สรปผลการดาเนนงาน

โครงการพฒนาศกยภาพเครอขาย และอาสาสมคร เฝาระวงคณภาพนาบรโภคในชมชนและครวเรอน

ตาบลผาชางนอย อาเภอปง จงหวดพะเยา มนาคม – กนยายน 2552

โดย

ศนยพฒนาอนามยพนทสง อาเภอหางฉตร จงหวดลาปาง

สารบญ

เรอง หนา

บทท 1 บทนา

ความเปนมาของโครงการ

วตถประสงค

1 2

บทท 2 บรบทชมชน 4 บทท 3 วธดาเนนงาน และผลการดาเนนงาน ผลการสารวจขอมลพนฐานระบบประปา ผลการสารวจขอมลครวเรอน ผลการตรวจนาทางหองปฏบตการ สรปผลการประชม สรปการประเมนความร ผลการตดตามและประเมนโครงการ สรปบทเรยนร

8 8 9 9

11 15 16 18

บทท 4 สรปผล วเคราะหผล สรปผลการดาเนนงาน วเคราะหผลการดาเนนงาน

19 19 20

ภาคผนวก ภาพกจกรรมการตดตามงาน ภาพกจกรรมการสรปบทเรยนร แบบสารวจขอมลครวเรอน

21 25 26

แบบสารวจขอมลครวเรอน 24

บทท 1 บทนา

ความเปนมาของโครงการ

นาดมทสะอาดมความสาคญและจาเปนสาหรบคนทกคน ถดจากอากาศสาหรบหายใจ คนเราอาจจะมชวตอยได โดยไมตองรบประทานอาหารถง 7 วน แตถาไมไดดมนาเพยง 3 วน กคงจะมชวตอยไดยาก นาดมจงเปนสงทสาคญทสดในชวตประจาวนของคนเรา สขภาพรางกายของคนเราจะสมบรณแขงแรง หรอเจบปวยออนแอนน ขนอยกบสงทบรโภคเขาไป ไมวาจะเปนอากาศ นา หรอ อาหาร อากาศเปนสงทเราเลอกไมได ไปอยทตรงไหนกตองใชอากาศทตรงนนหายใจ แตนาและอาหาร นนสามารถเลอกได นามความสาคญมากกวาอาหาร เพราะปรมาณนาทดมนน มมากกวาปรมาณอาหารชนดตางๆทรบประทานเขาไป นาดมไมใชผกหรอผลไม ทตองใชยาฆาแมลงหรอใชปยทเปนสารเคม ไมใชไก ไมใชหม ทตองฉด แตในนาดมกอาจมสารเคม และเชอโรค ปนเปอนได นาดมทสะอาดปลอดภย ไมสามารถบอกไดดวยการดดวยตาอยางเดยว นาทดใสแจวไมมตะกอน ไมมส กอาจจะเปนนาทมสารเคมละลายอยโดยไมมส ใหมองเหนได รวมทงจลนทรยหรอเชอโรคซงมขนาดเลก กไมสามารถมองเหนไดดวยตาเปลา หากเรากระหายนามาก และมนามาใหดมโดยไมมทางเลอก เรากคงจะดเพยงวานาขนหรอไม มกลนผดปกต หรอมรสผดปกตหรอไม ถาดใสด ไมมกลน ไมมรสผดปกต เรากคงตองดมแกกระหายไปกอน แตถาเปนนาทเราจะใชดมเปนประจาทกวน กคงจะตองพถพถนใหมาก สาหรบชมชนชาวเขาทอยบนทสง อยในถนทรกนดาร ใชนาจากภเขา ไมมทางเลอก มความจาเปนตองดมนาทมอยในชมชนทกวน

ศนยพฒนาอนามยพนทสง ไดดาเนนโครงการกระบวนการเรยนรแบบมสวนรวมเพอพฒนาชมชนชาวเขาตงแตป 2550-2551

การดาเนนโครงการในปงบประมาณ 2550 ศนย พฒนาอนามยพนทสงไดใชแผนแมบทชมชนเปนเครองมอในการพฒนาการการเรยนรของชมชนชาวเขา

การดาเนนงานในปงบประมาณ 2551 เนนกระบวนการเรยนรทเกดจากการขบเคลอนแผนชมชน ของแตละชมชนดวยชมชน

จากแผนชมชนดานสขภาพ ไดมการวเคราะหและจดลาดบปญหาททางชมชนตองการดาเนนการคอการจดการนาเพอเหมาะสมสาหรบการดมในชมชน แตทางชมชนขาดองคความร และงบประมาณจงยงไมไดดาเนนการ

จะเหนไดวาปญหาเรองนาดมของชมชนชาวเขาตาบลผาชางนอยเปนเรองเรงดวนทตองดาเนนการ ดงนน ศนยพฒนาอนามยพนทสง จงนาโครงการพฒนาศกยภาพเครอขายและอาสาสมครเฝาระวงคณภาพนาบรโภคในชมชนและครวเรอน ซงทางกองสขาภบาลอาหารและนาไดจดทาและสนบสนนงบประมาณ ไปดาเนนการทตาบลผาชางนอย อาเภอปง จงหวดพะเยา

2. วตถประสงค

เพอใหประชาชนชาวเขาในตาบลผาชางนอย ไดบรโภคนาทสะอาดปลอดภย และใหประชาชนมสวนรวมในการวเคราะหปญหา และดาเนนการแกไขปญหา

3. วธการดาเนนการ

1. สารวจขอมลพนฐานระบบประปาหมบาน และนาบรโภคครวเรอน โดยนาแบบฟอรมททางกองสขาภบาลอาหารและนาไดจดทา มาปรบใหเหมาะสมกบแหลงนาของชมชนเปาหมาย

