-
- 1 -
- AKDE AKAD - slami - Kavram almas
n d e k i l e r
AKDE-AKAD........................................................................................1
Akide
Nedir?......................................................................................2
Kavram Olarak
Akide:.......................................................................3
Akide ve eriat
likisi:.....................................................................4
Akaid lminin
Konusu.......................................................................5
Akaid lminin nemi ve
Gayesi.......................................................6
tikad Esaslarnn
Deimezlii......................................................7
Akaidde l (slam Akaidinin Kaynaklar
-Delilleri-)................8
nsan likilerinde nancn Belirleyici
Rol....................................9
Mminin nsanlara Kar sel
Tutumu........................................10
1.
Muvlt:........................................................................................11
2.
Hazer:............................................................................................12
3.
Msleme:.....................................................................................13
Mminin nsanlar Hakkndaki
Kanaat.........................................14
1.
Tahsn:...........................................................................................
15
2.
Te'vl:......................................................................................
.......16
3.
Tefsk:............................................................................................
17
4.
Tekfr:....................................................................................
........18
Sonu:.............................................................................................
...19
DERLEME Ebu Abdulmumin Tekin. bin Muharrem.el-Kayseri
E M A L [email protected]
-
- 2 - AKDE-AKAD
Bir eye inanmak, bir kimseyi veya bir haberi tasdk etmek ve
kabul ile ona sadk kalmak; inan tarz, inanma ekli, telkki tarz.
tikdla iman e anlaml olup, teslim ve boyun eme anlamn da kapsarlar.
Bir terim olarak imn ise; Allh'u Tel'nn dinini kalb ile kabul etmek
yani Raslullah (s.a.s.)'n bildirdii eyleri kesin bir ekilde kalben
tasdk eylemektir. man asl bu tasdikten ibret ise de, tasdk edilen
eyleri, dil ile ikrr etmek, bunlar hakknda ehdette bulunmak da
gereklidir. mann kalbinde gizleyen kimse Allah nezdinde mmin
saylrsa da; imann dil ile veya davran ve amelleriyle aa vurmazsa,
durumu insanlarca bilinemez ve onun mslman olduuna hkmedilemez.
Allah'u Tel imana dellet eden bir takm almet ve artlar ortaya
koymutur. Bunlar slm'n artlar dediimiz; kelime-i ehdet, be vakit
namaz, zekt, oru, hacc vb. hususlardan ibrettir. Bu almetler kimde
grlrse, o kimsenin m'min olduuna hkmedilir ve namazda imam olmak,
mslman bir kadnla evlenmek, cenze namaz klmak gibi dnyaya ait
hkmler kendisine uygulanr. Bu ameller imana g verir: mann kalpteki
nrunu artrr; insan azaptan kurtarr; Allah'n ltuf ve yardmlarna
ulatrr.
slm ise szlkte, itat, boyun eme, bir eye teslim olma anlamlarna
gelir. Terim olarak; Allah'u Tel'ya itaat etmek, Hz. Peygamber'in
din adna bildirmi olduu eyleri kalb ile tasdik, dil ile ikrar etmek
ve gzel bulmaktr. slm, din anlamnda da kullanlr. Allah'n dinine,
yalnz "din" denildii gibi "millet, erat, slm ve slm dini" de denir.
Bazan slm, iman anlamnda da kullanlr.
Hz. mer b. el-Hattb yle anlatyor: "Bir gn Allah'n Resulu'nn
yannda idik. Beyaz elbiseli, siyah sal bir adam kageldi. zerinde
yolculuk izi yoktu, ama hibirimiz kendisini tanmyorduk. Hz.
Peygamber'in nnde diz kp oturdu. Dizlerini onun dizlerine dayad.
Ellerini de Allah'n Rasl'nn dizlerinin zerine koyup sordu:
"- slm nedir? bana anlat" Allah'n Resulu cevap verdi:"-slm
Allah'tan baka ilh olmadna, Muhammed'in, Allah'n elisi olduuna
inanman, namaz klman, zekt vermen, Ramazan orucunu tutman, gcn
yeterse Hacca gitmendir"
"- Doru syledin, peki iman nedir?" - "- mn, Allah'a, O'nun
meleklerine, kitaplarna, peygamberlerine, hiret gnne ve kadere,
kaderin hayr ve errin Allah tarafndan yaratldna inanmandr."
"- Doru syledin. hsan nedir?" - "- hsan, Allh' gryormusun gibi
ona ibadet etmendir. Her ne kadar sen O'nu grmyorsan da O seni
gryor."
Bu sorulardan sonra kymet almetlerini de soran adam kalkp gitti.
Arkasndan baktlar, hemen ortadan kaybolmutu. O'nun kim olduunu
merak eden ashb - kirama Allah Rasulu yle buyurdu:"- O Cebril idi,
size dininizi retmek iin geldi."1
manda dil ile ikrr asl rkn olmad iin, dilsizlik veya zor karsnda
kalma gibi bir zr hlinde art olmaktan kar. Zor karsnda gnlden deil,
fakat sadece dili ile inkr eden kimse imandan kmaz. Nitekim Ammr b.
Ysir'e mrikler ikence
1 Buhri, man, 37; Mslim, man, 13.
-
- 3 - ettiklerinde, o da tahamml edemeyerek diliyle inkr etmiti.
kenceden sonra Allah Resulu'nn yanna geldi. Sahbeler, Ammr'n dinden
ktn sylediler. Ammr alad. Bunun zerine Hz. Peygamber yle buyurdu:
"Ammr'n vcudu btn zerrelerine kadar iman doludur." Sonra Ammr'a
dnerek; "Yine seni zorlarlarsa inkr et" buyurdu.
mn icmli ve tafsili olmak zere ikiye ayrlr.
1) cmli iman: Hz. Peygamber'in Allah tarafndan getirip haber
verdii eylere toptan inanmak, yani, O, ne tebli etti ise hepsi
haktr, diyerek topluca tasdik etmektir.
2) Tafsili (ayrntl) iman: Hz. Peygamber tarafndan tebli olunan
eyleri birer birer bilerek tasdikte bulunmaktr. Kfrden kurtulmak
iin icmli iman yeterli ise de, namaz, oru vb. ibdetleri renip
tasdik ve ed etmek sretiyle imann kemle erdirmek her mslmann
borcudur.
mann salam ve geerli olmas iin u art gereklidir:
1) man ye's hlinde olmamaldr. Yani Allah'n azbn gzyle grdkten
sonra iman sahh olmaz. Bu yzden son nefeste iman eden mnkrin iman
kabul edilmez.
Kur'an- Kerim'de "Azbmz grdkleri vakit edecekleri imanlar,
kendilerine bir fayda verecek deildir" (M'min, 40/85)
buyurulur.
2) Mmin, dinden olduu kesin olan bir eyi inkr veya tekzib
etmemelidir. Buna gre bir kimse, btn peygamberleri tasdk ettii
halde Hz. Muhammed'in peygamberliini inkr etse m'min saylamayaca
gibi; kesin bir farz inkr etmek veya kendi isteiyle puta tapmak
gibi bir Allah' yalanlama emresiyle de dinden kar. nk iman bir
btndr, paralanamaz. Dinden bir eyi inkr etmek btn dni inkr demek
olur.
Ashb, Tevhid'e imanlarnn uuruna varmakla birlikte i dnyalarndan
balayp yakn evrelerine yaylan ve gittike genileyen bir mcadele
ierisinde kendisini buluveriyordu. Byle bir mcadele ierisinde
olmaypta kendileri iin gayet tabii, kanlmaz ve hatta imanlarnn hi
de garipsemedikleri bir sonucu olarak gryor, deerlendiriyorlard.
Shibini ileriye atmayan, meydana karmayan, kfrle, chiliyye ile
Firvn ve taut dzen ve messeselerle, konum ve artlarna uygun mcadele
ierisine itmeyen bir iman, en azndan kllenmi bir imandr, yahut henz
derinlik kazanmam, boyutlarnda eksiklikler tayan bir eit
inantr.
Dier taraftan slm'n gnmz asndan uygulanabilirlii konusunda phe
ve tereddtler tamak da iman ile badamaz. Bu en azndan yce
Rabbimiz'in grneni, grnmeyeni, gemii ve gelecei bileceine inanmak
gerei ile eliir. Allah'n eriat'nn herhangi bir zamanda yeterli
geleceinde phe ierisinde olmak, Allah'n sfatlarnda pheye dmek
demektir. Allah hakkndaki bir phe ve tereddt ise, mhiyet ve boyutu
ne olursa olsun, kiiyi imandan kartr.
