๒๘ พระองคตามด�าดบ จากนนเลาวามกษตรยนามทาวอาทตยราชกระท�าสงคราม

กบพระเจาละโว และพระเจาอาทตยราชจงไดคนพบพระบรมธาต ซงสมพนธกบ

พทธท�านายในตอนตนเรองจดเดนประการหนงของหนงสอน คอการสอดแทรกคตธรรม

ทางพระพทธศาสนาไวในเหตการณตางๆ โดยตลอด เพอใหผทไดอานไดฟงเกดความ

วารสารไทยศกษา ปท ๑๓ ฉบบท ๒ กรกฎาคม - ธนวาคม ๒๕๖๐102

ศรทธาเลอมใสในพระพทธศาสนา ดงท ประคอง นมมานเหมนท (๒๕๑๗: ๔๕) กลาว

ถงหนงสอจามเทววงศวา

“จามเทววงศ เปนเรองท�านองพงศาวดาร แตเขยนใหม

อทธปาฏหารยเพอใหคนทไดอานไดฟงเกดความเลอมใส นบวา

ผ แตง คอ พระโพธรงส มความสามารถในการน�าเอาเรอง

ประวตศาสตรมาสมพนธกบพทธศาสนาไดเปนอยางดแมจะเปน

ประวตศาสตร โดยเหตทผ แตงเปนพระ กถอโอกาสสงสอน

ใหคนท�าดไปดวย โดยยกเอาเรองในพงศาวดารเปนตวอยาง

เชน กลาวถงพระนางจามเทวผมความด สนพระชนมแลวกเสดจ

สเทวโลก กษตรยทงหลายทครองตอจากพระเจามหนตยศกเชนกน

องคไหนประพฤตพระองคดอย ในศลธรรม มความเลอมใส

ในศาสนา มพระทยโอบออมอาร กครองราชยสมบตนาน องคไหน

ครองราชยไมไดนาน กอธบายวาเปนเพราะไมศรทธาเชอมนตอ

กศลกรรม ประพฤตตนเปนโจรปลนชาวพระนคร เปนตน เปน

ตวอยางของหลกในพระพทธศาสนาทเชอวา ท�าดไดด ท�าชวไดชว

จงนบไดวาหนงสอเรองจามเทววงศ เปนหนงสอทใหคตในทาง

ศาสนาดเลมหนง”

บทความนจงมงวเคราะหจามเทววงศในฐานะเครองมอถายทอดแนวคดธรรม

ราชาหรอหลกธรรมทางพระพทธศาสนาอนสมควรแกพระมหากษตรยโดยชใหเหนความ

สมพนธของขอวตรปฏบตตางๆ ทกษตรยเมองหรปญไชยไดทรงกระท�าไว อนเปนสวน

ประกอบดานคณสมบตของบคคลทปรารถนาจะสงสมบารมธรรมของตนเพอใหไดไป

จตเปนพระอนทรบนสวรรคชนดาวดงส

ราชธรรมในจามเทววงศ

ประคอง นมมานเหมนท (๒๕๕๔) เขยนบทความเรอง “พระนางจามเทว:

จากเจาหญงสแมเมองเพอภารกจทางศาสนา” กลาววา “พระนางจามเทวเปนวรสตร

ทมความกลาหาญ มจรยวตรและกรณยกจทโดดเดนในทางการปกครอง คอ เปน

ราชธรรมในจามเทววงศ: ความสมพนธกบการสรางบารมเพอเปนพระอนทร 103

ผ ปกครองทมคณธรรม เปนผ ยดมนในพระรตนตรยและถอศล ไมเบยดเบยน

ประชาราษฎร เปนผมบทบาทส�าคญในการท�านบ�ารงพระพทธศาสนาใหเจรญรงเรอง”

ชนนทร ผองสวสด (๒๕๕๘) เขยนบทความเรอง “จามเทววงศ: ความผสม

ผสานระหวางเรองเลาเชงประวตศาสตรและเรองเลาเชงพทธศาสนา” กลาววา

“จามเทววงศเปนเรองเลาเชงพทธศาสนาเพราะประกอบดวยเหตการณการเสดจ

และการพยากรณของพระพทธเจา มการแสดงพทธธรรมทส�าคญไว ๕ ประการ ไดแก

สปปรสคต ศล กรรมฐาน กลยาณมตร และวฬารสงขาลก ถอเปนหลกธรรมค�าสอน

เพอการเปนคนดของสงคมเพอมใหสงคมเดอดรอนและรจกทจะเลอกคบหาคนด”

ภครพล แสงเงน (๒๕๕๘) เขยนบทความเรอง “จากพระเจาอโศกมหาราช

ถงพระเจาอาทตยราช: คตจกรพรรดราชกบความส�าคญของพระธาตในจามเทววงศ”

บทความนใชวธการศกษาเปรยบเทยบอโศกาวทานกบพงศาวดารเมองหรปญไชย

เพอชใหเหนคตจกรพรรดราชของพระเจาอโศกมหาราชซงเปนตนแบบของธรรมราชา

โดยถอปฏบตตามหลกจกรพรรดวตร ๑๒ นอกจากน การก�าเนดขนของพระบรม

สารรกธาตตามค�าท�านายของพระพทธเจาเปนอกเหตการณหนงทปรากฏตรงกนทงใน

อโศกาวทานและจามเทววงศ โดยมสงทแตกตางกนคอปาฏหารยของพระธาตซง

ฉายรศมเปลงสวางขนดวยแสงแหงแกวทง ๗ นน มปรากฏในจามเทววงศแตไมปรากฏ

ในอโศกาวทาน ซงนาจะเกดจากความตงใจของพระคนถรจนาจารยทจะแสดงใหเหนถง

คณวเศษของพระธาตเจาและสงเสรมบญญาธการของพระเจาอาทตยราช

งานวจยดานวรรณกรรมบาลลานนาของ อนนต เหลาเลศวรกล (๒๕๕๙)

เรอง “ชนกาลมาลนและจามเทววงส: ต�านานบานเมองลานนา ต�านานพระศาสนาหาพน”

ซงพจารณา ๓ ประเดนหลก คอ ลกษณะเดน ภมปญญา และคณคาของวรรณกรรม

ลานนา ขอทนาสนใจในงานวจยน คอ การสบสรางทมา โดยผวจยไดใชความรดานอกษร

โบราณ ภาษาโบราณ และภาษาบาล ในการอานเอกสารปฐมภม คอ ใบลานเรอง

ชนกาลมาลน จ�านวน ๑๑ ฉบบ และใบลานเรองจามเทววงส จ�านวน ๑๔ ฉบบ

รวบรวมจากกรงเทพฯ แพร นาน เชยงใหม และล�าพน ผลการศกษาพบวา “ตนฉบบ

วรรณคดภาษาบาลเรองส�าคญของอาณาจกรลานนาทง ๒ เรอง คอ ชนกาลมาลน

และจามเทววงส แมจะแตงขนในอาณาจกรลานนา แตไดสญหายไปจากดนแดน

วารสารไทยศกษา ปท ๑๓ ฉบบท ๒ กรกฎาคม - ธนวาคม ๒๕๖๐104

แหงนหมดสนชานานแลว ใบลานส�าคญทพบวาเกาแกทสด ไดแก ใบลานฉบบครเดม

สรางขนเมอสมยรชกาลพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช กอนสถาปนา

