ver. nıı. Otorı. (2006), 21, 3· 4: 103-108

BIR DEVEDE ŞIDDETLI ABDOMINAL EFFÜZYON

Yılmaz xoçt o Fahrettin Alkan' Alparslan Ooşkuna

The Severe Abdominal Effusion in a Camel

Özet: Bu raporda şiddetli abdominal elluzyonlu 15 yaşında dişi bir deve değerlendirildi . Sol fossa paralumbaHslen eks­ploratorik teperetemt yapıldı . Orta derecede yangıh serosanguinOz karakterde bol abdominal sıvı boşalt ıldı. Abdominalboşluktan yaklaşık olarak 25()..3OQ lilre sıvı ve 5.5·6 kg serbest nekrotik fibrin kiııeleri uzaklaştırı ld ı , Abdominal eks­plorasyonda belirgin bir tezvon belirlenemedi. Deve operasyondan 15 gun sonra öldü.

Anahtar Keli meler: Deve, Abdominal effüzyon , Peritonitis

Summary: In this ease report was presented a 15 years old male dromedary eamel with severe abdominal eflus ion.The eXploraıory laparoıomy was pertermed Ihrough the ıett para lumbar tessee. The eopious abdominal fluid at se­rosanguineous appearance wilh moderale inflammation was drained from abdomina! eavity. The approximately 250·300 utere lluid and 5.5-6 kg necrcuc lree librin masses were removed from abdominal eavity. An underlying gross ıe ­

sion was not identified during abdominal exploratory surgery. The eamel died 15 days atıe r surgery.

Key Word.: cemeı. Abdominal euusıcn , Peritonüis

Gırış

Abdominal gerginlikler intraabdominal kitleter.yaQlar, abdeminal viseradaki hacim artışları ya daabdominal effüzyonlar ile ilgilidir. Abdominal eL·lüzyonlar farklı nedenlerden kaynaklan ırlar . Ab·dominal effüzyonların varlı{ıı abclomenin pal­pasyonunda dalgalanma g6steren yumuşak

şişkinlik ile belirlenirken kesin olarak abdominal pa­rasenlezis ya da diagnostik laparotomi ile be­lirlenebüir. Abdominal ellüzyonlar transudat. mo­difiye transudal ya da eksudat olaraksımflandırı hrlar. Abdominal transudatlar ço{ıunlukla

nefropaliler, kareelğer yetmezliei ya da en­teropattler sonucunda oluşan hipoalbumineml ne­deni ile serum esmetık bas ıncının düşmesi sonucugeliş i r. Abdominal modifiye transudallar ise saQkalp yetmezli{ı i . vena kava kaudalisin intratorasikobstrOksiyonu ya da neoplazmalara baQh olarak ba­sınç altında kalması. abdeminal neoplazmalar vekarac i{ıe r ye tmezııei sonucunda gelişir (Turgut veOk 1997).

Abdominal eksudatlar daha çok vasküler per­meabüitenin artmas ı ile oluşur. Nonseptik ya daseptik karakterde olabilirler. Nonseptik abdominal

eksucatıar ünner sistem ya da billar sistem rup­turlan. lenfatik sızın tı . vaskülitts. pankreatilis, her­hangi bir organ nekrozu, torsiyonu. volvulusu veyahemorajl nedeni ile oluşutken . septik abdominal ek­sudallar ise daha .çok gastrointestinal per­forasyonlar, abdeminal cerrahi kontaminasyon la rı .

üriner ya da reproduktlt sistem enfeksiyonlannaba{ıh olarak geliş i r (St6ber, 1967. Turgut ve Ok1997).

Bu makalede; kuruluşundan beri S. Ü. Ve·teriner Fakültesi Kliniklerine ilk dela getirilen, şid­

detli derecede abdeminal gergin l i~l bulunan vekarın boşluCundan yaklaşık olarak 250-300 litre ek­sudat ve 5.5-6 kg serbest, nekrotik fibrin kitlesiuzaklaştırılan bir devenin de{ıe rlendi rilmesl amaç­Ianm ıştır .

Vakanın Tanımı

Slgnalement ve anamnez

Sunulan klinik va kayı Antalya Varsak mav­kiinden 27.05.2004 tarihinde S.O.Veteriner Fa­kültesi Kliniklerine getirilen- 15 yaşında , yaklaşık

olarak 550·600 kg can l ı a~ ırt ıkla. tek hörgüçıü dişi

bir deve oluşturdu .

Gcliı Taı-ihi : 31.07 . 2006 @: yikoç(ih e k uk.edu.lrı . SC I~'u k Üni~efs ilesi Yeteriner Fakültesi. Cerrahi Anabilim Dalı, KONYA2. Selçuk Üniversilesi Veteriner Fak ıı ltrsi .Iç Hasıahklarr Anabilim Dalı . KONYA

KOÇ. ALKAN.COŞKUN

Alınan anamnezde devenin 20-25 gün ön­ceden karnının şişmeye . başladığı, yeme ve lç­mesinin, defekasyon ve ürinasyonun azaldığı öğ­

renildi. Devenin bu süre içerisinde bölgede üç ayrı

veteriner hekime muayene ettirildiği · ve medikal te­davi uygulanmasına rağmen karındaki şişkinliğin

daha da gergin hale geldiği ve yapılan medikal te­davilere cevap alınamadığı, belki uygulanacak birameliyat ile tedavisinin mümkün olabileceğ i dü­şüncesi ile S.Ü.Veteriner Fakültesi 'Kltnlklerine ge­t irildiğ i , anamnezde hiç bir sivri ya da küt ab­dominal travmanın bulunmadığı öğrenild i.

Deveni n klinik ve laboratuvar muayenesl

Ilk olarak Iç Hastalıklar Anabilim Dalı Klin iğ inde

muayenesi yapı lan devenin vücut ıs ısının 39.5 CO,kalp atım oranının 60 vurum/dakika olduğu be­lirlendi. Devenin hemogram, kan gazları, idrar veperiton sıvısının rutin analizleri yapı ldı. He­mogramda WBC 22.5 103/mm3, RBC 3.00 106/mm3 ve Ht %12.7, kan gazları analizinde pH:

Şeki l 1. Yere çökmüş deve nin belirgin abdominal distensiyonu

104

7.30, P02 30 mmHg, PC02 43 mmHg ve SAT %49, rutin idrar ve periton s ıvıs ı analizlerinde ise bi­Iirubin 2+, protein 3+, nitrit pozitif olarak belirlendi.Deveye klinik olarak kronik septik peritonitis tanıs ı

konuldu. Medikal tedavisi planlanan devenin ş id ­

detli derecedeki abdominal gerg in liğ inin cerrahi gi­rişimle azaltılmas ı (dekompresyon) ve hastalığ ın

nedeninin belirlenmesi amacı ile Cerrahi AnabilimDalı Kliniğine sevk edildi.

Anestezi ve operasyona hazırlık

Devenin sedasyonu ksilazine hidroklorür (0.25mg/kg, IM.) ile gerçekleştirild i. Sol fossa pa­ralumbalisin traş ve dezenfeksiyonundan sonra Ii­dokain (%2'lik, 30 ml) ile lokal kat infiltrasyonanestezisi uygulandı (Fowler,1992, Alsobayil veMama,1999). Haz ırl ık s ırasında yere çöken de­venin tekrar kalkmaması için her iki ön bacağına

diz bağı uygulandı . Bu pozisyonda tespiti yapılan

devenin laparotomisi ve abdominal ma­nüplasyonları daha kolayolarak gerçekleşt iri ld i

(Şekil 1).

Laparotomi ve operasyon bulguları

Bölgenin operasyon için hazırlı ğını takibenaçlık çukurluğunun en gergin yerinden dorsoventralyönde yaklaş ık 30 cm uzunluğunda deri ensizyonuyapıld ı. Karı n kasları peritona kadar dikkatli bir şe-

kilde bistürü ile ensize edildi. Operasyon alanın ı n

ventral kısmında peritonun, uçları kapalı bir makasile küt olarak delinmesini takiben karın boş­

luğundan kokusuz, serosanguinöz karakterde s ı­

vının ; eksudatın, fışkırarak boşaldığ ı belirlendi(Şekil 2). Karın boşluğundaki sıvın ın tedricen bo­şalrnası sağlandı. Karın boşluğunda biriken sıvın ı n

miktarının belirlenmesi için boşalan sıv ı plastik birkovada (15 litrelik) toplandı. Laparotomi yarasınınalt ucu seviyesine kadar karın boşluğundan bo­şaltılan sıvının ; sızıntılar hariç, 15 kova olduğu