Mmin, iman ettii nizmn btn hkmleriyle her zaman ve meknn deimez,
mutlak doru ve insanl bunalmlardan uzaklatracak, mutlulua
kavuturacak, insan insana klelikten, kendi nefsine ya da herhangi
btl bir kuvvete tapmaktan, onun boyunduruuna girmekten
kurtarabilecek yegane nizm olduuna inanmak ve bunun ilm
-
- 4 - bakmdan tartlmaz bir gerek olduunu ispat etmek cehdine
srekli ship olmaldr. Bunun yannda; byle bir nizm da arzn herhangi
bir yerinde ve kendisini merkez kabul ederek hemen kendisine en
yakn para zerinde egemen klmakla ykml olduunu bilmekten, bunun iin
sy- gayrette bulunup bulunmamaktan sorumlu tutulaca uruyla
kesintisiz bir cehd ierisinde olmakla vazfelidir. Bu onun temel
sorumluluklar arasnda yer alr.
3) Dinin btn hkmlerini beenerek kabul ve hi bir hkm kmsemeden
ifya almaktr. Dnin baz emir veya yasaklarn hafife almak; baz
hkmlerini beenip de bazlarn beenmemek, insan dinden karr.
mann faydal olabilmesi iin, mrn sonuna kadar aynen korunmas da
arttr. nk itibar sonadr. Bu yzden slm bilginleri "imann korunmas,
kazanlmasndan gtr" derler.
mann geerli olabilmesi iin, onu mutlaka dayand delilleriyle
renmek art deildir. Dell aramakszn (takld yoluyla) edilen iman da
sahih ve makbldur. Ancak mmkn olduu kadar bir eyin dellini tetkk
etmek ve delil getirmek farz olduundan onu terkeden gnahkr
olur.
nsanlar tasdk ve inkr bakmndan e ayrlr:
1) Mmin: slm'n itikd esslarna ve hkmlerine tamamyla inanan ve
bunlarn gereini yapmaya alan kimse tam mmin ve Mslimdir.
2) Kfir: Allah'a ve peygamberine inanmayan ve dinden olduu kesin
olan bir hkm inkr eden kimsedir.
3) Mnafk: Dtan inanm grnp, iinden inkr eden de mnfktr. Yce Allah
Nis Sresi 45'inci ayetinde mnfklarn cehennemin en aa tabakasnda
bulunacaklarn bildirmektedir.
man ile amel arasnda sk bir mnsebet vardr. Amel imann muhafazasn
salar ve onu kuvvetlendirir. Ancak amel imandan bir cz' saylmamtr.
Yani inanp da dini emirleri yerine getirmekte ihml gsteren kimse
imandan kmaz. Namaz klmayan, oru tutmayan, eer imannda bir bozukluk
yoksa yine mmindir, ama isynndan dolay Allah'n azbna mstehk olur.
Allah dilerse onu affeder, dilerse cezalandrr.
Sonu olarak iman, kalbe dikilen bir aa ise, ibdet de onun suyu
ve gdasdr. man aacnn byyp gelimesi iin onu ibdet ve itaat suyu ile
beslemek gerekir.2
Dnin temel hkm ve prensiplerini zl bir ekilde anlatan kide ve
dstrlar. Akid kelimesi inan anlamna gelen "Akide" kelimesinin oul
eklidir. Kesin olarak inanlan ey, iman ve anlay ekli demektir.
Akid; ibadeti deil, inanc; yani ameli deil, iman esas alan slm kde
ve hkmlerin tmdr. Ksaca akid, Kur'an ve Snnet nda slm Dini'nin iman
esaslarndan sistemli bir ekilde bahseden dstrlardr.
2 Hamdi Dndren, amil slam Ansiklopedisi: 1/88 -89.
-
- 5 - slm'n inan manzumesi "Ament" cmlesinde toplanm
bulunmaktadr. Bu da,
Allah'n varlna ve birliine, meleklere, kitaplara, peygamberlere,
ahiret gnne, kadere, hayr ve errin Allah'tan geldiine imandan
ibarettir. Bunlar slm akdesinin ve tevhid inancnn esasn oluturan
temel dsturlardr.
slm'n ilk dnemi olan Asr- Sadet'te, Resulullah (s.a.s.)'
hayattayken dier btn slm ilimler gibi akid ilmi de yazlmam ve henz
tedvn edilmemiti. Zira vahiy devam ediyor; Mslmanlar karlatklar btn
problemleri derhal Hz. Peygamber'e gtrp vahyin nda zme
kavuturuyorlard. Ashb her hussta olduu gibi akide konusunda da
Kur'an'a ve Resulullah'a tam bir teslimiyet iindeydi. Resulullah'n
onlara getirdii bir inan prensibini kesinlikle tartma konusu
yapmaz, bunun zerinde gr belirtmezler; hatta buna asla ihtiya
duymazlard. Resulullah'n mescitte biraraya gelip akdeyi
ilgilendiren "kader" konusunu tartan baz sahbleri bu tartmadan
alkoyduunu gryoruz.
Hz. Peygamber'in ahiret'e irtihlinden ve dolaysyla vahyin
kesilmesinden sonra ashbn ou, 'asr- saadet'teki saf ve berrak slm
anlaylarn korudular. Buna ramen toplum iinde meydana gelen
gelimeler karsnda, ister istemez baz problemler ile ilgili olarak
yeni tartmalara giriiyorlard. zellikle halfelerin seimi i le ilgili
olarak baz gr ayrlklar meydana gelmi, bilhassa Hakem olayndan sonra
'nn ve bunlara kar tam aksi grleri savunan Hricilerin ortaya k,
beraberinde deiik anlaylar da mslmanlarn gndemine getirmitir. Ayn
ekilde Hz. Osman'n ahdetinden sonra az da olsa beliren baz gr
ayrlklar, daha sonra III. Halife'nin katli meselesi tartmalarna
dnmt. Buna bal olarak, adam ldrenin iman durumu da gr ayrlklarna
zemn hazrlad. nsan ldrmek byk gnah (kebre) olduuna gre, "Byk gnah
ileyen kimse Mslman mdr, kfir midir, yoksa fsk mdr?" gibi bir soru
gndeme geldi.
Drt halife dneminden sonraki devrede ise daha deiik anlaylar
belirince zamanla kaderi inkr eden Kaderiye mezhebi vcuda geldi ve
yine bu dnemde Allah'n baz sfatlarn inkr eden Cebriye mezhebi dodu.
Kelm ilmi ve Mu'tezile mezhebi yukarda ifade ettiimiz byk gnah
ileyen (Mrtekib-i kebre)'in iman durumu ile balantl olarak ortaya
kmtr. Bu gibi kimselerin, iman ve kfrn ortasnda orta bir menzile
olarak kabul eden "Fsk" derecesinde bulunduklarn ileri sren
Mu'tezilenin bu ve dier bir ok anlayna kar klmtr. Mu'tezilenin akla
dayal olarak izah ettii bir ok hussu reddeden selefi limler onlar
"ehl-i bid'at" olarak vasflandrmlardr .
Selef limleri Kaderiye, Cebriye, Mu'tezile ve ia ile Hariciler'e
kar, ilm-i Tevhid ve Fkh- Ekber adn verdikleri slm akidi ile ilgili
eserlerinde kendi dncelerini ileri srmlerdir.Akid ile ilgili olarak
Ehl-i Snnet arasnda ayr ekol meydana gelmitir. Bunlar Ebu'l-Hasen
el-E'ar'nin gelitirdii E'ariye mam Mturd'nin gelitirdii Mturdiyye
ve Ehl-i Snnet-i Hssa olarak bilinen Selefiyye ekolleridir.
Akid kitaplar veya dier adyla Tevhid ve Fkh- Ekber olarak
bilinen eserlerde genel olarak Ehl-i Snnet'in grlerini yanstan
konular u ekilde ele alnmtr: ncelikle "asllarn asl" olan Allah'u
Tel'ya iman etmek ve onun sfatlarn tmyle tevle girmeden
kabullenmek. Bunun yannda dier iki nemli esas vardr ki bunlar da
peygamberlere ve ahirete iman meselesidir. Bu esas slm akidinin ilk
temelini
-
- 6 - oluturmaktadr. Yukarda saydmz alt iman esasndan geriye
kalan Kitaplara ve Meleklere iman ise, peygamberlere imana bal
olarak ilenmektedir. Zira temel esastan biri olan peygamberlere
iman gerekleince, ister istemez bu peygamberlerin getirdikleri
haber olarak Kitaplara ve Meleklere de iman etmek kanlmaz olur.
'Kader'e, hayr ve errin Allah'tan geldiine iman ise, Allah'n
sfatlar iinde ele alnmakta olup, Allah'a iman ile dorudan doruya
balantldr.
slm akidini oluturan bu alt iman esasna bal olarak zamanla bir
ok konu tartlm ve gn getike slm akde kitaplarna yeni yeni konular
ek lenmitir. lk dnemlerde Fkh- Ekber'in yazld dnemde konular
Allah'n sfatlar ve bunlarn yorumlar erevesinde iken; zamanla
Kur'an'n mahlk olup olmad, Cennet'te Allah'n grlp grlemeyecei
meselesi, insann fiilleri, insann g yetiremeyecei meselelerde
kiinin sorumluluu (Teklif-i Ml Yutk), rzk, ecel, hidyet-dallet,
ahiret hayat, kabir azab, sual, ldkten sonra dirilme, dnyada ilenen
amellerin tartlmas, srat, Havz, Cennet-Cehennem, afv, efat, vesle,
imann artmas-eksilmesi meselesi; peygamberlere iman ve bunlara bal
olarak mu'cize, melekler, kitaplar, mi'rac ve kermet meseleleri,
Hilfet, immet tartmalar, drt halifenin rid hilfeti, mmetin imamnda
aranan zellikler, sahbe ve onlardan hayrla sz etme, aere-i mbeere,
Deccl, Ye'cc-Me'cc meselesi ve bunlar ile ilgili daha pek ok dier
problem akid kitaplarna konu olmutur.
Zamanmza kadar intikl eden ve nceki limlerin ele aldklar bu
meselelerin dnda bugn slm toplumunun kar karya kald durumlarda yeni
yeni meseleler gndeme gelmi ve akdeyi ilgilendirip ilgilendirmedii
tartlmaa balanmtr. Totaliter, Laik-Sosyalist veya Laik Demokratik
Liberalist sistemlerde yaayan mslmanlar ister istemez bir ok konu
ile karlamakta ve bu sistemlerin vcuda getirdikleri usl ve yaay
tarzlarna kar nasl bir tavr taknacaklarn bilememektedirler. Bundan
dolay mslmanlarn, hkimiyeti altnda yaadklar sistemlerle olan
ilikilerinde kanlmaz olarak kar karya kaldklar ve bazen bir hayli
zorlandklar bu problemlerini zme hususunda da baz tartmalar alm ve
bunlar bugn bir akde konusu olarak ilenip kitaplara gemi
bulunmaktadr.
slm akidinin temelini oluturan alt iman esas ve bunlara bal
olarak dier zikrettiimiz hususlarn hemen hemen her biri ayr bir
madde olarak ilgili yerlerde tekrar ilendiinden bunlarn teferruatna
burada girmiyoruz.
slm akidi ile ilgili olarak yazlan en mehur eserler arasnda mm-
'zam'n Fkhu'l-Ekber'ini; mm Mturid'nin Kitbu't-Tevhd'ini: mer
Nesefi'nin Metnu'l-Akid'ini, Nureddin es-Sbn'nin el-Bidye'sini,
zikredebiliriz. Bunlarn yannda Taftazn'nin erhu'l-Akid adl eseriyle
ehristn'nin, Abdulkadir el-Badad'nin, mm Gazl'nin, Kad Adudiddin
Abdurrahman b. c'nin, Seyyid erif Crcn'nin eserleri de ok okunan
kayda deer eserlerdir.3
Akide Nedir?
Szlk anlam olarak Akaid, dmlemek anlamna gelen akd kknden tremi
olan akide kelimesinin ouludur. Ayn kkten treyen itikad kelimesi
ise; dm atmcasna
3 Ahmed Araka, amil slam Ansiklopedisi: 1/81 -82.
-
- 7 - balanmak, bir eye gnlden inanmak, o eyi gnlden benimsemek
anlamna gelir. O halde Akide gnlden balanlan ey demektir. 4
Akide, dmlemek anlamndaki akd kknden tremitir. Szlkte, gnlden
balanlan ey demektir.
Akd aslnda iki eyin arasn birletirmektir. Bu, ipin paralarn
birbirine balama hakknda, bir binann paralarn balama anlamnda
kullanld gibi; yemin, nikh, szleme, sat gibi manevi alanlardaki
balama hakknda da kullanlr.
Szn akd edilmesi, yani balanmas yemindir. Bu, hem bir sz
vermedir, hem de gnln baland eydir.
Kuran bu kelimeyi fiil olarak szlerin balanmas eklinde
kullanyor. Mminler, yeminle baladklar szlerinden
sorumludurlar.5
Akd ayn zamanda her trl sz vermenin, anlama yapmann ortak addr.
Kuran mminlere yle diyor:Ey iman edenler! Akitlerinizi (Allahla ve
insanlar yaptnz szlemelerinizi) yerine getirin (Maide: 5/1)
Ayn kkten gelen akit, insann gerek Rabbi olan ezel yani elest
bazmindeki szlemesi, gerekse dier insanlarla yapt her trl anlamann,
szlemenin genel addr. bni Abbas (ra)a gre buradaki akit, Kurann
genel hkmleri, hell ve haram lleridir.6
Yine ayn kkten gelen itikat iman kelimesinin e anlamls olarak
kullanlmaktadr. nanmak, balanlmas gereken eylere balanmak
demektir.
Ayn kkten gelen bir baka kelime ise ukdedir. Bunun anlam
kendileriyle evlenilen kadnlarla yaplan nikah ba7 ve dmdr.8 Kuranda
bir yerde de oul olarak (uked eklinde) kullanlmaktadr.9
Akide gnlden balanlan ey manasnda kiinin isteyerek,
benimseyerek, inan esaslarn kabul edip inanmas demektir.
Akidenin oulu akaidtir.
Akaid, slmn inanlmas gerekli olan temel esaslar ve hkmleri
demektir.
Akide daha geni olarak, bir eye inanmak, bir haberi veya bir
kimseyi dorulamak, bir eye bal kalmak; inanma ekli, dnce biimi gibi
kullanl alanna sahiptir. 10
Kavram Olarak Akide:
4 Ahmet Kalkan, slam Akaidi 18. 5 Maide: 5/89. Ayrca bak. Nisa:
4/33. 6 nak. Ali Bula, Mel, 106, bni Kesir, 1/475. 7 Bakara:
2/235-237. 8 Th: 20/27. 9 Felk: 113/4. 10 Hseyin K. Ece, slamn
Temel Kavramlar, Beyan Yaynlar: 41.
-
- 8 - Terim olarak akide: slam Dininde inanlmas ve reddedilmesi
gerekli olan esaslara
denir. Bu esaslardan bahseden ilme de Akaid ilmi denir.
Bu tanmda geen inanlmas gerekli esaslar; Allahn varlna,
birliine, kudretinin sonsuzluuna, meleklerine, kitaplarna (vahye),
peygamberlerine, ahiret hayatna, kaza ve kadere, Kuran- Kerimdeki
emir ve yasaklarn tmne inanmak demektir. Reddedilmesi gerekli
esaslar ise; kfr, irk, nifak, fitne, kullara kul olmay gerektiren
dzen ve hayat grleri, her trl yanl inan, dnce ve hayat ekilleri,
btl inan ve hurfelerdir.11
Bir kavram olarak akide; Allah (cc)n gnderdii slm, yani Hz.
Muhammed (sav)in getirip tebli ettii Dinin btn esaslarn, btn
hkmlerini kalp ile dorulamak, dil ile sylemek, bir anlamda slmn
doruluuna tanklk etmek demektir.
Akide, bir dinin inan esaslardr. Bir kii o inan esaslarn kabul
ettii zaman, o dini benimsemi olur, o dinden saylr. Akide ayn
zamanda, o dinde bulunan emir, tavsiye, prensip, yasak gibi amel
ilkelere de yn verir. nk, akidenin gerei ahlk ve davran, yani amel
olarak hayata yansr. Yalnzca inan olarak kafalardan kalan akideler
zamanla yerini baka inanlara terkederler.
Bu adan bakld zaman denilebilir ki, akide kiinin dnya ve ahiret
grnn btnlemi eklidir. Kii ona balanr, onun doru olduunu kabul eder
ve amele ilikin ilkeleri yaamaya alr. Bir eyin doruluuna inanmak,
onun gerektii yerde uygulanmasyla gsterilir, isbat edilir.
slmn akide sistemi, Dinin temelidir. Akide, insanla ilgi li
yaratl gerekliine ulamak, insan ile Yaratan arasndaki ba bulmaktr.
Bu kuvvetli ba, insan Allah karsnda sorumlu hale getirir ve hayatn
hangi ama dorultusunda yaayacan gsterir. slmda inan sistemi (akide)
kuru kuruya bir inanlar sralamas, ileri bo hayali ey deildir.
Akide, Dini kabul etmenin ve ona uygun olarak yaamann, daha dorusu
yalnzca Allaha kulluk yapmak zere karar almann, buna sz vermenin
kendisidir.
Szlk anlamnda getii gibi akit yapmak, bir anlamda szleme yapmak,
sz vermektir (ahd etmektir). Akide, bu sz veriin, bu szlemenin ilh
yndr. Mmin, slmn akide ilkelerini kabul ederek kulluk yapma
szlemesini imzalar, Allah (cc) ile yapt ahdi (anlamay) uygulamaya
karar verir.
slmn akide anlay ayn zamanda, Allahn yanl dedii, btl ve geersiz
sayd btn inanlar bir tarafa atmann, kafalarda ve gnllerde yanl olan
inanlar terketmenin gstergesidir.
Kurana gre, Allah tarafndan gnderilmi btn peygamberler, vahy i
le bildirilen inan esaslarn (akideyi) insanlara anlatmlardr. lk
peygamberden son peygambere kadar, akide ayn kalmtr. slm akidesi,
alara, lkelere, halklara ve sistemlere gre deimez. nanlmas gereken
btn ilkeler, btn insanlar iin geerlidir. nk slmn inan esaslar
Mutlak Hakikattr, gerektir. Mutlak gerek olan bir ey zamana ve yere
gre deimez.