กรงรตนโกสนทรเพยง ๑ ป คอ พ.ศ. ๒๓๒๔ รองมาคอ ใบลานฉบบทองใหญ สรางขน

เมอ พ.ศ. ๒๓๓๑ ซงเกบรกษาอยทหอพระมณเฑยรธรรมในพระบรมมหาราชวง

สวนใบลานทพบในลานนา ไดแก แพร นาน เชยงใหม และล�าพน ลวนเปนใบลาน

ทบนทกในสมยหลงกวาใบลานทง ๒ ฉบบดงกลาว ทงยงพบวาเอกสารปฐมภมใน

ลานนาทงหมดมปรเฉททขาดหาย มการคดลอกผดพลาด คอ การบนทกสลบกนระหวาง

ใบลานผก ๓ กบ ผก ๒ หรอการน�าเอาเรองสหงคนทานและพระอภธรรมมาจาร

แทรกในผก ๓ และผก ๔ และยงพบอกษรทคลาดเคลอนตกเตมอยหลายแหง ดงนน

ราชส�านกอยธยา ธนบร และรตนโกสนทรจงเปนผรกษาตนฉบบใบลานของวรรณคด

ลานนา ๒ เรองนไวมใหสญหาย”

กลาวเฉพาะในสวนของหนงสอจามเทววงศ ขอสรปทนาสนใจและเกยวกบ

ประเดนศกษาในบทความนคอ ประเดนศกษาในหวขอ แนวคด ภาษต และคตธรรม

ส�าหรบผปกครอง เรอง ธรรมกราช ซงจ�าแนกได ๔ ประการ คอ เมอผปกครองตง

อยในธรรมประชาชนยอมมความสข กศลกรรมเปนทมาแหงพระราชอ�านาจของ

ผปกครอง เทพยดายอมคมครองธรรมกราชาใหมพระชนมยนยาว และกษตรยผดดคด

โดยอยตธรรมยอมน�าบานเมองไปสความพนาศลมจม ซงขอความตอนหนงในสวนท

อนนต เหลาเลศวรกล (๒๕๕๙: ๔๐๖) อภปรายน ไดเผยประเดนค�าถามทนาสนใจไววา

“ในเอเชยตะวนออกมความคดเรองกษตรยไดอาณตมาจาก

สวรรค (mandate of heaven) ความคดนเกดขนทงในจน เกาหล

ญปน ในเวลาเดยวกนนนแมพระพทธศาสนาแบบเถรวาทจะแผไป

ทวเอเชยตะวนออกเฉยงใต แตทงอาณาจกรอยธยาและอาณาจกร

กมพชาตางกสถาปนาลทธเทวราช อางวากษตรยเปนอวตารของ

พระเจาในศาสนาฮนดซงโดยมากเปนพระวษณเจา ไมมหลกฐานชด

แจงวาพระราชาผครองหรภญชยและเขลางคนครในเวลานน

อางลทธเทวสทธหรอเทวราชดวยหรอไม”

ราชธรรมในจามเทววงศ: ความสมพนธกบการสรางบารมเพอเปนพระอนทร 105

บทความนจงขอน�าค�าถามในงานศกษาของอนนต มาตอยอดเพอคนหา

ขอสนนษฐานวา กษตรยในพงศาวดารเมองหรปญไชยอางลทธเทวราชหรอไม และ

เปนอวตารของพระเปนเจาองคใด

เมอไดศกษาบทความและงานวจยขางตน จะเหนวา ลกษณะเดนของหนงสอ

จามเทววงศคอการเชอมผสานความเปนมาของอาณาจกรกบศาสนาจกร โดยชให

เหนถงความเปนดนแดนศกดสทธทพระพทธองคเสดจมาแสดงพทธท�านายวา

จะมพระบรมสารรกธาต การก�าเนดและความเปนมาของบคคลผเปนวรสตรในต�านาน

ทองถน และผประสาทค�าสงสอนแหงพระพทธศาสนาเพอด�ารงความปฏบตดปฏบต

ชอบของผปกครองเมอง ซงจะเหนไดจากขอความทปรากฏในเรองตงแตปรเฉทแรก

เปดเรองทพระพทธเจามพทธท�านายวาเมอพระพทธองคทรงดบขนธปรนพพานแลว

จะมพระบรมสารรกธาต ณ เมองหรปญไชยอนเปนเมองใหมทจะกอเกดขนในอนาคต

เรองราวจงด�าเนนตอไปถงการสรางเมองหรปญไชยและมเมองเขลางคนคร

อาลมพางคนคร เกดขนตามมา เมอสรางเมองหรปญไชยแลว จงกลาวถงการทลเชญ

พระนางจามเทวมาปกครองและใหก�าเนดบตรฝาแฝดนามวาพระมหนตยสและพระอนนตยส

จากนนกลาวถงชยชนะของพระมหนตยสในการท�าสงครามกบเจามลกขราช ล�าดบตอ

มากลาวถงกษตรยแควนหรปญไชย ๒๘ พระองค จนกระทงเมองหรปญไชยมกษตรย

นามวาทาวอาทตยราชปกครอง และคนพบพระบรมสารรกธาตตามพทธท�านายของ

องคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาในตอนตนเรอง โดยทพทธท�านายน จะปรากฏใน

ปรเฉทตางๆ อยเปนระยะๆ เชน ในปรเฉทท ๓ (พระโพธรงส, ๒๕๕๕: ๒๖) กลาวถง

ศลาอนเปนทซงพระผมพระภาคเจาเคยตงบาตร มผไปกระท�าบชา และฤๅษวาสเทพ

กย�าวจนะทพระพทธเจามพทธท�านายไววา สถานทแหงนจะเปนมหานครใหญในอนาคต

เมอพระพทธองคปรนพพานแลว พระบรมสารรกธาตสวนหนงกจะไดมาบงเกดขน หรอ

ในปรเฉทท ๔ (พระโพธรงส, ๒๕๕๕: ๓๖) กลาววา พระสกกทนตฤๅษเลาพทธท�านาย

ของพระพทธองคใหแกพระเจาละโวไดทราบ อนมปฐมเหตถงความตงใจทไดเดนทาง

มาทลเชญพระนางจามเทวผเปนธดาไปปกครอง และไดกลาวย�าในปรเฉทท ๘

(พระโพธรงส, ๒๕๕๕: ๕๙) ในตอนทราชาภเษกพระเจามหนตยสอกครงวา การทได

สรางเมองหรปญไชยนกเพอประโยชนแกพระสารรกธาตของพระพทธเจา และเพอ

ประโยชนแกโลกทงปวง เปนตน

วารสารไทยศกษา ปท ๑๓ ฉบบท ๒ กรกฎาคม - ธนวาคม ๒๕๖๐106

นอกจากน ผแตงพงศาวดารยงอาศยเหตการณในเรองราวทางประวตศาสตร

เพอแทรกค�าอธบายเกยวกบหลกธรรมค�าสอนทางพระพทธศาสนา โดยเฉพาะอยางยง

หลกธรรมะของพระราชา ท�าใหประวตราชวงศปรากฏภาพลกษณแหงพระมหากษตรย

ผทรงธรรม เปยมดวยจกรวตธรรมและทศพธราชธรรม ทงยงเปนผน�าทางศาสนาใน

การอปถมภ เผยแผ และบ�ารงใหพระพทธศาสนาเจรญรงเรองสบไป อนหมายถงความ

รงเรองของบานเมองดวย เพราะตวชวดความเจรญรงเรองของอาณาจกรทส�าคญ

กคอความเจรญของศาสนจกรนนเอง

การสอดแทรกหลกธรรมทางพระพทธศาสนาทปรากฏในจามเทววงศ มสาระ

ส�าคญจ�าแนกได ๓ ประการ คอ การบ�ารงเลยงบดา-มารดา การใชธรรมะในการปกครอง

บานเมอง และสดทายคอทรงเปนองคอครศาสนปถมภก

๑. การบ�ารงเลยงบดา-มารดา

ความกตญญกตเวทตอบพการนบเปนหลกธรรมขอหนงในมงคล ๓๘ ประการ

ถอเปนพนฐานของความเจรญในตนทปจเจกชนพงปฏบต เมอพนจเรองราวในจามเทว

วงศจะพบวา ไดมการกลาวถงความกตญญไวตงแตปรเฉทท ๒ คอกลาวถง ชายผหนง

ประทษรายดาตแมของตน จนกระทงผเปนแมไมอาจทนตอพฤตกรรมของลกได เมอ

ผเปนแมมาฟองรองกบพระเจากนรกนาสราช แหงเมองรมมนคร นางกลบไดรบ

ค�าบรภาษตดสนวา

“... แนะหญงถอย หญงรายขน ชอวาลกแลตแมของตนควร

แลว มารดาเสมอนกงสดาลอนบตรประหารแลว เสยงกปรากฏม

ถาหากวาบตรไมประหารมารดา กมไดปรากฏแลว จกไดชอวา

เหตมแกทานอยางไรเลา เพราะเหตไรทานจงรองไห จงออกไป

เสยจากทน” (พระโพธรงส, ๒๕๕๕: ๑๖)

