2003 cilt 12 say 9 341

Dr. mit N. Gndomu*, Dr. . Hamit Hanc**

Birinci Basamakta Adli Hekimlik Uygulamalar

Hekimler mesleklerini yaparken sklkla adlinitelik kazanm ya da kazanacak zellikteolgular muayene ve tedavi ederler. Bir kiininsalkl kabul edilebilecek snrlardan kp fizikya da mental olarak hasta kabul edilebilecekbir duruma gelmesi baka kii ya da kiilerinkastl ya da tedbirsiz, dikkatsiz davranlarnedeniyle olmu ise yasalar erevesinde budurum adli bir yn iermektedir. Adli olgu,herhangi bir d etki ile salk sorunlar yaayanbireydir. Adli rapor dzenlenmesi, hem tedaviedici hekimliin, hem de koruyucu hekimliinbirlikte gerekletirildii bir salk hizmetidir.D etkinin nitelii ve olu biimininbelirlenmesi ile etkenin saptanp yinelenmesininengellenmesi ynnde bir kazanm salanarakkoruyucu hekimlik grevi yerine getirilirken, detkinin dzeyinin belirlenmesi sonucu urananzararn arlnn saptanmas ve yasalyaptrmlarla bu zararn giderilmesine yardmcolunmas ile de tedavi edici hekimlik yntamamlanmaktadr. Ayrca, lkemiz hukukanlaynda adalet ilkesinin tam anlamylagereklemesinde hekimlerin dzenlediibilirkii raporlarnn nemli bir yeri vardr.

Adli olaylarda bilgisinden yararlanlankiilere bilirkii denir. Ceza MuhakemeleriUsul Kanunu'na (CMUK) gre; zm zelya da teknik bir bilgiyi gerektiren durumlardabilirkiinin oy ve dncesinin alnmasna kararverilir. Dolaysyla, birinci basamakta alanhekimlerden insan organizmas ile yasalararasnda balant kurulmas gereken teknikkonularda gr istenebilir. Bilirkiilikuygulamalarnda aydnlatlmas istenenkonularda gr bildirilirken bu greulamay salayan gerekeler, gnmzdekibilimsel gelimeler erevesindeoluturulmaldr. Gerekesiz bilirkii grlerininideal yasal uygulamalarda yeri yoktur. Raporlar,adli makamlar tarafndan eksik ya da yetersizgrldnde ayn bilirkii(ler)den ek gristenebilecei gibi, gr yine de tatmin edicibulunmaz ise belirlenecek baka bilirkii(ler)dende gr alnabilir (CMUK, m. 76). lgiliYargtay kararlarnda hakimin bilirkiiraporlaryla bal olmad, olaya ve dosyayauygun bulmad bilirkii raporuna itibar

* Yrd. Do.; Kocaeli . Tp Fak. Adli Tp AD., Kocaeli** Prof.; Ankara . Tp Fak. Adli Tp AD., Ankara

etmeyerek yeniden bilirkii incelemesiyaptrabilecei belirtilmitir. Bilirkii olarakgrevlendirilmi ve usulne uygun davetedildii halde gelmeyen ya da gelip de yeminetmekten ya da gr bildirmekten ekinenbilirkii zorla getirilir ve gelmemesinin nedenolduu masraflar demekle ve hafif paracezasyla cezalandrlr (CMUK, M.70). TrkCeza Kanunu (TCK) 282. maddesine gre;bilirkiiler doru olmayan bir neden ilerisrerek arya gelmezler ya da gelip debilirkiilik grevini yapmaktan ekinirlerse, altaya kadar hapis ya da ar para cezas ile bellibir sre mesleini yapmaktan alkonma ilecezalandrlabilir. Birinci basamakta alanhekimler, geerli mazeretleri yoksa bilirkiilikarsna uymaldrlar. Birinci basamakhekimlerinden, drt yllk bir uzmanlk eitimisonras kazanlan bilgi birikimine sahip adli tpuzmanlar kadar olaylarn analizi ve bu analizsonras gr oluturmalar beklenemez. Bubalamda, delillerin kaybolma olaslnedeniyle, olguyu ou kez ilk gren hekimolan birinci basamak hekimlerinin, tmbulgular ayrntl biimde tanmlama abasgstermesi (bulgularn zelliklerini belirtme,konsltasyon isteme, rnekleri en uygunyntemle alma, saklama ve gnderme,fotoraflama, radyografi, dier grntlemeteknikleri, kroki, vb.) ile bulgularn yorumundazorluk yaanmas durumunda sorulanzelliklerle ilgili yorumun konuyla ilgili uzmanbilirkiiler tarafndan yaplmas kanaatindeolunduu gr erevesinde oluturduklarbilirkii raporlar, sorunlarn zmnde oknemli bir admdr. Burada dikkat edilmesigereken durum, adli olgularda bilirkii arsnauyulmas; kanaatin bilirkii gr (raporu)tarznda ilgili adli makamlara sunulmasdr. lgiliadli makamlarn konuyu yasal adandeerlendirmesi, gr, eksik ya da tatminedici bulunmaz ise baka bilirkiilerden yenidengr isteme durumunda olduklar gznndebulundurulmaldr. Bu durum, birinci basamaktaalan hekimler iin yasal bir gvence olduugibi, gnmz hukuk anlaynda adaletilkesinin gereklemesi asndan davazgeilmez bir kouldur.

