การเลยงหมตนทนต�า (หมหลมดนชวภาพ) โดย นายภวดล ประพฤตด พระจอมเกลาฯ ลาดกระบง วทยาเขตชมพรเขตรอดมศกด จงหวดชมพร 1

ค�ำน�ำ ผเขยนในฐานะนกวชาการเกษตร มลกษณะงานทนอกเหนอจากการท�าผลงานเชงวเคราะห/สงเคราะหและวจยแลว ยงตองใหบรการถายทอดความรจากผลงานวจยทางดานการเกษตรสชมชนดวย การจดท�าคมอการถายทอดเทคโนโลยฉบบน จงมวตถประสงคเพอผลตเครองมอหรอตวชวยสงเสรมใหบคลากรทมภารกจในการถายทอดองคความรจากผลงานวจยทางการเกษตรสชมชนและลดขนตอนการประสานงานและความเขาใจทตรงกนระหวางนกวจย/นกวชาการและผน�าชมชนไปยงชมชน เพอการใหบรการวชาการในลกษณะการฝกอบรมเชงปฏบตการทมกจกรรมการถายทอดองคความรทหลากหลาย และเพอใชเปนแนวทางในการปฏบตงานของผน�าสงองคความรสชมชน มากไปกวานน คมอฯ เลมนยงสามารถปรบใชไดกบคณาจารย/นกศกษา/หรอบคลากรในสายงานอนๆ ทสนใจถายทอดองคความรดานการเกษตรหรอองคความรทตนม สกลมเปาหมายไดอยางมประสทธภาพ ผเขยนปรารถนาใหเอกสารฉบบนถกน�าไปใชใหเกดประโยชนตอกระบวนน�าสงองคความรทางดานการเกษตร และสามารถตอบโจทยความตองการของชมชนไดอยางแทจรง

“ เชอมโยง..แนวคดทฤษฎใหม ”

การเลยงหมหลมดนชวภาพ “จากงานวจยสชมชนเกษตรพอเพยง”

การเลยงหมตนทนต�า (หมหลมดนชวภาพ) โดย นายภวดล ประพฤตด พระจอมเกลาฯ ลาดกระบง วทยาเขตชมพรเขตรอดมศกด จงหวดชมพร2

1. ควำมเปนมำ ระบบการเลยงหมหลมดนชวภาพ เปนระบบการเลยงทางเลอกทแตกตางไปจากระบบการเลยงทวไป ซงสวนใหญเปนระบบปด เปนฟารมขนาดใหญและผลตในเชงอตสาหกรรม ขณะทเกษตรกรรายยอยไมสามารถจะเลยงหมเปนอาชพไดเนองจากปญหาของตนทนการผลต ไมวาจะเปนโรงเรอนหรอคาใชจายดานอาหาร แตกยงคงมการเลยงอยบางในระบบการเลยงแบบหลงบาน เพอกนเศษอาหารทเหลอจากครวเรอน รวมทงผลพลอยไดทางการเกษตร ดงนนระบบการเลยงหมหลมดนชวภาพจงนาจะเปนระบบทเหมาะส�าหรบการเลยงแบบหลงบานและเกษตรกรรายยอยทสามารถจดหาผลพลอยไดทางการเกษตรในพนทมาใชประโยชน จากการศกษาของนกวจยพบวาระบบการเลยงหมหลมดนชวภาพจะมตนทนทถกกวา มสขภาพทแขงแรงและค�านงถงสวสดภาพของหมมากกวาระบบทวไป และเปนระบบการเลยงทไดรบความนยมในหลายประเทศเนองจากสามารถลดปญหาการบาดเจบและเจบปวยของหมไดดกวาระบบทวไปรวมทงยงเปนระบบการผลตทค�านงถงระบบนเวศนนอกจากนการเลยงหมหลมดนชวภาพโดยใชวสดเกษตรเหลอใชในพนทยงมสวนชวยในการพฒนาระบบการเลยงหมอนทรยซงได รบความนยมทงในประเทศสหรฐอเมรกา และกลมประเทศยโรปเนองจากค�านงถงความยงยน และความเปนธรรมชาต

การเลยงหมตนทนต�า (หมหลมดนชวภาพ) โดย นายภวดล ประพฤตด พระจอมเกลาฯ ลาดกระบง วทยาเขตชมพรเขตรอดมศกด จงหวดชมพร 3