นางผเปนแมนนมความรสกเจบเนอเจบตนตอค�าพดของพระราชาทไมม

ความเปนธรรมใหแกตนผเปนราษฎรตกทกขไดยาก จงคกเขาลงกบพน แลววงวอนตอ

พระธรณและทาวโลกบาลใหทราบเหตอนเกดขนแกตนนดวย เมอเทวดาทราบเหต

จงบนดาลโทษใหเมองรมมนครจมลงดวยน�า เหตนพระวาสเทพฤๅษจงยกขอพระธรรม

ค�าสอนขนวา

ราชธรรมในจามเทววงศ: ความสมพนธกบการสรางบารมเพอเปนพระอนทร 107

“เมอพระราชาผดธรรมมอยในประเทศใด อบาทวทงหลาย

กยอมมขนในประเทศนนดงน เชนเกาะนาฬกแลเมองอนทปตถ

กด แวนแควนอนวเศษอนกด ไดถงความพนาศเชนกน แตบราณ

กด กแวนแควนของเราในประเทศน จะพงมราชาอาธรรมถอผด

อยเพยงใด กจะท�าใหชาวนครทงหลายถงทกขอนใดอนหนงได

อนง แวนแควนของเราน จะพงมอยตลอดกปปเพยงใด ถาหาก

พระราชาจะไมพงยงความวนจฉยใหเปนไปโดยธรรมเสมออยไซร

ขอใหแวนแควนจงเปนไปสความพนาศแกราชานนฉนนนเถด”

(พระโพธรงส, ๒๕๕๕: ๑๘)

ความอกตญญผนวกกบอธรรมของกษตรยจงเปนเหตใหบานเมองพนาศ

ลมจม ในทางกลบกนหากความกตญญมในบคคลผใดบคคลผนนกจะมแตความเจรญ

เมอกษตรยผปกครองมความกตญญบานเมองกยอมจะมความเจรญขนตามไปดวย

ดงเหตการณในปรเฉทท ๑๐ ซงกลาวถงการพระราชพธถวายราชสมบตเมอง

เขลางคนครของพระอนตยสใหแดพระนางจามเทวเพอเปนการสนองคณมารดา และ

พระอนนตยสกไปครองราชสมบต ณ เมองอาลมพางคนครแทน ความกตญญน

ไดยงความผาสกมาสความเจรญของบานเมอง ดงจะเหนไดจากขอความวา

ขอถวายพระพรมหาราชเจา กรรมเปนบญทพระมหาราชเจา

กระท�าแลวนนเปนกรรมท�าประโยชนใหส�าเรจดแลว การกระท�า

ตอบแทนสนองพระคณพระราชมารดา พระสมมาสมพทธเจา

สรรเสรญแลว ลาภแลยศของพระองคกจะเจรญยงๆ ขนไป ทงใน

โลกนแลโลกเบองหนาเทพยเจาทงหลายกจะบชาพระองค...

เมอพระเจาอนนตยส ประทบอยในอาลมพางคนครนน ได

เสดจเขาไปยงเขลางคนคร ถวายบงคมพระนางเจาจามเทวพระราช

มารดาของพระองค แลวกกราบทลถามถงความไมมโรค แลว

กระท�าการอปฐากพระราชมารดาทกวนทกวนบาง สองวนบาง

สามวนบาง หาวนบาง

วารสารไทยศกษา ปท ๑๓ ฉบบท ๒ กรกฎาคม - ธนวาคม ๒๕๖๐108

ในกาลนนประชมชนทงหลายทอยในพระนครนน มเพศตางๆ

มใชเพศเดยวกน มสมณพราหมณแลคฤหบดเปนตน โดยทสดแม

มนษยชาวปาทงหลายทเปนมลกขภาษา กมบรบรณอยในพระนคร

นน พากนรนเรงบนเทงใจจนเกดพศวาสคนเคยซงกนและกน...

กระท�ากองการกศลมกฎทาน วหารทาน เปนตน ...เปนทรนเรง

บนเทงใจยงนก (พระโพธรงส, ๒๕๕๕: ๘๑-๘๒)

จากขอความดงกลาวจะเหนวา ความกตญญเปนหลกธรรมส�าคญทกษตรย

พงปฏบต เปนธรรมทเทพเจาทงหลายสรรเสรญ น�ามาซงความสขความเจรญทง

ตอตนเองและบานเมอง

๒. การใชธรรมะในการปกครองบานเมอง

ราชาแหงธรรม คอ คตของผปกครองทดของประชาชนผนบถอพระพทธ

ศาสนา ราชาผใดปฏบตตามหลกธรรมราชา มทศพธราชธรรมและจกรวรรดวตร

เปนตน กจะไดชอวาเปนราชาเหนอราชาเพราะเปนผมธรรมวชย คอ ชนะแลวซงธรรม

ดวยการทพระองคทรงปฏบตดปฏบตชอบ การใชหลกธรรมในการปกครองบานเมองน

มในจามเทววงศปรเฉทท ๓ เมอพระฤๅษวาสเทพกบพระฤๅษสกกทนตปรกษาจะหา

พระราชาผทรงธรรมมาปกครองบานเมองทสรางขนใหม พระฤๅษสกกทนตจงกลาว

แกพระฤๅษวาสเทพวา

“ดราสหายสมควร” กแตวาพระราชาในเมองเราทงหลาย

จดเปนสามอยาง คอ อยางหนงทรงทศพธราชธรรม อยางหนง

ประพฤตลวงบาปธรรม อยางหนงเปนมธยมไมมผล ถากาลใด

พระเจาธมมกราชไดเสวยราชย ครงนนแลพระนครจะเกษม

สภกขารนรมยส�าราญยง พระพทธศาสนาเจรญรงเรองมหมมหาชน

ลนหลาม ส�าเรจความสขทกประการ ถากาลใดพระราชาเปนอธรรม

เสวยราชย ครงนนพระนครจะเกดทพภกขภยไดทกรอนตาง ๆ

ประชมชนจกรอนรนคลายกบรอนดวยแสงเพลง ถงแมวากาลใด

พระราชาเปนมธยมเสวยราชยในครงนน ประชาชนกพากนไรผล

พระพทธศาสนาจกเสอมสญ (พระโพธรงส, ๒๕๕๕: ๒๖)

ราชธรรมในจามเทววงศ: ความสมพนธกบการสรางบารมเพอเปนพระอนทร 109

จะเหนไดวา ความส�าคญของผปกครองในฐานะผทรงไวซงพระราชอ�านาจ

หากพระราชาใชพระราชอ�านาจทพระองคมไปในทางมชอบ เปนตนวามใจอธรรม หรอ

แมแตเปนผมใจวางเฉยอยกตาม ความสงบสขของบานเมองและความเจรญรงเรองใน

ทางพระพทธศาสนากจะไมบงเกดขน ดงนน กษตรยผทรงด�ารงตนตงอยในหลกแหง

ทศพธราชธรรมเทานน ทจะเปนผบนดาลความรมเยนเปนสขดงทประชาชนพงปรารถนา

ได ทงน เพราะเชอวาความเปนไปในบานในเมองตาง ๆ ลวนเกยวเนองกบหลกธรรม

และวตรปฏบตของกษตรยวาทรงยดมนหรอธ�ารงไวโดยมกศลจตสจรตเทยงแทอยางไร

เชนเดยวกบทพระลโวราชตรสประภาษตอบปฏสนถารของพระสกกทนตฤๅษ เมอ

คราวทไปเชญพระนางจามเทวมาปกครองเมองหรปญไชย ปรากฏในปรเฉทท ๔ วา

“ขาแตพระฤๅษเจา เรานกมกศลจตสบาย อนง ภยอปทวน

ตรายกมไดม ทงจกรวตตธรรมกด�ารงคงไมเสอมคลาย เราปกครอง

ราษฎรสบายไมยอหยอน ชาวชนบทกพากนสโมสรเกษมสานต

ทงราชอาณาจกรกมไดราวรานรวมสามคคด” (พระโพธรงส, ๒๕๕๕:

๓๕)

เพราะเหตน ความสขของประชาชนจงเกดจากความเปนธรรมของผปกครอง

ผเปนกษตรยจงตองเปนผมศลาจารวตรและจกรวตตธรรมเปนหลกทจะควบคม

พระราชอ�านาจใหอยในขอบเขตอนเหมาะสม ยงประโยชนทงแกผอน และในตนเอง

ทจะไดรบความสรรเสรญจากประชาชนผอยใตปกครอง ดงจะเหนไดจากปรเฉทท ๑๐

เมอพระเจาอนนตยสไดครองราชสมบต ณ เขลางคนครแลว ไดเสดจกลบไปยง

หรปญไชยนครเพอถวายบงคมพระมหนตยสกบพระนางจามเทว พรอมทงไดพบกบ

พระวาสเทพฤๅษ ซงมปฏสนถารสงสนทนาแกกนวา

“ดรานะทานทงหลายซงทานทงปวงเหลานเปนผเกดใน

วงศกษตรยอนประเสรฐ อนขาพเจาทงหลายไดอภบาลบ�ารงรกษา

แลว เปนผเชอฟงอปปมาทธรรมตงตนไวในพทธศาสนา ปฏบตอย

ในศลาจารวตรประพฤตตามจกรวตธรรม อภบาลบ�ารงประชาชน

ไมเบยดเบยนสตวอน สมบตทงสนททานทงหลายปรารถนาแลว

กจกส�าเรจแกทานทงหลายทงในโลกนแลโลกหนา เบองหนาแตน

วารสารไทยศกษา ปท ๑๓ ฉบบท ๒ กรกฎาคม - ธนวาคม ๒๕๖๐110

ไปสรรพเทพยดาทงหลาย กจะสรรเสรญแลจะชวยอภบาลบ�ารง

รกษาทานทงหลายอยเปนนจนรนดร” (พระโพธรงส, ๒๕๕๕: ๗๓)

นอกจากความส�าเรจในการปกครองแลว แมในการท�าสงครามบทบาท

นกรบของผปกครอง ยอมตองอาศยธรรมะเชนกน ดงเชนพระเจามลกขราชผปราชย

แกพระมหนตยส แมพระเจามลกขราชจะมพลนกรโยธามากกวาเพยงใด เมอถกโทสะ

กด โมหะกด ครอบง�าแลว กมไดพจารณาในขาศก และตองไดความอายจากความ

พายแพ ดงม ราโชวาทคาถา ในปรเฉท ท ๗ วา

“พระราชาองคใดกด ไดรบชนะในแผนดนแลว เปนผอน

ความโกรธครอบง�าแลว ไมพจารณาซงกาลกด ประเทศกด

พลเสนาอนจะสขแลทกขกด ชนอนกด ตนเองกด อนจะเขาไปส

ความเกอเขนกด ผลอ�านาจ โลภะกด โทสะกด ราคะกด ความหลง

แลวดวยโมหะกด ความเพงดวยความกระดางดวยมานะกด

พระราชาองคนนแท พงปราชยในหนาสนามรบ ครนเมอยศทงหลาย

เสอมแลว พระองคกไดถงความอาย พระราชาองคใดกด แมวา

ไมพายแพแลวละความโกรธเสยได พจารณาเปนอนดซงกาลดวย

ประเทศดวย พลเสนาอนจะสขแลทกขดวย ซงผอนดวย ซงพระองค

เองดวย อนจะเขาไปสความเกอได ละไดเสยแลวซงโลภะดวย โทสะ

ดวย ซงความหลงเกนแลวดวย โมหะดวย ซงความเพงดวย

ความเปนคนกระดางดวย มานะดวย พระราชาองคนนแท พงมชย

วเศษ ในหนาสนามรบ ครนเมอยศทงหลายจ�าเรญแลว พระองคกได

ถงแลวซงลาภ โบราณไดกลาวสบ ๆ กนมาอยางไร แมวาเรองน ได

กลาวอางเปนนน มไดเปนอยางอนเลย” (พระโพธรงส, ๒๕๕๕: ๕๒)

การแสดงใหเหนลกษณะของกษตรยทไรความเปนธรรมน เปนสงหนงทแสดง

ใหเหนวา ผปกครองนนตองเปนผด�ารงไวซงราชธรรม เพราะเปนหลกส�าคญทจะท�าให

บานเมองประสบแตความสข ความเจรญ ประชาชนกจะอยกนอยางรมเยนเปนสข

ราชธรรมในจามเทววงศ: ความสมพนธกบการสรางบารมเพอเปนพระอนทร 111

๓. ทรงเปนองคอครศาสนปถมภก

ความเจรญในธรรมยอมหมายถงความเจรญในตน ผปกครองบานเมอง

นอกจากจะเปนผยดมนในหลกธรรมค�าสอนแลว กจะตองสงเสรมพระพทธศาสนาให

เจรญกาวหนาในทก ๆ ดาน เชนพระนางจามเทวทรงร�าพงถงธรรมอนมความเสอม

สนไป มอดต ปจจบน และอนาคต ดงนน อนวาสมบตบรบรณทงหลายทพระนางมอย

พระนางไดตงใจสละถวายเปนกศลแลวแกสมณพราหมณ รวมไปถงแจกจายให

เหลาวณพกและพวกอน ๆ ใหอมหน�าทกวน ๆ และไดสรางมหาวหาร ๕ ต�าบล กบทง

รกษาศล

“... แลวนอฐมแหงปกษ ชนทงหลาย คอ มารดาแลบตร

กพากนเขาไปสภกษสงฆ ครนเขาไปแลวไดอภวนทแลว พากน

สมาทานศล แลในระหวางนนกฟงธรรมบ�าเพญทานมกระยาหาร

เปนตน ชนเหลานน ไดท�าโดยนยดงน ตลอดกาลทกเมอ ฝายวา

เสนาอ�ามาตยทงหลาย ทงชาวพระนครแลชาวชนบท กไดพากน

ท�าตาม พระราชาทง ๓ พากนยงพระพทธศาสนาใหรงเรองอย”

(พระโพธรงส, ๒๕๕๕: ๖๓)

จะเหนไดวา หากพระมหากษตรยปฏบตตนเปนพทธมามกะตงมนตอพระบรม

ศาสดาสมมาสมพทธเจาดวยการกระท�าจรยวตรเพอประโยชนแดพระพทธศาสนา

ตงอยในความประพฤตดประพฤตชอบ ใสพระทยครองศลครองธรรม ประชาชนกจะ

มความเลอมใสศรทธาตอพระพทธศาสนาตามเยยงอยางทพระมหากษตรยทรงปฏบต

ซงการท�าตนเปนผน�าในการบ�ารงรกษาพระพทธศาสนาน นบเปนสงทพระมหากษตรย

ทรงกระท�าใหสอดคลองไปกบการครองธรรมเพอประโยชนสขแหงมหาชนไดเปน

อยางดอกดวย

“ล�าดบนนจงโปรดเกลาใหแตงพทธาราม แลธรรมาราม

แลสงฆาราม แลวจงใหกระท�ากฎวหารแลอาวาสใหพระภกษสงฆ

หมใหญอยในทนน ๆ ตามสมควรแลว กเสดจเขาไปใกลพระภกษ

สงฆโดยเคารพ ในการกอนไดเคยทรงฟงพระธรรมเทศนา แล

สมาทานศลแลประพฤตอยในสจรตธรรมสามประการ พรอมทง

วารสารไทยศกษา ปท ๑๓ ฉบบท ๒ กรกฎาคม - ธนวาคม ๒๕๖๐112

กายวาจาใจ รกษาอยซงกศลกรรมบถทง ๑๐ ประการ มให

ทศพธราชธรรมก�าเรบไดดวยประการใด ถงในกาลบดนเลากได

ครอบครองแล ว ซงสรราชสมบตทรงกระท�าอย อย างนน”