2. เกบตวอยางนาตรวจวเคราะหทางหองปฏบต 4 ตวอยาง คอนาประปาจานวน 1 จด เกบนาตนทอ และปลายทอ จดละ 1 ตวอยาง เกบนาบรโภคในครวเรอน จานวน 2 ตวอยาง

3. ดาเนนการประชมเชงปฏบตการ เพอรวมกนวเคราะหผลการเกบขอมลพนฐานระบบประปา ผลการวเคราะหนา และใหความรแกแกนนาอาสาสมครฯ เกยวกบการบรหาร จดการนาบรโภคในชมชน

4. เครอขายและอาสาสมครดาเนนการตามบทบาท 5. นเทศ ตดตามผลการดาเนนงาน โดยศนยพฒนาอนามยพนทสง และสถานอนามย 6. ประเมนผล สรปบทเรยนและเสนอแนะ

4. กลมเปาหมาย

- นกวชาการสานกงานสาธารณสขจงหวดและสานกงานสาธารณสขอาเภอ และสถานอนามย

- ผดแลระบบประปาในพนทเปาหมาย - อาสาสมครทเสยสละเพอสวนรวม มภมลาเนาอยในพนทเปาหมายของระบบประปา

5. จานวนผเขารบการอบรม 30 คน 6. งบประมาณ จานวน 40,000 บาท

- คาใชจายในการเดนทางเพอจดอบรม สารวจขอมลและตดตามผล - คาใชจายในการฝกอบรม - คาวสด และอปกรณ

7. ระยะเวลา มกราคม 2551 - สงหาคม 2552 8. สถานทอบรม พะเยา 9. หนวยงานทรบผดชอบ - ศนยพฒนาอนามยพนทสง - หนวยงานสาธารณสขในพนท - องคการบรหารสวนตาบลในพนท 10. ผลสมฤทธของงานทคาดหวง

ผลผลต เครอขาย อาสาสมครมความร เขาใจ เรอง การเฝาระวงนาบรโภคในชมชนและครวเรอน ผลกระทบ

ตอสขภาพ การจดการนาบรโภคใหสะอาดปลอดภย การดแลระบบนาประปา ตลอดทงมทกษะในการตรวจวดคลอรนอสระคงเหลอในนา ( อ 35) การตรวจสอบโคลฟอรมแบคทเรย ( อ 11)

ผลลพธ เครอขาย อาสาสมครมศกยภาพในการเฝาระวงคณภาพนาบรโภคในชมชน โดยสามารถดแล รวมทง

มสวนรวมในการจดการคณภาพนาบรโภคในชมชนและครวเรอนใหสะอาดปลอดภย

บทท 2 บรบทชมชน

คาวา “ผาชางนอย” เปนชอของภเขาลกหนงในจานวน 5 ลก ทพญาคร ไดขอซอจากเจาเมองนาน ดวยเครองราชบรรณาการพรอมเงนแทง 1,000 ตางมา เพอใหเปนทอยอาศยของราษฎร ตาบลผาชางนอย อยทางทศเหนอของอาเภอปง จงหวดพะเยา หางจากทวาการอาเภอปง ประมาณ 37 กโลเมตร หางจากจงหวดพะเยา 70 กโลเมตร จงหวดพะเยาหางจากจงหวดลาปาง 130 ก.ม. มเนอทประมาณ 215,312.50 ไร หรอ ประมาณ 344.50 ตารางกโลเมตร และมอาณาเขตตดตอไดดงตอไปน

ทศเหนอ ตดตอกบตาบลแมลาว อาเภอเชยงคา จงหวดพะเยา ทศใต ตดตอกบตาบลขนควร อาเภอปง จงหวดพะเยา ทศตะวนออก ตดตอกบตาบลยอด อาเภอสองแคว จงหวดนาน ทศตะวนตก ตดตอกบตาบลงม อาเภอปง จงหวดพะเยา ประชากรในตาบลผาชางนอย มทงหมด 7 หมบานหลก 684 ครอบครว ประชากรรวม 4,221 คน

ชาย 2,153 คน หญง 2,068 คน เปนชาวไทยภเขา 2 เผา คอ เผาเมยน (เยา) 5 หมบาน และเผามง (แมว) 2 หมบาน แตยงมหยอมบานกระจายรวมกน 10 หยอมบาน

ลกษณะภมประเทศ ตาบลผาชางนอย อยทางทศตะวนออกของจงหวดพะเยา สามารถเดนทางโดยรถยนตเขาไปไดหลายทาง คอ ตามทางหลวงหมายเลข 1092 ผานอาเภอปง จงหวดพะเยา หรอผานทางอาเภอเชยงคา จงหวดพะเยา ตามทางหลวง หมายเลข 1148 (อาเภอเชยงคา – อาเภอทาวงผา จงหวดนาน) พนท ตาบลผาชางนอย อาเภอปง จงหวดพะเยา ทงหมดถกจดใหเปนพนทสงตามขอกาหนดของกระทรวงมหาดไทย

การคมนาคม ระยะทางจากทวาการอาเภอปงถงชมชน 71 กโลเมตร แยกเปนถนนลาดยาง 50 กโลเมตร ถนนดน 21 กโลเมตร ราคาคารถโดยสารจากอาเภอถงชมชนจานวน 500 บาท เสนทางสญจรเขาหมบานทหางไกลจะมอย 2 หมบาน เปนทางดนระยะทางรวม 16 -24 กโลเมตร ตองขนเขาสงชนมหลมบอมากมาย โดยเฉพาะในชวงฤดฝนจะลาบากเปนอยางมาก รถยนตไมสามารถสญจรไดหากจาเปนจรงๆ กสามารถเดนทางดวยรถจกรยานยนต ใชระยะเวลามากกวา 2 ชวโมง ระยะทางระหวางชมชนในตาบลผาชางนอยกบสถานอนามยปางคาและสสช.

เผา หมบาน/กลมบาน ระยะหาง(กม.)

ทางลาดยาง(กม.)

