Bilişim Teknolojileri - 07 - İşlemciler (CPU)

8/9/2019 Biliim Teknolojileri - 07 - lemciler (CPU)

1/50

T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN

GLENDRLMES PROJES)

BLM TEKNOLOJLER

LEMCLER (CPU)

ANKARA 2007


2/50

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ileonaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarakyaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarndaamalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim

materyalleridir(Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye

rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek vegelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarndauygulanmaya balanmtr.

Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterliikazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmasnerilen deiikliklerBakanlkta ilgili birime bildirilir.

rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlikkazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler.

Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda

satlamaz.


3/50

i

AIKLAMALAR ...................................................................................................................iiiGR .......................................................................................................................................1RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 31. LEMCLER ......................................................................................................................3

1.1. lemcinin Grevi..........................................................................................................31.2. lemci Nedir? ............................................................................................................... 31.3. Programlar Nerede Tutulur? .........................................................................................51.4. lemcinin Yaps ..........................................................................................................5

1.4.1. ekirdek (Core) .....................................................................................................61.4.2. ALU (Aritmetik Lojik Unit / Aritmetik Mantk Birimi)........................................6

1.4.3. n Bellek (Cache) .................................................................................................61.4.4. Kontrol Birimi .......................................................................................................71.5. lemci Hz ...................................................................................................................7

1.5.1. Overclock (Hz Am, Hz Artma).....................................................................81.6. letiim Hatlar (letiim Yollar) ..................................................................................81.7. lemci ekilleri ............................................................................................................91.8. lemci Paketleri..........................................................................................................101.9. Soket lemci...............................................................................................................111.10. Slot lemci ...............................................................................................................111.11. lemci reticileri .....................................................................................................12

1.11.1. Intel lemciler ...................................................................................................12

1.12. lemci Teknolojileri .................................................................................................161.12.1. HT (Hyper Threading) Teknolojisi ....................................................................161.12.2. ift ekirdekli lemciler (Dual-core Processors).............................................171.12.3. Centrino Teknolojisi ..........................................................................................20

1.13. lemcileri Tanma Yollar ........................................................................................ 201.14. Uygun lemciyi Semek ..........................................................................................231.15. Uygun Ana kart Semek ..........................................................................................241.16. Elektrostatik Dearj (ESD)........................................................................................ 25UYGULAMA FAALYET ..............................................................................................26LME VE DEERLENDRME ....................................................................................30

RENME FAALYET - 2 .................................................................................................31

2. LEMC SOUTMASI....................................................................................................312.1. Soutmann nemi .....................................................................................................312.2. Soutucu Malzemeleri ................................................................................................31

2.2.1. Soutucu .............................................................................................................. 312.2.2. Fanlar ...................................................................................................................322.2.3. Termal Macun......................................................................................................33

2.3. Soutma eitleri ........................................................................................................352.3.1. Havayla Soutma.................................................................................................352.3.2. Suyla Soutma.....................................................................................................362.3.3. Is Borulu Soutma..............................................................................................36

UYGULAMA FAALYET ..............................................................................................37

LME VE DEERLENDRME ....................................................................................38MODL DEERLENDRME ..............................................................................................39

NDEKLER


4/50

ii

CEVAP ANAHTARLARI.....................................................................................................42

NERLEN KAYNAKLAR..................................................................................................43KAYNAKA.........................................................................................................................44


5/50

iii

AIKLAMALARKOD 481BB0009ALAN Biliim Teknolojileri

DAL/MESLEK Alan Ortak

MODLN ADI lemciler (CPU)

MODLN TANIMI lemcilerin zelliklerini, eitlerini ve ilemcilerisoutma yntemlerini aklayan renme materyalidir.

SRE 40/16

N KOUL n koulu yoktur.

YETERLK lemciyi anakart zerine monte etmek.

MODLN AMACI

Genel AmaGerekli ortam salandnda, bilgisayarlarn en

nemli birimi olan ilemcileri tanyacak ve bilgisayaranakartna montajn yapabileceksiniz.

Amalar

1. Anakarta ilemciyi monte edebileceksiniz.2. lemcinin soutucusunu yerletirebileceksiniz.

ETM RETMORTAMLARI VEDONANIMLARI

Montaj ilemlerinin yaplabilecei uygunlaboratuvar ortam.

Anakart, ilemci, anakart kitap, ilemcikitap, soutucu, termal macun, dz ve yldz ulutornavida donanmlar.

LME VEDEERLENDRME

Her faaliyet sonrasnda, o faaliyetle ilgilideerlendirme sorular ile kendi kendinizi

deerlendireceksiniz. Modl iinde ve sonunda verilenretici sorularla edindiiniz bilgileri pekitirecek,uygulama rneklerini ve testleri gerekli sre iindetamamlayarak etkili renmeyi gerekletireceksiniz.Srasyla aratrma yaparak, grup almalarna katlarakve en son aamada alan retmenlerine danarak lmeve deerlendirme uygulamalarn gerekletirin. rencirn dosyas tutulmas tavsiye edilir.

AIKLAMALAR


6/50

iv

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ileonaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarakyaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarndaamalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim

materyalleridir(Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye

rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek vegelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarndauygulanmaya balanmtr.

Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterliikazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmasnerilen deiikliklerBakanlkta ilgili birime bildirilir.

rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlikkazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler.

Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda

satlamaz.


7/50

1

GRSevgili renci;

Bilgisayar, gnmzde her meslekten insann kulland bir aratr. Bilgisayaroluturan donanmlarn zelliklerini, ne ie yaradklarn her geen gn daha fazla insanrenmeye almaktadr. Byle bir ortamda biliim teknolojileri alannda alacak birmeslek eleman olarak bilgisayar donanmlaryla ilgili bilgilerinizi artrarak, becerilerinizigelitirerek mesleki birikimlerinizi geniletmelisiniz.

Bu modlde bilgisayarn beyni olarak ifade edilen ilemciyi tanyacak, sistem iinuygun ilemciyi ana karta takabilecek, soutucuyu yerletirebileceksiniz. lemcilerle ilgiliher trl bilginin bu modlde verilmesi imkanszdr. Bu modlde temel bilgileri alacaksnz.Karlatnz farkl durumlarda neler yaplabilecei hakknda genel fikirler edineceksiniz.Modlde anlatlanlardan farkl durumlarla karlatnzda, aratrma yap p var olan

bilgilerinize yeni bilgiler ekleyerek bilgilerinizi gncelleyerek, yeni durumun gerektirdiizmleri retebilirsiniz.

Gnmzde teknolojinin hzl bir ekilde gelimesiyle birlikte hem ilemcilerin varolan zellikleri deimekte hem de ilemcilere farkl zellikler eklenmektedir. Bundandolay ilemci teknolojisindeki deiimleri srekli incelemelisiniz. Bu modl baarylatamamlayarak ilemci alanndaki gelimeleri rahatlkla takip edebilecek seviyeye

ulaacaks

n

z.Yaam boyu renme kavramnn hayatmza girdii gnmzde aratrma ve kendi

kendine renme yeteneklerinizi gelitirdike renmenin keyfine varacaksnz.

GR


8/50

2


9/50

3

RENME FAALYET-1

Uygun ortam ve gerekli ara-gere salandnda; ilemcileri tanyp, uygun ilemciyiana karta takabileceksiniz.

eitli bilgisayar sat maazalarn gezerek veya internet sitelerini inceleyerekilemci eitlerini ve alabileceiniz en hzl ilemci modelini, markasn ve hzn aratrnz.

Arat

rma sonular

n

z

retmene teslim edecek veya s

n

fta sunacakekilde haz

rlay

n

z.

1. LEMCLER

1.1. lemcinin Grevi

lemcinin grevi nedir? Diye sorulduunda birok kii net bir cevap veremese deilemciyi bilgisayarn beyni olarak tanmlar. Bu tanmlama, ilemcinin neminikavradklarn ifade eder. lemcinin anlalabilmesi iin grevini net olarak tanmlamalyz.Bugn piyasada eitli ilemciler bulunmaktadr. Eer ilemcinin bilgisayardaki grevini

tam olarak bilmezseniz bu donanmda seim yapmanz zorlaacaktr. lemciyi anlamanzsizi hem mesleinizde daha yeterli yaparken hem de bilinli bir tketici hline getirecektir.

Resim 1.1:lemci n yz Resim 1.2:lemci arka yz

1.2. lemci Nedir?

lemci, bilgisayarn birimlerinin almasn ve bu birimler arasndaki veri (data)akn kontrol eden, veri ileme (verileri deerlendirip yeni veriler retme) grevleriniyerine getiren elektronik aygttr. Veriler zerindeki yapt ilemler, temel aritmetikilemleri kadar basit (rnein 1+3 gibi) ya da ok daha karmak (bu deeri al ve ses kartna

yolla ki bylelikle hoparlrden mzik dinleyebilinsin) gibi eitli seviyelerde olabilir.

RENME FAALYET - 1

AMA

ARATIRMA


10/50

4

Aslnda ilemciler, sadece bilgisayarlarda bulunan bir donanm deildir. Tm

elektronik sistemlerde ilemciler bulunur. rnein, otomatik ama

r makinesi, otomatikbulak makinesi; fabrikalardaki otomatik cihazlar, televizyon.

lemci yerine mikroilemci, CPU (sipiu diye okunur - Central Processing Unit ),MB (CPUnun Trke karl - Merkezi lem Birimi), P (mikro processor-mikro

prosesr diye okunur) isimlerini de sklkla kullanyoruz.

lemci = Mikroilemci = MB = CPU = P

lemciler, klavyeden girilen tuun ifade ettii karakteri aynen ekranda gstermeeklinde bir ilem yapt gibi; ald verileri deerlendirip yeni veriler de retebilir.rnein, hesap makinesinin ilemcisi, girilen rakamlar zerinde istenilen ilemi uygulayarakyeni sonucu ekranda gsterir.

lemciler, bilgisayarda ynetici konumunda alr. nsan beyninin tm vcutorganlarn sinir sistemi vastasyla ynetmesi gibi ilemciler de kontrol sinyalleriyle sisteme

bal tm birimlerin almasn dzenler ve ynetir.

1971 ylnda Intel firmas, binlerce transistr silikon ip zerine yerletirip ilemcininboyutlarn kltmesiyle birlikte daha nce sadece byk irketler ve niversitelerinkullanabildii bilgisayarlar iyice klm ve evlere girmeye balamtr.

Mikroilemciler, milyonlarca transistrden olumaktadr. Elektrik sinyalleri bunlarnzerinden akar. Bilgisayarn yapt tm ileri toplama, karma, arpma ve blme gibiilemler bu sinyaller vastasyla gerekleir. Devrede elektrik sinyalinin olmas 1, elektriksinyalinin olmamas 0 ile ifade edilir. lemci bu ilemleri en basit sayma sistemi olanikilik dzen yani 0 ve 1 saylarn kullanarak yapar. Komut, ilem, veri, vb. kavramlarn ikilisay sistemi ile ifadesine, makine dili (makine kodu) denir. Mesela A harfi ikilik sistemde01000001 ile ifade edilebildii gibi mavi gibi bir renk de ikilik tabandaki say gruplarylaifade edilir. Aynekilde bir ses veya grnt kayd da yine buna benzer ikilik say gruplarile ifade edilirler. Bu 0 veya 1in bilgisayarda kapladklar alana bit ad verilir.

Resim 1.3:Bilgisayarn dili

Bu say gruplar zerinde ilem yapmak iin ilemci ierisinde komut listesi (komut

seti = instruction set) mevcuttur. Bu komutlar, ilemcinin sorumlu olduu tm matematiksel


11/50

5

ve mantksal ilemleri gerekletirir. lemciye gnderilen ve ona ne yapmas gerektiini

syleyen komutlara ise programlar denir.

1.3. Programlar Nerede Tutulur?lemciye ne yapmasn istediimizi syleyen programlar olmad srece ilemci bir

ie yaramaz. Peki bu programlar nerede tutulur, altrlr, bu programlarn ierdii komutlarilemciye nasl ular? Bilgisayarda tm programlar sabit diskte (hard disk) tutulur. Pekisabit diskte tutulan bu programlarn altrlmas aamas nasl gerekleir?

lemci her saniyede milyonlarca, hatta milyarlarca komutu ileyebilir. Sabit disk,ilemcinin komut ileme hzna ulaamaz. Bu sorunu ortadan kaldrmak iin programlar sabitdiskten alnarak RAMe (rem diye okunur) yklenir. RAMden de ilemciye aktarlr. Bir

program RAMe yklendiinde ve ilemci kendisinden istenileni gerekletirdiinde bunaprogram (yazlm) alyor deriz. Verinin sabit disk, RAM ve ilemci arasndaki ak tekynl bir ilem deildir. lemcinin yapt ilemler sonucunda rettii veriler de ilemciden,RAMe ve oradan da sabit diske alnarak, sabit diskte tutulur.

RAM = Random Access Memory = Sistem Bellei = Ana Bellek

ekil 1.1:Programlarn sabit diskten RAMe ve oradan da ilemciye alnmas.lemcinin rettii sonularn RAMe ve oradan da sabit diske alnmas

RAMler sabit disklerden hzl olduklarna gre, ilemciyle uyum asndan nedensabit disk yerine sadece RAMleri kullanmyoruz? Birincisi sabit diskler RAMlerdenyzlerce kat bilgiyi saklayabilirler. kincisi RAMler bilgisayar kapattnz anda zerindekitm bilgileri kaybederlerken sabit diskteki bilgiler kaybolmaz. Yksek oranda bilgi tutabilenve bilgisayar kapalyken de zerindeki bilgileri kaybetmeyen bir bellein retim maliyetisabit diskin maliyetinden ok daha fazladr. Bu nedenle tm programlar sabit diskte tutulur

ve altrlmak istenen program RAMe alnarak hzl birekilde altrlr.

1.4. lemcinin Yapsreticiler, farkl ilemci mimarilerine gre ilemci retirler. lemci mimarisi;

ilemcinin ilemleri gerekletirme yntemi, teknolojisi ve tasarmn ifade eder. Ortakmimariye sahip olan ilemciler ayn komutlar tanmakta ve ayn yazlmlaraltrabilmektedirler.

Her ilemci temel baz birimleri iinde barndrr. lemcilerin geliim srecinde bubirimlerin zellikleri artrlmtr. Genel bir ilemci yaps aadaki ekilde gsterilmitir.

SABT

DSK

RAM LEMC


12/50

6

ekil 1.2:lemci yaps ve ilemcinin evre birimleriyle ilikisi

Veriler, bilgisayar oluturan eitli birimler arasnda srekli olarak tanr. rnein,klavye biriminde bir tua bastmzda bu tuun karl olan karakteri ekranda grrz.lemci, giri birimden ald veriyi k birimine aktarmtr.

lemcinin anakartla iletiim kurmasn salayan, toplu ineye benzeyen ulara pindenir. Pin yerine farkl isimler de kullanlabilmektedir.

Pin = ne = Balant inesi = Bacak = Ayak

lemcinin yapsnda bulunan birimler aada ksaca aklanmtr.

1.4.1. ekirdek (Core)Komut altrma ilemlerini yapan blmdr. altrma birimi (execution unit)

olarak da bilinir.

1.4.2. ALU (Aritmetik Lojik Unit / Aritmetik Mantk Birimi)lemci tarafndan gerekletirilecek matematiksel ve mantksal ilemlerin yapld

blmdr.

1.4.3. n Bellek (Cache)

Sistem belleinden gelen veriler, ounlukla CPUnun hzna yetiemezler. Buproblemi zmek iin CPU iinde yksek hzl hafzalar bulunur. n bellek almakta olanprograma ait komutlarn, verilerin geici olarak sakland yksek hzl hafzalardr.

lemcinin komutlar daha hzl yklemesini salayan bu hafza genellikle L1 (Level1) ve L2 (Level 2) olmak zere iki ksmdan oluur. lemci, ihtiya duyduu komutu ilknce L1 n bellekte (L1 n bellek L2 n bellekten daha hzldr.) arar. Eer ilemcininarad komut burada yoksa L2 nbellee bakar. Eer burada da yoksa srasyla RAM ve

sabit disk zerindeki sanal hafza zerinde arar. n belleklerin kimisi ilemci ile ayn hzdaalr.

LEMC

GRBRMLER

IKI

BRMLER

n bellek

Aritmetik Mantk Birimi

Kontrol Birimi


13/50

7

1.4.4. Kontrol Birimi

lemciye gnderilen komutlarn zlp (komutun ne anlama geldiinintanmlanmas) iletilmesini salar. lemci iindeki birimlerin ve dndaki birimlerin ezamanl olarak almasn salayan kontrol sinyalleri bu birim tarafndan retilir.

1.5. lemci Hz

Gnmzde kiisel bilgisayarlarda (PC=Personel Computer) kullanlan tmdonanmlar 20 yl ncesine gre ok daha hzldr. Ama her donanmn hz eit ldeartmamtr. En byk hz geliimi, ilemcilerde gereklemitir.

Bilgisayarn tm donanmlarnn baland kart olan ana kartta saat ipi (saatyongas) vardr. Bu saat sistem hzn (FSB) belirler. Saatin her tiki, saniyede milyon veyamilyar devirle llr. Saniyedeki tek devirin ls Hertzdir. (Hertz diye okunur)

lemcilerde hz, ilemcinin birim zamanda yapabildii ilem says olaraktanmlanmaktadr. Bir saniyede yaplan milyon adet ilem Mhz (Megahertz) olaraktanmlanr ve temel hz lsdr. Ancak gnmz ilemcileri saniyede milyar ilem Ghz(Gigahertz cigahertz diye okunur) hz seviyesine ulamlardr.

Sistem hz, tm sistemin birlikte uyum ierisinde almas iin gerekli olan ritmiverir. Saatin her tikinde, tm bilgisayar aygtlarnda veri ve komutlar akar. Sistemioluturan bileenler, sistem hznn kat veya arpan ile orantl alr. rnein, bir ses kart

sistem hznn 1/3 ya da 1/4ne denk gelen 33 Mhzde veri alveriinde bulunur. Modern bir ilemci, sistem hznn arpanlar kadar hzl alr. rnein, 100 Mhz sistem hznasahip bir sistemde 1.8 Ghz hznda alan bir ilemci, 18 arpann kullanyor demektir.

Sistem Hz (FSB) arpan lemci Hz100 Mhz 18 1800 Mhz = 1.8 GHz100 Mhz 30 3000 Mhz = 3.0 Ghz133 Mhz 15 1995 Mhz 2.0 Ghz133 Mhz 18 2394 Mhz 2.4 Ghz200 Mhz 11 2200 Mhz = 2.2 Ghz

Tablo 1.1:lemci hz nasl hesaplanr?

reticiler, srekli olarak daha hzl ilemcileri piyasaya srerken eski modellerininretimini durdururlar. Her ilemcinin zerine retici tarafndan belirlenmi, ilemcininkararl birekilde alabilecei hz yazlr.

reticiler, ilemci hzn artrmak iin eitli yollar izlemilerdir. Birincisi, bir tekilemci modeli retiminde uraarak hzn artrmlardr. kincisi, ilemcinin fiziksel

boyutunu kltp, ilemciyi altrabilmek iin gereken voltaj miktarn, dolaysyla dailemci ssn azaltmlardr. lemciden kan sy azaltmann verdii avantajla da arsnmadan korkmakszn ilemcinin ekirdek hzn ykseltmilerdir. Sonu olarak ortayakan yksek hz oyun severler bata olmak zere herkesi mutlu etmektedir.


14/50

8

lemcin tek bana hzl olmas sadece ilemci ii ilemlerde etkilidir. lemcinin

kendi iinde al

ma h

z

, evre birimleri ve iletiim hatlar

na gre ok h

zl

d

r. ilemci evre birimleri ile iletiim kurarken onlarn hzlarna uymak zorundadr. Bir ilemci sistemininhzl olabilmesi iin ilemci dndaki dier birimlerin de hzl olmas gerektiiunutulmamaldr.

1.5.1. Overclock (Hz Am, Hz Artma)lemci retilirken ilemcinin hzu deerde olsun diyerek retilemez. lemci nce

retilir. Sonra ilemci zerinde eitli testler yaplr. lemcinin en tutarl sonular verdiihza, o ilemcinin hz denir ve ilemci zerine bu hz deeri baslr. Aslnda etiketinde 3.2Ghz yazl olan bir ilemci 3.4 Ghz veya 3.6 Ghz hznda alabilir. zetle her ilemcinin ikihz deeri vardr. Birincisi, ilemcinin snr hz deeri, ikincisi reticinin riske girmeksizin

ilemcinin dengeli al

abilecei h

z

gsteren h

z deeri.Hz am (overclock-ovurklok diye okunur) ilemcinin reticinin etikette belirledii

hz deerinden yksek deerlerde altrlmas ilemidir. Anakartta ayar deiikleriyleilemcinin hz artrlabilir. Sistem hz (FSB), arpan, voltaj deerlerinde yaplandeiikliklerle ilemci hz artrlabilir. rnein, FSBsi 100 Mhz, saat arpan 20 olan bir

bilgisayarda 20*100=2000 Mhz ilemci hzdr. FSB deeri 133 Mhz yaplrsa 133*20=2660Mhz=2.66 Ghz ilemci hz elde edilir. lemcilerde hz am gerekletirildiinde,ilemciyle beraber dier sistem bileenlerinin de hzl almas gerekir. Bu durumdonanmlarn zorlanmas ve mrlerinin ksalmas anlamna geliyor. Fakat teknolojikgelimeleri takip etmek iin zaten birka senede bilgisayar deitirmek gerekiyor diyednenler hz amn tercih edebilirler. Hz am ilemiyle ilemci hz bir noktaya kadarartrlabilir. Belli bir hz deerinden sonra bilgisayar kilitlenmeleri, hatalar, hatta ilemciyanmalar gibi sorunlar ortaya kabilir. Bu durum, ykseltilen hzda ilemcinin kararlalmadn gsterir. Hz am yaplm sistemlerde ilemci daha fazla s reteceinden budurumlarda soutma daha nem kazanmaktadr.

1.6. letiim Hatlar (letiim Yollar)nsanlarda beyin nasl tm vcudu ynetmek, kontrol etmek iin sinir sisteminin bir

paras olan sinirleri kullanyorsa; ilemciler de bilgisayar ynetmek, kontrol etmek iiniletiim yollarn kullanr. Hem ilemci ierisinde hem de ilemciyle dier birimler arasndailetiim hatlar bulunmaktadr. letiim hatlar zerinden elektrik sinyali geebilecek iletken

hatlardr. Bu hatlarn says ilemci modeline gre deiir.1 0

2 0

3 1

4 0

5 0

6 0

7 0

8 1

8 hattan oluan bir iletiim hatt.3. ve 8. hatta elektrik sinyaliverildiinden 3. ve 8. hatlar mantksal(lojik) 1 deerindedir. Dier hatlar isemantksal 0 deerindedir.

ekil 1.3:letken Hatlar


15/50

9

letiim hatlar grup halinde incelenebilir:

Adres Yolu (Address Buses): lemcinin bilgi yazaca veya okuyaca her hafzahcresinin ve evre birimlerinin bir adresi vardr. lemci, bu adresleri bu birimlereulamak iin kullanr. Adresler, ikilik say gruplarndan oluur. Bir ilemcininulaabilecei maksimum adres says, adres yolundaki hat says ile ilikilidir. Adresyolunu ounlukla ilemci kullanr. Bu yzden adres yolunun tek ynl olduusylenebilir.

Veri Yolu (Data Buses):lemci, hafza elemanlar ve evresel birimleriyle ift ynlveri akn salar. Birbirine paralel iletken hat says veri yolunun ka bitlik olduunugsterir. rnein, iletken hat says 64 olan veri yolu 64 bitliktir. Yksek bit saysna

sahip veri yollar

olmas

sistemin daha h

zl

al

mas

anlam

na gelir.

Kontrol Yolu (Control Buses):lemcinin dier birimleri ynetmek ve e zamanlamay(senkronizasyon) salamak amac ile kulland sinyallerin gnderildii yoldur.

ekil 1.4:Mikroilemci ve iletiim hatlar arasndaki iliki

1.7. lemci ekillerilk retildikleri yllardan gnmze dein ilemciler farkl fiziksel ekillerde piyasaya

srlmlerdir. Aadaki ekillerde rnek baz ilemcilerin ekilleri verilmitir

Resim 1.4:Intel C4004 Resim 1.5:Intel C8086

LEMC Adres Yolu

Veri Yolu

Kontrol Yolu


16/50

10

Resim 1.6:Motorola MC68030FE16B Resim 1.7:Zilog Z8018006PEC

1.8. lemci Paketleri

lemcilerin farkl

ekil, boyut ve harici zellikleri vard

r. Bu zelliklere ilemcininpaketi denir. lemcilerin geliim srelerinde, reticiler ilemcileri anakarta balayan ayaksaylarnn artmas, ilemci snmalarn engellemek amacyla yaplan deiiklikler, kimi

paralarda anakarta bamll ortadan kaldrma gibi amalarla deiik paketlemelerkullanmaktadr. Bunlardan bir tanesi olan slot tipi paketleme (SEC=Single-Edge Cartridge),1990l yllarn banda piyasaya srld. Slot tipi ilemciler artk retilmemektedir.

Alt tarafnda eitli sayda pin bulunduran ilemci paketlemesine PGA (pin grid array)ad verilir. Paketteki ayak saysna gre paketler isimlendirilir. rnein, 423 ayak Pentium 4

paketi ve 478 ayak Pentium 4 paketi. Bu paket yapsndaki ilemcilerin takldklar soketlerise soket 423 ve soket 478 olarak isimlendirilir. reticiler bunlarn dnda da farkl

paketlemeler yapmaktad

rlar. Farkl

bir paketleme olan LGA paketinde ilemci ayaklar

n

nyerini elektrik iletimini salayan iletim noktalar almtr. Pin yerine iletim noktalarnnkullanm elektrik sinyallerinin iletim yolunu ksaltm, bylelikle sinyal iletim hz artmtr.

Resim 1.8:SEC paketi Resim 1.9:PGA paketi

Resim 1.10:FC-PGA paketi Resim 1.11:PPGA paketi Resim 1.12:LGA paketi


17/50

11

Ayn marka ve model ilemciler, piyasaya farkl paketlerle srlebilirler.

Marka/Model PaketIntel Pentium III 242-ayak SEC veya 370 ayak PGAIntel Pentium 4 423-ayak PGAIntel Pentium 4 478-ayak PGAIntel Pentium 4 775-ayak LGA

Tablo 1.2:lemci modelleri ve farkl paketleri

Eskiden ilemciler, anakarta sabitlenmi olarak retiliyordu. lemci veya anakartarzalandnda onlarn birbirinden bamsz olarak test veya tamir edilmesini mmknolmuyordu. Ayrca var olan ilemciyi yenisiyle deitirmek de zor oluyordu. Bu nedenle

ilemcinin anakarta takl p sklmesini salayan ilemci yuvalar gelitirildi. lemcileranakarta taklma ekillerine gre isimlendirilen soket ve slot olmak zere iki ekle sahiptir.

1.9. Soket lemci

Kare eklinde retilmi ilemci modelidir. st yzeyinde marka ve model isimleribulunur. Alt yzeyinde ise ilemcinin trne gre ok sayda pin veya iletim noktas bulunur.Takldklar anakarta bir mandal/kilit yardm ile tutturulurlar. Anakarttaki sokete uygunilemci seilmelidir. Aadaki ekilde gsterildii gibi anakartta LGA soket varsa, ilemcide LGA soket ilemci olmaldr. Baka bir rnek vermek gerekirse anakartta soket 939 varsailemci de 939 pinli ilemci olmaldr.

Resim 1.13:Anakart soketi Resim 1.14:Soket ilemci

1.10. Slot lemci

Diklemesine anakartn zerine monte edilirler. Dikdrtgen bir kart eklinde retilenilemci modelidir. Kimi ilemci bileenleri kart zerindedir. Kartn alt ksmnda bulunan

balant noktalar ile ana karta balanr. lemcinin korunmas iin d klf vardr. Klfnyan yzeylerine soutucu taklmaktadr. Slot ilemcilerin retimi durdurulmutur.


18/50

12

Resim 1.15:lemci slotu Resim 1.16:Klfsz slot ilemci Resim 1.17:Klfl ilemci

1.11. lemci reticileri

AMD, Cyrix, IDT, Intel, Motorola, Zilog, Mostek, NexGen gibi birok firma ilemciretmektedir. lemci piyasasnda birok retici olmasna ramen gnmzde Intel ve AMD(Advanced Micro Devices) firmalarnn piyasann en bykleri olduklarn gryoruz. Bufirmalar, mterilerinin beklentilerine gre farkl modelleri piyasaya srmektedirler. Kimitketicilerin dk fiyat nemsemesi, eitli mesleklerdekilerin ve oyunseverlerin yksek

performans tercih etmesi, i dnyasnn zellikle gvenirlik konusuna nem vermesi,ilemci reticilerinin ok farkl modeller retirken dikkate aldklar hususlardr.

Srekli olarak yeni teknolojiler ve ilemci modelleriyle karmza kan AMD ve Intel,net sitelerinde farkl ilemci modellerini karlatrmaya olanak salamaktadr. Ayrca kendirnleriyle rakip firmalarn rnlerinin karlatrmalarna da yer vermektedirler.

1.11.1. Intel lemciler

1.11.1.1. Pentium ncesi lemciler

1971 ylnda Intel tarafndan piyasaya srlen, ilk ilemci olarak kabul edilen 4004ilemcisinin sadece 16 pini vard ve anakarta sabitlenmi haldeydi. 1978 ylnda retilen8086 kiisel bilgisayarlar iin kullanlan ilk ilemciydi. 8086 ilemcisi 16 bitlik, 5 mhzhznda alan bir ilemciydi.

8086 ilemcisi, X86 ailesi olarak bilinen ilemci ailesinin ekirdei oldu. 8086ilemcisi ile ortaya kan ve daha sonra retilecek ilemcilerde de kullanlan mimariye IntelMimarisi (IA=Intel Architecture) ya da X86 mimarisi denir. Intel firmas, yeni ilemcilerinieskileriyle uyumlu olacak ekilde retmitir. Bylelikle hazrlanm olan programlar yeniilemcilerle de uyumlu bir ekilde alabilmitir. Intel dnda birok firma X86 uyumluilemciler retmilerdir.

8086 ve 8088 ilemcileri birinci kuak ilemciler grubuna girer. Bu ilemcilerdensonra 80286, 80386, 80486 ilemciler yaygn olarak kullanlmtr.


19/50

13

Resim 1.18:Intel C8086 ilemcisi Resim 1.19:Fujitsu - MBL8088 ilemcisi

Resim 1.20:IBM-CG80286-6C Resim 1.21:AMD-A80386DX Resim 1.22:IBM-486DX4

1.11.1.2. Pentium lemcisi1993 ylnda kt. Intelin beinci kuak ilemcileri serisini oluturur. Pentium

ilemciler mimarisindeki birden fazla icra birimi sayesinde bir saat diliminde iki farkl komutu altrabilmektedir. Pentium, Pentium Pro ve Pentium MMX srmleri piyasayakmtr.

Pentiume eklenen MMX (Multi Media Extension / oklu Ortam Eklentisi) teknolojisioklu ortam uygulamalarnda kolaylk salamtr. MMX teknolojisi ilerleyen serilerde dekullanlmtr. Intel, kendi rnlerini ayrmak iin Pentium Pronun soket yapsnn patentinialmtr.

1.11.1.3. Pentium II lemcisi

1997 ylnda piyasaya srlen Pentium II ilemcisi, Pentium MMX ile Pentium PROilemcilerinin zelliklerinin birletirilmesi ile gelitirilmitir. Pentium II ilemcisi ile dahance kullanlmayan slot tipi paketleme kullanlmtr.


20/50

14

Resim 1.23: Pentium ilemci Resim 1.24:Pentium II ilemci

1.11.1.4. Celeron lemcisi

Pentium II ilemcisi, son kullanclar iin pahal olduundan Intel, ilemcininzelliklerinde kimi deiiklikler yaparak fiyat uygun Celeron ilemcileri piyasayasrmtr. Celeron ilemcilerde maliyeti yksek olan nbellek miktarnn dk olmasfiyat drmtr. Daha sonralar gelimi zelliklerle Celeron D olarak karmza kanCeleron ilemciler farkl soket yapsnda, hzlarda ve zelliklerde retilmilerdir.

Pentium ilemciler, bilgisayar zorlayan grafik ve ilem younluklu programlarkullananlar iin retilirken; Celeron ilemciler bilgisayar yaz yazmak, internette gezinmek

gibi bilgisayar

zorlamayan programlar

kullananlar iin uygundur.1.11.1.5. Pentium III lemcisi

lave 3D (Three Dimensions = boyutlu ) komutlar sayesinde ileri grafik, akkan(streaming) ses-video ilemlerinde baarl olan Pentium III, 1999 ylnda piyasayasrlmtr.

1.11.1.6. Pentium IV lemcisiPentium III ilemcisinin ancak 1 GHz hz retebilmesi yeni araylar balatmtr. Bu

engeli amak iin yeni bir mimari ve retim teknolojisi ile Pentium IV retilmitir. Veriyolunun genilii 64 bite karlmtr. Pentium IV ilemcisi DVD, MP3, video ileme,

internet zerinden video gnderimi gibi yksek miktarlarda veri transferi gerektirenuygulamalarda daha baarl sonular vermitir.

Resim 1.25:Pentium 4 ilemcinin n ve arka yzleri


21/50

15

Intel, son yllarda ilemcilerini saat hzlarna gre deil, zellik ve mimarilerine gre

belirlenen bir "lemci Numaras

" ile etiketlemektedir. Art

k fiyat listelerinde ya da bilgisayar reklamlarnda "Pentium 4 2.8 GHz ilemci" ifadesi yerine "Pentium 4 520ilemci" ifadesini okuyacaksnz. lemcinin hz ifadesi etiketinde yazlmaya devam edilecek.Intel ilemci, numaralarn performans lt olarak kullanmamaktadr. lemci numaralar,ilemci aileleri arasndaki deil; ayn ilemci ailesi iindeki farkl zellikleri ifadeetmektedir.

1.11.1.7. Xeon

Intelin sunucu bilgisayarlar iin rettii ilemci trdr.

1.11.2. AMD lemciler

AMD nceleri X86 uyumlu ilemciler retmitir. Daha sonra kendi patentliilemcilerini retmilerdir. AMD firmasnn kendi patentli ilemcileri ve genel zellikleriksaca aada aklanmtr.

1.11.2.1. K5 lemcisi

K5 serisi isimlendirilirken Intel ilemcileri ile performans karlatrlmas(PR=Performance Rating) kullanlmtr. PR bir AMD ilemcinin performansnn kaMhzlik bir Intel ilemciye eit olduu gsteren bir yntemdir.

1.11.2.2. K6 ve K7 lemcileri

1997 ylndan itibaren AMD, K6-2, K6-2+, K6-III gibi adlar altnda K6 serisiilemcileri piyasaya srmtr. Ardndan K7 (Athlon) ilemciler gelitirilmitir. K7ilemciler slot yapsn kullanmtr.

1.11.2.3. Athlon XP lemcisi

AMD nin bu modeli 3.2 GHz hzlara kadar ulamtr.

AMD ok farkl zelliklerde ilemcileri piyasaya srmektedir. Masast bilgisayarlariin sempron, athlon 64 serileri, tanabilir bilgisayarlar iin sempron, athlon, turion, sunucuve i istasyonlar iin opteron ilemcileri gibi.

Resim 1.26:AMD K5-PR133 Resim 1.27:AMD K6-266


22/50

16

Resim 1.28: AMD K7 Athlon ilemci Resim 1.29: AMD Athlon XP

1.12. lemci Teknolojileri

1.12.1. HT (Hyper Threading) Teknolojisi

Yksek kalitede video ile ses, ar veritaban uygulamalar birok veriyi ilemezorunluluu getirmektedir. Bu kadar ok veriyi ilemek iin birden fazla ilemcikullanlabilir. Ancak bu pahalya mal olur. Bu tip bir zm yerine, kullanlabilecek dahaucuz zmlerden biri olan Hyper-Threading (HT) teknolojisi sayesinde bir ilemci

birbirinden bamsz iki programa ait veriyi ayn anda ileyebilmektedir. Hyper Threadingteknolojisi iin ayn anda birka yazlm altrrken, randman artrmaya yarayan birteknolojidir denilebilir.

HT teknolojisi, bu teknolojiyi destekleyen ilemciye, ipsete, sistem BIOSa ve iletimsistemine sahip bilgisayar sistemleri gerektirir. rnein, Windows 2000 Professional HTyidesteklemedii iin, bu iletim sistemi ykl olan bir bilgisayarda HTnin getirdii

performanstan yararlanlamaz. Performans kullandnz donanm ve yazlma bal olarakdeiir.

HT teknolojisi olan veolmayan iki ilemcide

i parac

klar

n

n(threads) altrlmasilemi

ekil 1.5


23/50

17

HT teknolojisi

olmayan ilemcide 1.iparac ilendiktensonra 2. i paracilenmeye balarken,HT teknolojili ilemcide iki i parac

birlikte altrlabilir.

ekil 1.6

HT teknolojisine sahipilemcide tm i

paracklartamamlanmken, HTteknolojisine sahipolmayan ilemci dehalen altrlmaktaolan i paracklar

mevcuttur.

ekil 1.7

1.12.2. ift ekirdekli lemciler (Dual-core Processors)

ift ekirdekli ilemci tek bir fiziksel ilemci iinde ayn frekansta alan iki tam

yrtme/altrma biriminden (ekirdek) oluur. Her iki ekirdek de ayn paketi, ayn ipsetve bellei kullanr. ki ekirdein olmas, ayn anda oklu uygulama altrma olanasalar.


24/50

18

HT teknolojili bir

ilemci ile iftekirdekli bir ilemcidei paracklarnnaltrlmas ilemi

ekil 1.8ift ekirdekliilemcide iki i

parac iki ayrekirdekte ilenirken,HT teknolojili ilemcide i paracklar tekekirdekte ilenir.

ekil 1.9ift ekirdekliilemcide tm i

paracklartamamlanmken, HTteknolojili tekekirdekli ilemcide

halen altrlmaktaolan i parac vardr.

ekil 1.10


25/50

19

ift ekirdekli ilemci

ile HT teknolojili birilemcinin iparacklarnaltrmas ilemi

ekil 1.11

ift ekirdekli ilemcide iki ayr ekirdekte ikii paracilenebilirken, HTteknolojili iftekirdekli ilemcideayn anda 4 i paracilenebilir.

ekil 1.12

HT teknolojili iftekirdekli ilemcidetm i paracklar

ilenmiken, iftekirdekli ilemcideilenmekte olan i

paracklar halenmevcuttur.

ekil 1.13


26/50

20

Resim 1.30:ift ekirdekli ilemci

1.12.3. Centrino Teknolojisi

Intelin dizst bilgisayarlar iin gelitirdii bir teknolojidir. IntelPentium M lemci, Mobil Intel 915 Express ipset ailesi veya Intel855 ipset ailesi, Intel PRO/kablosuz a balants ailesi bileenleriniieren bilgisayar sistemleri centrino teknolojili olarak adlandrlmaktadr.Dier bir ifadeyle bu bileenleri ieren dizst bilgisayarlar InteldenCentrino Notebook adn tama onay alabilecekler.

Daha az g kullanp daha az snmay, ilemci boyutunu klterek dizst bilgisayarboyutlarn da kltmeyi, pil kullanm sresini artrmay, kablosuz internete girmeyi vedaha yksek performans salamay amalayan bir teknolojidir. Centrino teknolojiliilemciler GHz seviyesi bakmndan daha dk deere sahip olmalarna ramen elde edilen

performanslar daha yksektir. Intel farkl tasarmlar oluturarak ve farkl bilgisayardonanmlarn bir bilgisayarda toplayarak kullanclarna daha fazla performanskazandrmaya almaktadr. Centrino dnda Dothan, Sonoma gibi adlarla yeni teknolojili

bilgisayarlar piyasaya srmektedir.

1.13. lemcileri Tanma Yollar

lemcilerin retici, model, hz, paket bilgileri rendiinizde ilemcileri genel olaraktanm olursunuz. Peki bu tr bilgiler nasl elde edilebilir? Farkl iletim sistemlerinde farkl

programlar vastasyla ilemci bilgileri elde edilebilir. Burada daha sk kullanlan Windowsiletim sistemindeki programlar anlatlacaktr.

Windowsta Bilgisayarm simgesine sa tklayarak zellikler komutu seilincealan Sistem zellikleri penceresinden ilemci markas, model ve ilemci hz zelliklerirenilebilir.


27/50

21

Resim 1.31:Sistem zellikleri iletiim kutusu

letim sisteminde bulunan, sistemi oluturan bileenlerle ilgili bilgiler verenprogramlar kullanarak da ilemci hakknda bilgi alnabilir. Aada resimde WindowsXPdeki Sistem Bilgisi programnda ilemci bilgisi grntlenmektedir. (Bu programaBalat\Programlar\Donatlar\Sistem Aralar\Sistem Bilgisi yolu izlenerek ulalabilir).

Resim 1.32: Sistem bilgisi program

MarkaModel

Hz


28/50

22

Bir dier yol, bilgisayar alrken siyah ekrana gelen grntden ilemciyle ilgili

bilgileri okumakt

r. Bir baka yntem, donan

mlarla ilgili bilgiler veren programlarkullanmaktr. nternetten bu tr programlar rahatlkla bulunabilir. Everest, CPU-Z, WCPUIDvb. programlarla ilemci hakknda eitli bilgiler edinilebilir.

Resim 1.33: CPU-Z programndaki CPU bilgileri

lemci hakknda bilgi edinmenin farkl bir yolu da bilgisayar kasasn ap ilemcizerindeki bilgileri okumaktr.

Resim 1.32: lemciyle ilgili kimi bilgiler ilemci zerinden okunabilir.


29/50

23

1.14. Uygun lemciyi Semek

lemci alrken hangi reticiden alacanza, hangi modeli seeceinize, ilemciyehangi hzda istediinize ve paketine karar vermelisiniz. Kullanmay dndnz

programlarn minimum sistem gereksinimlerini renmeniz; minimum ilemci hzn,zelliini belirlemenize yardmc olur. Yalnz, bilgisayarn performansnn sadece ilemciye

bal olmadn, bilgisayar oluturan tm donanmlarn performansta etkili olduunuunutmaynz.

Eer oyun tutkunuysanz veya grafik, ilem younluklu programlar kullanyorsanz,yksek hzl bir ilemci, HT destekli, ift ekirdekli bir ilemci semeniz uygundur.

Bilgisayarnz sadece yaz yazmak, internette gezinmek gibi amalarlakullanacaksanz yksek hzl ilemcilere ynelmenize gerek yoktur.

Kullanlacak program HT, 3DNow!, oklu ilemci ve 64-bit gibi teknolojilere destekveriyorsa, bu teknolojilere sahip ilemcileri semek programlarnzn daha hzl almasnsalayacaktr.

lemcinin soket yapsyla ana kartn soket yapsnn uyumlu olmas gerektiindeneldeki veya satn alnmas dnlen ana kartn soket yapsna uygun ilemciyi semelisiniz.Intel firmasnn soket yapsyla AMD firmasnn soket yaps farkl olduundan hangi markailemci setiyseniz, o ilemciye uygun ana kart semelisiniz. rnein, soket 939 yapsnzerinde bulunduran bir ana kart iin soket 939 AMD ilemci semelisiniz. Eer soket 775yapsn zerinde bulunduran bir ana kartnz varsa, soket 775 Intel bir ilemci semelisiniz.

Kimi bilgisayar firmalarnn internet sitelerinde Sistem Topla diye bir blm vardr.Sistem toplarken herhangi bir ilemci setiinizde ona uygun olan ana kartlar listelenir. Tabiiki karmza kan ilemci, ana kart seenekleri tm donanmlarn deil; sadece o bilgisayarfirmalarn satn yapt donanmlarn listesidir. Sistem toplama seenei sunan firmainternet sitelerine girerek, sistem toplama almas yapp deneyim kazanabilirsiniz.

Bilgisayarn kullanm alanna gre de ilemci seimine dikkat etmelisiniz. rnein,masast bilgisayar iin farkl bir rn seerken sunucu bilgisayarlar iin farkl bir rnsemelisiniz. Aadaki farkl bilgisayar sistemleri iin uygun AMD ilemcileri gstereninternet sitesinden bir grnm yer almaktadr.

Resim 1.33: Kullanm alanlarna gre ilemciler


30/50

24

Alacanz ilemciyi belirlerken ilemci reten sitelerin rn bilgi sayfalarnda,

internette ilemci kar

lat

rmas

sitelerde, forum sayfalar

nda arat

rmalar yapabilirsiniz.Bilgisayar firmalarndaki yetkililerin ve bu konuda deneyime sahip arkadalarnn fikirlerinebavurabilirsiniz.

1.15. Uygun Ana kart SemekAna kartlarn ilemciyle uyumlu olmas gerekir. Son yllarda piyasada Intel ve AMD

ilemcilerin baskn olmasndan dolay birok bilgisayar firmas ana kartlarn AMD uyumluana kartlar/Intel uyumlu ana kartlar olarak snflandrmaktadr. Ana kartn kitapnda anakartla ilgili teknik bilgiler yer alr. Genellikle ana kart satn aldnzda ana kartla birlikte anakart kitap da size verilir.

Her ana kart belirli sayda ilemciye destek verir. Ana kart reticileri kitapklarndaana kartn hangi ilemciyi desteklediini tablo eklinde gsterirler. Bir ilemci satn almaydndnzde o ilemcinin taklabilecei soket yapsna sahip ana kart seilmelidir.rnein, Pentium 4n soket 423, soket 478, soket 775 soketlerine taklabilecek

paketlemeleri vardr. Hangi Pentium 4 paketlemesini setiyseniz ona uygun soketi bulunduran ana kart semelisiniz. Soket 775 ilemciyi setiyseniz soket 775e sahip anakart semelisiniz.

CPUSocket 939 for AMD AthlonTM 64FX/Athlon TM 64 X2/Athlon TM 64

precessors

Tablo 1.4:Bir ana kart kitapnda belirtilen desteklenen marka/ model / soket bilgileri

CPU

-Support Socket 370 Processors : 500 Mhz -1 Ghz and faster-370 pins 66/100/133 Mhz socket on boardIntel Pentium !!! 100/133 Mhz FSB, FC-PGAIntel Celeron 66 Mhz FSB, PPGA/FC-PGAVIA Cyrix III 100/133 Mhz FSB, PPGA

Tablo 1.5: Dier bir ana kart kitapnda belirtilen desteklenen marka/ model / soket bilgileri

Yukardaki tabloya baktnzda anakartn soket 370e sahip olduu grlmektedir. Buanakart soket 370 paketlemesine sahip Pentium, Celeron, Cyrix ilemcileri uygundur.

Anakartlarla ilemciler arasndaki uyumluluk konusunda dikkat edilecek ikinci noktaanakartn destekledii hz araldr. lemcinin hz iki deerin arpm ile bulunur.Anakartn hz ve ilemci arpan. Gnmzde anakartlarn ounluu bunlar otomatikolarak yapar. Fakat baz anakartlar zellikle eski anakartlar bahsedilen iki deeri anakartzerinde bulunan jumper (campr diye okunur) ve anahtar (switch) kullanarak elleyaplmasna izin verirler. Anakart kitapndaki ynlendirmelerle bu ayarlar yaplabilir. Buhz ayarlarnn yanl yaplmas, ilemcinin almasn nleyebilir ya da ilemcininyanmasna neden olabilir. Son yllarda retilen anakartlar bu ayarlar otomatik olarak kendisigerekletirmekte ve kullanc hatasn en aza indirmektedir.


31/50

25

1.16. Elektrostatik Dearj (ESD)

nsanlar zerinde srekli bir elektrik yk vardr. Bu elektrik yknn eitli cisimleraraclyla topraa akmasna elektrostatik dearj ad verilir. Elektrik yknn topraaakmas srasnda insanlara bir zarar gelmezken ok hassas elektriksel deerlerle alan

bilgisayar donanmlar hasar grebilir. Bu nedenle bilgisayar paralarna dokunmadan ncezerinizdeki elektrik ykn boaltmalsnz. Bunu salamak iin elektrostatik bilekliklerok uygundur. Bu bilekliklerin bir ucu, toprak hattyla balant hlindeyken dier ucu bileetakl hldedir. Bylelikle vcuttaki elektrik yk bilgisayar donanmlarna zarar vermedentopraa akmaktadr.

Eer bu bilekliklere sahip deilseniz, hi olmazsa bilgisayar paralarna dokunmadan

nce toprakla, zeminle temas hlindeki bir paraya dokunulabilirsiniz. rnein kalorifere,kap koluna, duvara. Elektrik yk boaltma ilemi belirli aralklarla yaplrsa, hareketlerimizesnasnda zerimizde birikebilecek elektrik ykn boaltm oluruz.


32/50

26

UYGULAMA FAALYETPiyasada bulunan ilemciler ve soketler farkllk gsterseler de ilemcinin ana karttaki

sokete taklma ilemi birbirine benzemektedir. Farkl bir ilemciyi ana karta takarken, anakart ve ilemci kitaplar gzden geirilip farkllklar tespit edilir. Biraz dikkatle her trlilemciyi sorunsuzsa ana karta takabilirsiniz. Aada admlar halindeki ilemci montajuygulamasn yapnz.

lem Basamaklar neriler

Yeni al

nan ana kartlar aa

daki resimde olduugibi soket zerinde plastik bir koruma ile birliktegelirler.

lemci montaj

n

ana kart

kasayamonte etmeden yapmanz iinizikolaylatracaktr.

Hangi ilem basaman uyguluyorsanzbir sonraki ilem basaman da dikkatealarak uygulaynz.

Donanmlara dokunmadan nce zerinizdekidurgun elektrii ykn boaltnz. Soketzerindeki koruyucu tabakay kartnz.

Koruyucu tabakay muhafaza ediniz.leride soketi korumak gerektiindekullanlabilir.

UYGULAMA FAALYET


33/50

27

lem Basamaklar nerilerSoket zerindeki kolu, da doru ekipkaldrnz.

Soketin zerindeki kapa kaldrnz. Soket iindeki pinlere dokunmaktankannz. Pinler kolayca eilebilen,krlabilen bir yapdadr.

Kapa (metal ereveyi) sonuna kadar anz.


34/50

28


lemciyi dikkatli tutunuz. lemcinin alt

na dokunmaktankannz.

lemcinin sokete hangi yndetaklmas gerektiini gsterenilemcinin kesindeki geneklindeki iarete gre ilemciyitaknz.

lemcinin ineler stne yavaataklmas gerekmektedir.

lemciyi a yapmayacak ekildetaktnzdan emin olun.

lemciyi sokete yerletiriniz.

ereveyi ilemci zerine kapatnz. ereveyi kapattnzda ilemcininyerine dzgn oturduundan eminolunuz.


35/50

29


Kolu kapat

n

z. Kolu kapat

rken ana karta zararvermemeye dikkat ediniz.

Baardnz.

lemci yerletirildikten sonra ilemcinin zerine uygun bir fan taklmaldr. Box(kutulu) ilemcilerde fan ilemci ile birlikte gelmektedir. Fan montaj admlar halinde birsonraki modlde anlatlmtr


36/50

30

LME VE DEERLENDRMEOBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

Doru/Yanl Sorular

Aadaki ifadeleri okuyunuz ve doru olanlar ifadelerin nndeki bolua D,yanl olan ifadelerin nndeki bolua Y harfi koyunuz.

1. ( ) lemciler sadece bilgisayarlarda bulunan donanmlardr.2. ( ) lemciye yapmas gereken ilemleri syleyen konutlara program denir.3. ( ) lemcide komut altrma birimine ekirdek denir.4. ( ) Ana bellek (RAM) nbellekten daha hzldr.5. ( ) Bir saniyelik srede gerekletirilen milyon adet ilem GHz olarak tanmlanr.6. ( ) Bilgisayarn hzl olabilmesi iin sadece ilemcinin hzl olmas yeterlidir.7. ( ) Hz artma (overclock) ilemi ilemcinin daha fazla snmasna neden olur.8. ( ) lemci kontrol sinyalleriyle tm donanmlar ezamanl altrr.9. ( ) lemciyi soket zerine yerletirirken yn nemli deildir.10. ( ) Ana kart zerindeki soket yapsyla ilemcinin soket yaps uyumlu olmaldr.DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerekkendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnzsorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz

Bu renme faaliyetini tam anlamyla anladnz dndnzde dier faaliyetegeiniz.

LME VE DEERLENDRME


37/50

31

RENME FAALYET - 2

Uygun ortam ve gerekli ara-gere salandnda; kullanlan ilemci iin en dorusoutma sistemini seebilecek ve yerine takabileceksiniz.

eitli bilgisayar sat maazalarn gezerek veya internet sitelerini inceleyerek eitlisoutma sistemlerini aratrnz. Aratrma sonularnz retmene teslim edecekveya snfta sunacakekilde hazrlaynz.

2. LEMC SOUTMASI

2.1. Soutmann nemi

Her elektronik devre eleman alrken snr. lemciler gibi youn ilem yapanelektronik elemanlarnn ise snmalar daha yksek dzeydedir. Belli deerden sonra ykseks, ilemciye zarar vermektedir. Bu nedenle ilemcilere soutma dzenei taklmaldr.

Soutma ilemi iki aamadan oluur : lemcinin zerindeki sy emerek ilemcininssn azaltma ve emilen sy datarak ilemciden uzaklatrma. lemcilerin oksnmalardurumunda otomatik olarak kapanma zellikleri olmalarna ramen, bu teknoloji her zamanie yaramayabilir ve ilemci yanabilir. Bu nedenle ii salama al p, ilemcinin ssndengede tutmak gereklidir.

lemciye uygun olmayan soutucu dzeneinin seilmesi veya soutucu dzeneininyanl taklmas kimi zaman ufak s artlarna neden olurken, kimi zaman sistemkmelerine, kilitlenmelere hatta ilemci yanmalarna neden olabilmektedir.

2.2. Soutucu Malzemeleri2.2.1. Soutucu

Soutucu (Heatsink-hitsink diye okunur), ilemcinin zerine yerletirilen veilemcinin ekirdeindeki sy kanatlarna eken metallerdir. Kimi sourucular kaln,kimileri ise ince kanatlara sahiptir. nce kanatl sourucular daha oks ekerler, fakat daha

pahaldrlar ve daha kolay krlabilirler.

Soutucular alminyum, bakr metallerinden yaplr. Tamam alminyum olan,ilemci zerine oturan ksm bakr, geri kalan alminyum olan soutucular; tamam bakr

olan soutucular vardr. Bakrn s iletimi alminyumdan daha fazladr.

RENME FAALYET-2

AMA

ARATIRMA


38/50

32

Resim 2.1: Alminyum soutucu, merkezi bakr olan alminyum soutucu, bakr soutucu

Soutucu seerken eldeki ilemciye uygun tasarlanm olann kullanmalsnz. Bir trsoket iin tasarlanm olan soutucuyu baka tr bir soket zerine yerletirilmi ilemcizerinde sabitlemeye alrken ilemciye zarar verebilirsiniz. Kimi zaman uygun olmayansoutucuyu yerine bir trl sabitleyemezsiniz ve hatal bir rn aldnz fark edersiniz.Tabiki ne olursa olsun sabitlerim derseniz atlam bir ilemciyle veya yeterince soutmayan

bir dzenekle kar karya kalabilirsiniz.

Soutucularn internet sitelerindeki ilemci uyumluluu (compatible CPUs) zelliinebakarak soutucunun hangi ilemcilere uygun olarak retildiini tespit edebilirsiniz. Ayrcainternet sitelerinden soutucularn birok zelliini renebilirsiniz. Soutucular ayr bir

para olarak satn alabilirseniz de, ou zaman soutucu ve fan bir paket hlinde satlr.

Kimi soutucular yerletirirken tornavida gerekebilir. Tornaviday da kullanrkenelinizden kamamasna dikkat etmelisiniz. nk ana kart zerinde oluabilecek izikler anakart almaz hle getirebilir.

2.2.2. Fanlar

Fanlar bilgisayar sistemlerinde snan donanmlar zerindeki sy datmak amacylakullanlan pervanelerdir. Fanlarda ilemci zerine sabitlenmeyi salayan mandal/kilitdzenei ve kanatlar dndrmeye yarayan motor bulunmaktadr. Soutucunun zerineyerletirilirler. Farkl boyutlarda retilirler. Markadan markaya fiyat deimekle birliktegenel olarak byk olan fanlar, kk olanlardan daha pahaldr. Byk fanlar, kk fanlaragre daha fazla hava ak salar. Eer fan soutucudan ayr olarak satn alacaksanz dikkatedeceiniz nokta, soutucunuz iin uygun boyutta bir fan semektir.

Byk fanlarn ittii hava miktar, kk olanlardan daha fazla olduundan genelolarak rettii grlt miktar da daha fazladr. Bilgisayarda yaz yazma, internette gezinmevb. programlar kullanrken ilemci fazla zorlanmadndan fazla s retmez. Dolaysyla fanyava dner ve az grlt karr. Fakat bilgisayar zorlayan uygulamalarda (rnein, sistemgereksinimi yksek olan oyun, grafik programlarnda) ilemci, youn altndan rettiisy gidermek iin fan daha hzl dner ve fazla grlt kar.


39/50


40/50

34

lemci ve soutucunun yzeyleri dmdz gibi gzkse de aslnda gzlegrlemeyecek dzeyde przlere sahiptirler. lemcinin zerine soutucuyuyerletirdiimizde aralarnda hibir ekilde boluk kalmadn dnebiliriz. Fakataralarnda gzle gremediimiz mikroskobik dzeyde boluklar bulunur. Bu boluklarhavayla doludur. Hava s iletimini gerekletirir. Fakat havadan daha iyi s iletiminigerekletiren maddeler vardr. te bu mantktan hareketle termal macun gelitirilmitir.

ekil 2.1: lemci ile soutucu yzeyleri arasndaki gzle grlemeyen boluklar

Termal macun; ilemcinin zerine srlen, sy olduka hzl soutucuya ileten,zerinde tutmayan ve bu ekilde ilemcinin ssn drmeye yarayan bileiktir. Termalmacun, termal pasta, termal arayz materyali, s iletici macun, termal bileik gibi adlarla daanlr. Genelde beyaz bir tutkala benzer. erdii maddelere gre farkl renklerde olabilirler.

Resim 2.4: Farkl markalarn termal macunlar

Termal macunlarn iletimini artrmak iin ieriklerine ok ok ince tlm bakr,alminyum, gm gibi maddelerin tozlar eklenmektedir. Bu madde tozlar birbirlerinededii zaman, sanki arada metal bir yzey varm gibi baarl s iletimi salar. Bu tr

macunlar dierlerinden daha pahaldr. Ayrca bu tr macunlar darya tap ilemci veyaana kartn iletken ksmlarna temas ederlerse ksa devreye neden olabilirler.

Termal macunlarn elektrik iletimleri ihmal edilebilir dzeyde olmal. Is iletimi isemmkn olduunca yksek olmaldr. Ayrca bu zelliklerini zamanla kaybetmemelidirler.Katlap kurumayan, ar akc da olmayan bir yapda olmaldrlar.

lemci ile sourucu arasnda kalan boluk, gzle grlemeyecek dzeyde olduundanok ince srlm termal macun tabakas boluklar doldurmaya yeterlidir. Genellikle bir

pirin tanesi byklnde macun kullanmak ve bunu olabildiince ince bir tabaka eklindesrmek (dosya kd kalnlnda hatta daha ince) uygundur. Macunun termal iletkenliisourucunun retildii malzemenin termal iletkenliinden az olduundan macunun fazla


41/50

35

srlmesi iletimi azaltr. Termal macunun uygun kullanm, ilemci scakln ortalama 3-4

derece drmektedir.

Resim 2.5: Baarl saylabilecek bir termal macun uygulamas

Eer ilemcinizi deitirecek, fakat ayn soutucuyu kullanacaksanz; soutucuzerindeki eskiden kalma termal macunu temizleyip yenisini srmeniz gerekmektedir.Ayrca herhangi bir nedenle ilemcinizi karp geri taktysanz termal macunu yenilemenizgerekir. Kimi zaman soutucuyu temizlemek iin termal macun paketleriyle satlan veya ayrolarak satlan temizleme svlar kullanlr.

Resim 2.6: Termal macun art Resim 2.7: Macun temizleme amal svlar

2.3. Soutma eitleri2.3.1. Havayla Soutma

Haval soutma; ilemci zerinde soutucu, onun zerinde de fann bulunduusoutma dzeneidir. Gnmzde en yaygn soutma trdr, fakat ilemcilerin her geengn daha fazla soutulmaya ihtiya gstermesi, yeni soutma sistemlerinin gelimesineneden olmutur. Haval soutmada soutucu sy emer. Fan bu sy ilemcidenuzaklatrrken, soutucuya doru souk havay gnderir. Bu tr bir sistemde iyi soutma,soutucunun yapld malzeme, ilemci ile soutucu arasndaki termal macunun kalitesine,uygun ekilde uygulanmasna, fann kalitesine, uygun fann kullanlmasna baldr.


42/50

36

2.3.2. Suyla Soutma

Su soutma sistemi; ilemci zerindeki snn suya aktarld, suyun ssnn daradyatr-fan dzenei vastasyla datld sistemdir. Su soutma sistemi hava soutmalsistemden daha az grlt retir, fakat su soutma sistemleri iyi bir hava soutmalsistemden daha pahaldr.

Suyun s iletkenlii havadan be kat daha fazla olduu iin, s transferinde havadanok daha uygun bir malzemedir. Su soutmal sistemde, soutma blou ilemci zerinde

bulunur ve ilemci ssn alp iinden geen suya aktarr. Su, bir boru sistemi ile radyatregnderilir. Su, radyatrn kanatlar araclyla sy havaya aktarr. Radyatr kanatlar nekadar inceyse, radyatrn yzeyi de o kadar geni olur: Bylelikle soutma daha etkili olur.

Radyatrn nne yerletirilen byk ve dk devirli bir fan soutmay artrr. Soutulan suradyatrden soutma blouna geri dner.

2.3.3. Is Borulu Soutma

Bu soutma sisteminde,ilemcinin ss soutucu vastasyla iinde zel bir sv olan sborularna (heat pipes) aktarlr. zel sv ok abuk buharlaabilen ve younlaabilen birsvdr. lemci zerindeki s,soutucu bloun iinde bulunan borularn iindeki svy

buharlatrr. Buharlaarak yukar doru hareket eden sv, ssn salarak borularn stksmnda tekrar younlar ve aa iner. Svnn bu hareketiyle ilemci ss ilemcidenuzaklatrlm olur.


43/50

37

UYGULAMA FAALYETPiyasada farkl soutma sistemleri vardr. Farkllklarna ramen tm soutmasistemlerinin alma prensibi ve taklma yntemi birbirine benzerdir. Bu nedenle farkl birsoutma sistemiyle karlasanz da biraz dikkat, ksa bir aratrmayla her trl soutucuyusorunsuzsa ilemciye takabilirsiniz. Aada admlar hlindeki haval soutma dzenimontaj uygulamasn yapnz.

lemci zerine ince bir tabakatermal macun srldkten sonra,soutucu ilemcinin zerine koyulur.Termal macunun dzensiz

dalmamas iin soutucuyu ilemcizerine tek hamlede oturtup,soutucuyu ilemci zerinde hareketettirmeyiniz. Fandaki mandaln drtayanda bulunan entikleri sra ileana kart zerindeki yerlerineyerletiriniz.

Mandallar ekildeki gibi birbirine ters ynde sktrlr.Mandallarn yerine oturmas ile

duyulan ses, ilemin baarl olduunugsterir. Bu aamada mandallarnzorlanmas gerekmektedir. Ancak birnceki aamada ayaklar yerineoturmam ise mandallar zorlamasonucu krlabilir.

Son olarak fan motorunun anakart zerinden beslenmesi gereklidir.Fan motorundan kan jak ana kartzerindeki karlna taklr.

UYGULAMA FAALYET


44/50

38

LME VE DEERLENDRME

OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

Aadaki ifadeleri okuyunuz ve doru olan ifadelerin nndeki bolua D, yanlolan ifadelerin nndeki bolua Y harfi koyunuz.

1. ( ) Tm elektronik donanmlar az veya oksnr.2. ( ) lemcideki snmay gidermek iin soutma sistemleri kullanlr.3. ( ) Piyasadaki son model ilemciler iin soutma sistemi kullanmaya gerek

yoktur.4. ( ) lemci ve soutucu yzeyleri przl bir yapdadr.5. ( ) Termal macun ilemciyle soutucuyu yaptrmak iin kullanlr.6. ( ) Her soutucu, uyumlu olduu ilemciye taklmaldr.7. ( ) Termal macunun ilemci zerine fazla srlmesi s iletimini artrr.8. ( ) Fann dn hz arttka soutma oran der.9. ( ) Byk fanlarn hareket ettirdii hava, kk fanlardan daha fazladr.10. ( ) Kimi soutucular takmak iin tornavida gerekebilir.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerekkendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnzsorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz.

LME VE DEERLENDRME


45/50

39

MODL DEERLENDRME

OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

1. Aadakilerden hangisi yanltr?A) lemciler milyonlarca transistrden olumaktadr.B) 0 ve 1den oluan sayma sistemine ikilik dzen denir.C) 0 ve 1lerin bilgisayarda kapladklar alana Mhz denir.D) lemcilerin ilemleri gerekletirmek iin kullandklar, ilemci iindeki komutlara

komut seti denir.

2.

Aa

dakilerden hangisi yanl

t

r?A) lemci bir saniyede milyarlarca komutu ileyebilir.B) Sabit diskler sistem belleinden hzldr.C) Bilgisayar kapatldnda ana bellekteki bilgiler silinir.D) n bellek miktarnn artmas ilemci hzn artrr.

3. Aadakilerden hangisi dorudur?A) Bilgisayarn ezamanl almasn kontrol birimi salar.B) Bilgisayarn performansnda sadece ilemcinin hz nemlidir.C) Sistem hz 100 Mhz, arpan 20 olan sistemde ilemci hz 2.2 Ghzdir.D) Hz artma (overclock) ilemi yaplm ilemciler daha az snr.

4. Aadakilerden hangisi dorudur?A) 2 eit iletiim hatt mevcuttur.B) Slot tipi ilemciler artk retilmemektedir.C) Soket 437 yapsna sahip bir ana karta soket 478 ilemci taklabilir.D) lemcinin marka ve modeli ilemci zerinde yazmaz, program vastasyla

renilir.

5. Aadakilerden hangisi yanltr?A) lemcinin ilem gerekletirme yntemi, teknolojisi ve tasarm mimarisini ifade

eder.

B) lemcinin komut altrma blmne ekirdek denir.C) n bellek, CPUnun hzl veri alma isteine karlk verebilmek iin retilmitir.D) reticinin ilemci etiketinde belirttii hz deitirilemez.

6. Aadakilerden hangisi dorudur?A) ift ekirdekli ilemci retmek gnmz teknolojisiyle mmkn deildir.B) HT (Hyper Threading) bir hz birimidir.C) Xeon ilemci sunucu bilgisayarlar iin retilmi bir ilemcidir.D) lemcinin marka, model, hz gibi bilgilerini programlar vastasyla renemeyiz.

MODL DEERLENDRME


46/50

40

7. Aadakilerden hangisi dorudur?A) Grafik younluklu programlar yksek h

zl

ilemci gerektirmezler.B) HT teknolojisini desteklemeyen bir programda kullansanz HT teknolojisinden enetkin birekilde yararlanabilirsiniz.

C) Elektrostatik dearj bilgisayara zarar vermez.D) lemcinin soket eidiyle ana kartn soket eidi ayn tr olmaldr.

8. Aadakilerden hangisi yanltr?A) Bilgisayar donanmlarna dokunmadan nce zerimizdeki elektrik ykn

boaltmalyz.B) Bakr alminyuma gre daha fazla s ileten bir metaldir.C) Baz soutucular ve fanlar takarken tornavida gerekebilir.

D) lemciye piyasadaki herhangi bir soutucuyu takabiliriz.

9. Aadakilerden hangisi dorudur?A) nce kanatl soutucular zerlerine daha fazla s ekerler.B) Fann dn hz azaldka soutma gc artar.C) Fan motoru elektriksiz de alr.D) Kk fanlarn hareket ettirdii hava, byk fanlardan daha fazladr.

10. Aadakilerden hangisi yanltr?A) Bilgisayar zorlayan uygulamalarda fanlar daha hzl dnerler.B) lemci ile soutucu arasnda termal macun srlmelidir.

C) Termal macun artn temizlemek iin zel temizleme svlar kullanlr.D) Gnmzde artk sulu soutma sistemi kullanlmamaktadr.


47/50

41

PERFORMANS TEST (YETERLK LME)

Modl ile kazandnz yeterlii aadaki kriterlere gre deerlendiriniz.

DEERLENDRME KRTERLER(lemci ve Soutucu Sistemin Ana karta Montaj)

Evet Hayr

Uyumlu ilemci ve ana kart setin mi?

lemciyi doru ynde taktnz m ?Soutucu-fan dzeneini ilemci zerine yerletirdiniz mi?Fann enerji kablosunu ana karta baladnz m?

DEERLENDRME

Yaptnz deerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa renme faaliyetlerinitekrarlaynz.

Modl tamamladnz, tebrik ederiz. retmeniniz size eitli lme aralaruygulayacaktr. retmeninizle iletiime geiniz.


48/50

42

CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET 1 CEVAP ANAHTARI

Sorular Cevaplar

1 Y2 D3 D4 Y5 Y6 Y

7 D8 D9 Y10 D

RENME FAALYET 2 CEVAP ANAHTARI

Sorular Cevaplar

1 D2 D3 Y

4 D5 Y6 D7 Y8 Y9 D10 D

MODL DEERLENDRME CEVAPLARI

Sorular Cevaplar

1 C2 B3 A4 B5 D6 C7 D8 D9 A10 D

CEVAP ANAHTARLARI


49/50

43

NERLEN KAYNAKLAR HOGREN Mehmet, Mahmut KARAKAYA, Donanm Mimarisi, MEB,

stanbul, 2005

HOGREN Mehmet, lemciler Temel Ders Kitab, MEB, 2003 www.amd.com.tr www.intel.com.tr www.cpu-world.com www.cizgi.com.tr www.darkhardware.com www.tomshardware.com www.pclabs.gen.tr www.hardwarelife.com

NERLEN KAYNAKLAR


50/50

Documents

Bilişim Teknolojileri - 07 - İşlemciler (CPU)