ขณะทในประเทศออสเตรเลยนยมเลยงหมแมพนธในระบบปลอยทงหญา และเลยงหมขนในระบบการเลยงทวไปรวมกบระบบหมหลมดนชวภาพ ขณะทหากมองในบรบทของประเทศไทยจะพบวาระบบการผลตหมหลมดนชวภาพสอดคลองกบเงอนไขทางเศรษฐกจชมชนแบบพอเพยงการเลยงหมหลมดนชวภาพ นอกจากมมมองของหมตนทนต�าทสามารถปลดแอกคนเลยงหมจากวงจรทไมมทางเลอกแลวนน การใชประโยชนจากจลนทรยทองถน สามารถท�าใหเกษตรกรลดการสมผสกบการใชสารเคม รวมทงคนทซอหมไปบรโภคกไดรบประโยชนจากการกนเนอหมปลอดสารไปดวย ทงยงชวยลดปรมาณสารตกคางทถกทงสสงแวดลอมไดอกทางหนง และปลอดกลนเหมนรบกวน ซงประโยชนตางๆ เหลาน ทกคนในหวงโซอปทานยอมไดรบรวมกน ปจจบน ชมชน/หนวยงาน/และองคกรตางๆ ในจงหวดชมพร ไดรบการสงเสรมจากหนวยงานราชการ และภาคเอกชน รวมถงสถาบนการศกษาใหมการจดตงโครงการทมกจกรรมดานการเกษตรและโครงการดานเศรษฐกจพอเพยง โดยมวตถประสงคเพอใหชมชนไดด�าเนนชวตตามหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง “ตามแนวพระราชด�าร” เพอเปนแนวทางในการประกอบอาชพ โดยสงเสรมภมปญญาทองถนจาก ความรวมมอของหนวยงานหลายภาคสวน กอใหเกดการบรณาการกบงานวจย การเรยนการสอน และสามารถขยายผลไปสชมชนอนๆ ได

การเลยงหมตนทนต�า (หมหลมดนชวภาพ) โดย นายภวดล ประพฤตด พระจอมเกลาฯ ลาดกระบง วทยาเขตชมพรเขตรอดมศกด จงหวดชมพร4

2. วตถประสงค 2.1 สรางทางเลอกในการเลยงสกรตนทนทต�าใหแกเกษตรกร เพอใหเกดการพงตนเอง สรางความเขมแขงของชมชน และความมนคงทางอาหาร 2.2 เผยแพรงานวจย และบทความทางวชาการในหวขอการเลยงหมหลมดนชวภาพ ใหแกสมาชกในชมชนในพนทเปาหมาย โดยการน�าไปปฏบตอยางเปนรปธรรม 2.3 สงเสรมเกษตรทฤษฎใหม ตามแนวพระราชด�ารของในหลวงดานเศรษฐกจพอเพยง ทประยกตใชกบการเลยงสตวมาถายทอด 2.4 สรางฟารมตนแบบ “การเลยงหมหลมดนชวภาพ (หมตนทนต�า)” จากความรวมมอของ ชมชน 2.5 ตดตามประเมนผลการน�าองคความรไปใชประโยชนในระยะหลงสนสดการถายทอดเทคโนโลย 1 เดอน 3 เดอน และ 6 เดอน เพอสงเคราะหการน�าความรไปใช ปญหา อปสรรค ปจจยทมผลตอความลมเหลวและส�าเรจตอการน�าความรไปใชของกลมเปาหมาย

การเลยงหมตนทนต�า (หมหลมดนชวภาพ) โดย นายภวดล ประพฤตด พระจอมเกลาฯ ลาดกระบง วทยาเขตชมพรเขตรอดมศกด จงหวดชมพร 5

3.กระบวนการทไดมาซงองคความร จากการวจย

รวบรวมงานวจยหมหลมฯ

สงเคราะห/คดแยก

ถอดองคความร ทจ�าเพาะ

ชมชนทมความตองการ

คมอการถายทอดทเหมาะสม

ส�าหรบแตละชมชน

ตดตามผล/ขยายผล

ขยายผล

ถายทอดวชาการหลาย

รปแบบใหเหมาะสมกบกลมเปา

หมาย/เนอหาทแตกตางกน

การเลยงหมตนทนต�า (หมหลมดนชวภาพ) โดย นายภวดล ประพฤตด พระจอมเกลาฯ ลาดกระบง วทยาเขตชมพรเขตรอดมศกด จงหวดชมพร6

4. แนวทางการน�าสงองคความรการวจย/เทคโนโลย

การเลยงหมตนทนต�า (หมหลมดนชวภาพ) โดย นายภวดล ประพฤตด พระจอมเกลาฯ ลาดกระบง วทยาเขตชมพรเขตรอดมศกด จงหวดชมพร 7

5. ภาพการกจกรรมการถายทอดองคความร

วเครำะหประเดนปญหำ และควำมตองกำร เพอก�ำหนดหลกสตรในกำรฝกอบรม

กำรฝกอบรมและศกษำดงำนตำมหลกสตรทก�ำหนด

การเลยงหมตนทนต�า (หมหลมดนชวภาพ) โดย นายภวดล ประพฤตด พระจอมเกลาฯ ลาดกระบง วทยาเขตชมพรเขตรอดมศกด จงหวดชมพร8

กำรฝกอบรมและศกษำดงำนตำมหลกสตรทก�ำหนด

กำรตดตำม/ประเมนผลและขยำยผล

การเลยงหมตนทนต�า (หมหลมดนชวภาพ) โดย นายภวดล ประพฤตด พระจอมเกลาฯ ลาดกระบง วทยาเขตชมพรเขตรอดมศกด จงหวดชมพร 9