(พระโพธรงส, ๒๕๕๕: ๗๗)

และในปรเฉทสดทาย อนเปนหวใจส�าคญของเรอง คอการคนพบพระธาต

ขององคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ซงไดแสดงถงความเลอมใสในพระพทธศาสนา

อยางสงยงของพระเจาอาทตยราช

“...พระเจาอาทตยราชกเสดจลงจากพระราชนเวศน...ใหรอ

ขนเหยาเรอนในพระนครทอยของพระองค ออกไปเสยใหไกล

จากทนน แลวใหกระท�าราชวตประมาณวาหนง โดยรอบทนนทงส

ทศ ใหเตมไปดวยทรายเงนทรายทองหนาประมาณศอกหนงแลว

ใหตงเรยบเรยงโดยรอบดวยระเบยบ หมอทองหมอเงนอนเตม

ไปดวยดอกปทมชาตแลดอกอบล แลดอกไมกลนหอมอนบานแลว

ในราชวต...ใหตกลองประกาศเทยวไปในพระนครทงสนวา ดกร

ทานผเจรญทงหลาย พระสารรกธาตของพระผมพระภาคยเจาได

อบตบงเกดขนในทามกลางสนามของพระราชาของเราทงหลาย

ในอกาลสมย ทานทงหลายจงไปบชาพระบรมสารรกธาตนนดวย

สกการบชา มเทยนธปและระเบยบดอกไมของหอม เปนตน แลจง

ไปสระสรงพระสรรธาตนนดวยน�าหอม... ครนเมอรศมของผอบ

ทบรรจพระธาตอนประเสรฐ มประมาณเทาปลกลวยอนใหญ อน

เตมไปดวยเครองหอม แลเตมไปดวยเครองอบอนทพย พลงขนมา

แลว ผอบพระธาตอนประเสรฐของพระเจาอโสกราชกเปลงแสง

สวางดวยรตนเจดถงซงเปนอเนกปปการ รงเรองอยดวยอานภาพ

พระธาต สนกาลนาน ประชมชนทงหลายมพระเจาอาทตยราชเปน

ประธาน กเกดความเลอมใสมใจรนเรงยงสงขน ๆ กเปลอง

วตถาภรณอนประเสรฐกระท�าการบชาพระชนธาต ครงนนเสยง

เอกเกรกกกกองใหญกประพฤตเปนไปในสถานทนน ดวยเสยง

ราชธรรมในจามเทววงศ: ความสมพนธกบการสรางบารมเพอเปนพระอนทร 113

สาธการแลเสยงสงข เ สยงกลองแลเสยงดรยางคดนตร”

(พระโพธรงส, ๒๕๕๕: ๑๔๓-๑๔๕)

การพบพระบรมสารรกธาตในสมยของพระเจาอาทตยราช จงเปนสงส�าคญ

ทงตอพระพทธศาสนาและตอสถาบนพระมหากษตรย เพราะพระบรมธาตซงเกดขน

ตามพทธวจนะแหงองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจานมใชสงธรรมดาทจะเกดขน

ทวไป และดวยเหตนการคนพบพระบรมสารรกธาตจงแสดงถงบญญาภสมภาร

บารมขององคเอกอครศาสนปถมภก ความเลอมใสในพระพทธศาสนาของประชาชน

จงรงเรองเฟองฟขนไดสบไปทงสองสวนคอทงอาณาจกรและศาสนจกรนนเอง

ดงนน ความคดทวาพระมหากษตรยจะตองเปนองคเอกอครศาสนปถมภก

จงหยงรากลกอยในสงคมวฒนธรรมไทย เพราะการท�านบ�ารงพระพทธศาสนา ดวย

การสรางหรอการบ�ารงรกษา ศาสนสถานและศาสนวตถ รวมไปถงคณะสงฆนน เปน

จรยวตรทสอดคลองกบราชธรรมทพระมหากษตรยยดถอปฏบต และจะยงชวยเกอหนน

ใหความเปนธรรมราชานนเขมขลงอยในจตใจของประชาชนอกดวย

จะเหนไววา แนวคดธรรมราชาและการเปนองคเอกอครศาสนปถมภก อน

เปนหลกส�าคญทพระมหากษตรยผนบถอพทธศาสนาจะตองปฏบต เพอความมนคงและ

ชอบธรรมในการใชพระราชอ�านาจส�าหรบปกครองประเทศ ทส�าคญแนวคดทงสองยง

เกยวของกบการก�าหนดคณสมบตของผปกครอง ดงจะพบวา เมอพระวาสเทพฤๅษ

กบพระสกกทนตฤๅษไดกลาวถงคณสมบตของผปกครองทดนน มกอางองอยกบหลก

ธรรมราชา อาท ทศพธราชธรรม จกรวตตวตร กศลกรรมบถ ๑๐ เปนตน รวมถงการ

กลาวคณสมบตของพระราชาวาจะตองเปนผมศล ประพฤตสจรตทงกาย วาจา ใจ

ใหทาน ฟงธรรม และเกอกลพระพทธศาสนา หลกทงสองประการนจงเปนหลกส�าคญ

ทพระมหากษตรยผควรแกการสรรเสรญพงมไวเปนแบบอยางใหประชาชนไดกระท�า

ตาม

การสรางบารมเพอเปนพระอนทร

พระอนทร คอ เทพผเปนใหญในสวรรคชนดาวดงส และมอ�านาจบงคบบญชา

เหนอเทพชนจาตมหาราชกา (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), ๒๕๕๑: ๕๕๔)

วารสารไทยศกษา ปท ๑๓ ฉบบท ๒ กรกฎาคม - ธนวาคม ๒๕๖๐114

เปนเทพเจาทไดรบการสดดในวรรณกรรมพระเวทอยางมาก เพราะเดมทพระอนทร

เปนเทพแหงพายฝนมหนาทเพอยงโลกใหเกดน�าและแสงสวาง ทงยงเปนเทพแหง

สงครามทมสวนชวยชนอารยนในการครอบครองแผนดนอนเดย อ�านาจศกดาของ

พระอนทรนนมมากถงขนทเทวดาองคใดๆ กไมสามารถจะตอกรได จงมชอเรยก

พระอนทรในลกษณะยกยองใหพระองคเปนจอมจกรวาลอกชอหนงวา “สกระ” ซง

แปลวา ผทรงอ�านาจ (อดม รงเรองศร, ๒๕๒๓: ๔๔-๔๕) สวนในทางพระพทธศาสนานน

ไมวาจะในคมภรชาดก พทธประวต และคมภรในพระพทธศาสนาลวนเชอวาพระอนทร

คอเทพผพทกษรกษาพระพทธศาสนาทงสน หนาทหลกของพระอนทรกคอ เทพผอ�านวย

พร ประทานความชวยเหลอแกคนดหรอพระโพธสตวใหสามารถบ�าเพญบารมธรรมหรอ

ท�าความดตางๆ ไดส�าเรจสมปรารถนา (ศานต ภกดค�า, ๒๕๕๖: ๓๖)