2003 cilt 12 say 9 342

Adli raporlar: Adli rapor yrrlktekimevzuat nda daima resmi makamlarnistei zerine verilir. Ancak adli rapordzenlenebilmesi iin gerekli olan resmi talepolmakszn da adli olgularlakarlalabilmektedir. (Hastalara ilkmdahalenin yapld acil sevis, salk ocagibi). Bu ekilde adli yn ieren olgularlakarlaldnda, daha sonra resmimakamlardan istenen rapora dayanakoluturabilecek tm bulgularn zenle kaytaltna alnmas gerekir.

Adli rapor dzenlenmesi gerektiinde SalkBakanl'nca oluturulan ve otokarbon tekniikullanlarak hazrlanmas gereken drt nshahalindeki sayfadan oluan Genel AdliMuayene Formu ile erkek ve kadnlar iin ayrayr dzenlenen ve er sayfadan oluanCinsel Saldr Muayene Formu kullanlmaldr.

Muayene ve rapor dzenlenmesindezen gsterilmesi gereken durumlar:

1- Muayene ve incelemeler srasnda temelinsan hak ve hrriyetlerine, evrensel hastahaklar ilkelerine kesinlikle uyulmaldr. Bubalamda, muayene yaplan ortamda uygunmuayene koullarnn oluturulmas iin abagsterilmeli (hastann, adli kolluk mensuplarnnolmad bir yerde yalnz ve tamamensoyularak muayene edilmesi gibi), yaplanilemler iin kii aydnlatlarak rzas alnmal vetbbi gizlilik kurallarna uyulmaldr.

2- Muayeneye getirilen kiinin kimliihakknda yksek zen gsterilmelidir. Buamala kiinin varsa nfus czdan bilgileri, solel bilei i yznde mhr ya da grevlimemur refakatinde gelip gelmediideerlendirilmeli ve raporlarda belirtilmelidir.

3- Raporlarda adli makamlar tarafndansorulan sorulara yant verilmeye allmaldr.Sorulmam olmakla birlikte adli soruturmannseyrini deitirebilecek durumlar da raporlarayanstlmaldr.

4- Dzenlenen raporlarda ulalan sonularmutlaka gerekelendirilmelidir. Bu amala,hayati tehlike, mutad itigal (i ve gcneengel olma) gibi kavramlar deerlendirilirkenAdli Tp Kurumu'nca uygulanan listelerdenyararlanlmaldr.

5- Dzenlenen adli rapor mutlaka adlirapor protokol defterine kaydedilmelidir.Geree aykr raporlar: Birinci basamaktagrev yapan bir hekim, saptad bulgular eniyi ekilde tanmlama kaygs iinde olmaldr.Yaayan ya da len kiilerde oluan lezyonlar

ilk gren hekim olmas nedeniyle yapmolduu tanmlamalar, adli olguyla ilgili ortayakan sorunlarn zmnde ou kez tekdayanak olmaktadr. Yaralarn iyileme sreci veyaplan tbbi mdahaleler nedeniyle lezyonlarnzelliklerinin kaybolmas (rnein yarannstre edilmesi) nedeniyle daha sonra salkldeerlendirme olana olmamaktadr. Ayndurum, l muayeneleri ve yaplan otopsileriin de geerlidir. Defnedilen cesetlerde,zellikle yumuak dokular ve organlar,ptrefaksiyon nedeniyle hzla zellikleriniyitirmektedirler. Saptanan lezyonlarnyanl/eksik deerlendirilmesi ya da ayrntlmuayene yaplmamas nedeniylegrlememesi, hekimleri yasal yaptrmlarlakar karya brakabilmektedir (rnein; akalanda bulunan bir kiide otopsi yaplmaksznav tfei sama tanesi yaralanmasnn dikenbatmas olarak tanmlanmas; kuyudankartlan bir cesette yeterli d muayene veotopsi yaplmamas nedeniyle ateli silahlezyonlarnn grlmemesi ve lmn sudaboulmaya bal mekanik boulum olarakbelirtilmesi gibi). Ayrca adli olgu niteliitayan bir olgunun adli ilemler yaplmadangmdrlmesi de Trk Ceza Kanunu'nda suolarak tanmlanmtr (TCK M. 297). Yukardaaklanan gerekelerle birinci basamakta alanhekimler, hangi olgularn adli olgu olduukonusu ile saptadklar bulgularn tanmlanmas,rneklerin uygun ekilde alnmas konusundayksek zen gstermelidirler.