ทางลกรง(กม.)

ใชเวลาเดนทาง

เมยน เมยน เมยน เมยน เมยน มง มง เมยน เมยน เมยน มง เมยน มง

1. บานหวยกอก หมท 2 ** 2. กลมบานหวยเอยน ** 3. กลมบานสนามใต ** 4 .กลมบานสนามเหนอ ** 5. กลมบานนาปกเหนอ ** 6. กลมบานสานกวย ** 7. กลมบานนาคะ ** 8. บานปางคา หมท 1 * 9. บานปางพรก หมท 3 * 10. ปางคาเหนอหมท 6 * 11. บานสบสองพฒนา * 12. บานปางมะโอหม 4* 1 3. บานนาตมหม 5 *

14 19 19 23 29

20 23 1 6 2

2 5 5

6 6 6 6

22 15

15 1 6 2 2 5 4

8 13 13 17 7

5 8 0 0 0 0 0 1

1-2 ชวโมง 1-2 ชวโมง 1-2 ชวโมง 1-2 ชวโมง 1-2 ชวโมง 1-2 ชวโมง 1-2 ชวโมง

5 นาท 30 นาท 10 นาท 10 นาท 30 นาท 1 ชวโมง

หมายเหต สญลกษณ * หมายถง สามารถเดนทางดวยรถยนตไดตลอดทงป ** หมายถง สามารถเดนทางดวยรถยนตไดเฉพาะฤดแลง

การสาธารณสขและสภาพปญหา

สถานบรการสาธารณสขในตาบลผาชางนอย มสถานอนามย 1 แหง และศนยบรการสาธารณสขชมชน 2 แหง ตงในหมท 2 และหมท 6 ซงอยหางไกลไมมสถานพยาบาลอนๆ หากมการเจบปวยจะใชสมนไพรในการรกษาเบองตน แตหากอาการไมดขนตองออกไปรบบรการทสถานอนามยหรอโรงพยาบาล ซงอยหางจากชมชน การเดนทางเปนไปดวยความลาบาก ภายในหมบานไมมไฟฟาใช หากในยามคาคนไดอาศยแสงสวางจากแบตเตอรทชารตไฟ จากชดกาเนดไฟฟาพลงงานแสงอาทตย (โซลาเซลล) ทกรมโยธามาตดตงใหใชภายในหมบาน ถาวนไหนไมมแสงแดดกไมมไฟใช ใชนาจากประปาภเขา ซงเปนนาผานทอยงไมไดรบการปรบปรงคณภาพ สวนหองสขายงมไมครบทกหลงคาเรอน ซงเปนสงจาเปนทตองผลกดนและสนบสนนใหทกครอบครวมหองสวมไวใชทกครวเรอนตอไป โรคทคนในชมชนเปนมากและพบบอย คอ ไขหวด โรคผวหนง ทองรวง ตาแดง เปนต

ขอมลชนเผามง

สภาพทางเศรษฐกจ สภาพทางเศรษฐกจโดยรวมของประชาชนในตาบลผาชางนอย อยในระดบยากจนถงปานกลาง ชาวบานมรายไดตา รายไดเปนรายป รายไดเฉลยครอบครวละ 10,000 บาท/ป สวนมากประกอบอาชพการเกษตร เลยงสตว ดงนนรายไดจงขนอยกบราคาของพชผล ซงสวนใหญจะผานพอคาคนกลางทเขามารบซอสนคาทางการเกษตร การคมนาคมขนสงกเปนสาเหตหนงททาใหราคาของผลผลตมราคาตกตา พชและไมผลเศรษฐกจหลก และนยมปลกกนมากไดแก ขาวโพด

พชผกสาหรบการบรโภคสวนใหญ จะปลกไวกนเอง สาหรบสตวเลยงไดแก สกร ไก เปด จะเลยงไวเพอการบรโภคในครวเรอนและเพอการประกอบพธกรรมการกราบไหวบชาผบรรพบรษและการบนบานศาลกลาว เลยงสนขเพอไวคมครองยามคาคนและไวไลลาสตวปา

การตงถนฐานบานเรอน การตงบานเรอนของชมชนเผามงจะตงตามแนวสนเขา ลกษณะการตงบานตงเปนหยอม ๆ ตามความเชอเรองผเจาปาเจาเขา คอยใหความคมครองหมบานใหรอดปลอดภยจากอนตรายตางๆ ทจะเกดขนและยงชวยดแลรกษาผลผลตในไร ลกษณะการปลกบานจะสรางแบบกระทอมคลอมดน ไมมหนาตาง มแตประตทางเขาทางเดยว มงหลงคาดวยหญาคาหรอใบไม ฝาบานจะตดวยไมไผ (ฟาก) ภายในบานจะโลง มหองนอนประมาณ 1-3 หอง ทงนขนกบจานวนสมาชกและฐานะของแตละครอบครว ภายในหองโถง จะจดเปนสดสวน คอ มททาอาหาร จะมหงผบรรพบรษ ,ผตาง ๆ ซงจะมหนาทคอยดแล รกษา คมครองบคคลใน นอกบานมครกกระเดองเพอตาขาว , ขาวโพด

วฒนธรรมประเพณ ความสาคญของวฒนธรรมและประเพณของชนเผามง จะผกพนกบระบบความเชอ เรองภตผ เจาปาเจาเขา สงศกดสทธ ซงจะเชอมโยงและผกตดกนจนแสดงออกมาเปนพฤตกรรมการดาเนนชวต และมการถายทอดออกมาเปนพธกรรมทางศาสนา มการสบทอดมาตงแตบรรพบรษ พฤตกรรมทแสดงออกมาใหเหนอยางชดเจน คอ การกราบไหว เซนไหวผบรรพบรษ และการทาพธไหวผเจาทเจาทาง ตลอดจนผบานผเรอน ผตาง ๆ ในชมชนเพอแสดงความเคารพนบถอสกการะบชา