กลาวเฉพาะในสงคมไทย คตพระอนทรปรากฏอทธพลในสงคมไทยมา

ตงแตสมยพทธศตวรรษท ๑๙ พบหลกฐานทงทางโบราณคดทเปนศลปะขอมไทย

และวรรณกรรม อาท เตภมกถากบโคลงโองการแชงน�ารวมถงพธกรรมในต�ารา

บรมราชาภเษกของไทยทมชอวาพระราชพธอนทราภเษกอกดวย ยงไปกวานน

พระนามของพระมหากษตรยสมยกรงศรอยธยาบางพระองค เชน สมเดจพระอนทรา

ธราช หรอสมเดจพระนครนทราธราช ยอมแสดงใหเหนถงคตทไทยเราเชอวาพระมหา

กษตรยเปนอวตารของเทพพระอนทรอยางชดเจน ควบคไปกบความเชอเรองคตอวตาร

จากพระนารายณ (ศานต ภกดค�า, ๒๕๕๖: ๗๒-๗๓)

ในพระธมมปทฏฐกถา (๒๕๕๕: ๑๔๓-๑๔๕) กลาวถงเหตการณทมหาลกษตรย

แหงเมองลจฉวพระองคหนงทลถามพระพทธเจาถงทาวสกกะหรอพระอนทรวาพระพทธ

องคเคยเหนหรอไม ซงพระพทธองคกตรสตอบวาเคยเหน และจงเลาถงเหตททาว

สกกะไดพระนามตางๆ ไดแก ชอทาวมฆวา เพราะเคยเกดเปนมาณพชอมฆะ ชอทาว

ปรนททะ เพราะเคยเกดเปนมนษยผใหทานแกผคนมากอน ชอทาวสกกะ เพราะเคยเกด

เปนมนษยผใหทานโดยเคารพ ชอทาววาสวะ เพราะเคยเกดเปนมนษยไดใหทพกอาศย

ชอทาวสหสสกขะ เพราะเปนผด�ารขอความตงพนไดโดยครเดยว ชอทาวสชมบด

เพราะมนางอสรกญญาชอนางสชาดา ชอทาวเทวานมนทะ เพราะเสวยราชสมบตเปน

อสรยาธปตยแหงเทพทงหลายในสวรรคชนดาวดงส จากนน พระพทธเจาจงแสดงธรรม

ทพระอนทรสมาทานเพอใหถงซงความเปนทาวสกกะตอไป คอธรรมอนมชอวา

ราชธรรมในจามเทววงศ: ความสมพนธกบการสรางบารมเพอเปนพระอนทร 115

วตรบท ๗ ซงพระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) (๒๕๕๑: ๓๖๑) ไดอรรถาธบายไว ดงน

วตรบท ๗ หลกปฏบตหรอขอทถอปฏบตประจ�า ๗ ขอ ทท�าใหมฆมาณพ

ไดเปนทาวสกกะหรอพระอนทร คอ

๑. มาตาเปตภโร เลยงมารดาบดา

๒. กเลเชฏฐปจาย เคารพผใหญในตระกล

๓. สณหวาโจ พดค�าสภาพออนหวาน

๔. อปสณวาโจ หรอ เปสเณยยปปหาย ไมพดสอเสยด พดสมานสามคค

๕. ทานส�วภาครโต หรอ มจเฉรวนย ชอบเผอแผใหปน ปราศจากความตระหน

๖. สจจวาโจ มวาจาสตย

๗. อโกธโน หรอ โกธาภภ ไมโกรธ ระงบความโกรธได

จากการศกษาหลกราชธรรมในจามเทววงศพบวามขอความหลายตอนท

กลาวถงพระอนทรหรอทาวสกกะเทวราชอยบอยครง โดยเฉพาะในปรจเฉทท ๑๒

ซงไดแสดงประวตกษตรยหรปญไชยแตละพระองค โดยอธบายวตรปฏบตเพยงสงเขป

บอกอายขย และการสนบญไปบงเกดตามยถากรรม ตวอยางเชนในตอนทกลาวถง

พระเจาสวรรณมญชสราช วา

พระเจาสวรรณมญชสราชมพระราชศรทธาเชอถอใน

พระพทธศาสนา กระท�าบญกศลมทานเปนตนบ�ารงรกษาชาว

พระนครไมเบยดเบยนผใด

มนษยทงหลายเปนอนมากในหรปญไชยนครในครงนน

มสมบตส�าเรจพรอมทกประการ มทรพยแลขาวแลทองเงนแลรตน

เจดประการแลผานงหม เครองประดบตกแตงกายวจตรไปดวย

ประการตางๆ มภกษาหารกแสวงหาไดโดยงาย อนง พระภกษ

มพระสงฆเถรเป นต นท งสมณพราหมณคฤหบดท งหลาย

กพากนกระท�ากศลสมณธรรมเปนสขสบาย ประชมชนทอยใน

พระราชอาณาเขตทงสน กอภรมยราเรงบนเทงใจยงนก

วารสารไทยศกษา ปท ๑๓ ฉบบท ๒ กรกฎาคม - ธนวาคม ๒๕๖๐116

พระเจาสวรรณมญชสราชเสวยสรราชสมบตอยไดสามสบ

พรรษากเสดจสวรรคตไปบงเกดยงดาวดงสเทวโลกดวยบญกรรม

ทพระองคกระท�าไวแลวนน (พระโพธรงส, ๒๕๕๕: ๙๔)

การบ�าเพญบารมธรรมของกษตรยเพอกลบไปเกดในภมสวรรคชนดาวดงส

น ชวนใหเกดขอค�าถามทนาพนจตอไปวา หลกธรรมและเหตการณในเรองจามเทววงศ

ในแตละปรเฉทนน จะเปนรอยตอใหเหนถงโครงสรางทางความคดภายในวา กษตรย

หรปญไชยพงสมาทานปฏบตธรรมในหลกวตรบท ๗ เพอปรารถนาจะกลบไปเกดเปน

พระอนทรในดาวดงสเทวโลกอกดวยหรอไม โดยเฉพาะอยางยงขอความในปรจเฉท

แรก กลาวถงเหตการณทพระพทธเจาตรสสงสอนชาวเมงคทงหลายดวยการแสดง

พระธรรมเทศนา “อนเปนสปปรสคต” และประทานศล ๕ ดงน

ล�าดบนนแล สมเดจพระผมพระภาคเจา ไดก�าหนดรวาระน�าจตแหงพวกเมงค

ทงหลายวาเขลาไมเขาใจ จงไดทรงส�าแดงธรรมอนเปนสปปรสคต เครองด�าเนนของ

สปบรษโดยสมควรวา

ทานทงหลาย จงเปนผ เลยงมารดาบดาเถด จงเปนผ

ประพฤตนอบนอมตอผเปนอยในตระกล จงเปนผมวาจาไพเราะ

เพราะพรอง จงอยาไดถอเอาซงวตถของผอนดวยความประมาท

ทานทงหลายจงอทศตอพระพทธเจา แลวอภวาทในกาลเชาแล

เวลาเยน อนงทานทงหลายจงอภวาทพระธรรมพระสงฆดวย

ขนชอวาค�าทประกอบดวยความประมาทแลว ทานทงหลาย

อยาไดถอเอาเลย ถาหากวาทานทงหลายจกท�าตามค�าเราไซร

ทานทงหลายกจกพากนไปสสวรรคเทวโลก

...