เนอหาประกอบ

“การเลยงหมหลมดนชวภาพ”ควำมเปนมำ การเลยงหมในยคปจจบน นบวามความเสยงสงมาก เนองจากวธการเลยงเปลยนแปลงไปเปนลกษณะเชงการคาคอนขางมากท�าใหตนทนการผลตสง เนองจากตองซออาหารส�าเรจ หรอวตถดบมาผสมเปนอาหารในราคาคอนขางสงมากเพราะสวนผสมสวนใหญไมไดน�ามาจากภายในทองถน รวมทงวตถดบบางสวนกเปนสารเคมซงไมนาจะเปนผลดนกในการน�ามาบรโภคแมวาจะยงไมเหนผลกระทบชดเจนกตาม นอกจากตนทนการผลตทสงมากดงไดกลาวแลว การเลยงหมในปจจบนยงสงผลกระทบตอสงแวดลอมในชมชนทสงกลนเหมนรบกวนคอนขางมาก เนองจากวธการเลยงแบบใหมนนเรงอตราการเจรญเตบโตของหมมากเกนท�าใหเกดการสญเสยโดยเปลาประโยชนไปบางสวน เนองจากหมไมสามารถยอยอาหารทกนเขาไปไดหมด ท�าใหยงมกากอาหารเหลอออกมาและเนาบดสงกลนเหมน แตทเราตองเสยไปฟร ๆ คอคาอาหารทหมกนแลวยอยไมหมด การเลยงทวไปหมอยบนพนแขง ท�าใหอยไมสบายซงเปนสวนทเราไมควรจะตองจายเลยแมแตนอย

การเลยงหมตนทนต�า (หมหลมดนชวภาพ) โดย นายภวดล ประพฤตด พระจอมเกลาฯ ลาดกระบง วทยาเขตชมพรเขตรอดมศกด จงหวดชมพร10

จากการเขามาเผยแพรความรของสมาคมเกษตรกรรมธรรมชาตประเทศเกาหล ซงเปนตนก�าเนดคดคนและพฒนาการใชจลนทรยทองถน (Indigenous Micro Organism/IMO หรอทเรารจกกนดคอน�าหมกชวภาพทไดจากการหมกผก/ผลไม/เนอสตวกบน�าตาลนมความส�าคญอยางยงตอการเกษตรเพราะเราสามารถใชประโยชนไดอยางกวางขวางและไดผล) จนเมอมาพบกบปญหาดงกลาว ขางตนท�าใหมความพยายามหาทางแกไข โดยเกษตรกรบางกลมในเขตอ�าเภอเชยงค�า และอ�าเภอปง จงหวดพะเยาไดน�าเอาความรทไดมาทดลองท�าเมอ 3 – 4 ปกอน และกลมผเลยงหมในจงหวดชยภมไดไปศกษาดงาน และน�ามาขยายผลตอดงททานก�าลงจะไดศกษาตอไปน

“การเลยงทวไปหมอยบนพนแขง ท�าใหอยไมสบาย”

การเลยงหมตนทนต�า (หมหลมดนชวภาพ) โดย นายภวดล ประพฤตด พระจอมเกลาฯ ลาดกระบง วทยาเขตชมพรเขตรอดมศกด จงหวดชมพร 11

ในการเลยงหมตนทนต�าหรอหมหลมดนชวภาพน สามารถลดตนทนการผลตลงไดประมาณรอยละ 70 เนองจากอาหารหลกทใหหมกนคอผกนานาชนด และอาหารส�าเรจ หรออาหารผสมเพยง รอยละ 30 เทานน จงสามารถลดตนทนลงไดอยางมาก ขณะทหมมอตราการเตบโตใกลเคยงกบหมทเลยงดวยอาหารส�าเรจเพยงอยางเดยว สงทแตกตางกนอยางมากคอ ก�าไรทผเลยงจะไดรบ เพราะตนทนต�ามาก เพราะประหยดคาอาหาร คาน�าลางคอก อกทงยงไดปยหมกอยางดไปใสนา หรอสวนไดโดยไมตองกลบกองใหเหนอยอกขณะเดยวกนหมทเลยงกไมมอาการเครยด หรอสงเสยงรองสรางความร�าคาญเพราะ พนคอกเปนแกลบผสมดนทมความออนนม เวลาหมเดนหรอนอนกไมเจบ และสามารถขดคยเลนไดตามสญชาตญาน สงทนาอศจรรยอยางยงคอ การเลยงแบบนไมมกลนมารบกวนเลย แมจะเขาไปอยในคอกหมกยงไมไดกลน เนองเพราะจลนทรยทผสมเขาไปใหหมกน และทใชราดวสดพนคอกนนเอง

“จลนทรยทองถน หรอทเราร จก

กนดคอน�าหมกชวภาพนมความส�าคญอยางยงตอการเกษตร

เพราะเราสามารถน�ามาใชประโยชนไดอยางกวางขวาง”

การเลยงหมตนทนต�า (หมหลมดนชวภาพ) โดย นายภวดล ประพฤตด พระจอมเกลาฯ ลาดกระบง วทยาเขตชมพรเขตรอดมศกด จงหวดชมพร12