(karın boşluğunda kalan hariç) belirlendi. Karı n

boşluğundan boşalt ı lan sıvının kova yüzeyindebeyaz renkte köpük oluşumuna neden olduğu gö­rüldü (Şekil 3).

Laparotomi yaras ı dorsal ve ventral yöndemakas ile genişletilerek intraabdominal eks­plorasyon dikkatli bir şekilde yap ı ld ı . Ka rı n boş­luğunda boşalt ı lan sıvının yaklaş ık olarak 1/3'i ora­nında sıvırun daha varlığ ı belirlendi. Ayrıca karı n

boşluğunun tabanında serbest, iri ve birbiri ile bağ­

lantı l ı kitle halinde nekrotik fibrin yumakları be­lirlendi ve karın dışına çıkartılarak (Şekil 4) bir ser­viyet üzerine alındı. Bu fibrin kitlesinin ağ ırlığ ın ın

yaklaşık olarak 5.5-6 kg olduğu belirlendi.

mr Devede Şiddetli Abdomlnal ...

Intraabdominal palpasyonda abdominal or­ganlar arasında ya da karın duvarı He abdominal cr­ganlar arasında herhangi bir adezyon oluşumu be­tirlenmedi. Intraabdominalorganların; rumen ,renkulum. omasum. abomasum ve baQırsakların ,

küçüldükleri . sertleştikleri, karın boşluğunun dcr­salinde yer ald ıkları ve lumenlerinde içerik bu­lunmadlQ ı belirlend i. Operasyon yarasından dı­

şarıya a l ınan baQırsak seQmenti vemezenleriyumun üzerinde yaygın ve nodüler ka­rakterde yapılar (yaQ oluşumu) belirlendi (Şekit 5).KaraciQerin sertlaştiğl ve yüzeyinin pürüzlü olduau,bütün pernon yüzeyin in de pürüzlü olduOu be·lirlendl. Böbreklerin normaı olduşu ve idrar ke­sesinin boş olduau belirlendi.

Intraabdominal eksplorasyonda saQ karın du­varı Ile Il işkili geniş tabanlı bir kitlenin VarilO! be­lirlendi. Histopatolojik muayene için me­zantariyumdan 2-3 cm ebatlannda biyopsi ömeQia lınd ı. Karın duvarı rutin yöntemle kapatıldı . Anam·

nez bilgileri, klinik. laboratuvar ve operasyon bul­guları sonuçlarına göre deveye kronik septik pe­ntonitisteşhisi konuldu ve deven in kesimi önerildl.

Kesim önerisini kabul etmeyen hayvan sahibikendince bazı tedaviter uygulayacaOınl ifade ede­rek aynı gün devesini Antalya'ya götürdü. Devenin15 gün sonra öldüQü ö{ırenitd i. Patoloj iye ç ön­derilen biyopsi ô me ğtnln sonucunda me­zenteriyumda yaQ dokusu artış ı belirlendi.

Tartışma ve Sonuç

Develer birkaç yüz y ı ld ır evcilleştirilmiş ol­malarına raQmen. veteriner hekim hizmetleri sınırl ı

olan, özell iklede Asya ve Afrika'da yaygın olarakyetiştirilen hayvanlardır. Türkiye'de yetiştirilmesi

yaygın olmasada GüneydoOu, Akdeniz ve Ege böt­gelerinde sınırlı olarak yetiştlrtlmektedir. Vaka ma­teryalinl oluşturan devenin, kuruluşundan beriS.U.Veteriner Fakültesi Cerrahi Anabil im Dal ı Kli·ni{ıinde itk defa ameliyat ı yapılan deve olması ve

Şekil 2, 3. Kann boşluğundanserosanguinOz karakterde eksudatın boşalması ve kova yUzayinde kOpUk oluşt urması

105

Koç, ALKAN, COŞKUN

106

Şekil 4. Katın boşluğundan ç ıka rtılan nekrol ik fibrin kitleleri

Şekil 5. Operasyon yarasından dışa rıya alınan bağırsak seğmenli ve mezetııeriyumun üzennde yaygın ve nodüler ka·rak1erdeyapılar

Dir Devede Şldddli Abdomi nal •••

şiddelli derecede abdominal gerg inliQi bulunması.

Ozelliklede karın boşluQundan yaklaş ık olarak 250·300 litre eksudat ve 5.S.6 kg fibrin kitles i uzak·laşu nımas t ve üteratür taramalannda benze bir va­kaya ras!lanmaması nedeni ile deQertendirilmesi veyay ımıanması Onemli bulunmuştur.

Davalerde midenin fark l ı büyüklük ve şekilde

dOrt bOiümden; Aumen, retculum, omasum ve abo­masum, oluştuQunu ve norma lde diaphragma'danapertura pelvis cranialis'e kadar karın boştuqunun

sol larahnı n tamamı ile saQ taraf ının yarısını işgal et­tiQini, ayrıca dorsalde karın boşluCu tavanı, soldasol karın duvarı ve veruralde karın boşluQunun vent­ral duvarı ile ilişkili ve yaklaş ık 80 litre haclma sahipolduQu bildi rilmiş ti r (Engelhardt ve ark ,1992; Erdenve ark. 1998). Sunulan kronik septik pentcratlsli va ­kada rumen, relicutum , oma sum ve abomasum'unkarın boşluQunun oorsannde yer aldıklan, ha­cimlerinin yukarda araşt ırmacıların bildirdiklerineoranla oldukca kUçuk olduQu ve lumanlerinde Içerikbulunmadıe ı belirlenmiş, ve bunun uzun süredevam eden peritonitise baOh olarak artan pe.ritoneal effüzyonun oluşıurmuş oIdUOu int­raabdominal basınç artış ı ile ilgili oıarak ge­li şebileceoi kanaaline vanimışt ır.

Anderson (1999), develerde 24 saatten uzunsüre derekesvon yapmamayı baOnsak tı ­

kanıkh kla rına, 6·B saatten daha uzun süre idraryapmamayı ise uretral tıkanıkl ı k1ara yorumlanması

gerektiOini vurgulamışt ır. Ayn ı araştırmacı de­velerde anormal rektal palpasyon bulgularının yada periloneal s ıvı artışlarının eksploraıorik la­paroıominin endikasyonları olarak kabul edilmesi nive eksploratorik lapa rotominin en son çare olarakdeDil diagnoslik amaç la yapılması gerektiDini vur­gulamış , bununda has ta l ı kla rı n erken dönemlerindeyapılmas ının prognoz açısından daha yara rl ı ola­caOını ifade etmişti r. Sunulan vakanın şikayetlerinin

20-25 gün önceden başlamış olması, geçen süreIçinde diagnostik amaçlıda olsa cerrahi mü­dahalenin yapılmaması, gecikmlşte olsa yapılan di·agnostik ve terapötik amaçlı Iaparolomide karın

başluQundan yaklaş ık olarak 250-300 litre eksudalboşamjması ve abdaminal organla rın normaldendaha kUçük olarak belirlenm esi prognozun olumsuzoIduOunun bulguları olarak deQerlendirildi.

Peritanitis, bakteriyel nedenlere baQIı primer yada gastrointestinal perforasyonlara, kann duvan ya­ratanna . abdominal ameliyatlara veya enfekle viserelyapılann pertorasyonlanna baQh sekuneler oıarak

oluşur. Klinik olarak peritoniıis depresyon . anoreksi,abdominal distensiyon ve aQn,vücut ısısında art ı ş vetaşikardt ile karakterizedir . Büyük hayvanlarda pe-

107

ritonilisin ço{;ıunluk1a gastrointestinal kanalın her­hangi bir seviyedeki perlorasyona baOh olarak oluş ­

tUOu bild i rilmiştir (Katın , 2005). Hener ve ark.(1998)bir devede ldinik ve operalif olarak septik peritonıtıs

tanısı koyduklan vakanın nedenini tam oıarak te­lir1eyemedilderini ve idiopatik oıabiıeceoini bil·dirmişlerdir. Aynca Mair ve ark.(1990rda peritonitısli

21 ana yaptıklan retrospekti1 bir çalışmada tl va·kanın idiopatik olabiıeeeoi ni vuTgulamışlardı r. Cebrave ark.(1998) ise akut gastrointestinal hastalıklı 27devenin 16'sın ın de{Jişik nedenlerde OldüOünü, bun ­lardan S'inin ise pentcnttis'ten OldüQünü rapor et­mişlerdir, Sunulan vakadaki devenin hikayesindeherhangi bir abdeminal travma, kontüzyon ya daoperasyon bildirilmemiş , abdominal operasyonda dabelirgin olarak bir lezyona rast lanmamışt ır. Vakanın

abdeminal eksplorasyonunda sa~ karın duvar ı ilebaOlantıh ; abdominal organlar ile ilişkili olmayan, ola­rak belirtenen sert ve geniş tabantı kitlenin ab­deminal effüzyonun oluşumundan sorumlu ota­biJece{P kanaatine vanlmrşnr.

Salman ve Afzal (2004) normal develerdeWBC'in 11.5 1031mm3, ABC'in 7.57 1061mm3,HGB'in 12.3 g/dl ve Ht'ln ise 26.5 % ortalama ce­Qerlerde oId~unu bildirmişlerd ir . Sunulan vakada kidevenin idrar ve periton s ıvısının rutin analizlerindenitntin pozitif olması , proteinin yüksek cKarak be­lirlenmesi ve kan muayenesinde ise lökositozisinbulunması enfeksiyon- varllOının en önemli gös­tergeleri olarak yorumlanabilir. Ayrıca idrar ve pe­rilon sıvıs ında bilirubinin yüksek olarak belirlenmesiise artan peritoneal sıvısının oluşturmuş olduQu ın t ­

raabdominal bas ınca baOh gelişen karaciQer yet­mezliQine yorumlanabilir, Sunulan klinik vakadaeritrosit ve hematokrit deQerlerinin Salman ve Alzal(2004)'l n bildirdikleri deQerlerden düşük olarak be­Iirlenmesi ise artan intraabdominal basınca baQl ı

vena kava kaudalis 'tekl venöz d önüşün azal­masına, dolayısı ile de kalp debisinin azalmasına

yorumlanabilir. Aynca pH'n ın dOşmesl, P02 ve ok­sijen satOrasyonunun azalması ise yine artan int·raabdominal basınca baQIı gelişen hipoperfüzyonave endirekl olarak etkilenen akciQer yetmez liOineyorumlanabilir (Turgut,2000).

Helter ve ark.(199B) 16 aylık, 200 kg aQ ır­

IIOı nda erkek bir devede nedenini abdom inal ope­rasyonla bile belirteyemed ikıe ri septik peritonilis va­kasında fibnn pıhtıları içeren bol miktardaabdorrııiınal sıvının uzaklaştmkhQınl, deveye pe­ritoneat lavaj, peritoneal drenaj ve sistemik an­tibiyotik uygulamalarına raQmen pestoperatif 24.günde devenin öldüQünü rapor etmişler, fakat de­venin karın boşluQundan ne kadar eksudat bo­şafttıklanr n bildirmemişlerdır. Sunulan vakadaki de-

KOÇ. ALKAN. COŞKUN

venin sol açlık çukurluğundan yapılan la­parotominin ventral köşesi seviyesine kadar karın

boşluğundan 250·300 litre fibrin pıhtıları içermeyenserosanguinöz özellikte peritoneal sıvı bo­şaltılmasına rağmen abdominal eksplorasyondakarın boşluğunda fazla miktarda sıvının daha bu­lunması zamanında tedavi edilmeyen peritonitiseba~1ı serosal kapillar permeabilitenin artmasına, do­layısı ile peritoneal boşluğa sıvı geçişinin artmasına

ve artan intraabdominal basınca ba~1ı venöz dre­najdaki yetersizli~e yorumlanmıştır. Ayrıca karın

boşlu~u tabanında yaklaşık olarak 5.5·6 kg a~ır·

Iı~ında serbest, büyük bir nekrotik fibrin kitlesininbulunması peritonitise ba~1ı fibrinojen sek·resyonunun artması ve fibrinolitik aktivitenin kaybı

ile oluşan küçük fibrin kitlelerinin birbirleri ile temasederekyapışmalarına yorumlanmıştır.