11 Ahmet Kalkan, slam Akaidi 18.
-
- 9 - slmn akidesi, yani akaidi, Tevhidtir. Btn peygamberler
Tevhid inancn
anlatmlardr. nsanlar arasnda tarih boyunca Tevhidten sapmalar
olduka, Allah (cc) yine elilerini gndermi ve onlar Hakka davet etmi
ve uyarmtr.
Dier peygamberlere vahyedildii gibi Hz. Muhammede de
vahyedilmitir. 12 Hz. Muhammede gnderilen Kuran, kendinden nce
gnderilen ilh kitaplar dorulamaktadr.13
Allah (cc) btn topluluklara, Allaha ibadet edin, tauta kulluk
yapmaktan kann diye tebli yapmas iin eliler gnderdi. Ancak onlardan
kimileri hidayeti, kimileri sapkl (dalleti) tercih ettiler.14
Onlarn tebliinin ierisinde, Allaha, Ahirete ve peygamberlie iman
gibi temel vard. Vahyin ve peygamberliinin yannda ilh kitaplar ve
melekler de akla gelmektedir. 15
Akide ve eriat likisi:
slm, aslnda bir btndr. Ancak ilkelerini aklarken onu iki ksm
halinde anlatmak gerekir.
1- Akaid, yani akide esaslar,
2- eriat, yani Dinin hkmleri, emirleri, yasaklar.
Kimileri de bunu drtl bir taksim halinde yle ifade ederler:
1- tikat, 2- badet, 3- Ahlk, 4- Muamelt (hkmler ve hukuk)
slm akaidinin (akide esaslarnn) dayand kaynak Kuran ve Snnettir.
Bu esaslarn bir ksm ak ve anlalr, bir ksm ise hemen anlalmayacak
kadar kapal bir ekildedir.
slm akaidinin konular iki adan incelenebilir:
Birincisi; ifade ettii anlam kesin olan mtevatir haberlerle
sabit olmu esaslar. Bunlar kesin olduu iin kabul etmek iman, kabul
etmemek kfrdr, slm dna kmaktr.
kincisi; mtevatir haberle sabit olmad iin hangi anlam ifade
ettii kesin olmayan esaslar. Bunlar inkr etmek, kfr olmasa bile
mslman gnaha gtrr, kesin olan esaslar hakknda da phe meydana
getirir.
Bilindii gibi slm ilimler ierisinde bir de Akaid lmi vardr. Bu
ilim dal slmn itikad hkmlerinden bahseder. Bu ilmin konusu akideyi
meydana getiren prensipl er, yani imann artlardr. Akaid ilmi,
amentde yer alan inan esaslarn, geni olarak Kuran ve mtevatir hadis
nda anlatr. O, Allahtan, Ahiretten, kitaplardan,
peygamberlerden,
12 Nisa: 4/163. 13 Fatr: 35/31. 14 Nahl: 16/36. 15 Hseyin K.
Ece, slamn Temel Kavramlar, Beyan Yaynlar: 42-43.
-
- 10 - meleklerden ve kaderden bahseder. Amac, mminlere gerek
bir iman anlatmak, onlar batl ve sapk dncelerden kurtarmaktr.
slm tarihinde Akaid ad altnda bir ok kitabn yazldn grmekteyiz.
Yine bir ok kitabn, hatta hadis kitaplarnn, iman, akaid, veya baka
balk altnda akide konularna yer verdii bilinmektedir. 16
Akaid lminin Konusu
Akaidin konusu slamda inanlmas ve reddedilmesi gereken
esaslardr. slam akidesini oluturan konular, Kuran- Kerimde ve sahih
hadis-i eriflerde farkl yorumlara gerek brakmayacak ekilde ak ve
kesin olarak yer alan hkmlerdir. Mesela, Allahn varl ve birlii,
melekler, kitaplar, peygemberler, ahiret, kfr, irk, mnafklk vs. ile
ilgili, Kuranda anlam ak ve kesin hkm ifade eden ayetler akaid
ilminin konusudur. 17
Akaid lminin nemi ve Gayesi
Akaid, slam dininin temelidir. slam dinini bir yap olarak
dndmzde, bu yapnn temelini akaid oluturur. Nasl ki, bir binann
temeli olmadan ylselmesi, ayakta durmas, sarsntlara dayanmas mmkn
deilse, Akaid ilmi olmadan da slam binasnn ykselmesi, mslmann
inancnn salam olmas mmkn deildir.
nsann hayata bak, dnya gr ve davranlarnn tm inancyla alakaldr.
Bu yzden mslmanlarn ve mslman fert ve ailelerden meydana gelen slam
toplumunun salam bir akidesi olmaldr.
Akaid ilmi sayesinde mslman;
1) Neye, niin ve nasl iman etmesi gerektiini bilir.
2) Ancak salam bir akaid bilgisi sayesinde insan, imann
taklidden kurtarabilir.
3) Bu bilgi ve kkl inan sayesinde, kendisini kt dncelerden ve
zarar l inanlardan koruyabilir.
4) Btl ve bidat ehlinin gr ve itirazlarna kar, kendi inan
esaslarn savunabilir.
5) Dier din mensuplarnn ykc yaynlarna kar slam dininin inan
sistemini savunur. Mesela; Hristiyanlarn Allah hakkndaki tesl is
(baba - oul - kutsal ruh) inancna kar, tek ilah inancn ortaya
koyar.
nanc salam olan bir insan, dnya ve ahiret ile ilgili tm ilerini
slama uygun bir ekilde yapacaktr. Salam ve kmil inan, kalpte pasif
bir ekilde yer tutmaz; aksine mutlaka inan sahibinin yaayn
ynlendirir.
16 Hseyin K. Ece, slamn Temel Kavramlar, Beyan Yaynlar: 43. 17
Ahmet Kalkan, slam Akaidi 18.
-
- 11 - te akaid ilminin temel gayesi, insan inan ve davranta
slamlatrarak dnya ve
ahiret saadetine kavuturmaktr. En nemli gayelerinden biri,
yukarda belirtildii gibi, slam inancn her trl sapk ve ykc
fikirlerden, batl dnce ve hurafelerden korumaktr. Ayrca inand halde
baz pheleri olan insanlar bu phe ve tereddtlerinden
kurtarmaktr.
Akide, slam Dininin temeli olduundan; dinin salaml, bu temelin
salamlna baldr. Bu temelin salaml da kiiye cennet yollarn aar.
Dnyann huzur ve saadetle dolmas da ancak iman sayesindedir. man
etmek, huzur ve mutlulukla dolmak demektir. manl insanlardan
meydana gelen toplum da her devirde asr- saadeti yaayan, saadeti
asra tayan bir toplumdur.
Gerek hrriyet, ancak iman sayesinde, tevhid sayesinde gerekleir.
Tevhid imana sahip olamayanlar; maddeye, eyaya, mala, evreye,
dnyaya, zaaflara, eytana, tutlara, egemen glere, nefse, heva ve
hevese... grnmez zincirlerle bal ve bamldrlar; zgr deillerdir.
Klenin klesi, kulun kulu, cizin emrindeki zavalldr onlar. 18
tikad Esaslarnn Deimezlii
a) tikad esaslar, zamana, mekna, kiilere ve toplumlara gre
deimez.
Allah tarafndan Hz. Ademe, Hz. Nuha, Hz. Musaya, Hz. saya...
inan konusunda ne emredilmise, Hz. Muhammed (s.a.s.)e de ayn
esaslar emredilmitir. Deien sadece eriatlardr. Yani btn
peygamberlerin tebli ettii dinin temeli, tevhid inancna dayanr.
Tm peygamberler gnderildikleri toplumlara, Allahn varl ve
birliini, kendilerinin Allahn elileri olduunu, ahiret diye bir
hayatn varln haber vermiler; onlar Allaha kulluk etmeye,
kendilerine itaate armlardr. Peygamberlerin bu ortak ars Kuran-
Kerimde u ekilde ifade edilir:
Andolsun biz Nuhu kavmine gnderdik. Ey kavmim, dedi; Allaha
kulluk edin, Ondan baka tanrnz yoktur. (Mminun, 23)
Andolsun biz Semud kavmine kardeleri Salihi, Allaha kulluk edin
demesi iin gnderdik.. (Neml, 45)
brahim (a.s.) kavmine; Allaha ibadet edin ve Ondan korkun. Eer
bilirseniz bu sizin iin daha hayrldr. (Ankebut, 16)
uayb (a.s.) kavmine yle dedi: Ey kavmim Allaha kulluk edin,
ahiret gnne umut balayn. (Ankebut, 36)
Biz hi bir peygamberi Allahn izinyle kendisine itaat
edilmesinden baka bir amala gndermedik. (Nisa, 6 )
18 Ahmet Kalkan, slam Akaidi 18-19.
-
- 12 - Andolsun biz, Allaha kulluk edin ve tauttan, putlardan
saknn diye
(emretmeleri iin) her topluma bir peygamber gnderdik. (Nahl,
36)
Btn peygamberlerin ortak mesaj olan bu itikad esaslar, hem
evrensel, hem de alar stdr. lk insandan kyamete kadar tm nesiller
iin her zaman ve her corafyada geerlidir.
u halde herhangi bir kii veya toplum mesela unu diyemez:
Kurandaki hkmler gemite kald. Bu gnk modern toplumda din
kaidelerinin herhangi bir balaycl yoktur. Din olsa olsa bir vicdan
ii olabilir. Gemite putperestlik, iki, kumar, faiz, zina,
yasakland; namaz, oru, zekt, hacc, cihad, infak emredildi ama
gnmzde bunlarn tm geerliliini yitirdi. nk bugn devletin izniyle
alan kumarhaneler, meyhaneler, genelevler, faizli ilem yapan
bankalar var. Kbede hacc yapmak yerine, bizim ulularmz tavaf edip,
sayg duruu yaptmz tuntan, altndan, gmten, bronzdan heykellerimiz,
put imalathanelerimiz, tapnmak ve elenmek iin yaplm dev alveri ve
elence merkezlerimiz var...
te tm bu ve benzeri szleri kfir olanlar, dinine ball pamuk
ipliinden daha zayf olanlar syleyebilir. Byle insanlar ve bu
insanlardan oluan toplumlar ahsiyetsiz ve zayf karakterlidir.
Akidesi salam olan bir mslman ise, bu ve benzeri anlaylarn tmn
reddeder. nancn zamana, zemine ve mekna gre deitirmez.
b) tikad esaslar bir btn olup blnme kabul etmez. slam dininin
bir ksmn kabul edip bir ksmn reddetmek, insan dinden karr.
Mesela; namazla ilgili emirleri kabul ediyorum; fakat faizle
ilgili emirleri kabul etmiyorum. nk u anda yaptm ve ileride yapacam
faizli ticaretime zarar veriyor. Orula ilgili hkmleri kabul
ediyorum; fakat infak ve zekt ile ilgili hkmleri k abul etmiyorum.
Kabul edersem servetimin azalmasndan korkuyorum. Hem ben bu serveti
kazanrken ihtiya sahipleri benimle beraber mi alt?
Allahn varln, birliini kabul ediyorum; fakat ben ikiden, kumar
oynamaktan, zina etmekten, yalan sylemekten, insanlar ekitirmekten,
onlar birbirine drmekten, insanlar kazklamaktan vazgeemem. Bunlarn
hepsi nefsime ar gelen eyler. Bu nedenle bu konularla ilgili
ayetleri bir kenara braksak diyorum.
te tm bu ve benzeri inanlar insan bu dinin dna karr. Allah Tel
bu tr inanca sahip olan insanlar Kuran- Kerimde knamakta ve
cehennem azab ile tehdit etmekte, dinin bir ksmn kabul edip iine
gelmeyen ksmn reddedenlere u hitab yapmaktadr:
... Yoksa siz Kitab'n bir ksmna inanp bir ksmn inkr m
ediyorsunuz? Sizden bunu yapanlarn cezas, dnya hayatnda rezil
olmaktan baka bir ey deildir. Kyamet gnnde de azabn en iddetlisine
itilirler. (Bakara, 85)
Biz, salam bir inanla Rabbimizin nefsimize kolay gelen hkmlerini
kabul edip uyguluyor olabiliriz. Ama, ayn zamanda, nefsimize ar
gelen lah emir ve yasaklar da kabul edip hi bir ayrm yapmadan
yerine getirmeye almalyz. Burada u hususa dikkat etmeliyiz: slamn
hkmlerinin tamamn kabul ettii halde, nefsine ar geldii
-
- 13 - iin yerine getirmeyen ile; bu hkmleri kabul etmeyip inkr
eden veya alaya alanlarn durumu bir deildir. Birincisinde insan
kfir olmazken, ikincisinde tereddtsz kfir olur.Yani, Allaha iman
eden, slamn tm hkmlerini kabul eden, fakat nefsine yenildii iin
mesela iki ien, kumar oynayan insan kfir deil; gnahkr mmindir. nk
bu insan inanmtr. Yerine getirmedii hkmler iin de Allah Telya hesap
verecektir.
Bu nemli hususa tm mslmanlar dikkat etmeli, mslman olduunu
syleyen ve dinden kt aka belli olmayan kimseye mnafk olduunu
zannetsek bile kfir demekten kanmalyz. nk bir insan kfir ilan etmek
ar bir sorumluluu gerektirir. slam reddeden veya sz ya da davranyla
bilerek inkr ettii aka belli olan birisine de kfir demekten
kanmamalyz. Ksaca sylemek gerekirse, mslman olduunu syleyen ve sz
ya da davran aka kfrn ispatlamayan bir kimseye kfir deme hakkmz
olmad gibi; kfir olduu aka belli olan birisine de birtakm
menfaatlar gerei mslman deme hakmz yoktur. 19
Akaidde l (slam Akaidinin Kaynaklar -Delilleri-)
slam Akaidi, beer grlere ve ahs anlaylara deil; vahye dayanr.
Kimsenin hev ve hevesleri akaidde balayc olamaz. tikad belirleyen
llerin tek kayna vahydir. Vahy olduu tartlan, veya manas farkl
anlalmaya msait olan hkmler de akaid iin kesin l olamaz. slam inan
esaslar, delleti ve sbutu kat olan vahyin itikad hkmleridir. Kesin
doru, mutlak doru olan hkmler, tm mslmanlarn kabul etmek zorunda
olduu sdk ve mtevatir haberlerdir. Kurann tm mtevatir haber trne
girdii halde; hadislerin ok az bu snflamaya girer.
Hkmler, zann hkmler ve kat hkmler diye ikiye ayrlr. Katlik, hem
hkmn vahy olup olmamas ynyle olmaldr; hem de inanla ilgili ifadenin
ak ve netlii ynnden olmaldr. Birinciden, mtevatir hadislerin dndaki
haber -i vhid de denilen had hadis ; ikinciden de muhkem ayetlerin
dndaki mteabih ayetlerin hkmnn aklnn kat olmad anlalmaldr. te bu
iki ynyle (sbut ve dellet ynyle) kat olan hkmler, akaidde kesin
llerimizdir. Kurandaki itikad hkmlerden muhkem olanlarn tm ve
mtevatir hadislerdeki itikad hkmler kat akaid hkmleridir.
slam akaidi, pheye, zanna, beer gr ve yoruma dayanmaz. Kiinin
mslman olabilmesi iin inanmak zorunda olduu hususlar, en kk apta
veya en kk cz reddedildiinde kiiyi kfre sokan hkmler, akaid
esaslardr. Tabbi ki bunlar, vahy olduunda en kk phe bulunmayan
mtevatir haberlerdir. Yani, Kuran ve mtevatir hadislerdir. Bunlara
sbutu kat deliller denir.
Akaidde balayc bir hkmn, delletinin de kat olmas gerekir. Ayet
veya mtevatir hadislerdeki baz ifadelerin hangi manaya dellet ettii
kesin olmayabilir; manaya delaleti zann, yoruma ak olabilir. Kimse
bir ahsn ictihadn, ya da kendi anlayn, beer bir yorumu, baka
insanlara inan esas olarak dayatma hakkna sahip deildir. Manaya
delleti zann olan ahs aklama veya yorumu kabul etmeyenleri tekfir
etme hakkna hi kimse sahip deildir.
19 Ahmet Kalkan, slam Akaidi 19-21.
-
- 14 - Muhkem ayetler ve mtevatir hadislerdeki itikad esaslar,
yani delleti ve sbutu
kat olan vahyin hkmleri mutlak dorulardr. Bu dorular, kiilere,
zamana ve corafyaya gre deimez. Bunun dndaki dorular, nisb
(greceli) dorulardr. ctihad hkmler, ahs yorum ve tefsirlerdeki
dorular, zann ve tartmal dorular snfna girer. Bunlar tm mslmanlar
balayc olamaz. Dolaysyla slam akaidi de, iinde phe bulunan zann,
greceli ve deiken dorulara, beer dorulara; yani zayf temellere
dayanmaz.
Tarihten miras olarak devraldmz geleneksel din anlaynda Akaid
hkmleri diye takdim edilen Kelm tartmalardaki problemler ve
ihtilaflar, ldeki geniliklikle ilgilidir. Farkl mezheb ve grteki
mslmanlar kolayca tekfir eden bu red (anti tez) Kelm, zann deliller
veya ahs anlaylarn da akaidde l kabulyle olumu, greceli ve zann
dorularn kesin dorular yerine konulmu eserlerden ibarettir. 20
nsan likilerinde nancn Belirleyici Rol
nan, temelde isel ve kiisel bir olaydr. Yani kii neye inanyorsa
nce onu kendi iinde yaar ve neye inanmyorsa onu da nce kendi iinde
reddeder. Ancak sanld gibi konu bu kadar basit, bu kadar soyut ve
snrl deildir. Dorusunu sylemek gerekirse insan kendi iinde neye
inanyor, ya da neye inanmyorsa mutlaka ona gre psikolojik bir tutum
iine de girer. Hatta zaman zaman, iindeki bi inanma ya da inanmama
olgusu, en sert tavrlar olarak onun dna yansd bile olur. Akl ve
bilim bunu dorulamaktadr.
Unutmamak gerekir ki lme meydan okuyanlar, gzlerini krpmadan
dmanlarnn zerine saldranlar; para, servet, zenginlik ve hret uruna
katlanlmaz ura verenler; definelere ulamak iin havsalaya smaz
maceralara srklenenler, bir eye inandklar iin byle
yapabilmektedirler. yle ise hi tereddt etmeden diyebiliriz ki btn
arzularn, umutlarn, dvlarn ve ideallerin temelinde bir inan vardr;
Btn savalarn, kavgalarn, politik mcadelelerin, ticar rekabetlerin,
yarlarn ya da barlarn, hatta propaganda ve reklamlarn arka plannda
mutlaka birer inan vardr.
Dolaysyla btn bu gerekler gsteriyor ki inan, insann
psikolojisini birinci derecede ynlendiren, hatta tavrlarn
belirleyen bir zihin ve yrek gcdr. Bu bakmdan inan, kendi tanm
iinde statik bir potansiyel ise de en ufak bir maniplasyonla
dinamik bir gce dnebilir.
nan, ya da slam'n diliyle iman dediimiz bu grnmeyen gcn btn
insanlardaki ortak zellikleri u ekilde zetlemek mmkndr.
1. Bir eye, gerek diye kesinlik derecesinde inanan insanlar,
temelde hak ya da batl olsun yeri ve zaman geldiinde bu inan uruna
her eylerini feda edebilirler. nanl insanlar iin bu ihtimal daima
vardr ve toplumsal yaam asndan ok nemli bir noktadr. yle ki
glgesinden korkan nice kimseler, zaman gelmi inanlar urunda arslan
kesilmiler, hayatlarn bile hie saymlardr.
Unutmamaldr ki gerek rahmn zaferler, gerekse eytn galebeler seve
seve cann feda eden insanlarn cesetleri zerinde daima bina
edilmitir. u halde gl inan,
20 Ahmet Kalkan, slam Akaidi 22-23.
-
- 15 - kiinin, roln stlenmek durumunda olduu duyarl dakikalarda
en cesur tavr gstermek, ya da en cokulu bir kulluk halini yaamak
iin ona gerekli aktiviteyi kazandrabilecek bir kaynaktr. Onun
iindir ki Allah'n huzurunda, hu iinde namaza duran bir mminin, ruh
hali nasl ise, bir heykel karsnda kl kprdamadan dimdik duran mrik
bir insann ruh hali de aynen yledir.
2. Hakka ya da batla inanan insan, hi bir zaman tarafsz olamaz.
Kii neye inanyorsa onu, inanmad eye daima tercih eder. Buna bal
olarak inand eye inananlar da tercih eder. te deneye tutunan ve
bilimsellik iddiasnda olan pozitivizm, bu noktada iflas
etmitir.
Allah Tel, Hucurt Sresi'nin 10'uncu yet-i Kermesi'nde melen yle
buyurmaktadr:
Gerek u ki, mminler kardetirler... Mminler ise Allah'a,
meleklerine, kitaplarna, elilerine, hiret gnne ve kadere
inananlardr. u halde bu gereklere itenlikle inanan insanlar,
renkleri, rklar ve dilleri ne olursa olsun, hatta hangi lkede ve
hangi bayrak altnda yayor olurlarsa olsunlar, Allah'n belirledii bu
ima n llerine gre kardetirler. Bu da zorunlu olarak u sonular
dourmaktadr:
a) Mminler karde olduklarna gre birbirleriyle kardee ilikiler
iinde olmak zorundadrlar. Keza bu ilikileri btn engellere ramen
srdrmek mecburiyetindedirler. Buna bal olarak onlarn birlik ve
beraberliine, dayanma ve yardmlamalarna engel olan her ey, ama her
ey onlar, yreklerindeki inanca aykr bir dorultuya ynlendiren
dmanlarn ve eytanlarn planlardr.
b) Mmin olmayan insanlara gelince bunlar, -deil yakn akraba-
anne, baba ve z karde bile olsalar, hi akraba olmayan mminlere gre
yabanc saylrlar. Mmin kii, gerekte yabanc olan bu yaknlarna kar,
duygularna belli bir yn vermek ve tedbirli olmak zorundadr. Mminin,
gerek mmin kardelerine, gerekse mmin olmayanlara kar eylemsel
olarak nasl davranaca ise konumuzun ddr. Mminin uygulamal yaam slam
Fkh'nn konusudur.21
Mminin nsanlara Kar sel Tutumu
Allah'a, meleklere, kitaplara, peygamberlere, lmden sonraki ebed
hayata ve kadere inanan kimsenin, insanlara kar iinden izleyecei
tutum, elbette ki muhataplarnn imn durumlarna gre farkl olacaktr.
Bu, btn dinlerde ve ideolojilerde, hatta karlkl yaran oyun
takmlarnda bile sz konusudur. Tarih ve sosyoloji bu gerei daima
kantlamtr.
rnein gerek bir yahudi, gerek bir hristiyan ya da gerek bir
budist, dinine mensup olmayan bir kiiyi veya bir topluluu kendi
dindalarna kar desteklemez. Keza gerek bir komnist, gerek bir
faist, laik olduuna kendini gerekten inandrabilmi biri, ya da
kulbne gnlden bal bir futbolcu, inancn ya da ideolojisini
paylamayanlar, veya takmn tutmayanlar, kendi yandalarna kar yine
desteklemez.
21 Ferit Aydn, slamda nan Sistemi, Kahraman Yaynlar:
328-330.
-
- 16 - Burada ince bir nokta daha vardr: rnein ayn insanda din
ile ideoloji, din ile
milliyetilik, din ile akrabalk ya da din ile baka bir duygu kar
karya gelebilir. Yani, ayn insann iindeki farkl iki olgu arasnda
bazen herhangi bir nedenle atma doabilir. te mslman kii eer byle
bir durumda kalacak olursa onun i dnyasndaki bu atma, kendisinin
gerek bir imana sahip bulunup bulunmadn ortaya karan etin bir snav
olur.
Yeri gelmiken hatrlatmakta yarar vardr: Bu etin snavn en arpc
misallerini sahbler yaamlardr. Mesela Bedir Sava'nda, mrik
yaknlarna kar kahramanca silah kullanm olan, hatta kl darbeleri
altnda babasnn, z kardeinin ve amcasnn, paralanmalarn serinkanllkla
seyreden Ubu Huzeyfe (ra) ile babasn bizzat elleriy le ldren Ebu
Ubeyde (ra) gibi anl sahbler, derin bir imann parlak rneklerini
sergilemilerdir.
Bir eye inanmak, mutlak surette en az iki eyden birine taraf
olmak demektir. Esasen taraftarlk, kanlmaz bir hayat kanunudur.
Onun iin hi bir kimsenin, imn ve ideolojik konuda yan tutmamas mmkn
deildir. Hemen her insann, baland bir din, bilin ve kltr dzeyine
gre benimsedii siyasal bir gr, destekledii bir rgt, savunduu bir
ideoloji, ya da kutsal sayd bir dvs vardr. Ancak bu aklama, btn
insanlar ilkel bir ayrmla dost ve dman diye iki kamp olarak grmek
anlamna gelmez ve asla gelmemelidir de. Fakat her eye ramen Kur'n'n
lleriyle btn insanlar, mmin kiiye gre yine ikiye ayrlrlar. Bunlarn
bir ksm, Kur'n- Kerm'in tamamna inananlardr ki aralarnda iman
kardelii ba vardr. Her ada gerek anlamdaki iman, bunlarn gnllerinde
varln srdrerek sonraki kuaklara intikal eder.
kinci ksma gelince bunlar da balca gruptur:
a) Kur'n'n tamamna inanmayanlar;
b) Kur'n'n ieriini, istedikleri gibi yorumlayarak arptanlar, ya
da amacndan saptranlar;
c) Kur'n'n bir blmne inanmayanlar, ya da (eriat olarak) bu blm
aalama cr'etini gsterenlerdir.
Tabiatyla bu grup da kfirdirler.
Mmin kiinin, insanlara kar isel tutumunun, nasl olmas gerektiini
Kur'n- Kerm ok net bir ekilde belirtmitir. Buna gre mminin,
imanndan kaynayan duygular btn insanlara kar en ok farkl ekilde
ayrabilir. Bunlar: Muvlt, Hazer ve Msleme'dir.
imdi Kur'n- Kerm'in nda bu kavramlarn ne demek olduunu anlamaya
alalm22:
1. Muvlt:
22 Ferit Aydn, slamda nan Sistemi, Kahraman Yaynlar:
330-332.
-
- 17 - Dostluk, taraftarlk ve yan tutma anlamna gelen arapa bir
masdardr. Bunun soyut
kknden treyen ve (yerine gre) dost anlamna gelen veli kelimesi
Kur'n- Kerm'in birok yerinde gemektedir. te bu yetlerden bazlar
mminin ancak kendisi gibi mmin olan kimselerle dostluk
kurabileceini 23 hkme balamaktadr. Yani mmin kii, iman kavramnn
snrlar iinde ve gnl plannda ancak ve ancak kendisi gibi imanl
kimselere kar sevgi ve yaknlk duyabilir, onlar dost ve karde
sayabilir.
Bu kiisel duygularn uygulamadaki grntleri ise slam fkhnn
konusudur. Mesele, elbette ki bu kadar soyut deildir. nk mminler
arasnda da istenmeyen eitli olaylar cereyan edebilir, ihtilaflar
kabilir, hatta zaman zaman kavgalar ve savalar bile patlak
verebilir. Ancak btn olumsuzluklara ramen bu gibi olaylar hak ve
adalet snrlar iinde birer hesaplamadan ibaret kalmal, mmin kii hi
bir zaman ve herhangi bir nedenle mmin kardeine (ancak imandan
yoksun kimselere besleyebilecei) yabanclk duygusunu beslememelidir.
Aksi halde bir iman tehlikesi iine gi rebilir. 24
2. Hazer:
Korunmak, olas bir tehlikeye kar duyarl ve tedbirli olmak
demektir. Yine Kur'n - Kerm'in nda anlyoruz ki mmin kii, -en yakn
akrabalar bile olsa- mmin olmayanlara kar sevgi besleyemez, iinden
onlara yaknlk duyamaz.25 Bunlar: kfrn emberi iinde olan mrikler,
mnafklar, zndklar ve mrtedlerdir. slam'n dnda kalm olan insanlar,
kim olurlarsa olsunlar mminlere yabancdrlar. Bu. Hz. Muhammed
(sav)'den nceki mmetler iin de aynen geerli olmutur. Nitekim byk
peygamberlerden biri olan Hz. Nuh (as)'un arsn kabul etmeyen olu da
dier slerle birlikte tufnn kabaran sularnda boulup gitmitir. Hatta,
baba olarak bir ara duygulanan Hz. Nuh (as), olunu kurtarmak iin
Allah Tel'ya yalvarm: Ey Rabb'im ! Olum benim aile halkmdandr...
demise de Yce Allah O'na: Ey Nuh ! O senin ailenden deildir. O, kt
ili biridir. Hakknda bilgin olmayan bir eyi benden is teme. Seni
tlyorum ki cahillerden olmayasn. (Hud: 11/45, 46) diye O'na sert
bir karlk vermitir. Hz. Lt'un kars da ayn suu ilemi ve as
yandalaryla birlikte yok olup gitmitir. 26
Binaenaleyh, mmin kii, inkarc insann kurtuluu iin efaat ve arac
lk da ya-pamaz; Ona Allah'dan rahmet dileyemez. Ancak bu rnekler ve
aklamalar, mminin, durup dururken sebepsiz yere (kfir bile olsa)
insanlara kar dmanlk beslemesi gerektii anlamna asla gelmez! Sadece
onlardan gelebilecek ktlklere ve tehlikelere kar mminlerin duyarl
ve tedbirli olmas anlamn tar. nk mmin lerle kfirler arasndaki
yabanclk ne kan bayla, ne herhangi bir akrabalk bayla ortadan
kalkar; Ne de onlarn ktlk ve tehlikeleri ihtimal olmaktan kar.
Allah (cc)'a ve O'nun insanla en son mesaj olan Kur'n- Kerm'de
bildirdii gereklere inanan insan, bu konudaki ciddi hkmn bilincinde
olmak zorundadr.
Dolaysyla bu insan, Allah Tel'nn, aka atele tehdit ettii, ya da
pis dedii kimselere kar asla yaknlk ve hayranlk duyamaz. Onlarn hi
bir baarsna sevinemez, ilim, kltr ve sanat adna yaptktlarn iinden
beenemez, onlar alklayp kutlayamaz.
23 Al-i mran: 3/28, Tevbe: 9/71 24 Ferit Aydn, slamda nan
Sistemi, Kahraman Yaynlar: 332. 25 Mcadele: 58/22 26 Araf: 7/83,
Hicr: 15/60, Neml: 27/57, Ankebut: 29/33
-
- 18 - Aksi halde (istedii kadar "mminim" desin, ya da slam'n
btn gereklerini yapsn), onlardan biri oluvermekten kurtulamaz!
27
3. Msleme:
Bu kelime, bakalaryla bar iinde olmak demektir. Arapca s ilm
kknden gelmektedir.
Kur'n- Kerm'in en nemli tlerinden biri de bartr. Nitekim Allah
Tel, btn mminleri, bar ortamna girmeye arm 28 ve dmann bara eilim
gstermesi halinde onlarn bu meyline olumlu karlk verilmesini de
emretmitir.29 nk Kur'n'n amac, insanlar her iki cihanda da mutlu
klmaktr. Mutluluk ise ancak barn egemen ol -duu bir ortamda
yaanabilir.
Mmin kii, temelde btn insanlarla iyi geinen, elinden ve dilinden
hi kimsenin zarar grmedii rnek insandr. Elbette ki bu, btn insanlar
sevgiye ve saygya yarar grmek anlamn tamaz. Allah (cc)'a iman etmi,
Kur'n- Kerm'in feyiz ve nurundan nasibini alm her insan ok iyi
bilir ki toplum iinde mrikler, mnafklar, zndklar ve mrtedler gibi
zararl unsurlar da vardr. Bunlarn hepsi de kafirdir; Bunlar
sevilmeyi, sa -ylmay asla haketmi insanlar deildir. u var ki bu
insanlarn, yalnzca kendilerini ilgilendiren bulak vicdanlar, slam'n
evrensel deerleri zerinde yozlatrc ve arptc bir etki yapacak ekilde
da yansmad ve mminlere kar saygl olduklar srece onlar halleriyle
babaa brakmak hem mminlerin esenlii, hem de genelin huzuru iin
gereklidir.
Dnce planndaki bu barl tutum, imana bal bir ahlk kuraldr. Bu
sessiz tutumun eylemsel cephesi ise, onlara zaman zaman yneltilecek
tevhid ve slah mesajlardr. Bu da slam'n ngrd yntemlerle ve yce
eriatn belirledii snrlar iinde yaplr.
Byk bir nemle belirtmek gerekir ki: Her ada ve artlar ne olursa
olsun, Mminler, slam'n -istisnasz- btn emir ve yasaklarn yerine
getirmeye ve yce Kur'n', resmen yrrlkte ise uygulamaya, deilse, onu
hayata geirmeye almak zorundadrlar.
Bu ykmllk onlar iin kyamet kopuncaya kadar sreklidir.
Binaenaleyh (mrted, zndk ve harb tanmna girmeyen) asl mrikler,
(yani slam devletinin zimm vatanda -lar) ile mnafklar gibi kfir
gruplar, (mminlerin, Kur'n' hayata geirme faaliyetlerini sabote
etmeye kalkmadklar srece) bu gruplarn hak ve zgrlkleri
dokunulmazdr. (Zndk, mrted ve harbi kfirlerin slam'da hukuksal bir
statleri yoktur.) 30
Mminin nsanlar Hakkndaki Kanaat
27 Ferit Aydn, slamda nan Sistemi, Kahraman Yaynlar: 332-333. 28
Bakara: 2/208 29 Nisa: 4/94, 8/61 30 Ferit Aydn, slamda nan
Sistemi, Kahraman Yaynlar: 333-334.
-
- 19 - Mminin, grnrdeki gereklerden hareket ederek toplumda
farkl davran, ve
kanaatlara sahip mslmanlar hakknda varabilecei yarg ise en ok
drt ekilden ibaret olabilir. Bunlar: Tahsin, te'vl, tefsk ve
tekfr'dir. 31
1. Tahsn:
Bir eylemi uygun, normal, legal ya da gzel grmek demektir. Bu
dnsel deerlendirme, slam'n emir ve yasaklarndan hi birini aka
inemeyen kimsenin dengeli, mbah ya da takdir toplayc olan
davranlarna ilikin olumlu kanaattr. Bu kanaat, ya tamamen nyargszca
olur, ya da bir beeni duygusu olarak kalben yaanr. Mmin kii, sadece
gzlemlerine ve en doru haber niteliindeki bilgilerine bakarak bu
izgideki kimseler hakknda bir yargya varmak durumundadr. 32
2. Te'vl:
Yorumlamak, -daha dorusu - kukulu bir durumu maksatl ve nyargl
yorumlamaktan kanmaktr. rnein bir mslman eer slam'n llerine aykr
bir dnce ve inanca saptn, pheli kii ve evrelerle iliki iinde
olduunu ya da su ve gnahlardan birini ilediini aka ortaya koymamsa,
yalnzca sylentilere dayanlarak veya ihtimallerden hareket edilerek
onun aleyhinde bir deerlendirme yaplamaz. Tersine, bilgisizliin,
duygusalln, ya da eitli yanllklarn, bu gibi sylentilere yol am
olabileceine ilikin yorumlarda bulunmak daha doru olur. te buna
te'vil denir. man ve ahlk konusunda bu, bir kural olduu gibi slam
hukukunda da, Beret- Zimmet Asldr. 33 Yani aksi kantlanmadka
susuzluk esastr.
unu da ok iyi bilmek gerekir ki slam tecesss yasaklamtr. 34 Mmin
kii, mmin kardeinin mahrem hayatn aratramaz, aratrmay bile dnemez.
Kiinin, dnce ve inan sular gizli kald srece o, yalnzca kul ile
Allah (cc) arasndaki bir mesele olarak kalr. u var ki eer bir
mslmann pheli kanaat ve dnceleri hakknda alnan duyumlar, baka bir
mslmann, veya slam Devleti'nin ya da slam mmeti'nin hayat, sal,
esenlii, mutluluk ve baars ya da maddi ve manevi karlar asndan
herhangi bir tehlike ihtimalini haber veriyorsa te'vl yolu burada
tkanr. Bu olaslk, artk bir iman ve ahlk konusu olmaktan da kar ve
ciddi bir gvenlik sorunu olarak slam Fkh'nn, birinci derecede
konusu haline gelir! 35
3. Tefsk:
Bir kimseyi fsklkla sulamak demektir. Fskln anlam udur:
Mslman kiinin, (kfr ve irk gibi slam'dan kmay neticelendiren ar
sular hari, dier btn) gnah, yasak, irkin ya da meru rfe aykr i ve
eylemlerden en az birini kantlanabilir ekilde ilemekle urad
sabkallk durumuna fsk ya da fsklk denir. Kur'n- Kerm'de mnafklar 36
ve kfirler 37 de fsklkla
31 Ferit Aydn, slamda nan Sistemi, Kahraman Yaynlar: 334. 32
Ferit Aydn, slamda nan Sistemi, Kahraman Yaynlar: 334. 33 Mecelle :
Kavid-i Klliye, Madde-8 34 Hucurat: 49/12 35 Ferit Aydn, slamda nan
Sistemi, Kahraman Yaynlar: 334-335. 36 Tevbe: 9/67 37 Tevbe:
9/84
-
- 20 - nitelenmilerdir. Ancak fsk, daha ok bir fkh terimi olarak
sabkal mslmanlar hakknda kullanlmtr.
Mmin kii, fsk ya da (yaklak olarak) ayn anlama gelen fcir mslman
dlayamaz. Onunla ilikerini nasl dzenleyeceini ise slam Fkh
belirler. 38
4. Tekfr:
Bir kimseyi kfirlikle sulamak demektir. slam limlerinin, ok
dikkatli olunmas uyarsnda bulunduklar noktalardan biri de budur. Bu
nedenle byklerden birok zevt, "Gnah ileyen hi kimseyi kfir diye
sulamayz." dememilerse de, "Her gnah ileyeni kfirlikle sulamayz."
demilerdir.39
Bunun anlam udur: Mslman kii, iledii hemen her gnah sebebiyle
kfir olmaz. Ama yle gnahlar, yle sular vadr ki ilendii zaman (Allah
korusun!) slam Dini'nden kmak iin yeterli bir neden oluturabilir.
Bunlarn banda ise Kur'n- Kerm'i, bir btn olarak kabul etmemek;
Nas'la yasaklanm olan bir eyin yasakln tanmamak, ya da yasak
olmayan bir eyi yasak kabul etmek gibi durumlar gelir. 40
Kfr ok ar bir su olduu iin, mmin kii bu suu ileyen kimse hakknda
kesin yargya varmadan nce bu durumdaki insann gerekten kfir olup
olmad hakknda duyduklarn ya da grdklerini tekrar tekrar gzden
geirmeli, gerekirse limlere dantktan sonra bu konuda karara
varmaldr. nk zellikle mmin kii eer, babas, ocuu, kars ya da kardei
gibi yaknlarndan birini (sonradan) bu ar suun iinde gryorsa, slam
Fkh'na konu olan ok byk bir sorunla kar karya bulunuyor demektir!
41
Sonu:
Kainatta en gelimi canl yaratk insandr. Onun dier btn canl
lardan en nemli ayrcal ise sahip bulunduu akldr. Bu yzdendir ki btn
canllar arasnda eya ve olaylarn iyzn aratran yalnzca insan trdr.
Tad olaanst neme ve bizzat kendisini hayretler iinde brakan ilgin
yapsna bakarak insan, kintn karmak srlar ve olaylarn kalabal iinde
hemen her eyi renmek, madde tesine ulamak ve kendini amak
iddiasndadr. Binlerce yldr insann merak ve heyecanla srdrd,
gerekleri yakalama yarnda onun bulabildikleri elbetteki kmsenemez.
Buna ramen kendini kefetmekte uzun bir yol ald da sylenemez. Aslnda
insanolu, bu hummal arayla ruhunun derinliinde yatan bir zlemi
ortaya koymaktadr. En byk geree kavuma zlemi de diyebileceimiz bu
arayn cevabn ise ksaca u ekilde vermek mmkndr:
nsan, hayattaki btn avantajlarn aklna borludur. Dolaysyla insan
akl, her eyden nce temel grevini fark etmeli ve bu grevi titizlikle
yerine getirmeye almaldr. Bu greve ksaca Allah'a iman etmektir."
diyebiliriz. nsan, bu suretle ancak urunda yaratld amaca uygun
olarak dnya hayatndaki yerini doldurabilir ve
38 Ferit Aydn, slamda nan Sistemi, Kahraman Yaynlar: 335. 39 Ali
b. Ali b. Muhammed b. Eb'il-zz ed-Dmky, El-Akyda'tut-Tahawiyya erhi
: 2/434, Muassa ar-Rislah Beyrut-1988 (Birinci basm) 40 Bk. Kfr,
irk, zendeka ve irtidd kavramlar. 41 Ferit Aydn, slamda nan
Sistemi, Kahraman Yaynlar: 335-336.
-
- 21 - misyonunu tamamlayabilir. Bunu yaparken ok iyi bilmelidir
ki onu ebedi kurtulua gtrecek tek r, gerek vahyin (yani Kurn-
Kerim'in) ve akln birlikte klavuzluk et-tikleri yoldan bakas
deildir. Bu yolda rahata yryebilmek ve amaca ulamak iin in -sann,
nce kendisini ok iyi tanmas ve zellikle u gerekleri bilmesi
gerekir:
Basit dnenlerce sanld gibi insan, srf bir yn et, kemik ve kandan
oluan basit ve sradan bir canl deil, bilakis zeki, bilinli, sosyal
ve rhn bir varlktr; Dnr, yorumlar, muhkeme eder, sorgular ve
tasarlar; Zaman, mekn ve artlar hesaplar; nanr, gler ve alar...Bu
harika meziyetler ve bilimin henz srlarn zemedii bu tarife smaz
stnlkler insann ok byk bir sorumluluk tadn kant lamaktadr. Bu
sorumluluun En byk geree inanmak olduunu kefetmek zor deildir.
nsan, her eyden nce Alemlerin Rabb'i olan Allah Tel'ya ve O'nun
bildirdiklerine inanmaktan sorumlu olduunu idrak etmelidir. nk
insann, bu dnya hayatnda yerine getirmek du -rumda olduu grevlerin
hepsi bu noktadaki sorumlulua dayanr. Ayrca belirtmek gerekir ki
Allah (cc)'a ve O'nun bildirdii gereklere i tenlikle iman eden
insan, daha bu dnya da bile pembe bir lemin kucanda, mkemmel bir
doyumun, eriilmez bir zevkin ve kesintisiz bir mutluluun serinlii
iinde yaama imkann elde edebilir.
Allah Tel, Zahir ve Batn'dr. Yce sfatlar ve Esm'l -Hsn s ile
gizli ve aikar, her eyde kendini insana tantm, onu imana davet
etmitir. Hullden mnezzeh olarak yaratm bulunduu her zerredeki
tecellisinden yola karak O'nu anlamak akl ve iz'an sahibi insan iin
zor i deildir. hsan ettii akl nimetiyle birlikte son bir frsat
olarak insanla iletilmek zere Hz. Muhammed Mustafa Sallellahu
Aleyhi ve Sellem Efendimiz Hazretleri'ne indirmi bulunduu Kur'n-
Kerim ile Raslullh (sav)'n mbarek szleri ve O'nun nezih hayat,
zerimize nurdan hzmeler ha linde k samakta, yollarmz
aydnlatmaktadr. Dolaysyla bu son frsat karanlarn, yarn Allah (cc)
huzurunda hi bir mazeretleri bulunmayacaktr! 42
DERLEME Ebu Abdulmumin Tekin. bin Muharrem.el-Kayseri
E M A L [email protected]
42 Ferit Aydn, slamda nan Sistemi, Kahraman Yaynlar:
336-337.