การเลยงแบบเดมจะเปนพนราดปนแขง เพองายแกการท�าความสะอาด ซงท�าใหหมเครยดเพราะอยไมสบาย แตการเลยงแบบนจะเปนพนออน และโรงเรอนจะตองสมพนธกบจ�านวนหม โดยใหมขนาดคอกกวาง 2 X 6 เมตร สามารถเลยงไดคอกละ 9 ตว เรมดวยการขดพนคอกลกลงไป 90 เซนตเมตร (หรอขดเพยง 45 ซม. แลวเอาดนทขดขนมานนถมดานขางกจะไดความลก 90 ซม.) ในการมงหลงคานนควรใหตนชายคากวางกนไมใหน�าฝนสาดเขามาในคอก และเมอตฝาคอกแลว ตองใชอฐบลอกหรอไมไผกนรอบ ๆ คอกลกลงไปจากพนดนประมาณ 40 – 50 เซนตเมตร เพอกนไมใหหมขดออกนอกคอกได (การกนฝาคอกควรตดตงประตปด-เปดไดไว เพอความสะดวกในการน�าหมเขา–ออก) สงทตองค�านงกคอบรเวณทจะสรางคอกไมควรเปนพนทต�าน�าทวมขง และควรเปนทรมใตตนไมมอากาศถายเทไดด เพราะหมเปนสตวทไมชอบอากาศรอน

การเตรยมคอกแบบดงเดม

การเลยงหมตนทนต�า (หมหลมดนชวภาพ) โดย นายภวดล ประพฤตด พระจอมเกลาฯ ลาดกระบง วทยาเขตชมพรเขตรอดมศกด จงหวดชมพร 13

เมอขดหลมเสรจ กปพนคอกโดยใชแกลบ 10 สวน ผสมดนละเอยด 1 สวน เทลงกนหลมทขดไวใหมความหนา 30 ซม. แลวใชเกลอเมด 1 ถวยตราไก หรอประมาณครงลตรโรยหนา แลวใชน�าหมกชวภาพ 2 ชอนแกงผสมน�า 1 บว (10 ลตร) ราดใหทว ท�าเหมอนเดมอก 2 ชนจนเทาระดบพนดน ชวงนวสดพนคอกจะยงรอนจากการท�างานของจลนทรย ทงไวประมาณ 10 วนจงน�าหมเขาอยได และควรราดน�าหมกชวภาพลงบนพนคอก เพมเตมอกทก ๆ 5-7 วน ครงละ 1 บว ภายหลงจากเรมเลยงหมแลว เพอชวยเพมประสทธภาพในการยอยสลายสงปฏกลตาง ๆ พนคอกปดวยแกลบผสมดนละเอยดท�าให ออนนม หมอยสบายไมเครยด และจากการราดดวยน�าหมกชวภาพจลนทรยจะชวยยอยสลายสงปฏกลท�าใหไมมกลนเหมน รวมทงชวยรกษาสภาพความสมดลไวได

การเตรยมวสดปพนคอกแบบดงเดม

การเลยงหมตนทนต�า (หมหลมดนชวภาพ) โดย นายภวดล ประพฤตด พระจอมเกลาฯ ลาดกระบง วทยาเขตชมพรเขตรอดมศกด จงหวดชมพร14

ผเขยนขอสรปวธการเลยงหมหลมในแบบดงเดมอาศยจากทฤษฎ (น�ามาจากการเลยงเรมแรกทเผยแพรมาจากภาคอสานและภาคเหนอเปนสวนใหญ) และการตอยอดการเลยงหมหลมดนชวภาพวธทผานการทดลองจากเกษตรกร ซงเปนฟารมวจย และภายหลงจากการศกษาวจยเสรจสนไปอกหลายรนจนถงปจจบน และยงไดจากการน�าองคความรจากการฝกอบรมและงานวจยทศกษามาขยายผลเปนจดสาธตการเลยงหมหลมดนชวภาพในนามของ สจล.วทยาเขตชมพรเขตรอดมศกด ซงจะมการจดฝกอบรม ณ สถานทแหงนเปนประจ�า เพอเผยแพรองคความรทไดรบปรบปรงและพฒนาตอยอดจากขอจ�ากดทผรวมโครงการไดน�าไปปฏบต ผานการตดตามผลหรอจากการพบปะเกษตรกรรายใหมๆ ดงน1. กำรสรำงโรงเรอน แบบดงเดมเลอกพนทน�าไมทวมขง อากาศถายเทสะดวก ปลกสรางดวยวสดในทองถน โครงไมไผ หลงคาหญาคา ขนาด กวาง x ยาว x สง = 2 x 6 x 1.8 เมตร เลยงคอกละ 10 ตว (สกรมพนทตวละประมาณ 1.2 - 1.5 ตารางเมตร) หลงคาควรมแสงลอดผาน หรอมพนทรบแสงได 1/3 ของพนทคอกตลอดทงวน จะท�าใหมการฆาเชอดวยแสงอาทตยแบบประยกตเลอกพนทน�าไมทวมขง อากาศถายเทสะดวก ปลกสรางโดยใชวสดทมความทนทานตามก�าลงของผเลยง ขนาด คอกตามจ�านวนสกรทจะเลยง เชนกน ความสง ควรสงโปรงเพอถายเทความรอนไดด (สกรมพนทตวละประมาณ 1.2 - 1.5 ตารางเมตร) หลงคาควรสรางแบบหนาจว 2 ชน และควรมแสงลอดผาน หรอมพนทรบแสงได 1/3 ของพนทคอกตลอดทงวน จะท�าใหมการฆาเชอดวยแสงอาทตย

