i

ŸAtúnxe K∑rin ti UBE

Al´åwìíyéÌwé K∑tå

ii

iii

ŸAtúnxe K∑rin ti UBE

Al´åwìíyéÌwé K∑tå

L´åti qw´q

J.F. Qdúnjq

P`∑lú ``åfikún l´åti qw´q

Túnjí ŸQp´åd`qtun

v

Ìt´qkå `åkóónú Ojú Ìwé

ŸAkíy`esí fún ol`uk´q vi1 Kík`å `åti `åd`åkq gbólóh`un kéék`e`eké 1

2 Orin åk´qmqníw`å 4 3 Oríxiríxi orúkq il∑ Yor`ub´å 12 4 ŸOwe kéék`e`eké 13 5 Kíkå ìwé ìt`ån-`år`osq 15 6 ŸAl´q: Ìdí tí imú ìj`åp´å fi k`u k´ån´nbó 19 7 ŸE`ew`q 25 8 Oúnj∑ Yor`ub´å 29 9 ŸO`nk`å (31-40) 3510 Axq wíw`q ní il`∑ Yor`ub´å 3611 ŸAwqn `qn`å ìb´årå-∑ni s`qr`q 3712 L´∑t`å kíkq 3913 ŸAp∑∑r∑ l´∑t`å kíkq 4114 Ìpolówó qj`å 4315 ŸEt`o ågbo ilé 4616 ŸAx`åy`ån oy`e il`∑ Yor`ub´å (1) 4817 ŸAx`åy`ån oy`e il`∑ Yor`ub´å (2) 5018 Ìr`oyìn ìx`∑l`∑ 5219 ŸAs`qgb`a `qr`q 5520 ŸAr`osq 5821 ŸQr`q åk´qnil´∑nu 61

vi

ŸAkíyèsí fún `åwqn Olùk´q

ŸQn`å tí å fi ´n kq `ed`e Yor`ub´å yånjú ní`ode-`oní ni å fi kq `åwqn `∑k´q inú ìwé yìí.‘F´åw`∑lì’ méjì kì í dúró fún oh`un `qr`qkånxoxo ní `ed`e Yor`ub´å. Nítorí n´å`å, bí‘f´åw`∑lì’ méjì b´å dúró gbe årå wqn nín´u`qr`q kån n´å`å, `qt`q`qt`q ni å níl´åti pe`qk`q`qkån wqn, báyìí:i) ‘ŸEd`e `åìyé årå wqn ni ó d´å ìj`å síl`∑ l´å`årin `åwqn qmq n´å`å.’ii) ‘Ko sí `ed`e `åìyéd`e r´år´å l´å`årin `åwqn år´å ìlú Ayédé.’ Nítorí n´å`å, `åxìkq ni låti kq åiye, åiyå,∑iy∑ bí ∑ni pé åì t`abí ∑i dúró fún oh`unk`q`qkån. Bí å ti níláti kq wqn nìyí: åyé,`åy`å, ∑y∑. B´åkån n´å`å, ‘k´q´nsón´å`ntì méjì kì ídúró p`q fún oh`un `qr`q kånxoxo’. Nítorín´å`å, bí å ti níláti kq `åwqn `qr`q w`qnyínìyí: wqn díp`o nwqn, `∑yin díp`o `∑nyinati yin díp`o nyin. Ìdí mìír`ån ni pé bi ‘n’ b´å w`å níw´åjú `egé`qr`q Yor`ub´å kån, `qt`q ni å níl´åtì pe nn´å`å, b´åyìí:i) Obìnrin n´å`å ´n lq åxq.ii) ŸAj`ayí ´n gé igi.iii) ŸAwqn obìnrin n´å`å ´n wqn `ågb`ådo `åti er`eé.iv) ŸAwqn qmqk`unrin n´å`å ´n yín `ågb`ådo sínú åp`∑r`∑ ´nl´å kån.v) Qj`å obìnrin n´å`å x`∑ ´n w´qn púp`q j`u.vi) ŸAwqn ol`uk´q ´n yin `åwqn qmq n´å`å

1

Ÿ„k´q 1Kík`å `åti `åd`åkq gbólóh`unkéék`e`eké: Péjú `åti `åwqn `qr´∑ r`∑

Péjú di irun.K´∑mi fq eyín.Bísí b´q ojú.W`umí fq ∑s`∑.Gbogbo wqn t´qjú årå.

Péjú wq b`ub´å.K´∑mi wé g`el`e.Bísí wq kåbå.W`umí dé fìl`å.Gbogbo wqn wqxq.

Péjú j∑ `∑kq.Bísí j∑ `åm`ål`å.K´∑mi j∑ ixu.W`umí j∑ `∑w`å.Gbogbo wqn j∑un.

ŸAtúny`∑w`o `∑k´q1 …… ni ó fq ∑s`∑. A K´∑mi B Péjú D W`umí2 „ni tí ó wq kaba ni …… A W`umí. B Bísí. D K´∑mi.3 …… ni ó j∑ `∑kq. A Péjú B Bísí D W`umí

2

4 Kq gbólóh`un m´∑rin `åk´qk´q níbi tí o kå sínú ìwé `åj´åkq r∑.5 Kq gbólóh`un méjì tí ó k´∑yìn nínú ∑k´q n´å`å sínú ìwé `åj´åkq r∑.

Ix´∑ xíxe1 T´un `qk`q`qkån `åwqn `qr`q ìs`ål`∑ yìí to kí o sì fi bír`o xe `åtúnt`o `qr`q b´∑`∑ sí afo tí å p`es`e sí `∑gb´∑ `qr`q k`q`qkån: i) miK∑ _____ ii) m`ål`å`å _____ iii) júPé _____ iv) l`eg`e _____ v) yíne _____ vi) runi _____2 Fi bír`o kq n`nkån m´∑tå tí Péjú xe nínú `∑k´q yìí sí `åfo tí ó w`å ní ìs`ål`∑ yìí. i) _____________________________ ii) _____________________________ iii) _____________________________

ŸAKÍYŸESÍ: Mq orúkq tí `å ´n pe `åwqn `åw`qw`qnyí ní `ed`e Yor`ub´å:

pupå eérú

ewé dúdú

3

ŸAp`ekq ∑yq `qr`q `åti gbólóh`un

„jå, `∑kq, ok`un, ìl`uOl`uk´q, oníy`q, ål´å`å´åd`unB´åy`q j∑ ∑jå.ŸAb`∑k´∑ j∑ `∑kq.Oluk´q nå qmq.Oníy`q ´n tå iy`q.

B´åy`q `åti ŸAb`∑k´∑ j∑ oúnj∑.Ol`uk´q nå qmq tí k`o gb´qr`ån.Oníy`q ´n tå iy`q ní qj`å Qd´∑d´å.

Ìy´å ´n gbin `ågb`ådo b´∑`∑ nibåbå ´n kq eb`e.

ŸAtúny`∑w`o `∑k´q1 J´∑ kí ol`uk´q k´qk´q pe `åwqn ∑yq `qrq inú `∑k´q fún q, kí o sì kq w´qn sínú ìwé `åj´åkq r∑.2 J´∑ kí ol`uk´q pe `åwqn gbólóh`un kúkúrú tí ó t`∑lé ∑yq `qr`q fún q.3 J´∑ kí ol`uk´q tún pe `åwqn gbólóh`un m´∑rin tí ó k´∑yìn nínú `∑k´q ná`a fún q.

Ix´∑ xíxe1 På `owe méjì tí o b´å m`q fún gbogbo kíl´å`åsì.2 Tún `qk`q`qkån `åwqn `qr`q yìí t`o d´ååd´åå kí o sì fi bír`o kq `eyí tí o t`o sí `åfo tí å ti p`es`e sí `∑gb´∑ `qr`q k`q`qkån. i) d`unål´å`å´å _____ ii) y`qoní _____ iii) å∑j _____ iv) kq`∑ _____ v) `∑k´∑ŸAb _____ vi) k´qol`u _____

4

Ÿ„k´q 2Orin åk´qmqníw`å

1 W`∑ kí o m´q Gé `eék´ånn´å r∑ J∑un tó d´årå l´åsìk`o M´å j∑un j`u.

2 Qmq tó m`qy`å r∑ lójú o Oxì yóó t`qmq nåå pa (Ÿ„`∑mejì) Ìy`å tó jìy`å p`q lorí r∑ Båbå tó jìy`å p`q lorí r∑ Qmq tó m`qyå r∑ lójú o Qsi yóó t`qmq nåå på

3 ŸOj`o ´n r`q Xeré nínú ilé M´å wqnú `oj`o Kí åxq r∑ m´å bå`å tut`u Kí `otút`u m´å bå`å mú ∑

4 B`åt`å r∑ ´å ró kookokå B`åt`å r∑ ´å ró kookokå Bó o bå k`åwé r∑ B`åt`å r∑ ´å ró kookokå

B`åt`å r∑ å w´q x∑r∑r∑ níl`∑ o B`åt`å r∑ ´å w´q x∑r∑r∑ níl`∑ o Bó `o b´å k`åwé r∑ B`åt`å r∑ ´å w´q x∑r∑r∑ níl`∑.

5 Qmq ti ko bå murå sí ∑k´q r∑ Yóó gbofo lqj`q id´ånw`o Mé le gbofo o Mé le gbofo lój´q ìdånw`o Roboto…

5

ŸAtúny`∑w`o `∑k´q1 Orin wo ló ´n k´qni ní ìm´qtótó årå nínú `åwqn orin yìí? A Orin 1 B Orin 2 D Orin 3 E Orin 4 „ Orin 52 Orin tí ó ´n k´q w´å ní `qn`å tí å k`o níí fi x`åìs`ån ni A Orin 1 B Orin 2 D Orin 3 E Orin 4 „ Orin 53 Orin wo ló n k´q wå l´åti gb´åjú m´q ohun tí w´qn ´n k´q wå nílé-`∑k´q? A Orin 1 B Orin 2 D Orin 3 E Orin 4 „ Orin 4 ati 54 K`o y∑ kí å y´åjú sí `åwqn `obí wå g´∑g´∑ bí orin …… ti sq. A orin 1 B orin 2 D orin 3 E orin 4 „ orin 5

Ix´∑-xíxe1 Kí ni ìdí kån p`åt`åkì tí k`o fi y∑ kí qmqdé m´q ìy´å r`∑ lójú?2 Fi `åmì tí ó y∑ sí orí `åwqn `qr`q yìí: ojo tutu axq båtå kokokå x∑r∑r∑ idånwo ofo ∑kq

6

T´qjú ìw`å r∑

T´qjú ìw`å r∑, `qr´∑ mi.Ql´å å m´åå xí lq nílé ∑ni,„w`å å sì ti ipå `åìs`ån di ohun `åb`uk`u.*Olówó `oní ´n di olóxì bó d`qlå.X`ugb´qn ìw`å ní í fún ni níyì, 5Tí kì í t´ån títí.Owó k`o j´∑ n`nkån fún ni.Ìw`å l∑w`å qmq ènìy`ån.Xé bí ìgbì `okun ti ´n r´q gìrìrì,Tí kì í dúró j´∑j´∑ r´år´å, 10Ni ql´å m´åå ´n xí kiri l´qj´q gbogbo.X`ugb´qn ìw`å ní í mú ni níyì,Tí å kì í t´∑ títí,T´åyé m´åå ´n f´∑ ni dqj´q ikú ∑ni.D´åkun múrå sí ix´∑ rere ní xíxe. 15Bí o lówó bí o k`o níw`å ´nk´q,Tå ní j´∑ gb´årå lé q b´å xohun rere?Bí o sì xe obìnrin r`qgb`qd`q.Bí o b´å jìnn`å sí ìw`å tí `∑d´å ´n f´∑,Tå ní j´∑ f´∑ q sílé bí åyå? 20T`åbí bí o j´∑ oní-jìbìtì ènìy`ånBí o til`∑ mq `∑k´q `åm`qd´åjúTå ní j´∑ gbéx´∑ åjé fún q xe?T´qjú ìw`å r∑, `qr´∑ mi.Ìw`å k`o sí, `∑k´q d`egbé, 25Gbogbo åyé ní í f´∑ qmq —Tó b´å j´∑ ∑ni rere.

ŸAl`åyé `qr`q*Bí `åìs`ån b´å xe ∑ni tí ó j´∑ år∑w`å púp`q rí, ∑w`å årå r∑ leb`åj´∑, kí ó sì ní `åb`uk`u kån tí yóó xq ´q di `ob`ur´∑w`å p´åt´åp´åt´å.

7

ŸAtúny`∑w`o `∑k´q1 …… ni ó le mú ∑w`å ènìy`ån kúr`o. A Owó B ŸAìs`ån D Ìw`å2 Ohun tí ´n j´∑ kí åyé f´∑ ni dqj´q ikú ∑ni ni …… A ìw`å. B ∑w`å. D owó.3 …… ni o le m´å j`∑´∑ kí obìnrin r`qgb`qd`q rí qkq f´∑. A Ìw`å B „w`å D Owó4 Irú ìw`å wo ló l`e j´∑ kí ∑ni tó ní `∑k´q `åm`qd´åjú p`åd´ån`u ix´∑?5 Irú `enìy`ån wo ni gbogbo åyé m´åå ´n f´∑?

Ix´∑ xíxe1 R`oyìn `qr´∑ r∑ kån tí ó j´∑ qmq rere f´un gbogbo kíl´å`åsì.2 Fún gbogbo kíl´å`åsì ní orin t`åbí ewì kån tí ó j∑m´q ìw`å rere.3 J´∑ kí ol`uk´q pe gbólóh`un méjì `åk´qk´q inú ewí n´å`å fún q kí o sì kq w´qn síl`∑.4 Bí o k`o b´å gbé oh`un sók`e t`åbí sí ìs`ål`∑ r´år´å lórí `qr`q kån, å kì í s´åb`å fi `åmì oh`un sí i lórí. G´∑g´∑ bí `åp∑∑r∑ – qmq, rere, omi, åxq, ∑mu, åtå. Kq irú `qr`q b´∑`∑ m´år`un-ún mìír`ån síl∑.5 Nígb`å tí ‘oní’ påp`q m´q ‘jìbìtì’ ni ó di ‘oníjìbìtì’. Fi ‘oní’ kún `qk`q`qkån `åwqn `qr`q w`qnyí kí o sì kq `åpåp`q wqn m´qr´ånm´qr´ån: påkó, gb`es`e, b`åt`å, kùm`q, f`er`e.

8

P`åt`åkì `∑k´q `åti ix´∑ xíxe

‘Ilé ql´å ni å bí mi sí ní ìlú ŸQy´q,W`år`å qr`q ni mo sì mu d`ågb`å ní If∑’.ŸAr`oyé `qt´∑ l´ås´ån ni yóó d`å l´qj´q `qlå.„ j´∑ k´å múrå síx´∑, k´å yéé f´qnnu l´ås´ån kiri.Qmq tí ql´ql´å bí tí k`o tún årå r`∑ bí, 5„ni ∑l´∑y`å ni irú wqn ´n d`å nígb`∑yìn wqn.‘A´åw´∑ lå bí mi nít`osí ŸQy´q,Akín-m`q-´qn-rìn ni å sì tún w`o mí dågb`å;’„nu l´ås´ån ni, ix´∑ ni k´å múrå k´å xe.Qmq tí åb`oxì bí ní ìlú `åìníl´å´årí, 10Tó múra síx´∑, tó fojú sóhun tí å k´q q,Irú wqn ní í d∑ni åyé ´n m`q l´∑yìn qlå.Xebí, ‘ŸEkó-lå-bí-mi-sí’ p`q tí k`o rí fìlå dé„ni w´qn ´n p`e ní ìl´åbìr`u tí w´qn sì ´n xå´åt´å,A di onílé ql´qn`å tó ´n rìn få-n-då; 15Tó ´n di ∑ni w´qn ´n w´årí fún l´∑gb´∑,Tó ´n di ‘Båbå’ fún wqn!D´åkun múrå kí ó tún årå r∑ bí `qr´∑`∑ mi.Ÿ„k´q ni å fi í tún årå ∑ni bí l´qj´q `oní, 20Ix´∑ ní í sq ni di ol´owó níbikíbi.Qmq tí å k´q l´∑k`q´q tí ó sì j´å f´åf´å,Tó t∑p´å m´qx´∑, tó sì níw`å rere,Irú wqn ní í dolókìkí nígb`∑yìn wqn.W´qn å d∑ni åyé ´n p´qn, w´qn å dql´ql´å gbogbo. 25Qmq tó ´n fún ìy´å níyì, tó ´n f´un båbå l´ql´å;Tí ∑bí ´n f´∑ kí wqn bí irú wqn l´qmq.„ d´åkun ∑ j´∑ k´å ronú w`o nígb`å `ewe wå,K´å tún årå wå bí, k´å múrå síx´∑ ∑ni.K´å t∑rå m´q `∑k´q, k´å gbåyì níw`å 30K´å di ∑ni ´nl´å l´qj´q åyé wå.

ŸAl`åyé:Awqn ìlú bí ŸQy´q, Ilé-If`∑ `åti ŸEkó xe påt`åkìní åyé `åtij´q tó b´∑`∑ tí `åwqn tí å b´å bí nínú`qkån l´årå wqn m´åå ´n fi í yang`ån kiri.Kód`å `åwqn ìlú bí A´åw´∑ `åti Akín-mq-´qn-rìn-tí w´qn w`å ní ìt`osí ŸQy´q n´å`å xe påt`åkìdé ibi pé `åwqn tí w´qn b´å bí nínú wqn j´∑

9

∑ni iyì `åti `∑y∑. Ohun tí ewì yìí w´å ´n sq nipé ej`o ti w´q kúr`o níbi ti `ån´å. Kì í xe ibi tiw´qn ti bí ènìy`ån ló xe p`åt`åkì ní `ode `oníbí k`o xe ohun tí ∑nì k`q`qkån b´å xe p`å´åp`å´åní `qn`å `∑k´q ìwé. Ewì yìí w´å ´n rq `åwqn `qd´q`ode `oní kí w´qn t∑p´å m´q ix´∑ díp`o kí qmqolówó t`åbí qmq ql´ql´å inú wqn m´åå f´qnnuirú ilé tí ó ti w´å.ŸAr`oyé `qt`∑: ŸAr`oyé l´ås´ån; ∑nu píp´qn l´ås´ån.Ìlú åìníl´å´årí: Ìlú ti ∑nik´∑ni k`o k`å sí p`åtåkìr´år´å.‘ŸEkó-lå-bí-mi’: ŸAwqn ti wqn m´åå ´n p´qnnupé ŸEkó ni å bí wqn ni å m´åå ´n p`e b´∑`∑ ni`åtij´q.Ìlábìr`u: ŸAwqn tí ó ´n ti il`∑ `ok`e w´å, t`åbí åwqns´åb´årúm´q ti wqn m´åå ´n s´ån b`å`nt´∑ kiri níìlú ŸEkó ní ìgb`å `åtij´q ni `åwqn qmq ŸEkóm´åå ´n p`e b´∑`∑. Ìtum`q ìl´åbìr`u f´unrå r`∑ nit`obí, `åw`qt´∑l`∑ obìnrin, y`∑rì, t`åbí `om`ug`q`enìy`ån.‰N x´å´åt´å: ‰N s`qr`q `åb`uk`u sí.W´qn ´n w´årí fún: W´qn ´n b`qw`q fún un bí∑ni p`åt`åkì.K`o rí fìl`å dé: K`o rí owó rå fìl`å. ŸEyí j´∑`eébú tí `åwqn år´å `ok`e tí `åwqn qmq ŸEkóìgb`å `åtij´q ´n p`e ni ìl´åbìr`u m´åå ´n fi bú `åwqnqmq ŸEkó n´å`å. Wqn å ní ‘ŸEkó-lå-bí-mi’ k`orí fìl`å dé, Ìl`åbìr`u tó b´å wqn níl`∑ yìí ti r∑xin.