ทานทงหลายจงเวนจากการฆาสตวใหเดดขาดดวย ทาน

ทงหลายจงเวนใหหมดทกสง จากการถอเอาสงของอนชาวโลก

มไดใหแลวดวย ทานทงหลายอยาเสพยภรรยาของผอนดวย ทาน

ทงหลายอยากลาวค�าเทจตลอดชวตดวย ทานทงหลายอยาดมสรา

เมรยตลอดชวตดวย ทานทงหลายจงสมาทานศลทงหลายอนเปน

บญไวเถด (พระโพธรงส, ๒๕๕๕: ๖-๗)

ราชธรรมในจามเทววงศ: ความสมพนธกบการสรางบารมเพอเปนพระอนทร 117

จากขอความน จะเหนวา สงทพระพทธองคตรสสอนชาวเมงคนน มประการ

ใกลเคยงกบวตรบท ๗ อยถง ๕ ประการ คอ การบ�ารงเลยงดบดามารดา การเคารพ

ผเปนใหญในตระกล การใชวาจาดวยความสภาพออนนอม การไมพดสอเสยด และ

การรกษาวาจาสตย ซงธรรมทดจะเปนหลกส�าคญทสดในเรองคอ การเลยงมารดาบดา

(มาตาเปตภโร) เพราะถกย�าเนนในหลายปรจเฉท ดงมตวอยางปรากฏในปรเฉทท ๑๐

ในเหตการณทพระเจาอนนตยสถวายราชสมบตเมองเขลางคนครแดพระนางจามเทว

มความตอนหนงทพระเจาอนนตยสกราบทลพระราชมารดาวา

สมเดจพระเจาอนนตยส มพระประสงคจะใครกระท�า

ปจจปการสนองพระคณพระราชมารดาของพระองค... ขาแต

พระมารดาเจา จ�าเดมแตพระมารดาเจาทรงพระครรภขาพระบาท

มาจนตราบเทาถงวนน ถาวาโทษอนหนงอนใดของขาพระบาท

มอย ขอพระมารดาเจาจงอดโทษทงปวงนนแกขาพระบาทเถด

พระมารดาเจาเปนผมอปการะแกขาพระบาทเปนอนมาก ถาจะ

เปรยบดวยแผนพสธาอนใหญในหองแหงมณฑลจกรวาลทงสนไซร

พระคณทงหลายของพระมารดาเจามอยแกขาพระบาทยงกวาแผน

พสธาในหองแหงจกรวาลทงสนนน ถาขาพระบาทไดเปนพระเจา

บรมจกรพรรดราช เปนใหญชนะตลอดแผนปฐพใหญในจกรวาลทง

สนแลว ขาพระบาทจะยกสมบตบรมจกรพรรดราชอนเตมไปแลว

ดวยรตนเจดประการ ตลอดแผนปฐพใหญทงสนทลเกลาฯ ถวาย

พระมารดาเจา กแตบดนขาพระบาทเปนผมบญนอยแลอาภพขดสน

ถงวาไดราชสมบตกยงเปนผมโภคสมบตนอย เมอการเปนเชนน

ข าพระบาทขอถวายราชสมบตของข าพระบาททง สนนแก

พระมารดาเจาเปนการสนองคณพระมารดาเจาตามสมควรแกก�าลง

ของขาพระบาท (พระโพธรงส, ๒๕๕๕: ๗๘)

จากขอความน แสดงใหเหนถงคณธรรมดานการบ�ารงเลยงมารดาดวย

กตญญตา มความออนนอมถอมตน หวงตอบแทนคณดวยประโยชนและความสข ทง

ยงแสดงความเคารพใหเกยรตตอมารดาอกดวย

วารสารไทยศกษา ปท ๑๓ ฉบบท ๒ กรกฎาคม - ธนวาคม ๒๕๖๐118

หลกธรรมประการตอมา คอ การเปนผชอบเผอแผใหปน ปราศจากความ

ตระหน มตวอยางปรากฏในเหตการณทพระนางจามเทวมพระประสงคใหสรางวด

สรางวหาร และสรางพระพทธรปไวในพระพทธศาสนา โดยมจดประสงคเพอ “ยง

พระพทธศาสนาใหรงเรอง” วา

...แลวพระนางนน (๑) ไดใหสรางอรญญกรมมการาม...

ถวายใหเปนทอยแหงสงฆมพระสงฆเถรเปนประธาน (๒) ถดนน

ไป ใหสรางมาลวาราม...ถวายสงฆผมาแตจาตทศ (๓) ถดนนไปให

สราง อาพทธาราม...ถวายแกภกษผมาแตลงการาม (๔) ถดนนไป

ไดสรางมหาวนาราม ในดานปจฉมทศแหงพระบรนนสรางพระวหาร

ดวย พระพทธรปดวย กฎอนบวรดวย ส�าหรบพระสงฆจ�าพรรษา

ในอารามนน แลวเลยงดดวยขาวน�า...(พระโพธรงส, ๒๕๕๕: ๖๒)

นอกจากน พระนางจามเทวกบพระอนนตยสและพระมหนตยสยงใหทาน

ดวยการถวายบณฑบาตแดพระสงฆและเหลาพราหมณคหบดดวย

ครนร งขนอกวนหนง สมเดจพระราชมารดากบสมเดจ

พระบรมราชโอรสทงสองพระองค กเสดจเขาไปใกลพระภกษสงฆ

หมใหญถวายนมสการแลว กถวายบณฑบาตใหภกษสงฆอมหน�า

ส�าราญดวยขาทนยโภชนยาหารอนประณตแลว จงยงพราหมณ

คหบดทงหลาย...ใหบรโภคแลวจงใหจดแจงเรอนทอยแลภตตาหาร

แลเบยเลยงทกวน พระราชทานแกพราหมณคหบดเหลานนอก

(พระโพธรงส, ๒๕๕๕: ๗๖)

สวนธรรมประการสดทายคอ ความเปนผไมโกรธ หรอระงบความโกรธได

ปรากฏในราโชวาทคาถา ในตอนทายของสงคามวชยกณฑ ปรจเฉทท ๗ ซงกลาวถง

ศกมลกขราช ระหวางพระเจามลกขราชผเปนลง ทตองพายแพแกพระมหนตยสและ

พระอนนตยสผเปนหลาน ซงขณะนนมพระชนมายเพยง ๕ พรรษา เทานน ความใน

ราโชวาทคาถา ทกลาวถง ธรรมของผไมโกรธ สบเนองมาจากศกสงคราม ดงน

ราชธรรมในจามเทววงศ: ความสมพนธกบการสรางบารมเพอเปนพระอนทร 119

ราชาองคใดกด ไดรบชนะในแผนดนแลว เปนผอนความ

โกรธครอบง�าแลว ไมพจารณาซงกาลกด ประเทศกด พลเสนา

อนจะสขแลทกขกด ชนอนกด ตนเองกดอนจะเขาไปสความเกอเขน

กด ผลอ�านาจ โลภะกด โทสะกด ราคะกด ความหลงแลวดวยโมหะ

กด ความเพงดวยความกระดางดวยมานะกด พระราชาองคนนแท

พงปราชยในหนาสนามรบ ครนเมอยศทงหลายเสอมแลว พระองค

กไดถงความอาย

พระราชาองคใดกด แมวาไมพายแพแลวละความโกรธ

เสยได...ละเสยไดแลวซงโลภะดวย โทสะดวย ซงความหลงเกน

แลวดวย โมหะดวย ซงความเพงดวย ความเปนคนกระดางดวย

มานะดวย พระราชาองคนนแท พงมชยวเศษ ในหนาสนามรบ

ครนเมอยศทงหลายจ�าเรญแลว พระองคกไดถงแลวซงมหาลาภ

(พระโพธรงส, ๒๕๕๕: ๕๑)

ดงทไดแสดงน จะเหนวาเหตการณและหลกธรรมทปรากฏในเรองตางกม

ความสมพนธอยในวตรบท ๗ ประการอนเปนธรรมซงผประพฤตจะไดสรางบญเพอไป

จตเปนพระอนทราธราชในดาวดงสเทวโลก อกทงขอความหลายประโยคในพงศาวดาร

ฉบบน กมกจะเปรยบเทยบพระมหนตยสและพระอนนตยสวาเปนพระอนทรอยหลาย

ครง เชน ค�ากลาวของพระเจามลกขราชวา “โอ พระหลานเราทงสอง งามหาทจะเปรยบ

มได ประหนงวาพระขนธบตรอนเสดจทรงคอพระยาเอราวณ...พระราชาองคใดองค

หนงไดชอวาเปนผสามารถ เพอจะรบดวยกมารทงสองนไมมแลว” (พระโพธรงส, ๒๕๕๕:

๕๔) หรอในตอนทายของเขลางคนครกณฑ ปรจเฉทท ๙ ซงกลาวถงความเกษมส�าราญ

ของเมองเขลางคนครวา “เปนพระราชธานบรบรณดวยภกษาหาร สขเกษมส�าราญแล

กกกองไปดวยส�าเนยงดรยางคดนตรยงนก...ในนครนนยอมมบรบรณทกประการ

ประดจดงมสกกสารบร อนเปนเทพธานทเสดจประพาสเลน ของทาววาสพอมรนทรา

ธราชฉะนน” (พระโพธรงส, ๒๕๕๕: ๖๘-๖๙) แมแตเอกสารใบลานเรองจามเทว

ภาษาบาล อกษรไทย ฉบบพมพเปนอนสรณในงานปลงพระศพของเจาทพเนตร

อนทวโรรสสรยวงศ ชายาของเจานครเชยงใหม เมอ พ.ศ. ๒๔๖๓ ซงอางถงในงานวจย

ของอนนต เหลาเลศวรกล (๒๕๕๙: ๔๑๒-๔๑๓) กปรากฏขอความตอนหนง ดงจะ

วารสารไทยศกษา ปท ๑๓ ฉบบท ๒ กรกฎาคม - ธนวาคม ๒๕๖๐120

ขอคดค�าบาลและค�าแปลมาแสดงไว ดงน

กมญจราชาปรชช� กาเตวา สกปตโน สกลวตต�ปเรต อสก

โกนโต อตตโน พล�ยถานรป กสลธมม�กโรต. โสจตจตตาฬสวสสาน

รชช�กตเรตวา กาล�กตวา ยถาปญญกมเมน ตาวตสภวเนนพพตต.

ตสสปตโต รนธยโย นาม ราชา รชช�กาเรส

แปลวา

ฝายพระเจากมญจราชทรงครองราชย แลวไมอาจบ�าเพญ

วตรไดบรบรณเสมอดวยพระราชบดาของพระองค ทรงบ�าเพญ

กศลธรรมตามก�าลงยถานรปของพระองค พระองคทรงครองราชย

ได ๔๔ ป เมอสวรรคต กไดไปบงเกดในดาวดงสภพตามกรรมอน

เปนบณย

การทไดบ�าเพญกศลธรรมเพอสงสมบญไปเกดในสวรรคชนดาวดงสหรอ

สวรรคชนพระอนทรน ยอมแสดงถงดนแดนอนเปนอาณตสญญาเดมทกษตรย

หรปญไชยอางลทธเทวสทธวา เมอสวรรคตแลวยอมกลบคนสภมเดมทอวตารมาจาก

พระอนทร เมอพจารณาจากหลกธรรมและความเปรยบดงกลาว ยอมท�าใหเหนอทธพล

ของคตพระอนทรในพงศาวดารเมองหรปญไชยวามความสมพนธกบศาสนจกรและ

อาณาจกรในสมยของพระนางจามเทวอยางชดเจน

บทสรป

จามเทววงศหรอพงศาวดารเมองหรปญไชยมลกษณะเนอหาเปนต�านานเมอง

และต�านานพระพทธศาสนา การศกษาหลกธรรมราชาในจามเทววงศบอกถงภาระหนาท

ของกษตรยในการครองตนและการปกครองบานเมองอย ๓ ประการคอ การบ�ารง

เลยงบดา-มารดา การใชธรรมะในการปกครองบานเมอง และการเปนผน�าในการ

อปถมภพระพทธศาสนา แนวคดธรรมราชานถอเปนหลกส�าคญทกษตรยหรปญไชย

นบตงแตพระนางจามเทว พระมหนตยส และพระอนนตยสทรงถอปฏบตตามค�าสอน

ของพระพทธเจาและฤๅษวาสเทพ โดยแสดงใหเหนทงดานทเปนผลแหงกศลกรรมใน

ทางทดและแสดงถงโทษแหงการอกศลกรรมทกษตรยไมปฏบตตนอยในครรลองครอง

ราชธรรมในจามเทววงศ: ความสมพนธกบการสรางบารมเพอเปนพระอนทร 121

ธรรมเพอเปนอทาหรณไวดวยนอกจากนยงพบวา หลกธรรมทแทรกอยในเรองน มความ

สมพนธกบคตอนทราธราช เมอไดพจารณาหลกธรรมในหลายปรเฉทพบวาสอดคลอง

กบวตรบท ๗ ประการ อนเปนธรรมะทเชอกนในทางพระพทธศาสนาวาเมอผใดปฏบต

แลวจะเปนผมบญญาบารมไปจตเปนพระอนทรในภมสวรรคชนดาวดงส และยงน�า

หลกธรรมมาพนจรวมกบความเปรยบทปรากฏอยในเรองกยงพบวา ผแตงนยม

เปรยบเทยบกษตรยหรภญไชยวาเปนเสมอนพระอนทรอกดวย ซงนาจะเปนเจตนา

ของพระโพธรงสผรจนาเรองทปรารถนาจะสงสารถงกษตรยวาพระองคเปนผมหนาท

ส งเสรมผ กระท�ากรรมด เปนพระโพธสตวผ บ�าเพญธรรม และเปนผ อปถมภ

พระพทธศาสนาใหเจรญเฉกเชนเดยวกบหนาทของพระอนทรนนเอง

บรรณานกรม

ชนนทร ผองสวสด. (๒๕๕๘) “จามเทววงศ: ความผสมผสานระหวางเรองเลาเชง

ประวตศาสตรและเรองเลาเชงพทธศาสนา”. วรรณวทศน. ๑๕, ๑

(พฤศจกายน): ๕๒-๘๐.

บวรบรรณรกษ (๒๕๕๔). (นยม รกไทย), หลวง. ส�สกฤต-ไท-องกฤษ อภธาน. พมพ

ครงท ๕. กรงเทพฯ: แสงดาว.

ประคอง นมมานเหมนท. (๒๕๑๗). ลกษณะวรรณกรรมภาคเหนอ. กรงเทพฯ: กรงสยาม

การพมพ.

________. (๒๕๕๔). ไขค�าแกวค�าแพง พนจวรรณกรรมไทย-ไท. กรงเทพฯ: ส�านกพมพ

แหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต). (๒๕๕๑). พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท.

พมพครงท ๑๒. กรงเทพฯ: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

พระโพธรงส. (๒๕๕๕). ค�าแปล จามเทววงศ พงศาวดารเมองหรปญไชย. พมพครง

ท ๕. นนทบร: มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

ภครพล แสงเงน. (๒๕๕๘). “จากพระเจาอโศกมหาราชถงพระเจาอาทตยราช:

คตจกรพรรดราชกบความส�าคญของพระธาตในจามเทววงศ” ในรวมบทความ

หลงการประชมวชาการระดบชาตดานภาษาวรรณคด คตชนวทยา

วารสารไทยศกษา ปท ๑๓ ฉบบท ๒ กรกฎาคม - ธนวาคม ๒๕๖๐122

และการสอนภาษาไทยในฐานะภาษาตางประเทศ. วนท ๙ พฤษภาคม ๒๕๕๘

ณ อาคารโอฬารโรจนหรญ มหาวทยาลยราชภฏล�าปาง. ๗๓-๘๓.

มหามกฏราชวทยาลย. (๒๕๕๕). พระธมมปทฏฐกถาแปล ภาค ๒. พมพครงท ๒๐.

กรงเทพฯ: มหามกฏราชวทยาลย,

ศานต ภกดค�า. (๒๕๕๖). พระอนทร. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง.

อนนต เหลาเลศวรกล. (๒๕๕๙). ชนกาลมาลนและจามเทววงส: ต�านานบานเมอง

ล านนา ต�านานพระศาสนาห าพน. กรงเทพฯ: ส�านกงานกองทน

สนบสนนการวจย (สกว.).

อดม ร งเรองศร. (๒๕๒๓). เทวดาพระเวท. เชยงใหม: ภาควชาภาษาไทย

คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม.