ADI Analiza Za Diskriminacijata - MKD

1

Состојбата со дискриминацијата во Полошкиот и Пелагонискиот регион

Компаративна анализа

2

Библиотека: Човекови права

Уредник: Алберт Муслиу

Автори: д-р Жанета Попоска

д-р Беким Кадриу

м-р Шпенд Имери

Лулзим Хазири

Лектура: Сунчица Ѓурчиноска

Дизајн, уредување и печат: InBOX Studio

Тираж: 400 примероци

Оваа анализа е изработена во рамките на проектот „Анализа на политиките и дистрибуција на

локални ресурси меѓу етничките заедници во полошкиот и пелагонискиот регион “, поддржан преку Проектот на УСАИД за граѓанско општество, имплементиран од страна на Фондација Отворено

општество – Македонија. Содржината на анализата е одговорност на Асоцијацијата за демократски иницијативи (АДИ) Гостивар и не ги одразува ставовите и позициите на Агенцијата на Соединетите

Американски Држави за меѓународен развој (УСАИД) или на Владата на САД.

3

СОСТОЈБАТА СО ДИСКРИМИНАЦИЈАТА ВО

ПОЛОШКИОТ И ПЕЛАГОНИСКИОТ РЕГИОН

КОМПАРАТИВНА АНАЛИЗА

Гостивар-Битола

2016

4

CIP - Каталогизација во публикацијаНационална и универзитетска библиотека “Св. Климент Охридски”, Скопје 316.647.82:343.211.3(497.75+497.774/777) СОСТОЈБАТА со дискриминација во Полошкиот и Пелагонискиот регион :компаративна анализа / [автори Жанета Попоска ... и др.]. - Гостивар : Асоцијација за демократска иницијатива (АДИ), 2016. - 180 стр. ; 27см. - (#Библиотека #Човекови права) Публикацијата е во рамките на проектот “Анализа на политиките и дистрибуција на локални ресурси меѓу етничките заедници во Полошкиот и Пелагонскиот регион”. - Автори: Жанета Попоска, Беким Кадриу, ШпендИмери, Лулзим Хазири. - Библиографија: стр. 93-95 ISBN 978-9989-133-50-31. Попоска, Жанета [автор]а) Човекови права - Дискриминација - Заштита - Полог б) Човекови права - Дискриминација - Заштита - ПелагонијаCOBISS.MK-ID 100399626

5

СОДРЖИНА

Предговор ................................................................................................................ 9

Резиме ...................................................................................................................... 11

Методологија ......................................................................................................... 15

Вовед ........................................................................................................................ 21

I. Предмет на анализа ............................................................................................ 23

II. Национално законодавство за заштита и спречување од дискриминација .................................................................................................................................... 24

1. Закон за спречување и заштита од дискриминација ............................... 25

2. Останати закони ......................................................................................... 26

III. Меѓународни стандарди за заштита и спречување од дискриминација 28

1. На универзално ниво .................................................................................. 28

2. На европско регионално ниво .................................................................. 29

IV. Дискриминација на локално ниво во Полошкиот и Пелагонискиот регион . ......................................................................................................................31

1. Гостивар ................................................................................................... 31

1.1. Анализа на стратешки документи ....................................................... 31

1.1.1. Анализа на процесот ................................................................ 31

1.1.2. Анализа на содржината ............................................................ 32

1.1.3. Анализа на спроведувањето и оценката ................................. 33

1.2. Анализа на состојбите .......................................................................... 35

1.2.1. Одговори на прашалници ......................................................... 35

1.2.2. Перцепција на населението ...................................................... 38

1.2.3. Резултати од јавната дебата ...................................................... 40

1.3. Завршни согледувања ............................................................................ 41

2. Тетово ........................................................................................................ 43

2.1. Анализа на стратешки документи .......................................................... 43

2.1.1. Анализа на процесот ................................................................. 43

6



2.2. Анализа на состојбите ............................................................................ 46

2.2.1. Одговори на прашалници ........................................................ 46


2.2.3. Резултати од јавната дебата ...................................................... 53

2.3. Завршни согледувања .............................................................................. 53

3. Прилеп ...................................................................................................... 56

3.1. Анализа на стратешки документи ......................................................... 56

3.1.1. Анализа на процесот ................................................................ 56



3.2. Анализа на состојбите ............................................................................ 60

3.2.1. Одговори на прашалници ......................................................... 60


3.2.3. Резултати од јавната дебата ....................................................... 65


4. Битола ....................................................................................................... 68

4.1. Анализа на стратешки документи .......................................................... 68

4.1.1. Анализа на процесот ................................................................. 68

4.1.2. Анализа на содржината ............................................................. 70

4.1.3. Анализа на спроведувањето и оценката .................................. 71

4.2. Анализа на состојбите ............................................................................. 73

4.2.1. Одговори на прашалници .......................................................... 73


4.2.3. Резултати од јавната дебата ....................................................... 77


5. Компаративен преглед помеѓу општините од Полошкиот и Пелагонискиот регион ...................................................................................... 79

7

V. Институционална рамка ................................................................................. 82

1. Комисија за заштита од дискриминација ......................................... 82

2. Народен правобранител ..................................................................... 84

3. Правен застапник надлежен за спроведување на постапки за утврдување нееднаков третман на жените и мажите .......................................... 86

4. Тела на локално ниво ......................................................................... 86

VI. Заклучоци и препораки ................................................................................. 88

БИБЛИОГРАФИЈА ................................................................................................ 93

8

9

ПРЕДГОВОР

Принципите на еднаквост и недискриминација се составен дел на сите договори и декларации за човековите права. Недискриминацијата сама по себе претставува човеково право и е најбитен елемент во сите други права. Донесувањето на Законот за спречување и заштита од дискриминација во нашата земја во 2010, претставуваше важен чекор во воспоставувањето на механизми за заштита од дискриминација.

Борбата против сите облици на дискриминација и промовирањето на еднаквоста бара примена на голем број инструменти на различни нивоа. Оттука, целта на оваа анализа е да се согледа состојбата со дискриминација во четири општини во Полошкиот и Пелагонискиот регион и тоа Тетово, Гостивар, Прилеп и Битола, врз различни основи и области на дискриминација. Во овој контекст, анализата ја истражи состојбата во пракса, во овие два региона за секоја од општините засебно. Предмет на анализата беа сите стратешки документи и локални политики изработени во изминатите пет години а кои го земаат предвид, непосредно или посредно, принципот на недискриминација и правото на еднаквост. Наодите од теренското истражување, односно од прашалниците до институциите и граѓанските организации, како и од перцепцијата на населението изразена преку извршената анкета, ја дополнија сликата за локалните капацитети во справувањето со дискриминацијата. Првичните сознанија се финализираа имајќи ги предвид заклучните согледувања изразени преку дискусиите на секоја од организираните јавните дебати посебно.

На крај, од сите горе-наведени активности, односно анализи, прашалници, анкета и јавни дебати, извлечени се конкретни заклучоци и препораки за секоја од општините поединечно и споредбено за унапредување на процесот, содржината и следењето на стратешките документи од аспект на недискриминација и еднаквост, унапредување на институционалната инфраструктура на локално ниво, а со тоа и овозможување на поголема еднаквост во самите општини.

Причината за објавувањето на оваа анализа е прилично едноставна: да се даде придонес кон разбирањето на правото и праксата создадена при неговата примена, но и да се дадат препораки за негово унапредување, посебно на локално ниво. Против дискриминацијата може да се бориме откако ќе ја разбереме и ќе знаеме да ја препознаеме. Знаењето претставува прв чекор кон постигање на еднакви можности за сите, а улогата на граѓанските организации во оваа насока е непроценлива.

10

Анализата е дел од проектот „Анализа на политиките и дистрибуција на локални ресурси меѓу етничките заедници во полошкиот и пелагонискиот регион“ кој го спроведува Асоцијацијата за демократски иницијативи во партнерство со Младинскиот културен центар – Битола, поддржан од Проектот на УСАИД за граѓанско општество, спроведуван од Фондацијата Отворено општество - Македонија.

11

РЕЗИМЕ

Изработката на Компаративната анализа на состојбата со дискриминација во Полошкиот и Пелагонискиот регион директно произлегува од Националната стратегија за еднаквост и недискриминација по основа на етничка припадност, возраст, ментална и телесна попреченост и пол 2012-2015 година. Оваа публикација ја анализира состојбата со дискриминациските практики во два плански региони, Полошки и Пелагониски. Анализата е изработена во периодот од мај до октомври 2015 година на иницијатива од граѓанската организација Асоцијација за демократски иницијативи – АДИ од Гостивар и во соработка со истражувачки тим од 16 млади професионалци.

Предизвик на правната анализа беше мапирањето на едно место на состојбите со дискриминација во четири општини кои припаѓаат на Полошкиот и Пелагонискиот плански регион, како од аспект на локални стратешки политики така и од аспект на постојната институционална рамка на локално ниво која го овозможува овој процес и оцена на нивната ефикасност во пракса од страна на локалното население.

Оправданоста за изработката на анализата е потребата од јасно претставување на локалните политики и самата практика во четирите општини во Полошкиот и Пелагонискиот регион, односно во Тетово, Гостивар, Прилеп и Битола. Исто така, анализирањето на поставеноста на институционалната рамка на локално ниво и фактички каква улога, во целиот овој процес игра беше од исклучително значење да се проанализира сѐ со цел давање на препораки за унапредување на конкретната состојба.

За спроведување на анализата, се користеше методологија која комбинира: преглед на литература/стратешки документи, квантитативна и квалитативна анализа преку прашалници со институции, прашалници со граѓански организации и анкета со население, како и дебати со засегнатите страни. Спроведувањето го надгледуваше Асоцијацијата за демократски иницијативи и Фонданцијата Отворено општество Македонија.

Од анализата може да се издвојат следните општи заклучоци:

1) Во сите општини, иако на различно ниво, постои отвореност за соработка со граѓанскиот сектор. Сепак, во дел од општинитe се забележува неактивен граѓански сектор и низок степен на партиципативна политичка култура на граѓаните во креирањето на локалните јавни политики.

12

2) Стратешките документи на општините кои се предмет на анализата, во принцип, опфаќаат единечни целни групи и не постои внесување во главните текови (mainstreaming) на повеќе групи кои можат да бидат подложни на дискриминација. Самиот принцип на недискриминација и еднаквост е содржан во одредени стратешки документи во дел од општините, но во процесот на преточување на стратешките цели во активности, истите се дефинирани како социјални мерки насочени кон единечните целни групи (на пример Роми, лица со пореченост и слично).

3) Во најголем број од анализираните општини, со исклучок на Прилеп, недостасува систем на следење и оценка на спроведувањето. Дополнително, документирањето на процесот има простор за подобрување во сите анализирани општини.

4) За поздравување е што во општините од Полошкиот регион принципот на прогресивна реализација на економско, социјалните и културни права е застапен, но загрижувачко е што истиот недостасува во општините од Пелагонискиот регион. Во сите анализирани општини недостасуваат афирмативни мерки за определени групи како и пристапноста за лицата со попреченост.

5) Комисиите за еднакви можности на жените и мажите ја немаат нивната вистинска улога во општините, односно да ги анализираат и да ги подобруваат документите од аспект на гаранција на недискриминација и еднаквите можности.

6) Постои висок процент на неусогласеност на ставовите на институциите и оние на граѓанските организации и перцепцијата на граѓаните за постоењето или не на дискриминација во анализираните општини, со исклучок на Тетово. Висок процент на граѓаните сметаат дека постои дискриминација во разгледуваните општини и тоа најраспространета е по основ на политичка припадност. Во Полошкиот регион и основата етничка припадност е честа, додека во Пелагонискиот регион граѓаните детектираат и други чести основи покрај етничката припадност, како што се основите сексуална ориентација и попреченост.

7) Граѓаните на анализираните општини се релативно толерантни на живеење во соседство составено од различни групи, со исклучок на имањето сосед хомосексуалец каде постои исклучително висок процент на неприфатливост во сите анализирани општини без исклучок, идентично како и на национално ниво. Дополнително, стереотипите и предрасудите за лицата постари од 75 години преовладуваат во сите анализирани општини

13

кога станува збор за нивно прифаќање за највисоките државнички позиции. Во некои општини (како на пример во Битола) такви предрасуди постојат и за лицата со попреченост.

Соодветно, неколку општи препораки може да се издвојат:

1) Општините да продолжат со праксата на отвореност кон граѓанскиот сектор и да продолжат со добрата соработка со сите чинители при изработка на своите стратешките документи/локални акциски планови, вклучително и граѓански организации. Во следните циклуси на планирање се препорачува општините, дополнително на постојната ИСО стандардизација, да воведат пишани процедури за соработка и информирање на граѓаните. Така би се воедначила и поедноставила структурата на развојно планирање во општините.

2) Општините да спроведуваат целно-насочен пристап кон планирањето и спроведувањето на активностите и мерките предвидени со стратешките документи/локални акциски планови земајќи го притоа предвид и прашањето на недискриминација и еднакви можности. Притоа, се препорачува стратешките документи да опфаќаат повеќе целни групи и внесување во главните токови (mainstreaming) на определени групи како на пример жените.

3) Се препорачува креирање на бази на податоци и собирање на статистички податоци со цел утврдување дали анализата на спроведувањето на стратешките документи е базирано на факти.

4) Се препорачува воведување на протоколи на следење и оценка на спроведувањето на стратешките документи и локални акциски планови во општините како и унапредување на документирањето на процесите воведувајќи унифицирана стандардизација на истите. Исто така, се препорачува предвидување на внатрешна и надворешна оценка на спроведувањето на локалните документи во зависност од потребите на самиот документ, а за стратешките документи вршење на надворешна оценка.

5) Недостатокот на финансиски средства (буџет) за предвидените активности се препорачува да се надмине со тоа што во иднина, при изработка на идните стратешки документи за секоја од активностите посебно би се дефинирала финансиска конструкција и извор на финансирање. Изворите на средства препорачливо е да се диверзифицираат.

14

6) Се препорачува изработка на Програма за работа на локалните комисии за еднакви можности на жените и мажите и превземање на конкретни иницијативи од нивна надлежност. За таа цел, се препорачува спроведување на обука за анти-дискриминација и обезбедување на менторска поддршка во нивното функционирање.

7) Се препорачува поголема соработка на Комисијата за заштита од дискриминација со единиците на локалната самоуправа во дизајнирањето и спроведувањето на промотивни активности за подигнување на јавната свест за постоењето на законодавната и институционалната инфраструктура за еднаквост, како и надминување на постојните длабоко вкоренати предрасуди за различни групи во локалната средина, посебно ЛГБТИ лицата, лицата со попреченост и повозрасните.

15

МЕТОДОЛОГИЈА

Анализата на состојбата со дискриминација во Полошкиот и Пелагонискиот регион (понатаму во текстот: анализата) се изработува во рамки на проектот “Анализа на политиките и дистрибуција на локални ресурси меѓу етничките заедници во Полошкиот и Пелагонискиот регион“ кој го спроведува здружението Асоцијација за демократски иницијативи (АДИ) од Гостивар. Анализата е изработена од национални експерти чии задачи беа следниве:

- Да развијат нацрт на текстот и методологија за изработка на анализата во кој ќе се анализираат различните дискриминаторски практики во четири општини во Полошкиот и Пелагонискиот регион во различни области и по различни специфични дискриминаторски основи доминантно врз: етничка припадност, возраст, пол и менталната и телесна попреченост;

- Изработка на текстот на анализата, водејќи се од Законот за спречување и заштита од дискриминација, другото национално законодавство и меѓународните стандарди.

Авторите тесно соработуваа со истражувачки тим од 16 млади професионалци.

Овој текст има за цел да даде приказ на методологијата за прибирање и обработка на потребните податоци за изработка на анализата и за пристапот кон изработката на текстот на анализата, како и на ограничувањата на применетата методологија. Истиот се состои од следниве делови: генерални забелешки, форма на истражувањето, методи на собирање на податоци, методи на обработка на податоци и забелешки за изработката на текстот на анализата.

1) Генерални забелешки за методолошкиот пристап за собирање и обработка на потребните податоци и за изработка на текстот на анализата

Целта на анализата е определена во погоренаведениот проект, а таа е да се согледа состојбата со дискриминација во четири општини во Полошкиот и Пелагонискиот регион и тоа Тетово, Гостивар, Прилеп и Битола, врз различни основи и области на дискриминација кои се содржани во Законот за спречување и заштита од дискриминација (2010). Со тоа, одреден е и главниот тематски фокус на анализата. Но, со цел подобро разбирање на овие практики, покрај домашните закони и пракса, анализата ги зема предвид сите релевантни меѓународни

16

стандарди за заштита од дискриминација, како и релевантната литература. Дополнително, анализата ја истражи и состојбата во пракса, односно ја отслика дискриминаторската пракса во овие два региона за секоја од општините засебно, со цел да се дадат препораки за нивно унапредување во иднина.Изработката на текстот на анализата е лимитирана во однос на должината, како поради бројот на општините кои се анализираат притоа, така и поради неговата намена – да служи како водич на државните институции а посебно локалната администрација за измени во своите стратешки документи и за унапредување на практиката воопшто (пред се на единиците на локалната самоуправа во Тетово, Гостивар, Прилеп и Битола, како и на квази-судските тела на национално ниво како што се Комисијата за заштита од дискриминација и Народниот правобранител).

Исто така, се дефинираат и концепциските ограничувања, како при собирањето и обработката на потребните податоци, така и при изработката на текстот на анализата. Овие ограничувања потекнуваат од различните стратешки документи кои ги има донесено секоја од општините кои ќе бидат предмет на анализа, но и различните предизвици поврзани со недискриминацијата и развојот на принципот на еднаквост на локално ниво. Истите ќе бидат детално појаснети во анализата во делот кој се однесува на анализа на стратешките документи и анализа на перцепциите на граѓаните.

2) Форма на истражувањето

Целта на анализата е да помогне во мапирањето на дискриминаторските практики во четири општини по различни основи и во различни области. Поради тоа, форма на истражувањето кое ќе биде спроведено со цел да се соберат и анализираат потребните податоци за изготвување на текстот на анализата е формулативното истражување. Формулативното истражување нема за цел да тестира хипотеза, туку да даде детален приказ на предметот на истражувањето. Во овој случај, предмет се дискриминаторските практики во четири општини во Полошкиот и Пелагонискиот регион по различни основи и во различни области. Целта на истражувањето е, преку ваквиот детален приказ, да се даде придонес кон разбирањето на правото и праксата создадена при неговата примена, но и да се даде препораки за негово унапредување, посебно на локално ниво.

17

3) Методи на собирање на податоци

Собирањето на податоци ќе биде извршено преку комбиниран метод на собирање на постоечка литература и податоци и теренско истражување. Постоечката литература и податоци кои ќе бидат земени предвид може да се структурираат во следните категории:

• меѓународни стандарди;

• правни документи (домашни закони, политики);

• пракса на судови и тела (домашни судови, Комисијата за заштита од дискриминација, Народниот правобранител, меѓународни судови и тела за човекови права);

• стратешки документи од селектираните четири општини од важност за принципот на еднаквост и недискриминација;

• академска и друга литература (трудови, истражувања, анализи).

Критериумите за избор на литература нема да бидат строго дефинирани. Фокусот е на литература која има значење во Европскиот регионален контекст како и онаа литература од важност за анализираните два региона. Оваа литература е собрана преку деск-истражување кое се спроведе во април-мај 2015 година.

Теренското истражување се состои од три дела. Едниот дел е анализа на прашалници, кои се испратени на заинтересирани страни на локално ниво во секоја од четирите општини, предмет на оваа анализа. Два вида на прашалници се изработени, еден за институциите и локалната администрација, а другиот за граѓанските организации. Целните групи на испитаници преку прашалниците се: членовите на локалните Комисии за еднакви можности и Комисии за односи меѓу заедниците, останатата локална администрација во Тетово, Гостивар, Прилеп и Битола, судии од редовните судови во четирите општини, заменик-Народен правобранител во регионалните канцеларии во Битола и Тетово, Агенцијата за вработување, Центарот за социјална работа, Полициските станици, и граѓанските организации кои работат на локално ниво со различни целни групи. Активностите со изработка, пополнување и анализирање на прашалниците се спроведе во април-мај 2015 година.

Во вториот дел, со оглед на малкуте достапни податоци за ова прашање на локално ниво, се спроведе анкета на населението со основното прашање дали сметаат дека постои или не постои дискриминација во општината во која живеат

18

и дали институциите на локално ниво превземаат доволно мерки за надминување на состојбата со дискриминацијата. Се користи истиот прашалник како и оној користен за изработка на Барометарот за еднакви можности, истражување спроведено во 2013 година врз основа на стандардниот прашалник што Евростат го користи за испитување на дискриминацијата во Европската унија, со цел споредба на наодите во секоја од анализираните општини и оние на национално ниво. Анкетата се спроведе со примерок од не помалку од 100 лица по општина, со соодветна етничка, родова и регионална застапеност. Анекетата се спроведе во јуни-јули 2015 година.

И за крај, третиот дел од теренското истражување се состои од јавни дебати, со тоа што наодите кои се покажуваат како релевантни при сите горе-наведени методи се проверија на четири јавни дебати со претставници на заинтересираните страни на локално ниво и тоа во Тетово, Гостивар, Прилеп и Битола. Овие јавни дебати претставуваат форум за изнесување на наодите во форма на заклучоци од анализата за конкретните општини засебно како и компаративниот дел помеѓу Полошкиот и Пелагонискиот регион. Но, истовремено се разговара и за препораките за унапредување на состојбата, преку јавни дебати. Истите се одржаа во октомври- ноември 2015 година.

4) Методи на обработка на податоците

Податоците собрани од постоечката литература и оние собрани преку теренското истражување се обработени преку квалитативна анализа на содржина. Овој пристап овозможува флексибилна и не многу детално одредена основна тема, која може да биде описно обработена, при што се овозможува зачувување на контекстот, но и на значењето на текстот гледано од перспектива на авторите, со што се овозможува херменетичка анализа. Анализата се изработи на македонски јазик во септември-ноември 2015 година, се преведе на албански јазик и се публикува.

5) Забелешка за изработката на текстот на анализата

Анализата е замислена како водич на локалните институции за измени во стратешките документи и за унапредување на практиката (пред се на единиците на локалната самоуправа во Тетово, Гостивар, Прилеп и Битола, како и на националните тела како што се Комисијата за заштита од дискриминација и Народниот правобранител). Поради полесно користење на истата, при изработката се цели кон ограничување на должината на текстот на 80 страни (15 страни за секоја

19

општина посебно, 5 страни за компарација помеѓу полошкиот и пелагонискиот регион, 10 страни анализа на меѓународните стандарди, национално законодавство и судска пракса и 5 страни вкупно за вовед, извршно резиме и методологија).

Намената на анализата е исто така решавачки фактор за изборот на информациите и деталите во кои истите се прикажани. Таа беше решавачка и за применетиот стил на пишување.

20

21

ВОВЕД

Начелото на еднаквост е основниот принцип на правата на човекот, кој се заснова на еднаквата вредност и достоинство на сите човечки суштества. Овој принцип е артикулиран во сите меѓународни и регионални инструменти за правата на човекот. Концептуално, еднаквоста и забраната на дискриминација можат да се гледаат како позитивната и негативната формулација на истиот принцип (Bayefsky, 1990, стр.1). Иако, правните инструменти се формулираат на начин што го истакнуваат она што е забрането, односно дискриминацијата, сепак, оваа забрана служи за обезбедување на идеалот за еднаквоста, кој, всушност, е целта на оваа забрана (Попоска, 2012, стр.15).

Во современото живеење, на дискриминацијата треба да се гледа како на еволутивен концепт кој нема фиксни и непроменливи граници, и затоа како таков треба и да се анализира. Правната дефиниција на поимот дискриминација подразбира нееднакво постапување засновано врз определени лични особини или карактеристики, односно дискриминациски основи, што вклучува неосновани класификации и диференцијации во даден правен контекст. Во областа на човековите права, поимот дискриминација претставува разлика во однос на уживањето на правата засновани врз различни законски или неформално вградени основи и принципи (Фрчкоски, 2005, стр.57). Дискриминацијата може да биде намерна или ненамерна во зависност од конкретниот случај, но тоа е целосно ирелевантно затоа што за наоѓање на дискриминација воопшто не е важно дали дискриминаторот имал намера да дискриминира или не. Во случаи на дискриминација важно е самото постапување или резултатот од самото постапување, не и намерата. Дискриминацијата може да биде резултат на индивидуално постапување или на одредена државна политика која спроведувајќи се системски доведува до нееднаквост, па може да биде дури и дел од законодавната рамка. Меѓутоа, каква и да биде дискриминацијата таа секогаш во себе вклучува различно, односно понеповолно постапување спрема определено лице или група на лица со заштитна карактеристика, за разлика од другите членови во општеството.

Ова произлегува и од самото етимолошко значење на поимот „дискриминација“, кој потекнува од латинскиот збор discriminare, discriminatio, што во превод значи правење разлика, диференцијација, класификација. И, најчесто овие разликувања се засноваат на постојните стереотипи и предрасуди за определената заштитна група. Меѓутоа, секое разликување, само по себе, не значи дискриминација. Дискриминацијата претставува разликување кое нема легитимна цел или, пак, иако има легитимна цел, разликувањето што се прави не е пропорционално наспрема легитимната цел која сака да се постигне

22

(ЕСЧП, случајот Case relating to certain aspects of the laws on the use of languages in education in Belgium, 1968, параграф 10).Дискриминацијата има повеќе појавни облици, меѓутоа, најчесто се појавува како директна или индиректна дискриминација, без разлика дали тоа е предвидено со самиот закон или со судската практика. Вознемирувањето, соодветното приспособување и инструкцијата за дискриминација се едни од поновите појавни облици на дискриминација, кои, пред сѐ, се застапени во анти-дискриминациското законодавство на Европската унија (Попоска и др., 2014, стр.17). Во поново време некои законодавства ја предвидуваат и сегрегацијата како форма на дискриминација и креираат политики за борба против истата.

23

I. ПРЕДМЕТ НА АНАЛИЗА

Предмет на анализа се постојните стратешки документи и практики во четирите општини во двата плански региони, Полошки и Пелагониски, со цел оценување на нивната внатрешна хармонизираност од аспект на вклучување на принципот на еднаквост и заштита од дискриминација, како и хармонизираноста со Законот за спречување и заштита од дискриминација и анти-дискриминациските клаузули во останатите материјални прописи. Дополнително, се анализира и институционалната инфраструктура на локално ниво и нивните капацитети за промоција на концептот на еднаквост и заштита од дискриминација. Со ова е одреден и главниот тематски фокус на анализата.

Треба да се напомене дека, предмет на анализата се сите стратешки документи и локални политики изработени во изминатите пет години а кои го земаат предвид, непосредно или посредно, принципот на недискриминација и правото на еднаквост без разлика дали се однесуваат тематски на заштитата од дискриминација или се однесуваат на заштита на правата на определена група или станува збор за локални развојни политики. Од тие причини во најголем број на општини покрај тематските акциски планови кои се однесуваа на недискриминација и еднакви можности на жените, унапредување на правата на Ромите, промоција на правата на лицата со ментална и телесна попреченост, унапредување на правата на лицата со ХИВ/Сида, промовирање на младински политики или мерки за заштита на старите лица, се анализирани и стратешките планови за локален економски развој, рурален развој, социјално вклучување и намалување на сиромаштијата, како и за поттикнување на волонтерството и соработка со граѓанските организации воопшто.

Иницијалната анализа за секоја од општините се изработи врз основа на индикаторите за мерење на дискриминацијата на локално ниво во различни области, кои се развиени во рамките на проектот „Воведување на индикатори за мерење на дискриминацијата на локално ниво“ спроведен во 2010 година од Хелсиншкиот комитет за човекови права на Република Македонија а финансиски поддржан во програмата Прогрес (2007-2013) на Европската унија. При изработувањето на иницијалните анализи за секоја од разгледуваните четири општини авторите се осврнаа на анализа на процесот, содржината и спроведувањето и оценката на сите стратешки документи. Во секоја од анализираните компоненти е обратено посебно внимание на успесите, предизвиците и проблемите, односно извршена е ГАП анализа. Потоа сумирани се наоди од теренското истражување, односно посебно од прашалниците до институциите и граѓанските организации, а посебно од перцепцијата на населението изразена преку извршената анкета. Истите се финализираа имајќи ги предвид заклучните согледувања изразени преку дискусиите

24

на секоја од јавните дебати посебно. На крај, од сите горе-наведени активности, односно анализи, прашалници, анкета и дебати, извлечени се конкретни заклучоци и препораки за секоја од општините за унапредување на процесот, содржината и следењето на стратешките документи од аспект на не-дискриминација и еднаквост, унапредување на институционалната инфраструктура на локално ниво, а со тоа и овозможување на поголема еднаквост во самата општина.

II. НАЦИОНАЛНО ЗАКОНОДАВСТВО ЗА СПРЕЧУВАЊЕ И ЗАШТИТА ОД ДИСКРИМИНАЦИЈА

Република Македонија (Р.М) има усвоено соодветно законодавство за спречување и заштита од дискриминација. Најважен дел од ова законодавство претставува, Законот за спречување и заштита од дискриминација (ЗСЗД). Покрај ЗСЗД, постојат и други закони кои содржат одредби за спречување и заштита од дискриминација. Сепак, стои ставот дека законодавството на Република Македонија за заштита од дискриминација е неконзистентно. Тоа се гледа во постоењето на различни дефиниции на директна и индиректна дискриминација, неконзистентност по однос на исклучоците од дискриминацијата, примена на различен пристап во законите од иста област и слично.

Законодавството за спречување и заштита од дискриминација е засновано на уставното начело за еднаквост предвидено со член 9 на Уставот на Република Македонија. Оваа уставна одредба, иако е доволен правен основ за усвојување на дополнително законодавство, сепак самата по себе има неколку недостатоци. Пред се, истата се однесува само на граѓаните на РМ, со што ги остава без правна заштита странците како и лицата без државјанство (спротивно на Општата препорака на ЕКРИ бр.7). Во продолжение, оваа одредба набројува само ограничен број на дискриминаторски основи, без изрично споменување на некои актуелни и многу практикувани основи како во меѓународното право така и во националниот контекст, како на пример попреченоста, сексуалната ориентација и возраста. Исто така, листата на наброените дискриминаторски основи е затворена. Последно, оваа уставна одредба не се однесува на правните лица, кои пак изрично се набројуваат во член 2 од ЗСЗД.

Поради ваквите недостатоци, се смета дека уставната одредба за еднаквост треба да претрпи промена со цел следење на современите одредби за недискриминација. Овој аргумент се потврдува и со фактот што Македонија има преземено меѓународни обврски за обезбедување на еднакво постапување, без дискриминација на сите поединци под нејзина јурисдикција, по многу пошироки

25

основи од тие предвидени во самата уставна одредба од член 9. Само за илустрација ќе ги споменеме одредбите од член 26 од Меѓународниот пакт за граѓански и политички права и член 1 од Протоколот 12 кон Европската конвенција за човекови права. Овие општи клаузули за недискриминација ја обврзуваат Македонија да обезбеди недискриминација во многу поширок опсег од тој кој преку рестриктивно толкување може да произлезе од член 9 од Уставот. Од друга страна, ваквите договори се директно применливи и интегрален дел од националното право. Понатаму, иако и уставните одредби се директно применливи, не постои постапка по основ на дискриминација во која некој успеал успешно да се повика на член 9, ниту пак се повикал на Протоколот 12 кон Европската конвенција за човекови права.

1. Закон за спречување и заштита од дискриминација

ЗСЗД содржи одредби според кои се забранува директната и индиректната дискриминација (член 6) врз основ на широка листа на дискриминаторски основи, вклучувајќи пол, раса, боја на кожа, род, припадност на маргинализирана група, етничка припадност, јазик, државјанство, социјално потекло, религија или верско уверување, други видови уверувања, образование, политичка припадност, личен или опшествен статус, ментална и телесна попреченост, возраст, семејна или брачна состојба, имотен статус, здравствена состојба, или која било друга основа која е предвидена со закон или ратификуван меѓународен договор (член 3). Исто така, со ЗСЗД се опфатени и дејствија на вознемирување (член 7), виктимизација (член 10), и повикување и потикнување на дискриминација (член 9). Дополнително, во член 12 Законот ја предвидува како потежок облик на дискриминација и повеќекратната дискриминација, односно дискриминацијата направена врз определено лице истовремено по повеќе дискриминациски основи.

Во ЗСЗД се содржани и голем број на процесни одредби, вклучително и одредби за преминување на товарот на докажување (член 38) и за можноста специјализирани граѓански организации не само да интервенираат во постапката како трети лица, туку и под определени услови да се јават во својство на тужители и котужители (член 39). ЗСЗД исто така предвидува воспоставување на посебно тело за заштита од дискриминација - Комисија за заштита од дискриминација (види повеќе подолу во анализата, V. Институционална рамка).

Тоа што ЗСЗД го прави исклучително значаен за Република Македонија е тоа што претставува прв закон кој на општ начин ја забранува дискриминацијата. Општоста на ЗСЗД произлегува од две негови карактеристики. Пред се, ЗСЗД се однесува на голем број на дискриминаторски основи (вкупно 19 основи), а покрај тоа предвидува и отворена листа, што значи дека никаква карактеристика на поединецот (вродена или стекната) не смее да биде основа за неоправдано исклучување или ограничување во уживањето на правата. Од друга страна, ЗСЗД

26

се однесува на широки области на општествениот живот. Така, според член 4, ЗСЗД се применува во работните односи, образованието, науката и спортот, социјалната заштита, пензиското и инвалидското осигурување, здравственото осигурување и здравствената заштита, правосудството и управата, домувањето, пристапот до добра и услуги и слично. На овој начин, ЗСЗД гарантира една широка можност на примена.

Покрај општоста на ЗСЗД, со оглед дека истиот содржи комплетирани одредби за недискриминација (дискриминаторски основи, дефиниции, исклучоци од дискриминација и слично), ЗСЗД претставува и модел на примена на слични вакви одредби кои постојат во други закони. Имено, со оглед на неконзистентниот пристап на посебните закони кон прашањата на недискриминацијата, ЗСЗД претставува добар показател како тие термини и институти треба да бидат објаснети и применети.

ЗСЗД е значаен и поради две основни причини. Прво, ЗСЗД предвидува основање на тело за еднаквост - Комисија за заштита од дискриминација. Од друга страна, ЗСЗД за првпат предвидува и посебна судска постапка за заштита од дискриминација (член 34). Истата е предвидена како парнична и итна постапка. Во постапката тужителот, не само што може да бара утврдување на постоење на дискриминација, како и забранување на преземање дејствија со кои се крши или може да се прекрши правото на тужителот на еднакво постапување, туку може да бара и надомест на материјална и нематеријална штета и објавување на пресудата (во поединечни случаи). На крај, ЗСЗД предвидува прекршочни одредби за извршената дискриминација.

2. Останати закони

Покрај ЗСЗД, во Република Македонија има голем број на закони кои во себе содржат одредби кои се однесуваат на недискриминацијата. Овие закони се од различни сфери, и може да се поделат во две групи. Во првата група потпаѓаат законите кои ја забрануваат дискриминацијата во посебни области, коишто и ги уредуваат. Такви закони се Законот за работните односи (член 6-8), Законот за социјалната заштита (член 20), Законот за заштита на правата на пациентите (член 5), Законот за основното образование (член 2), Законот за средното образование (член 3), Законот за високото образование (член 108), Законот за волонтерството (член 9), Законот за јавното здравје (член 16), Закон за судовите (член 3). Во сите овие закони постојат подетални или само “скромни“ одредби кои се однесуваат на недискриминацијата. Генерално, овие закони немаат конзистентен пристап кон прашањето на (не)дискриминацијата. Сепак, тоа што е најзначајно е дека сите овие закони сега ги пополнува ЗСЗД кој треба да претставува модел за тоа како одредбите и од овие посебни закони треба да се толкуваат.

27

Во втората група на закони спаѓаат оние кои се однесуваат на: кривични дела или прекршоци за направена дискриминација; закони кои се однесуваат на постапката; или пак, закони кои се однесуваат на институции кои имаат определени надлежности во областа на недискриминацијата. Тука особено се мисли на Кривичниот законик, Законот за прекршоци, Законот за парнична постапка и Законот за народниот правобранител.

Во Кривичниот Законик постојат неколку дела кои се однесуваат токму на забраната на дискриминација. Такви дела се: повреда на рамноправноста на граѓаните (член 137), повреда на рамноправноста во вршењето на стопанска дејност (член 282), расна и друга дискриминација (член 417), предизвикување на национална, расна и верска омраза, раздор и нетрпеливост (член 319), навредата преку компјутерски систем на припадници на расна, верска, етничка или група по боја на кожа (член 173 став 2) и ширење на расистички и ксенофобичен материјал по пат на компјутерски систем (член 394-г).

Законот за парничната постапка е исто така важен затоа што токму постапката за утрдување на дискриминација и надомест на штета, според ЗСЗД е предвидена како парнична постапка. Сите прашања кои не се уредени со ЗСЗД се уредуваат со Законот за парнична постапка. На крај, Законот за народен правобранител е многу значаен за заштита од дискриминација. Имено, овој закон, надлежноста на Народниот правобранител ја проширува токму во делот на заштита на начелото на недискриминација, како и начелото на пропорционална и соодветна застапеност на припадниците на заедниците во органите на јавната власт (член 2). Двете овие начела се значајни за заштита од дискриминација, од кои првото ја забранува дискриминацијата, додека второто, дозволува преземање афирмативни мерки во делот на вработувањето во јавниот сектор. Пошироко за овластувањата на народниот правобранител станува збор подолу во анализата (види повеќе подолу во анализата, V. Институционална рамка).

28

III. МЕЃУНАРОДНИ СТАНДАРДИ ЗА СПРЕЧУВАЊЕ И ЗАШТИТА ОД ДИСКРИМИНАЦИЈА

Република Македонија има ратификувано голем број на меѓународни договори преку кои презема обврска лицата под нејзина јурисдикција да ги штити од дискриминација (по различни основи). Според Уставот на Република Македонија, меѓународните договори склучени и ратификувани во согласност со Уставот, претставуваат дел од внатрешниот правен поредок (член 118). На овој начин се создава можност Република Македонија директно да ги применува одредбите на меѓународните инструменти кои ја забрануваат дискриминацијата.

Кога зборуваме за заштитата од дискриминација, значајни меѓународни инструменти за државата се сметаат Меѓународниот пакт за граѓански и политички права (МПГПП), Меѓународниот пакт за економски, социјални и културни права (МПЕСКП), Меѓународната конвенција за укинување на сите форми на расна дискриминација (КЕРД), Меѓународна Конвенција за елиминација на сите форми на дискриминација врз жените (КЕДЖ), Конвенцијата за правата на детето (КПД), Конвенцијата за правата на лицата со попреченост (КПЛП), Европската конвенција за човекови права (ЕКЧП), Протокол 12 кон ЕКЧП, Рамковната Конвенција за заштита на националните малцинства и во рамките на ЕУ анти-дискриминациските Директиви.

1. На универзално ниво

Како најзначајни инструменти усвоени на универзално ниво, а ратификувани од страна на Република Македонија се сметаат МПГПП, МПЕСКП, КЕРД, КЕДЖ, КПД и КПЛП.

МПГПП и МПЕСКП предвидуваат голем број на права, но ги обврзуваат државите договорнички да обезбедат истите права да се уживаат од страна на сите лица под нивна јурисдикција, без дискриминација. Имено, овие Пактови содржат анти-дискриминациони клаузули забранувајќи ја дискриминацијата во уживањето на правата по различни основи (член 2). Специфична е и одредбата од член 26 на МПГПП во кој постои дополнителна анти-дискриминациона клаузула, но која не се однесува само на правата наброени во пактот, туку на сите права кои еден правен систем им ги гарантира на поединците (вклучувајќи и со домашното право).

КЕРД се однесува исклучиво на расната дискриминација, која, според дефиницијата на истата, ја опфаќа и дискриминацијата по основ на национално и етничко потекло (член 1). Во оваа конвенција се дефинира дискриминацијата, се

29

предвидуваат обврски за државите да преземат мерки за спречување и елиминација на расната дискриминација во сите области на општествениот чивот и да преземат мерки на афирмативни акции (член 1-7).

Слично е и со КЕДЖ, која се однесува исклучиво на дискриминацијата врз жените. Оваа Конвенција ја дефинира дискриминацијата и предвидува основни обврски за државите за преземање мерки во законодавството, но и во пракса, за елиминирање но и спречување на дискриминацијата врз жените во повеќе сфери на општествениот живот, вклучувајќи вработување, образование, здравство, брак и семејство, политички и јавен живот и слично. Конвенцијата предвидува и можност за преземање на афирмативни мерки (член 4).

Последната усвоена конвенција е Конвенцијата за правата на лицата со попреченост, ратификувана од Република Македонија во 2011 година. Државите се должни да усвојат законодавство и политики со цел лицата со попреченост непречено да ги уживаат правата од Конвенцијата, како и да ги укинат законите и другите акти кои претставуваат дискриминација спрема лицата со попреченост (член 4). Покрај оваа општа обврска, државите преземаат и други обврски со Конвенцијата кои се однесуваат на посебни аспекти на животот на лицата со попреченост, како на пример правото на живот, пристапот до правдата и институциите на правдата, обврски кои се однесуваат на децата со попреченост, правото на приватност, пристапноста на транспортот, објектите и услугите од јавен карактер, деинституционализацијата, рехабилитацијата и слично.

2. На европско регионално ниво

Најзначајни инструменти за човекови права на Советот на Европа кои директно се однесуваат на спречувањето и забраната на дискриминација се ЕКЧП, Протокол 12 кон ЕКЧП и Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства. Со член 14 од ЕКЧП се утврдува дека почитувањето на правата и слободите признати со Конвенцијата треба да се обезбеди без дискриминација по било која основа, како што се пол, раса, боја на кожа, јазик, религија, политичко или друго уверување, национално или социјално потекло, припадност на национални малцинство, сопственост, раѓање или друг статус. Со оглед дека член 14 ја забранува само дискриминацијата во врска со правата вклучени во ЕКЧП, се усвои и влезе во сила и Протоколот 12 кон ЕКЧП кој содржи општа забрана на дискриминација, сличен на член 26 од МПГПП. Македонија е една од 18 држави членки на Советот на Европа (со статус од септември 2015 година) што го имаат ратификувано Протокол 12.1

1 За листата на држави кои го имаат ратификувано Протоколот 12 кон ЕКЧП, види ја веб страната http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/ChercheSig.asp?NT=177&CM=&DF=&CL=ENG [Пристапено на 06.09.2015].

30

Република Македонија меѓу првите држави ја ратификуваше и Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства на Советот на Европа во која согласно член 4 страните се обврзуваат на припадниците на националните малцинства да им гарантираат еднаквост пред закон и еднаква правна заштита. Во врска со ова се забранува било каква дискриминација која се темели на припадност на национално малцинство.

Покрај обврските кои во борбата против дискриминацијата ја наметнува членството во Советот на Европа и Организацијата на Обединетите Нации, како земја кандидат за членство во ЕУ, Република Македонија е обврзана да го усогласи своето законодавство со правниот систем на Унијата кој исто така содржи правила за заштита од дискриминација. Во рамките на Европската унија како најзначајни документи се Повелбата на ЕУ за фундаменталните права, Директивата на Советот (2000) за воспоставување на генерална рамка за еднаков третман во вработувањето и професиите, Директивата на Советот (2000) за спроведување на принципот на еднакoв третман на лицата независно од нивното расно или етничко потекло и Директивата (2006) за спроведување на принципот на еднакви можности и еднаков третман на мажите и жените во прашањата на вработувањето и професиите.

Повелбата на ЕУ за фундаментални права содржи низа граѓански, политички, економски и социјални права за сите граѓани и лица со престојувалиште во ЕУ. Повелбата, помеѓу останатото, предвидува еднаквост на сите луѓе пред законот, ја забранува дискриминацијата по основ на било каква припадност, а воедно се обврзува Унијата да ги почитува културните, религиските и јазични различности.

Најважен извор на правото на ЕУ кој исклучиво се однесува на дискриминацијата се анти-дискриминациските директиви. Погоре цитираните директиви во голем дел се воедначени, како при дефинирање на дискриминацијата и нејзините форми, можноста за преземање на позитивни мерки, преминувањето на товарот на докажување и слично. Тие се разликуваат меѓу себе особено во материјалниот и персоналниот опфат. Имајќи ја предвид комплексноста на ова прашање, а и поради фактот што е надвор од интересот на ова истражување, не навлегуваме подлабоко во анализа на нивните одредби.

31

IV. ДИСКРИМИНАЦИЈА НА ЛОКАЛНО НИВО ВО ПОЛОШКИОТ И ПЕЛАГОНИСКИОТ РЕГИОН

1. Гостивар

Општина Гостивар е урбана општина која се наоѓа во западниот дел од Република Македонија и спаѓа во Полошкиот плански регион. Од вкупното население од 81.030 жители 66,6% се Албанци, 19,5% се Македонци, 9,8% се Турци, 3,8% се Роми, 0,01% се Власи, 0,19% се Срби, 0,4% се Бошњаци и 0,84% други. Самиот град Гостивар има вкупно 49.545 жители од кои 24.215 се мажи а 25.330 се жени.

1.1. Анализа на стратешки документи

Во рамките на истражувањето анализирани се следните стратешки документи: Стратегија за развивање на мултикултурниот дијалог во општина Гостивар; Локален Акциски план за вработување 2014-2017; Стратешкиот план на локалниот економски социјален совет; Стратегија за оддржлив развој; Стратегија за справување со корупција 2014-2017; Локална младинска стратегија на општина Гостивар 2014-2017.

Тоа што треба да се забележи уште од самиот почеток е дека овие стратешки документи не се директно поврзани со прашањето на еднаквост и недискриминација, иако при нивното спроведување, мора да се внимава на овие уставни и законски начела.

1.1.1. Анализа на процесот Од аспект на процесот на планирање и донесување на стратешките

документи, во сите се забележува вклученост на општествените чинители, а голем дел од нив се усвоени и како дел на меѓународно поддржани проекти, со вклученост на релевантни меѓународни организации. Така, Стратегијата за справување со корупцијата е усвоена како дел од проектот “Градови без корупција - Градови на иднината“, проект дел од Програмата за урбано партнерство на Светска банка Австрија. Стратегијата за оддржлив развој е подготвена во соработка со Меѓународниот институт за човечки простор Арти Футуре (International institute for human space ARTI Future) од Словенија.

Најдобри примери за вклученост на општествените чинители при подготовка на стратешките документи се Стратегијата за развивање на мултикултурен дијалог, Локалната младинска стратегија и Локалниот акциски план за вработување. Токму овие три документи се и директно поврзани со начелото на недискриминација. При подготовка на овие документи, најпрво е направена анализа за утврдување на актуелната состојба, земени се предвид квалитативни и квантитативни податоци

32

од релевантни институции, одржани се работилници каде што како учесници се јавуваат и претставници на институциите од општина Гостивар и претставници на граѓански организации. При подготовка на Локалната младинска стратегија, активно се вклучени младинските организации во општината, направена е анкета за идентификација на проблемите на младите, одржан е прв и втор координативен состанок со младинските организации и прва и втора on line дискусија.

Од аспект на процедурите за усвојување на ваквите стратешки документи, општина Гостивар нема посебно пишани процедури, туку усвојувањето се базира на законските одредби и одредбите на актите на општината, а дел од документите се подготвени како дел на проекти подржани од меѓународни или странски организации. Општина Гостивар сѐ уште нема ИСО стандарди, но е во постапка за нивно стекнување и воведување во сите процедури во општината.

Од аспект на достапноста и информираноста на граѓаните за плановите и стратегиите, општина Гостивар најмногу ја користи веб страната која е достапна на три јазици: албански, македонски и турски јазик. Исто така, општина Гостивар има информативен центар кој служи за информирање на граѓаните, а ги користи и социјалните мрежи. И припадниците на ранливите групи на кои се однесуваат ваквите стратегии и планови може да се користат со овие форми на комуникација со општината, со оглед на отвореноста на општината кон сите нејзини граѓани.

Од аспект на подготовката на стратешките документи, според добиените податоци, истите ги подготвува Одделот за локален економски развој и имплементација, во кој работат стручни лица. Според добиените податоци, општинската администрација има добиено соодветна обука за заштита од дискриминација и промоција на правото на еднаквост. Сепак, недостасува да се каже кои лица и со каква обука биле вклучени во подготовката на стратешките документи, како и каква обука (општа, напредна) следеле припадниците на општинската администрација, особено по однос на начелото на недискриминација и промовирање на правото на еднаквост.

Општината соработува со другите локални и национални јавни институции од кои, според конкретна потреба, ги црпи податоците на локално ниво. Ова јасно се гледа од подготовката на Локалниот акциски план за вработување на општина Гостивар, каде што соодветни информации се користат од Заводот за статистика и Агенцијата за вработување.

Индикатори за мерење на успехот се предвидени во сите стратешки документи со исклучок на Стратегијата за справување со корупцијата и Стратегијата за оддржлив развој.

1.1.2. Анализа на содржинатаОд аспект на содржината на анализираните стратешки документи на

општина Гостивар, може да се констатира различност, зависно од самиот стратешки

33

документ. Од аспект на начелото на недискриминација, за сите стратешки документи е запазено да бидат во согласност со законодавството за заштита од дискриминација и промоција на начелото на еднаквост; во сите стратешки документи е предвидено соодветно приспособување на лицата со попреченост и принципот на пристапност; во најголемиот дел од стратешките документи има и посебни делови кои се однесуваат на посебно ранливи категории како жени, деца, лица со попреченост и слично. Само во Стратегијата за справување со корупција нема вакви посебни делови, што е разбирливо со оглед на содржината на самата стратегија. Во сите стратешки документи има и анализа за тоа како би се одразиле предвидените мерки на различните групи, иако овие предвидувања се општи. Така на пример, во Локалната младинска стратегија на Општина Гостивар се предвидуваат ефектите кои се очекува да ги имаат преземените мерки од Стратегијата врз младите на општина Гостивар.

Во сите стратешки документи има предвидено надлежни институции за преземање на мерките. Во најголемиот дел на стратешките документи, со исклучок само на Стратегијата за справување со корупција, се предвидени и има оперативни планови. Во поголемиот дел на стратешките документи има соодветна временска рамка, со исклучок на Стратегијата за справување со корупцијата и Стратегијата за оддржлив развој.

1.1.3. Анализа на спроведувањето и оценкатаОд аспект на спреведувањето на стратешките документи, мора да се наведе

дека во општина Гостивар целните групи се вклучени во делот на спроведувањето на стратешките документи. Така, за Локалната младинска стратегија се вклучени и граѓанските организации и средните училишта, Советот на млади како и самата општина. За Стратегијата за развивање на мултикултурен дијалог е надлежна општинската Комисија за односи меѓу заедниците. Во другите стратешки документи само се потврдува учеството на целните групи, без да се каже кој конкретно учествува и во која улога, што претставува доста декларативна изјава.

И од аспект на координација на активностите, за сите стратешки документи се предвидени конкретни институции кои ги координираат активностите. Сепак, се гледа дека најмногу се застапени одделенијата во рамките на самата општина, а ретко кога целните групи учествуваат во самата координација на спроведувањето на стратешките документи.

Во најголемиот дел од стратешките документи не е запазено начелото на прогресивна реализација на предвидените мерки. Ваквото начело е запазено само во Стратегијата за развивање на мултикултурниот дијалог во општина Гостивар, што е особено значајно токму за начелото на недискриминација и промоција на еднаквоста. Исто така, во поголемиот број на стратешки документи не е предвидена соодветна буџетска рамка, која би била и родово сензитивна.

34

Најмногу што недостасува во имплементацијата на стратешките цели е оценката на ефектите на спроведената стратегија или локален акционен план. Во ниту еден од анализираните стратешки документи не се применуваат посебни алатки за евалуација или само-евалуација, ниту пак се прави надворешна евалуација; во ниту еден од стратешките документи не се прави ex post евалуација; во најголемиот дел од стратешките документи не постои механизам или форма за објавување на резултатите од стратегиите или за ревидирање на самите стратегии. Само Стратегијата за развивање на мултикултурен дијалог има предвидено мерки за известување за начинот на спроведување на стратегијата како и оценување на истата од страна на независни експерти (т.е. надворешна евалуација).

35

1.2. Анализа на состојбите

1.2.1. Одговори на прашалници Институциите кои функционираат на локално ниво во општина Гостивар

од кои се прибирани информациите се: Здравствениот дом, Основното јавно обвинителство, Државното правобранителство, Агенцијата за вработување, Полицијата, Центарот за социјална работа и Комисијата за еднакви можности (две институции помалку од Тетово).

Првата група на прашања кои се однесуваат на институциите се тие поврзани со постоење на законодавство за заштита од дискриминација. Од сите институции (освен од полицијата) одговориле дека во општина Гостивар има соодветно применливо законодавство за заштита од дискриминација, како и дека се запознаени со Законот за спречување и заштита од дискриминација и неговата содржина. И по однос на прашањето за ефикасноста на постојното законодавство, најголем дел од институциите (со исклучок на полицијата и Основното јавно обвинителство) сметаат дека постоечкото законодавство е ефикасно за заштита од дискриминација.

За жал, најголем дел од институциите не знаат или сметаат дека во општината не постојат интерни акти со кои се уредуваат прашања за заштита од дискриминација Со тоа институциите не знаат ниту дали тие акти се во согласност со ЗСЗД (само од Државното правобранителство одговориле дека постојат вакви интерни акти и дека истите се во согласност со ЗСЗД).

Од аспект на постоењето на институции во општината кои се соодветни и ефикасни за заштита од дискриминација, најголемиот дел од институциите сметаат дека не постојат такви институции, или пак дека постојат но не се ефикасни. Само Комисијата за еднакви можности и Здравствениот дом од Гостивар одговориле потврдно на ова прашање, во правец дека постојат локални институции за заштита од дискриминација, односно дека истите се ефикасни во нивната работа. За Комисијата за еднакви можности ваквиот одговор е очекуван со оглед дека основната надлежност на Комисијата се поклопува со предметот на прашањето. Во одговорите на ова прашање се забележуваат контрадикторности, во смисла дека не постојат такви институции, но дека истите се ефикасни (дадени од Основното јавно обвинителство и Агенцијата за вработување).

По однос на прашањето за постоење на дискриминација, поголемиот дел од институциите сметаат дека во општина Гостивар нема дискриминација. Зачудува фактот што и Комисијата за еднакви можности смета дека во општина Гостивар не постои дискриминација. Само од полицијата и Центарот за социјална работа сметаат дека во општина Гостивар постои дискриминација.

Овој резултат се поклопоува и со одговорите од граѓанските организации каде од шест граѓански организации, три сметаат дека постои, додека три сметаат дека не постои дискриминација во општината.

36

Наредниот сет на прашања се од аспект на работата на самата институција по прашањето на заштитата од дискриминација. Одговорите се поделени во смисла дали самата институција работи на случаи на дискриминација. Така, од Државното правобранителство, Полицијата и Центарот за социјална работа одговориле дека не работат на случаи на дискриминација, па затоа и не работат на промоција на еднаквоста (има и контрадикторни одговори, дека институцијата не работи воопшто на прашања од дискриминацијата, но работи на промоција на еднаквоста, дадени од Државното правобранителство и Центарот за социјална работа).

По однос на прашањето за работа на претставки за заштита од дискриминација, поголемиот дел од институциите одговориле афирмативно. Кокретно, институции кои одговориле дека работат и решаваат претставки за наводна дискриминација се Комисијата за еднакви можности, Здравствениот дом, Основното Јавно обвинителство, Агенцијата за вработување, Полицијата, додека негативно одговориле од Центарот за социјална работа и Државното правобранителство. Овој одговор е контрадикторен со оглед на поделеноста по однос на прашањето за работа на случаи на дискриминација. Така, на пример, од полицијата одговориле дека не работат на случаи на дискриминација, а примаат и постапуваат по претставки за наводна дискриминација што е нелогично и збунувачки.

По однос на прашањето за можна дискриминација или поплака за дискриминација, направена од самата институција, поголемиот дел од институциите одговориле негативно, во смисла дека институциите самите не дискриминираат и дека истите не примиле поплака за наводна дискриминација. Само од полицијата одговориле дека институцијата дискриминира, но дека не добиле претставка за наводна дискриминација, додека од основното јавно обвинителство одговориле дека институцијата не дискриминира, но дека добиле поплака за наводна дискриминација.

По однос на учество во обука за заштита од дискриминација, најголемиот дел на институциите одговориле дека вработените учествувале во обука за заштита од дискриминација.

Од отворените прашања за институциите, во кои се бара појасно објаснување на работата на институцијата во делот на заштита од дискриминација, одговорите се многу кратки и скудни.

Така, во сите институции не знаат дали имаат или немаат акти за заштита од дискриминација, или пак не било одговорено на прашањето. И по однос на прашањето за појава и справување со случаи на дискриминација во конкретната институција, од сите институции одговараат дека до сега немале случај на дискриминација со кој морале да се справат или кој се појавил пред институцијата. Овој одговор, дека не постои пријавен случај на наводна дискриминација, најмногу зачудува кога се дава од страна на Комисијата за еднакви можности. Од

37

друга страна, овој одговор соодвествува со нискиот број на пријавени случаи на државно ниво. Интересен е одговорот од Агенцијата за вработување, кога се вели дека “самиот невработен и сиромашен човек е дискриминиран“, што укажува на фактот на непознавање на концептот на дискриминација.

Институциите не даваат одговор ниту на прашањето за тоа какви мерки преземаат за заштита од дискриминација или промоција на еднаквоста. Имено, институциите или не даваат одговор на ова прашање, или само кажуваат некои генерални надлежности како “спреведуваме закон“ или “соодветни мерки“.

По однос на прашањето за видот на дискриминација кој се појавува пред институцијата односно општината, одговорите се многу различни. Некои институции не одговориле, некои сметаат дека нема воопшто дискриминација (Комисијата за еднакви можности), некои сметаат дека е тоа дискриминацијата по политичка припадност (Агенцијата за вработување) и етничка припадност (Центарот за социјална работа). Ова се поклопува со генералната констатација дека во Република Македонија овие две форми на дискриминација доминираат.

Од граѓанските организации во општина Гостивар, земени се податоци од: Женски центар, О.О. Црвен Крст, Youth Empowering platform, Совет на млади, Асанима и Здружение на пензионери.

Помеѓу граѓанските организации постои поделеност по однос на прашањето дали во општина Гостивар постои дискриминација. Поделеност постои и по однос на прашањето дали граѓаните во општина Гостивар ја препознаваат дискриминацијата, како и по однос на прашањето дали граѓаните пријавуваат случаи на дискриминација.

Но, граѓанските организации се едногласни кога станува збор за запознавањето на граѓаните со законодавството за заштита од дискриминација и механизмите и институциите за заштита од дискриминација. Сите граѓански организации одговориле дека граѓаните не се запознени ниту со законодавството, ниту со механизмите и институциите за заштита од дискриминација. Во иста насока, граѓанските организации се едногласни во ставот дека бројот на пријавени случаи на дискриминација не кореспондира со реалноста по однос на прашањето на постоење на дискриминација. Ова се потврдува и со фактот што пред овие граѓански организации не е пријавен ниту еден случај на наводна дискриминација. Ова укажува на потребата за промовирање на механизмите за заштита од дискриминација, а што е токму мерка која граѓанските организации ја предлагаат.

Граѓанските организации, исто така, сметаат дека немаат капацитет за справување со случаите на дискриминација, иако истите одговараат потврдно на прашањето дали преземаат конкретни заштитни и промотивни активности за заштита од дискриминација. Самите граѓански организации предлагаат поголема соработка меѓу самите организации, едукација и обуки на организациите, со цел надминување на оваа состојба. Ниту една од граѓанските организации не ги претставува граѓаните пред судските органи во предмети за заштита од дискриминација.

38

По однос на погодените групи од дискриминацијата, одговорите на граѓанските организации се поделени. Доминира ставот дека најзастапена е дискриминацијата врз ромската заедница, како и родовата дискриминација, дискриминацијата на социјално загрозените категории на лица и дискриминацијата по основ на партиска/политичка припадност.

1.2.2. Перцепција на населениетоАнкетата на населението во општина Гостивар,2 по однос на формата на

дискриминација која е најзастапена, покажува тренд кој е карактеристичен за целата држава. Имено, во општина Гостивар постои перцепција кај граѓаните дека доминира дискриминацијата по основа на политичка припадност и дискриминацијата по основа на етничка припадност. Така, дури 92% од испитаниците сметаат дека дискриминацијата по основа на политичка припадност е многу честа или честа форма на дискриминација, 82% по основа на етничка припадност, 72% по основа на попреченост, 54% по основа на возраст, и 34% од испитаниците сметаат дека дискриминацијата по основа на сексуална ориентација е многу честа или честа појава.

Истото се потврдува и по однос на споредбата од пред пет години. Имено, 94% од испитаниците сметаат дека дискриминацијата по основ на политичка припадност е многу почеста или доста почеста сега, за разлика од пред пет години, следено од 80% од испитаниците кои сметаат дека дискриминацијата по основ на етничка припадност и попреченост е многу почеста или доста почеста сега, за разлика од пред пет години во општина Гостивар.

Дискриминацијата по основа на политичка припадност доминира и во прашањето на испитаниците ако биле жртви на дискриминација или биле сведоци на дискриминација. 59% од испитаниците во општина Гостивар биле жртви или сведоци на дискриминација по основ на политичка припадност, по која следи основата етничка припадност со 57%, а 49% од испитаниците биле жртви (само 9%) или сведоци (40%) на дискриминација по основ на возраст. Оваа состојба е идентична како на национално ниво каде што доминира дискриминацијата по основа на политичка и етничка припадност (Поповиќ, Михаиловска, 2013, стр.9-12). Другите форми на дискриминација се помалку застапени, што може да е резултат на непрепознавање на дискриминацијата (како на пример по основа на возраст) или постоење на цврсти стереотипи кон одредена група на лица и дискриминацијата кон нив и не ја третираат како таква (на пример по основа на сексуална ориентација).

2 Примерокот опфати 100 испитаници од Општина Гостивар и тоа со репрезентативен примерок според пол (мажи - 46%, жени - 54%), возраст (возрасна група 18-25 години - 16%, возрасна група 26-40 години - 39%, возрасна група 41-60 години - 37%, и возрасна група над 60 години-8%), етничка припадност (Македонци – 21%, Албанци - 60%, Турци - 11%, Роми - 8%), место на живеење (урбана средина 75%, додека рурална средина 25%)

39

Анкетата покажува голема доза на нетолеранција спрема лицата со хомосексуална ориентација. Имено, на прашањето за чувството ако имате сосед кој е со хомосексуална ориентација, на скала од 1 до 9, дури 43% одговориле со 1 во смисла дека би се чувствувале најнепријатно кога би имале хомосексуалец за сосед. По другите основи, јасно се гледа дека не постојат стереотипи и дека граѓаните се толерантни по однос на живеење во мешано соседство. И по другото прашање, имено дали граѓаните имаат другари или познаници-припадници на други групи, повторно лицата со хомосексуална ориентација се најпогодени. Имено, 86% од испитаниците намаат другари или познаници со хомосексуална ориентација, што укажува на постоење на поголем степен на нетолеранција и стигматизација кон оваа категорија на лица. Овој наод е идентичен и на национално ниво. Втората категорија на лица спрема која постојат стереотипи се Ромите. Имено, 57% од испитаниците немаат другари или познаници Роми. По однос на другите групи, испитаниците се сосема толерантни, со тоа што дури 93% имаат другари или познаници од други етнички групи, потоа 87% имаат другари или познаници кои се припадници на политичка партија со чиишто ставови не се согласуваат, а 80% од испитаниците имаат другари или познаници лица со попреченост, како и лица со друга религија или уверување од нивното.

И по однос на прашањето кои лица би биле најприфатливи за највисоките државнички позиции, според испитаниците во општина Гостивар, за најмалку прифатливи се лицата со хомосексуална ориентација (на скала од 1 до 9, дури 49% одговориле со 1). И тука процентот се движи слично како на национално ниво, каде што резултатите исто така, покажуваат најголема нетолеранција кон лицата со хомосексуална ориентација (Поповиќ, Михаиловска, 2013, стр.9). Од друга страна, како најприфатливи лица за највисоки државнички позиции се жените и лицата помлади од 30 години.

Лицата со хомосексуална ориентација се најпогодени и по прашањето на воведување на афирмативни мерки за вработување. Имено, 46% од испитаниците се против воведување на вакви мерки, додека 27% од испитаниците се согласуваат (целосно или делумно) со воведување на вакви мерки. Спротивно, кога станува збор за лицата со различна етничка припадност, високи 92% од испитаниците се согласуваат со воведување на вакви мерки, 72% од испитаниците се согласуваат со воведување на вакви мерки за лицата по основа на нивиниот пол (за мажи или за жени), 77% од испитаниците се согласуваат за воведување на афирмативни мерки за лицата од определена религија или уверување.

Од испитаниците во општина Гостивар, високи 85% од испитаниците сметаат дека во Република Македонија воопшто или недоволно се вложуваат напори за борба против дискриминација. Ова е резултат делумно на високиот степен на почувствувана дискриминација, но и на неефикасноста на институциите и граѓанските организации во борбата против дискриминацијата (што произлегува од прашалниците објаснети погоре), што придонесува напорите на државата против дискриминацијата и да не се почувствуваат.

40

Граѓаните на општина Гостивар во 52% сметаат дека ги знаат нивните права во случај да бидат жртви на дискриминација. Ова и не е голем процент (да речеме спредено со Битола и Прилеп, објаснети подолу, каде истиот процент е 69 и 61 соодветно), што укажува на потребата за поголема информираност и едукација на граѓаните, како и промоција на механизмите и институциите за заштита од дискриминација. Од испитаниците, 60% би побарале заштита ако бидат жртви на дискриминација. Најголема доверба на граѓаните на општина Гостивар ужива полицијата каде би се обратиле дури 38%, а потоа следат судовите (24%), граѓанските организации (9%), Комисијата за заштита од дискриминација (8%), адвокат (5%) и Народниот правобранител (5%). Ова повторно укажува дека граѓаните не се запознаени со надлежностите на инстуциите за заштита од дискриминација, што повторно ја подигнува на високо ниво потребата од поголема информираност за правата на граѓаните, механизмите и институциите за заштита од дискриминација.

1.2.3. Резултати од јавната дебатаЈавната дебата со заинтересираните чинители во Општина Гостивар е

одржана на 13 ноември, 2015 во просториите на Центарот за развој на млади, зграда на општина Гостивар. На истата присуствуваа 27 претставници од општинската администрација, советници, претставници на институциите, претставници на граѓанскиот и бизнис сектор. На дебатата накратко беа презентирани наодите од иницијалната анализа.

Присутните имаа прашања од аспект на методологијата на истражувањето, целта на истражувањето и на начинот на подготовка и спроведување на анкетата за населението.

Присутните генерално ги прифатија заклучоците кои произлегуваат од истражувањето, а во контекст на следните насоки: Непостоење стратешки и системски приод за вклучување на концептот на еднаквост и недискриминација во главните текови на локално ниво; Општината има воспоставено добра соработка со граѓанскиот сектор кој што е вклучен во процесите што се одвиваат на локално ниво; Општинската администрација нема доволно познавање за концептот на еднаквост и недискриминација и затоа и не го применува целосно во своето работење; Треба да продолжат обуките на администрацијата за прашањата на еднаквост и недискриминација.; Општината треба да воспостави и следи унифицирана процедура за усвојување на локалните стратешки документи и истите да бидат хармонизирани со националните политики за еднаквост и недискриминација; Да се разгледаат можностите за “децентрализација“ на Комисијата за заштита од дискриминација и Народниот правобранител, а во насока на доближување до граѓаните на инструментите и можностите за пријавување и постапување по случаи на дискриминација.

41

1.3. Завршни согледувања Општина Гостивар е отворена за соработка со граѓанскиот сектор и со

целните групи кога се работи за подготовка на стратешките документи (стратегии, акциски планови и слично). Тоа јасно се гледа во нивната активна партиципација во процесот на планирање и мапирање на самите стратешки документи. Сепак, потребно е усвојување на посебна Стратегија за соработка со граѓанскиот сектор со цел олеснување на процесот на комуникација на општината со граѓанските организации и целните групи, а особено со ранливите групи.

Општината нема стандардизирана постапка за изработка и усвојување на стратешките документи, што треба што поскоро да се направи. Недостасуваат и ИСО стандарди, кои што треба да се воведат, а за што општината веќе е во фаза на добивање на сертификат. Исто така, при постапката на усвојување на стратешките документи, мора системски да се внимава на начелото на еднкавост и недискриминација.

Во однос на стратешките документи не е кај сите запазено начелото на прогресивна реализација, па на ова треба да се внимава во иднина. Исто така, неопходно е да се предвиди буџетска рамка и временска рамка на сите планирани активности, Ова влијае на можноста да се мониторира и евалуира процесот на реализација на мерките и стратешкиот документ во целина. Задоволително е нивото на предвиденост на институциите кои се надлежни за спроведување на определени мерки од самите стратешки документи.

Тоа што најмногу недостасува во стратешките документи на општина Гостивар е непостоењето на инструменти за евалуација, само-евалуација, надворешна евалуација или пост евалуација. Имено, со оглед на нивно непредвидување се препорачува воведување, во зависност од самиот документ, на протоколи за следење и оценка на спроведувањето на стратешките документи. Особено треба да се внимава на начелото на еднаквост и недискриминација. Ова е условено и со постоењето на јасни и мерливи показатели во самите документи.

Потребно е да се продолжи со обука на општинската администрацијата во областа на недискриминација со цел да се рефлектираат овие начела низ сите стратешки документи на општината.

Во општина Гостивар, постои ефикасно законодавство за заштита од дискриминација. Сепак, не постојат интерни акти на самата општина за заштита од дискриминација кои треба да се усвојат.

Од друга страна, се појавува голема загриженост кога се разгледува прашањето на ефикасноста на институциите за заштита од дискриминација како и ефикасноста на граѓанските организации. Исто така, постои поделеност по однос на прашањето за надлежноста на самите институции за заштита од дискриминација, како и на самите граѓани по однос на нивните права и каде би

42

се обратиле ако се жртви на дискриминација. Загрижува фактот што поголемиот број на институции се поделени по однос на прашањето за нивна надлежност да решаваат случаи на дискриминација. Исто така, мало мнозинство на граѓани (52%) ги знаат нивните права, а ако се жртви на дискриминација би барале заштита од полицијата (38%), а многу мал процент би побарале заштита кај Народниот правобранител (5%) или Комисијата за заштита од дискриминација (8%). Ова потврдува дека постои од една страна неинформираност на граѓаните по однос на нивните права и надлежните институции за заштита од дискриминација, како и непознавање и неспремност на самите институции и граѓански организации да се справат со случаите на дискриминација. Ова укажува на потреба од поголема информираност на граѓаните за механизмите на заштита, надлежните институции, како и обука на самите институции за поефикасно спроведување на својата надлежност во делот на анти-дискриминацијата. Ваквите мерки се предлагаат и од самите граѓански организации, кои сметаат дека треба поголема соработка, информираност, едукација и обука на сите релевантни чинители (граѓаните, граѓанските организации, институциите за заштита).

Ова се потврдува и со фактот што во општина Гостивар, надлежните институции, вклучувајќи ја и Комисијата за еднакви можности, не примиле ниту еден случај на наводна дискриминација. Ова се коси со ставот дека дискриминацијата е честа појава во опптина Госттивар, а пријавени случаи нема воопшто.

По однос на видот на дискриминација, во општината постои висока перцепција на дискриминација по основ на политичка и етничка припадност. Ова се потврдува и од перцепцијата на граѓаните за видот на дискриминација, но и од зачестеноста во последните 5 години, како и од тоа дали граѓаните биле жртви или сведоци на конкретен вид на дискриминација. Интересно е дека дискриминацијата по основа на сексуална ориентација не се перцепира како таква, а постои голема нетолеранција спрема оваа група на лица. Ова најверојатно е резултат на цврстите стереотипи и стигматизација на ЛГБТИ заедницата па затоа ваквиот вид на дискриминација и не се смета како дискрминација воопшто, што ја прави уште потешка ситуацијата за оваа ранлива група на наши граѓани.

Во општина Гостивар постојат цврсти стереотипи и стигматизација кон лицата со хомосексуална ориентација. Ова произлегува од поголем сет на прашања вклучително и примената на афирмативните мерки за вработување. Затоа се препорачува преземање на мерки за надминување на ваквите предрасуди за ЛГБТИ лицата, вклучувајќи и зацврстување на граѓанските организации во овој дел, но и превземање на активности за подигнување на јавната свест.

43

2. Тетово

Општина Тетово е урбана општина која се наоѓа на северо-западниот дел од Република Македонија и спаѓа во Полошкиот плански регион. Од вкупното население од 86.580 жители 70,1% се Албанци, 23,2% се Македонци, 2,1% се Турци, 2,7% се Роми и мал процент (1,9%) се останати. Од вкупното население на општината 43.543 се мажи а 43.037 се жени.


За општина Тетово во рамките на истражувањето анализирани се четири стратешки документи усвоени од страна на општинските органи и тоа: Стратешки план за подобрување на меѓукултурното разбирање во општина Тетово 2015-2018; Локалната стратегија за млади на општина Тетово 2015-2020, Стратегијата за оддржлив развој на општина Тетово и Стратегија за рурален развој на општина Тетово 2015-2018.

2.1.1. Анализа на процесот

Што се однесува до процесот на подготовка и усвојување на стратешките документи, генерално процесот е партиципативен и овозможува учество на сите значајни општествени чинители. Најдобар пример е Стратегијата за подобрување на меѓукултурното разбирање. Пред да се почне со подготовка на Стратегијата, направена е анализа за мултиетничкиот живот во општина Тетово. Анализата ја опфатила работата и функционирањето на институциите, но и на граѓанските организации, медиумите, верските организации, политичките партии и слично. Во втората фаза е одржана консултативна работилница каде што, исто така, учествувале претставници од различни институции и различни нивоа со цел да дадат придонес за креирање на политиките во самата стратегија. И Локалната стратегија за младите е подготвена со активно учество на граѓанските организации, како и со целосна поддршка на Агенцијата за млади и спорт и Програмата за развој на Организацијата на Обединетите Нации.

Слично и Стратегијата за рурален развој е подготвена со учество на сите засегнати страни, од претставници на локалната самоуправа, бизнис секторот, граѓанските организации и учество на претставници на образовниот сектор. Основите на стратегијата се поставени на три посебни работилници, а подготовката на истата опфаќа: анализа на опкружувањето, анализа за засегнатите страни, дефинирање на визија, мисија и заеднички вредности, дефинирање на

44

приоритетни области и стратешки цели, подготовка на акционен план и временска рамка за спроведување.

Општина Тетово, за разлика од општина Гостивар, има посебни процедури за усвојување на стратешките документи, а има и ИСО стандарди кои се воведени во 2010 година.

Општина Тетово комуницира со граѓаните преку телефон, емаил, граѓанските здруженија како и преку веб страната на општината. Општина Тетово нема Информативен центар (како општина Гостивар), но се гледа дека е отворена во процесот на подготовка на стратешките документи. Сепак, начинот на комуникација на општината по однос на подготовката на стратешките документи треба да биде поорганизиран, со цел да може не само подготовката на стратешките документи, туку и нивното спроведување да биде партиципативно, особено со ранливите групи на кои се однесуваат стратешките документи.

Од аспект на подготовката на стратешките документи, според добиените податоци, истите ги подготовува Одделот за односи со јавност, во координација со надлежните сектори на општината. Дел од општинската администрација има добиено соодветна обука за заштита од дискриминација и промоција на правото на еднаквост. Сепак, недостасува да се каже кои лица и со каква обука биле вклучени во подготовката на стратешките документи, како и каква обука (општа, напредна) следеле припадниците на општинската админстрација, особено по однос на начелото на недискриминација и промовирање на правото на еднаквост.

Општината соработува со другите локални и национални јавни институции од каде ги црпи потребните податоци на локално ниво. Информации најчесто се земаат од Заводот за статистика на Република Македонија.

Најголемиот дел на стратешки документи, со исклучок на Стратегијата за рурален развој немаат индикатори за мерење на успехот, што ја доведува во прашање ефикасноста на спроведувањето на стратешките документи.

2.1.2. Анализа на содржината

Од аспект на содржината на анализираните стратешки документи на општина Тетово, може да се констатира определен тренд карактеристичен за сите стратешки документи. Така, од аспект на начелото на недискриминација, за сите стратешки документи е запазено да бидат во согласност со законодавството за заштита од дискриминација и во сите стратешки документи е предвидено соодветно приспособување за лицата со попреченост и принципот на пристапност. Од друга страна, во ниту еден од анализираните стратешки документи нема посебни делови кои се однесуваат на посебно ранливи категории на лица како жени, деца, лица со попреченост и слично, ниту пак има анализа за тоа како би се одразиле предвидените мерки на различните групи.

45

Во сите стратешки документи има предвидено надлежни институции за преземање на мерките, но загрижува фактот што во најголемиот дел од стратешките документи, со исклучок на Стратегијата за рурален развој, немаат предвидено оперативни планови. Во однос на временската рамка, два од анализираните стратешки документи имаат, додека два стратешки документи немаат соодветна временска рамка, што е загрижувачко.

2.1.3. Анализа на спроведувањето и оценката

Од аспект на спроведувањето и оценката на стратешките документи, мора да се наведе дека во општина Тетово целните групи не се целосно вклучени или нема информации дека се вклучени во делот на спроведувањето на стратешките документи. Информации има за Стратегијата за рурален развој, каде јасно се гледа вклученоста на Федерацијата на фармерите на РМ, образовни институции од општина Тетово, индивидуални земјоделци и граѓански организации. Од другите стратешки документи се потврдува учеството на целните групи особено преку граѓанските здруженија, без да се каже кој конкретно учествува и како, што е доста декларативно.

И од аспект на координација на активностите, за сите стратешки документи се предвидени конкретни институции кои ги координираат активностите. Сепак, се гледа дека најмногу се застапени одделните сектори од самата општина, а ретко кога целните групи учествуваат во самата координација на спроведувањето на стратешките документи.

Во најголемиот дел од стратешките документи е запазено начелото на прогресивна реализација на предвидените мерки, но истото е само декларативно. Ваквото начело не е запазено експлицитно само кај Стратегијата за оддржлив развој.

Слично како кај општина Гостивар и во стратешките документи на општина Тетово најмногу недостатоци има при оценувањето на ефектите на спроведената стратегија. Во ниту еден од анализираните стратешки документи не се применуваат посебни алатки за евалуација или само-евалуација, ниту пак се прави надворешна евалуација; во ниту еден од стратешките документи не се прави ex post евалуација; во ниту еден од стратешките документи не постои механизам или форма за објавување на резултатите од стратегиите или за ревидирање на самите стратегии; во ниту еден стратешки документ нема механизми за собирање на податоците на локално ниво или база на податоци. Како исклучок, само Локалната стратегија за млади на општина Тетово предвидува дека секој септември, Канцеларијата на младите во соработка со Локалниот Младински совет, прави детална анализа на реализираните активности, по што се подготвува нов акционен план за наредната година.

Во ниту еден од стратешките документи нема предвидено буџетска рамка и не е застапен концептот на родово сензитивно буџетирање.

46


2.2.1. Одговори на прашалници

Институциите кои функционираат на локално ниво во општина Тетово од кои се добиени информации за истражувањето се: Агенцијата за вработување, Здравствениот дом, Центарот за социјални работи, Полицијата, Основниот суд, Народниот правобанител, Комисијата за еднакви можности, Комисијата за односи меѓу заедниците и Општината.

Првата група на прашања се поврзани со постоење на законодавство за заштита од дискриминација. Најголемиот дел на институциите, освен од Народниот правобранител и судот, одговориле дека во општина Тетово има соодветно применливо законодавство за заштита од дискриминација, како и дека се запознаени со Законот за спречување и заштита од дискриминација и неговата содржина (само од Агенцијата за вработување сметаат дека не се запознаени со ЗСЗД). Но, за разлика од постоењето на законодавството, најголемиот дел од институциите сметаат дека постоечкото законодавство не е ефикасно за заштита од дискриминација. Само од Комисијата за еднакви можности и од Центарот за социјални работи сметаат дека постоечкото законодавство е ефикасно. Овие одговори се разликуваат од оние дадени од институциите во општина Гостивар.

Најголем дел од институциите во општина Тетово сметаат дека постојат интерни акти со кои се уредуваат прашања за заштита од дискриминација и исто така сметаат дека се во согласност со ЗСЗД. Само од Комисијата за односи меѓу заедниците сметаат дека интерните акти не се во согласност со ЗСЗД.

Од аспект на постоењето на соодветни институции за заштита од дискриминација, поголемиот дел од институциите сметаат дека во општина Тетово постојат соодветни институции. Од друга страна поголемиот дел од институциите сметаат дека ваквите институции за заштита од дискриминација не се ефикасни, односно дека немаат капацитет ефикасно да се справат со различните форми на дискриминација. Тоа значи дека во општина Тетово, слично како постоечкото законодавство и постоечки локални институции има, но истите не се ефикасни за справување со дискриминацијата.

По однос на прашањето за постоење на дискриминација, скоро сите институции сметаат дека во општина Тетово има дискриминација. Од девет институции, само Центарот за социјални работи смета дека во општина Тетово нема дискриминација. Тука се забележува разлика во одговорите на институциите од општина Гостивар, каде што поголемиот дел сметаат дека нема дискриминација.

Овој одговор се совпаѓа и со одговорите од граѓанските организации каде за општина Тетово, сите организации (за разлика од Гостивар каде што одговорите се поделени) сметаат дека постои дискриминација.

Наредната група на прашања за институциите се однесуваат на работата на самата институција во заштитата од дискриминација. Од одговорите произлегува

47

дека сите институции во општина Тетово работат на случаи на дискриминација и најголемиот дел (сооднос седум со два) работат и на промоција на правото на еднаквост. Со овие одговори, општина Тетово изгледа навидум поподготвена да одговори на предизвиците по однос на борбата против дискриминацијата за разлика од Општина Гостивар.

По однос на прашањето за работа на претставки за заштита од дискриминација, најголемиот дел (сооднос 7 со 2) од институциите одговориле афирмативно. Негативно одговориле од Полицијата и Комисијата за односи меѓу заедниците. Истиот сооднос е и по однос на одговорите за тоа дали при решавање на претставките, случајот се решава или само се евидентира.

И овие одговори укажуваат на тоа дека во општина Тетово постојат институции за заштита од дискриминација, истите имаат надлежност да преземаат мерки за промоција на еднаквоста како и да решаваат случаи на дискриминација по однос на претставки. Оваа група на одговори се поклопува со одговорот на почеток, имено дека во општина Тетово постојат надлежни институции за заштита од дискриминација.

По однос на прашањето за можна дискриминација или поплака за дискриминација направена од самата институција, поголемиот дел од институциите одговориле негативно (во сооднос 5 со 4), во смисла дека институциите самите не дискриминираат, додека сите институции одговориле негативно во смисла дека не примиле некоја поплака за наводна дискриминација од самата институција.

По однос на учество во обука за заштита од дискриминација, поголемиот дел (сооднос 5 со 3) одговориле дека вработените учествувале во обука за заштита од дискриминација. Ова укажува дека е потребно обуките за дискриминација да се зачестат за вработените во институциите во општина Тетово и да ги опфатат сите институции, но и да се продолжи со други понапредни нивоа на обука.

Од отворените прашања за институциите, во кои се бара појасно објаснување на работата на институцијата во делот на заштита од дискриминација, одговорите се различни, апстрактни и површни. Така, во сите институции, освен во судот каде одговориле дека се применува ЗСЗД, не дале изричен одговор кои акти ги има и ги применува институцијата по однос на заштитата од дискриминација. Некои одговориле дека такви акти не постојат во институцијата како на пример во Агенцијата за вработување, Центарот за социјална работа и Полиција, други не дале воопшто одговор како на пример, Народниот правобранител и Комисијата за еднакви можности, додека останатите само кажале дека се применуваат законите кои се однесуваат на функционирање на локалната самоуправа како на пример, Комисијата за односи меѓу заедниците. Овие одговори се проблематични и се косат со одговорите дека постои соодветно законодавство за заштита од дискриминација, а изгледа институциите не знаат кое е тоа применливо законодавство.

И по однос на прашањето за појава и справување со случаи на дискриминација во конкретната институција, најголемиот дел на институциите

48

одговараат со тоа дека нема пријавени случаи на наводна дискриминација, па следствено не морале да постапат. И од Комисијата за еднакви можности велат дека ретко кога дискриминацијата се пријавува пред нивната институција.

Институциите даваат премногу генерални одговори по однос на прашањето за преземените мерки за заштита од дискриминација. Поголемиот дел на институциите не одговараат воопшто на ова прашање, додека некои одговараат со тоа дека ги применуваат сите потребни акти соодветно, применуваат “соодветни мерки“, се следат обуки или се држат состаноци. Ова повторно укажува дека институциите не се многу спремни за ефикасна борба против дискриминацијата или промоција на еднаквоста. Овие одговори се слични како и тие дадени во опптина Гостивар.

По однос на видот на дискриминација, поголемиот дел на институциите сметаат дека не постои дискриминација во нивната институција, додека од тие кои даваат одговор, сметаат дека вознемирувањето е форма на дискриминација која се појавува најчесто во нивната институција (Народниот правобранител, Комисијата за односи меѓу заедниците и локалната самоуправа). Што се однесува на истото прашање, но на ниво на општина, поголемиот дел на институциите сметаат дека во општина Тетово се појавува индиректната дискриминација (седум институции), потоа вознемирувањето (три институции) и директната дискриминација (две институции). Две институции не даваат одговор на ова прашање сметајќи дека немаат информации. Фактот што поголем дел од институциите сметаат дека се појавува индиректна дискриминација укажува на тоа дека институциите немаат јасно познавање за различните појавни форми на дискриминација како правни институти.

Во однос на прашањето за основата на дискриминација која се појавува во општина Тетово, доминира дискриминацијата по основа на етничка и политичка припадност. Така, 6 институции тврдат дека постои етничка дискриминација, 5 сметаат дека постои дискриминација по основа на политичка припадност, 3 сметаат дека постои дискриминација по основа на сексуална ориентација и пол и 2 по основа на попреченост. Овие одговори се совпаѓаат со генералната констатација дека во Република Македонија овие две форми на дискриминација се најзастапени.

Од граѓанските организации во Општина Тетово, земени се податоци од: Центар за унапредување и развој на јавните политики, ЛГБТ Унитед, Хандимак, Јосип Багери, Сонце, ТВ Кисс и ТВ Ултра.

За разлика од општина Гостивар каде постои поделеност меѓу граѓанските организации, во општина Тетово сите граѓански организации сметаат дека постои дискриминација. Исто така, сите граѓански организации сметаат дека во општина Тетово дека некои групи се попогодени од дискриминаторски практики од други групи.

Исто така, помеѓу граѓанските организации во општина Тетово постои

49

усогласеност дека граѓаните не се запознаени со законодавството за заштита од дискриминација, ниту со механизмите и институциите за заштита од истата. Тука, постои истоветност со ставовите на граѓанските организации во општина Гостивар. Потребни се мерки за подигнување на свеста кај граѓаните за законодавството, механизмите и институциите за заштита од дискриминација. Поради тоа, граѓанските организации од општина Тетово предлагаат различни мерки за подигнување на свеста кај жртвите на дискриминација за пријавување на случаевите, особено едукација на населението, промоција на толеранцијата и еднаквоста, како и подигнување на свеста кај самите ранливи заедници за препознавање на дискриминацијата.

По однос на прашањето на препознавање на дискриминацијата, поголемиот дел на граѓански организации сметаат дека граѓаните ја препознаваат дискриминацијата (сооднос 5 спрема 2). Но, загрижува фактот дека според најголемиот дел на граѓанските организации, со исклучок на Сонце, граѓаните не ја пријавуваат дискриминацијата (сооднос 6 спрема 1). Ова се потврдува и со фактот што, според најголемиот дел на граѓански организации (сооднос 6 спрема 1), бројот на пријавени случаи на дискриминација не кореспондира со вистинската реалност на постоење на дискриминација. Овој податок е загрижувачки затоа што укажува на непознавање или недоверба кон механизмите на заштита, ако може да заклучиме дека граѓаните ја препознаваат, но не ја пријавуваат дискриминацијата.

Граѓанските организации од општина Тетово преземаат промотивни мерки во делот на недискриминацијата и активни се во заштитата од дискриминација. Тие се едногласни и по однос на прашањето дека примаат претставки против дискриминација. Но, тоа што загрижува е дека поголемиот дел на граѓнски организации (сооднос 5 спрема 2) сметаат дека истите немаат капацитет да се справат со случаи на дискриминација. Граѓанските организации не ги претставуваат граѓаните пред судските органи во случаи на заштита од дискриминација. Токму поради тоа, граѓанските организации предлагаат нивна поголема соработка, поголема обука во областа на недискриминацијата, вмрежување, подобрување на човечките ресурси и слично.

Од аспект на погодените групи, постои поделеност помеѓу граѓанските организации, што може да е резултат од нивниот предмет на работа. Поконкретно, најмногу доминира мислењето за дискриминација на припадниците на ромската заедница, припадниците на ЛГБТИ заедницата, сексуалните работници, лицата со попреченост, припадниците на етничките заедници, старите лица и слично.

За разлика од граѓанските организации во општина Гостивар, во општина Тетово има неколку случаи на пријавена дискриминација кои се објаснуваат. Така, има пријавена дискриминација на граѓанин во судска постапка (случајот е пријавен како таков, што не значи дека постои дискриминација), понатаму одбивање на вработување поради припадност на определена културолошка група, непристапност до јавни добра и слично.

50

Сепак, најинтересен и најексплицитен случај на дискриминација претставува кога припадник на ЛГБТИ заедницата бил оневозможен да користи услуга од јавен карактер, т.е. јавен транспорт (автобус). Ова е класичен и школски пример на дискриминација по основ на сексуална ориентација во областа пристап до добра и услуги од јавен карактер. Како таква форма, предвидена е со ЗСЗД и постои надлежност за заштита пред КЗД и судовите.

И по однос на заштитените групи, граѓанските организации во општина Тетово искажуваат подготвеност за давање помош при дискриминација на различни категории на лица. Така, постојат граѓански организации кои како целни групи ги имаат Ромите, припадниците на ЛГБТИ заедницата, лицата со попреченост, корисници на дроги, сексуални работници и слично.

2.2.2. Перцепција на населението

Анкетата на населението во општина Тетово,3 по однос на формата на дискриминација која е најзастапена во општината, покажува тренд карактеристичен за целата држава. Имено, во општина Тетово постои перцепција кај граѓаните дека најмногу доминира дискриминацијата по основа на политичка припадност и етничка припадност. Така, дури 93% од испитаниците сметаат дека дискриминацијата по основа на етничка припадност е многу честа или честа форма на дискриминација, потоа следи политичката припадност со 82%. Како трета најзастапена форма на дискриминација се појавува дискриминацијата по основа на попреченост со 63% перцепција на испитаниците, потоа следи сексуалната ориентација со 52%, религијата или уверувањето со 47%, пол со 31%, и на крај, 28 % од испитаниците сметаат дека дискриминацијата по основа на возраст е многу честа или честа појава во општина Тетово.

За општина Тетово, различно од општина Гостивар (52% за Тетово, додека 34% за Гостивар), постои поголема перцепција за постоење на дискриминација по основа на сексуална ориентација, што можеби е резултат на работата на граѓанските организации, кои ги имаат за целна група токму лицата од ЛГБТИ заедницата.

Перцепцијата за дискриминација по основа на етничка припадност и политичка припадност доминира и по прашањето за зачестеноста на секој вид на дискриминацијја. Така, 63% од испитаниците сметаат дека дискриминацијата по основа на политичка припадност е многу почеста или доста почеста сега, 3 Примерокот опфати 100 испитаници од Општина Тетово и тоа со репрезентативен примерок според пол (мажи - 54%, жени - 46%), возраст (возрасна група 18-25 години - 22%, возрасна група 26-40 години - 50%, возрасна група 41-60 години - 19%, и возрасна група над 60 години - 9%), етничка припадност (Македонци – 25%, Албанци - 65%, Турци - 4%, Роми - 6%) и место на живеење (урбана средина 92%, додека рурална средина 8%).

51

за разлика од пред пет години, потоа 62% го делат истиот впечаток за основата етничка припадност, 43% за религија или уверување, додека 36% од испитаниците сметаат дека дискриминаицјата по основа на попреченост е многу почеста или доста почеста сега за разлика од пред 5 години.

Дискриминацијата по основа на политичка припадност и етничка припадност доминираат и во прашањето на испитаниците дали биле жртви на дискриминација или биле сведоци на дискриминација од одреден вид. Така, дури 77% од испитаниците во општина Тетово биле жртви или сведоци на дискриминација по основа на политичка припадност, а 75% по основа на етничка припадност. За другите форми на дискриминација, процентот на перцепција е на многу пониско ниво. Така, 36% од испитаниците биле жртви (само 4%) или сведоци (32%) на дискриминација по основа на попреченост, додека 27% биле жртви или сведоци на дискриминација по основа на сексуална ориентација. Ова покажува дека во општина Тетово, слично како кај општина Гостивар, е пресликан трендот кој се појавува и на национално ниво, односно дека во Република Македонија доминира дискриминацијата по основа на политичка припадност и по основа на етничка припадност (Поповиќ, Михаиловска, 2013, стр. 9-12).

Слично како во општина Гостивар и во Тетово е евидентна нетолеранцијата спрема лицата со хомосексуална ориентација. Така, на прашањето за чувството на комодитет во случај да имате сосед кој е со хомосексуална ориентација, на скала од 1 до 9, вкупно 29% од испитаниците одговориле со 1 (во Гостивар овој процент е повисок, дури 43%) во смисла дека би се чувствувале најнепријатно кога би имале хомосексуалец за сосед. По другите основи, јасно се гледа дека не постојат стереотипи и дека граѓаните се толерантни по однос на живеење во мешано соседство.

И по другото прашање, имено дали граѓаните имаат другари или познаници-припадници на други групи, повторно лицата со хомосексуална ориентација се најпогодени. Имено, 74% од испитаниците немаат другари или познаници со хомосексуална ориентација, што укажува на постоење на поголем степен на нетолеранција и стигматизација кон оваа категорија на лица (во Гостивар овој процент е 86). И на национално ниво се гледа нетолеранцијата кон лицата со хомосексуална оринтација. Втората категорија на лица кон која постојат стереотипи се Ромите, односно 37% од испитаниците немаат другари или познаници Роми. По однос на другите групи, испитаниците се сосема толерантни, со тоа што дури 93% од испитаниците имаат другари или познаници - припадници на политичка партија со чиишто ставови не се согласуваат, 91% од испитаниците имаат другари лица со поинаква религија или уверување, 90% од други етнички заедници, 77% од испитаниците имаат другари или познаници лица со попреченост.

И по однос на прашањето кои лица би биле најприфатливи за највисоките државнички позиции, според испитаниците во општина Тетово, за најмалку прифатливи се лицата со хомосексуална ориентација за кои дури 37% би се

52

чувствувале најнепријатно. И тука процентот се движи слично како и на национално ниво, каде резултатите исто така покажуваат најголема нетолеранција спрема лицата со хомосексуална ориентација (Поповиќ, Михаиловска, 2013, стр.9). Од друга страна, за најприфатливи лица за највисоки државнички позиции се жените, за кои дури 67% од испитаниците се чувствуваат најпријатно (одгвориле со 9).

Лицата со хомосексуална ориентација се најпогодени и по прашањето на воведување на афирмативни мерки за вработување. Имено, 35% од испитаниците се за воведување на вакви мерки, додека 17% од испитаниците се против воведување на афирмативни мерки во вработувањето (овој процент во општина Гостивар е многу понизок). Спротивно, кога станува збор за лицата по етничка припадност, 76% од испитаниците се согласуваат со воведување на вакви мерки, 77% од испитаниците се согласуваат со воведување на вакви мерки за лицата по основа на нивиниот пол, 76% од испитаниците се согласуваат за воведување на афирмативни мерки за лицата од определена религија или уверување, 75% за лицата од одредена возраст и 72% за лицата со попреченост. Значи, кон сите други лица, освен кон лицата со хомосексуална ориентација, граѓаните на општина Тетово имаат позитивен став за воведување на афирмативни акции.

Од испитаниците во општина Тетово, високи 82% од испитаниците сметаат дека во Република Македонија воопшто или недоволно се вложуваат напори за борба против дискриминација. Овој процент е сличен како и во општина Гостивар. Ова е резултат делумно на високиот степен на почувствувана дискриминација, но и на неефикасноста на институциите и граѓанските организации во борбата против дискриминацијата (што произлегува од прашалниците објаснети погоре), што прави да се гледа дека напори на државата против дискриминацијата и нема.

Граѓаните на општина Тетово во 41% сметаат дека ги знаат нивните права во случај да бидат жртви на дискриминација. Овој е низок процент за разлика од останатите анализирани општини каде овој процент варира од 69% до 51%, што укажува на потребата за поголема информираност и едукација на граѓаните, како и промоција на механизмите и институциите за заштита од дискриминација. Од испитаниците, 61% би побарале заштита ако бидат жртви на дискриминација. Најголема доверба од граѓаните на општина Тетово ужива полицијата каде би се обратиле 31%, а потоа Народниот Правобранител со 23%. Високиот процент на доверба на Народниот правобранител може да се објасни со постоење на канцеларија во Тетово. Во продолжение, 14% би се обратиле до Комисијата за заштита од дискриминација, додека 12% би се обратиле до судовите. Ова укажува дека граѓаните се недоволно запознаени со надлежностите на инстуциите за заштита од дискриминација, особено Комисијата за заштита од дискриминација и судовите, што ја подигнува на високо рамниште потребата од поголема информираност за правата на граѓаните, механизмите и институциите за заштита од дискриминација.

53

2.2.3. Резултати од јавната дебата

Јавната дебата со заинтересираните чинители во oпштина Тетово е одржана на 16 ноември 2015, во просториите на општина Тетово. На истата присуствуваа 22 претставници од општинската администрација, советници, претставници на институциите, претставници на граѓанскиот и бизнис сектор. На јавната дебата беа презентирани наодите од иницијалната анализа.

Присутните имаа прашања од аспект на методологијата на истражувањето и целта. Присутните генерално ги прифатија заклучоците кои произлегуваат од истражувањето а во правец дека: општината има воспоставено добра соработка со граѓанскиот сектор кој е вклучен во процесите што се одвиваат на локално ниво; општинската администрација нема доволно познавање за концептот на еднаквост и недискриминација и затоа и не го применува целосно во своето работење. Треба да продолжат обуките на администрацијата за прашањата на еднаквост и недискриминација. Треба да се следи унифицираната процедура за усвојување на локалните стратешки документи и истите да бидат хармонизирани со националните политики за еднаквост и недискриминација. Не постои стратешки и системски приод кон вклучување на концептот на еднаквост и недискриминација во главните токови.

2.3. Завршни согледувања

Стратешките документи на општина Тетово се усвојуваат во посебно предвидени процедури, а општината има воведено и ИСО стандарди од 2010 година. Процесот на усвојување на стратешките документи е партиципативен, со вклучување на сите засегнати страни, вклучувајќи ги и целните групи. Сепак, комуникацијата со граѓаните и со припадниците на ранливите групи треба да биде поорганизирана, а не да се базира на повремена и наменска комуникација (за одреден документ). Спротивно, треба да се постави на оддржлива основа, со што ќе се овозможи подготовка, но и ефикасност во имплементацијата. Општинската администрација треба да продолжи со обука во областа на недискриминација, по можност и на понапредни нивоа.

Во стратешките документи декларативно се запазува начелото на недискриминација но, нема делови за посебни ранливи групи, ниту анализа како би се одразила конкретната стратегија на посебните групи, што е загрижувачко. Стратешките документи ги предвидуваат надлежните институции и се запазува начелото на прогресивна реализација. Но, од друга страна ниту еден од стратешките документи нема буџетска рамка, немаат индикатори за мерење на успехот, немаат оперативни планови, некои немаат ниту временска рамка. Ова покажува и неконзистентност по однос на процедурите за усвојување на

54

стратешките документи. Затоа, треба да се види дали стратешките документи се усвојуваат според предвидените процедури, со цел овие содржински елементи да бидат запазени во иднина.

По однос на евалуацијата, може да се издвојат најмногу забелешки. Пред сѐ, не се гледа дека има активно учество на целните групи. Најмногу недостатоци има при оценувањето на ефектите на спроведената стратегија. Во стратешките документи не се предвидени посебни алатки за евалуација или само-евалуација, ниту пак се прави надворешна евалуација; не е предвидена ex post евалуација; не постои механизам или форма за објавување на резултатите од стратегиите или за ревидирање на самите стратегии; и во ниту еден стратешки документ нема механизми за собирање на податоците на локално ниво или база на податоци. Поради тоа, во иднина мора да се преземаат мерки со цел не само усвојувањето, туку и спроведувањето да се мери, со што се отвара добра основа за долгорочна работа во иднина.

Според одговорите на институциите, во општината постои законодавство и механизми за заштита од дискриминација. Сепак, прво институциите сметаат дека тоа законодавство и институциите не се ефикасни. Од друга страна, загрижува фактот што самите институции не знаат кои се интерни акти или кое е применливото законодавство за заштита од дискриминација. Ова значи потреба од преземање на мерки за обука за запознавање со применливото законодавство и надлежноста на институциите, со цел подигнување на капацитетите на институциите за борба против дискриминација.

Институциите во општина Тетово сметаат дека во општината постои дискриминација (за разлика од општина Гостивар каде повеќето сметаат дека не постои). Според институциите, домира дискриминацијата по основа на етничка припадност и дискриминацијата по основа на политичка припадност. Сите институции работат на случаи на дискриминација и најголемиот дел ги примаат претставките и ги решаваат случаите (а не само да ги евидентираат како такви). Со вакви одговори, во општина Тетово изгледа институциите се поподготвени да третираат случаи на дискриминација. Овие одговори се поклопуваат со одговорот дека во општина Тетово постојат надлежни институции за заштита од дискриминација.

Граѓанските организации, исто така изгледаат поподготвени да одговорат на предизвиците во борбата против дискриминацијата за разлика од општина Гостивар. Пред сѐ, во општина Тетово постои поголема разновидност на граѓанските организации по однос на целните групи. Така, има граѓански организации кои се борат за правата на ЛГБТИ лицата, лицата со попреченост, корисници на дроги, сексуални работници и слично. Исто така, тоа се гледа

55

и по однос на пријавените случаи на дискриминација (а во општина Гостивар, немаме ниту еден таков пример). Граѓанските организации во Тетово сметаат дека во општината постои дискриминација и тоа доминира дискриминацијата кон Ромите, ЛГБТИ заедницата, дискриминација по основа на етничка и политичка припадност. Граѓанските организации сметаат дека граѓаните не се запознаени ниту со законодавството, ниту со механизмите за заштита; дека граѓаните не ја пријавуваат дискриминацијата, што укажува на фактот дека граѓаните или не ја препознаваат или имаат недоверба во институциите за заштита од дискриминација (што се коси со 60% од испитаниците од анкетата кои би побарале заштита). Граѓанските организации сметаат дека немаат капацитет, иако преземаат мерки за заштита, за ефикасна борба против дискриминацијата. Сите овие заклучоци ја наметнуваат потребата од поголема едукација и информираност на граѓаните за законодавството, институциите и механизмите за заштита, како и поголема обука на институциите и граѓанските организации преку давање поголема помош од јавен сектор, човечки ресурси, обука, вмрежување и слично.

Од анкетата на населението произлегува дека и во општина Тетово доминира дискриминацијата по основа на етничка припадност и по основа на политичка припадност. Ова се потврдува и од перцепцијата на граѓаните за видот на дискриминација, но и од зачестеноста на видот на дискриминацијата во последните 5 години, како и од тоа дали граѓаните биле жртви или сведоци на конкретен вид на дискриминација.

Во општина Тетово постои поголема стигматизација спрема ЛГБТИ лицата. Оваа стигматизација се гледа од прашањата за тоа како се чувствуваат граѓаните ако имаат сосед припадник на одредена група, каков став имаат спрема афирмативните мерки спрема припадници на ЛГБТИ заедницата, или како се чувствуваат граѓаните ако некој припадник на определена група е на висока функција.

Слично како и во општина Гостивар и во општина Тетово граѓаните имаат висока доверба во институциите, што се коси со фактот што нема многу пријавени случаи на дискриминација. Голема доверба постои кај Народниот Правобранител што може е резултат од постоењето на регионална канцеларија во Тетово (за разлика од Гостивар каде нема таква канцеларија, па процентот е многу низок).

56

3. Прилеп

Општина Прилеп се наоѓа во Пелагонискиот плански регион со вкупно население од 76.768 жители. Од вкупното население 38.525 се мажи а 38.243 се жени, 92.56% се Македонци, 6,60% Роми, 0.19% Турци, 0.03% Албанци, 0,03% Бошњаци, 0,02% Власи, 0,23% Срби, и 0,34% останато.


Во рамките на иницијалната анализа детално се разгледани четири локални стратешки документи и тоа: Локален акционен план за вработување на Ромите во Прилеп за периодот 2012-2015 година, Локален акционен план за здравјето на Ромите од општина Прилеп, и Локална младинска стратегија за општина Прилеп 2011-2015 година. Дополнително е разгледана и Стратегијата за локален економски развој на општина Прилеп за периодот 2014-2020 година.


Може да се заклучи дека процесот на донесување на анализираните стратешки документи е консултативен и партиципативен, најчесто предводен од општинската администрација и со вклученост на граѓанските организации и релевантни институции. При изработката на Локалната младинска стратегија, процесот е предводен од граѓанска организација (Младински совет Прилеп) со финансиска поддршка од донатори. Дополнително, Локалниот акционен план за вработување на Ромите произлегува од Декадата на Ромите и е изработен по иницијатива на Министерството за труд и социјална политика.

При изработка на анализираните документи се користи комбиниран модел на фокусирани расправи преку работни групи и работни средби и широки консултации преку работилници, конференции, прашалници, интервјуа и анкети. Локалната младинска стратегија и Стратегијата за локален економски развој се добри примери кои може да се следат поради вклучувањето на целните групи директно или преку своите претставнички граѓански организации во изработката на документите. Дополнително, може да се заклучи дека дефинирањето на проблемите на локално ниво се решаваат системски и содржат неколку чекори: идентификација, анализа, дефинирање на проблеми, распоред на активности, мониторинг и евалуација. Мнозинството документите, со исклучок на Локалната младинска стратегија, се ревизија на веќе постоечки документи т.е. се континуирана политика на општината.

57

Сите стратешки документи се усвоени од Советот на општина Прилеп.

Во разгледуваните документи се наведуваат статистички податоци кои се добиваат од направени проценки (на пример истражување на младинските потреби на локално ниво, или пак потребите кај Ромската заедница во насока на подобрување на вработливоста), истражувања од граѓански организации (Центар за развој на Пелагониски плански регион), постојни податоци од Централен регистар, Агенцијата за вработување, Државен завод за статистика, Стопанска комора, Катастар, Управа за приходи и слично.

Постојат податоци кои укажуваат на постоење на стандардизација на процедурите во општината, како и фактот дека општината има ИСО 9001:2008 стандарди од 2012 година.

Постојат индикатори поврзани со стратешките цели кои, со исклучок на Локалниот акционен план за вработување на Ромите, не се мерливи и не може преку нив да се утврди успехот од спроведувањето на активностите. Ова е проблематично затоа што повеќето стратешки документи се континуирани политики кои ако не го земат предвид концептот на еднаквост и недискриминација од самиот почеток, во понатамошна фаза ќе доведат до повторување на истата состојба повторно и повторно.


Преку квалитативна анализа се доаѓа до заклучок дека анализираните стратешки документи не се во целост усогласени со постоечките политики за заштита од дискриминација, посебно со Националната стратегија за еднаквост и недискриминација, додека со останатите национални политики, во делот на вработување и економски развој, се во голема мера усогласени. Имено, Националната Стратегија за еднаквост и недискриминација го промовира концептот на еднаквост per se а не само заштитата од дискриминација, додека анализираните локални политики ја обработуваат само заштитата од дискриминација и тоа многу парцијално. Сепак, добар пример за следење е Стратегијата за локален економски развој која е усогласена како со националните стратешки документи така и со стандардите на Европската унија. Исто така и Локалниот акционен план за вработување на Ромите, кој е добро усогласен со националните стратешки документи во оваа област. Сепак, неусогласеноста во делот на недискриминацијата остава простор за дополнителни активности во насока на унапредување на знаењето на анти-дискриминационото законодавство и политики во општината помеѓу администрацијата, иако се наведува дека дел од општинската администрација посетувале обука за заштита од дискриминација

58

и промоција на правото на еднаквост 4. Дополнително загрижува и фактот што ниту во еден од анализираните документи во општината не е изрично предвидено ниту соодветно приспособување за лицата со попреченост, ниту принципот на пристапност воопшто.

Разгледуваните документи најчесто опфаќаат единечна целна група (на пример Роми, млади) и не постои третирање на некоја целна група хоризонтално. Ова е голем недостаток имајќи предвид дека голем број лица може да се предмет на повеќекратна дискриминација (дискриминација врз два или повеќе дискриминаторски основи истовремено), посебно жените Ромки, младите жени, жените од руралните подрачја и слично. Сепак, во некои од документите како на пример Стратегијата за локален економски развој се прави диверзификација на општата целна група, но хоризонтално не се третираат различните ранливи категории на граѓани. Исто така и во Локалниот акционен план за вработување на Ромите се предвидуваат конкретни мерки за младите Роми (возраст и етничка припадност), Роми со посебни потреби (попреченост и етничка припадност), како и за самохраните родители Роми (личен и општествен статус и етничка припадност), но сепак тоа не е системски. Дополнително, иако постои анализа на потребите на целните групи во фазата на подготовка на документите што е за пофалба, сепак во анализирани документи не постои анализа како конкретните предвидени мерки од аспект на недискриминација би се одразиле на целните групи. Ова е потребно да се унапреди во иднина.

Стратешките документи се операционализираат преку Акциски планови, проекти и мерки. Добар пример за следење е Локалната младинска стратегија која се операционализира преку Локален акциски план. Во документите не се предвидуваат афирмативни мерки, освен во областа на вработување. Преовладува впечатокот дека не се препознаваат афирмативните мерка како исклучок од директната дискриминација согласно анти-дискриминационото законодавство и дека овие мерки се поистоветуваат со мерките за стимулацијата, што го симплифицира целосно овој правен институт.

4 Во матриците за секој од стратешките планови стои дека општинската администрација посетувала обуки за заштита од дискриминација, но во одговорот на прашалникот од самата општина стои дека вработените не посетувале ваква обука.

59


Во најголем број на документи конкретен буџет за секоја од активностите не е предвиден. Се остава општината тоа да го испланира со годишни планови или да го обезбеди преку донатори. Ова е голем недостаток. Дополнително, од анализираните стратешки документи јасно може да се заклучи дека концептот на родово сензитивно буџетирање е целосно незастапен, што исто така е загрижувачко.

Во документите се наведени надлежни институции и организации како општи имплементатори (пример: бизнис секторот, образовни институции) што е несоодветно затоа што потребно е наведување на конкретниот орган. Пример кој треба да се следи во оваа насока е Стратегијата за локален економски развој.

Временските рамки не се соодветно дефинирани, односно или се наведува дека континуирано ќе се спроведува определената активност или се става една цела година за спроведување на истата, што не доведува до заклучок дека општината нема стратешки пристап.

Општината назначува лице за контакт за спроведување на стратешките документи, размена на информации и известување или работно тело за мониторинг (Локална младинска стратегија). Во повеќето од анализираните документи се наведуваат граѓанските организации како едни од надлежните институции/организации за спроведување на стратешкиот документ, во некои документи конкретизирани а во други не.

Не постои прогресивна реализација, и загрижува фактот што општината не го применува овој концепт иако најголем број на анализираните стратешки документи се однесуваат на ефектуирањето на правата кои припаѓаат на корпусот на економски, социјални и културни права. Дополнително, не постојат податоци од кои може да се утврди дали анализата на спроведувањето е базирано на факти (статистички податоци, дата бази и слично). Без соодветна примена на принципот на прогресивна реализација и во отсуство на индикатори за мерење на успехот многу е тешко да се измери истиот и да помогне во унапредување на состојбата.

Во најголем број од анализираните стратешки документи, целните групи се вклучени во спроведувањето и во оценката на документите, што е позитивен исчекор. Добар пример за следење е Локалната младинска стратегијата со која се формира тело, Локален младински совет кој ги координира активностите за спроведување на стратегијата. Исто така и спроведувањето на Стратегијата за локален економски развој е одговорност на Одделението за локален економски развој и прекугранична соработка на Општината Прилеп и тим од претставници на засегнатите страни. Во документите се предвидува вршење на само-оценување на спроведувањето на стратешките документи, интерна ревизија, надворешна

60

оценка преку Министерството за информатичко општество и администрација преку методологијата „Барометар за квалитет на институциите“, но не и екс-пост евалуација.



Од анализата на прашалниците5 може да се заклучи дека постојат различни ставови помеѓу институциите и граѓанските организации за постоењето на дискриминација во самата општина Прилеп како и функционална и ефикасна институционална инфраструктура за борба против дискриминацијата на локално ниво. Имено, институциите сметаат дека нема дискриминација во општината, додека граѓанските организации сметаат дека има дискриминација. Дополнително, граѓанските организации сметаат дека некои групи, како што се Роми, ЛГБТИ заедницата, лица со попреченост, постари лица и групи во социјален ризик, се попогодени од дискриминацијата во општина Прилеп.

Документирани се повеќе од 20 случаи на Роми кои биле вратени од граничниот премин Табановце, како и од аеродромот Александар Македонски, со образложение дека се потенцијални азиланти и согласно превентивните мерки на Република Македонија за спречување на азилантите, Ромите не смеат да патуваат надвор од земјата.

Прашалник пополнет од граѓанската организација Рома С.О.С. од Прилеп

Сите анализирани институции сметаат дека во општината има применливо законодавство за заштита од дискриминација како и локални институции кои се соодветни и имаат капацитети ефикасно да се справат со дискриминацијата. Од друга страна, граѓанските организации сметаат дека граѓаните во општината не се запознаени со механизмите и институциите за заштита од дискриминација и дека постои висок степен на непријавување на ваквите случаи. Дополнително, поделен е граѓанскиот сектор околу ставот дали постоечките граѓански организации во општината имаат или немаат капацитети (финансиски, институционални, човечки) да се справат со случаите на дискриминација.

Загрижува фактот што не постојат во самата општина интерни акти кои уредуваат прашања за заштита од дискриминација. Позитивно се има произнесено Основен суд Прилеп, Полициската станица Прилеп и Здравствениот дом, но кога 5 Вкупно 8 прашалници од засегнати страни во општина Прилеп се анализирани, пет од институции и три од граѓански организации, и тоа: општина Прилеп, Комисија за еднакви можности на општина Прилеп, Основен суд Прилеп, Јавна здравствена установа – Здравствен дом Прилеп, Полициска станица Прилеп, Рома С.О.С. Прилеп, Преда плус и Агтис.

61

се анализра подлабински ќе се види дека овие институции како примери за вакви акти, кои треба да бидат интерни, ги даваат или општиот Закон за заштита од дискриминација (Здравствен дом и Полициската станица), или Кривичниот закон (Полициската станица) или воопшто немаат ниту наведено кој е овој акт (Основен суд). Интерните акти треба да им помогнат на самите институции да ги операционализираат и прилагодат на својата реалност општите одредби, што за жал не е случај со општина Прилеп. Немањето на системски приод кон прашањето на справувањето со дискриминацијата се покажа како евидентно и во анализираните стратешки документи и во одговорите на прашалниците. Сите анализирани институции и граѓански организации сметаат дека работат на промоција на концептот на еднаквост и превенција од дискриминација, а само Основен суд Прилеп и Полициската станица работат на претставки за заштита од дискриминација, дополнително само едно здружение на граѓани работи на обезбедување на правна помош и судско застапување во случаи на дискриминација.

Пристапот до јавни места а посебно до кафе барови и ресторани е забележано дека претставува проблем за младите Роми при што истите се дискриминирани. Документирани се низа на случаи во кои се обидувале да седнат на сосема слободна маса и во кои добивале одговор дека масата е резервирана. За истите случаи поднесени се претставки до Комсијата за заштита од дискриминација како и до Народниот правобранител, а како случаи се пријавени и до Министерството за внатрешни работи.

Прашалник пополнет од граѓанската организација Рома С.О.С. од Прилеп

Работилници на тема заштита од дискриминација организираат Комисијата за еднакви можности и Основен суд Прилеп. Понатаму, судот и Полициската станица наведуваат дека организираат и обуки за заштита од дискриминација како и ги запознава вработените со Законот за спречување и заштита од дискриминација. Исто така, Полициската станица наведува дека организира и едукативни работилници со граѓаните за заштита на нивните права во случаи на дискриминација, како и дека на видни места во полициската станица се истакнати информативни табли на кои се наведени основните слободи и права на лицата кои по било кој основ се наоѓаат во полициската станица. Рома С.О.С покрај укажувањето на правната помош и судско застапување на жртвите од дискриминацијата работи и на едукација за правата и механизмите за заштита од дискриминација, како и остварува средби со институции и сопственици на јавни објекти и подготовка и дистрибуција на промотивни материјали во самата заедница како и на поставени штандови во центарот на градот. Преда плус организира промоција на концептот за човекови права преку работилници за млади. Сепак, ова се премалку активности на полето на недискриминацијата и се препорачува интензивирање на напорите во оваа насока, како на институциите, така и на граѓанскиот сектор.

62

Ниту една институција, освен Основен суд Прилеп, не смета дека некогаш дискриминирала и ниту една не добила претставка или поплака за дискриминаторско постапување. Загрижува фактот што ниту една од институциите, со исклучок на Полициската станица Прилеп, не учествувала на обука за заштита од дискриминација.6

Граѓанските организации сметаат дека за подобрување на состојбата во општина Прилеп во делот на намалување на дискриминацијата потребно е едукација на институциите и на граѓанските организации за концептот на еднаквост како и подигнување на јавната свест за истиот. Дополнително, покрај зголемувањето на знаењето се истакнува дека потребно е поголема волја од страна на институциите за надминување на состојбата со дискриминацијата во општината.


Анкетата на населението во општина Прилеп7 покажа дека перцепцијата за постоење на дискриминацијата по основа на политичка припадност е најраспространета, по која следува онаа по основа на сексуална ориентација, попреченост, па потоа етничка припадност. Најмалку видливи основи за граѓаните се полот, возраста и религијата, затоа што испитаниците сметаат дека дискриминацијата врз овие основи е прилично ретка. Ова укажува на фактот дека за разлика од останатите основи, дискриминацијата врз основа на пол, возраст, и религија или уверување, граѓаните сметаат дека се случува поретко и е со тенденција на намалување. Ова е од причина што и свесноста за постоењето на овој вид на дискриминација е на многу ниско ниво. И на национално ниво резултатите се слични, односно во истражувањето Барометар за еднакви можности8 изработено по ист прашалник, перцепцијата за постоење на дискриминацијата по основа на политичка припадност е најраспространета по која следува онаа по основа на етничка припадност (Поповиќ, Михаиловска, 2013, стр.9-12).

Понатаму, мнозинството испитаници од општина Прилеп кои дале одговор мислат дека дискриминацијата само според политичката припадност е зачестена во споредба со состојбата пред пет години, идентично како и на национално ниво. Испитаниците сметаат дека дискриминацијата врз сите останати основи се намалува.6 Види погоре фуснота 47 Примерокот опфати 100 испитаници. Популациската рамка на примерокот е население постаро од 18 години, а критериуми за репрезентативност се: пол (мажи - 48%, жени - 52%), возраст (возрасна група 18-25 години - 17%, возрасна група 26-40 години - 29%, возрасна група 41-60 години - 42%, и возрасна група над 60 години - 12%), етничка припадност (Македонци - 80%, Албанци - 4%, Турци - 1%, Роми - 15%), место на живеење и региони (сите испитаници се од Пелагонискиот регион, општина Прилеп).8 Види:http://www.mcms.org.mk/images/docs/2014/barometar-za-ednakvi-moznosti.pdf (последен пат пристапено на 30.08.2015).

63

Од оние кои лично доживеале дискриминација, политичката припадност како причина за дискриминација е почувствувана кај 21%, а потоа следи етничката припадност со 17%. Вкупно 30% од испитаниците посведочиле на дискриминација врз основа на политичка припадност, а 25% врз основа на етничка припадност, што е исклучително висок процент. Сепак, останува заклучокот дека постои поврзаност помеѓу перцепцијата за инциденца и преваленца на дискриминација по одреден основ и искуството со истата. Прашањето кое се наметнува е дали перцепцијата за постоење дискриминација е последица на личното искуство со иста или обратно, оние кои се почувствителни во однос на дискриминациски однесувања, ваквите однесувања полесно ги препознаваат кога се насочени кон нив или кон некој друг.

Истражувањето покажува дека граѓаните се релативно толерантни на живеење во соседство составено од различни групи. Исклучок од ова е имањето сосед хомосексуалец, каде просечната оценка на комоција е 3,68 на скалата од 1 до 9, што е исклучително ниско. Најголема толеранција се покажува кон соседи кои имаат попреченост (8,33) и припадниците или симпатизерите на друга политичка партија (8,19). Оваа перцепција се потврдува со констатацијата на испитаниците дека во 85% се изјасниле дека имаат другари или познаници кои се лица со попреченост и 89% лица од друга етничка заедница а најмал е овој процент, 16%, кај лицата кои имаат другари со хомосексуална ориентација. И на национално ниво резултатите се идентични за нетолеранцијата кон лицата со хомосексуална оринтација и ова се појаснува со постоечката стигма во општеството кое го следи лицата од ЛГБТИ заедницата. Сепак, најзакоравените стереотипи се огледаат во прашањето кои лица би биле најприфатливи за највисоките државнички позиции и тоа, според испитаниците во општина Прилеп, највисоко ниво на прифатливост е забележано за жените (со просечната оценка на комоција 7,61) и лицата со попреченост (6,73), а најмалку прифатливи се лицата постари од 75 години (со просечната оценка на комоција 1,52) и лицата со хомосексуална ориентација (2,58). Постојните стереотипи за овие две групи се одразуваат и во перцепцијата на населението. И тука нашето истражување не отстапува од националното, каде резултатите покажуваат дека граѓаните имаат најмногу проблеми со тоа на власт да дојде личност со хомосексуална ориентација (Поповиќ, Михаиловска, 2013, стр.9).

Од друга страна, истражувањето во општина Прилеп покажа дека за етничка припадност како основа, најголмиот број на испитаници се согласуваат со воведување на афирмативни мерки за вработување, а се неутрални само за основара сексуалната ориентација.

Вкупно 63% од сите испитаници сметаат дека во Република Македонија или воопшто не се вложуваат или недоволно се вложуваат напори за борба против сите облици на дискриминација. Ова е тесно поврзано со високите проценти за

64

почувствуваната дискриминација, објаснети погоре. Имено, оние кои сметаат дека дискриминацијата постои, не гледаат напори таа да се искорени. Слично, оние кои доживеале или сведочеле на дискриминација, не препознаваат доволно вложување во намалување на истата. Меѓутоа, радува фактот што постои голема доверба во институциите затоа што 61% од испитаниците сметаат дека ги знаат своите права во случај да се жртва на дискриминација и високи 80% хипотетички би побарале заштита од релевантните институции доколку се жртва на дискриминација или вознемирување. Од институциите најголема доверба ужива полицијата (26% би се обратиле да побараат заштита), а потоа следат адвокатите (13%), и судовите (10%). Фактот што граѓаните почесто би се обратиле до граѓанските организации (7%) отколку до Народниот правобранител (5%) и Комисијата за заштита од дискриминација (4%) укажува на нискиот степен на доверба во овие квази-судски инстанци, што е загрижувачко.

65


Јавната дебата со заинтересираните чинители во општина Прилеп е одржана на 2 октомври 2015 година во просториите на Градската Библиотека. На истата присуствуваа 21 претставници на институции и претставници на граѓанскиот сектор. На работилницата се презентираше методологијата и наодите од иницијалната анализа.

Од дискусијата се заклучи дека општината има стандардизиран пристап при подготовка на своите документи што е за поздравување и има воспоставено одлична соработка со граѓанскиот сектор, кој што е вклучен во процесите што се одвиваат на локално ниво. Заради недостаток на финансии делови од плановите не се реализираат според планираната динамика, при што треба во поголема мерка да се бараат дополнителни можности на финансирање и да се пристапи кон подобро планирање на годишните буџети. Општинската администрација нема доволно познавање за концептот на еднаквост и недискриминација и затоа и не го применува целосно во своето работење. Во таа насока се препорача да се користи знаењето на постојниот граѓанскиот сектор во општина Прилеп со цел надминување на овој недостаток. Локалните стратешките документи не се хармонизирани со националните политики за еднаквост и недискриминација, но се хармонизирани со останатите национални политики. Граѓанските организации сметаат дека локалната инфраструктура за еднаквост, Комисијата за еднакви можности и општинската администрација, треба да биде поактивна во насока на промоција на концептот на еднаквост, затоа што се има впечаток дека националната инфраструктура, Комисијата за заштита од дискриминација и Народниот Правобранител, не се многу активни во оваа општина.


Општина Прилеп е отворена кон граѓанскиот сектор и добро соработува со сите чинители при изработка на своите стратешките документи и локални акциски планови. Меѓутоа, иако општината има стандардизирана постапка и целно-насочен пристап кон планирањето и спроведувањето на активностите и мерките предвидени со стратешките документи и локални акциски планови уште од 2012, истата не е адаптирана согласно принципот на еднкавост и недискриминација. Во следните циклуси на планирање се препорачува да се земе ова предвид и да се надмине. Исто така се препорачува да се продолжи со праксата на вклучување на целните групи во сите фази на стратешкото планирање, спроведување, и оценка.

Стратешките документи во најголем дел опфаќаат единечни целни групи и не постои системско внесување во главните текови (mainstreaming) на определените

66

групи или принципот на недискриминација и еднаквост, како на пример на жените. Не постои анализа како конкретните предвидени мерки би се одразиле на целните групи, што е загрижувачко. Се препорачува да се вклучи принципот на недискриминација и еднаквост во вредностите на секој од стратешките документи и да се испланираат цели и мерки кои ќе ги внесат во главните текови определените групи на лица како што се жени, млади, лица со ментална и телесна попреченост, Роми и други ранливи групи. Целосно отсуствува познавањето за афирмативните мерки како исклучок од директната дискриминација, концептот на прогресивна реализација, посебно за економските, социјалните и културните права, како и прилагодувањето на инфраструктурата, транспортот, информациите и системите за комуникација за лицата со попреченост, согласно меѓународните стандарди (посебно Конвенцијата за правата на лицата со попреченост).

Во повеќето анализирани документи индикаторите иако постојат сепак не се мерливи и сензитивизирани и прилагодени на концептот на еднаквост и не може преку нив да се утврди успехот од спроведувањето на активностите. Не може да се утврди дали анализата на спроведувањето на стратешките документи е базирана на факти. Се препорачува оваа состојба да се надмине при изработка на идните стратешки документи, а за таа цел ќе биде потребно креирање на дата бази, односно собирање на статистички податоци разделени по пол, етничка припадност и слично.

Во најголем број на документи, конкретен буџет за секоја од активностите не е предвиден. Исто така, надлежните институции за спроведување на определените активности од стратешките планови треба да се допрецизираат. Се препорачува оваа состојба да се надмине при изработка на идните стратешки документи преку планирање и прецизирање на достапната финансиска конструкција како и надлежниот спроведувач за секоја од активностите посебно, вклучително и целните групи.

Систем на следење и оценка на спроведувањето е задоволителен. Документирањето на процесот има простор за подобрување. Се препорачува да се воведат протоколи на следење и оценка на спроведувањето на стратешките документи во општината со ставен акцент на принципот на недискриминација и еднаквост, како и да се унапреди документирањето на процесите воведувајќи унифицирана стандардизација на истите. Исто така, препорачливо е предвидување на надворешна оценка на спроведувањето на локалните документи во зависност од потребите на самиот документ.

Постои висок процент на неусогласеност на ставовите на институциите и оние на граѓанските организации и перцепцијата на граѓаните за постоењето или не на дискриминација во општината. Висок процент на граѓаните сметаат дека

67

постои дискриминација во општина Прилеп и тоа најраспространета е по основ на политичка припадност, по која следи онаа по основ на сексуална оринтација, попреченост и етничка припадност. Загрижува фактот што мнозинството испитаници сметаат дека дискриминацијата според политичка припадност е зачестена во споредба со состојбата пред пет години, што е идентично и со перцепцијата на национално ниво. Радува фактот што граѓаните на општина Прилеп се релативно толерантни на живеење во соседство од различни групи, со исклучок на имањето сосед хомосексуалец каде постои исклучително висок процент на неприфатливост, идентично како и на национално ниво. Ова јасно ја покажува денешната слика на националното, а во овој случај и локалното, општество кое е исклучително хомофобично. Ова е доста алармантно. Дополнително, разочарува фактот што стереотипите и предрасудите за ЛГБТИ заедницата и лицата постари од 75 години преовладуваат кога станува збор за прифатливи лица за највисоките државнички позиции. Се препорачува поголема соработка на локалната самоуправа во Прилеп со Комисијата за заштита од дискриминација и Народниот правобранител во дизајнирањето и спроведувањето на промотивни активности за подигнување на јавната свест за постоењето на законодавната и институционалната инфраструктура за еднаквост, како и надминување на постојните длабоко вкоренати предрасуди за различни групи во локалната средина, посебно ЛГБТИ лицата, Ромите, лицата со попреченост и постарите.

Капацитетите на локалната институционална инфраструктура за заштита од дискриминација, како што се Комисиите за еднакви можности и Комисиите за односи меѓу заедниците, треба значително да се зајакнат со цел остварување на своите надлежности.

68

4. Битола

Општина Битола се наоѓа во Пелагонискиот плански регион и е втор град по големина во Република Македонија. Подрачјето на општината е утврдено со закон и ги опфаќа градот Битола и 65-те села во негова околина со вкупно население од 95.385 жители. Од вкупното население 46.969 се мажи а 48.416 се жени, 88.7% се Македонци, 4.36% Албанци, 2,74% Роми, 1.68% Турци, 1,33% Власи, 0,56% Срби, 0,02% Бошњаци и 0,57% останато.


Во рамките на иницијалната анализа детално се разгледани десет локални стратешки документи и тоа: Локален план за акција за имплементација на Декадата на Ромите во Битола за периодот 2012-2015 година, Локален акционен план за еднакви можности и недискриминација 2014/2015 година, Акционен план за оддржливост на програмите за ХИВ и туберколоза кои се имплементираат во општина Битола за периодот 1 јануари 2014 - 31 декември 2016 година, Локален акциски план за борба против трговија со луѓе и илегална миграција во општина Битола 2013-2016 година, Стратегија за млади на општина Битола 2014-2019 година, Стратегијата за соработка на општина Битола со граѓанскиот сектор и негов постојан развој 2012-2015 година, Акционен план за здравјето на Ромите од општина Битола за периодот 2012-2015, и Стратегија за развој на волонтерството во општина Битола 2015-2018 година. Дополнително се разгледани и Стратегијата за локален развој на општина Битола за периодот 2014-2018 година, како и Стратешкиот план за локалниот Економско социјален совет на општина Битола 2013-2017 година.


Може да се заклучи дека процесот на донесување на анализираните стратешки документи е консултативен и партиципативен, најчесто предводен од општинската администрација и со вклученост на граѓанските организации и релевантни институции. При изработката на Акционен план за здравјето на Ромите, Стратегијата за соработка на општина Битола со граѓанскиот сектор, Стратегијата за млади, како и Стратегијата за развој на волонтерството процесот е предводен од граѓански организации (ХЕРА, МЦМС, Центар за меѓукултурен дијалог и МКЦ-Битола) со финансиска поддршка од донатори. Еден од разгледуваните документи, Локалниот акционен план за еднакви можности и недискриминација е изработен по иницијатива на Министерството за труд и социјална политика и

69

Македонското женско лоби а е наведено вклучување и на Националниот совет за родова рамноправност. Исто така и Локалниот план за акција за имплементација на Декадата на Ромите е изработен по иницијатива на Министерството за труд и социјална политика. Акциониот план за одржливост на програмите за ХИВ и туберколоза се изработени на иницијатива на Министерството за здравство.

При изработка на анализираните документи се користи комбиниран модел на фокусирани расправи преку работни групи и работни средби и широки консултации преку работилници, конференции, прашалници и интервјуа. Мнозинството од документите, со исклучок на Стратегијата за соработка на општина Битола со граѓанскиот сектор, Локалниот акциски план за борба против трговија со луѓе и илегална миграција, Стратегијата за млади и Стратегијата за развој на волонтерството се ревизија на веќе постоечки документи т.е. се континуирана политика на општината.

Сите стратешки документи се усвоени од Советот на општина Битола.

Во разгледуваните документи се наведуваат статистички податоци кои се добиваат од направени проценки (профил на Ромската заедница во Битола), постојни податоци од општина Битола, податоци од Централен регистар (број на регистрирани граѓански организации во Битола), Агенцијата за вработување. Исто така во Локалниот план за акција за имплементација на Декадата на Ромите се наведува посебна програмска цел 9 која се однесува на формирање, ажурирање и менаџирање на база на податоци.

Постојат податоци кои укажуваат на постоење на стандардизација на процедурите во општината, како и фактот дека општината има ИСО стандарди од 2009 година.

Постојат индикатори поврзани со стратешките цели кои се мерливи (бројчано изразени или во процент) како на пример во Локалниот план за акција за имплементација на Декадата на Ромите како и некои од индикаторите во Локалниот акционен план за еднакви можности и недискриминација и Акциониот план за здравјето на Ромите. Но, во повеќето анализирани документи индикаторите иако постојат сепак не се мерливи и не може преку нив да се утврди успехот од спроведувањето на активностите. Исто така многу често индикаторите се изработени во форма на средства за верификација на индикаторите. Ова е проблематично затоа што повеќето стратешки документи се континуирани политики кои ако не го земат предвид концептот на еднаквост и недискриминација од самиот почеток, во понатамошна фаза ќе доведат до повторување на истата состојба повторно и повторно.

70


Преку квалитативна анализа се доаѓа до заклучок дека анализираните стратешки документи не се во целост усогласени со постоечките политики за заштита од дискриминација, посебно со Националната стратегија за еднаквост и недискриминација, додека со останатите национални политики, во делот на родовата еднаквост, борбата против трговијата со луѓе, Ромите и соработката со граѓанскиот сектор, се во голема мера усогласени. Имено, Националната Стратегија за еднаквост и недискриминација го промовира концептот на еднаквост per se а не само заштитата од дискриминација, додека анализираните локални политики ја обработуваат само заштитата од дискриминација и тоа доста фрагментирано. Неусогласеноста во делот на анти-дискриминацијата остава простор за дополнителни активности во насока на унапредување на знаењето на анти-дискриминационото законодавство и политики во општината помеѓу администрацијата, иако се наведува дека дел од општинската администрација и советниците во Советот посетувале обука за заштита од дискриминација и промоција на правото на еднаквост. Иако во однос на лицата со попреченост и пристапноста општината прави сѐ што е во нејзина надлежност, има посебно лице во општинската администрација за комуникација со лицата со попреченост, општината ги поддржува активностите на здруженијата за граѓани и поединци како и ги финансира во дел, сепак во општинската политика генерално не е предвидено соодветно приспособување за лицата со попреченост.

Разгледуваните документи најчесто опфаќаат единечна целна група (на пример Роми, жени, граѓански организации, волонтери, млади, ХИВ позитивни и заболени од туберколоза, жртви на трговија со луѓе) и не постои третирање на некоја целна група хоризонтално. Ова е голем недостаток имајќи предвид дека голем број лица може да се предмет на повеќекратна дискриминација (дискриминација врз два или повеќе дискриминаторски основи истовремено), посебно жените. Сепак, во некои од документите како на пример Локалниот план за акција за имплементација на Декадата на Ромите се прави диверзификација на општата целна група на Роми и се предвидуваат мерки за младите невработени Роми (етничка припадност и возраст/млади), жени Ромки (етничка припадност и пол), деца Роми (етничка припадност и возраст/деца), деца Роми со посебни потреби (етничка припадност, возраст/деца и попреченост). Истото важи донекаде и за Локалниот акционен план за еднакви можности и недискриминација каде иако терминолошки тој ги опфаќа сите групи кои се засегнати од дискриминацијата, сепак е родово фокусиран. Во него се застапени мерки за самохрани мајки (пол и маргинализирана група) и деца без родители (возраст/деца и маргинализирана група), жени Ромки (етничка припадност и пол), стари лица (возраст), жртви на трговија со луѓе (маргинализирана група), и трудови инвалиди (телесна попреченост).

71

Исто така, во некои од документите како на пример во Локалниот план за акција за имплементација на Декадата на Ромите (програмска цел 6) предвидени се посебни мерки за недискриминација, како и во Локалниот акционен план за еднакви можности и недискриминација (стратешка цел 2) се предвидени посебни активности во насока на спроведување на Законот за спречување и заштита од дискриминација, што е за поздравување.

Стратегијата за соработка на општина Битола со граѓанскиот сектор, Стратегијата за развој на волонтерството, како и Стратешкиот план за локалниот Економско социјален совет на општина Битола имаат наведено принципи/вредности, една од нив и еднаквоста или еднаквите можности. Иако ова е добра пракса, сепак останува забелешката дека во овие стратешки планови еднаквоста се разбира како формално-правна еднаквост, а не материјална односно субстантивна еднаквост.

Дополнително, иако постои анализа на потребите на целните групи во фазата на подготовка на документите што е за пофалба, сепак во анализирани документи не постои анализа како конкретните предвидени мерки од аспект на недискриминација би се одразиле на целните групи. Ова е потребно да се унапреди во иднина.

Стратешките документи се операционализираат преку Акциски планови, проекти и мерки. Во некои од документите како што е Локалниот акционен план за еднакви можности и недискриминација се предвидуваат афирмативни мерки, но тие се во мал обем. Преовладува впечатокот дека не се препознаваат афирмативните мерка како исклучок од директната дискриминација согласно анти-дискриминационото законодавство и дека овие мерки се поистоветуваат со мерките за стимулацијата, што го симплифицира целосно овој правен институт.


Во најголем број на документи, со исклучок на Акциониот план за здравјето на Ромите, конкретен буџет за секоја од активностите не е предвиден. Се остава општината тоа да го испланира со годишни планови или да го обезбеди преку донатори. Ова е голем недостаток. Дополнително, може да се заклучи дека општина Битола е за пофалба затоа што во истата е целосно застапен концептот на родово сензитивно буџетирање. Имено, во текот на 2008-2010 години, општина Битола била поддржана од страна на УНИФЕМ во насока на промоција на употребата на родовото одговорно буџетирање а со буџетот во 2011 година општината била пионер во креирање на буџетот од родов аспект со предвидени средства во расходниот дел на буџетот на општина Битола кои се предвидуваат континуирано секоја година до денес. Оваа пракса е за поздравување.

72

Во некои од документите како на пример Локалниот план за акција за имплементација на Декадата на Ромите е наведен ‘можен имплментатор’/надлежна институција што е несоодветно затоа што потребно е наведување на конкретниот орган. Пример кој треба да се следи во оваа насока е Акциониот план за здравјето на Ромите.

Временските рамки не се соодветно дефинирани, односно или се наведува дека континуирано ќе се спроведува определената активност или се става една цела година за спроведување на истата, што не доведува до заклучок дека општината нема стратешки пристап.

Општината назначува лице за контакт за спроведување на стратешките документи, размена на информации и известување (на пример во Локалниот план за акција за имплементација на Декадата на Ромите). Во повеќето од анализираните документи се наведуваат граѓанските организации како едни од надлежните институции/организации за спроведување на стратешкиот документ. Добар пример за следење е Локалниот акциски план за борба против трговија со луѓе и илегална миграција.

Не постои прогресивна реализација и загрижува фактот што општината не го применува овој концепт иако најголем број на анализираните стратешки документи се однесуваат на ефектуирањето на правата кои припаѓаат на корпусот на економски, социјални и културни права. Дополнително, не постојат податоци од кои може да се утврди дали анализата на спроведувањето е базирано на факти (статистички податоци, дата бази и слично). Без соодветна примена на принципот на прогресивна реализација и во отсуство на индикатори за мерење на успехот многу е тешко да се измери истиот и да помогне во унапредување на состојбата.

Во најголем број од анализираните стратешки документи, целните групи не се вклучени ниту во спроведувањето ниту во оценката на документите, што е сериозен предизвик. Добар пример за следење е Стратегијата за млади и Стратегијата за развој на волонтерството со кои се формираат тела, Локален младински совет и Локален волонтерски совет, кои ги координираат активностите за спроведување на секоја од стратегиите соодветно. Во документите се предвидува вршење на само-оценување на спроведувањето на стратешките документи, но не и надворешна оценка, екс-пост евалуација, ниту пак се предвидува одговорни лица/институции кои би ја вршеле таа оценка. Исклучок од ова претставува Локалниот акционен план за еднакви можности и недискриминација во кој се наведува дека пред изработката на акцискиот план извршено е ревидирање на претходниот акциски план и потоа се пристапило кон изработка на нов. Во овој документ се наведува дека Комисијата за еднакви можности при Советот на општина Битола и координаторот за еднакви можности ќе го следат текот на спроведувањето на

73

акцискиот план а во делот на евалуацијата ќе се вклучи и Секторот за еднакви можности при Министерството за труд и социјална политика, а надворешна евалуација ќе направи и граѓанската организација Клеа. Исто така и во Стратегијата за соработка на општина Битола со граѓанскиот сектор се предвидува дека на крајот на секоја година од спроведувањето, Одделението за локален економски развој ќе поднесува извештаи до Советот за извршените активности и постигнати цели, а по втората година ќе се спроведе план за оценка на прогресот. Во Акциониот план за здравјето на Ромите се предвидува надворешен евалуатор.



Од анализата на прашалниците9 може да се заклучи дека постојат различни ставови помеѓу институциите и граѓанските организации за постоењето на дискриминација во самата општина Битола како и функционална и ефикасна институционална инфраструктура за борба против дискриминацијата на локално ниво. Имено, поделен е ставот помеѓу институциите дали има или не дискриминација во општината, некои сметаат дека има а други сметаат дека нема. Иста е состојбата и со медиумите, додека сите граѓански организации сметаат дека има дискриминација во општината. Дополнително, граѓанските организации сметаат дека некои групи, како што се Роми, лица со попреченост, жени, групи во социјален ризик, ЛГБТИ заедницата, се попогодени од дискриминацијата во општина Битола. Сите анализирани институции, со исклучок на Основен суд Битола, сметаат дека во општината има применливо законодавство за заштита од дискриминација како и локални институции кои се соодветни и имаат капацитети ефикасно да се справат со дискриминацијата. Од друга страна сите граѓански организации сметаат дека граѓаните во општината не се запознаени со механизмите и институциите за заштита од дискриминација и дека постои висок степен на непријавување на ваквите случаи. Дополнително, граѓанскиот сектор смета дека постоечките граѓански организации во општината немаат капацитет (финансиски, институционални, човечки) да се справат со случаите на дискриминација.

Загрижува фактот што не постојат во самата општина интерни акти кои уредуваат прашања за заштита од дискриминација. Ова го оневозможува системскиот приод кон прашањето на справувањето со дискриминацијата на

9 Вкупно 10 прашалници од засегнати страни во општина Битола се анализирани, пет од институции, три од граѓански организации и два од медиуми, и тоа: општина Битола, Комисија за еднакви можности на општина Битола, Народен правобранител – регионална канцеларија во Битола, Основен суд Битола, Полициска станица Битола, Организација на жени на Битола, Семпер, Артакт, ТВ Мега и ТВ Тера.

74

локално ниво, кое се покажа како евидентно и во анализираните стратешки документи и во одговорите на прашалниците. Сите анализирани институции и граѓански организации сметаат дека работат на промоција на концептот на еднаквост и превенција од дискриминација, а само Народниот правобранител, Основен суд Битола и Полициската станица Битола работат на претставки за заштита од дискриминација и ниту едно здружение на граѓани не работи на обезбедување на правна помош и судско застапување во случаи на дискриминација. Општината Битола, Комисијата за еднакви можности и Полициската станица Битола наведуваат дека взаемно реализираат проекти со здруженијата на граѓани, но и со Народниот правобранител за промоција на концептот на еднаквост и заштита од дискриминација. Организацијата на жени на Битола работи на промоција на Законот за еднакви можности помеѓу жените и мажите како и учествува во работата на Комисијата за еднакви можности со давање на предлози и сугестии. Од друга страна, Семпер ги презентирал анти-дискриминациските одредби во Законот за заштита на правата на пациентите и Законот за ментално здравје. Сепак, ова се премалку активности на полето на недискриминацијата и се препорачува интензивирање на напорите во оваа насока, како на институциите така и на граѓанскиот сектор.

Ниту една институција, освен Полициската станица Битола, не смета дека некогаш дискриминарала ниту пак добила претставка или поплака за дискриминаторско постапување на вработен во односната институција, а сите институции учествувале на обука за заштита од дискриминација. Само општината Битола и Полициската станица Битола ја препознава Комисијата за заштита од дискриминација како релеванта институција до која би се обратиле во случај на наводна дискриминација, но и ги упатуваат граѓаните да се обратат до истата во случаи на дискриминација.

Граѓанските организации сметаат дека за подобрување на состојбата во општина Битола во делот на намалување на дискриминацијата потребно е запознавање на граѓаните што претставува дискриминацијата и како може да ја пријавуваат, едуцирање за нивните права и концептот на еднаквост (подигнување на јавната свест и кампањи).

75


Анкетата на населението во општина Битола10 покажа дека перцепцијата за постоење на дискриминацијата по основ на политичка припадност е најраспространета, по која следува онаа по основ на сексуална ориентација, попреченост, па потоа етничка припадност. Најмалку видливи основи за граѓаните се полот и возраста, затоа што испитаниците сметаат дека дискриминацијата врз овие два основи е прилично ретка. Оваа укажува на фактот дека за разлика од останатите основи, дискриминацијата врз основа на пол и возраст, граѓаните сметаат дека се случува поретко и е со тенденција на намалување. Ова е од причина што и свесноста за постоењето на овој вид на дискриминација е на многу ниско ниво. И на национално ниво резултатите се слични, односно во истражувањето Барометар за еднакви можности11 изработено по ист прашалник, перцепцијата за постоење на дискриминацијата по основа на политичка припадност е најраспространето по која следува онаа по основа на етничка припадност (Поповиќ, Михаиловска, 2013, стр.9-12).

Понатаму, мнозинството испитаници од општина Битола кои дале одговор мислат дека дискриминацијата според политичка припадност и попреченост се зачестени во споредба со состојбата пред пет години. На национално ниво, перцепцијата за политичката припадност е идентична, но не и за попреченост затоа што испитаниците сметаат дека овој вид на дискриминација се намалува.

Од оние кои лично доживеале дискриминација, политичката припадност како причина за дискриминација е почувствувана кај 26%, а потоа следи етничката припадност со 18%. Вкупно 44% од испитаниците посведочиле на дискриминација врз основа на попреченост, а 40% врз основа на политичка припадност, што е исклучително висок процент и се разликува од истражувањето на национално ниво. Сепак, останува заклучокот дека постои поврзаност помеѓу перцепцијата за инциденца и преваленца на дискриминација по одреден основ и искуството со истата.

Истражувањето покажува дека граѓаните се релативно толерантни на живеење во соседство составено од различни групи. Исклучок од ова е имањето сосед хомосексуалец, каде просечната оценка на комоција е 3,86 на скалата од 1 до 9, што е исклучително ниско, а потоа и лицата со друга етничка припадност, 10 Примерокот опфати 100 испитаници. Популациската рамка на примерокот е население постаро од 18 години, а критериуми за репрезентативност се: пол (мажи - 51%, жени - 49%), возраст (возрасна група 18-25 години - 15%, возрасна група 26-40 години - 31%, возрасна група 41-60 години - 32%, и возрасна група над 60 години - 22%), етничка припадност (Македонци - 80%, Албанци - 6%, Турци - 6%, Роми - 5%, и Власи - 3%), место на живеење и региони (сите испитаници се од Пелагонискиот регион, општина Битола).11 Види: http://www.mcms.org.mk/images/docs/2014/barometar-za-ednakvi-moznosti.pdf (последен пат пристапено на 30.08.2015).

76

каде просечната оценка е 5,91. Најголема толеранција се покажува кон соседи со друга религија или уверување како и припадниците или симпатизерите на друга политичка партија, со просечна оценка на комоција 7 за двете групи. Оваа перцепција се потврдува со констатацијата на испитаниците дека во 96% се изјасниле дека имаат другари или познаници кои се лица со поинаква религија или уверување а најмал е овој процент, 25%, кај лицата кои имаат другари со хомосексуална ориентација. И на национално ниво резултатите се идентични за нетолеранцијата кон лицата со хомосексуална ориентација и ова се појаснува со постоечката стигма во општеството кое ги следи лицата од ЛГБТИ заедницата. Сепак, најзакоравените стереотипи се огледаат во прашањето кои лица би биле најприфатливи за највисоките државнички позиции и тоа, според испитаниците во општина Битола, највисоко ниво на прифатливост е забележано за жените, а најмалку прифатливи се лицата со попреченост и лицата постари од 75 години. Постојните стереотипи за овие две групи се однесуваат на генерализацијата, најчесто погрешна, дека овие групи не можат самите да се грижат за себе си, а не пак за целата држава. И тука нашето истражување отстапува од националното, затоа што според Барометар за еднакви можности, резултатите покажуваат дека граѓаните имаат најмногу проблеми со тоа на власт да дојде личност со хомосексуална ориентација (Поповиќ, Михаиловска, 2013, стр.9).

Од друга страна, истражувањето во општина Битола покажа дека токму за овие два основи, попреченост и возраст, најголемиот број на испитаници се согласуваат со воведување на афирмативни мерки за вработување, а најчесто се неутрални кон делумно против за основите политичката припадност и сексуалната ориентација.

Вкупно 61% од сите испитаници сметаат дека во Република Македонија или воопшто не се вложуваат или недоволно се вложуваат напори за борба против сите облици на дискриминација. Ова е тесно поврзано со високите проценти за почувствуваната дискриминација, објаснети погоре. Имено, оние кои сметаат дека дискриминацијата постои, не гледаат напори таа да се искорени. Слично, оние кои доживеале или сведочеле на дискриминација, не препознаваат доволно вложување во намалување на истата. Меѓутоа, радува фактот што постои голема доверба во институциите затоа што 69% од испитаниците сметаат дека ги знаат своите права во случај да се жртва на дискриминација и високи 72% хипотетички би побарале заштита од релевантните институции доколку се жртва на дискриминација или вознемирување. Од институциите најголема доверба ужива полицијата (39% би се обратиле да побараат заштита), а потоа следат Народниот правобранител (22%), судовите (13%), и Комисијата за заштита од дискриминација (12%).

77


Јавната дебата со заинтересираните чинители во општина Битола е одржана на 2 октомври 2015 година во просториите на Младинскиот Културен Центар (МКЦ) Битола. На истата присуствуваа 20 претставници на институции и претставници на граѓанскиот сектор. На работилницата накратко се презентирани наодите од иницијалната анализа.

Од дискусијата се заклучи дека општината има стандардизиран пристап при подготовка на своите документи што е позитивно. Општината има воспоставено одлична соработка со граѓанскиот сектор кој е вклучен во процесите што се одвиваат на локално ниво. Заради недостаток на финансии делови од плановите не се реализираат според планираната динамика, при што треба во поголема мерка да се бараат дополнителни можности на финансирање и посистемски да се планираат годишните буџети. Општинската администрација нема доволно познавање за концептот на еднаквост и недискриминација и затоа и не го применува целосно во своето работење. Локалните стратешки документи не се хармонизирани со националните политики за еднаквост и недискриминација, но се солидно хармонизирани со другите национални политики, како на пример за Ромите, родовите прашања и слично.


Општина Битола е отворена кон граѓанскиот сектор и добро соработува со сите чинители при изработка на своите стратешки документи и локални акциски планови. Меѓутоа, иако општината има стандардизирана постапка и целно-насочен пристап кон планирањето и спроведувањето на активностите и мерките предвидени со стратешките документи и локални акциски планови уште од 2009, истата не е адаптирана согласно принципот на еднкавост и недискриминација. Во следните циклуси на планирање се препорачува да се земе ова предвид и да се надмине. Исто така се препорачува да се продолжи со позитивната востановена пракса на вклучување на целните групи во сите фази на стратешкото планирање.

Стратешките документи во најголем дел опфаќаат единечни целни групи и не постои системско внесување во главните текови (mainstreaming) на определените групи или принципот на недискриминација и еднаквост. Не постои анализа како конкретните предвидени мерки би се одразиле на целните групи, што е загрижувачко. Се препорачува да се вклучи принципот на недискриминација и еднаквост во вредностите на секој од стратешките документи и да се испланираат цели и мерки кои ќе ги внесат во главните текови определените групи на лица како што се жени, деца и млади, стари, лица со ментална и телесна попреченост, Роми

78

и слично. Во голема мера отсуствува познавањето за афирмативните мерки како ислучок од директната дискриминација, концептот на прогресивна реализација, посебно за економските, социјалните и културните права, како и прилагодувањето на инфраструктурата за лицата со попреченост, согласно меѓународните стандарди.

Во повеќето анализирани документи индикаторите иако постојат сепак не се мерливи и сензитивизирани и прилагодени на концептот на еднаквост и не може преку нив да се утврди успехот од спроведувањето на активностите. Иако сме свесни дека собирањето на разделени податоци е национален предизвик, сепак се препорачува оваа состојба да се надмине при изработка на идните стратешки документи, а за таа цел ќе биде потребно собирање на статистички податоци разделени по пол, етничка припадност и слично.

Не може да се утврди дали анализата на спроведувањето на стратешките документи е базиранa на факти. Се препорачува да се креираат дата бази и да се собираат статистички податоци со цел утврдување дали анализата на спроведувањето на овие документи е базиранa на факти.

Во најголем број на документи, конкретен буџет за секоја од активностите не е предвиден. За поздравување е фактот што во општината постои родово сензитивно буџетирање. Исто така, надлежните институции за спроведување на определените активности од стратешките планови треба да се допрецизираат. Се препорачува оваа состојба да се надмине при изработка на идните стратешки документи преку планирање и прецизирање на достапната финансиска конструкција како и надлежниот спроведувач за секоја од активностите посебно, вклучително и целните групи.

Недостасува систем на следење и оценка на спроведувањето. Документирањето на процесот има простор за подобрување. Се препорачува да се воведат протоколи на следење и оценка на спроведувањето на стратешките документи во општината со ставен акцент на принципот на недискриминација и еднаквост, како и да се унапреди документирањето на процесите воведувајќи унифицирана стандардизација на истите. Исто така препорачливо е предвидување на внатрешна и надворешна оценка на спроведувањето на локалните документи во зависност од потребите на самиот документ. Имено, се препорачува посебно за стратешките документи да се врши надворешна оценка.

Постои висок процент на неусогласеност на ставовите на институциите и оние на граѓанските организации и перцепцијата на граѓаните за постоењето или не на дискриминација во општината. Висок процент на граѓаните сметаат дека постои дискриминација во општина Битола и тоа најраспространета е по основ на политичка припадност, по која следи онаа по основ на сексуална оринтација,

79

попреченост, и етничка припадност. Загрижува фактот што мнозинството испитаници сметаат дека дискриминацијата според политичка припадност е зачестена во споредба со состојбата пред пет години, што е идентично и со перцепцијата на национално ниво. Радува фактот што граѓаните на општина Битола се релативно толерантни на живеење во соседство од различни групи, со исклучок на имањето сосед хомосексуалец каде постои исклучително висок процент на неприфатливост, идентично како и на национално ниво. Ова јасно ја покажува денешната слика на националното, а во овој случај и локалното, општество кое е исклучително хомофобично. Ова е доста алармантно. Дополнително, разочарува фактот што стереотипите и предрасудите за лицата со попреченост и лицата постари од 75 години преовладуваат кога станува збор за прифатливи лица за највисоките државнички позиции. Се препорачува поголема соработка на локалната самоуправа во Битола со Комисијата за заштита од дискриминација и Народниот правобранител во дизајнирањето и спроведувањето на промотивни активности за подигнување на јавната свест за постоењето на законодавната и институционалната инфраструктура за еднаквост, како и надминување на постојните длабоко вкоренати предрасуди за различни групи во локалната средина, посебно ЛГБТИ лицата, лицата со попреченост и постарите.

Капацитетите на локалната институционална инфраструктура за заштита од дискриминација, како што е Комисијата за еднакви можности, треба значително да се зајакнат со цел остварување на своите надлежности.

5. Компаративен преглед помеѓу општините од Полошкиот и Пелагонискиот регион

Од аспект на подготвувањето на стратешките документи, во сите анализирани општини се гледа отвореност за соработка со граѓанските организации, како и нивна вклученост и вклученост на фокус групите при подготовката на стратешките документи. Исто така, поголемиот број на општини имаат посебни стандардизирани постапки (според ИСО стандарди) за усвојување на стратешките документи. Тука се забележува дека само општина Гостивар нема воспоставено ваква постапка, а е во тек на добивање на ИСО стандарди. Во сите општини е потребно да се прилагодат и унапредат постапките согласно начелото на еднаквост и недискриминација.

80

Со оглед на содржината на стратешките документи, општините се разликуваат во нијанси помеѓу себе. Сепак, генерално се забележува дека: во стратешките документи не се запазува начелото на прогресивна реализација на правата (во општина Тетово декларативно се тврди дека се запазува, но од анализата на стратешките документи произлегува дека не постојат такви мерки); во најголемиот дел на стратешките документи во сите општини (во општина Тетово во ниеден стратешки документ) не е предвидена прецизна буџетска рамка за конкретните активности; во сите стратешки документи во сите општини не се забележува преземање на афирмативни акции; во стратешките документи на сите општини не се предвидени мерливи индикатори (во општина Тетово нема воопшто предвидени индикатори) за да се утврди успехот и ефикасноста на предвидените мерки.

Општина Тетово и општина Гостивар, во нивните стратешки документи не предивдуваат алатки за следење и оценка на спроведувањето на стратешките документи. Вакви алатки се предвидени во стратешките документи усвоени во општина Битола и општина Прилеп, сепак треба да се преземат мерки за подобрување на следењето, како форми на надворешна евалуација, ex-post евалуација и слично.

Со оглед на состојбата со дискриминацијата во општините, генерално постои неусогласеност помеѓу граѓанските организации и општините по однос на постоење на дискриминација. Во општина Тетово постои поголема свесност на институциите за постоење на дискриминација, додека во општина Гостивар постои неусогласеност и помеѓу самите граѓански организации за постоење на дискриминација. Имено, дел од граѓанските организации во општина Гопстивар сметаат дека не постои дискриминација во општината, што е многу загрижувачко.

Во сите општини, од аспект на основата на дискриминација, постои перцепција кај граѓаните за доминација на дискриминацијата по основа на политичка припадност. Овој тренд се забележува и на национално ниво. Како втора по ред основа на дискриминација, во општините од Полошкиот регион се перцепира етничката дискриминација, додека во Пелагонискиот регион се перцепира дискриминацијата врз основ на сексуалната ориентација. Се забележува дека во општина Гостивар дискриминацијата по основа на сексуална ориентација не се перцептира како таква, а постои голема нетолеранција спрема лицата со хомосексуална ориентација.

Граѓаните во сите општини кои беа предмет на истражувањето се најнетолерантни спрема ЛГБТИ лицата, што произлегува од прашањата за чувството на имање сосед, пријатели или чувството ако некој припадник на определена група биде вршител на висока државничка функција.

81

Граѓаните во Полошкиот регион имаат поголем степен на недоверба во институциите по прашањата на заштита од дискриминација. Ова произлегува од повисокиот процент на граѓани во општините Тетово и Гостивар кои сметаат дека во државата не се преземаат мерки за заштита од дискриминација. Овој процент во општина Тетово е 82%, во општина Гостивар е 85%, додека во општина Прилеп е 63%, и Битола 61%.

Во иста насока, во општините од Полошкиот регион, за разлика од Пелагонискиот регион, граѓаните во помал процент ги знаат своите права ако бидат жртви на дискриминација (во општина Тетово овој процент е загрижувачки на ниски 41%, а во општина Битола е 69%), а исто така во помал број и би побарале заштита од институциите ако се жртви на дискриминација (во Гостивар 60% би побарале заштита, а во Прилеп 80% би побарале заштита).

По однос на институциите, во сите општини граѓаните најпрво би побарале заштита од полицијата. На второ место, Народниот правобранител е втора институција каде граѓаните би побарале заштита, но во тие општини каде Народниот правобранител има регионални канцеларии, т.е. Битола (22%) и Тетово (23%). Во општините каде Народниот правобранител нема регионални канцеларии, процентот на граѓани кои би побарале заштита кај оваа институција е под 10%. И Комисијата за заштита од дискриминација ужива низок степен на доверба (највисока во Битола со 12%, додека во другите општини е под 10%).

82

V. ИНСТИТУЦИОНАЛНА РАМКА

Институции кои имаат исклучително значење во заштитата од дискриминација, меѓутоа и во промовирање на принципот на еднаквост се: Комисијата за заштита од дискриминација, Народниот правобранител и Правниот застапник надлежен за спроведување на постапки за утврдување нееднаков третман на жените и мажите, на национално ниво, како и Комисиите за еднакви можности и Комисиите за односи помеѓу заедниците, на локално ниво.

1. Комисија за заштита од дискриминација

Комисијата за заштита од дискриминација (понатаму во текстот: КЗД) е тело за еднаквост чија цел е борба против дискриминацијата и остварување на правото на еднаквост. КЗД е предвидена како независен, самостоен орган, во согласност со Законот за спречување и заштита од дискриминација кој има надлежност, за разлика од Народниот правобранител, како во јавниот така и во приватниот сектор.

Во согласност со членот 24 од овој Закон, КЗД има широки надлежности, со цел промовирање на еднаквоста и спречување на дискриминацијата, кои можат да се групираат во четири групи, и тоа:

o Давање на правна заштита и поддршка на жртвите на наводната дискриминација (преку решавање на индивидуални случаи и давање на мислење и препораки за конкретните случаи на дискриминација);

o Спроведување на промотивни, едукативни и советодавни надлежности (подигање на свеста за дискриминација по сите основа и расположливите механизми за заштитата, давање на мислења по предлози на закони од значење за заштита од дискриминација, давање на препораки и иницирање на измена на прописи заради спроведување и унапредување на заштитата од дискриминација);

o Истражувачки, аналитички и известувачки надлежности (прибирање на статистички податоци и формирање на бази на податоци, спроведувања на студии и истражувања, поднесување на извештаи); и

o Градење на капацитети и соработка со други тела (соработка со единиците на локалната самоуправа и со централните власти, давање на обуки во врска со дискриминацијата, соработка со соодветни национални тела на други држави, како и со меѓународни организации на полето на заштита од дискриминација).

83

Во согласност со Законот секое лице кое смета дека е жртва на дискриминација може да поднесе претставка до КЗД и по утврдување на фактичката состојба Комисијата дава мислење за наводната дискриминација во рок од 90 дена од денот на поднесувањето на претставката и за тоа го известува поднесувачот и лицето против кое е поднесена истата. Доколку КЗД утврди дека постои дискриминација, препорачува начин/начини на отстранување на истата. Лицето до кое е упатена препораката е должно, во рок од 30 дена од денот на приемот на препораката, да постапи по истата и да ја отстрани повредата на правото. Исто така, тоа е должно за отстранетата повреда да ја извести Комисијата. Доколку пак, лицето-дискриминатор не постапи по препораката во рокот, односно не ја отстрани повредата на правото, КЗД може да покрене иницијатива за поведување на постапка пред надлежен орган за утврдување на неговата одговорност (Попоска, 2013, стр.41-42). Од статистиката на КЗД може да се види дека во 2011 година истата има примено вкупно 63 случаи, од кои најголемиот број на случаи, односно 25% се однесуваат на наводна дискриминација по основа на политичка припадност, 22,22% по основа на етничката припадност, 9,52% по основ на менталната или телесна попреченост, 7,94% по основа на полот, 6,35% по основа на возраста, и 5% по основ на маргинализирана заедница (односно, сексуална оринтација). Најчеста област во која се појавува дискриминацијата е во областа на работата и работните односи со 47,62% (Годишен извештај на КЗД за 2011 година, 2012, стр.9-11). Дополнително, во 2012 година КЗД примила вкупно 76 случаи, од кои најголемиот број на случаи, односно изразено процентуално 21,05% се однесуваат на наводна дискриминација по основа на етничката припадност, 14,5% по основа на маргинализирана заедница, 10,53% по основа на менталната или телесна попреченост, 6,58% по пол, 3,95% по политичка припадност, 3,95% по возраст, и 3,95% по религија или уверување. Најчеста област е работа и работните односи со 36,84% од сите поднесени претставки (Годишен извештај на КЗД за 2012 година, 2013, стр.31). Во 2013 година КЗД примила вкупно 84 случаи, од кои 25% се однесуваат на наводна дискриминација по основа на етничката припадност, потоа 14,5% по политичка прпадност, 10,1% по пол, 10,1% по основа на маргинализирана заедница, 7,15% по попреченост, 6% по религија или уверување и 3,9% по возраста. Најчеста област во која се појавува дискриминацијата е повторно и во оваа година областа на работа и работните односи со 42,9% од сите поднесени претставки. (Годишен извештај на КЗД за 2013 година, 2014, стр.16-18). И за крај, во 2014 година КЗД примила вкупно 106 случаи, од кои 24,5% се однесуваат на наводна дискриминација по основа на етничката припадност, потоа 9,5% по пол, 12,5% по попреченост, 7,5% по возраста, 6,5% по политичка прпадност, 6,5% по религија или уверување, и 3,5% по основ на маргинализирана заедница. Најчеста област во која се појавува дискриминацијата е повторно и во оваа година областа на работа и работните односи со 39,5% од сите поднесени претставки. (Годишен извештај на КЗД за 2014 година, 2015, стр.13).

84

Од вкупниот број на претставки пред КЗД, само 14 се поднесени од граѓани на општина Тетово, 14 од општина Гостивар, 11 од општина Прилеп и 13 од општина Битола. Од сите 52 случаи поднесени од граѓани на овие четири анализирани општини, во три случаи КЗД има најдено дискриминација. Имено, по претставка од граѓанин на општина Тетово, КЗД има најдено дискриминација врз основа на политичка припадност во областа образование и една претставка има решено спогодбено врз основ на етничка припадност во областа образование и наука. Во една претставка поднесена од граѓанин на општина Гостивар, КЗД има најдено вознемирување врз основ на возраст во областа на работа и работни односи.

2. Народен правобранител

Во Уставот (член 77 став 2) и Законот за Народен правобранител се вели дека: „[народниот правобранител е орган на Република Македонија кој ги штити уставните и законските права на грѓаните и на сите други лица кои им се повредени со акти, дејствија и пропуштања на дејствија од органите на државната управа и од други органи и организации што имаат јавни овластувања и кој преземе дејствија и мерки за заштита на начелата на недискриминација и соодветна и правична застапеност на заедниците во органите на државната власт, органите на единиците на локалната самоуправа и јавните установи и служби]“. Од тие причини Народниот правобранител може да ги заштити лицата кои имаат определена заштитна карактеристика од дискриминација врз конкретната основа во јавниот сектор.

Во оваа насока, Народниот правобранител како независен и самостоен орган дава правна заштита на наводните жртви на дискриминација со тоа што прима и процесуира индивидуални претставки од овие групи на граѓани. Народниот правобранител може да покрене постапка и по сопствена иницијатива (член 13). По секоја претставка Народниот правобранител одлучува и донесува правно необврзувачко мислење со укажувања за начинот на отстранување на конкретните повреди. Исто така, тој по сопствена иницијатива може да врши посети и увид во засегнатите органи (член 29) и да упатува препораки, мислења и критики до засегнатите органи (член 28 став 2), како и до овластените предлагачи да дава иницијатива за измени и дополнувања на закони и други подзаконски акти и нивно усогласување со меѓународни договори (член 30 став 1).

Во согласност со членот 45 од Законот а заради поефикасна и поуспешна заштита на уставните и законските права на граѓаните, вклучително и правата на граѓаните од областа на работните односи Народниот правобранител може да формира и да организира одделенија. За таа цел покрај предметното работење од областа на работните односи формирано е посебно Одделение за заштита од

85

дискриминација и соодветна и правична застапеност во рамките на институцијата Народен правобранител.

Како илустрација би навеле некои статистики од Годишниот извештај на Народниот правобранител кои се однесуваат на заштитата од дискриминација. Имено, во 2011 година само 0,99% од сите претставки поднесени до Народниот правобранител се однесуваат на недискриминацијата, од кои ниту еден не се однесува на повеќекратна дискриминација (Попоска, 2012, стр.294). Ситуацијата во 2012 година во голема мера е слична. Имено, само 0,74% од сите претставки поднесени до Народниот правобранител се однесуваат на недискриминацијата, од кои ниту една не се однесува на повеќекратна дискриминација. Најголем број на претставки се однесуваат на дискриминацијата во работните односи, меѓутоа не се прецизираат основите кои се најзастапени освен тоа што е наведена етничката припадност како најчеста основа. Народниот правобранител констатира дека граѓаните недоволно ги препознаваат облиците на дискриминација и смета дека е потребно во наредните години да се направат потемелни истражувања, со цел утврдување на причините за констатираната појава и преземање на мерки и активности (Годишен извештај за 2012 година, 2013, стр.37-39 и стр.61-62). Ситуацијата во 2013 година е иста, со тоа што се забележува благ пораст на предметите од областа на недискриминацијата. Имено, Народниот правобранител постапил по 63 барања за заштита од дискриминација, односно 1,35% од сите претставки поднесени до институцијата. Најголем број на претставки се однесуваат на дискриминацијата врз етничката припадност како најчеста основа и тоа во 49,5% од сите случаи на дискриминација. Народниот правобранител нашол дискриминација во 15 предмети од кои во 8 случаи се прифатени препораките од страна на дискриминаторот, а во 7 случаи не се прифатени препораките. Институцијата повторно констатира дека граѓаните немаат доволно информации и недоволно ги користат инструментите и механизмите за заштита од дискриминација или пак, воопшто не ги пријавуваат случаите на дискриминација. Овие сознанија се добиени преку извршеното истражување спроведено со анонимен прашалник. (Годишен извештај за 2013 година, 2014, стр.66-69, стр.116-117, и стр.124). И на крај, во 2014 година Народниот правобранител примил 66 нови барања за заштита од дискриминација, односно 1,55% од сите претставки поднесени до институцијата. Најголем број на претставки се однесуваат на дискриминацијата врз етничката припадност како и минатите години, истакнувајќи го како илустративен пример расното профилирање на граничните премини на Ромите и Албанците, од страна на Министерството за внатрешни работи.

Тоа што го ограничува Народниот правобранител во областа на заштитата од дискриминацијата е што тој има надлежност само во јавниот сектор, не и во приватниот каде во најголем број и постои овој феномен.

86

3. Правен застапник надлежен за спроведување на постапки за утврдување нееднаков третман на жените и мажите

Во насока на спроведување на Законот за еднакви можности на жените и мажите, а во рамките на Одделението за унапредување на родовата рамноправност при Секторот за еднакви можности во Министерството за труд и социјална политика се формира Правниот застапник надлежен за спроведување на постапки за утврдување нееднаков третман на жените и мажите. Во согласност со Законот како основи за дискриминација се посочени: inter alia полот, родот, националната припадност, возраста и инвалидноста (член 3 став 6), притоа, предвидувајќи ја можната повеќекратна дискриминација. Правниот застапник спроведува постапка по поднесената претставка и изготвува писмено мислење со препораки за надминување на состојбата (член 21-32).

Правниот застапник надлежен за спроведување на постапките за утврдување нееднаков третман на жените и мажите од неговото воспоставување до денес има примено само 7 случаи од кои во 4 случаи Правниот застапник не утврдил повреда на правото по основа на полот (Анализа за степенот на имплементација на Законот за еднакви можности на жените и мажите, 2011 година, стр.21). Само 1 случај се однесува на наводна дискриминација по основа на полот вкрстен со етничката припадност на подносителот. Ниту во еден од овие случаи Застапникот не утврдил дискриминација.

4. Тела на локално ниво

4.1. Комисии за еднакви можности

Комисиите за еднакви можности во општините и во Градот Скопје се формираат врз основа на Законот за еднакви можности на жените и мажите (член 16 став 2). Овие комисии се формираат со одлука на советот на општината како постојано тело, а нејзиниот состав, надлежностите, задачите и обврските се уредуваат со статутот на општината односно Градот Скопје. Комисиите за еднакви можности формирани на ниво на единици на локална самоуправа имаат право да предлагаат мерки и активности на органите на општините, кои што мерки и активности органите на општината мора да ги земат предвид при донесување на развојни планови и други акти и одлуки (член 16 став 4).

Комисиите за еднакви можности основани на ниво на единици на локалната самоуправа се должни најмалку еднаш годишно да поднесат извештај за нивната работа до Министерството за труд и социјална политика (член 17).

Практично, комисиите за еднакви можности, иако формално формирани во општините и во Градот Скопје, не успеаја да ја постигнат нивната цел а тоа е

87

ефикасно да го спроведат концептот на еднакви можности на жените и мажите во политиките, документите и проектите усвоени или реализирани на локално ниво (Анализа за степенот на имплементација на Законот за еднакви можности на жените и мажите, 2011 година, стр.19). Иако, најголем дел од овие комисии изработија и Локален акционен план за родова еднаквост, сепак најголемиот дел од општините немаат спроведено активности кои произлегуваат од него (Анализа за степенот на имплементација на Законот за еднакви можности на жените и мажите, 2011 година, стр.19).

4.2. Комисии за односи меѓу заедниците

Комисиите за односи меѓу заедниците се основаат врз основа на Законот за локалната самоуправа. Истиот закон предвидува основање на вакви комисии во општините во кои најмалку 20% од вкупниот број на жители на општината се припадници на одредена заедница. Комисијата за односи меѓу заедниците ја сочинуваат подеднаков број претставници од секоја заедница застапена во општината (член 55 став 1 и 2).

Комисиите за односи меѓу заедниците ги разгледуваат прашањата кои се однесуваат на односите меѓу заедниците и даваат мислења и предлози на органите на општината, особено советот, кој е должен да ги разгледува мислењата и предлозите на овие комисии (член 55 став 4 и 5).

Вакви комисии се основани во две општини кои се дел на истражувањето (Тетово и Гостивар) и особено имаат земено активно учество при планирање и спроведување на документите значајни за мултикултурниот живот во општините.

88

VI. ЗАКЛУЧОЦИ И ПРЕПОРАКИ

Заклучоци:

• Стратешките документи на општините кои се предмет на анализата, во принцип, опфаќаат единечни целни групи и не постои внесување во главните текови (mainstreaming) на повеќе групи кои можат да бидат подложни на дискриминација. Дополнително, не постои внесување на принципот на не-дискриминација и еднаквост во креирањето на локалните јавни политики и подготовката и спроведувањето на стратешките документи. Самиот принцип на недискриминација и еднаквост е содржан во одредени стратешки документи во дел од општините, но во процесот на преточување на стратешките цели во активности, истите се дефинирани како социјални мерки насочени кон единечните целни групи (на пример Роми, лица со попреченост, млади, жени и слично).

• Констатирана е неусогласеност на локалните стратешки документи со националните стратешки документи во делот на заштита од дискриминација.

• Не постои анализа како конкретните предвидени мерки би се одразиле на целните групи соодветно. Не постои impact assessment и не постои квалитативна оценка на спроведените мерки.

• Во поголем дел од општините не постојат посебни стратешки документи кои се однесуваат на други ранливи групи освен Роми и донекаде жени и социјално исклучени групи, подложни на дискриминација. Недостасува во голем дел од генеричките стратешки документи, како на пример оние за локалните економски развој, пристапот базиран на недискриминација.

• За поздравување е што во општините од Полошкиот регион принципот на прогресивна реализација на економско, социјалните и културни права е застапен, но загрижувачко е што истиот недостасува во општините од Пелагонискиот регион. Во сите анализирани општини недостасуваат афирмативни мерки за определени групи како и пристапноста за лицата со попреченост.

• Се забележува висок степен на нереализираност на активностите предвидени во стратешките документите поради недостаток на буџет. Обезбедувањето на конкретен буџет за секоја од активностите предвидени со стратешкиот план останува предизвик за сите анализирани општини. Општините немаат разработена процедура која потврдува

89

дека буџетското планирање е во склад со донесените стратегии, родово сензитивизиран (со исклучок на општина Битола) и не постои процедура која гарантираат дека буџетите се дефинирани вклучувајќи го принципот на недискриминација.

• Во дел од општините нема Програма за работа на локалните комисии за еднакви можности на жените и мажите како и превземање на конкретни иницијативи од нивна надлежност. Во општините во кои постои Оперативна годишна програма за работа, истата не е предмет на консултации со граѓаните. Од дискусиите на јавните дебати е констатирано дека овие комисии ја немаат нивната вистинска улога, односно да ги анализираат и да ги подобруваат документите од аспект на гаранција на еднаквите можности.

• Во најголем број од анализираните општини недостасува систем на следење и оценка на спроведувањето, освен во општина Прилеп.

• Постои висок процент на неусогласеност на ставовите на институциите и оние на граѓанските организации и перцепцијата на граѓаните за постоењето или не на дискриминација во општината. Висок процент на граѓаните сметаат дека постои дискриминација во разгледуваните општини и тоа најраспространета е по основ на политичка припадност, по која следи онаа по основа на сексуална ориентација, попреченост, и етничка припадност.

• Граѓаните на анализираните општини се релативно толерантни на живеење во соседство составено од различни групи, со исклучок на имањето сосед хомосексуалец каде постои исклучително висок процент на неприфатливост, идентично како и на национално ниво.

• Стереотипите и предрасудите за лицата постари од 75 години преовладуваат во сите анализирани општини кога станува збор за прифатливи лица за највисоките државнички позиции. Во некои општини (како на пример во Битола) такви предрасуди постојат и за лицата со попреченост.

90

Препораки:

• Локалните стратешки документи да се хармонизираат со националните стратегии по одредени прашања, опфаќајќи и пошироки експертски групи по прашањето на недискриминација и еднакви можности во сите општествени сегменти, како и осврнувајќи се на веќе усвоените акциски планови. Дополнително, се препорачува вклучување на принципот на недискриминација и еднаквост во вредностите на секој од локалните стратешки документи на општините.

• Се препорачува стратешките документи да опфаќаат повеќе целни групи вклучително и постоење на внесување во главните токови (mainstreaming) на определени групи како и на принципот на недискриминација.

• Се препорачува запазување на принципот на прогресивна реализација на предвидените мерки во стратешките документи/локални акциски планови во општините од Пелагонискиот регион, како и предвидување на афирмативни мерки, како и вклучување на концептот на пристапност за лицата со попреченост во сите анализирани општини.

• Се препорачува дефинирање на мерливи индикатори кои би биле родово сензитивни, со временски рамки, надлежни институции и предвиден буџет во стратешките документи/локални акциски планови.

• Се препорачува изработка на Програма за работа на локалните комисии за еднакви можности на жените и мажите и превземање на конкретни иницијативи од нивна надлежност. За таа цел, се препорачува спроведување на обука за анти-дискриминација и обезбедување на менторска поддршка во нивното функционирање.

• Се препорачува поголема соработка на Комисијата за заштита од дискриминација со единиците на локалната самоуправа во дизајнирањето и спроведувањето на промотивни активности за подигнување на јавната свест за постоењето на законодавната и институционалната инфраструктура за еднаквост, како и надминување на постојните длабоко вкоренати предрасуди за различни групи во локалната средина, посебно ЛГБТИ лицата, лицата со попреченост и постарите.

• Недостатокот на финансиски средства (буџет) за предвидените активности се препорачува да се надмине со тоа што во иднина, при изработка на идните стратешки документи за секоја од активностите посебно би се дефинирала финансиска конструкција и извор на финансирање. Изворите на средства препорачливо е да се диверзифицираат.

91

92

93

БИБЛИОГРАФИЈА

Bayefsky A.F., The Principle of Equality or Non-Discrimination in International Law, 11 Human Rights Law Journal 1, 1990 година.

ECtHR, Case relating to certain aspects of the laws on the use of languages in education in Belgium v. Belgium, No.1474/62, 1677/62, 1691/62, 1769/63, 1994/63, 2126/64, од 23 јули 1968 година.

Анализа за степенот на имплементација на Законот за еднакви можности на жените и мажите, Министерство за труд и социјална политика, Скопје, јуни 2011 година.

Годишен извештај за степенот на обезбедување почитување, унапредување и заштита на човековите слободи и права за 2013 година, Народен правобранител на Република Македонија, Скопје, 2014 година. Достапен на: <http://ombudsman.mk/upload/Godisni%20izvestai/GI-2013.pdf> [Пристапено на: 30 август 2015].

Годишен извештај за степенот на обезбедувањето на почитување, унапредување и заштита на човековите слободи и права за 2012 година, Народен правобранител на Република Македонија, Скопје, 2013 година. Достапен на: <http://www.ombudsman.mk/ ombudsman/upload/documents/2013/GI-2012.pdff> [Пристапено на: 30 август 2015].

Годишен извештај за 2011 година, Народен правобранител на Република Македонија, Скопје, 2012 година. Достапен на: <http://www.ombudsman.mk/ombudsman/upload/ documents/2012/Izvestaj%202011-MK.pdf> [Пристапено на: 30 август 2015].

Годишен извештај за 2012 година, Народен правобранител на Република Македонија, Скопје, 2013 година.

Годишен извештај на Комисијата за заштита од дискриминација за 2011 година, Комисија за заштита од дискриминација, Скопје, 2012 година. Достапен на: <http://www.kzd.mk> [Пристапено на: 30 август 2015].

Годишен извештај на Комисијата за заштита од дискриминација за 2012 година, Комисија за заштита од дискриминација, Скопје, 2013 година. Достапен на: <http://www.kzd.mk> [Пристапено на: 30 август 2015].

Годишен извештај на Комисијата за заштита од дискриминација за 2013 година, Комисија за заштита од дискриминација, Скопје, 2014 година. Достапен на: <http://www.kzd.mk> [Пристапено на: 30 август 2015]. Европска конвенција за човековите права и основните слободи, 4 ноември 1950, CETS No. 005. Достапен на: <http://www.echr.coe.int/Documents/Convention_ENG.pdf>. [Пристапено на: 6 септември 2015]

94

Закон за високо образование, „Службен весник на РМ“, бр. 35/2008. Достапен на: <http://www.slvesnik.com.mk>. [Пристапено на: 31 август 2015].

Закон за волонтерство, „Службен весник на РМ“, бр. 85/2007. Достапен на: <http://www.slvesnik.com.mk>. [Пристапено на: 31 август 2015].

Закон за заштита на правата на пациентите, „Службен весник на РМ“, бр. 82/2008. Достапен на: <http://www.slvesnik.com.mk>. [Пристапено на: 31 август 2015].

Закон за јавно здравје, „Службен весник на РМ“, бр. 22/2010. Достапен на: <http://www.slvesnik.com.mk>. [Пристапено на: 31 август 2015].

Закон за изменување и дополнување на Кривичниот законик, „Службен весник на РМ“, бр. 114/09. Достапен на: <http://www.slvesnik.com.mk>. [Пристапено на: 31 август 2015].

Закон за локална самоуправа, „Службен весник на РМ“, бр. 5/2002. Достапен на: <http://www.slvesnik.com.mk>. [Пристапено на: 31 август 2015].

Закон за Народниот правобранител, „Службен весник на РМ“, бр.60/2003 и 114/2009. Достапен на: <http://www.slvesnik.com.mk>. [Пристапено на: 30 август 2015].Закон за основно образование, „Службен весник на РМ“, бр. 103/2008. Достапен на: <http://www.slvesnik.com.mk>. [Пристапено на: 31 август 2015].

Закон за работните односи, „Службен весник на РМ“, бр. 62.2005. Достапен на: <http://www.slvesnik.com.mk>. [Пристапено на: 31 август 2015].

Закон за социјална заштита, „Службен весник на РМ“, бр. 79/2009. Достапен на: <http://www.slvesnik.com.mk>. [Пристапено на: 31 август 2015].

Закон за спречување и заштита од дискриминација, „Службен весник на РМ“, бр.50/2010. Достапно на: <http://www.mtsp.gov.mk> и <http://www.slvesnik.com.mk>. [Пристапено на: 30 август 2015].

Закон за средно образование, „Службен весник на РМ“, бр. 52/2002. Достапен на: <http://www.slvesnik.com.mk>. [Пристапено на: 31 август 2015];Закон за судовите, „Службен весник на РМ“, бр. 58/2006. Достапен на: <http://www.slvesnik.com.mk>. [Пристапено на: 31 август 2015].

Конвенција за елиминација на сите форми на расна дискриминација, Резолуција на ГС на ООН 2106 (ХХ) од 21 декември 1965. Достапен на: <http://www.ohchr.org/EN/ProfessionalInterest/Pages/CERD.aspx>. [Пристапено на: 31 август 2015].

Конвенција за правата на детето, 20 ноември 1989, UNTS 1577. Достапен на: <http://www.ohchr.org/en/professionalinterest/pages/crc.aspx>. [Пристапено на: 6 септември 2015].

95

Кривичен законик (пречистен текст), „Службен весник на РМ“, бр. 19/2004. Достапен на: <http://www.slvesnik.com.mk>. [Пристапено на: 31 август 2015].

Меѓународен пакт за граѓански и политички права, 16 Декември 1966, УНТС 999. Достапен на <http://www.ohchr.org/en/professionalinterest/pages/ccpr.aspx>. [Пристапено на: 31 август 2015].

Меѓународен пакт за економски, социјални и културни права, 16 декември 1966, УНТС 993. Достапен на: <http://www.ohchr.org/EN/ProfessionalInterest/Pages/CESCR.aspx> [Пристапено на: 31 август 2015].

Национална стратегија за еднаквост и недискриминација по основ на етничка припадност, возраст, ментална и телесна попреченост и пол 2012-2015, усвоен од Владата на Република Македонија во мај 2012 година. Достапен на: <http://www.mtsp.gov.mk/?ItemID=BD66FCC3A7FBCB47AB9150CBFECD2C96> [Пристапено на: 30 август 2015].

Општа препорака на Европската комисија за борба против расизам и нетолеранција (ECRI)br. 7: National legislation to combat racism and racial discrimination, December 2002, CRI(2003)8.

Поповиќ, М., Михаиловска, Ј., Барометар на еднакви можности – 2013, Македонски центар за меѓународна соработка, Скопје, 2013 година. Достапна на: <http://www.mcms.mk/mk/za-nasata-rabota/istrazuvana-i-publikacii/istrazuvana/1542-barometar-za-ednakvi-moznosti.html>. [Пристапено на: 30 август 2015].

Попоска, Ж., Дискриминација по основа на хендикеп во меѓународното право за правата на човекот, Универзитет „Св. Кирил и Методиј“ – Скопје, Правен факултет „Јустинијан I“, 2012 година.

Попоска, Ж., Кадриу, Б., Коцевска, Л., Кочоска, Е., Анализа на дискриминаторските практики во областа на вработувањето и работните односи, Европска унија, Скопје, 2014 година.Протокол 12 кон Европската конвенција за човекови права, 4 ноември 2000, CETS No 177. Достапна на: <http://conventions.coe.int/Treaty/EN/Treaties/Html/177.htm>. [Пристапено на: 6 септември 2015]

Рамковна конвенција за заштита на националните малцинства, 1 февруари 1995, CETS No. 157. Достапен на: <http://www.coe.int/en/web/minorities/text-of-the-convention>. [Пристапено на: 6 септември 2015]

Редовен годишен извештај на Комисијата за заштита од дискриминација за 2012 година, Комисијата за заштита од дискриминација, Скопје, 2013 година. Достапен на: <http://www.kzd.mk> [Пристапено на: 30 август 2015].

Фрчкоски, Љ.Д., Меѓународно право за правата на човекот, Магор, Скопје, 2005 година.

96