วฒนธรรมทางภาษา ภาษาของชนเผามง มการอานออกเสยงคลายกบภาษาจน กลมผหญงจะมปญหาเรองของการสอสาร สวนกลมผชาย เยาวชน กลมเดก จะสามารถตดตอสอสารและพดภาษาไทยกลาง

ไดชดเจน เพราะมโอกาสไดเรยนรและแลกเปลยนประสบการณกบกลมบคคลภายนอกมากกวา โดยเฉพาะกลมเดก จะสามารถสอสารไดดเพราะมโอกาสไดเรยนหนงสอ

วฒนธรรมการกน วฒนธรรมการกนของชาวบาน จะมความเรยบงาย ไมฟมเฟอย การประกอบอาหารมเครองปรงไมกชนด ไดแก เกลอ นามนหม ผงชรส รสชาดของอาหารจะมรสชาดจด ๆ มนาตม เพอไวซดหรอไวผสมกบขาว ชาวบานจะไมนยมบรโภคนามนพช เพราะเชอวานามนพชทาใหรางกายไมแขงแรง แตถานามนหม จะทาใหรางกายแขงแรง สามารถทางานใชแรงงานไดมาก เพราะเชอวานามนหมเปนอาหารทใหพลงงานมากกวานามนพช

ประเพณการแตงงาน ชาวเขาเผามง จะใหความสาคญแกผชายมากกวาผหญง ผชายสามารถมภรรยาไดหลาย ๆ คน และภรรยาทกคนมสทธเทาเทยมกน ประเพณการแตงงานของมง เชอวา การแตงงานคอการหาแรงงานเพมในครอบครว หรอชวยแบงเบาภาระการงาน ผหญงทจะมาเปนภรรยาไมจาเปนตองสวย แตตองมความขยน อดทน และถามครรภดวยยงด ถอวามแรงงานเพมขนมาอกคน สาหรบผหญงชวงทยงเปนสาว สามารถใชชวตอสระภาพในการเลอกคครอง จะรวมหลบนอนกบผชายคนทตนพอใจได ซงถาพอใจชายคนไหนเปนพเศษ หญงสาวกสามารถไปอยกบผชายกอน โดยทฝายชายจะไปสขอกบพอแมฝายหญงภายหลง กรณของผชาย ถาชอบผหญงคนไหนกจะใหพอแมไปสขอ ซงทางพอแมฝายหญงกจะตงราคาสนสอดโดยทไมคานงถงความพอใจขอฝายหญง ซงถาฝายหญงทมครรภ คาสนสอดจะแพงกวาหญงทไมมครรภ ขอมลชนเผาเยา

เผาเยาหรอเมยนเปนชนเผาทมมากทสดในตาบลผาชางนอย โดยอยแบบกระจดกระจาย เปนชนชาตในกลมภาษาจน ลกษณะครอบครวเปนครอบครวขยาย ยอมรบการทสาม ม ภรรยาไดหลายคน มการนบถอลาดบวงศตระกล (แซ) บชาบรรพบรษเชนเดยวกบชาวจน เนองจากระบบการผลตของชาวเยามความตองการแรงงานมาก จงมการเอาลกบญธรรมมาเลยงไวในครอบครว

ลกษณะบานเรอน จะปลกบานครอมดน ใชพนดนเปนพนบาน วสดทใชจะเปนไมไผ และไมเนอแขงใชสาหรบทาเสา

รปแบบบานจะมลกษณะเปนรปสเหลยมผนผา หลงคามงดวยหญาคา ไมสก ซงจะนามาถากเปนแผน ๆ ฝาบานอาจจะเปนไมเนอออน การกนฝาบานจะกนเปนแนวตง บางทกใชไมไผสานขดแตะ สาหรบหองนอนจะมผนงกนเพยงแคนอนเทานน สวนทเหลอจะเปนหองโถงใหญ ทางดานหลงของตวบาน มประตทางเขาดานขางทงสอง ดานหนาบานมประตหนงหนงประต ประตขางหลงถอกนวา เปนประตผ การตงถนฐานบานเรอน หมบานเยาตงอยในบรเวณทราบตามไหลเขา และจะสรางบานตามแหลงนาตามธรรมชาต ซงสะดวกในการใชสอยเพาะปลกและเลยงสตว บานเยามกจะหนออกจากภเขา ในลกษณะเชนน จงทาใหหมบานเยามลกษณะตงเปนแนวยาวไปตามไหลเขา

ความเปนอย ชาวบานมกจะอยดวยกนเปนกลม แตละกลมกจะมผนา ซงอาจจะเปนหมอผหรอไมกเปนผทชาวบานใหความนบถอ ใหเปนผนาหมบาน ชาวบานมความเปนอยทเรยบงาย ไมพถพถนกบเรองความเปนอยเทาไหร ในอดตจะมความผกพนปรองดองกน แบบพนองถอยทถอยอาศย มเรอง

บาดหมางใจกน จะใชหลกกฎระเบยบประเพณของเผามาเปรยบเทยบ ตดสนคดความ ปจจบนหากมการขดแยงเปนคดความ ใหเปนไปตามกฎหมายของบานเมอง

บทท 3 วธการดาเนนงาน และผลการดาเนนงาน

การดาเนน โครงการพฒนาศกยภาพเครอขาย และอาสาสมครเฝาระวงคณภาพนาบรโภคในชมชน

และครวเรอน ตาบลผาชางนอย อาเภอปง จงหวดพะเยา มขนตอนและผลการดาเนนงานดงตอไปน ขนตอนท 1 การคดเลอกพนทดาเนนการ การคดเลอกพนท ทางศนยฯ ไดพจารณา ดาเนนการในพนทวจยศนยฯ เนองจาก มขอมล ชมชน และ สภาพปญหา ตลอดจนภาคเครอขายทพรอมรวมดาเนนงานอยแลว คอ ชาวเขาเผามงและเยา ตาบลผาชางนอย อาเภอปง จงหวดพะเยา ขนตอนท 2 สารวจขอมลพนฐานระบบประปาในชมชน ตาบลผาชางนอย จากการขอมลพนฐานการใชนาของประชาชน 7 หมบาน หลก และ 6 หยอมบาน คอ

หมท 1 บานปางคา หมท 2 บานหวยกอก และบานบรวารจานวน 4 หยอม

หมท 3 บานปางพรก หมท 4 บานปางมะโอ และบานหวยเฟอง หมท 5 บานนาตม และบานบรวาร 1 หยอม หมท 6 บานนาคะ และบานสานกวย หมท 7 บานสบสองพฒนา และบานขนนาตม

โดยใชแบบสารวจระบบประปาภเขา ซงดาเนนการปรบปรงจากแบบสารวจระบบประปาหมบาน ของกองสขาภบาลอาหาร และนา กรมอนามย ผลการสารวจโดยใชแบบสารวจประปาภเขา จานวน 15 หยอมบาน

- ทกหยอมบาน ใชนาผวดน จากภเขา - ความพอพยง ไมพอเพยงในฤดรอน - ผดแลประปา ไมมคณะกรรมการประปาโดยเฉพาะ มคณะกรรมการเพยง 1 หยอมบานคอบาน

หวยเอยน - เมอมปญหา นาไมไหล จะประกาศและชวยกนซอม ใครวางกไปชวยกน ในทางปฏบต

กรรมการชมชนจะดาเนนการแกไข ซงประปาภเขาจะไมมระบบทซบซอน ปญหาทเกดขนคอขอตอหลด มเศษใบไม เศษดน อดตน ความรของคณะกรรมการชมชนมตงแตไมไดเรยนหนงสอ จนถงจบประถมศกษาของ กศน. หมท 1 จางคนดแลเปนคนทไมไดเรยนหนงสอ วางงานอยในชมชน

- การอบรมใหความร ตาบลผาชางนอย ไมเคยมการอบรมเกยวกบเรองนาสะอาด และระบบประปา ทศนยฯจดนเปนครงแรก

- การตรวจสอบคณภาพนา ทกชมชนไมเคยมการตรวจ

- การเฝาระวง ดแล ตรวจสอบ เปนระยะ ไมมการดาเนนการทกชมชนเมอนาไมไหล ถงจะดาเนนการแกไข - ความพงพอใจตอคณภาพนา ปจจบน ไมพงพอใจ

ผลการสารวจขอมลครวเรอน จานวน 4 ครวเรอน ครวเรอนทสารวจเปน อสม ครศศช. ชาวบาน และรองนายกองคการบรหารสวนตาบล มครวเรอน

เดยวทมนาเพยงพอเนองจากมบานอยในเขต อบต. สามารถซอนาดมได ทกครวเรอนใชนาประปาภเขาเนองจากไมมนาจากแหลงอน ในการนามาดมไมมการปรบปรง จานวน 2 ครวเรอน ตม 1 ครวเรอน และกรองโดยใชเครองกรองนา 1 ครวเรอน สาเหตทมการปรบปรงครภาพนาเนองจากไมมนใจวาสะอาดหรอไม ภาชนะเกบนาดมทกครวเรอนม สะอาด มฝาปด เมอนาหมดไมลางทกครงจานวน 3 ครวเรอน นาทใชในการประกอบอาหารทกครวเรอนเปนนาประปา การลางมอทกครวเรอนลางดวยนาสะอาดอยางเดยวบางครง ขนตอนท 3 เกบตวอยางนาสงตรวจทางหองปฏบตการ 4 ตวอยาง วนท 12 มนาคม 2552 ตวอยางนาทเกบเปนประปาภเขาทงหมด โดยสถานทเกบคอ 1. ครวเรอนบานผใหญบานหมท 4 บานปางมะโอ 2. นาประปาภเขาปลายทอหมท 3 บานปางพรก 3. นาประปาภเขาปลายทอบานหวยกอก 4. นาประปาภเขาทพรอมดมศนยพฒนาเดกเลกบานปางคาเหนอ ผลการตรวจนาทางหองปฏบตการมดงตอไปน ดานชวภาพ บานหวยกอก พบโคลฟอรมแบคทเรย 13 MPN บานปางพรก พบโคลฟอรมแบคทเรย 130 MPN บานปางคาเหนอ พบโคลฟอรมแบคทเรย 14 MPN บานปางมะโอ พบโคลฟอรมแบคทเรย 110 MPN ดานกายภาพ

ส ความขน อยในคามาตรฐาน ดานเคมและโลหะหนก

ความเปนกรด ดาง ความกระดาง ปรมาณสารทละลายทงหมด เหลก แมงกานส ทองแดง สงกะส ตะกว โครเมยม แคดเมยม สารหน ปรอท ซลเฟต คลอไรค ไนเตรต ฟลออไรค อยในคามาตรฐาน ขนตอนท 4 จดประชมเชงปฏบตการใหความรกบแกอาสาสมคร

สรปผลการประชมดงตอไปน ผเขารวมประชม เปนประชาชนทมาจาก 16 หยอมบานๆบานละ 1-3 คน และ ผดาเนนการ

คอ รวมเปน 40 คน พธเปดโดย นายสมเดช วระวรรณ นายอาเภอปง กลาวรายงานโดย นายกนกพล ศรสมบต นายกองคการบรหารสวนตาบลผาชางนอย วทยากรประกอบดวยเจาหนาทจากหนวยงานในพนทคอ

1. นายประสาท คาลอ นกวชาการสาธารณสขชานาญการ จากสานกงานสาธารณสขอาเภอปงบรรยายเรองการปนเปอนของนาและผลกระทบตอสขภาพ และการปรบปรงคณภาพนา

2. นายเสนห สวรรณคร วศวกร จากสวนบรหารจดการนาท 1 ลาปาง กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม บรรยายเรองระบบประปาทวไป การบารงรกษาประปาภเขา กองทนประปา และขนตอนการขอสนบสนนการกอสรางประปา

3. นางอโณทย พรมชย นกวชาการสาธารณสขชานาญการ ศนยพฒนาอนามยพนทสง บรรยาเรอง การตรวจวเคราะหนาภาคสนาม และความรเกยวกบโคลฟอรมแบคทเรย 4. โดยนายองโหล ศรสมบต กานนตาบลผาชางนอย ไดเลาประสบการณการบรหารจดการระบบประปาภเขาของตาบลผาชางนอย ปญหา อปสรรคในการดาเนนทผานมา 5. นายไพโรจน อธคมธร ประธานสภาองคการบรหารสวนตาบลผาชางนอย ไดเลาถงการบรหารงานประปาของหมท 1

พธเปดโดย นายสมเดช วระวรรณ นายอาเภอปง

รายงานโดย นายกนกพล ศรสมบต นายกองคการบรหารสวนตาบลผาชางนอย วทยากร

นายเสนห สวรรณคร วศวกร นายประสาท คาลอ นกวชาการสาธารณสขชานาญการ จากสวนบรหารจดการนาท 1 ลาปาง จากสานกงานสาธารณสขอาเภอปง

นางอโณทย พรมชย นกวชาการสาธารณสขชานาญการ ศนยพฒนาอนามยพนทสง

นายองโหล ศรสมบต กานนตาบลผาชางนอย นายไพโรจน อธคมธร ประธานสภาองคการบรหารสวนตาบลผาชางนอย

ผเขารวมประชม

สาธตการตรวจนา โดยผเขารวมประชม

สาธตการใชหยดทพย สาธตการซอมทอประปา

มอบชดทดสอบใหชมชน

ผลการประเมนความร กอนและหลงการอบรม โดยใชแบบทดสอบของกองสขาภบาลอาหารและนา ความรกอนการอบรม มคา เฉลย 6.2

ความรหลงการอบรม มคา เฉลย 8.2 แบบทดสอบทผเขารวมประชมตอบไมไดมากทสดคอ 1. ขอท 8 การพบตวรอยขาในนาประปา เปนเพราะอะไร ตอบไมได รอยละ 91.3

2. ขอ 9 นาประปามกลนเหมน จะแกปญหาอยางไรทเหมาะสมทสด ตอบไมได รอยละ 86.9 3. ขอ 10 ควรทาความสะอาดเครองกรองนาดวยความถเทาใด ตอบไมไดรอยละ 84.7

ขนตอนท 5 การตดตามผลการดาเนนงาน ชมชนทมความเจรญอยในบรเวณทตงของ สถานอนามย และองคการบรหารสวนตาบลผาชางนอย ถนนลาดยาง ไดมการแบงงานและมอบหมายให อบต.และอนามยเปนผตดตามใหคาปรกษา สวนในพนทหางไกล ทรกนดาร คอหมท 2 และ 6 ทางศนยฯ ไดเขาไปตดตาม ใหความรกบ อาสาสมครฯ และประชาชน ในชมชนอกครง เพอใหประชาชนไดมการรบรทวทงหมบาน ผลการตดตามมดงตอไปน

ผลการตดตามและประเมนการดาเนนงาน

ประเดนการประเมน

แนวทางการประเมน ผลการประเมน

หมายเหต

ระบบประปา

มการแกไขระบบประปาเมอนาไมไหล

ผาน ประปาภเขา ไมมระบบเปนเพยงการตอนาจากภเขามาใชดวยทอพวซ เมอมปญหาจดการโดยกรรมการชมชน

ผดแลประปา มคณะกรรมการประปา ผาน ใชคณะกรรมการชมชนทาการแทน การเฝาระวงคณภาพนา

มการตรวจนาดานแบคทเรยอยางสมาเสมอทกชมชน

ไมผาน บางชมชนตรวจเดอนละครง ตามคาแนะนา และแจงผลในวนประชมของชมชน

คณภาพนา

ผลการตรวจคณภาพนาดวย อ11 โดยอาสาสมครฯ

ไมผาน นาตอจากภเขาโดยตรงไมมการฆาเชอจงพบแบคทเรยทกตวอยาง

เจาหนาทผเกยวของ

ใหคาแนะนาทางวชาการแกชมชน

ไมผาน งานนาเปนภารกจของ อบต. ซงเนนการกอสรางไมมวชาการ จนทสาธารณสขในพนทจะเนนดานการรกษาสขภาพ

อาสาสมคร ความสามารถในการตรวจวเคราะหนา

ผาน อาสาสมครทตรวจนาไดคอเยาวชนซงใชเวลาวนเสาร-อาทตย ตรวจ

ภาชนะบรรจนาดมทาจากวสดไมอนตราย

ไมผาน ภาชนะททางชมชนใชเปนขวดนาอดลมทใชแลว หมออลมเนยมกระตก

บางชมชนใชแกนลอนนามนเครองใสนา

ภาชนะบรรจนาดมสะอาด

ไมมคราบสกปรก

ไมผาน

หมออลมเนยมเมอตมนาดวยฟน จะดา และวถของชมชนจะไมลางภาชนะบอยๆ ขาดนายาใชลาง

ภาชนะบรรจนาดมมฝาปด ผาน

พฤตกรรมอนามยของอาสาสมคร

การลางมอกอนตกนากน ไมผาน

มภาชนะตกนาดมโดยเฉพาะบคคล

ไมผาน

ภาชนะตกนาดมวางไวในทสะอาด

ผาน

วางไวสงจากพนบาน

ภาชนะบรรจนาดมมกอกหรอทางรน

ไมผาน

การเผยแพรความรสเพอนบานและชมชน

ผาน มการพดคยในทประชมของชมชนทกเดอน

มการบนทกการปฎบตงาน

และรายงานสมาเสมอ

ไมผาน บางชมชนไมตรวจทกเดอนเนองจาก

ประปาไมมระบบ ไมมการฆาเชอ การตรวจตองมผลบวกแนนอน

ครวเรอนผใชนา

การลางมอกอนตกนาดม ไมผาน

มภาชนะตกนาดมโดยเฉพาะบคคล

ไมผาน

ภาชนะตกนาดมวางไวในทสะอาด

ผาน วางไวสงจากพนบาน

ภาชนะบรรจนาดมมกอกหรอทางรน

ไมผาน

เคยไดรบความรจากอาสาสมคร

ผาน มการพดคยในทประชมของชมชนทกเดอน

เจาหนาทระดบจงหวด

มการนเทศตดตาม ไมผาน ไมเขาอบรมมอบหมายให จนทตาบล

เนองจากระยะทางไกล มแนวทางการสงเสรมฯ ไมผาน ใหเปนบทบาทของตาบล

มแผนงานงบประมาณพฒนาตอไป

ไมผาน ใหเปนบทบาทของตาบล

เจาหนาทระดบอาเภอ

มการนเทศตดตาม

ไมผาน

ใหเปนบทบาทของตาบล

มแนวทางการสงเสรมฯ ไมผาน ใหเปนบทบาทของตาบล

มแผนงานงบประมาณพฒนาตอไป

ไมผาน ใหเปนบทบาทของตาบล

เจาหนาทระดบตาบล

มการนเทศตดตาม ผาน เชอมกบ อบต. มแนวทางการสงเสรมฯ ผาน เชอมกบอบต.

มแผนงานงบประมาณพฒนาตอไป

ผาน เชอมกบ อบต.

ขนตอนท 6 การสรปบทเรยนร ในวนประชมเชงปฏบตการ ไดมอบ ว.111(ชดตรวจหาโคลฟอรมภาคสนาม) ใหหยอมบานละ

1 ชด พรอมกบแนะนา ให ทางชมชนตรวจเพอเฝาระวงเดอนละ ครง พรอมกบบนทกผล และไดมอบนายาคลอรนใหนาไปทดลองใชหยอมบานละ 2 ขวด หลงจากใหอาสาสมครฯ กลบเขาไปในชมชน ทางศนยฯ ไดมการจดเวทสรปบทเรยนร และมอบประกาศนยบตรใหกบอาสาสมครฯในวนท 19 สงหาคม 2552 มประเดนสรปพอสงเขปคอ 1. การบรหารจดการประปาในชมชน หมท 3 มการเกบเงนหลงคาเรอนละ 100 บาท เมอนามปญหา เชนรวจะจางคนไปดแล ครงละ 2-3 คน นาไมพอเพยงเนองจากชาวบานไมประหยด เปดทงไว นาดม นาใช ใชแหลงเดยวกน ชาวบาน นานาไปใสสวนลนจ ทาใหนาไมเพยงพอ มแนวคดจะตดมาตรวดนาเพอเกบเงน และเพอใหชาวบานประหยด ทางชาวบานไมยอม มเหตผลคอนามาจากธรรมชาตบนดอย ไมควรเกบเงน และชาวบานไมยอมซอมาตรวดนา 2. นายรกษต แซล ตวแทนบานหวยเอยน ไดเลาวาทบานหวยเอยนมคณะกรรมการประปา จดเวรกนไปดตนนาเปนประจา ทาใหไมมปญหา นาใสสะอาด แตกนาไมเพยงพอในฤดแลง 3. นายสาวทตาภา แซยาง ตวแทนบานหวยเอยน ไดสาธตการตรวจนาดมดวย ว111. และไดเลาถงการตรวจนาหาโคลฟอรมแบคทเรย ทบานหวยเอยน แลวนาเปลยนส แสดงวามการปนเปอนแบคทเรย จงไดประชมชาวบาน และแจงใหชาวบานรวานาบานเรานาไมสะอาด ใหชาวบานตมนากน ปรากฏวา มชาวบานบางคนทปฏบต ตอมาตนเองจงไดลองตมนา แลวตรวจใหชาวบานด ปรากฏวานาไมเปลยนสแสดงวานาสะอาดไมมแบคทเรย ชาวบานจงเชอ และเรมมการตมนากน ในเรองการฆาเชอดวยนายาคลอรนนน ชาวบานมความรสกวาเอาสารเคมเตมลงไปในนา จงไมกลาดม 4. ผลการตรวจนาพรอมดมในชมชนจานวน 16 หยอมบาน นาเปลยนสทงหมด เนองจากเปนนาจากภเขา ตอทอลงมาพกไวทบอทาดวยปน เพอใหตกตะกอน แลวจงตอไปยงบานเรอนประชาชน ไมมการปรบปรงคณภาพนาใดๆ

บทท 4

สรปผล วเคราะหผล

จากการดาเนน โครงการพฒนาศกยภาพเครอขาย อาสาสมครเฝาระวงคณภาพนาบรโภคในชมชน

และครวเรอน ตาบลผาชางนอย อาเภอปง จงหวดพะเยา ปงบประมาณ 2552 สรปผลการดาเนนงาน 1. ผลการสารวจประปา

- ทกหยอมบาน ใชนาผวดน จากภเขา - ความพอพยง ไมพอเพยงในฤดรอน - ผดแลประปา ไมมคณะกรรมการประปาโดยเฉพาะ มคณะกรรมการเพยง 1 หยอมบานคอ

บานหวยเอยน - เมอมปญหา นาไมไหล จะประกาศและชวยกนซอม ใครวางกไปชวยกน ในทางปฏบต

กรรมการชมชนจะดาเนนการแกไข ซงประปาภเขาจะไมมระบบทซบซอน ปญหาทเกดขนคอขอตอหลด มเศษใบไม เศษดน อดตน ความรของคณะกรรมการชมชนมตงแตไมไดเรยนหนงสอ จนถงจบประถมศกษาของ กศน. หมท 1 จางคนดแลเปนคนทไมไดเรยนหนงสอ วางงานอยในชมชน

- การอบรมใหความร ตาบลผาชางนอย ไมเคยมการอบรมเกยวกบเรองนาสะอาด และระบบประปา ทศนยฯจดนเปนครงแรก

- การตรวจสอบคณภาพนา ทกชมชนไมเคยมการตรวจ

- การเฝาระวง ดแล ตรวจสอบ เปนระยะ ไมมการดาเนนการทกชมชนเมอนาไมไหล ถงจะดาเนนการแกไข - ความพงพอใจตอคณภาพนา ปจจบน ไมพงพอใจ 2. จากการ เกบตวอยางนาสงตรวจทางหองปฏบตการ 4 ตวอยาง วนท 12 มนาคม 2552 ผลการตรวจนาทางหองปฏบตการมดงตอไปน ดานชวภาพ บานหวยกอก พบโคลฟอรมแบคทเรย 13 MPN บานปางพรก พบโคลฟอรมแบคทเรย 130 MPN บานปางคาเหนอ พบโคลฟอรมแบคทเรย 14 MPN บานปางมะโอ พบโคลฟอรมแบคทเรย 110 MPN ดานกายภาพ

ส ความขน อยในคามาตรฐาน ดานเคมและโลหะหนก

ความเปนกรด ดาง ความกระดาง ปรมาณสารทละลายทงหมด เหลก แมงกานส ทองแดง สงกะส ตะกว โครเมยม แคดเมยม สารหน ปรอท ซลเฟต คลอไรค ไนเตรต ฟลออไรค อยในคามาตรฐาน 3. ผลการตรวจนาพรอมดมในชมชนจานวน 16 หยอมบาน ตงแตเดอนมนาคม 2552 ถงเดอน สงหาคม 2552 โดยตรวจเดอนละ 1 ครง นาเปลยนสทงหมด 4. แบบทดสอบทผเขารวมประชมตอบไมไดมากทสดคอ 1. ขอท 8 การพบตวรอยขาในนาประปา เปนเพราะอะไร ตอบไมได รอยละ 91.3

2. ขอ 9 นาประปามกลนเหมน จะแกปญหาอยางไรทเหมาะสมทสด ตอบไมได รอยละ 86.9 3. ขอ 10 ควรทาความสะอาดเครองกรองนาดวยความถเทาใด ตอบไมไดรอยละ 84.7

วเคราะหผลการดาเนนงาน

จากการดาเนนงานโครงการพฒนาศกยภาพเครอขาย อาสาสมครเฝาระวงคณภาพนาบรโภคในชมชนและครวเรอน ตามขนตอนโดยเรมตงแต สารวจระบบประปาภเขา การบรหารจดการประปาในชมชน อบรมใหความรแกอาสาสมคร และใหชมชนตรวจสอบคณภาพนาดวยตนเอง สามารถวเคราะหตามประเดนไดดงตอไปน

1. ดานนาทชมชนใชอปโภค บรโภค เนองจากเปนนามาจากภเขา ตอทอลงมาพกไวทบอ เพอใหตกตะกอน แลวจงตอไปยงบานเรอนประชาชน ไมมการปรบปรงคณภาพนาใดๆ เมอตรวจคณภาพดานแบคทเรย จงพบทกตวอยาง ทกหมบาน ทางชมชนไมสามารถทจะดาเนนการอะไรตอได เอง นอกจากแตละครวเรอนจะตองระมดระวงดวยตนเอง โดยการตมนาดม การดาเนนโครงการนเปนการกระตนใหชมชน มความกระตอรอรนในการดแลสขภาพ และมสวนรวมในชมชนมากขน และทาใหหนวยงานทเกยวของตระหนกในบทบาทหนาท 2. การบรหารจดการประปาในชมชน ประปาไมมระบบทยงยาก เปนเพยงการตอทอมาใช เมอนามปญหา เชนรว หรอไมไหล ชาวบานจะชวนกนไปดตงแตตนนา สามารถแกไขไดงายๆ และไมมคณะกรรมการประปาโดยเฉพาะ ใชกรรมการของชมชนแทน 3. ในความคดของชมชน นามาจากธรรมชาตบนดอย ไมควรเกบเงนในการบรหารจดการ ทกคนมอสระในการใช จงทาใหนาไมพอเพยง ไมประหยด เปดทงไว และนาไปใสสวนลนจ สวนขาวโพด ดงนน จงตองสรางจตสานกในชมชน ในเรองการฆาเชอในนาดวยนายาคลอรนนนชาวบานมความรสกวาเอาสารเคมเตมลงไปในนา จงไมกลาดม 4. การดาเนนโครงการพฒนาศกยภาพเครอขาย และอาสาสมครเฝาระวงคณภาพนาบรโภคในชมชน นทาใหชมชน และเครอขายทเกยวของเกดการตนตว ไดมการปรบเปลยนพฤตกรรมคอตมนาดม ใชทกรองนาททางศนยฯ ไปอบรมให และมองคกรเอกชนมาบรจาคเครองกรองนาท ศศช.ทกแหง ทางผนาชมชนมแนวทางทจะใชเงน SML ทานาดมจาหนายในชมชน

ภาคผนวก ภาพกจกรรมตดตามงานบานสนามเหนอ

ตดตามงานบานนาปก

ตดตามงานบานสนามใต

ตดตามงานบานหวยเอยน

ตดตามงานบานนาคะ

ตดตามงานบานหวยกอก

ภาพกจกรรมประชมสรปบทเรยนร

----------------------------------------------------------------------------------------------------------