ŸAtúny`∑w`o `∑k´q1 Ibi tí ilé ql´å w`å ni …… A ŸQy´q. B If`∑. D A´åw´∑.2 Irú qmq tí ql´ql´å bí tí k`o xix´∑ ní í di …… A olówó. B ql´ql´å. D ∑l´∑y`å.3 ŸAwqn tí å bí sí …… p`q tí k`o rí fìl`å dé.

10

A ŸQy´q B If`∑ D ŸEkó4 Xe `ål`åyé ìdí tí ìlú ŸQy´q fi j´∑ p`åt`åkì tó b´∑`∑ ní ìgb`å `åtij´q.5 Kí ni ìtum`q ìl`å ewì yìí? – ‘„ j´∑ k´å múrå xíx´∑, k´å yéé f´qnnu l´ås´ån kiri’.6 Xe `ål`åyé `åwqn `qr`q w`qnyí: i) ŸEkó lå bí mi. ii) ŸAwqn tí w´qn ´n p`e ní ìl´åbìrù tí w´qn sì ´n x´å´åt´å. iii) Ìlú `åìníl´å´årí. iv) „ni tí wqn ´n w´årí fún v) Onílé ql´qn`å.

Ix´∑-xíxe1 Sq ohun tí o m`q nípå `qkån nínú ŸQy´q, Ilé-If`∑ `åti ŸEkó fún gbogbo kíl´å`åsì.2 Kå ewì mìír`ån tí o m`q tí ó fi årå p´∑ `eyí tí o k`å nínú `∑k´q yìí.3 Fi `åmì oh`un tó y∑ sí orí `åwqn `qr`q w`qnyí: Qr∑ – ∑gbå tí å fi ´n nå ènìy`ån. Qr∑ – orúkq ìlú kån ni ìpínl`∑ O`ndó. Qr∑ – ∑ni tí å f´∑r`ån tí å dìjq ´n rìn. Qr∑ – `∑b`un tí å fún `enìy`ån.

11

ŸO`nk`å Yor`ub´åFi kún ìm`q r∑ lórí Yor`ub´å nípå bí å xe ´nkå n`nkån `åti bí å xe ´n kq ´q síl`∑ `åti ìgb`å tíå m´åå ´n lo `ejì, méjì, `åti `ekejì.1 eni oókån ìkån ìkínní2 `ejì eéjì méjì `ekejì3 `∑tå ∑´∑tå m´∑tå ∑k∑tå4 `∑rin ∑´∑rin m´∑rin ∑k∑rin5 `årún å´år`un-ún m´år`un-ún `∑kår`un-ún6 `∑f`å ∑´∑f`å m´∑f`å `∑k∑f`å7 `eje eéje méje `ekeje/ìkeje8 `∑jq ∑´∑jq m´∑jq `∑k∑jq/ìk∑jq9 `∑s´ån ∑ ´∑s`ån-´ån m´∑s`ån-´ån `∑k∑s`ån-´ån/ìk∑s`ån-´ån10 `∑w´å ∑´∑w`å´å m´∑w`å´å `∑k∑w`å´å/ìk∑w`å´å11 oók`ånl´å m´qk`ånl´å ìkqk`ånl´å12 eéjìl´å méjìl´å èkejìl´å/ìkejìl´å13 ∑´∑t`ål´å m´∑t`ål´å `∑k∑t`ål´å/ìk∑t`ål´å14 ∑´∑rìnl´å m´∑rìnl´å `∑k∑rìnl´å/ìk∑rìnl`å´å15 (20 – 5) `∑´∑dóg´un m´∑`∑dógún `∑k∑`∑´∑dógún/ìk∑`∑´∑dógún16 (20 – 4) ∑´∑rìndínlógún m´∑rìndínlógún `∑k∑rìndínlógún/ìk∑rìndínlógún17 (20 – 3) ∑´∑t`ådínlógún m´∑t`ådínl´ogún `∑k∑t`ådínl´og´un/ìk∑t`ådínlóg´un18 (20 – 2) eéjìndínlógún méjìndínlógún ` ekejìndínlógún/ìkejìndínlógún19 (20 – 1) oók`åndínlógún m´qk`åndínlógún ∑kqk`åndínlógún/ìkqk`åndínlógún20 ogún og´un ogún/ok`oó

4 i) Bí å b´å lé `okútå w´∑w´∑ m´∑w`å´å síl`∑ t`∑l´∑ årå wqn, kí ni å ti í pe `eyí tí ógb`∑yìn wqn, `∑k∑w`å´å ni t`åbí `∑kår`un-ún? ii) Kí ni å ti ´n pe `eyí tí ó t`∑lé `∑k∑jq `åti `eyí tí ó xíw´åjú p´åt´åp´åt´å?

12

Ÿ„k´q 3Oríxiríxi orúkq il`∑ Yor`ub´å

Oríxiríxi ni orúkq Yor`ub´å.Orúkq `åmút`qrunw´å ni T´åyé, K´∑hìndé, Ìd`owú,ŸAl`åb´å.T´åyé ni qmq tí å k´qk´q bí nínú ìbejì,K´∑hìndé ni å bí xe èkejì. Ìd`owú ni å bí l´∑yìn wqn.ŸAl`åb´å ni å bí t`∑lé Ìd`owú. Ìgè ni qmq tí å bí tí ó j´∑pé ∑s`∑ ló n`å xíw´åjú nígb`å tí w´qn f´∑´∑ bí i.D`ådå ni irun orí r`∑ m´åå ´n rån påp`q. ŸAwqn `åbíkú ló m´´åå ´n j´∑ orúkq bíi M´ålqm´q,Ayéd`un, K`os´qk´q, M´åt`ånmí, Yémiít`ån, Aj´å `åtib´∑`∑ b´∑`∑ lq. ŸAwqn tí å bí ní ìdílé qbå ló m´åå ´n j´∑ Adédèjì,Adédìrån, Oy`eb´ql´å, Oy`edìrån, Fóyèk´∑. ŸAwqn tí å bí nílé tí w´qn ti ´n bq Qb`åt´ål´å ló m´åå´n j´∑ orúkq bí „fúny∑l`å, „fúnxet´ån, `åti b´∑`∑ b´∑`∑ lq. ŸAwqn ti ìdílé ŸOgún ló m´åå ´n j´∑ ŸOgúndélé,ŸOg´unm´åkin, ŸOgúngbådé, `åti b´∑`∑ b´∑`∑ lq. ŸAwqn orúkq `åbísq ni K´ql´åwqlé, K´qr`qdé,P`∑lúmi, K´åy`qdé, Y´∑misí. A kì í ní orúkq k´å m´å nìí oríkì. ŸAp∑∑r∑ oríkìqk`unrin ni ŸAk`ångbé, ŸAk`ånbí, ŸAk`ånmú, ŸAl`åó,ŸAj`åó, Ìx`ql´å. ŸAp∑∑r∑ oríkì obìnrin ni ŸAník´∑, ŸArík´∑,ŸAk`ånk´∑, ŸÅb`∑ní, ŸÅt´qk´∑. Ìnågij∑ ni `åwqn orúkq bíi ŸQyqf`uú, Akúrúy∑jó,Ag`unt´åxqól`o, Eyínåf´∑, ŸQp´∑l´∑´ng´∑. Ìrísí t`åbíìh`uw`åsí ni å fi ´n fún ènìy`ån ní orúkq ìnågij∑.

ŸAtúny`∑wò `∑k´q1 ŸAk´qbí nínú `åwqn ìbejì ni `å ´n p`e ní ______2 Qmq tí å bí l´∑yìn ti å ti bí ìbejì ni ______3 ŸÅp∑∑r∑ orúkq ìdílé kån ni ______4 Ap´qnbépor´∑ j´∑ `åp∑∑r∑ orúkq ______5 ŸAník´∑ j´∑ `åp∑∑r∑ ______

Ix´∑-xíxeW´å ìtum`q `åwqn orúkq yìí b`q l´åti ilé:Ìl`qríŸAj`åyíYétúndé

Båbårímis´åT`okunb`q

13

Ÿ„k´q 3ŸOwe kéékèèké Ip`o p`åt`åkì ni `owe w`å nínú `ed`e Yor`ub´å.Lílo `owe Yor`ub´å d´ååd´åå sì j´∑ `qn`å kån tí`å ´n gb`å mq ∑ni b´å gb´q `ed`e Yor`ub´å.Oríxiríxi ix∑ ni å m´åå ´n fi `owe xe. Bí å ti´n fi `owe kìl`q fún ènìy`ån n´å`å ni å tún m´åån fi fún ni ní ìwúrí. Bí å b´å rí ∑ni tí ´n sq pé`oun k`o lówó l´qw´q, tí å sì rí í pé ó yå `ql∑,å le sq fún un pé kí ó mójú tó ix´∑ qw´q r`∑.A ó`o w´å fi `owe ‘ix´∑ ni o`og`un ix´∑’ gb`å ´åním`qr`ån. Ohun tí `å ´n sq fún un ni pé k`osí o`og`un tí ó le d´∑kun `åìlówó l´qw´q r`∑ bík`o xe ix´∑ `åxek´årå. Bí å b´å rí ∑ni tí ó m´åå ´n j`å ní `qp`q ìgb`åå le r`q ´q kí ó m´åå ní s`uúr`u `åti pé kí ó m´åxe j∑ kí wqn sq `oun ní orúkq. A l`e fi `owe‘Ìj`å k`o dql`å, orúkq ní í sq ni’ pårí `ål`åyéwå fún un. „ni tí å m`q pé ó l`e xix´∑, tí ´o sì t´un ní`qy`åy`å xùgb´qn tí ó j´∑ pé `åìnís`uúr`u ni ìx`oror`∑, å ó r`q ´q kí ó ní s`uúr`u. A l`e sq fun un pé‘s`uúr`u ni båbå ìw`å’. Bí å b´å rí qmqdé tí ó f´∑r`ån `ofófó níxíxe, å ó sq fún un kí o xíw´q ìw`å b´∑`∑nítorí pé kì í xe ix´∑ `åxelówó. ŸOwe ‘åx`ofófók`o gbå ∑gb`å´å ibi qp´∑ ló mq’ ni å ó ´fi kån`qr`q n´å`å m´ql`∑. Qmq kékeré tí k`o múrå sí ìwé r`∑ nítorípé `åwqn `obí r∑ l´owó ni å le kìl`q fún pé kíó m´å xe gb´∑k`∑ lé owó `åwqn `obí r`∑. A ósq fún un wí pé ó y∑ kí o fi årå xix´∑ tir`∑nítorí pé ‘ågbójúlógún fi årå r`∑ fún òxì tå.’B´åkån n´å`å ni å ó j´∑ kí ó m`q pé ‘ohun tí åk`o b´å jìy`å fún kì í t´qj´q, ohun tí å b´å fi åråxix´∑ fún ní í p´∑ l´qw´q ∑ni.’

14

ŸAtúny`∑w`o `∑k´q1 Ip`o …… ni `owe w`å l´å`årin `åwqn Yor`ub´å. A y∑p∑r∑ B kékeré D p`åt`åkì2 ŸA ´n fi `owe fún `enìy`ån ní …… A ìwúrí. B qw´q. D ix´∑3 A le på `owe ‘ix´∑ ni `o`og`un ìx´∑’ fún ∑ni tí ó …… A múrå sí ix´∑. B yå `ql∑. D f∑r`ån ix´∑.4 Irú ènìy`ån wo ni `å ´n på `owe ‘s`uúr`u ni båbå ìw`å’ fún?5 ŸOwe Yor`ub´å wo ló le kìl`q f´un olóf`oófó?

Ix´∑ xíxe1 På `owe Yor`ub´å m´år`un-ún tí ó m´∑nu bå `∑y`å årå ènìy`ån.2 W´å `odìkejì `qk`q`qkån `åwqn `qr`q w`qnyí: rqr`un, `åtij´q, d´ååd´åå, d´∑kun, wúwo.3 Ewì åloh`un Yor`ub´å ni `åwqn båbå ´nl´å wå ti ´n ké ki `åwqn `oyìnbó tó dé `qd`q wå. R´år`å j´∑ `qkån l´årå `åwqn ewì åloh`un tó w´qp`q l´å`årin Yor`ub´å ŸQy´q. Ap´∑p´∑ ni ti `åwqn Yor`ub´å Ìj`∑bú. Bé`er`e orúkq `qkån nínú `åwqn ewì åloh`un ti `åwqn Yor`ub´å Ÿ„gb´å (Ab´∑`okútå) b`q w´å l´åti ilé.

15

Ÿ„k´q 5Kíkå ìwé ìt`ån-`år`qsq

Y`åt`q sí ìwé-kík`å tí å ´n l`o ní kíl´å`åsì, ó túny∑ kí å m´åå kå ìwé-ìt`ån `år`osq tí k`o g`unpúp`q. Ìt`ån `åròsq `åpil`∑kq y`åt`q sí ìt`ån Ìj`åp´å tí`å ´n k`å nínú ìwé-kík`å wå. ŸAwqn båbå ´nl´åwå ló på `ål´q onít`ån bí i ti Ìj`åp´å. Ìt`ån `år`osq`åpil∑kq ni èyí tí `o`nk`qwé fúnrår`∑ f`åyq l´åtiinú ohun tí ´n x∑l`∑ ní `åw`ujq r`∑. Yóó sq ìt`ånn´å`å ní `qn`å tí å ó fi gb´åd`un r`∑. Oríxiríxi å`nf`å`åní ni ó w`å nínú kí å m´ååkå irú ìwé b´∑`∑. A m´åå ´n kå irú ìwé b´∑`∑ fúnìgb´åd`un. B´åkån n´å`å ni å t´un m´åå ´n rí `∑k´qnínú irú ìt`ån b´∑`∑. B´∑`∑ sì ni irú ìt`ån b´∑`∑m´åå ´n fi k´un ìrírí åyé wå. Bí å b´å ti w´å ìwé tí å ó k`å t´ån, å gb´qd`qm´åå x`åkíyèsí `åwqn n`nkån w`qnyí bí å b´åti ´n k`åwé n´å`å. A gb´qd`q mq ìt`ån yìí l´åtiìb`∑r`∑ dé òpin. B´åkån n´å`å ni å tún gb´qd`qmq `åwqn `∑d´å-ìt`ån inú ìwé n´å`å. ŸAwqnw`qnyí ni `åwqn `enìy`ån tí `o`nk`qwé m´∑nub´å nínú ìt`ån r`∑. A tún gb´qd`q wo irú `∑k´qtí å rí k´q nín´u ìt`ån n´å`å. Bí ó b´å di qj´qiwåjú å ó tún m´åå x`åkíy`esí åx`å Yor`ub´åtó xúyq nínú ìt`ån n´å`å. ‰O d´årå kí å m´åå kå `qp`qlqp`q `åwqn ìwéìt`ån `år`osq nítorí `åwqn `å`nf`å`åní tí å tim´∑nu b´å ní `ok`e. ŸOót´q `qr`q sì ni pé å l`e tiibi kíkå `åwqn ìwé b´∑`∑ di `o`nk`qwé ìt`ån`år`osq.

ŸAtúny`∑w`o `∑k´q1 …… ni ó ni `ål´q-onít`ån. A ŸAwqn båbå ´nl´å wa B Ìjåp´å D ŸAwqn ìy´å ´nl´å wa

2 ŸO`nk`qwé ìt`ån `år`osq m´åå ´n gbé ìt`ån r`∑ lé …… A `ål´q Ìj`åp´å. B `åwqn ìx`∑l`∑ `åw`ujq r`∑. D ∑rån inú ilé.3 ŸQkån nínú `å`nf`å`åní kíkå ìwé ìt`ån `år`osq ni …… A `∑mí gíg`un. B `ål`å´åfí`å. D ìgb´åd`un.

16

4 M´∑nu bå méjì mìír`ån nínú ìwúl`o kíkå ìwé-ìt`ån `åròsq.5 Sq n`nkån `åk´qk´q tí ó y∑ kí å w`o nínú ìt`ån `år`osq.

Ix´∑ xíxe1 Kq ìt`ån-`år`osq kúkurú kån tí o b´å m`q síl`∑.2 Kq ìt`ån-`åròsq kúkurú mìír`ån tí yóó k´q wå l´∑k`q´q kí å m´åå mójú tó ix´∑.3 Fi `åmì-oh`un tí ó y∑ sí orí `åwqn `qr`q w`qnyí, å-w-qn: åwqn — `qp`q `enìy`ån åwqn — oríxi `åk`år`å kån tí å m´åå ´n fi ew`ur`å `åti il´å dín. åwqn — ohun `el`o tí å fi ´n kó ∑jå nínú od`o.4 ŸAwqn `qr`q w`qnyí ni å m´åå ´n l`o fún ohun tí k`o tí ì pårí t´ån r´år´å. B´åyìí: Qmq n´å`å k`o tí ì pårí ix´∑ r`∑. Ìy´å mi k`o tí ì ti ŸEkó dé. N k`o tí ì gb´q ohun tí qmq n´å`å ´n wí r´år´å. B´åyìí, kq gbólóh`un oríxi m´år`un-ún tìr∑ síl`∑ kí o sì lo ‘k`o tí ì’ nínú qk`q`qkån wqn.

17

Ìt`ån `år`osq: Onís`uúr`u ní í fúnw`år`å kìnnìún

L´∑yìn tí å mq `å`nf`å`åní kíkå ìwé ìt`ån `år`osq,∑ j´∑ kí å wo ìt`ån ìs`ål`∑ yìí g´∑g´∑ bí `åp∑∑r∑.Qk`unrin kån w`å tí ó j´∑ `oxìx´∑ ìjqbå. ‰O níìy`åwó kån. Ix´∑ qk`unrin yìí m´åå ´n p`q tób´∑`∑ tí kì í fi í t`et`e dé ilé. Ìy`åwó r`∑ r`o pé `qd`qobìnrin mìír`ån ló ti m´åå ´n p´∑. ŸEyí ló mú kíobìnrin yìí m´åå xe gb´qn´nkú gb´qn´nkú síqkq r`∑. Nígb`å tí qkq n´å`å rí ìxesí ìy`åw´o r`∑yìí, ´nxe ló tún m´åå ´n gbå ilé `qr´∑ lq bí ób´å ti xíw´q níbi ix´∑. Kód`å k`o j∑un nínú ilém´q. ŸAìj∑un nínú ilé m´q qk`unrin yìí di ìb`∑r`ufún ìy`åwó. Ìy`åwó sì gb`å pé `qd`q obìnrinmìír`ån ló ti ´n j∑un. Nígb`å tí obìnrin yìí súnkån `ogiri ni ó b´å tq Båbål´åwo kån lq. Nínú∑j´q tí obìnrin n´å`å r`o ni Båbål´åwo ti m`q péowú jíj∑ `åti `åìnís`uúr`u ló ´n yq ´q l´∑nu.Båbål´åwo sì ní kí ó lq w´å w`år`å kìnnìúnw´å ki `oun b´å å fi xe `o`og`un tí yóó l`o fúnqkq. Bí ó til`∑ j´∑ pé ohun tí Båbål´åwo ní kíobìnrin yìí w´å x`oro l´åti rí, síb`∑ ó pinnu látiw´å å. ‰O tq ògbójú qd∑ kån lq, ∑ni tí ó múun dé ibi tí kìnnìún kån tó x`∑x`∑ bímq w`å.Obìnrin yìí på odidi ∑rån `ågbò ´nl´å. ‰O gé ení ekìrí ´nl´å ´nl´å. ‰O se púp`q nínú ∑rån n´å`å.O w´å yån `eyí tí ó k`u ní orí inå. Ní qj´q kìn-ín-ní, obìnrin yìí bu púp`q nínú ∑rån n´å`åsínú åp`∑r`∑ kån. ‰O sì kqrí sí `qn`å ibi tíkìnnìún n´å`å w`å. ‰O lúgq sí åb´∑ p`å`ntí kån,ó sì b`∑r`∑ sí í ju ekìrí ∑rån k`q`qkån síkìnnìún. ŸOór`un díd`un ∑rån n´å`å ti w`q ´q níågb´årí. B´åyìí ni ó ´n ju ∑rån sí kìnnìún títí∑rånko fi yó. Bí ó sì ti ´n lq b´q kìnnìún nìyíní ojoojúm´q títí di qj´q keje. Ní qj´q keje yìík`o til∑ fi p`å`ntí bojú m´q. ‰O d`åbí ∑ni pékìnnìún ti ´n moj´u r`∑.

‰O då `qp`qlqp`q ∑rån síl`∑, Kìnnìún `åti`åwqn qmq r`∑ sì b`∑r`∑ sí í j∑rån. ŸAsìk`o yìíni obìnrin yìí súnm´q kìnnìún tí ó sì b`∑r`∑sí í d´qgb´qn fún w`år`å r`∑ sínú igb´å tí ó tipèsè síl`∑. Nígb`å tí ó gbé w`år`å kìnnìún n´å`å déiw´åjú Båbål´åwo, ∑nú yå Båbål´åwo.Båbål´åwo w´å sq fún un pé kí ó lq lo ìlåjìirú s`uúr`u tí ó fi fún w`år`å kìnnìún yìí fúnqkq, `åyípåd`å yóó sì dé. B´åyìí ni obìnrinn´å`å xe b`∑r`∑ sí í fi s`uúr`u b´å qkq r`∑ l`o, tíìr´∑p`q sì påd`å sí `å`årin wqn. ŸAxé onís`uúr`uní í fún w`år`å kìnnìún.

18

ŸAtúny`∑wò `∑k´q1 Ohun tí ó d´å ìj`å síl`∑ l´å`årin obìnrin yìí `åti qkq r`∑ ni …… A èébú tí ´n bú qkq. B owú `åìnídìí `åti `åìsí s`uúr`u. D `åìfún un ní owó qb`∑.2 B´åwo ni obìnrin yìí xe b`∑r`∑ sí i xe sí qkq l´åti fi `er`o r`∑ h`ån? A gb´qn´nkúgb´qn´nkú B d´ååd´åå D rådår`ådå3 Ohun tí qkq xe nígb`å tí ó rí ìxesí ìy`åwó r∑ ni pé …… A ó rasq titun fún ìy`åwó. B k`o j∑un nínú ilé m´q. D o ´n bú ìy`åwó r`∑ kiri.4 Ohun tí Båbål´åwo f´∑´∑ fi w`år`å kìnnìún tí ó sq pé kí obìnrin n´å`å t´qjú xe ni …… A l´åti d´ån s`u´ur`u obìnrin n´å`å w`o. B `o`og`un ìf∑r`ån D m´åj`elé tí qkq yóó j∑5 Kí ni obìnrin yìí l`o tí ó fi rí ojú rere qkq r`∑ påd`å? A `o`og`un B owó D s`uúr`u

Fi `qr`q tí ó y∑ sí `å`åyè k`q`qkån ti ó xófonínú `åwqn gbólóh`un yìí:ŸAp∑∑r∑: Onís`uúr`u ní í fún w`år`å kìnnìún. 1 Ojú oró …… lék`e omi. 2 Owó …… sq `ewe di `agb`a. 3 Qmq ∑ni …… jogún ∑ni. 4 Qmq åxå …… h`uw`å ìb`åj´∑. 5 Qmq `åìjqb`∑rí …… j´å qb`∑ s´åy`å. 6 Målú`u tí k`o ní ìru, Ql´qrun …… lé exinxin fún un. 7 Ql´qrun …… d´åj´q afeyín-pínrån. 8 Owó …… fún ni níyì. 9 Qmq ∑ni …… gbéni gå.10 ŸAìlówó l´qw´q …… sq `ågb`å di wèr`e.

ŸAkíy`esí: Nínú irú `åp∑∑r∑ w`qnyí, ∑ m´å xeso í tí ó t`∑lé ní m´q `qr`q mìír`ån r´år´å.2 Y`åt`q sí kìnnìún tí o rí nínú `∑k´q yìí, yå ∑rånko mìír`ån tí o ti rí rí sí ìs`ål`∑ yìí kí o sì fi kerey´q`qn`u k`un ún.

19

Ÿ„k´q 6Ìdí tí imú Ìj`åp´å fi k`u k´ån´nbó

Nígb`å tí agogo m´∑jq al´∑ yóó fi l`u, gbogboqmqdé ti péjú sí `qd`q ìy´å ∑l´∑kq. ŸOun n´å`åsì ti f´∑r`∑´∑ p´qn `∑kq t´ån. Ní déédé ågogom´∑jq ni `ål´q-pípå b`∑r`∑, ‰O sì mq `ål´q p´up`q.Ìy´å ∑l´∑kq ní ìdí tí imú Ìj`åp´å fi k`u k´ån´nbóni kókó `ål´q-onít`ån tí `oun yóó på fún wqn.Ìy´å ní `åwqn yó`o k´qk´q jùm`q fi `ål´q `åpåm`qd´åråy´å n´å.Ìy´å „l´∑kq: ŸOrúkú tindí tindí, ŸOrúkú tindì tindì, ŸOrúkú bí igbå qmq— ‰O sì fún gbogbo wqn ní ìlågb`å.B´qs`∑: Erèé ni o.Ìy´å „l´∑kq: ‰O tì o.Y∑mí: Ìs´åp´å ni o.Ìy´å „l´∑kq: ‰O gb`å ´å o.Ìy´å „l´∑kq: Mo y`ågb´∑ b`å`år`å— Mo fewé b`å`år`å bò ó.L´åy`q: Ilé ni o.Ìy´å „l´∑kq: O kò gb`å ´å o.Bísí: Il`∑ `åti ojú-`qrun ni o.Ìy´å „l´∑kq: B´∑`∑ ni o. ŸOkú `åtqdúnm´qd´un, ŸOkú `åtox`umóx`u, A yín in lé`ek´ånn´å— ‰O tún ´n x`∑j`∑.Títí: Os`un ìpårå ni o.Ìy´å „l´∑kq: ‰O gb`å ´å o. ŸAl´q onít`ån ló k`ån: ŸA`ål´q o!Gbogbo qmqdé: ŸA`ål´q o!Ìy´å „l´∑kq: Ní ìgb`å `åtij´q, Ìj`åp´å `åti ŸQk´∑r´∑j´∑ `qr´∑. W´qn å sì m´åå lq sí ilé årå wqn. Níqjq kån, Ìj`åp´å kó `åwo åm`q r`∑ tí ó ´n t`å lqsí qj`å; ó f´∑ lq t`å w´qn. Xùgb´qn l´åìp´∑, ó gb´q

åriwo ìj`å l´å`årin Asín `åti ŸQk´∑r´∑, `qr´∑ r`∑, níåp´å kejì qj`å, ó sì s´åré k´ånk´ån lq síb`∑. Ìj`åp´å kò fi sùúr`u w´å ìdí ∑j´q r´år´å nígb`åtí ó dé ibi ìj`å n´å`å. Kùm`q ´nl´å kån ni ó kìm´ql`∑; ó sì b`∑r`∑ sí í fi w`åd`uw`åd`u lå Asínní ìl`å åkq. Ní ojú åyé, ´o ´n xe bí ∑ni pé ó´n f´∑ nå `åwqn méjè`ejì túk´å ni; x`ugb´qn ó ´nlu Asín púp`q j`u. Nítorí n´å`å, inú bí Asín,ó sì fi ŸQk´∑r´∑ oníj`å r`∑ síl`∑, ó fi ìkånrå dieyín m´q Ìj`åp´å ní igi imú! Ìj`åp´å fi ogun tå; ó ´n kígbe pé kí gbogbo`åwqn år´å `ådúgb`o w´å gbå `oun kål`∑.Xùgb´qn Asín k`o d´å ∑nik´∑ni nínú wqn

20

lóh`un; ó di ojú m´qrí p´åt´åp´åt´å! Gbogbo`åwqn `er`o qj`å b`∑ ´∑ títí, xùgb´qn ó k`q j´ål`∑;jågun fi `å´åké k´qrí p´åt´åp´åt´å. Ìj`åp´å w´å ´n fiìrorå ´nl´a kqrin pe `åwqn èrò qj`å b´åyìí:Asín t`oun ŸQk´∑r´∑ ……….. Jóó-mi-jóŸAwqn ló jq ´n j`å …………. Jóó-mi-jóÌj`å ré mo w´å l`å …………. Jóó-mi-jóL’Asín fi mi nímú j∑ ……. Jóó-mi-jóŸ„ gb`å mí l´qw´q r`∑ ………. Jóó-mi-jóŸAwo mi ´n b∑ l´qj`å ………. Jóó-mi-jó Bí Ìj`åp´å ti ´n kqrin b´åyìí, ogunl´qg`q `åwqnèrò qj`å `åti år´å `ådúgbò tún r´q dé. Wqn b∑Asín títí; xùgb´qn jågun tåkú kånl`∑. ŸAfiìgb`å tí igi imú Ìj`åp´å j´å m´q qn l´∑nu ni ó tób´q l´qw´q r`∑. L´åti qj´q n´å`å ni imú Ìj`åp´å ti k`uk´ån´nbó bí ó ti w`å títí di `oní yìí. Ÿ„k´q tí å k´q nínú ìt`ån yìí ni pé kí å m´ååfi p`∑l´∑p`∑l´∑ lå ∑ni méjì tí ó b´å ´n j`å; kí å m´åxe m´åå nå `qkån fún èkejì r´år´å.

ŸAtúny`∑w`o `∑k´q1 ŸAwqn wo ni `qr´∑ årå wqn nínú Asín Ìj`åp´å `åti ŸQk´∑r´∑?2 Xe `åpèjúwe: i) Eku Asín; ii) ŸQk´∑r´∑. Kí ni `åwqn ohun tí å l`e fi mq `qkån y`åt`q sí èkejì r`∑?3 Wo `åwqn òwe m´∑tå yìí kí o sì xe ìw´ådìí ohun tí å fi ´n på w´qn b´∑`∑: i) Eku kån kì í r`un kí ó borí asín. ii) K`ok`orò kån kì í r`un kí ó borí ìkåm`ud`u. iii) ŸObúkq dé, `oór`un dé.4 Irun y`∑`uy`∑`u ni ó bo årå `qk´∑r´∑, ó sì tún ní ìr`u tí ó xe y`∑`uy`∑`u. Kí ni o m`q nípå årå `åti ìrù Ìj`åp´å `åti ti Asín?5 Xe `ål`åyé òwe yìí: ‘ŸQl`åj`å ní í fi orí gbå `ogbó.’

21

Ix´∑-xíxe1 ŸAwqn `qr`q tí å kq sínú `åpótí kejì `åti `∑k∑tå ní ìs`ål`∑ yìí ní ìtum`q tí ó jq ti `qr`q il`å kìn-ín-ní ti inú `åpótí kìn-ín-ní. Nísisìnyìí, ∑ w´å `åwqn `qr`q méjì mìír`ån l´åti inú `åwqn `åkójqp`q `qr`q `ok`e `åwqn `åpótí n´å`å, kí ∑ sì kq w´qn sí inú `åpótí kejì `åti `∑k∑tå ní ìl`å kån n´å`å p`∑lú `qr`q tí w´qn fi ìtum`q jq. ŸOgbó, tåkú, w`ådù- w`ådù, kó´ndó, ìbårål`∑, xínkínní, ìw´årå-p`åp`å, k`q j´ål`∑, kín-´nkín, s`uúr`u. 1 2 3

å fi ogun tå kígbe sókè lq ìb`o`osíb k´ån´nbód kùm`qe fi `å´åké k´qrí∑ p`∑l´∑p`∑l´∑f `åìfåråbål`∑

Ìt`∑síw´åjú lórí `o`nk`å Yor`ub´åŸO`nk`å mìír`ån tí å t´un fi ´n xe `o`nk`å n`nkån nièyí tí `å ´n p`e ní igbå, `eyí tí ó j´∑ 200. L´∑yìntí å b´å ti pårí qg´qw`å´å (ogún m´∑w`å´å) t`åbíigbå, å ó`o dé 300, èyí tí `å ´n p`e ní`q´qdúnrún, `åti 400, `eyí tí `å ´n p`e ní irinwó.L´∑yìn `åwqn yìí, iye igbå tí ó b´å w`å nínú`o`nk`å púp`q ni å fi í p`e é. Bí `åp∑∑r∑, 600 j´∑∑gb`∑tå t`åbí igbå l´qn`å m´∑tå (200 × 3); 800j´∑ ∑gb`∑rin t`åbí igbå l´qn`å m´∑rin (200 × 4).1000 j´∑ ∑gb`∑rún t`åbí igbå l´qn`å m´år`un-ún(200 × 5). 500 sì j´∑ `∑´∑d´∑gb`∑tå t`åbí ∑gb`∑tåó dín qg´qr`un-ún; 700 j´∑ `∑´∑d´∑gb`∑rin t`åbí∑gb`∑rin ó dín qg´qr`un-ún; `åti b´∑`∑ b´∑`∑ lq. Af´∑ kí å r´åntí pé å kì í pe 400 ni egb`ejì. Ní`otít´q, igbå méjì ni, x`ugb´qn irínwó ni `å ´n p`e é.2 Nísisìnyìí, ∑ sq iye `o`nk`å w`qnyí ní `ed`e Yor`ubá: i) 300, 400, 800, 450, 600 ii) 850, 500, 95, 220, 650.

22

Ìgbín ål´åxej`u båbå `åxet´∑

Ní ìgb`å kån, Ìj`åp´å f´∑ qmqbìnrin kån l´qw´qìgbín. ŸOxìx´∑ gidigidi ni Ìgbín, ó sì d´å okoixu ´nl´å kån sí `qn`å qj`å ìlú. ŸOní kónìí, `qlåk´qlå, ol`e kån m´åå ´n w´å jí ixu n´å`å w``å lq;Ìgbín k`o sì mq ∑ni tí ó ´n xe irú ix´∑ b´∑`∑.Ìj`åp´å p`å´åp`å´å ´n b´å Ìgbín d´år`o nípå ixun´å`å, b´∑`∑ ni `oun gån-ån ni ó ´n jí i w`å lq. X`ugb´qn f`∑`∑r`∑ kí il`∑ qj´q kån m´q, `qn`åmú ol`e. Bí Ìgbín ti y´q k´∑l´∑k´∑l´∑ dé inú okor`∑, Ìj`åp´å ni ó b´å k`åk`åkúkú tí ó ´n jí ixu n´å`åw`å! „nu yå Ìgbín púp`q pé Ìj`åp´å tí `oun fúnní qmq tún l`e m´åå hu irú ìw`å b´∑`∑ sí `oun.‰O r´åntí bí Ìj`åp´å ti ´n b´å `oun ké ìd´år`o l´åti`∑yìn w´å bí ∑ni pé k`o mq ∑ni tí ó jí ixu n´å`åinú sì bí i púp`q. ‰O w´å pinnu pé `oun yóó fiÌj`åp´å xe ∑l´∑y`å dé `å`åy`e kån. Qj´q qj`å ni qj´q n´å`å j´∑; nítorí n´å`å, Ìgbínde Ìj`åp´å m´ql`∑ sí ojú `qn`å, gbogbo `åwqnèrò tí ó ´n lq qj`å sì b`∑r`∑sí í fi í xe ∑l´∑y`å.Wqn ´n sq pé ‘H´qw`u! Ìwq Ìj`åp´å al´åìnítìjúyìí! „ni tí ó fún q l´qmq ni o sì tún lq jí níixu w`å. Xí`q, Ql´qx`å!’ Ìj`åp´å d´åk´∑, k`o wín`nkån kån títí `åwqn `er`o qj`å fi kqj´å t´ån. L´∑yìn n´å`å, ó b`∑r`∑sí í b∑ Ìgbín. ‰O ní,‘Ìgbín, gb´q mi n´å o; ó w´å tó g´∑´∑ b´åyìí o;j`qw´q tú mi síl`∑ o. Lótìít´q, mo ti xe ohun tík`o d´årå, mo sì j`er`e gbogbo `eébú tí `åwqn`er`o qj`å ti ´n bú mi; x`ugb´qn yóó burú kíwqn tún b´å mi b´åyìí ní `åb`q qj`å o. Nítorín´å`å, j`qw´q tú mi síl`∑ nítorí Ql´qrun!’X`ugb´qn Ìgbín k`o f´∑ tú Ìj`åp´å síl`∑; ó f´∑ kí`åwqn `er`o qj`å tún bú u ní `åb`q qj`å. L´åìp´∑ lq títí, `åwqn `er`o qj`å b`∑r`∑sí ípåd`å dé, w´qn sì tún b´å Ìj`åp´å lórí ìd`e níbití ó ´n x´∑jú p´∑ú. „nu y`å w´qn púp`q, w´qn sìb`∑r`∑sí í bú Ìgbín b´åyìí: ‘H´qw`u, Ìgbín, o f´∑på ´å ni? ŸQt`qkì-t´qkí pé ó j´∑ `ånå r∑ nìyí!Xebí `oun p`∑lú qmq r∑ ni wqn jq ´n j∑ ixu

n´å`å! ŸEyí m`å le o! Bí k`o b´å j´∑ `ånå r∑ ´nk´q,xé pípå ni o ò b´å på ´å ni?’ Ojú ti Ìgbínpúp`q nígb`å tí gbogbo wqn ´n bú u ní`åbúgb`å b´åyìí. ‰O sì tú Ìj`åp´å síl`∑. Nígb`å n´å`å ni Ìj`åp´å w´å b`∑r`∑sí í fi Ìgbínxe ∑l´∑y`å. ‰O ní, ‘K`o t´ån ní ìdí r∑ ìwq Ìgbín!ŸO b´å ti tú mi síl`∑ nígb`å tí mo ti ´n b`∑ ´q,ìb´å y∑ ´q títí. ŸAxej`u r∑ ni ó j´∑ kí o t´∑ yìí.’ŸEyí ni `åwqn `ågb`ålågb`å xe m´åå ´n på ´ålówe pé, ‘ŸEébú `ålq ni ti Ahun, t’`åb`q ni ti`ånå r`∑,’ Ìw`å `åxej`u k`o d´årå o.

23

ŸAp`ejúwe `qr`qA f´∑ kí ∑ r´åntí pé bi ∑ni kå owó ni Yor`ub´å´n kå qj´q. Wqn yóó pe qj´q tí w´qn w`å nínúr`∑ ní èní t`åbí `oní; qj´q tí ó t`∑lé e t`åbí tí óxíw´åjú r`∑ ní `ejì, èyí tí ó tún t`∑lé ìy∑nníw´åjú t`åbí l´∑yìn ní `∑tå `åti b´∑`∑ b´∑`∑ lq.B´åyìí, fún qj´q tí ´n b`q níw´åjú: Qj´q tí å w`å nínú r`∑ yìí ni ŸOní. Qj´q kejì tó ´n b`q ni ŸQlå. Qjq k∑tå tó ´n b`q ni ŸQtúnlå. Qj´q m´∑rin `oni: Ìr`ení t`åbí Qj´q m´∑rin tó ´n b`q. Qj´q m´år`un-ún `oní: Ìrúnní, Qrún, t`åbí Qj´q m´år`un-ún tó ´n b`q. Qj´q m´∑f`å `oní: Ìf`åní t`åbí Qj´q m´∑f`å tó ´n b`q. Qj´q méje `oní: `∑yìn ìf`åní t`åbí qj´q keje tó ´n b`q. Qjq m´∑jq `oní: Qjq k∑jq tó ´n b`q. Qj´q m´∑s`ån-´ån `oní: Is´ån, t`åbí Qj´q k∑s`ån-´ån tó ´n b`q. Qjq m´∑w`å´å `oní: Qj´q k∑w`å´å tó ´n b`q `åti b´∑`∑ b´∑`∑ lq.

24

Ix´∑ xíxe1 Bí `oní b´å j´∑ qj´q 6 ox`u k∑f`å, `qlå ni qj´q 7 ox`u k∑f`å, orúkq wo ni å ó pe `åwqn qj´q ìs`ål`∑ yìí nínú ox`u k∑f`å qdún kån- n´å`å? i) Qj´q 8 ox`u k∑f`å? ii) Qj´q 10 ox`u k∑f`å? iii) Qjq 14 ox`u k∑f`å? iv) Qj´q 15 ox`u k∑f`å?

2 Fi bír`o kq ìpårí `åwqn `owe m´∑tå tí w´qn j∑ m´q ìgbín sí `åyè tí å ti p`es`e sí ìs`ål`∑. i) ………………………. gb´qn tó, `∑yìn ni yó`o m´åå tq ìgbín. ii) Ìgbín k`o rí n`nkån mìír`ån l´å ……… ……………………………………… iii) Ohun tí ó j´∑ `∑r`q ………………… k`o j´∑ `∑r`q l´årå ìgbín.3 L´åti fi h`ån pé o d´å `qk`q`qkån `åwqn ohun-èl`o w`qnyí m`q, fi kerey´q`qn`u k`un ún ní `åw`q tí å f´∑ kí o kun `qk`q`qkån. Kun t∑lifó`on`u ní `åw`q dúdú. Kun kåkulét`q ní `åw`q pupå. Kun t∑lifíx`ån ní `åw`q ewé. Kun tåpur´åít`å ní `åw`q eérú.4 Fi bír`o kq ìtum`q `åwqn `ål´q `åpåm`q w`qnyí sí `åfo tí å pèsè sí `∑gb´∑ wqn. i) A so ∑xin sínú ilé, èèk`ån r`∑ yq sítå. Kí ni o? ……………………………………….. ii) K`o l´qw´q, k`o l´∑s`∑, ó b´∑ sínú ìgb´∑ pìì. Kí ni o? ……………………………………….. iii) ŸQp´å t´∑´∑r´∑ kån il`∑, ó tún kån `qrun. Kí ni o? ………………………………………… iv) Ilé qmqk`unrin d´årå títí x`ugb´qn k`o lójú. Kí ni o? ………………………………………… v) Wqn ni kí n mú un w´å, mo m´u un w´å, w´qn ní kí n d´å å påd`å síb`∑, n k`o mq ib`∑ m´q. Kí ni o? …………………………………………..

25

Ÿ„k´q 7ŸEèw`q åk´qnil´qgb´qn (Ap´å kìn-ín-ní)

ŸOwúr`q xe p`åt`åkì fún `åwqn Yor`ub´å. ŸEr`owqn ni pé ohun tí ènìy`ån b´å ti fi b`∑r`∑ ní`å´år`q ni yóó xe títí il`∑ qj´q n´å`å yóó fi xú.ŸAx`å wqn ni kí w´qn fi `å´år`q `åti `qs´ån xix´∑kí w´qn sì fi ål´∑ sinmi. W´qn l`odì sí kíènìy`ån xeré ní `åsìkò tí ó y∑ kí ó xix´∑.Wqn k`o sì f´∑ kí ó xix´∑ ní `åsìk`o eré. W´qn gbå åy`o-títå sí n`nkån ìn`åjú. W´qnw´å sq pé è`ew`q ni, å kì í tåy`o ní `å´år`q.W´qn xe `eyí kí qmqdé `åti `ågb`å m´å bå`åm´åå tå ´å ni `å´år`q, kí w´qn le mójú tó ix´∑wqn. B´åkån n´å`å ni `ål´q pípå, ål´∑ ni w´qnm´åå ´n på `ålq. W´qn ní èèw`q ni, å kì í p`ål´ql´å`å´år`q t`åbí ní `qs´ån. ŸQn`å l´åti le j´∑ kí ènìy`ånmójú tó ix´∑ ni. ŸE`ew`q ni kí å lq rå åb´∑r´∑ l´qw´q ål´åt∑ ní`å´år`q. Bí ∑ni fi ìrégbè s∑ ål´åt∑ l´qw´q ni.Ab´∑r´∑ kéré púp`q. ‰O sì lè x`oro fún ål´åt∑l´åti mq ibi tí ó på ´å m´q sí. Ohun tí ∑ni tóf´∑´∑ r`å ´å n´å`å yóó fi xe kì í xe ix´∑ `å´år`q. Kíåyé tóó di ayé må-n-sín-ìn-nì, qw´q ni w´qnfi ´n r´ån axq tó b´å yå. ŸQs´ån t`åbí ní ìr`ql´∑l´∑yìn ix´∑ sì ni w´qn m´åå ´n xe èyí. ŸE`ew`q tún ni kí å jí rí è`epo `∑gúsí ní `å´år`qk`utu. ŸOfin ìm´qtótó ni w´qn fi `eyí k´q wå.ŸEr`o wqn ni pé ål´∑ tí å x´∑ `∑gúsí ló ti y∑ kíå pål`∑ `e`epo r`∑ m´q.

26

ŸAl`åyé `qr`q`e`ew`q: n`nkån tí å k`o gbqd`q xe.ìn`åjú: ìfixeré t`åbí ìfid´åråy´å.må-n-sín-ìn-nì: `∑rq ìr´ånxq.

ŸAt´uny`∑w`o `∑k´q1 ŸAsìk`o tí ó xe p`åt`åkì fún `åwqn Yor`ub´å ni …… A `qs´ån. B `å´år`q. D ål´∑.2 Ohun tí `åwqn Yor`ub´å kå ayò títå sí ni n`nkån …… A p`åt`åkì. B gidi. D ìn`åjú.3 Ìdí tí ål´åt∑ kì í fi í tå åb´∑r´∑ ní `owúr`q ni kí …… A ó m´å xe gún un l´qw´q. B o m´å bå`å fi ìrån`u x∑w´q. D owó r`∑ m´å bå`å sqn`u.4 ŸAsìkò wo ni `åwqn Yor`ub´å m´åå ´n r´ån åxq? A `å´år`q B `qs´ån D ål´∑5 D´årúkq èèw`q méjì mìír`ån tí o b´å tún mq y`åt`q sí `åwqn tó w`å nínú `åyqk`å yìí.

1 W´å `qr`q m´år`un-ún tí ‘q’ pårí wqn (Bí `åp∑∑r∑, qw´q)2 J´∑ kí ol`uk´q t`åbí `qr´∑ r∑ pe `åp`ekq gbólóh`un méjì tí ó b`∑r`∑ ibi kík`å yìí fún q kí o sì kq w´qn sínú ìwé `åj´åkq r∑.

Ìt`∑síw´åjú lórí `åmì oh`un orí `qr`qA ní `åwqn `qr`q tí w´qn ní `åpåp`q `åmì oh`unméjì. L´årå `åwqn irú `qr`q b´∑`∑ ni: ŸAwqn tó

ní `åpåp`q oh`un ìs`ål`∑ `åti ohùn òkè: ŸOgún,`ådí, ŸQk´∑, ìgb´å, ŸEkó, `qp´å. ŸAwqn tó ní`åpåp`q oh`un ìs`ål`∑ `åti oh`un `å`årin: ìbqn,`qkån, `∑kq, `åx∑, ìre, `egbo. ŸAwqn tó ní`åpåp`q oh`un `å`årin `åti oh`un `ok`e: irú, ojú, etí, åp´å, imú, edé, ewé.3 Fi `åmì sí orí `åwqn w`qnyí l´åti gbé ìtum`q tí å fún wqn j´åde. i) Opo (w`åh´ål`å) ii) Opo (igi tí å fi k´qlé) iii) Opo (obìnrin tí qkq r`∑ kú)

27

ŸE`ew`q åk´qnil´qgb´qn (Ap´å kejì)

ŸAwqn n`nkån dí`∑ w`å tó y∑ fún `å´år`q t`åbí`qs´ån. ŸAwqn Yor`ub´å w´å so èèw`q m´q wqnkí å m´å bå`å m´åå xe w´qn ní ål´∑. ŸE`ew`q nikí å run orín ní al´∑. Ÿ„k´q ìm´qtótó ni w´qn fi`eyí k´q wå. ‰O y∑ kí ènìy`ån ti run orín ní`å´år`q kí ó tó j∑un. ŸE`ew`q ló j´∑ l´åti fq åxq ní ål´∑. Ÿ„k´qìm´qtótó ni w´qn fi `eyí k´q wå. L´åyé `åtij´qtí k`o sí in´å `∑l´∑tíríkì, w´qn gb`å pé ènìy`ånk`o ní rínå l´åti fq åxq n´å`å m´q. Bí å b´å sìgbé fìtíl`å elépo tí ó w´qp`q nígb`å n´å`åsí i, epo pupå le d`å sí i. B´åkån n´å`å ni ó j´∑ èèw`q l´åti r´ånxq ní ål´∑. ŸEr`o wqn ni pé ènìy`ån k`o nírínå d´ååd´åå, irú ∑ni b´∑`∑ sì l`e fi åb´∑r´∑gún årå r`∑ l´qw´q. ŸE`ew`q ni ó tún j´∑ l´åti tå åy`o ní ål´∑.W´qn gb`å pé åy`o títå m´åå ´n gbå`åsìkò púp`q, `eyí sì le m´å j´∑ kí å s`unní `åkók`o. B´∑`∑ ló sì tún rqr`un l´åtixe `ojóóró ní ål´∑, `eyí tí ó sì ledi ìj`å. B´∑`∑ ni èèw`q ni l´åti súf`eénínú `o`or`un. W´qn xe `eyí l´åtid`en`a rírìn nínú `o`or`un, `eyí tí óle få `åìs`ån. ŸE`ew`q ni ó tún j´∑fún `åwqn qmqdé l´åti m´åå luågolo t`åbí ohun tí ó le påriwonínú `o`or`un. W´qn xe `eyí kí åriwob´∑`∑ m´å bå`å dí ∑ni tí ó le m´åås`un l´qw´q. Irú ∑ni tí ´n s`un b´∑`∑ lej´∑ ål´åìs`ån. ŸQp`qlqp`q `e`ew`q b´∑`∑ w`å fún kík´qmql´qgb´qn oríxiríxi.

28

ŸAtúny`∑wò `∑k´q1 ŸAsìk`o tí `åwqn Yor`ub´å f´∑ kí ´å m´åå run orín ni A `å´år`q B `qs´ån D ål´∑2 Ìdí tí `åwqn Yor`ub´å ìx`∑xe kì í fi í fq åxq l´ål´∑ ni kí A ó m´å bå`å gbó. B ó l`e m´q d´ååd´åå. D ìy´å wqn m´å bå`å kú.3 ŸAwqn ìdí tí wqn kì í fì í tåy`o l´ål´∑ j´∑ A méjì. B m´∑tå. D m∑rin.

Ix´∑ xíxe1 Kí ni ìdí tí wqn kì í fi í súf`eé nínú ò`or`un?2 Kq èèw`q méjì mìír`ån tí k`o sí nínú `∑k´q yìí síl`∑.

29

Ÿ„k´q 8Ìy´å olóúnj∑ (Ap´å kìn-ín-ní)

Ní n``nkån bí ågogo méjì `qs´ån ni F´∑mi `åtiNírån dé `qd`q ìy´å olóúnj∑. Bíb`å ni w´qn sìb´å èr`o pitimu. ŸAwqn n´å`å rå oúnj∑. F´∑mirå iy´ån n´åír`å m´∑w`å´å `åti ∑rån n´åír`åm´∑w`å´å. Nírån rå `åm`ål`å n´åír`å m´∑w`å´å `åtipå[nlå n´åír`å m´∑w`å´å. Nígb`å tí wqn yóó fi j∑un t´ån, èr`o tidínk`u. ŸAwqn qmq `qd`q ìy´å oló´unj∑ ló sì ´nd´å `åwqn èr`o tó k`u lóh`un. F´∑mi `åti Nír`ånd`qb´ål`∑ kí ìy´å olóúnj∑. W´qn sì sq fún unpé `åwqn w´å xe ìw´ådìí lqd`q r`∑ ni. ‰O sì xeìlérí pé `oun yóó r`ån w´qn l´qw´q. F´∑mi béèrè `åwqn n`nkån tí ìy´å olóúnj∑

fi p`es`e `åwqn oúnj∑ tí ó ´n t`å w`qny∑n. Ìy´åolóúnj∑ ní ‘Ixu ni mo fi ´n gún iy´ån x`ugb´qniy´ån nìkån k´q l`å ´n fi ixu xe. A m´åå ´n fiixu xe `åx´åró, d`u`ndú `åti `qj`qj`q. Kí ixu tóóle di iy´ån å gb´qd`q b∑ èèpo `∑yìn r`∑ kúr`o.A ó gé e sí w´∑w´∑. A ó sì sè é. Bí ó b´å tijinn´å å ó m´åå gún un nínú odó yìí. (‰O fiodó h`ån w´qn) A ó sì m´åå fi omi sí i bí åb´å xe ´n gún un títí yóó fi di iy´ån’. Níråndúp´∑ l´qw´q ìy´å olóúnj∑. ‰O sì b´e`erè bóy´åew`ur`å t`åbí `esúrú xeé gúny´ån. Ìyå olóúnj∑ní k`o sí `eyí tí ó xeé gúny´ån nínú irúf´∑ ixuméj`e`ejì.

30

Ìy´å olóúnj∑ ní bí ó b´å xe pé `ås´åró ni w´qn f´∑´∑ xe ni, bí irú ixu tí å b∑ b´∑`∑ b´å ti jinn´å ni å o m´åå fi oróg`un f´q q ní orí in´å títí tí gbogbo r`∑ yóó fi f´q t´ån. A ó`o w´å då `er`oj`å sí i. A ó r`o ó p`q. A ó fi í síl`∑ lórí in´å kí er`oj`å fi jinn´å m´q qn l´årå. L∑yìn `eyí ni å ó då epo pupå t`åbí `oróró sí i. A ó r`o ó p`q.Bí epo t`åbí `oróró yìí b´å ti jinn´å m´q qn l´årå ni å ó s`q ´q kål`∑; `åx´åró dé nìy∑n.

ŸAl`åyé `qr`qPitimu: l´qp`qlqp`q, púp`q.Oróg`un: igi tí å gb´∑ orí r`∑ roboto tí å m´åå ´n fi ro `åm`ål`å t`åbí `∑kq.

ŸAt´uny`∑wò `∑k´q1 Orúkq `åwqn qmq méjì tí w´qn lq sí `qd`q ìy´å olóúnj∑ ni …… A F´∑mi `åti Kúnlé. B K´unlé `åti Nírån. D F´∑mi `åti Nírån.2 „ni tí ó rå på[nlå nínú `åwqn qmq n´å`å ni …… A Kúnlé. B Nírån. D F´∑mi.3 …… ni ó gbé wqn dé `qd`q ìy´å olóúnj∑. A Ìw´ådìí B Oúnj∑ `åwìn D Oúnj´∑ `ådíd`un4 ŸEló ni `åpåp`q owó oúnj∑ tí `åwqn qmq méjé`ejì r`å?5 Oúnj∑ wo ni ìy´å olóúnj∑ k´qk´q xe `ål`åyé píp`es`e r`∑ fún wqn?