เทคนคการประยกตเลยงหมหลม

2.1 แบบดงเดม - ขดหลมลก 90 ซม. ความกวาง ความยาวขนอยกบจ�านวนหมทจะเลยง โดยมพนทตอตว 1.2 - 1.5 ตร.เมตร/ตว และกออฐใหรอบทง 4 ดานของหลม และกอเผอใหสงกวาปากหลมประมาณ 30 เซนตเมตร โดยไมตองเทพนปน

2. กำรเตรยมหลม

การเลยงหมตนทนต�า (หมหลมดนชวภาพ) โดย นายภวดล ประพฤตด พระจอมเกลาฯ ลาดกระบง วทยาเขตชมพรเขตรอดมศกด จงหวดชมพร 15

เทคนคการประยกตเลยงหมหลม การเตรยมหลมดนเพอใสวสดปพนคอก2.2 แบบประยกต (1) ส�ำหรบพนททดนแขงมำก ยำกแกกำรขด ขดหลมลกเพยง 45 ซม. แลวน�าดนทขดขนมากอเปนหลมยกสงขนอก 45 ซม. กจะไดหลมลก 90 ซม. เชนกน ท�าใหประหยดแรงงานขดและงายตอการขนวสดรองนอนออกจากหลม ความกวางยาวขนอยกบจ�านวนหมทจะเลยง มพนทตอตว 1.2 - 1.5 ตร.เมตร/ตว และกออฐใหรอบทง 4 ดาน และใหสงกวาปากหลมประมาณ 30 เซนตเมตร ไมตองเทพนปน 2.3 แบบประยกต (2) พนททเปนเชงเขำ แบบนเหมาะกบพนททเปนเชงเขา คอจะขดเพยงเชงดนทเปนเนนเขาออก/ไมขดดานตนเขา แลวกออฐ ทง 4 ดาน เชนกนท�าใหประหยดแรงงานขดและงายตอการขนวสดรองนอนออกจากหลม ความกวางยาวขนอยกบจ�านวนหมทจะเลยง โดยมพนทตอตว 1.2 - 1.5 เมตร/ตว และกออฐใหรอบทง 4 ดาน และใหสงกวาปากหลมประมาณ 30 เซนตเมตร ไมตองเทพนปน

2.4 แบบประยกต (3) พนทดนทรำย ดนทรายนน โดยธรรมชาตจะขดงาย แตเสยงตอการถกน�าฝนกดเซาะและท�าใหแนวหลมพงทลายไดวธทเหมาะคอ ไมตองขดหลม ใหกออฐยกสงขน 90 ซม. อาจเทคานดานลางเสรมความแขงแรง และไมตองเทพน สวนความกวางยาวขนอยกบจ�านวนหมทจะเลยง โดยมพนทตอตว 1.2 - 1.5 ตร.เมตร/ตว

การเลยงหมตนทนต�า (หมหลมดนชวภาพ) โดย นายภวดล ประพฤตด พระจอมเกลาฯ ลาดกระบง วทยาเขตชมพรเขตรอดมศกด จงหวดชมพร16

การเตรยมวสดพนคอกแบบดงเดม โดยจดท�าเปน 3 ชนๆ ละ 30 ซม. โดยใชวตถดบดงน - แกลบดบ 10 สวน - ดนเดมทขดออกจากหลม 1 สวน - น�าหมกชวภาพจากจลนทรยทองถน (Indigenous Micro Organism/IMO) วธท�าพนคอก 1. ใสแกลบ 10 สวน 2. ใสดนเดมทขดออกจากหลม 1 สวน 3. เทแกลบกบดนจนไดความสง 30 ซม. 4. ใชเกลอเมด 1 ถวยตราไก หรอประมาณครงลตรโรยหนา 5. ผสมน�าหมกจลนทรย ขนาด 2 ชอนโตะละลายน�า 10 ลตร รดใหทวพอชม 6. ชนตอไปท�าเหมอนเดมจนครบ 3 ชน ทงไว 7- 10 วนปลอยใหเกดการหมกของจลนทรย

จงน�าลกหมหยานมมาเลยงเมอเลยงไปไดระยะหนงใหเตมวสดรองคอกเสรมใหเตมเสมอ

แบบประยกต (1) – ส�าหรบจงหวดชมพร /เปนททราบกนดวาจงหวดชมพรมฝนตกชก และมฤดหนาวทสนมากหรอแทบจะไมมในบางป) ท�าเปน 2 ชนๆ ละ 45 ซม. โดยใชวตถดบดงน - แกลบดบ, ขเลอย ขยมะพราว แกลบกาแฟ ทางปาลมปน ทงหมด รวมเปน 10 สวน โดยใชแกลบดบกบขเลอยเปนหลกเนองจากทนตอการยอยสลาย ไมรอน ไมอมความชนมากไป ส�าหรบขยมะพราวและแกลบกาแฟอาจใชเพอลดตนทน เพราะบางครงอาจไดมาฟรๆ เนองจากเปนผลพลอยไดทางการเกษตรในจงหวด สวนทางปาลมปนนนหากใครมเครองสบปนกสามารถจดหาไดเชนกน - ดนเดมทขดออกจากหลม 1 สวน - น�าหมกชวภาพจากจลนทรยทองถน (Indigenous Micro Organism หรอ IMO) วธท�าพนคอก 1. จดเปนชดละ ๆ โดยใส - แกลบดบ 3, ขเลอย 3 ขยมะพราว 2 แกลบกาแฟ 2 (กรณหาทางปาลมปนไมได) รวมเปน 10 สวน 2. ใสดนเดมทขดออกจากหลม 1 สวน 3. เทสวนผสมในขอ 1 และ 2 กบดนจนไดความสง 45 ซม. 4. ใชเกลอเมด 1 ถวยตราไก หรอประมาณครงลตรโรยหนา 5. ผสมน�าหมกจลนทรย ขนาด 2 ชอนโตะละลายน�า 10 ลตร รดใหทวพอชม

การเลยงหมตนทนต�า (หมหลมดนชวภาพ) โดย นายภวดล ประพฤตด พระจอมเกลาฯ ลาดกระบง วทยาเขตชมพรเขตรอดมศกด จงหวดชมพร 17

การเตรยมวสดพนคอก 6. ทงไว 7- 10 วนปลอยใหเกดการหมกของจลนทรย จงน�าลกหมหยานมมาเลยงเมอเลยง 7. เมอเรมมการยอยสลายของชนแรก (ปกตจะเตมชวงกลางของการขน) ใหเตมวสดรองคอกดวยวธเดยวกบชนแรก จนไดความสง 45 ซม. แลวโกยออกไปใชประโยชนครงเดยวเมอจบหมขาย (เหมาะกบหนาแลง) แบบประยกต (2) – หรอแบบเปลยนวสดพนคอก – ส�าหรบจงหวดชมพร /เปนททราบกนดวาจงหวดชมพรมฝนตกชก และมฤดหนาวทสนมาก (หรอแทบจะไมมในบางป) ท�าทกขนตอนเหมอนแบบประยกต (1) – หรอแบบเตมวสดพนคอก แตขอท 7. ในขนตอนของวธท�าพนคอก ใหปฏบตดงน - เมอชนแรกยอยสลายสมบรณ (วสดจะแปรสภาพไปคลายดน) ใหโกยวสดรองคอกน (45 ซม.) ออกไปใชประโยชนกอน แลวจงเตมวสดรองคอกดวยวธเดยวกนกบครงแรกกอนน�าหมลงเลยง จนไดความสง 45 ซม. (เหมาะกบหนาฝน)โดยทงแบบดงเดม แบบประยกต (1) และแบบประยกต (2) ใชวธปฏบตดงภาพตวอยางเพยงแตเปลยนรายละเอยดตามค�าแนะน�าในแตละขนตอนของแตละแบบ

1.เตมวสด 10 สวนแรก 2.เตมดนเดม 1 สวน 3.เทสวนผสมทงหมด

จนไดหนงชนความสง

4.โรยเกลอเมดเมอครบ 1 ชน 5.ผสมน�าหมกชวภาพราด 6.พนคอกหลงแปรสภาพ

การเลยงหมตนทนต�า (หมหลมดนชวภาพ) โดย นายภวดล ประพฤตด พระจอมเกลาฯ ลาดกระบง วทยาเขตชมพรเขตรอดมศกด จงหวดชมพร18

อาหารผสม หรออาหารส�าเรจทเคยใหเปนหลกนนจะตองลดลดเหลอเพยงประมาณรอยละ 30 เชน เราเคยใหตวละ 2 กก. ตอวน กจะตองเหลอแคตวละ 6 ขด ตอวน สวนอาหารทจะใหหมกนเปนหลกคอผกทมอยตามธรรมชาตทวไป เหมอนการเลยงในสมยกอน เชน หยวกกลวย ผกเบย ผกขม ผกตบชวา ยอดกระถน ยอดขาว โพด ใบมน ฯลฯ โดยน�ามาหนเปนชน ๆ แลวแชในน�าทผสมน�าหมกชวภาพไวนานประมาณ 3 – 4 ชวโมง ซงใชสตรเดยวกบน�าทใหหมกน คอผสมน�าหมกชวภาพกบน�า ในอตราสวนตงแต 1ตอ 1,000 ส�าหรบหมเลก, 1 ตอ 800 ส�าหรบหมรนและ 1 ตอ 500 ส�าหรบหมใหญ หรอหมพอ-แมพนธ (น�า 1 ปบ ม 20 ลตร หากเปนหมเลกผสมแค 2 ชอนโตะ, หมรน ผสม 3 ชอนโตะ, หมใหญ ผสม 4 ชอนโตะ) สตรอาหารผสมตนทนต�าส�าหรบเลยงหมหลม (จ�านวน 100 กก.) 1. หวอาหาร 6 กก. * 10 บาท เปนเงน 60 บาท 2. หยวกกลวย 60 กก. * 6 บาท เปนเงน 60 บาท 3. มนส�าปะหลงปน 1 กระสอบ 20 กก. * เปนเงน 192 บาท 4. ร�าปน 14 กก. * 7 บาท เปนเงน 98 บาท รวม เปนอาหารส�าเรจหมหลม 100 กก. ราคา 410 บาท เฉลย กก.ละ 4.10 บาท ถกกวาหวอาหาร กก.ละ 5.90 บาท ในระยะแรก ใหอาหารส�าเรจรปชนดเมด ส�าหรบลกสกรไปกอน โดยคอยๆ ปรบอตราสวน จากอาหารเดมทงหมดแลวคอยๆ ทดแทนดวยสตรสกรรนในชวง 1 เดอนแรกทลงขน และคอยๆ เรมให ผลไม เชนกลวย และผกอวบน�าเพอสรางความคนและความเคยชน เมอสกรเรมชนกบพชผกทดแทนแลว หลงจากนนลดอาหารส�าเรจรปลงครง และทดแทนดวยพชผกอกครงหนง โดยในกลางวนใหกนอาหารเสรมประเภทพช ผก และถามกากน�าตาลใหหนพชผกหมกกบกากาน�าตาลทงไว 1 วน แลวใหกนจะเปนการดยง

อาหารตนทนต�า การใหอาหารและน�าดม

การเลยงหมตนทนต�า (หมหลมดนชวภาพ) โดย นายภวดล ประพฤตด พระจอมเกลาฯ ลาดกระบง วทยาเขตชมพรเขตรอดมศกด จงหวดชมพร 19

การใหอาหารและน�าดม

ในระยะเดอนท 2 หากผเลยงมความสามารถในการท�าหยวกหมกและหญาหมก กสามารถเรมใหหยวกและหญาหมกแกสกรได เพราะจะมความนากนมากกวาและมความยอยไดมากกวา โดยมระยะเวลาเลยง 4 - 5 เดอน ทงนขนอยกบปรมาณอาหารขนทให โดยจะไดน�าหนกจบขายทประมาณ 90 - 100 กก. ค�าแนะน�าการใหอาหาร น�าหนกหม ชนดอาหาร ปรมาณพชผกทดแทน (กก/ตว/วน)

15 - 30 กก. อาหารส�าเรจรป โปรตน 18 % ทดแทน 30 - 40%30 – 60 กก. อาหารส�าเรจรป โปรตน 16 % ทดแทน 50%60 - 100 กก. อาหารส�าเรจรป โปรตน 14 % ทดแทน 50%หมายเหต หากไมสามารถหาซออาหารส�าเรจรป ทม โปรตน 18 % จากรานคาได สามารถใชอาหารส�าเรจรป โปรตน 16 % ได แตตองเพมปรมาณการใหอาหารส�าเรจ เชน อาหาร 1 กก.ม % โปรตน 16 กตองให อาหาร 16% โปรตน จ�านวน 1.12 กก. จงจะเทยบเทาการใหอาหารส�าเรจรป โปรตน 18 % จ�านวน 1 กก. ค�าแนะน�าการใหน�าดม หมทเลยงแบบหมหลมดนชวภาพจะมการเสรมน�าหมกชวภาพลงไปในน�าดมโดยใหทจดพกน�ากอนทจะเขาสทอน�าทดวยตามอตราสวน โดยตองเปนน�าทไมมสารคลอรน อาจจะเปนน�าดบ หรอ ถาเลยงน�าประปาทมสารคลอรนไมได ใหพกน�าไวในภาชนะเปดแดดสองถงไดประมาณ 1 วนแลวจงถายไปผสมกบน�าหมกชวภาพอตราการใชน�าหมกชวภาพตอน�าเปลา ในหมหลมระยะตางๆ เปนดงน 1. ระยะแรก (หมเลก) ใชน�าหมกชวภาพ 1 สวน ตอน�าเปลา 1,000 สวน 2. ระยะเจรญเตบโต (วยรน) ใชน�าหมกชวภาพ 1 สวน ตอน�าเปลา 800 สวน 3. ระยะโตเตมท ใชน�าหมกชวภาพ 1 สวน ตอน�าเปลา 500 สวน

(น�า 1 ปบ=20 ลตร, หมเลกผสมแค 2 ชอนโตะ, หมรน 3 ชอนโตะ, หมใหญ 4 ชอนโตะ)

