แผนบรหารการสอนประจ าบทท 3

เนอหาประจ าบท บทท 3 ความหลากหลายทางชวภาพ 3.1 บทน า 3.2 ความหมายของความหลากหลายทางชวภาพ 3.3 ระดบของความหลากหลายทางชวภาพ 3.4 ความส าคญของความหลากหลายทางชวภาพ 3.5 การสญเสยความหลากหลายทางชวภาพ 3.6 ความหลากหลายทางชวภาพในประเทศไทย 3.7 อนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ 3.8 บทสรป 3.9 ค าถามทายบท เอกสารอางอง วตถประสงคเชงพฤตกรรม

เมอเรยนจบบทเรยนนแลว นกศกษาจะมความสามารถในเรองตอไปน 1. อธบายความหมายของความหลากหลายทางชวภาพ 2. อธบายระดบของความหลากหลายทางชวภาพประเภทตางๆ ได 3. อธบายความส าคญของความหลากหลายทางชวภาพ 4. อธบายสาเหตของการสญเสยความหลากหลายทางชวภาพ

กจกรรมการเรยนการสอน

1. บรรยาย อภปราย และซกถามระหวางการเรยน 2. แบงกลมนกศกษาเพอท าการส ารวจภาคสนาม 3. วเคราะหสาเหตของการสญเสยความหลากหลายทางชวภาพ 4. อภปรายหนาชนเรยน และน าเสนองานทไดรบมอบหมาย

สอการเรยนการสอน

1. เอกสารประกอบการสอน 2. เอกสารวชาการ 3. แผนภาพ 4. โปรแกรมส าเรจรปคอมพวเตอร และอนเตอรเนต

49

การวดผลและประเมนผล 1. การเขาชนเรยนและสงเกตจากการฟงบรรยาย 2. การซกถามระหวางเรยน 3. การสงเกตทกษะในการส ารวจภาคสนาม 4. การอภปรายหนาชนเรยน 5. การตรวจรายงานและการบาน 6. การท าแบบฝกหดกอนและหลงการเรยน

50

บทท 3 ความหลากหลายทางชวภาพ

3.1 บทน า ในโลกมความหลากหลายของสงมชวตทเกดจากการเปลยนแปลงววฒนาการทงของสงมชวตและสงแวดลอม โดยมอยประมาณ 3-5 ลานชนด ซงแสดงใหเหนถงความหลากหลายทางนเวศวทยาและแหลงทอยอาศยเนองจากความสมพนธระหวางสงมชวตกบสภาพแวดลอม โดยความหลากหลายของสภาพแวดลอมเอออ านวยใหเพมความหลากหลายของสงมชวตชนดตางๆ โลกมสงมชวตอยมากมายหลายลานชนด แตมเพยงไมถงรอยละ 1 ทสามารถจ าแนกชนดได (UNEP, 1995) จากขอเทจจรงดงกลาวแสดงใหเหนการขาดความรของมนษยเกยวกบสงมชวตอนทอยรวมโลก ปาชนเขตรอนเปนแหลงทอดมสมบรณและเอออ านวยใหมความหลากหลายของสงมชวตมากมาย เสมอนเปนศนยกลางแหงความหลากหลายทางชวภาพทสมควรไดรบความสนใจดแลรกษาสภาพไวใหเปนสมบตล าคาของประเทศและของโลก แตคงมสงมชวตจ านวนไมนอยในปาชนเขตรอนทถกท าลายสญหายไปจากโลกนอยางไมมวนกลบดวยน ามอมนษย จะโดยจงใจหรอไมกตาม ทงๆ ทสงมชวตทสญพนธไปแลวนนอาจมประโยชนตอมนษยชาตอยางมหาศาล หากวามนษยจะไดรจกและศกษาหาความรเสยกอน การทสงมชวตชนดตางๆ ถกท าลายสญหายไปจากโลก จะเปนปจจยส าคญทชวยเรงใหอตราการสญพนธของสงมชวตนานาชนดทเหลออยเพมมากขน อนเนองมาจากการเสยดลของระบบนเวศนนเอง ทงนเพราะการสญเสยแหลงสะสมความแปรผนทางพนธกรรม อนถอวาเปนขมทรพยล าคาของประชากรสงมชวตนน จะเปนการสงเสรมใหมการท าลายความหลากหลายทางชวภาพของระบบนเวศนนๆ มากขน ความหลากหลายทางชวภาพ คอ ความแตกตางของสงมชวตทงหมดในโลก รวมทงถงความแตกตางทางพนธกรรมภายในของสงมชวตแตละชนด นอกจากนยงรวมถงความหลากหลายของระบบนเวศทแตกตาง ซงระบบนเวศนนมความสมพนธกบการด ารงชวตของมนษย ดงนนหากสญเสยความหลากหลายทางชวภาพ นอกจากจะเปนการสญเสยสมดลของระบบนเวศแลว จงเปนการสญเสยแหลงทรพยากรการด ารงชวตดวย ดวยเหตนมนษยจงควรตระหนกถงคณคาของความหลากหลายทางชวภาพ 3.2 ความหมายของความหลากหลายทางชวภาพ ความหลากหลายทางชวภาพ (biological diversity หรอ biodiversity) มรากศพทมาจาก ค าวาbiology หมายถง ชวภาพ และ ค าวา diversity หมายถง ความหลากหลาย ดงนนความหลากหลายทางชวภาพ หมายถงความหลากหลายของสงมชวตในทกระดบ นบตงแตระดบประชากรพช สตว และจลนทรย ทมความหลากหลายทางพนธกรรม จนไปถงความหลากหลายของชนด และมความสมพนธระหวางกนในชมชนสงมชวตจนเกดความหลากหลายในระบบนเวศ ดงนนความหลากหลายทางชวภาพเปนผลพวงจากกระบวนการเปลยนแปลงววฒนาการของสงมชวตทกรปแบบ (วสทธ ใบไม, 2548) การประชมสหประชาชาตวาดวยเรองสงแวดลอมและการพฒนา (United Nations Conference on Environment and Development: UNCED) ในหวขอความหลากหลายทางชวภาพของโลก เมอวนท 3–14 มถนายน ค.ศ. 1992 ทเมองรโอ เดอจาเนโร ประเทศบราซล ไดใหความหมายวา ความหลากหลายของสงมชวตจากทกๆ แหลง ครอบคลมทงบนพนดน มหาสมทร และระบบนเวศแหลงน าอนๆ รวมทงระบบ

51

นเวศทหลากหลายซบซอน ทมมนษยเปนสวนหนงของระบบ ความหลากหลายทางชวภาพดงกลาวครอบคลมทงความหลากหลายของพนธกรรม (genetic diversity) ความหลากหลายของชนด (species diversity) และความหลากหลายของระบบนเวศ (ecosystem diversity) โดยการประชมครงดงกลาวไดผลกดนใหเกดอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ ในปจจบนมประเทศทเปนภาคอนสญญาดงกลาวแลว 187 ประเทศทวโลก ซงเปาหมายหลกของอนสญญาดงกลาวเพอการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ และการใชประโยชนองคประกอบของความหลากหลายทางชวภาพ โดยนกวทยาศาสตรคาดการณวาในทกปโลกของเราก าลงสญเสยสงมชวตมากกวา 30,000 ชนด จากจ านวนสงมชวตทคาดวานาจะมประมาณ 10 ลานชนด วตถประสงคของอนสญญาดงกลาวจงตองการใหมวลมนษยชาตตระหนกวาความหลากหลายทางชวภาพก าลงสญสลายไปอยางรวดเรว และตองอนรกษความหลากหลายทางชวภาพไว แมวาประเทศตางๆ จะมสทธในอ านาจอธปไตยเหนอทรพยากรชวภาพของตนกตาม ในเนอหาบทน จงมวตถประสงคเพออธบายความหมาย ความส าคญ และการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ ตลอดจนการจ าแนกประเภทสงมชวตเบองตน 3.3 ระดบของความหลากหลายทางชวภาพ ความหลากหลายทางชวภาพ คอ ความผนแปรแตกตางของสงมชวตทงหมดในโลก รวมไปถงปฏสมพนธของสงมชวต โดยความหลากหลายทางชวภาพมองคประกอบ 3 ระดบ คอ ความหลากหลายของพนธกรรม ความหลากหลายของชนด และความหลากหลายของระบบนเวศ (ภาพท 3.1) สามารถอธบายไดดงน

ภาพท 3.1 ระดบของความหลากหลายทางชวภาพ (ทมา: Campbell and Reece, 2008)

52

3.3.1 ความหลากหลายของพนธกรรม (genetic diversity) ความหลากหลายของพนธกรรม เกดจากการเปลยนแปลงหนวยพนธกรรมหรอทเรยกวา การกลาย (mutation) ท าใหสงมชวตชนดเดยวกนมลกษณะทแสดงออกมาแตกตางกน จากการมหนวยพนธกรรมทไดรบมาจากรนพอแมตางกน ซงความแตกตางของลกษณะเหลานจะสามารถถกถายทอดไปยงรนถดไปได โดยหากพจารณาถงลกษณะทางพนธกรรมจะพบวาสงมชวตชนดเดยวกนจะมองคประกอบทางพนธกรรมคลายคลงกนกวาสงมชวตตางชนดกน ตวอยางเชน ลกษณะความหลากหลายของสายพนธมนษย มนษยทกคนในโลกมสปชสเดยวกน คอ Homo sapiens แตมความแตกตางระหวางสายพนธ เชน คนไทย คนองกฤษ คนแอฟรกา เปนตน ลกษณะความหลากหลายของสายพนธสตว เชน ความหลากหลายของลวดลายและสของหอยทาก Cepaea nemoralls (ภาพท 3.2)

ภาพท 3.2 ความหลากหลายของลวดลายและสของหอยทาก Cepaea nemoralls (ทมา: Solomon et al., 2008)

53

3.3.2 ความหลากหลายของชนด (species diversity) ในการศกษาสงมชวตมการจดเปนกลมๆ โดยในแตละกลมมการจดกลมยอยทเลกลงไป

ตามล าดบ จนถงกลมยอยทสดในระบบการจ าแนกสงมชวตทเรยกวา “สปชส (species)” ซงหมายถง กลมสงมชวตทเปนประชากรเดยวกน ผสมพนธกนแลวไดลกหลานสบตอไป ความหลากหลายของชนด หมายถง จ านวนชนด และจ านวนหนวยสงมชวตทเปนสมาชกของแตละชนดทมอยในแหลงทอยอาศยในประชากรนนๆ หรอหมายถงความหลากหลายของชนดสงมชวตทมอยในพนทหนงนนเอง โดยมลกษณะทางพนธกรรมเปนตวก าหนดชนดของสงมชวตนนๆ โดยมความหมายครอบคลมถงความหลากชนด (species richness) หรอจ านวนชนดของสงมชวตทพบตอหนวยพนท และความสม าเสมอของชนด (species evenness) หรอสดสวนของสงมชวตทมอยในพนท และความชกชมของชนด (species abundance)

ปจจบนนกวทยาศาสตรเชอวา สงมชวตทงหมดทววฒนาการอยบนโลกนในปจจบนมจ านวนชนดอยระหวาง 2-30 ลานชนด โดยทมบนทกอยางเปนทางการแลวประมาณ 1.4 ลานชนด จากการเปรยบเทยบล าดบเบส (base sequence) ในอารอารเอนเอของสงมชวตทกชนด ท าใหทราบวาสงมชวตบนโลกมววฒนาการ 3 สาย โดยเรยกแตละสายววฒนาการวา โดเมน (domain) ไดแก โดเมนแบคทเรย (domain Bacteria) โดเมนอารเคย (domain Archaea) และโดเมนยคารยา (domain Eucarya) (ภาพท 3.3) แบงออกเปน 6 อาณาจกร ดงนคอ อาณาจกรแบคทเรย (kingdom Bacteria) อาณาจกรอารเคย (kingdom Archaea) อาณาจกรโพรทสทา (kingdom Protista) อาณาจกรเหดรา (kingdom Fungi) อาณาจกรพช (kingdom Plantae) และอาณาจกรสตว (kingdom Animalia)

ภาพท 3.3 สายววฒนาการและโดเมนของสงมชวต (ทมา: Enger et al., 2007)

54

1) โดเมนแบคทเรย เปนสงมชวตเซลลเดยวกลมโพรแครโอต และเปนแบคทเรยทแทจรง (prokaryotic eubacteria) ไดแก อาณาจกรแบคทเรย สงมชวตในอาณาจกรนมลกษณะส าคญ คอ เปนสงมชวตเซลลเดยว เซลลไมมเยอหมนวเคลยส ไมสามารถมองเหนไดดวยตาเปลา มการกระจายตวไดในอากาศ น า และดน นอกจากนยงสามารถอาศยอยรวมกบพชและสตว แบคทเรยมรปรางได 3 แบบ คอ รปแทง (rod) รปกลม (spherical) และรปเกลยว (curved) (ภาพท 3.4) 2) โดเมนอารเคย เปนสงมชวตเซลลเดยวกลมโพรแครโอต และมลกษณะคลายแบคทเรย สงมชวตในโดเมนน คอ สงมชวตในอาณาจกรอารเคย (kingdom Archaea) โดยสงมชวตกลมนสามารถด ารงชวตอยในสภาพแวดลอมทมความเครยดได เชน ในบรเวณทมอณหภมสงหรอต า เปนกรดแกหรอบรเวณทมความเคมสง (ภาพท 3.4) เปนตน

ภาพท 3.4 ความหลากหลายของสงมชวตในอาณาจกรแบคทเรยและอารเคย (ทมา: Mader, 2007)

3) โดเมนยคารยา เปนกลมสงมชวตทเปนพวกยแครโอต สามารถจดจ าแนกสงมชวตในโดเมนออกเปน 4 อาณาจกร ไดแก อาณาจกรโพรทสทา อาณาจกรเหดรา อาณาจกรพช และอาณาจกรสตว (ภาพท 3.5) โดยมรายละเอยดดงน

55

ภาพท 3.5 ความหลากหลายของสงมชวตในโดเมนยคารยา (ทมา: Mader, 2008)

3.1) อาณาจกรโพรทสทา สงมชวตทถกจ าแนกอยในอาณาจกรโพรทสทา ไดแก ยกลนา พารามเซยม และอะมบา เปนตน (ภาพท 3.6) โดยลกษณะส าคญของสงมชวตในอาณาจกรโพรทสทา คอรางกายประกอบดวยโครงสรางงายๆ ไมซบซอน บางชนดมเซลลเดยวและบางชนดมหลายเซลลแตไมเปนเนอเยอหรออวยวะ สามารถด ารงชพเปนผผลต ผบรโภค และผ ยอยสลายสารอนทรยไดขนกบชนด นอกจากนสงมชวตกลมนไมมระยะเอมบรโอ เนองจากมการสบพนธแบบไมอาศยเพศเปนสวนใหญ แมวาบางชนดจะมการสบพนธแบบอาศยเพศกตาม นอกจากนยงพบวา สงมชวตกลมนจะมโครงสรางทชวยในการเคลอนท ไดแก ขนเซลล (cell hair) แฟลเจลลม (flagellum) และเทาเทยม (pseudopodium) 3.2) อาณาจกรเหดรา เปนสงมชวตทกนอาหารโดยการยอยสลายสารอนทรย ไดแก เหด และรา (ภาพท 3.7) บางชนดเปนปรสตของสงมชวตอน มทงกลมสงมชวตเซลลเดยวและหลายเซลลซงยงไมพฒนาเปนเนอเยอ มผนงเซลลแตไมมคลอโรฟลล มการสบพนธทงแบบอาศยเพศและไมอาศยเพศ เหดราสวนใหญมใยรา (hypha) ซงเปนใยรามผนงกน (septate hypha) หรอใยราทไมมผนงกน (nonseptate hypha) ใยราของเหดสามารถรวมกนเปนกลมเรยกวากลมใยรา (mycelium) หรอทเรยกวาดอกเหด โดยใยราท าหนาทยดเกาะอาหารและสงเอนไซมไปยอยอาหารทอยภายนอกเซลล แลวจงดดซมอาหารเหลานนกลบเขาสภายในเซลล

56

ภาพท 3.6 ความหลากหลายของสงมชวตในอาณาจกรโพรทสทา (ทมา: Campbell and Reece, 2005)

ภาพท 3.7 ความหลากหลายของสงมชวตในอาณาจกรเหดรา (ทมา: Enger et al., 2007)

57

3.3) อาณาจกรพช เปนสงมชวตหลายเซลลพวกยแครโอตทมผนงเซลล เชอวามววฒนาการมาจากสาหรายเซลลเดยวเอมบรโอไฟต (embryophytes) ทไมสามารถเคลอนทได เมอประมาณ 475 ลานปกอนในยคออรโดวเชยน (ภาพท 3.8) มความหลากหลายของชนดพชทสามารถระบชนดแลวประมาณ 290,000 ชนด พชแตละชนดมลกษณะรวม คอ สามารถสรางพลงงานเองจากกระบวนการสงเคราะหดวยแสง เนองจากการมคลอโรพลาสต เซลลมการรวมกลมเปนเนอเยอเพอท าหนาทเฉพาะอยาง ตนทเจรญเตมทพฒนามาจากเอมบรโอ นอกจากนยงพบวาพชบางชนดสามารถสบพนธเเบบสลบ คอ มชวงการด ารงชวตทงในระยะสปอโรไฟตเเละระยะเเกมโทไฟต

ภาพท 3.8 ความหลากหลายของสงมชวตในอาณาจกรพช (ทมา: Campbell and Reece, 2008)

3.4) อาณาจกรสตว เปนสงมชวตหลายเซลลทเปนพวกยแครโอตทไมมผนงเซลล สามารถเคลอนทไดในชวงหนงชวงใดของวงจรชวต ประกอบดวยเซลลจ านวนหลายเซลลรวมกนเปนเนอเยอหรอเปนอวยวะเพอมาท าหนาทเฉพาะอยาง เนองจากไมมคลอโรพลาสตจงไมสามารถสรางอาหารเองไดดวยกระบวนการสงเคราะหดวยแสง ไดรบอาหารจากการบรโภคสงมชวตอนเปนอาหาร ตวเตมวยพฒนามาจากเอมบรโอ ไดแก สตวทไมมกระดกสนหลงและสตวทมกระดกสนหลง เปนตน นกอนกรมวธานสตวจ าแนกสตวออกเปนไฟลมไดประมาณ 36 ไฟลม แตในชววทยาเบองตนจะยกตวอยางไฟลมส าคญ 10 ไฟลม ไดแก ไฟลมพอรเฟอรา (Porifera) ไฟลมไนดาเรย (Cnidaria) ไฟลมทโนฟอรา (Ctenophora) ไฟลมแพลทเฮลมนทส (Platyhelminthes) ไฟลมนมาโทดา (Nematoda) ไฟลมมอลลสกา (Mollusca) ไฟลมแ อ น เ น ล ด า ( Annelida) ไ ฟ ล ม อ า ร โ ท ร โ ป ด า ( Arthropoda) ไ ฟ ล ม เ อ ไ ค โ น เ ด อ ร ม า ท า (Echinodermata) และไฟลมคอรดาทา (Chordata) (ภาพท 3.9)

58

ภาพท 3.9 ความหลากหลายของสงมชวตในอาณาจกรสตว (ทมา: Mader, 2008)

3.3.3 ความหลากหลายของระบบนเวศ (ecological system diversity) ความหลากหลายของระบบนเวศ เปนความหลากหลายของแหลงทอย หรอถนอาศยของสงมชวตทกระจายอยทวโลก เมอประกอบกบสภาพภมประเทศและสภาพภมอากาศ ท าใหเกดระบบนเวศทมลกษณะพนทแตกตางกนในแตละภมภาคของโลก จงท าใหเปนถนอาศยของสงมชวตท แตกตางกนดวยความหลากหลายทางนเวศวทยา ประกอบดวยความหลากหลาย 3 ประเดน คอ

1) ความหลากหลายของถนทอยตามธรรมชาต (habitat diversity) ในแตละบรเวณทอยอาศยของสงมชวตทแตกตางกนไป บรเวณใดทมความหลากหลายของแหลงทอยอาศย ทนนจะมชนดของสงมชวตทหลากหลายไปดวยเชนกน เชน ผนปาดงพญาเยน-เขาใหญ เปนถนทอยอาศยของชนดพนธพชและสตวปาจ านวนมาก จากการส ารวจพบวา ประเทศไทยนนพบชนดพนธพชทงหมดราว 15,000 ชนด

59

โดยพบในพนทดงพญาเยน-เขาใหญจ านวนไมนอยกวา 2,500 ชนด หรอประมาณ 1 ใน 6 ของชนดพนธทปรากฏในประเทศ โดยมชนดพนธเฉพาะถน 16 ชนด และมสตวปามากถง 805 ชนด ซงสวนหนงเปนสตวเลยงลกดวยน านม 112 ชนด นก 392 ชนด และมสตวเลอยคลานและสตวสะเทนน าสะเทนบก รวมกน 205 ชนด โดยม 9 ชนด ทเปนชนดพนธเฉพาะถน ไดแก ตะพาบหวกบหรอกราวเขยวหรอกรวดาว จงจกหนเมองกาญจน ตกแกเขาหนทราย กงกาภวว จงเหลนดวงตะวนตก จงเหลนเรยวโคราช งดนโคราช งกนทากลายขวน และจระเขน าจด และในจ านวนสตวปาทพบทงหมดมหลายชนดทมความส าคญในระดบโลก และม 3 ชนดพนธทมสถานภาพใกลสญพนธ (endangered) ไดแก ชางปา เสอโครง และววแดง (ศนยขอมลมรดกโลก, 2552) สตวปาทพบในพนทอทยานแหงชาตทงแสลงหลวง แตกตางกนตามสภาพพนทประกอบดวยสตวนานาชนด ไดแก ชางปา กระทง ลงกง คางแวนถนเหนอ กวางปา หมปา กระตายปากระแตธรรมดา กระรอกหลากส กระเลน หนทองขาว คางคาวขอบหขาวกลาง นกเขาเปลาธรรมดา นกแอนตาล นกตะขาบทง นกนางแอนบาน นกปรอดเหลองหวจก นกจบแมลงหวเทา เตาหบ ตะพาบน า ตะกวด ตกแกบาน กงกาบาน จงเหลนหลากลาย งลายสอธรรมดา งทางมะพราวธรรมดา งเขยวหวจงจก องกรายลายเลอะ เขยดออง กบหนอง ปาดแคระธรรมดา เปนตน ในบรเวณแหลงน าพบปลาทอาศยอยหลายชนด เชน ปลาซว ปลาพง ปลาขาว ปลาเขยว ปลามด ปลาตดหน ปลารากกลวย และปลากง เปนตน

2) ความหลากหลายของการทดแทน (successional diversity) เมอสงมชวตเรมพฒนาขนในพนททไมเคยมสงมชวตขนมากอน (primary succession) (ภาพท 3.10) และพฒนาขนเปนชมชนสงมชวตสมบรณ (climax stage) เมอเกดการรบกวนหรอการท าลายระบบนเวศลงไป เชน พาย ไฟปา การตดไมท าลายปา กจะท าใหระบบนเวศเกดการเสยหายหรอถกท าลายแตธรรมชาตจะมการทดแทนทางนเวศ (ecological succession) ของสงมชวตใหมขนมาแทนททงนเนองจากปจจย ทเออตอการด ารงชวต เชน อาหาร น า แสง ความชน อณหภม เปลยนไป การทดแทนสงคมทเกดขนมาใหมนเรยกวาการทดแทนล าดบสอง (secondary succession) (ภาพท 3.11)

ภาพท 3.10 ความหลากหลายของการทดแทนล าดบแรก (ทมา: Encyclopeadia Britannica, 2006a)

60

ภาพท 3.11 ความหลากหลายของการทดแทนล าดบสอง (ทมา: Encyclopeadia Britannica, 2006b)

3) ความหลากหลายของภมประเทศ/ภมทศน (landscape diversity) พนผวโลกจะประกอบดวยภมประเทศและภมอากาศทแตกตางกน สามารถแบงไดเปน 6 เขตใหญๆ คอ ระบบนเวศ ทงหญา (grassland and savanna ecosystem) ระบบนเวศทะเลทราย (desert ecosystem) ระบบนเวศปาผลดใบ (tropical rain forest ecosystem) ระบบนเวศปาดบชน (deciduous forest ecosystem) ระบบนเวศไทกาหรอปาสน (taiga or coniferous forest ecosystem) และระบบนเวศทนดรา (tundra ecosystem) โดยมรายละเอยดดงน (ประยร วงศจนทรา, 2555)

3.1) ระบบนเวศทงหญา ทงหญาและปาทงทอยในแถบมรสมเขตรอน พนปามกจะมตนไมขนกระจดกระจายโดยทวไป ระหวางตนไมจะมหญาขนอยอยางหนาแนน พชจะเจรญเตบโตอยางรวดเรวในฤดฝน พอถงฤดแลงหญาสวนใหญจะเหยวแหงตายไป มแตไมพมและตนไม แตมกจะเปนพวกผลดใบ ปกตจะเกดไฟไหมทกป แตถาหากไฟไมไหมนานๆ เขาตนไมใหญจะเขามาแทนทหญาจนกลายเปนปาละเมาะไป สตวเลยงในทงหญาประเภทนจะเจรญเตบโตไดดในฤดฝน มพชอาหารหลายประเภททเหมาะแกสตวแตละชนด เชน ยราฟ ชอบกนใบของตนไมใหญ อแลนกนไมพม และมาลายกนหญาพนลาง พวกแกะและววกนหญาและพชขนาดเลกตามพนดน

3.2) ระบบนเวศทะเลทราย เปนเขตทโดยปกตทวไปแลวมฝนตกนอยกวา 250 มลลเมตรตอป หรอถงจะมปรมาณฝนตกมากกวา 250 มลลเมตรตอป แตการกระจายไมด ท าใหเกดความแหงแลงตดตอกนเปนเวลานานจนเปนทะเลทรายได ปกตอากาศจะรอนจด หนาวจด และแหงแลง มศกยภาพในการระเหยสง ในโลกนมทะเลทรายอยหลายแหง เชน ทะเลทรายสะฮาราในอฟรกา ทะเลทรายใจกลางทวปออสเตรเลย ทะเลทรายทางแถบตะวนตกเฉยงใตของสหรฐอเมร กา ในธเบต โบลเวย ทะเลทรายโกบ และทหลงเทอกเขาแอนเดสในอเมรกาใต สภาพแหงแลงในทะเลทรายไมเหมาะส าหรบการด ารงชวตของทงพชและสตว ผลตผลสทธขนปฐมภมของทะเลทรายต ากวา 2000 กโลกรมตอเฮกแตร หรอ ในอตราต ากวาวนละ 0.5 กรม หรอ 2.5 กโลแคลอรตอตารางเมตร พชทปรบตวอยใน ทะเลทรายมอย 3 รปชวต คอ 1) พชลมลก (annuals) ซงจะเจรญเตบโตเมอมความชนเพยงพอแลวกจะคอยๆ ตายไป 2)

61

พชอวบน า (succulents) เชน กระบองเพชร 3) ไมพมเตย (desert shrubs) ประกอบไปดวยไมพมขนาดเลก ขนอยใกลพนดนอยางกระจดกระจาย สวนมากมความสงต ากวา 2 เมตร เชน ทงหญาแถบตะวนตกเฉยงใตของสหรฐอเมรกาบางแหงในอเมรกาใต รสเซย มองโกเลย ประเทศตางๆ ในตะวนออกกลาง แถบตะวนตกเฉยงใตของทวปเอเชยและใจกลางทวปออสเตรเลย เปนตน

3.3) ระบบนเวศปาผลดใบ หากสภาพความชนมจ ากดไมกระจายอยางสม าเสมอตลอดป ปาไมใบกวางทชมชนและไมผลดใบกจะคอยๆ เปลยนสภาพมาเปนปาไมกวางทผลดใบมากขน และความหลากหลายของชนดพนธพชกจะคอยๆ ลดลง เชน ปาผลใบในเขตมรสมทมการแบงฤดกาลอยางเดนชด โดยในฤดแลงตนไมในปาจะพากนทงใบและจะผล ใบใหมอกในตนฤดฝน สลบกนเชนนทกป ดงเชน ปาไมสกในประเทศอนเดย พมา และประเทศไทย เปนตน ปกตในเขตมรสมจะมฤดฝน 6 เดอน และฤดแลง 6 เดอน หากมฝนตกนอยและแหงแลงมากขน ความหนาแนนของหมไมจะลดลง ขนาดของตนไมกเลกลง สภาพปากจะเปลยนเปนปาโปรงขน เชน ปาเตงรง เปนตน สตวปาทอาศยอยในเขตนจะสมพนธกบลกษณะสภาพของสงคมพช ในปาแตละแหงจะมสตวปาอาศยอยในสวนตางๆ ของปาตามแนวตง ตงแตเรอนยอดเรอยมาจนถงพนดน สตวจะสรางรงวางไขและใชเปนทอยอาศยและหากนไปตามสภาพของสงคมพช เมอสงคมพชเปลยนจากปาดบชนมาเปนปาผลดใบ ชนดสตวทหากนในปากเปลยนแปลงไปดวย ปาผลดใบเปนปาโปรง คอนขางแหงแลง สตวทอาศยอยจงมกเปนพวกทชอบปาโปรง และทนแลง

3.4) ระบบนเวศปาดบชน เปนปาทอยใกลเขตศนยสตรจะประกอบไปดวยไมใบกวางทไมผลดใบอยมากมายหลายชนด มฝนตกเกอบตลอดปรวมประมาณ 2,000-2500 มลลเมตรตอป ปาดงดบชนนกระจายอยในสวนตางๆ ของโลกทเปนปาผนใหญมอย 3 แหงดวยกน คอ ปาดงดบผนใหญทลมน าอะเมซอนในอเมรกาใต ปาทางตอนกลางและทางตะวนตกของอฟรกาแถบประเทศคองโก ไนเจอร แซมเบยส และปาใหญอกแหงหนงทอยในเอเชย คอ ปาในประเทศอนโดนเซย และมาเลเซยทกะลมนตน บอรเนยว สมาตรา และนวกน ปาเหลานจะแตกตางกน แตชนดพนธไม ลกษณะโครงสรางและสภาพทางนเวศวทยาจะคลายคลงกน อณหภมคอนขางจะคงท ความผนแปรของอณหภมระหวางฤดหนาวและฤดรอนยงนอยกวาระหวางตอนกลางวนและตอนกลางคน กจกรรมของพชและสตวสวนใหญจะเกยวของสมพนธกบปรมาณน าฝน ปาดงดบชนนสามารถแบงโครงสรางตามแนวตงไดเปน 3 ชน คอ ชนบนเปนไมขนาดสงใหญทเปนไมเดนกระจดกระจายอยตามเรอนยอดของปา ไมชนรองลงมาจะมเรอนยอดแผตดตอกนอยางสม าเสมอคลมทวพนทปาทงหมด มความสง 25-35 เมตร และไมชนลางซงจะขนอยางหนาแนนหากไมใหญลมตายหรอมชองวางเกดขน ไมเชนนนพนปาจะคอนขางโลงเนองจากมแสงผานทะลไดนอย ไมชนลางมกจะเปนพวกไมพม รวมทงมไมปาลมและพวกเฟรนตางๆ จะมเถาวลย หวาย และกลวยไมขนอยทวไป ชนดไมในปานมความหลากหลายมากกวาปาทกประเภทดงทไดกลาวมาแลว ปาดงดบชนจะมความชมชนมาก ปกตจะไมมไฟปาเกดขน การหมนเวยนของธาตอาหารเปนไปอยางรวดเรว มนกและสตวปาอาศยอยมากมายหลายชนด รวมทงสตวเลอยคลาน ครงบกครงน า สตวเลยงลกดวยนมและนกชนดตางๆ

3.5) ระบบนเวศไทกาหรอปาสน เปนปาทอยใตเขตทนดราลงมาในบรเวณเสนรงท 50-60 องศาเหนอ เปนพนทแถบอลาสกา แคนาดา สแกนดเนเวย และไซบเรย สภาพอากาศยงคงหนาวเยน อณหภมจะอยในชวง -5 องศาเซลเซยสในฤดหนาว และไมเกน 10องศาเซลเซยสในฤดรอน มฝนตกมากกวาแถบทนดราโดยเฉลยประมาณ 350-1,000 มลลเมตรตอป ฤดกาลเจรญเตบโตประมาณ 150 วน พรรณพชสวนใหญจะเปนพวกไมผลดใบ สวนมากเปนไมสน ส าหรบสตวปาทอาศยอยในเขตนทส าคญ ไดแก หม กระรอก กระตายปา แมวปา และหมาปา เปนตน

62

3.6) ระบบนเวศทนดรา เปนบรเวณทอยใกลแถบขวโลกทหนาวเยนเชนทางตอนเหนอของแคนาดา ยโรปและไซบเรย สภาพภมประเทศมกจะเปนทราบ มหนองน ากระจายเปนแหงๆ มฝนตกนอยกวา 250 มลลเมตรตอป อณหภมจะต า สงสดไมเกน 10 องศาเซลเซยส มการระเหยนอย ฤดกาลเจรญเตบโตสนประมาณปละ 60 วน การสลายตวของซาก และการหมนเวยนของธาตอาหารเปนไปอยางเชองชา โครงสรางของระบบไมสลบซบซอน มความหลากหลายต า มชนดพนธพชเพยงไมกชนด สวนใหญจะเปนพวก ไลเคน มอส กก หญา และไมพมเตย การทมฤดหนาวอนยาวนานถง 10 เดอน ท าใหพนดนปกคลมไปดวยน าแขงตลอดเวลา ส าหรบสตวปาทสามารถปรบตวอยในเขตน ไดแก กวางเรนเดยร หมขาว หมาปา และกระตายปา รวมทงนกทอพยพถนฐานมาหากนในชวงฤดรอนเหลาน เปนตน

ภาพท 3.12 ความหลากหลายของระบบนเวศ (ทมา: Encyclopeadia Britannica, 2008)

3.4 ความส าคญของความหลากหลายทางชวภาพ ความหลากหลายทางชวภาพมความส าคญตอมนษยจากการถกน ามาใชเพอเปนอาหาร แหลงทอยอาศย แหลงผลตเครองนงหม และใชเพอเปนยารกษาโรค เปนตน ดงนนหากความหลากหลายทางชวภาพมมาก มนษยจะมโอกาสเลอกทรพยากรธรรมชาตทไดมาจากความหลากหลายทางชวภาพในการด ารงชวตทเหมาะสม นอกจากนความหลากหลายทางชวภาพยงมผลโดยตรงตอความสมดลของระบบนเวศของโลก ซงหากระบบนเวศไมอยในสภาพสมดลจะสงผลเสยโดยตรงตอการด ารงชวตของมนษย โดยภยพบตจากน าทวมและความแหงแลง เปนตวอยางของสภาวะทระบบนเวศเสยสมดลอนเกดมาจากการสญเสยทรพยากรปาไมซงเปนทรพยากรความหลากหลายทางชวภาพประเภทหนง ดงนนความหลากหลายทางชวภาพจงมความส าคญยงตอการด ารงชวตของมนษยทงทางตรงและทางออม มนษยสามารถไดรบประโยชนจากความหลากหลายทางธรรมชาตในหลายๆ ดาน (จรากรณ คชเสน, 2553) ดงน

63

3.4.1 ประโยชนดานการบรโภคใชสอย ประโยชนดานการบรโภคใชสอยหมายถงประโยชนของความหลากหลายทางชวภาพทเปนทรพยากรทางธรรมชาตอนเออตอปจจยในการด ารงชวตใหแกมนษย เชน ดานอาหาร เครองนงหม ทอยอาศย ยารกษาโรค เปนตน 1) ดานการผลตอาหาร มนษยรบอาหารจากพชและสตว พชไมนอยกวา 5,000 ชนดทสามารถน ามาประกอบอาหารได และไมนอยกวา 150 ชนดทมนษยน ามาเพาะปลกเปนอาหารของมนษยและสตว แตมเพยง 20 ชนดเทานนทใชเปนอาหารหลกของประชากรโลก คอ พวกแปง ไดแก ขาว ขาวโพด ขาวสาล มนฝรง ความหลากหลายทางธรรมชาตทมนษยน ามาใชเปนแหลงอาหารจะเปนแหลงวตถดบ ทถก น ามาใชในการปรบปรงคดเลอกพนธเพอใหไดผลผลตมากขน (ปรชา สวรรณพนจ และนงลกษณ สวรรณพนจ , 2549) 2) ดานการแพทย มการใชประโยชนจากพชและสตวในทางการแพทยมากมายประมาณ รอยละ 25 ของยารกษาโรคผลตขนมาจากพชดงเดม เชน การน าพชพวกชนโคนา (cinchona) ผลตยา ควนนทใชรกษาโรคมาลาเรย 3.4.2 ประโยชนดานการผลต ดานการอตสาหกรรม ผลผลตของปาทน ามาใชประโยชนไมวาจะโดยตรง เชน การปาไม ของปา หรอโดยออม เชนการสกดสารเคมจากพชในปา 3.4.3 ประโยชนอนๆ อนไดแกคณคาในการบ ารงรกษาระบบนเวศใหสามารถด ารงอยได และดแลระบบนเวศใหคงทน เชน การรกษาหนาดนการตรงไนโตรเจนสดน การสงเคราะหพลงงานของพช การควบคมความชน เปนตน ซงจดเปนประโยชนทส าคญ ตลอดทงในดานนนทนาการและการทองเทยวของมนษย 3.5 การสญเสยความหลากหลายทางชวภาพ นกชววทยาไดเหนพองตองกนวาโลกก าลงสญเสยสตวและพชในปาเขตรอน อยางนอย 27,000 ชนดตอป นอกจากในปาเขตรอนแลว ความหลากหลายทางชวภาพ ในระบบนเวศอนๆ ก าลงลดลงเชนกน อาทเชน ในแนวปะการง พนทชมน าบนเกาะ และบนภเขา แมวาจ านวนชนดพนธทสญหายไปในระบบนเวศนรวมกนแลวยงเทยบไมไดกบจ านวนชนดพนธทสญหายไปในปาเขตรอนกตาม แมวาการสญพนธเปนวฏจกรของธรรมชาต แตการสญพนธดวยอตราเรงอยางเปนทเปนอยในปจจบนเปนปรากฏการณนอกเหนอธรรมชาต ซงไดแสดงเหนวาโลกก าลงเผชญหนากบความหายนะทก าลงคบคลานสทกชวตบนพนพภพน ส าหรบมวลมนษยชาตการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพมความหมายมากกวาการด ารงรกษาชนดพนธชนดหนงชนดใดไวมากกวาการด ารงรกษาระบบนเวศประเภทหนงประเภทใด เพราะนอกเหนอไปจากนน มนษยตองการด ารงรกษาแหลงอาหาร แหลงยารกษาโรค แหลงวสดใชสอย เพอความอยรอดของตนเองและอนาคตของชนรนหลง การสญเสยความหลากหลายทางธรรมชาตทเกดจากการกระท าของมนษยในพนทท กระทบตอระบบนเวศสามารถจ าแนกไดประเดนตางๆ ดงตอไปน คอ การลดพนท ( reduction) การแบ งแยกพนท ( fragmentation) การแทนท (substitution) การท า ใหสญพนธ (extinction) การท าใหปนเปอน (contamination) แมวาในปจจบนมนษยไดพยายามลดการกระท าตางๆ ทจะมผลตอการท าใหทรพยากรความหลากหลายทางชวภาพลดลง และไดพยายามสรางระบบนเวศใหมขนมาทดแทนระบบนเวศทสญหายไป แตดวยทนทางความหลากหลายทางชวภาพทนอยกวาในอดต ความสมดลของระบบนเวศจงมนอยหรออยใน

64

ระดบต ากวาทเคยมมาก ตวอยางเชน การปลกสวนปาทดแทนการบกรกเขาพนทปาอนรกษ เพอท าแหลงทอยอาศยและท าการเกษตร ซงการบกรกดงกลาวตองท าลายปาธรรมชาตประเภทตางๆ เชน ปาเบญจพรรณ และปาเตงรง เปนตน ดงนนเมอแหลงอาศยของสงมชวตตางๆ ถกท าลาย ความหลากหลายทางชวภาพในพนทจะตองลดลงดวยเชนกน ซงสวนปาทดแทนทถกสรางขนมาทดแทนกไมสามารถเรยกสงมชวตตางๆ ทเคยมกลบมาไดทงหมด เพราะสงมชวตบางชนดมความจ าเพาะเจาะจงตอพนทและอาจจะสญพนธไปแลวจากการบกรกพนทในครงแรก แมวาการสญพนธจะเปนวฏจกรหนงของระบบนเวศทเกดขนเองตามธรรมชาต แตการสญพนธทมอตราทสงขนในปจจบนเปนปรากฏการณเหนอสมดลระบบนเวศ ดงนนมนษยจงตองรกษาทรพยากรความหลากหลายทางชวภาพทเปนแหลงอาหาร แหลงทอยอาศย และแหลงยารกษาโรค เปนตน เพอความอยรอดของมวลมนษยชาตทงในปจจบนและในอนาคต การอนรกษความหลากหลายทางชวภาพจงเปนสงจ าเปน ซงแนวทางในการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพเพอใหสามารถใชทรพยากรเหลานไดอยางยงยนมหลายวธ เชน การปลกฝงจตส านกใหตระหนกถงคณคาของความหลากหลายทางชวภาพ การออกกฎหมายคมครอง ตวอยางเชน อนสญญาไซเตส (CITES) ซงเปนกฎหมายควบคมดแลการคาขายน าเขาและสงออกความหลากหลายทางชวภาพ ตลอดจนการประกาศเปนเขตพนทอนรกษ เชน อทยานแหงชาตและเขตรกษาพนธสตวปา เปนตน โดยการอนรกษหรอการปกปกพนทจดเปนกลไกการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพทส าคญ เนองจากหากสามารถรกษาพนทระบบนเวศใหอยในสภาพสมบรณได จะท าใหสามารถอนรกษทรพยากรความหลากหลายทางชวภาพใหคงอยไดเชนกน

3.6 ความหลากหลายทางชวภาพในประเทศไทย ประเทศไทยเปนหนงใน 20 ประเทศทมทรพยากรชวภาพหลากหลายมากทสดแหงหนงของโลก พนธพชพนธสตวรวมทงความหลากหลายทางชวภาพหรอทรพยากรชวภาพ (bioresources) เปนฐานส าคญของการเกษตร ยารกษาโรค และตอเศรษฐกจทงระดบทองถนและระดบประเทศ ประเทศไทยอยในภมภาคเขตรอน ซงมความเหมาะสมตอการอยอาศยของสงมชวต ทงพช สตว และจลนทรย ท าใหประเทศไทยมความหลากหลายของสงมชวตทางระบบนเวศ (ecological diversity) ชนดพนธ (species diversity) และทางพนธกรรม (genetic diversity) ซงความหลากหลายทางชวภาพทงสามระดบนมความสมพนธกน ประเทศไทยจงไดชอวาเปนแหลงทมความหลากหลายทางชวภาพสงมากแหงหนงของโลก และร ารวยอดมสมบรณดวยความหลากหลายทางชวภาพมาแตโบราณกาล ตงแตอดตจวบจนปจจบนความหลากหลายทางชวภาพไดมสวนสนบสนนค าจนใหวถชวตของคนไทยด าเนนไปโดยสมบรณพนสข ความหลากหลายทางชวภาพท าใหอาหารไทยมความหลากหลายในรปแบบ กลน และรส ความหลากหลายทางชวภาพปรากฏในยาพนบานทงทใชรกษาโรคภยไขเจบ และใชบ ารงรกษาสขภาพอนามย ความหลากหลายทางชวภาพยงท าใหคนไทยไมขาดเครองใชไมสอยทจ าเปนส าหรบการด ารงชวต นกวชาการประมาณการวาสงมชวตในโลกนมประมาณ 5 ลานชนด ในจ านวนนมอยในประเทศไทย ประมาณรอยละ 7 ประเทศไทยมประชากรเพยงรอยละ 1 ของประชากรโลก ดงนนเมอเทยบสดสวนกบจ านวนประชากร ประเทศไทยจงนบวามความร ารวยอยางมากในดานความหลากหลายของสงมชวต สงมชวตในประเทศไทยหลากหลายไดมาก เนองจากมสภาพทางภมศาสตรทหลากหลายและแตละแหลงลวนมปจจยทเออตอการเจรญเตบโตของสงมชวต นบตงแตภมประเทศแถบชายฝงทะเล ทราบลมแมน า และภเขาทมความสงหลากหลาย ประเทศไทยจงเปนแหลงของปาไมนานาชนด ไดแก ปาชายเลน ปาพร ปาเบญจพรรณ ปาดบ และปาสนเขา สาเหตส าคญทท าใหในพนทปาตามธรรมชาตในประเทศไทยมความหลากหลายของ พนธพชและพนธสตวเปนอยางมาก เนองจากเหตผลหลายประการ ไดแก

65

3.6.1 ประเทศไทยตงอยในโซนรอนเหนอเสนศนยสตรเลกนอยและอยตดทะเล จากสภาพภมประเทศจงมสภาพภมอากาศทเหมาะสมตอการอยรอด การเจรญเตบโตและการแพรพนธของสงมชวตหลายชนดตลอดป อยางไรกตามสภาพภมอากาศจะแตกตางกนบางในภาคตางๆ ซงขนอยกบต าแหนงทตงของภาคและระดบความสงต าของพนท แตโดยภาพรวมแลวประเทศไทยจะไมมการเปลยนแปลงทรนแรงและรวดเรวมาก เหมอนในเขตอบอนและเขตหนาว จงไมเปนปจจยจ ากดในการด ารงชวตของสงมชวต 3.6.2 ประเทศไทยมความแตกตางกนของสภาพภมประเทศและภมอากาศในแตละภมภาค ภาคตางๆ ของประเทศไทย เชน ภาคเหนอเปนภเขาสง อณหภมต าในฤดหนาว ภาคตะวนออกเฉยงเหนอเปนทราบขนาดใหญมสภาพภมอากาศคอนขางแหงแลง ภาคกลางเปนทราบลม ภาคใตเปนเขาสงสลบพนทราบ บรเวณมมรสมพดผานตลอดทงป บางพนทในภาคตะวนออก ภาคกลางและภาคใตทอยบรเวณปากแมน าเปนตน จากสภาพทมความหลากหลายของภมประเทศและภมอากาศในพนททอยในระดบความสงจากระดบน าทะเลทตางกน มปรมาณน าฝน อณหภมและปจจยอนๆ เชนสภาพพนดนทแตกตางกนไดเอออ านวยใหเกดความหลากหลายของประเภทของปาตามธรรมชาต ซงไดแก 1) ปาไมผลดใบ เชน ปาดบเขา ปาดบแลง ปาชายเลน 2) ปาผลดใบเชน ปาเตงรง ปาเบญจพรรณ และ 3) ปาทมลกษณะพเศษเชนปาชายหาด ปาเขาหนปน เปนตน ซงปาแตละประเภทจะมลกษณะทเฉพาะตวและมสงมชวตทปรบตวอาศยอยในแตละพนทแตกตางกน 3.6.3 ประเทศไทยอยในบรเวณศนยกลางทมการกระจายพนธของพชและสตว กลาวคอเปนเขตซอนทบกนของกลมพรรณพฤกษชาต (floristic region) ถง 3 กลมคอ กลม อนโด-เบอรมส (indo-burmese elements) กลมอนโด-ไชนส (indo-chinese elements) และกลมมาเลเซย (malaysian elements) ในสวนของสตวปา ประเทศไทยถอเปนจดซอนทบของเขต สตวภมศาสตร (zoological region) 3 เขต เชนกนคอ เขตชโน-หมาลย (shino-himalayan) เขตอนโด-ไชนส (indo-chinese) และเขตชนดา (sundaic)

3.7 อนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ ในป พ.ศ. 2530 สหพนธอนรกษธรรมชาตแหงโลก ไดยกรางสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ (Convention on biological diversity: CBD) ขน เพอวางมาตรการตางๆ ในการคมครองสงมชวตและถนทอยทหลากหลาย รวมถงวางมาตรการควบคมดแลการใชประโยชน ในอนสญญาไดมผลบงคบใชเปนระเบยบนานาชาต โดยเฉพาะประเทศทเปนภาคสมาชกเมอวนท 29 ธนวาคม พ.ศ. 2536 ถอวาเปนอนสญญานานาชาตฉบบแรกทครอบคลมการอนรกษ อนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ ไดรบการลงสตยาบนจากนานาประเทศทวโลก ประเทศไทยไดลงนามรบรองอนสญญาความหลากหลายทางชวภาพ ณ กรงรโอ เดอ จาเนโร สหพนธสาธารณรฐบราซล เมอป 2535 อนสญญา มเปาหมายหลก 3 ประการ คอ 1) อนรกษความหลากหลายทางชวภาพ 2) ใชประโยชนองคประกอบของความหลากหลายทางชวภาพอยางยงยน และ 3) แบงปนผลประโยชนทไดจากทรพยากรพนธกรรมอยางยตธรรมและเทาเทยม ประเทศไทยไดลงนามใหการรบรองอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ ในระหวางการประชมสหประชาชาตวาดวยสงแวดลอมและการพฒนา เมอวนท 12 มถนายน พ.ศ. 2535 มการจดตงคณะอนกรรมการอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพขน ภายใตคณะกรรมการสงแวดลอม

66

แหงชาต เพอพจารณาวตถประสงคและพนธกรณของอนสญญาควบคไปกบกฎหมายหลกของประเทศและบทบาทหนาทของหนวยงานตางๆ ในการอนรกษและใชประโยชนทรพยากรชวภาพของประเทศ ประเทศไทยใหสตยาบนตออนสญญาฯ เมอวน ท 31 ตลาคม พ.ศ. 2546 และมผลบงคบใชเมอวนท 29 มกราคม พ.ศ. 2547 สงผลใหประเทศไทยเปนประเทศภาคอนสญญาฯ ในล าดบท 188 ตลอดระยะเวลาทผานมาตงแตการลงนามรบรองอนสญญาฯ ในป พ.ศ. 2535 โดยมหนวยงานหลกทรบผดชอบเปนหนวยงานประสานงานอนสญญาฯ คอ ส านกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ซงไดมการด าเนนงานสอดคลองกบพนธกรณของอนสญญาฯ มาอยางตอเนอง โดยเฉพาะอยางยงในเรองการเผยแพรความร ความตระหนกเกยวกบความส าคญของความหลากหลายทางชวภาพ อนสญญาความหลากหลายทางชวภาพไดจดท าความตกลงรวมกน โดยไดมการจดตง Biodiversity Liaison Group ขนตามการรองขอของสมชชาภาคอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพในการประชมครงท 7 ณ กรงกวลาลมเปอร ประเทศมาเลเซย (Decision VII/26) ในวนท 9 - 20 กมภาพนธ พ.ศ. 2547 ทงน เพอเปนการสงเสรมความรวมมอระหวางอนสญญาทมความเกยวของกบความหลากหลายทางชวภาพ และในการประชมครงท 10 ระหวางวนท 18-19 ตลาคม พ.ศ. 2550 ณ เมองนาโงยา ประเทศญปน (Decision X/33) รวมกนเสนอมาตรการลดผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศตอความหลากหลายทางชวภาพอนสญญาทมความเกยวของกบความหลากหลายทางชวภาพ 5 อนสญญา ไดแก 3.7.1 อนสญญาวาดวยพนทชมน า (Ramsar Convention on Wetlands: Ramsar) พนทชมน า (wetland) หมายถง “พนทลม พนทราบลม พนทลมชนแฉะ พนทฉ าน า มน าทวม มน าขง พนทพร พนทแหลงน า ทงทเกดขนเองตามธรรมชาตและทมนษยสรางขน ทงทมน าขงหรอทวมอยถาวรและชวคราว แหลงน านงและน าทเปนน าจด น ากรอยและน าเคม รวมไปถงพนทชายฝงทะเล และพนทของทะเล ในบรเวณซงเมอน าลดลงต าสดมความ ลกของระดบน าไมเกน 6 เมตร” ซงไดแก หวย หนอง คลอง บง บอ กระพง (ตระพง) บาราย แมน า ล าธาร แคว ละหาน ชายคลอง ฝงน า สบน า สระ ทะเลสาบ แอง ลม กด ทง กวาน มาบ บง ทาม พร สนน แกง น าตก หาดหน หาดกรวด หาดทราย หาดโคลน หาดเลน ชายทะเล ชายฝงทะเล พดหนปะการง แหลงหญาทะเล แหลงสาหรายทะเล คง อาว ดนดอนสามเหลยม ชองแคบ ชะวากทะเล ตะกาด หนองน า กรอย ปาพร ปาเลน ปาชายเลน ปาโกงกาง ปาจาก ปาแสม รวมทงนาขาว นากง นาเกลอ บอปลา อางเกบน า เปนตน อนสญญาวาดวยพนทชมน าหรออนสญญาแรมซารทมความส าคญระหวางประเทศ โดยเฉพาะเปนแหลงทอยอาศยของนกน า (Convention on Wetlands of International Importance especially as Waterfowl Habitat) อนสญญาแรมซารมการประชมเพอรบรองอนสญญาวนท 2 กมภาพนธ ป พ.ศ. 2514 ทเมองแรมซาร ประเทศอหราน มผลบงคบใชเมอป พ.ศ. 2518 ประเทศไทยไดเขาเปนประเทศภาคล าดบท 110 มผลบงคบใชวนท 13 กนยายน พ.ศ. 2541 โดยมพนทชมน าโลก (Ramsar site) แหงแรกของประเทศไทย คอ พรควนขเสยน บรเวณเขตหามลาสตวปาทะเลนอย พนทประมาณ 3,085 ไร 3.7.2 อนสญญาวาดวยการคาระหวางประเทศซงชนดสตวปาและพชปาทใกลจะสญพนธ (Convention on International Trade in Endangered Species: CITES) อนสญญาวาดวยการคาระหวางประเทศซงชนดสตวปาและพชปาทใกลจะสญพนธหรออนสญญาไซเตส (CITES) หรอทเรยกกนทวไปวา อนสญญาวอชงตน (Washington Convention) เรมมผลบงคบใชเมอเดอนกรกฎาคม พ.ศ. 2518 ส าหรบประเทศไทยลงนามรบรองอนสญญาในป พ.ศ. 2516 และใหสตยาบน ในวนท 21 มกราคม พ.ศ. 2526 นบเปนสมาชกล าดบท 80 ประเทศทเปนสมาชกจายเงนอดหนนรายป

67

ประเทศไทยมพระราชบญญตสงวนและคมครองสตวปาฉบบแรก เมอ พ.ศ. 2503 ซงเนนการสงวนคมครองสตวปาชนดพนธทมอยในประเทศไทยเปนหลก มไดครอบคลมไปถงสตวปาทมถนก าเนดอยในตางประเทศซงถกน าเขามาในประเทศไทยเพอการคาสวนสตวหรอเพาะพนธ ท าใหประเทศไทยถกพจารณาลงโทษจากกลมประเทศภาคอนสญญา CITES ดวยการหามท าการคาสตวปาและผลตภณฑกบประเทศไทย (trade ban) ตงแตเดอนเมษายน พ.ศ. 2534 เปนตนมา ตอมาในเดอนกมภาพนธ พ.ศ. 2535 ประเทศไทยไดตราพระราชบญญตสงวนและคมครองสตวปา พ.ศ. 2535 ขน ซงมบทบญญตเกยวกบการน าเขา สงออกและน าผานซงชนดพนธสตวปาท CITES ควบคม และกรมปาไมไดชแจงท าความเขาใจกบส านกเลขาธการ CITES ถงความพยายามและความตงใจจรงของประเทศไทยในการถอปฏบตตามอนสญญา CITES นบแตนตอไป เปนผลใหส านกเลขาธการ CITES ประกาศยกเลก trade ban ตอประเทศไทย ตงแตเดอนเมษายน พ.ศ.2535 เปนตนมา ซงผลเสยหายทเกดจาก trade ban ในครงนนประมาณวาเปนวงเงนสงถงหลายพนลานบาท ส าหรบพระราชบญญตสงวนและคมครองสตวปา พ.ศ. 2535 มาตรา 23 หมวด 4 กลาวถง การน าเขา สงออก น าผานซงชนดพนธสตวปาท CITES ควบคม ตองไดรบอนญาตจากอธบด การจดตงดานตรวจสตวปา ซงในหลกการจะหมายถงดานตรวจสตวปาระหวางประเทศนนเอง ส าหรบชนดพนธของสตวปาและพชปาท CITES ควบคม จะระบไวในบญชหมายเลข 1, 2 และ3 (Appendix) ของอนสญญาฯ โดยไดก าหนดหลกการไววา 1) ชนดพนธในบญชหมายเลข 1 เปนชนดพนธของสตวปาและพชปาทหามคาโดยเดดขาด เนองจากใกลจะสญพนธ ยกเวนเพอการศกษา วจยและเพาะพนธ แตทงนทงนนจะตองไดรบความยนยอมจากประเทศทจะน าเขาเสยกอน ประเทศสงออกจงจะออกใบอนญาตสงออกใหได โดยจะตองค านงถงความอยรอดของชนดพนธนนๆ ดวย เชน กระทง กวางผา กปร และชาง เปนตน 2) ชนดพนธในบญชหมายเลข 2 เปนชนดพนธของสตวปาและพชปาทยงไมถงกบใกลจะ สญพนธ จงยงอนญาตใหคาได แตตองมการควบคมไมใหเกดความเสยหาย หรอลดปรมาณลงอยางรวดเรวจนถงจดใกลจะสญพนธ โดยประเทศทจะสงออกตองออกหนงสออนญาตใหสงออกและรบรองวาการสงออกแตละครงจะไมกระทบกระเทอนตอการด ารงอยของชนดพนธนนๆ ในธรรมชาต เชน คางคาวแมไก ชะมด นกยง ปลาโลมาหวขวด และนาก เปนตน 3) ชนดพนธในบญชหมายเลข 3 เปนชนดพนธทไดรบการคมครองตามกฎหมายของประเทศใดประเทศหนงแลว ขอความรวมมอประเทศภาคใหชวยดแลการน าเขา คอจะตองมหนงสอรบรองการสงออกจากประเทศถนก าเนด เชน หมาไม ควายบาน และงแมวเซา เปนตน 3.7.3 อนสญญาวาดวยการคมครองมรดกทางวฒนธรรมและธรรมชาตของโลก (World Heritage Convention: WHC) เรยกชอเตมของอนสญญานวา Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage เรมจากความพยายามของนานาชาตเพอหยดยงความสญสลายเสอมโทรมของแหลงมรดกทางวฒนธรรมและทางธรรมชาตอนทรงคณคาทตงอยประเทศตางๆ ทวโลก อนสญญาฉบบนไดรบการรบรองจากรฐสมาชกขององคการศกษาวทยาศาสตรและ วฒนธรรมแหงสหประชาชาต หรอยเนสโก ในการประชมใหญสมยสามญครงท 17 ณ กรงปารส ประเทศฝรงเศส เมอวนท 16 พฤศจกายน พ.ศ. 2515 โดยอนสญญาฯ มผลบงคบใชในป พ.ศ. 2518 ไทยเขารวมเปนสมาชกเมอสงหาคม 2530

68

3.7.4 อนสญญาวาดวยการอนรกษชนดพนธทมการอพยพยายถน (Convention on Migratory Species: CMS) วตถประสงคเพออนรกษชนดพนธทงสตวบก สตวทะเล และนก ทมการเคลอนยายถน โดยค านงถงถนทอยอาศยระดบโลกรวมกน ซงเปนขอตกลงระหวางรฐบาลทงหลาย การด าเนนงานภายใตโครงการสงแวดลอมแหงสหประชาชาต (United Nations Environment Programme: UNEP) ซงมทงขอตกลง (Agreements) ทมผลทางกฎหมายจนถงระดบทเปนเพยงบนทกความตกลงในความรวมมอ (MOU) ซงประเทศไทยไดลงนามเมอวนท 1 สงหาคม พ.ศ. 2547 มกรมทรพยากรทางทะเลและชายฝงเปนหนวยประสานงานกลาง โดยในป พ.ศ. 2549 ไดจดใหเปนปแหงการอนรกษเตาทะเล (IOSEA Year of the Turtle: YOT 2006) และมการจดกจกรรมตางๆ เพอสงเสรมการอนรกษเตาทะเล และไดรวมกนกบรฐบาลออสเตรเลยจดประชมนานาชาต เรองการอนรกษพะยนและการจดการ (Meeting on Dugongs Conservation and Management) และแผนการอนรกษและการจดการส าหรบบนทกความเขาใจวาดวยการอนรกษและการจดการพะยนและแหลงทอยอาศยโดยครอบคลมพนทอาศยของพะยน นอกจากน ระหวางวนท 11–13 ธนวาคม พ.ศ. 2550 CMS ไดมหนงสอเชญกรมทรพยากรทางทะเลและชายฝง เขารวมประชมเพอหารอแนวทางความรวมมอระหวางประเทศในการคมครองปลาฉลามอพยพยายถนไกล เนองจากประเทศไทยยงไมไดใหสตยาบนรบรองอนสญญาดงกลาว แตปลาฉลาม ซงรวมทงปลากระเบน โรนนและโรนน เปนสตวทใกลจะสญพนธ 3.8 บทสรป ความหลากหลายทางชวภาพ หมายถง ความหลากหลายของสงมชวต โดยครอบคลมทงความหลากหลายของพนธกรรม ความหลากหลายของชนด และความหลากหลายของระบบนเวศ ซงสงมชวตบนโลกมววฒนาการมาจาก 3 โดเมน คอ โดเมนแบคทเรย โดเมนอารเคย และโดเมนยคารยา สามารถจ าแนกออกเปน 6 อาณาจกร ไดแก อาณาจกรแบคทเรย อาณาจกรอารเคย อาณาจกรโพรทสทา อาณาจกรเหดรา อาณาจกรพช และอาณาจกรสตว โดยความหลากหลายทางชวภาพจดเปนทรพยากรธรรมชาตทส าคญของมนษย เนองจากมนษยใชความหลากหลายทางชวภาพเพอการด ารงชวต ไมว าจะเปนแหลงอาหารหรอ ยารกษาโรค เปนตน ดงนนหากสญเสยความหลากหลายทางชวภาพ นอกจากจะเปนการสญเสยสมดลของระบบนเวศแลว จงเปนการสญเสยแหลงทรพยากรส าหรบการด ารงชวตดวย ดวยเหตนมนษยจงควรตระหนกถงคณคาของความหลากหลายทางชวภาพ สถานภาพปจจบนและอนาคตของความหลากหลายทางชวภาพในประเทศไทยอยในภาวะทกลาวไดวาลอแหลมอยางยง เนองจากการเปนประเทศก าลงพฒนา และมความตองการใชทรพยากรธรรมชาตสงมากในทกระดบของสงคม แตความพยายามในการอนรกษของประเทศไทยยงไมสามารถทจะทนการณตออตราการท าลายได อกทงหลายๆ ปจจยเอออ านวยตอการใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพอยางสนเปลองทงสน ซงสาเหตทสงผลใหเกดการสญพนธมหลายประการ ไมวาจะเปนการคาสตวและพชปาอยางผดกฎหมาย การรบกวนสภาพทอยอาศยตามธรรมชาตและระบบนเวศ เชน การเปลยนแปลงพนทปาไมทงปาดบชนและปาชายเลน การกอสรางอางเกบน าและเขอนพลงน า การทองเทยว และภาวะมลพษ ลวนแตกอใหเกดการคกคามตอชวตในปา และสงผลตอการลดลงของจ านวนประชากรพชและสตวปาทงสน ในขณะทปจจยทเอออ านวยตอการอนรกษและใชประโยชนอยางยงยนยงไมพอเพยง ปจจยส าคญทยงขาดอยคอฐานขอมลความหลากหลายทางชวภาพระดบทองถน ซงหมายความไปถงการทประเทศไทยขาดนกอนกรมวธานดวย รวมไปถงการเขามามสวนรวมของชมชนในการอนรกษทรพยากรธรรมชาต อนจะน าไปสการไดประโยชนจากความหลากหลายทางชวภาพ

69

อยางยงยน ทงตอชมชนทองถนเอง และสงคมโดยรวมของประเทศ อยางไรกตามสงแรกทตองค านงถง คอ การสรางจตส านกและความเขาใจทถกตอง ใหชมชนรจกและทราบถงความส าคญของความหลากหลายทางชวภาพของทองถนของตนเองกอน การส ารวจและรวบรวมขอมลความหลากหลายทางชวภาพ และ ภมปญญาทองถน โดยมงเนนการสรางกระบวนการเรยนรรวมกนระหวางชมชนทองถน สถาบนการศกษาและหนวยงานของรฐ ในการจดท าฐานขอมลและภมปญญาความหลากหลายทางชวภาพระดบทองถน เพอเตรยมความพรอมของชมชน ในการเสรมสรางศกยภาพในการอนรกษ และใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพอยางยงยนตอไป 3.9 ค าถามทายบท 1. จงอธบายความหมายของความหลากหลายทางชวภาพ 2. ความหลากหลายทางชวภาพมความส าคญอยางไรตอมนษย 3. ความหลากหลายทางชวภาพแบงออกเปนกระดบ อะไรบาง พรอมยกตวอยางประกอบ 4. จงบอกสาเหตทท าใหเกดการสญเสยความหลากหลายทางชวภาพ 5. นกศกษามแนวทางในการฟนฟและการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพอยางไร เอกสารอางอง จรากรณ คชเสน. 2553. นเวศวทยาพนฐาน. กรงเทพฯ: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. ประยร วงศจนทรา. 2555. วทยาการสงแวดลอม. มหาสารคราม: ส านกพมพมหาวทยาลย

มหาสารคราม. ปรชา สวรรณพนจ และนงลกษณ สวรรณพนจ. 2549. ชววทยา 1. พมพครงท 6. กรงเทพฯ: ส านกพมพ

แหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. วสทธ ใบไม. 2548. ความหลากหลายทางชวภาพ วฒนธรรม และสงคมไทย. กรงเทพฯ:

โรงพมพชวนพมพ. ศศนา ภารา. 2550. ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. กรงเทพฯ: เอกซเปอรเนท. ศนยขอมลมรดกโลก. 2552. สบคนจาก http://www.thaiwhic.go.th เขาถง มถนายน 2552. Campbell, N.A and Reece, J.B. 2005. Biology, 7th ed. USA: Pearson Benjamin Cummings. Campbell, N.A. and Reece, J.B. 2008. Biology, 8th ed. USA: Pearson/Benjamin Cummings. Encyclopeadia Britannica. 2006a. tree: primary succession. Available from http://kids.britannica.com/comptons/art-90129. Accessed June 2010. Encyclopeadia Britannica. 2006b. forest fire: secondary succession. Available from http://kids.britannica.com/comptons/art-90130. Accessed June 2010. Encyclopeadia Britannica. 2008. desert: worldwide distribution of major terrestrial biomes. Available from http://kids.britannica.com/comptons/art-120522 Accessed June 2010. Enger, E.D., Ross, F. and Bailey, D. 2007. Concepts in Biology, 12th ed. USA: McGraw-Hill. Mader, S.S. 2007. Biology, 9th ed. USA: McGraw-Hill Companies, Inc. Mader, S.S. 2008. Inquiry into Life, 12th ed. USA: McGraw-Hill Higher Education.

70

Solomon, E.P., Berg, L.R. and Martin, D.W. 2008. Biology, 8th ed. China: Thomson Brooks/Cole Companies.

UNEP. 1995. Global Biodiversity Assessment. UK: Cambridge University Press.