6 D´årúkq n`nkån m´∑tå mìír`ån tí ìy´å olóúnj∑ sq pé å tún ´n fi ixu xe.

Ix´∑ xíxe1 X`ål`åyé bí w´qn xe ´n pès`e oúnj∑ kån tí o m`q fún gbogbo kíl´å`åsì.2 A m´åå ´n ro `∑kq. Kí ni å m´åå ´n xe sí `åwqn oúnj∑ w`qnyí nígb`å tí å b´å ´n t´qjú wqn? — iy´ån, `åm`ål`å, `åk`år`å `åti gúgúrú.3 Bé`er`e bí å xe ´n xe `egbo b`q w´å l´åti ilé.4 Kq `qr`q tí ó y∑ sí `å`åy`e k`q`qkån tí ó xófo nínú `åwqn gbólóh`un ìs`ål`∑ yìí: Emi, mi, mo, n. …… ni …… ´n b´å yín s`qr`q. …… f´∑ kí ∑ yíjú sí …… níbí. …… k`o b`∑r`u ∑nik´∑ni nínú yín, bí …… k`o b´å sì gbå owó tí ∑ j∑ …… k`o ní í fi yin síl`∑ r´år´å. ……f∑ kí ∑ mq ìy∑n d´åjú.

31

Ìy´å olóúnj∑ (Ap´å kejì)

Ìy´å olóúnj∑ ní ‘Gb´åg`uúd´å t`åbí `∑g´∑ ni å fi´n xe l´åfún. ŸAwqn oúnj∑ mìír`ån tí å tún ´nfi gb´åg`uúd´å xe ni g`å`årí tí å le w`åmu t`åbíkí å fi t`∑b`å. A tún ´n fi `∑g´∑ xe f`ufú, iy´ån,`∑g´∑ `åti k`ås´åd`å. L´∑yìn tí å b´å ti wå `∑g´∑ tíå f´∑ fi xe l´åfún t´ån, å ó kó o sínú ìk`okò. Aó sì bu omi tí yóó mu gbogbo `∑g´∑ inúìk`ok`o sí i. A ó fi í síl`∑ fún bí qj´q m´år`un-únkí ó fi r`q. Bí ó b´å ti r`q, å ó bó `e`epo kúr`ol´årå r`∑. L´∑yìn `eyí ni å ó rún un sí w´∑w´∑.A ó s´å å ló`or`un títí yóó fi gb∑.’ Ìy´å olóúnj∑ ní ‘L´∑yìn `eyí ni å ó fi `∑rq l`q ´qt`åbí kí å gún un lódó. A ó fi åj`q jq `e`etå r`∑kúr`o. A ó gbé omi kån´å. Bí omi b´å ti hó,å ó då `el`ub´q sí i. A ó sì m´åå fi oróg`un r`oó títí yóó fi di `åm`ål`å’. F´∑mi `åti Nírån dúp´∑l´qw´q ìy´å olóúnj∑, w´qn sì bé`erè bóy´å ´o lesq bí w´qn xe ´n xe `∑kq f´un wqn. Ìy´å olóúnj∑ ní `∑kq píp´qn ni ix´∑ ìy´å `oun `åti pé `∑kq ni `oun t`å títí tí `oun fi wqlé qkq.

‰O ní ‘ŸAgb`ådo ni å fi ´n xe `ogì tí å fi ´n xe`∑kq. L´årå `åwqn oúnj∑ mìír`ån tí `å ´n fi`ågb`ådo xe ni: gúgúrú, túwó, ègbo, m´qs`å åti `∑w`å `qx`qx`q.’ ‰O ní l´∑yìn tí å bå ti r∑ `ågb`ådo tí å ó fi xe `ogì sínu omi fún bí qj´q m´∑rin tí ó sì ti r`q, å le fi `∑rq l`q ´q t`åbí kí å gún un lódó. L´∑yìn `eyí ni å ó fi as´∑ s´∑ èèrí årå r`∑ kúr`o. A ó sì gbé omi lérí in´å.Bí omi b´å hó å ó då `ogì sí i. A ó sì m´åår`o ó títí yóó fi jinn´å. L´∑yìn tí ó b´å ti jinn´åni å ó m´åå fi ewé p´qn qn’. In´u F´∑mi `åti Nírån d`un, w´qn sì d´up´∑l´qw´q ìy´å olóúnj∑ kí w´qn tó fi ìs`q r`∑ síl`∑.

ŸAl`åyé `qr`q`∑w`å `qx`qx`q: `∑w`å tí å se p∑lú ågb`ådo.ègbo: ågb`ådo tí ó jinn´å gån-ån tí å w´å r`o ó påp`q bí ` ∑w`å `åd`ålú.m´qs`å: ågb`ådo píp`o tí å dín.

32

ŸAtúny`∑w`o `∑k´q1 …… ni iye n`nkån tí ìy´å olóúnj∑ ní å lè fi gb´åg`uúd´å xe. A M´år`un-ún B M´∑rin D M´∑tå2 N`nkån méjì tí å gb´qd`q mú kúr`o l´årå `∑g´∑ tí å r∑ kí å tó s´å å ni …… A `e`etå `åti `e`epo. B omi `åti `e`epo. D omi `åti èètå.3 Bí å k`o b´å gún `el`ub´q lód`o å tún le fi …… A `∑rq l`q ´q. B åj`q j`q ´q. D ås´∑ s´∑ ∑.4 Kí ni ohun tí ìy´å olóúnj∑ ´n t`å kí ó tó wqlé qkq?5 Y`åt`q sí `ogì tí å fi ´n xe `∑kq, d´årúkq n`nkån m´∑tå tí å tún ´n fi `ågb`ådo xe.

Ix´∑ xíxe1 X`ål`åyé bí w´qn xe ´n xe túwó fún gbogbo kíl´å`åsì.2 D´årúkq oúnj∑ Yor`ub´å m´éjì tí å k`o m´∑nu b´å nínú `∑k´q méjè`ejì tí å k`å nípå oúnj∑.3 J´∑ kí ol`uk´q pe `åpèkq gbólóh`un méjì tí ó b`∑r`∑ `∑k´q yìí fún q kí o sì kq w´qn síl`∑ nínú ìwé `åj´åkq r∑.

33

Tít´qjú oúnj∑ påm´q

‰O y∑ kí å m´åå t´qjú oúnj∑ påm´q nítorí péoúnj∑ tí å b´å xí síl`∑ kì í p´∑ b`åj´∑. „rån, ∑jå`åti ∑yin m´åå ´n sq åd`un wqn n`u, w´qn sìm´åå ´n r`un bí w´qn b´å w`å níl`∑ l´åìt´qjú. Olúm´åå ´n h`u j´åde l´årå ewéb`∑ rír`å. ŸAwqn `esooníhóró ni k`ok`or`o m´åå ´n j∑ t`åbí kí ó h`uníbi tí å kó o sí. ŸAyípåd`å tí ó b´å dé b´å oúnj∑ m´åå ´n h`ånníbi ìrísí, `oór`un `åti bí ó b´å xe rí ní ∑nu.Oúnj∑ tí ó b´å ti b`åj´∑ léwu fún `ål`å´åfí`å åråwå. ‰O sì le få ik`u fún ∑ni tí ó b´å j∑ ´∑. Agbqd`q m´åå t´qjú oúnj∑ påm´q kí w´qn m´åbå`å b`åj´∑. Tít´qjú oúnj∑ påm´q m´åå ´n j´∑ kíå rí oúnj∑ j∑ nígb`å `qw´qn. Oríxiríxi `qn`å niå le fi t´qjú oúnj∑ påm´q; dí`∑ l´årå wqn ni:Sís´ågb∑: ‰Nxe ni å gb´qnjú b´å kí å m´åå s´åoúnj∑ nínú òòr`un. Bí òòr`un b´å ti gb∑ ´∑,`åwqn k`ok`or`o tí ó le bå oúnj∑ j´∑ yóó ti kú.L´årå `åwqn oúnj∑ sís´ågb∑ b´∑`∑ ni ∑jå på[nlåtí ´n w´å l´åti il`∑ Norway. ŸAwqn mìír`ån ni`elub´q ixu, `∑g´∑, edé `åti åtå. Oríxi `qn`å ìgb`ålódé tí å fi ´n s´å oúnj∑gb∑ lóde `oní ni kí å fi `∑rq gbígbón´å gb∑n`nkån. ŸAwqn oúnj∑ oníhóró ni `eyí wúl`ofún j`u. B´åkån n´å`å ni oúnj∑ olómi xeé sqdi oníy`∑fun nípå lílo `∑rq gbígbón´å. ŸQn`å kejì tí wqn ´n gb`å t´qjú oúnj∑ påm´qlóde òní ni nípå dídé e påm´q nínú ågolo.Nígb`å tí oúnj∑ n´å`å b´å ti gbón´å ni å ó tid`å ´å sínú ågolo tí å ó sì dé e på. L´åråoúnj∑ inú ågolo b´∑`∑ ni ∑rån `åti ∑jå. ŸQn`å k∑tå tí å le fi t´qjú oúnj∑ påm´q nikí å fi iy`q sí i. X`ug`å `åti ´åsíìdì le xe irú ix´∑kån n´å`å tí iy`q yóó xe. L´årå `åwqn oúnj∑ tí`å ´n lo iy`q l´åti fi t´qjú påm´q ni ∑rån, ∑l´∑d`∑`åti ∑jå. B´åk`ån n´å`å ni å m´åå ´n fi xúg`å t´qjú`åwqn `eso kån påm´q.

ŸQn`å k∑rin tí `å ´n gb`å t´qjú oúnj∑ påm´q ni nípå sísè lórí in´å. L´årå `åwqn oúnj∑ tí ó xeé se b´∑`∑ ni oúnj∑ olómi bíi w`år`å `åti ∑mu. „mu tí å b´å xe b´åyìí le gbå qdúnkån kí ó tó b`åj´∑.

34

ŸAtúny`∑w`o `∑k´q1 A m´åå ´n t´qjú oúnj∑ påm´q kí A å le rí i t`å. B ó m´å bå`å b`åj´∑. D `åyík´å wå le w`å ní mím´q.2 Iye `qn`å tí å fi m´åå ´n m`q pé oúnj∑ kån ti b`åj´∑ j´∑ …… A m´∑f`å. B m´∑rin. D m´∑tå.3 Iye `qn`å p`åt`åkì tí å l`e gb`å t´qjú oúnj∑ påm´q j´∑ …… A m´´∑f`å. B m´∑rin. D m´∑tå.4 Kí ló m´åå ´n x∑l`∑ sí ∑jå `åti ∑rån tí å fi síl`∑ l´åìt´qjú?5 ŸQn`å mél`oó ni `å ´n gb`å mq oúnj∑ tí ó b´å b`åj´∑?6 Kí ni ó le x∑l`∑ sí ∑ni b´å j∑ oúnj∑ tó ti b`åj´∑?7 ŸAwqn oúnj∑ wo lå le fi `o`or`un s´ågb∑?8 ŸAwqn oúnj∑ wo ni å l`e dépå m´qnú ågolo?9 Sq `qn`å mìír`ån tí `å ´n gb`å t´qjú oúnj∑ påm´q lode `oní x`ugb´qn tí å k`o d´årúkq nínú `∑k´q yìí. Ix´∑ xíxe1 På `owe méjì tí ó b´å `qr`q oúnj∑ lq fún gbogbo kíl´å`åsì.2 Fi bír`o kq ìtum`q `qk`q`qkån `o`nk`å w`qnyí ni `ed`e Yor`ub´å sí `åy`e tó w`å ní `∑gb´∑ wqn. i) 120_______ ii) 110 ________ iii) 150 _______ iv) 160 ________ v) 90 ________ vi) 100 ________3 Fi bír`o kq méjì nínú ìwúl`o rédíò sí `åy`e tí å pèsè sí òkè `åw`or´ån yìí.

i) ………………………………………….. ………………………………………….. ii) ………………………………………….. …………………………………………..

35

Ÿ„k´q 9ŸŸO`nk`å 31 – 40

ŸAr`op`q, ìyqkúr`o `åti ìsqdipúp`q ni qgb´qn tíYor`ub´å fi ´n kå n`nkån l´åti 31 dé 40.

ŸAr`op`q31 — oók`ånlél´qgb`qn (30 + 1)32 — eéjìlél´qgb`qn (30 + 2)33 — ∑´∑tålél´qgb`qn (30 + 3)34 — ∑´∑rìnlél´qgb`qn (30 + 4)

Ìyqkúr`o `åti ìsqdipúp`q35 — å´år`undínlógójì (20 × 2) – 536 — ∑´∑ríndínlógójì (20 × 2) – 437 — ∑´∑t`ådínlógójì (20 × 2) – 338 — eéjìdínlógójì (20 × 2) – 239 — oók`åndínlógójì (20 × 2) – 140 — ogójì (ogún méjì) (20 × 2)

ŸAt´uny`∑w`o `∑k´qKq `åwqn yìí ní fíg`q∑´∑t`ådínlógójì _________________________ogójì _________________________oók`åndínlógójì _________________________∑´∑rílél´qgb`qn _________________________å´år`undínlógójì _________________________

Ix´∑ xíxeKq åw`qn yìí ní `o`nk`å Yor`ub´å36 ___________________________________39 ___________________________________31 ___________________________________40 ___________________________________32 ___________________________________

36

„k´q 10ŸAxq wíw`q ní il`∑ Yor`ub´å

Ìdí `åk´qk´q tí å fi ´n wq åxq ni pé å fi ´n bo`åxírí årå. Y`åt`q sí èyí, å fi åxq tí å w`q s´qr`und´å`åbò bo årå wå l´qw´q eruku, k`ok`or`o `åtiòtút`u. A sì tún rí i pé axq wíw`q m´åå ´n fikún ∑w`å ∑ni. Oríxi axq Yor`ub´å kån nì ìw`qxeré t`åbíìw`qyíl`∑. ŸAwqn yìí k`o fi b´∑`∑ níye lórí púp`q.Oríxi mìír`ån ni åxq ìw`qxix´∑ — `åp∑∑r∑ `eyí nixòkòtò jó´np`å t`åbí b`å`nt´∑ tí å fi ´n xix´∑ nínú oko. Axq ìmúr`ode Yor`ub´å pé oríxiríxi. Fún qk`unrin,å ní b`ub´å `åti x´q´qr´q (x`ok`ot`o tó m´åå ´n g`un dékókós`∑). A ní ågb´åd´å, gb´årìy`∑ `åti d`å´ndóógó.Yor`ub´å l´qk`unrin å sì tún m´åå wq d`å´nxíkító m´åå ´n j´∑ kí af´∑f´∑ wqni l´årå nínú ooru.D`å´~dóógó ló tóbi j`u nínú gbogbo axqYor`ub´å. Bí ågb´åd´å ló xe ´n rí x`ugb´qn ó tóbiju ågb´åd´å lq, o sì m´åå n w´qn l´åti d´å.Yor`ub´å a m´åå dé fìl`å bìi òrìgí `åti åbetíåj´å,wqn å sì m´åå wq b`åt`å p`∑lú. ŸAwqn obìnrin Yor`ub´å a m´åå s´ån y`∑rì,wqn å sì m´åå wq gbég´ån´nbé tó dúró fúnsí´ngíl´∑`∑tì `ode `oní. Wqn å m´åå ró ìró `åti b`ub´å,wqn å sì m´åå fi ìp`elé gbå inú lé orí axq ti w´qnb´å ró. Wqn å m´åå wé gèl`e, wqn å sì m´åå fiìbor`un k´q qr`un t`åbí åp´å. Awqn n´å`å å m´ååwq b`åt`å lóríxiríxi.

ŸAtúny`∑w`o `∑k´q1 ŸAp∑∑r∑ åxq qk`unrin méjì ni å) ________________________________ b) ________________________________2 ŸAp∑∑r∑ axq obìnrin méjì ni å) ________________________________ b) ________________________________3 ŸEyí tí ó gbé owó lórí l´åti d´å j`u nínú axq Yor`ubá ni __________________________________

37

Ÿ„k´q 11ŸAwqn `qn`å ìb´år´å-∑ni-s`qr`q

Ìdí tí `åwå ènìy`ån fi y`åt`q sí ∑rånko ni pé `å ´n b´å årå wå s`qr`q, å sì ´n gb´q årå wå yé.Ìb´år´å-∑ni-s`qr`q ni kí ∑nìkån fí `qr`q sísq t`åbí kí ó fi `åmì xixe gbé èrò qk`ån r`∑ sítå fún ∑lòmìír`ån ní `qn`å tí yóó fi yé onítqhún tí yóó sì le f`esì. A l`e fi `qr`q ∑nu b´å årå wå s`qr`q. A l`e fi ìfé pe ènìy`ån. A l`e p`åt´∑w´q l´åti fi ìd`unnú h`ån, å l`e p`oxé l´åti sq pé kinní kån ti sú wå. A l`e fi ojú b´å qmq s`qr`q. A l`e jån ∑s`∑ m´ql`∑. Ní åyé `åtij´q, tí å b´å p`å`ålè lé n`nkån, ohun tí `å ´n sq ni pé å k`o f´∑ kí ∑nik´∑ni dé ib∑. A lè tå åxq pupå sí ibìkån l´åti j´∑ kí `åwqn ènìy`ån m`q pé ewu w`å níb`∑.

L´åyé `åtij´q b´åkån n´å`å, å m´åå ´n på `årok`o l´åti fi s`qr`q. A l`e på `årokò låti fi sq pé å ´n gbé ogun b`q w´å b´å ìlú kån. ŸArok`o l`e j´∑ ohun kån tí å dì ní `qn`å kån. Ìw`qnbå ènìy`ån ni `eyí m´åå ´n yé. L´åyé `ode `oní, å m´åå ´n kq l´∑t`å, å m´åå ´n fi t´∑lígír´å´åm`u t`åbí t´∑l´∑`∑sì r´ånx´∑ sí `enìy`ån l´åti ibìkån sí èkejì. A m´åå ´n fi `∑rq ål´åtågb`å ågb´åyé (internet) b´å ènìy`ån s`qr`q. ŸEyí tí o w´å gbòde kån b´åyìí ni `∑rq ìb´ånis`qr`q t∑lifó`on`u y´ålå ål´åsom´ql`∑ ni t`åbí ål´ågbèék´å. Ayé ti dåyé `oyìnbó, åyé sì ti lu j´årå.K`o sí ibi tí å w`å tí å k`o ti l`e b´å år´å y`oók`us`qr`q lóde `oní.

38

ŸAtúny`∑w`o `∑k´q1 Fi bír`o kq `qn`å m´∑rin `qt`q`qt`q tí å fi lè b´å `enìy`ån s`qr`q sí `åfo ìs`ål`∑ yìí. å) _______________________________ b) _______________________________ d) _______________________________ e) _______________________________2 ŸAp∑∑r∑ `qn`å kån tí å fi ´n b´å årå ∑ni s`qr`q l´åyé `åtij´q ni _____________________________3 ŸAp∑∑r∑ `qn`å kån ti `ode òní ni ___________________________________

Ix´∑ xíxeKí ol`uk´q gbìy`ånjú l´åti kó åwqn åk´∑k`q´q lq síibi tí w´qn ti ´n fi ∑rq ål´åtågb`å `ågb´åyé b´åènìy`ån s`qr`q (internet chatting).

39

Ÿ„k´q 12L´∑t`å kíkq

L´∑yìn tí å b´å ti mq ìwé kík`å `åti kíkq, ó j´∑ohun p`åt`åkì pé kí å mq bí å ti ´n kq l´∑t`å sí`åwqn `obí wå, `qr´∑ wå, t`åbí ojúl`um`q wå níìlú ok`e`er`e. L´∑t`å kíkq b´åyìí j´∑ `å`nf`å`åníp`åt`åkì tí å rí gb`å nínú `∑k´q ìwé. A m´åå ´n kq l´∑t`å l´åti bé`er`e `ål`å´åfí`å ∑bí,`qr´∑ t`åbí ojúl`um`q kån ní ìlú `okè`er`e. A túnm´åå ´n f´∑ kí irú ∑ni b´∑`∑ mq bí n`nkån xe rífún wå. A tún ´n kq l´∑t`å l´åti b∑ ∑nìkejì wåní ix´∑. ‰O sì le j´∑ l´∑t`å ìw´åx´∑ l´qd`q `åwqn`qg´å ix´∑. Ap´å m´∑f`å p`åt`åkì ni å pín l´∑t`å k`q`qkåntí `å ´n kq sí. Ap´å kìn-ín-ní ni orúkq `ådúgb`ot`åbí ilé tí ∑ni tí ó f´∑ kq l´∑t`å n´å`å ´n gbé p`∑lúqjq tí å kq l´∑t`å n´å`å. Ap´å `qtún ni å m´åå ´nkq eyí sí. Ap´å kejì ni orúkq ∑ni tí å f´∑ kq l´∑t`å sít`åbí `åp`ejúwe bí ó xe j´∑ sí wå: bí i b`åb´å,ìy´å, `qr´∑ t`åbí ojúl`um`q l´ås´ån ni. Bí `åp∑∑r∑ å lè wí pé, ‘Ìy´å mi `qw´qn,B`åb´å mi `qw´qn, ŸAbúr`o mi `qw´qn, ŸAk`åndémi `qw´qn, ŸQg´å mi `qw´qn t`åbí Al`ågb`å `åtib´∑`∑ b´∑`∑ lq. Ap´å k∑tå ni ohun tí å f´∑ sq. A gb´qd`qb`∑r`∑ ohun tí å f´∑ sq bí ∑ni pé `å ´n rí ∑ni tí`å ´n kq l´∑t`å sí ní iw´åjú wå. Bí `åp∑∑r∑ å lekq q b´åyìí: ‘Ohun ti mo kq l´∑t`å yìí sí q f´unni nípå `qr`q `åsqtì wå’. Ap´å k∑rin ni bí å ó xe pårí l´∑t`å n´å`å l´åtifi bí å xe j´∑ h`ån. Bí `åp∑∑r∑ å l`e sq pé:ŸEmi ni `åbúr`o r∑, t`åbí `∑gb´qn r∑, t`åbí `qr´∑r∑ `åti b´∑`∑ b´∑`∑ lq. Ap´å kår`un-ún ni pé kí ∑ni tí ó kq l´∑t`ån´å`å kq orúkq årå r`∑ sí ìs`ål`∑ l´∑t`å n´å`å. ŸEyíni yóò j´∑ kí ∑ni tí å kq l´∑t`å sí mq ∑ni tí ó

40

kq l´∑t`å. Ní ìpårí, èyí tí ó k`u ni åp´å k∑f`å, `eyí niorúkq ∑ni tí `å kq l´∑t`å n´å`å sí `åti `åp`ejúweilé tí ó ´n gbé t`åbí ibi tí å níl´åti fi l´∑t`å n´å`år´ånx´∑ sí kí ó le t`et`e rí i gb`å. Ní `∑yìn `åp`o-ìwé tí yóó gbé ìwé n´å`å lq ni å m´åå ´n kq´q sí.

ŸAtúny`∑w`o `∑k´q1 Ap´å …… p`åt`åkì ni l´∑t`å kíkq pín sí. A m´∑rin B m´årùn-ún D m´∑f`å2 Ohun tí í w`å nínú åp´å kìn-ín-ní l´∑t`å ni orúkq …… A `ådúgb`o. B åkql´∑t`å. D ∑ni tí å kq l´∑t`å sí.3 …… ni ó ´n w`å nínú åp´å k∑tå. A Orúkq ∑ni å kq l´∑t`å sí B Orúkq ∑ni tí ´n kq l´∑t`å D Ohun tí å f´∑ sq4 Kí ni ohun tí ´n w`å nínú åp´å k∑rin?5 Kí ni ìwúl`o åp´å k∑f`å l´∑t`å kíkq?

Ix´∑ xíxe1 Kq `e`ew`q méjì tí o x`∑x`∑ m`q sínú ìwé ix´∑ r∑.2 L´åti fi h`ån pé o då ohun tí ó w`å nínú `åw`or´ån ìs`ål`∑ yìí m`q, fi kerey´q`qn`u kun ilé-ìy`ågb´∑ olómi ní `åw`q gbúre. Kun kåkulét`q ní `åw`q s´åny´ån. Kun k`q`npút`å ní `åw`q `of`eéf`eé. Kun t∑lifó`on`u ní `åwq åró.

t∑lifó`on`u

il´é-ìy`ågb´∑ olómi

kåkulét`q

k`q`npút`å

41

Ÿ„k´q 13ŸAp∑∑r∑ l´∑t`å kíkq

Nísisinyìí ∑ j´∑ kí å kq l´∑tå kån l´åti fih`ånw´å bí å ti ´n kq ´q. Ilé ŸQtún Ÿ„gb´å, Ìkèrèkú, Ab´∑`okútå. 30. 1. 09ŸAbúr`o mi `qw´qn, Nígb`å tí o f´∑ kúr`o níbí, o sq fún mi péo k`o ní í p´∑ kí o tó kq ìwé sí ilé. X`ugb´qn`qs`∑ kår`un-ún ni ó ti b`∑r`∑ yìí l´∑yìn tí o tikqjå sí Ìb`åd`ån; síb`∑síb`∑ å k`o ì rí l´∑t`å r∑.Mo f´∑ kí o m`q pé inú wå k`o d`un sí `eyír´år´å. G´∑g´∑ bí o ti m`q, ìy´å wå x`∑ ´n dårúgbóó sì ´n f´∑ ìt´qjú d´åråd´årå. ŸAkók`o `otút`u ni`eyí; nítorí n´å`å, mo ti rå åxq tí ó nípqn, mosi ti d´å å fún un kí ó l`e m´åå rí ohun gbåòtút`u; x`ugb´qn bí ó tún rí `ekejì låti m´åå fip`å`år`q, k`o burú. Nítorí n´å`å, bí ìwq n´å`å b´årí åxq tí ó rqjú l´qh`un-ún, tó sì l`e gbå `otút`ub´åkån n´å`å, ki o r`å ´å r´ånx´∑. M´å sì xegb`ågbé låti m´åå k`qwé sí ilé o. B´å mi ki `qg´å r∑, ìy`åwó, `åti `åwqnqmqdé. Mo ní ìr`etí pé k`o sí `eyí ti ó ´n xeìyqnu nínú `åwqn qmqdé. ŸAl`å´åfí`å ni `åwån´å`å w`å níbí; `åti ŸAdùk´∑ tí ó ní `otút`u dí`∑ nín`nkån bí qj´q m´år`un-ún s´∑yìn; x`ugb´qn óti ´n gb´åd`un o. Emi yóó fi n`nkån r´ånx´∑ sí`åwqn qmq l´åìp´∑. ŸEmi ni `∑gb´qn r∑, L´åyíwqlå Ql´åjídé. Ÿ„yin yó`o rí i pé bí ∑ni ti ó kq l´∑t`å yìíì b´å ti s`qr`q gån-ån bí ó b´å rí `åbúr`o r`∑ ni ókq ìwé n´å`å. Inú `∑ k`o d`un pé `åbúr`o `ounk`o tíì kq l´∑t`å sí ilé g´∑g´∑ bí ó ti pinnu.

42

Nítorí n´å`å, k`o gb´qd`q b`∑r`∑ pé, ‘Inú mid`un låti kq ìwé yìí sí q’, g´∑g´∑ bi ogunl´qg`q`åwqn `enìy`ån wå ti m´åå ´n xe. ŸAxìxe ni`eyí. Ohun tí ó k`u nísinsinyìí ni l´åti fi l´∑t`ån´å`å r´ånx´∑ sí Ìb`åd`ån. Kí ni å níl´åti xe? A ó`o w´å `åpò-ìwé kån, å ó sì k´å l´∑t`ån´å`å sínú r`∑. L´∑yìn `eyí, å ó kq orúkq ∑ni tíå ´n kq l´∑t`å n´å`å sí, sí `∑yìn `åp`o n´å`å b´åyìí:

Olúx´∑gun Ql´åjídéAgbo-ilé Al´åwìíyé,N6B/768 M´qk´ql´å,Ìb`åd`ån.

L´∑yìn èyí, å ó rå sít´å`nb`u kån, å ó l`∑ ´∑m´q qn: å ó w´å mú un lq sí ilé Ìjqbå ti å n jul´∑t`å ti å f´∑ fi r´ånx´∑ sí ìlú `ok`e`er`e sí; å ó sq´q sínu ih`o ti wqn lu sí årå ògiri ilé ti `å ´nkó irú l´∑t`å b´∑`∑ sí.

Ix´∑ xíxe1 Kq l´∑t`å kån sí `∑gb´qn r∑ kån l´åti r´ån ån létí nípå owó ìwé kån tí o f´∑ r`å.2 R`o pé `∑gb´qn r∑ n´å`å ´n gbé ŸEkó, kq ohun tí o f´∑ kq sí `∑yìn `åp`o-ìwé n´å`å sí ibi tí o y∑ ninu ìwé fúnrå r∑.3 Fi `åwqn `qr`q w`qnyí s`qr`q nínú gbólóh`un qr`q tìr∑ l´åti fih`ån pé o mq ìtum`q `qk`q`qkån wqn y`åt`q sí `ekejì r`∑: i) ∑f`qn, `∑fqn ii) `åp´å, åp´å iii) `qg´å, `qg`å iv) `ågb´å, `ågb`å4 Kq n´q´nb`å fún `åwqn `o`nk`å Yor`ub´å w`qnyí síl`∑: i) qg´qjq ii) `å´åd´qs`ån-´ån iii) qgb`qn iv) ∑gb`∑s´ån v) `q´qdúnrún vi) `qt`åléní`q´qdúnrún

43

Ÿ„k´q 14Ìpolówó qj`å

Ní `åsìkò ìsinmi ni B´ql´å, B´qs`∑, Bùnmi `åtiB`uk´ql´å r´åyè rån `åwqn `obí wqn l´qw´q. Qj`åku qtunlå ni w´qn ti múrå síl`∑. Bí ó ti di`å´år`q qj´q qj`å ni w´qn ti késí årå wqn. B´ql´åru ewéb`∑, B´qs`∑ sì ru ixu sís`e. Ÿ„kq niB`unmi ´n t`å. B`uk´ql´å sì ´n tå iy´ån. Oúnj∑ nigbogbo wqn ´n gbé lq sí qj`å. Kí´å ni w´qn dé qj`å. B´ql´å ló k´qk´qpolówó qj`å r`∑. ‰O ní: ‰A´ngb´å´ådú q´qy´q oko!

Eléwédú toko dé o! „ `o fi t`∑t`∑ múy´ån! ŸOréré il´å, qb`∑ `å`åy`o o! Il´å olóje, `åsèkúnk`ok`o! „ni tí `o l´qb`∑ ó p`e mí lóníl´å B´qs`∑ ló tún polówó t`∑l´∑ e. ‰O ní: M`uy´∑ `egbod`o! „l´∑yintú ixu epo! Olóoru ixu! Olóoru jinn´å o, `qr´∑ ìk`∑t´∑! Nígb`å tí B´ql´å `åti B´qs`∑ yóó sì fi polówó

44

t´ån, w´qn ti w`å ní `å`årin qj`å. B`unmi n´å`åy´årå polówó `∑kq r`∑, ó ní: P´å´åbå o! „ `∑ j∑rån `∑kq! Ÿ„kq l´∑rån o! Kí B`unmi m´å tíì polówó t´ån ni w´qn tib`∑r`∑ sí pè é ní `åp`egb`å. Ojú ∑s`∑ ló sì ti påigbå n´åír`å. Bó xe gbér`u b´åyìí n´å`å niB`uk´ql´å polówó tir`∑. ‰O sì ní: ŸApé iy´ån o! Iy´ån-ån ’re qb`∑∑ re! „ `∑ wojú qb`∑ ∑ múy´ån! Nígb`å tí `åwqn qmq m´∑r`∑`∑rin yóó sì fiyípo qj`å ní `∑`∑m∑tå, w´qn ti t`å t´ån. X`ugb´qnwqn k`o t`et`e påd`å sí åbúlé. W´qn f´∑ rå`åwqn n`nkån tí w´qn b`∑ w´qn. B´qs`∑ til`∑ f´∑r`∑gb`ågbé irú tí ìy´å r`∑ ní kí ó r`å, dí`∑ ló k`u.Ìy´å onír´u tó polówó ló j´∑ kí ó r´åntí. Onírú ní: ŸApé irú o! „ `∑ burú d`å´å ’l´å! Bí w´qn xe rå irú tí ìy´å B´qs`∑ b`∑ w´qn t´ånni w´qn sì rå ∑rån tí ìy´å B`unmi r´ån wqn.ŸQn`å ìs`q oníy`q ni w´qn ´n lq ti w´qn fi p`ådéqmq ål´åw`us´å. Pípolówó nìy∑n til`∑ ´npolówó lq. K`o gb´q, bí `åwqn B´qs`∑ xe p`eé tó. ‰O ´n wí pé: Aw`us´å gbó keke bí obì! ‰O ´n d´å gb´qn-ún bí orógbó! `Nígb`å tí w´qn x´å rí i pé k`o gb´q, ni w´qnb´å s´åré b´å å. W´qn sì f`å ´å l´∑w`u. W´qn bi ípé xé etí r`∑ di ni. Qmq ål´åw`us´å ní `oun k`ogb´q pé wqn ´n pe `oun. Gbogbo wqn ló sìrå åw`us´å. Bí w´qn ti rå iy`q t´ån ni wqnpåd`å sí åbúlé wqn ní ŸQj´∑b`qdé. K`o kúkujìnn`å sí ŸAk´ånr´ån, kìlómít`å m´∑tå péré ni.

ŸAl`åyé `qr`qŸAk´ånr´ån: orúkq åbúlé kån ní ågb`egb`e ìlú Ìb`åd`ån. Ib`∑ ni ib`ujókòó Ìjqbå ìbíl`∑ ŸQn`å-`år`å.ewéb`∑: oríxiríxi ewéko tí å fi ´n xe qb`∑.`åp`egb`å: píp`e l´åti ∑nu oríxiríxi ènìy`ån lérålérå.

ŸAtúny`∑w`o `∑k´q1 …… ni ∑ni tí ´n tå `∑f´q. A B´qs`∑ B B´ql´å D B`unmi2 „ni tí ´n tå iy´ån ni …… A B´qs`∑. B B`unmi. D B`uk´ql´å.3 Ìgb`å mél`oó ni `åwqn qmq n´å`å yípo qj`å kí w´qn tóó t`å t´ån?4 B´åwo ni `o`ntåj`å xe ´n polówó irú?5 Kí ni orúkq åbúlé `åwqn qmq n´å`å?6 Kí ni ìwúl`o pípolówó qj`å?

Ix´∑ xíxe1 Sq bí o xe lo ìgb`å qludé r∑ tí ó kqj´å fún gbogbo kíl´å`åsì.2 Ìgb`å mél`oó ni `åwítúnwí ohun-tít`å k`q`qkån w´åyé nínú ìpolówó tí ó w`å nínú `∑k´q yìí?3 Fi, t`åbí x`åìfi `åmì-oh`un sí orí `åwqn `qr`q w`qnyí l´∑`∑mejì `qt`q`qt`q kí `qk`q`qkån le fún wå ní ìtum`q méjì: qkq, qjå, qb∑, qr∑

45

ŸAp∑∑r∑: ∑mu — `∑mú (`qkån nínú irin- ix´∑ ål´ågb`∑d∑) ∑mu (n`nkån mímu l´åti årå `qp∑)4 Béèrè bí w´qn xe ´n polówó `åwqn qj`å w`qnyí b`q l´åti il´e: ∑rån-tút`u, `∑kq-gbígbón´å, ewé-t´åb`å.5 Fi `qr`q tí ó b´å `qk`q`qkån mu j`ulq pårí `åwqn gbólóh`un w`qnyí: i) Jíj∑ kí ojú ∑ni wq n`nkån ∑l`omír`ån ni …… (`ql∑, ojúk`ok`or`o, `åj∑kì) ii) Ìf´∑ l´åti m´u ju ohun tí ó t´q sí ni lq ni …… (`qk´ånjúw`å, ol`e, `åj∑kì) iii) „ni tí ´n xe ohun tí ó le på `qr´∑ l´årå l´∑yìn `qr´∑ n´å`å ni …… (ìk`å, `åj´∑, `qd`ål`∑) iv) Orúkq mìír`ån fún ol`e ni …… (ìwqrå, ojúk`ok`or`o, ql´qx`å) v) Jíj∑ n`nkån-jij∑ ju bí ó ti y∑ lq ni …… (`qm`utí, ol`e, `åj∑kì)6 Bé`erè b`q l´åti ilé, oríxiríxi `qn`å ìgb`ålódé tí w´qn ´n gb`å polówó qj`å lóde òní.

46

Ÿ„k´q 15ŸEtò ågbo ilé

ŸEtò ågbo ilé j´∑ oríxi méjì ní `ode `oní. Oríxikìn-ín-ní ni ti `åwqn Yor`ub´å, `eyí ni ti `åwqnbåbå ´nl´å wå. Oríxi kejì ni ti `ode òní t`åbíti `åwqn ål´åk`qwé. Ní ti `åwqn båbå wå, qk`unrin kån niyóó b`∑r`∑ ågbo ilé. ‰O le f´∑ ìy`åwó m´∑tå kíó bí qmq m´år`un-ún. Nínú ilé r`∑ kån xoxotí ó k´q ni gbogbo w´qn yóó w`å. ŸOun nibåbå ilé `eyí tí å m`q sí Bå´ålé. Ìy`åwó tí ók´qk´q f´∑ ni ìy´å ilé, èyí tí å sì m`q sí ìy´å´ålé. ŸAk´qyípo ilé båbå wqn ni `åwqn qmq r`∑qk`unrin yóó k´q ilé tiwqn. ŸQk`q`qkån `åwqnqmqk`unrin r`∑ m´år`å`årún le k´q ilé k`q`qkån.ŸApåp`q ilé ib`∑ yóó j´∑ m´∑f`å. Agbo ilé b`∑r`∑nìyí. W´qn yóó sì m´åå fi orúkq qk`unrin yìí(bí åp∑∑r∑ — ŸQk´∑) pe ågbo ilé n´å`å. L´årå`åwqn ìy`åwó ilé ni `åwqn ìy`åwó r`∑ m´∑tå`åti `åwqn ìy`åwó tí `åwqn qmqk`unrin r`∑m´år´å`årún f´∑. B´åyìí ni ågbo ilé ŸQk´∑ yóóxe m´åå f`∑ sí i. ŸQk´∑ n´å`å xì ni båbågbogbo wqn. Ab´∑ ìx´q r`∑ ni gbogbo ènìy`ånågbo ilé w`å. B´∑`∑ sì ni ìy`åwó r`∑ `åk´qk´q niìy´å´ålé, `oun ni ìy´å fún gbogbo år´å ilé. Ní ti oríxi ågbo ilé kejì, qk`unrin kån yó`of´∑ ìy`åwó. W´qn le bí qmq bí i m´∑rin.Qk`unrin yìí ni båbå ilé, ìy`åwó r`∑ si j´∑ìy´å ilé. Agbo ilé b`∑r`∑ nìyí. ŸEyí tí ów`u kí ó j´∑ nínú oríxi ågbo ilé méjé`ejì, ∑nìk`q`qkån `åwqn `enìy`ån m´∑t`∑`∑tå — b`åb`å,

ìy´å `åti qmq ní ojúxe r`∑ nínú ∑bí. ŸQk`q`qkånwqn k`o sì gbqd`q k`un`å l´åti xe ojúxe r`∑. B`åb´å ni ol´orí ilé. Ojúxe r`∑ ni l´åti p`es`eib`ugbé, oúnj∑ `åti `å`åb`o fún ìy`åwó `åti`åwqn qmq r`∑. ‰O gb´qd`q rí sí `ål`å´åfí`å`åwqn ∑bí r`∑. Owó ilé-`∑k´q, `åxq `åti ìwé`åwqn qmq r`∑, k`o gbqd`q di ∑tì. Ìy´å ni ìy´å ilé. ‰O gb´qd`q p`es`e oúnj∑fún qkq `åti `åwqn qmq r`∑. ‰O gb´qd`q rí i pégbogbo inú ilé `åti `åyík´å w`å ní mím´q.Axq qmq `åti ti `åwqn qmq k`o gbqd`q d`qtí.‰O gb´qd`q m´åå fún qmq r`∑ ní ìm`qr`ån lóríix´∑, `åwqn qmq `åti ilé w´qn ni `o`or`ekó`or`e.‰O j´∑ `qr`ån-åny`ån fún un l´åti fún `åwqnqmq ní `∑k´q tí ó y`e kooro. ŸAwqn qmq gb´qd`q gb´qr`ån sí `åwqn`obí wqn l´∑nu. W´qn gb´qd`q mójú tó ix´∑l´åti mú inú `åwqn `obí d`un. W´qn gbqd`qtåkété sí ohun tí o le d´å ìj`å síl`∑ l´å`årinb`åb´å `åti ìy´å wqn. W´qn gb´qd`q m´åå rån`åwqn `obí wqn l´qw´q nígb`å gbogbo.

47

ŸAtúny`∑w`o `∑k´q1 Oríxi ågbo ilé tí ó w`å j´∑ …… A m´∑rin. B m´∑tå. D méjì.2 Ìy`åwó …… ni qk`unrin inú ågbo ilé åwqn båbå wå f´∑. A méjì B m´∑tå D m∑rin3 M´år`un-ún ni `åwqn …… r`∑. A qmq B qmqbìnrin D qmqk`unrin4 Kí ni orúkq ågbo-ilé qk`unrin n´å`å?5 Qmq mél`oó ni å sq pe w´qn le bí ní ti oríxi ågbo ilé kejì.6 Tå ni ó y∑ kí ó p`es`e owó oúnj∑ nínú ågbo ilé?

Ix´∑ xíxe1 R`oyìn bí ågbo-ilé yín xe rí fún ol`uk´q.2 W´å `åp∑∑r∑ `owe méjì tí ó b´å `qr`q agbo- ilé lq.3 J´∑ kí `qr´∑ r∑ pe `åp`ekq gbólóh`un méjì tí ó b`∑r`∑ `∑k´q yìí fún q, kí o sì kq w´qn síl`∑.4 ŸNj´∑ o til`∑ mq oríkì oríl`∑ r∑? Kq gbólóh`un m´år`un-ún síl`∑ l´åti inú oríkì n´å`å.5 Fi bír`o kq méjì nínú `åwqn `åìs`ån tí ó le xe ∑ni b´å ´n mu omi tí ó d`qtí sí ìs`ål`∑ yìí. i) ……………………………………….. ii) ………………………………………..6 Tún `åwqn `qr`q w`qnyí kq d´ååd´åå sí `åwqn `åfo tì ó w`å ní `∑gb´∑ wqn. i) k`qwéål´å ______ ii) ŸAk´qpoyí _______ iii) ŸQkånkq`q ______ iv) `o`or`er`ekó`o ______ v) ´åfí`å`ål`å ________ vi) m´årúnr`å`å ______

48

Ÿ„k´q 16ŸAx`åy`ån oy`e il`∑ Yor`ub´å (Ap´å kìn-ín-ní)

Kí `åwqn `oyìnbó G`∑´∑sì tóó dé ni `åwqnYor`ub´å ti ní `et`o ìjqbå tí ó f∑s`∑ múl`∑. Qbåni olórí `åwqn ìlú ´nl´å ní ågb`egb`e kån.Bå´ål`∑ ni olórí åwqn ìlèet`o åbúléko. Qbå kì í d´å ìlú xe. ‰O ní `åwqn ìj`oy`e tí ´nr`ån ´ån l´qw´q. M´∑tå ni `åwqn ìj`oy`e w`qnyí pínsí. Oríxi olóy`e kìn-ín-ní ni `åwqn olóy`e ìlú.ŸAwqn n´å`å tún pín sí méjì. Oríxi olóy`e ìlúkìn-ín-ní ni Qbå `åti `åwqn ìj`oy`e r`∑ bío- `åwqnåfqbåj∑. Oy`e `åj∑w`q ni oy`e tiwqn. Ìtum`q`eyí ni pé ó ní ìdílé tí í j∑ `qk`q`qkån. Bí `qkånnínú `åwqn olóy`e b´∑`∑ b´å kú, nínú ìrån r`∑ni wqn yó`o tún ti mú ∑l`omír`ån. M´∑f`å ni`åwqn åfqbåj∑ m´åå ´n j´∑ ní `qp`q ìlú; x`ugb´qnméje ni w´qn ní ìlú ŸQy´q. ŸQy´qm`esì ni å ´np`e w´qn. Oríxi olóy`e ìlú kejì ni `åwqn tí qbå fi oy`ed´å l´ql´å. Qbå fi oy`e y´∑ wqn sí nítorí ipå tíw´qn ti kó nínú ìlqsíw´åjú ìlú n´å`å. Oy`etiwqn kì í xe `åj∑w`q. Wqn k`o si le gbó Qbål´∑nu nítorí pé qbå ló fi w´qn j∑ oy`e. L´årå`åwqn oy`e b´∑`∑ ni B´qbågúnw`å, Ajír´qbå,Akéwej`∑, Ìy´ål´åjé, Ìy´å oge.

ŸAl`åyé `qr`qAkéwej`∑: „ni tí yóó m´åå t´q `åwqn `qd´q ìlú s´qn`å

ŸAtúny`∑w`o `∑k´q1 Orúkq olórí ìlú ´nl´å ni …… A Ql´qj`å. B Bå´ål`∑. D Qbå.

49

2 Oríxi …… ni gbogbo ìj`oy`e Qbå pín sí. A méjì B m´∑tå D m´∑rin3 ŸAwqn olóy`e ìlú tí w´qn l´ågb´årå j`ulq ni …… A Afqbåj∑. B Ajír´qbå. D Ìy´å oge.4 Kí ni ìtum`q oy`e `åj∑w`q?5 Irú `åwqn `enìy`ån wo ni qbå m´åå ´n fi oy`e d´å l´ql´å?

Ix´∑ xíxe1 X`åp`ejúwe ib`ugbé olórí ìlú r∑ fún gbogbo kíl´å`åsì.2 Kí ni w´qn ´n pe olórí ìlú r∑?3 Kq orúkq ìlú ´nl´å m´år`un-ún níl`∑ Yor`ub´å síl`∑ kí o sì kq orúkq oy`e qbå `qk`q`qkån wqn. Bí `åp∑∑r∑: Ìlår`oó — Olú ti Ìlår`oó. ŸOxogbo — ŸAt´åójå ti ŸOxogbo. Adó — ŸEwí ti Adó.4 Kq `ål´q `åpåm`q m´år`un-ún síl`∑ p`∑lú ìtum`q `qk`q`qkån.

50

Ÿ„k´q 17ŸAx`åy`ån oy`e il`∑ Yor`ub´å (Ap´å kejì)

Oríxi oy`e kejì ni oy`e `∑sìn. L´årå `åwqnolóy`e tí å ní l´qk`ån ni `åwqn `åw`or`o òrìx`åìlú. ŸEyí tí ó f´∑r`∑ w´qp`q j´åk`ej´åd`o il`∑ Yor`ub´ånínú `åwqn `åw`or`o b´∑`∑ ni Båbål´åwo ìlú.Orúkq tí wqn ´n p`e é ´n y`åt`q l´åti ìlú sí ìlú.ŸAwqn mìír`ån le p`e é ní Olú´åwo. ŸAwqn kånle p`e é ni ŸAr`åb`ååwo. ŸOun ní í díf´å l´åti sqqj´q iw´åjú fún Qbå `åti ìgbìm`q ìlú. L´∑yìn`eyí ló tún kån `åw`or`o òrìx`å tí ó b´å gbåjúm`qj`ulq ní ìlú k`q`qkån. L´årå irú òrìx`å b´∑`∑ niŸQxun, ní ŸOxogbo, ŸOgìy´ån ní ŸEjìgb`o, Ql´qj´qní Ilé-If`∑, Igogo ní ŸQw`q, ŸOgún ní O`ndó `åtiÌr`e, Al´åg∑mq ní il`∑ Ìj`∑bú, Or`o ní il`∑ Ÿ„gb´å`åti b´∑`∑ b´∑`∑ lq. ŸAwqn `åw``or`o w`qnyí m´åå´n b´å qbå jír`or`o nítorí pé qdún òrìx`å wqnqdún ìlú ni, ó sì ní ipå tí Qbå yó`o kó ní`åsìk`o qdún. Nínú `åwqn olóy`e `∑sìn tí ó tún w`å lóde`oní ni ti `∑sìn M`us`ul`umí `åti ti `∑sìn Kírísítì.Nínú `åwqn olóy`e `∑sìn M`us`ul`umí ni å ti ríL`em´q´qm`u, B`åb´å ŸAdínì, Ìy´å ŸAdínì, ŸA`år∑M`us`ul`umí `åti b´∑`∑ b´∑`∑ lq. Nínú `åwqnolóy`e `∑sìn Kírísítì ni å ti rí ŸAl`uf´å`å, Di´åkónì,P´åsít`q, Bíx´q`qb`u, B`åb´å Ìjq, Ìy´å Ìjq, B`åb´å„gb´∑ `åti b´∑`∑ b´∑`∑ lq. Oríxi oy`e k∑tå ni oy`eogun. Ní åyé `åtij´q tí ogun `åti `qt`∑ p`q níl`∑Yor`ub´å ni å ní `åwqn olóy`e ogun. Qd∑ `åti`ågb`∑ ni púp`q wqn m´åå ´n j´∑. Bí ogun b´ådé wqn å gbé `∑w`u ogun. Bí ogun b´å t´ån,wqn å m´åå xix´∑ qd∑ `åti `ågb`∑. L´∑yìn tíogun k´ås`∑ níl`∑ wqn k`o sì yéé j∑ púp`q`åwqn oy`e n´å`å. L´årå `åwqn oy`e b´∑`∑ niBålógun, Séríkí, S`år`umí, Båd`å, Ìk´ql`åb`å,`åti b´∑`∑ b´∑`∑ lq.

ŸAl`åyé `qr`qb´å qbå jír`or`o: b´å qbå xe ìp`ådé

ŸAtúny`∑w`o `∑k´q1 Oy`e `∑sìn tí ó k´årí il`∑ Yor`ub´å ni ti …… A ŸQrúnmìl`å. B ŸQxun. D ŸOgìy´ån.2 Qdún òrìx`å tí ó gbåjúm`q j`ulq ní Qw`q ni …… A Ql´qj´q. B Igogo. D Or`o.

51

3 Orúkq oy`e ogun kån ni …… A Bå´ål`∑. B B`åb´å ŸÅdínì. D Bålógun.4 Kí ni orúkq olóy`e `∑sìn kån ní ìlú r∑?

Ix´∑ xíxe1 Kq oy`e `∑sìn m´år`un-´un tí wqn ´n j∑ ní `ådúgb`o r∑ síl`∑.2 Y`åt`q sí oy`e `∑sìn, kq orúkq oy`e méjì tí w´qn tún ´n j∑ ní `ådúgb`o r∑ síl`∑.3 Fi bír`o kq qdún ìbíl`∑ tí ó gbåjúm`q j`ulq ní `qk`q`qkån `åwqn ìlú w`qnyí sí `∑gb´∑ wqn: i) ŸQf`å _______________ ii) ŸOkìtì-pupå __________ iii) ŸAgb´åd´årìgì __________ iv) ŸOgbóm`qx´q __________ v) Ìkir`e ________________ vi) Adó-ŸEkìtì ____________ vii) K`åb`å _______________ viii) Ìlår`oó _______________ŸAkíy`esí: Ìt`∑síw´åjú lórí oríxiríxi `åw`q.Kun `åwqn `åfo ìs`ål`∑ w`qnyí ní `åwqn `åw`qtí å kq sí åb´∑ wqn.

gbúre `of`eéf`eé

åró s´åny´ån

52

Ÿ„k´q 18Ìr`oyìn ìx`∑l`∑: ŸOjó `åti ŸAj`åyí

Qmq ìy´å kån n´å`å ni ŸOjó `åti ŸAj`åyí. Qmqìlú Ab´∑`okútå ni w´qn. Ìy´å wqn f´∑r`ån `åwqnméjéèjì x`ugb´qn ó f´∑r`ån ŸÅj`åyí ju ŸOjó lq.ŸOjó ni `∑gb´qn, ŸÅj`åyí ni `åbúr`o. ŸAj`åyí ´n gbé`qd`q `åwqn ∑bí r`∑ kån ní ìlú ŸEkó. ŸOjó k`okúr`o ní Ab´∑`okútå. ŸOjó k`o le kå ìwé léd`eG`∑´∑sì gåårågå. Xùgb´qn ŸAj`åyí le kå ìwéd´åråd´årå léd`e G`∑´∑sì. „ni tó m`qwé ni`åwqn ìb´åtån r`∑ tí ´n b´ågbé, `eyí ló r`ån ´ånl´qw´q. Ní qj´q kån, ŸOjó gbå w´åy`å l´åti `qd`q`åbúr`o r`∑ ní ŸEkó. ‰O y´årå gbé e tq qr´∑ r`∑kån tó gb´q `ed`e G`∑´∑sì lq. Bí oníy∑n xe j´åìwé ló sq pé bíb`q ni w´qn ní kí ŸOjó m´åå b`qní ìlú ŸEkó. Kí´å ni ŸOjó ti lq sí ŸEkó. Nígb`å tíìy´å wqn dé tí ó sì gb´q pé w´åy`å tí ŸOjó gb`å l´åti`qd`q ŸAj`åyí ló mú un s´åré lq sí ŸEk´o, qk`ån r`∑d`årú. ‰O ní ó gb´qd`q j´∑ p´årå ŸAj`åyí ni k`o d´å.‰O sì lq sí `qd`q båbål´åwo l´åti lq xe `åy`∑w`o.Bí båbål´åwo ti rí ìy´å yìí ló ti m`q pé n`nkånp`åt`åkì ló gbé e w´å. Bí ó xe gbé `qp`∑l`∑x´ånl`∑ ló ní `åìs`ån ´nl´å ní ´n xe ∑ni tí ìy´å torír``∑ w´å. Ìy´å ti b`∑r`∑ sí í bå årå j´∑. Båbål´åwo ní `åtúnxe xì w`å. ‰O ní kí ìy´ålq t´qjú `obúkq ´nl´å kån, lít`å epo pupå m´∑``∑-d´qgb`qn, mít`å åxq m´∑tå `åti igbå n´åír`å.Eré ni ìy´å s´å kúr`o l´qd`q båbål´åwo. ‰O sì ´nlq w´å `åwqn n`nkån tí wqn yóó fi x`et`ut`u. Nígb`å tí ŸOjó dé ŸEkó ni ó tóó m`q pé`ål`å´åfí`å ni ŸAj`åyí w`å. Ohun tí ŸAj`åyí sq sínúw´åy`å ni pé kí w´qn b´å òun fi ∑gb`∑rún n´åír`år´ånx´∑. Xùgb´qn ∑ni tí ó kå w´åy`å ni k`o gb´qèdè G`∑´∑sì d´ååd´åå, k`åk`å kí ó sì j´∑w´q, ´nxeni ó pår´q. ŸOjó k`o tún dúró ní ŸEkó m´q nígb`å tí ó ti

b´å ŸAj`åyí ní `ål`å´åfí`å. ŸA´år`q qj´q kejì ni ópåd`å sí ìlú Ab´∑`okútå. Ojú qn`å ni ó tip`ådé ìy´å r`∑ tí ó mú ∑rån `obúkq `åti `åwqnn`nkån y`oók`u tí babal´åwo ní kí ó mú w´ål´qw´q. „nu yå ŸOjó púp`q. Ìy´å r`∑ sì x`ål`åyépé båbål´åwo ló ní ki `oun kó wqn w´å nítorí`åìs`ån tí ´n xe ŸAj`åyí. ŸOjó ní owó ni ŸAj`åyíbé`erè, `åìs`ån kånkån k`o xe é. B´åyìí niwqn xe påd`å sí `qd`∑d`∑ wqn, tí ìy´å sì w´åowó r´ånx´∑ sí ŸAj`åyí.

53

Ÿ„k´q tí å rí k´q nínú ìt`ån yìí ni pé `å`åb`qìm`q k`o d´årå. ŸA`åb`q ìm`q ló xe ∑ni tí ó b´åŸOjó kå w´åy`å. B´∑`∑ sì ni `å`åb`q ìm`q ló xebåbål´åwo tí ìy´å ŸOjó t`q lq. ‰O xe p`åt`åkì kíå k´q ix´∑ y`oów`u, tí ´å ó`o b´å k´q, dé ojú`åmì. ŸA`åb`q `∑k´q m´åå ´n tå olówó r`∑ lóxì ni.

ŸAl`åyé `qr`qK`åwé gåårågå: K`åwé d´ååd´åå kí ó d´ån m´qr´ån l´åìxi `qkån p`e.

ŸAtúny`∑w`o `∑k´q1 „ni tí ìy´å f´∑r`ån j`u nínú `åwqn qmq méjé`ejì ni …… A ŸOjó. B ŸAj`åyí. D ŸAwqn méj`e`ejì2 ŸOjó lq sí ŸEkó nítorí pé …… A ∑ni tó b´å å kå w´åy`å k`o gbéd`e G`∑´∑sì. B årå `åbúr`o r`∑ k`o y´å. D ó f∑ lq b∑ `åbúr`o r`∑ w`o.3 Ìy´å wqn lq sí `qd`q båbål´åwo nítorí pé …… A qkån qmq r`∑ ´n f`å ´å. B ó r`o pé årå ŸAj`åyí ni k`o d´å. D ó f´∑ xe `o`og`un ìx´qrå fún ŸAj`åyí.4 Kí ni båbål´åwo sq fún ìy´å ŸAj`åyí nígb`å tí ó lq sí `qd`q r`∑?5 Kí ni ìdí tí ìy´å ŸAj`åyí k`o fi kó ∑r`u tí båbål´åwo ní kí ó kó w´å lq m´q?6 Ÿ„k´q wo lå rí k´q nínú ìt`ån yìí?

Ix´∑ xíxe1 R`oyìn ìj`å kån tí ó x∑l`∑ lójú r∑ rí.2 Kí ni ìtum`q `åwqn `åkójqp`q `qr`q w`qnyí? å) gbé `qp`∑l`∑ x´ånl`∑

54

b) bårå j´∑ d) `å`åb`q ìm`q3 W´å òdìkejì `qk`q`qkån `åwqn `qr`q w`qnyí: `åb´ur`o, d`år´u, b`∑r`∑, pår´q4 Pårí `åwqn `owe w`qnyí: å) ŸA`åb`q `∑k´q ní í tå …… b) Agbójúlógún fi årå r`∑ …… d) Ìy`å ´n b`q fún qmq tí k`o gb´qn, ∑k´un ´n b∑ ……5 ŸAk`åyé: ŸQr`q `ågb`åsq ŸQr`q ti Kík´∑ sq j´åde ni `qr`q ∑nu Kík´∑. ŸEyí sì ni å m`q sí ‘`qr`q ∑nu ql´qr`q’. Bí å b´å f´∑ kq `eyí síl`∑ å gb´qd`q fi í sí `åk´åm´q. Kík´∑ ní, ‘ŸEmi kì í xe `om`ug`q r´år´å’. X`ugb´qn bí å k`o b´å f´∑ lo `qr`q ∑nu Kík´∑ gån-ån, tí å sì f´∑ sq ohun tí ó sq fún ∑l`omír`ån, `eyí ti di `qr`q `ågb`åsq! A ó w´å sq pé: Kík´∑ sq pé `oun kì í xe `om`ug`q r´år´å. T`∑lé `ål`åyé `ok`e yìí kí o sì yí `åwqn gbólóh`un w`qnyí sí `qr`q `ågb`åsq. i) Kík´∑ `åti ŸAl`åbí ní, ‘ŸAwå kì í xe `om`ug`q r´år´å’. ii) Dåy`q ní, ‘ŸEmi kì í xe ol`e’. iii) B´qs`∑ ní, ‘ŸEmi kì í xe `ql∑’. iv) Y∑mí ní, ‘ŸEmi ni qmq qbå’. v) R´åntí ní, ‘ŸEmi ni `åbík´∑yìn ìy´å mi’.

55

Ÿ„k´q 19Ní ilé år´q (`åsqgb`å `qr`q)

Dìrån `åti D`åp`q lq kí `ågb`∑d∑ `ådúgb`o wqnníbi ix´∑ r`∑ ní qj´q kån.Dìrån `åti D`åp`q: „ kú ix´∑ o, b`åb´å! Xé ∑ xe é dí`∑?ŸAgb`∑d∑: A dúp´∑, xé ∑ k`o lq sí ilé-`∑k´q lónìí ni?Dìrån: A kì í lq lónìí. Qj´q ŸAb´åm´∑tå l`oní.ŸAgb`∑d∑: Mo ti gb`ågb´e.D`åp`q: „ j`qw´q, b`åb´å kí ni orúkq n`nkån tí ∑ fi ´n f´∑n´å yìí?ŸAgb`∑d∑: H´åw`u! „wìrì ni o k`o m`q.Dìrån: ŸEmi n´å`å k`o morúkq r`∑ t´∑l`∑. ŸAxé ∑wìrì ni.ŸAgb`∑d∑: N`nkån ni `qr`q `∑yin qmq ode `oní. Kí ni orúkq irin ´nl´å tí mo mú l´qw´q yìí?Dìrån: Irin ´nl´å n´å`å ni.ŸAgb`∑d∑: D`åp`q, xé b´∑`∑ ni?D`åp`q: B´∑`∑ k´q, ŸAm´q èmi k`o r´åntí orúkq r`∑ m´q.ŸAgb`∑d∑: Qmóówú ni å ´n p`e é. Kí ni mo p`e é?D`åp`q `åti Dìrån: Qmóówú.D`åp`q: Mo mq `eyí tí ∑ fi ´n yq irin lójú in´å. Ÿ„mú ni.ŸAgb`∑d∑: ŸOót´q ni, kí w´å ni orúkq `okútå ´nl´å tí mo gbé síl`∑ yìí?Dìrån: A `o m`q ´qn o.ŸAgb`∑d∑: Ngb´q, D`åp`q, ìwq n´å`å k`o morúkq r`∑?D`åp`q: N `o m`q ´qn o.

56

ŸAgb`∑d∑: Owú ni å ´n p`e é.D`åp`q: Xé kí n w´å b´å yín fínn´å?ŸAgb`∑d∑: ‰O y´å, w´å fín in. (D`åp`q sì gbå ∑wìrì l´qw´q `ågb`∑d∑ ´o sì fín in dí`∑)ŸAgb`∑d∑: B´å mi gbé e. X`ugb´qn bí ∑ b´å tún w´å ní qj´q mìír`ån, å kì í k`ån kí `ågb`∑d∑ bí ∑ xe kí mi nígb`å tí ∑ k´qk´q wqlé o. A ó sq pé ŸArqy`e o.D`åp`q: Arqy`e o, b`åb´å.ŸAgb`∑d∑: ŸOgún ´å gbè ´q.Dìrån: Arqy`e o, b`åb´å `ågb`∑d∑.ŸAgb`∑d∑: ŸOgún ´å gbè ´q.D`åp`q `åti Dìrån: „ xe é o. A ó tún m´åå w´å kí yin l´qj´q mìír`ån.ŸAgb`∑d∑: K`o burú. N ó til`∑ ti b´å yín rq r´åk´∑`∑tì k`q`qkån síl`∑ kí ∑ tóó dé.

ŸAl`åyé `qr`qIlé år´q: ibi-ix´∑ `ågb`∑d∑R´åk´∑`∑tì: Irin kån gbqqrq tí `åwqn qmqdé m´åå ´n xí `∑t`u orí igi ìx´ån´å sí, tí wqn yóó fi ìxó sí i, tí wqn yóó sì gb´å å m´q `okútå tí yóó sì dún ‘p´å`å’.

ŸAtúny`∑wò `∑k´q1 Qj´q tí `åwqn qmqdé lq b∑ ilé år´q w`o j´∑ qj´q …… A Irú B ŸAb´åm´∑tå. D „tì. E Ib`q.

2 …… ni ohun tí `åwqn ål´ågb`∑d∑ fi m´åå ´n fínn´å. A „wìrì B Qmq owú D Owú E Ÿ„mí3 Kí ni w´qn ´n pe irin-ix´∑ tí Al´ågb`∑d∑ fi ´n lu irin?

57

4 Orúkq wo ni `å ´n pe irin-ix´∑ tí `ågb`∑d∑ fi n mú irin nínú in´å?5 B´åwo ni `åwqn Yor`ub´å xe m´åå ´n kí ål´ågb`∑d∑? B´åwo ni `oun n´å`å yóó sì xe d´åh`un?

Ix´∑ xíxe1 X`åp`ejúwe ilé-ix´∑ `ågb`∑d∑ kån tí o ti dé rí.2 Pårí `owe yìí: K`o x`oro, k`o x`oro ni kì í j´∑ k´qmq ål´ågb`∑d∑ ……3 Fi `åmì oh`un tí ó y∑ sí orí `åwqn `qr`q w`qnyí, å – rq: årq — ∑ni tí k`o le rìn. arq — oríxi ewì åloh`un kån. årq — ohun tí å m´åå ´n fi rq epo. årq — ilé-ix´∑ `ågb`∑d∑.4 ŸAl`åyé: ŸQr`q ∑nu ql´qr`q. G´∑g´∑ bí ohun tí ∑ k`å nínú `∑k´q tí ó kqj´å, ∑ m´å gb`ågbé pé `qr`q ∑nu ql´qr`q xe é yí sí `qr`q `ågb`åsq, b´∑`∑ n´å`å ni `qr`q `ågb`åsq xe é yí sí `qr`q ∑nu ql´qr`q. G´∑g´∑ bí `åp∑∑r∑, å le yí gbólóh`un ‘Dìrån sq pé `oun ni `åk´qbí ìy´å `oun sí: Dìrån ní, ‘ŸEmi ni `åk´qbí ìy´å mi’. B´åkån n´å`å, ‘Kúnlé ní `oun ni ol`uk´q `åwqn èwe’ yóó di – Kúnlé ni, ‘ŸEmi ni ol`uk´q `åwqn `ewe’. Yí `åwqn gbólóh`un w`qnyí sí `qr`q ∑nu qlqrq: i) D`åpq sq pé `oun kì í xe qmq qbå. ii) Túndé sq pé åd´åj´q ni b`åb´å `oun. iii) Y`qmí sq pé `oun ni åk`qwé ∑gb´∑ `åwqn. iv) Dèjì sq pé ìy´å `oun ti di olówó. v) Mojí sq pé `oun kì í xe `om`ug`q.

58

Ÿ„k´q 20ŸAr`osq: ŸQr∑ tí mo f´∑r`ån j`ulq

Ol`uk´q ní kí `qk`q`qkån `åwqn åk´∑k`q´q s`qr`qlórí `qr´∑ tí ó f´∑r`ån j`ulq ní åb´∑ `åwqn ìx`qríìs`ål`∑ w`qnyí.i) Orúkq `qr´∑ n´å`å.ii) Ìrísí `qr´∑ n´å`å.iii) Ilé-∑k´q tí ó w`å `åti kíl´å`åsì r`∑.iv) ŸAwqn `obí r`∑ `åti ix´∑ wqn.v) Ìdí tí o fi f´∑r`ån `qr´∑ n´å`å.vi) Ix∑ tí `qr´∑ n´å`å m`q j`ulq ní ilé-`∑k´q.vii) Oúnj∑ tí o f´∑r`ån.viii) Ohun tí ó m´åå ´n xe nígb`å tí qw´q b´å dil`∑.ix) Ohun tí ó d´årå nínú ìw`å r∑.x) Ohun tí k`o d´årå nínú ìw`å r`∑.

ŸAkíyèsíi) Lórí orúkq, ó y∑ kí åk´∑k`q´q le d´årúkq `qr´∑ r`∑ `åti tì båbå `qr´∑ n´å`å.ii) Níbi ìrísí, ó y∑ kí å le m`q bóy´å ∑ni dúdú ni t`åbí ó pupå. A tún gb´qd`q m`q bóy´å ó kúrú t`åbí ó gå, bóy´å ó t´∑´∑r´∑ t`åbí ó sånrå.iii) Lórí ilé-`∑k´q r`∑, åk´∑k`q´q gb´qd`q l`e sq orúkq ilé-`∑k´q r`∑ `åti kíl´å`åsì tí ó w`å.iv) Lórí `obí, å ó f`∑´∑ kí åk´∑k`q´q sq orúkq båbå `åti ìy´å r`∑ p`∑lú ix´∑ tí `qk`q`qkån ´n xe.v) Nípå ohun tí ó mú kí åk´∑k`q´q f´∑r`ån r`∑, ó y∑ kí åk´∑k`q´q le sq bóy´å nítorí pé ó m`qwé ni t`åbí nítorí pé ó m´åå ´n på `ofin ìm´qtótó m´q.vi) ‰O y∑ kí åk´∑k`q´q le sq ix´∑ tí `qr´∑ r`∑ m`q j`ulq bóy´å `ed`e G`∑´∑sì ni t`åbí ìxir`o t`åbí orin kíkq.

59

vii) Ní ti oúnj∑, åk´∑k`q´q gb´qd`q le sq bóy´å ìr∑sì ni `qr´∑ r`∑ f´∑r`ån j`ulq t`åbí `åm`ål`å t`åbí iy´ån.viii) Ní ti eré, å ó f∑ mq eré tí `qr´∑ åk´∑k`q´q m´åå ´n xe bóy´å b´q`ql`u `åf∑s`∑gb´å ni t`åbí igi fíf`o nígb`å tí qw´q b´å dil`∑.ix) Ní ti ohun tí ó d´årå nínú ìw`å r`∑, åk´∑k`q´q gb´qd`q l`e sq bóy´å ó j´∑ onís`u´ur`u t`åbí pé ó m´åå ´n sq `otít´q.x) Ní ti ohun tí k`o d´årå nínú ìw`å r`∑, åk´∑k`q´q gb´qd`q sq bóy´å ó m´åå ´n bú ènìy`ån ni o t`åbí ó ní ìw`å `åfojúdi.

ŸAt´uny`∑w`o `∑k´q1 Kí ni åk´∑k`q´q gb´qd`q sq nípå ìrísí `qr´∑ r`∑?2 Kí ni ohun tí å f´∑ m`q nípå il´∑-`∑k´q `qr´∑ åk´∑k`q´q?3 Ir´u n`nkån wo ni å f´∑ kí åk´∑k`q´q ó sq nípå `åwqn `obí `qr´∑ r`∑?4 Kí ni å f´∑ kí åk´∑k`q´q ó sq nípå `alé´éb`u ìw`å `qr´∑ r`∑?

Ix´∑ xíxe1 X`åp`ej´uwe bí w´qn xe ´n p`es`e oúnj∑ tí o f´∑r`ån j`ulq fún gbogbo kíl´å`åsì?2 Fi `åmì oh`un tí ó y∑ sórí `åwqn `qr`q w`qnyí l´åti fi ìtum`q tí å fún wqn h`ån. i) oorun — `eyí tí å m´åå ´n s`un. ii) oorun — `eyí tí å fi ´n så åxq. iii) oorun — `eyí tí å m´åå ´n fi imú gb´q.3 Yå `åwòr´ån `qr´∑ r∑ tí o f´∑r`ån j`ulq sí `åyè yìí kí o sì fi kerey´q`qn`u k`un ún.4 Fi bír`o kq ìtum`q `qk`q`qkån `åwqn `ål´q `åpåm`q m´år`un-ún tí ó w`å ní ìs`ål`∑ yìí sí `åfo tí ó w`å ní `∑gb´∑ wqn. i) Kí ló b´q sínú od`o tí k`o ró tómú? ………………………………………

60

ii) Gbogbo ilé yìí s`un, k´ån´nbó k`o s`un. Kí ni o? ……………………………………… iii) „y∑ bín´ntín fo igbå igi, Kí ni o? ……………………………………… iv) „l´∑kún d´åk´∑ ∑kún, ål´ågb`åsun k`o d´åk´∑. Kí ni o? ……………………………………… v) S`ok`ot`o båbå mi kån l´åél´åé S`ok`ot`o båbå mi kån l`åèl`åè Etí ní ti í gbó, kì í gbó ní `å`årin. Kí ni o? ……………………………………….

61

Ÿ„k´q 21ŸQr`q åk´qnil´∑nu

1 Mo gb‰Qf`å ni, n `o gb´qf´å. Mo gb´qf´å ni, n `o gb‰Qf`å. „ni b´å gb‰Qf`å, tó gb´qf´å. Ló le j`qf`åf`å m´∑f`å l’‰Qf`å l´åìgbqf`å.

2 Al´åp´å kì í j`∑p`å. Al´åp`å kì í j`∑på. Al´åp´å tó j`∑p`å kì í d’‰Ap`å´åp´å. Al´åp`å tó j`∑på kì í d’‰Ap`å´åp´å.

ŸAtúny`∑w`o `∑k´q1 „ni tó j`qf`åf`å ŸQf`å gb´qd`q ……. A gb´qfå gb´qfå. B gb´qf´å gb‰Qf`å. D gb´qf`å åtqf`å.2 „ni b´å j`qf`åf`å l‰Qf`å l´åìgb´qf´å yó`o kú ikú …… A ŸQf`å. B if´å. D qf`å.3 Ohun tí Al´åp`å kì í j∑ ni …… A `∑p`å. B `∑på. D ∑på4 Kí ni Al´åp`å tó j`∑på k`o gbqd`q xe?5 Tå ni k`o gbqd`q dé ŸAp´åp´å?

Ix´∑ xíxe1 Kq gbólóh`un ewì méjì nínú `eyí tí `qr`q tó b´å ní ‘rin’ nínú yóó ti p`q.2 S´åré pe `qk`q`qkån `åwqn gbólóh`un w`qnyí l´∑`∑mejì l´åìxi `qkånkån p`e å) ŸOrìx`å j´∑ n l`å, m´å j´∑ n kú,

62

ŸOrìx`å m´å j`∑´∑ n kú, j´∑ n l`å. b) ŸEèrí år´å Ìlqr`å´å l∑rån år´å Ìlqr`å´å ´n j∑.3 J´∑ kí ol`uk´q pe `åpèkq gbólóh`un m´∑rin `åk´qk´q nínú `∑k´q yìí fún q, kí o sì kq w´qn síl`∑.4 W´å `åwqn gbólóh`un méjì tó ní `qr`q åk´qnil´∑nu, bí i ibi tí o k`å yìí, w´å l´åti ilé.5 Fi `qr`q tí ó b´å `qk`q`qkån `åwqn `ål`åfo inú `åwqn gbólóh`un w`qnyí mu dí ib`∑. å) Mo j∑ `eso …… méjì. (ìgb´å, igb´å, igb`å) b) …… ni orúkq `åk´qbi Qdúnql´å. (ŸOjó, ŸOj`o, Ojo) d) „nu qmq tí kì í run …… n´å`å k`o yé r`un. (orin, orín, òrín) e) …… ti j∑ gbogbo `∑p`å inú oko n´å`å. (Ikún, Ikun, Ik`un) ∑) Mo j∑ …… m´∑f`å lóko wå l´ån`å´å. (or`o, oró, `oro).