การเลยงหมตนทนต�า (หมหลมดนชวภาพ) โดย นายภวดล ประพฤตด พระจอมเกลาฯ ลาดกระบง วทยาเขตชมพรเขตรอดมศกด จงหวดชมพร20

เนองจากการเลยงหมแบบตนทนต�าน มน�าหมกชวภาพซงมจลนทรย และวตามนจากผกเปนตวหลกในการเสรมสรางความแขงแรงใหกบหม แตหากอาหาร หรอน�าไมสะอาดพอ หมอาจมอาการทองเสย หรอขเหลวได (ซงปกตไมคอยเกดบอยนก) ตองรกษาโดยน�าใบผรงสด ใบฟาทะลายโจรสด และเถาบอระเพดเอาใหหมกน รวมทงจะตองหาวาเกดจากสาเหตอะไร เชน อาหารและน�าอาจไมสะอาดพอ กตองปรบปรงแกไขใหม นอกจากนควรใชมงเขยวคลมคอกเพอกนยงตงแตเยนถงเชา แตหากเปนพนททมตวรนชกชม (โดยเฉพาะชวงหนาฝน) ควรน�าเอาตะไครหอมมาทบแชน�า แลวฉดพนใหหมในชวงหวค�า (ระวงอยาใหเขาตา) เนองจากตะไครหอมมสรรพคณชวยไลแมลงไดเปนอยางด

สรปขอดของกำรเลยงหมหลมดนชวภำพในแงตำง ๆการพฒนาตวผปฏบต

ผทเลยงหมแบบหลมดนชวภาพจะมการพฒนาตนเองไปเรอยๆ มการเสาะหาวธการจดการ วสดทดแทนการประยกตโครงสรางโรงเรอนใหมๆ เพอลดตนทน เมอตนเองมความรแลวกอยากจะแนะน�าสงด ๆ ใหแกผอนการลดตนทน1. ดานอาหาร ทลดลงตงแต 30 % - 70 % ขนอยกบการจดการ/ความเอาใจใส2. ตนทนดานสาธารณปโภค ไมตองอาบน�าสกรตลอดระยะทขน3. ตนทนดานแรงงานและเวลา ไมตองโกยขหมไมตองลางคอกไมตองอาบน�าหม4. ตนทนการสรางโรงเรอน วใชวสดทกชนดทมในทองถน

การดแลสขภาพและการปองกนโรค

ขอดและขอจ�ากดของการเลยงหมหลมดนชวภาพ

การเลยงหมตนทนต�า (หมหลมดนชวภาพ) โดย นายภวดล ประพฤตด พระจอมเกลาฯ ลาดกระบง วทยาเขตชมพรเขตรอดมศกด จงหวดชมพร 21

การดแลสขภาพและการปองกนโรค

5. ตนทนดานยารกษาโรค หมทเลยงแบบนมกไดรบวตามนเสรมจากผก ผลไม และน�าหมกชวภาพอยแลว นอกจากนความทหมไมเครยดกยงน�าไปสระบบภมตานทานทแขงแรงของหมดวยเศรษฐกจและสงคม1. คนเลยงหมทงระดบครอบครว และชมชนมความเปนอยทดขน ไมตองเครยดกบภาวะจายแพง แตขายถก2. หมดปญหาความขดแยงระหวาง คนเลยงหมกบเพอนบาน(คนเหมนกลนหม) เพราะการเลยงรปแบบนไมมทงกลนไมพงประสงคและแมลงวนรบกวนคณภาพชวตและสงแวดลอม1. ลดการใชสารเคมและลดการปลอยของเสยสสงแวดลอม2. คนเลยงหมลดการสมผสกบสารเคมทงทางตรงและทางออมผบรโภค(คนกนเนอหม)1. ลดปรมาณของสารตกคางในเนอหม2. ผบรโภคมตวเลอกเพมขนเนองจากแหลงทมาของเนอหมมมากขน

ขอจ�ำกดของกำรเลยงหมหลมดนชวภำพ1. หากเปนพนทน�าสามารถทวมถง หรอระดบน�าใตดนสงจะมปญหา2. ในฤดแลง พชผกทใชเสรมอาจขาดแคลนได 3. ผเลยงตองมพนทและมพชผกใหเปนอาหารเสรมแกหมพอสมควร4. การเลยงสกรแบบนยงไมไดรบการสงเสรมทางการตลาดเทาทควร5. การเลยงหมหลม เหมาะส�าหรบการเลยงแบบรายยอย6. ผเลยงตองมความรบผดชอบ มมานะอดทน ชางสงเกต และควรเปนคนใฝร และทส�าคญสมาชกในครอบครวตองชวยกนดแลหมหากขาดคณสมบตเหลานยากทจะเลยงหมหลมใหประสบความส�าเรจได

การเลยงหมตนทนต�า (หมหลมดนชวภาพ) โดย นายภวดล ประพฤตด พระจอมเกลาฯ ลาดกระบง วทยาเขตชมพรเขตรอดมศกด จงหวดชมพร22

ขอมลวจยประกอบการถายทอดองคความร