Kronik peritonitislerde fibröz adezyonların ge­lişti~i, oluşan adezyonların abdominal doku ve or­ganlar arasında yapışmalara neden olarak kroniksindirim bozukluklarına, toksemiye ve parsiyal ba­ğırsak tıkanıklıklarına neden olabüeceğl bil·dirilmektedir (Kahn, 2005). Sunulan vakada ab­dominal organlar arasında fibröz adezyonların

oluşmaması artan intraabdominal sıvının hld­rotlotasyon özellik oluşturması ile serosal yüzeylerarasında teması önlemesine yorumlanmıştır.

Sonuç olarak develerde abdominal ef·füzyonlara neden olacak hastalıkların ya da 'o luşanabdominal effüzyonların zamanında tedavi edii·melerinin gelişebilecek komplikasyonları önlemekya da en aza Indirmek açısından yararlı olaca~ı

söylenebilir.

KaynaklarAIsobayil, F. A. and Mama, K. R. (1999). Anesthetic Ma­nagement of Dromedary Camels , Compendıum's FoodAnimal Medicine and Management. A supplement tocompendıum. Vol. 21 (3),102·111 .

108

Anderson, D.E.(1999). Common Surgical Procedures incamelids, Journal of Camel Practice and Research, De­cember, 6, 2, 191·203.

Cebra, C.K., Cebra, M.L., Garry , F.B., Larsen, R.S. andBaxter, G.M. (1998). Acute gastrointestinal disease in27 New World camelids: clinical and surgical findings.Vet.Surg.,27 (2), 112-121

Engelhardt, W.V., Abbas, A.M., Mousa, H.M. and Lech·ner-Dotl, M.(1992). Comparative digestive physiology ofthe forestomach in camelids, Proceedings of the 1st ın­

temational Camel Conference, Eds Alien, W.R., Higgins,A.J., Mayhew, I.G., Snow, D.H. & Wada , J.F. pp. 263270. New Market Ltd, Suffolk, U.K.

Erden, H., Öcaı, M.K., Güzel, N., Kara, ·E. ve Öğüt. i.(1998). Deve Midesi Üzerinde Makroar:ıatomik Araş­

tırmalar, Vet. BiL. Derg. 14, 1. 97·105.

Fowler, M.E. (1992). Anaesthesia and surgery in camels,Proceedings of the 1st International Camel Conference ,Eds Alien, W.R., Higgins, A.J., Mayhew, I.G., Snow,D.H. & Wada, J.F. pp. 341-346 New Market Ltd, Suffolk ,U.K.

Heller, M.,Anderson, D. and Silveira, F. (1998). Strep·tococcal peritonitis in a young dromedary camel, Aust.Vet. J., 76(4): 253·254.

Kahn, C. M. (2005). "Peritonltls", The Merck VeterinaryManuel, Ninth Edition, 537· 543

Mair,T.S., Hillyer, M.H. and Taylor. F.G.R. (1990). Pe·ritonitis in adult horses: A review of 21 cases, The Ve·terinary Record, 126, 567-570.

Salman, R. and Afzal, M.(2004). Seasonal Variations inHematological and Serum Biochemical Parameters inRacing Camels, J. Camel Science,1 , 63·65.

Stöber, M.(1967). The Diagnostic Value of ExploratoryLaparo·Rumenotomy in catlle , Vet. Med. Rev., 213, 186­208. .

Turgut, K. ve Ok, M. (1997) . Veteriner Gastroenteroloji,Semptomdan Teşhise. Bahcıvanlar Basım San. A.Ş .

Konya.

Turgut, K.(2000). Veteriner Klinik Laboratuvar Teşhis,

2.Baskl, Bahcıvanlar Basım San. A.Ş . Konya.