Adli olgu ihbar:1-Ateli silah ve patlayc madde

yaralanmalar,2- Kesici, kesici-delici, delici, kesici-ezici ve

ezici alet ile oluan yaralanmalar,3- Trafik kazalar, 4- Messir fiiller (darp olgular)5- kazalar,6- Zehirlenmeler, 7- Yanklar,8- Elektrik arpmalar,9- Mekanik boulum olgular,10- kence iddialar,11- Tm cinayet, intihar, kaza kaynakl

olduundan kukulanlan lmler adli olguolarak deerlendirilmelidir.

TCKnn 530. maddesine gre hekiminzerine den en nemli grev, kiiye gereklitbbi yardm yaptktan sonra olguda kiialeyhine ilenmi bir su belirtisi saptam isehi zaman geirmeden ilgili adli birimlere haber

2003 cilt 12 say 9 343

ans olmayacaktr. Bu durumda kesinlikle iyi biryk alnmal ve adli soruturma bulgulargzden geirilmelidir. Adli soruturma vecesedin d muayenesi ile yetinilerek kesinlm nedeninin saptanabilmesi ok snrlbirka durum dnda bilimsel olarak olanakldeildir. Bu koullarda tek aydnlatc, gerekleriortaya koyucu, speklatif dncelerinsilinebilecei yntem, adli olgu etiketi alanlmlerde otopsi yapmak, gerekli laboratuvarincelemelerinin yaplmasn salamaktr.

Otopsi, hem bilimsel hem de yasalzorunluluk nedeniyle mutlaka ba, gs vekarn boluklarnn almasyla yaplmaldr. Otopsiye balamadan nce olayla ilgili eldeedilen tm bilgiler toplanmaldr. Toplananbilgiler yeterli deilse lenin yaknlar ya daolayla ilgili kiilerin bilgisine de ayrcabavurulmaldr.

Kiiler olaydan sonra tedavi grm ise tbbibelgeleri incelenmelidir (tm muayenebulgular, laboratuvar bulgular, n tanlar yada epikriz, filmler, tedavi emas, vb).

Ceset, nce zerinde bulunanlarkartlmadan, daha sonra da tamamensoyularak muayene edilmelidir. Gzlegrlebilen ya da grlemeyen kantlarn dahasonra salkl incelenebilmesi iin zerindenkan giysilerin kurutulmas, bez ya da kattorbalara konularak inceleme merkezlerinegnderilmesi gerei adli mercilere zelliklebelirtilmeli, zerinde yaplabilecek aratrmalar(ateli silah yaralanmalarnda at artklar gibi)vurgulanmaldr.

Muayeneler srasnda saptanan yaralarnhepsi otopsi srasnda, en dtan balamakkouluyla kat kat incelenip tanmlanmaldr.Bazen d yzeyde hibir deiikliksaptanmad halde i organlarda ciddi,ldrc lezyonlar saptanabilir. D muayenedear grlen baz lezyonlarn lm zerine etkiliolmamas, nemsenmeyen basit bir lezyonunise tek bana ldrc nitelikte bir zararvermesi olanakldr. Makroskopik olaraksaptanan tm bulgular tanmlanmaldr. Olaynaydnlatlmasnda ya da olaya etki eden dieretmenlerin aa kartlmasnda ou kezmakroskopik deerlendirme yeterliolmamaktadr. Bu nedenle elde edilen biyolojikkantlarn ya da rneklerin usulne uygunolarak alnmas, saklanmas ve gnderilmekoullarnn oluturulmas, 3birinci basamakhekimlerinin en fazla zen gstermesi gerekenkonudur.

vermektir. Ayn kanun maddesinde gzdenkarlmamas gereken dier bir husus, ihbaredildiinde eyleme uram kii hakkndatakibat yaplacak ise, yani ahs ayn zamandasulu ise haber verme zorunluluunun ortadankalkmasdr. Bu nokta sulu olanlarn da hekimemracaatlarn salama, dolaysyla kiilerinyaama ve tedavi olma hakknn devlettarafndan gvence altna alnmas ile ilgilidir.

lmlerde hekim sorumluluu:Bir lnn defnedilebilmesi iin defin

ruhsatna gerek vardr. Defin ruhsat ou kezbirinci basamakta alan hekimler tarafndandzenlenir. Defin ruhsat dzenlemesi amacylal muayene edilmeli, yaknlarndan ykalnmal, gerekirse kiiyi daha nce muayene vetedavi eden hekimden bilgi ya da durumunubildiren bir rapor istenmelidir. Cesedinmuayenesi srasnda lmn doal nedenlerleolmad kukusunu uyandracak bulgularsaptanm ya da lnn kimlii belirsiz isedurum yazl olarak ya da dier iletiimaralarndan yararlanlarak adli makamlarabildirilmelidir. O cesedin defin ruhsat, adli lmuayenesi ve/ya da otopsi yapldktan sonraadli makamlarca dzenlenir.

Adli l muayenesi ve otopsi:Ceza Muhakemeleri Usul Kanununun 79.

maddesi: Bir lnn adli muayenesi tabiphuzuru ile yaplr. Adli muayenede lnn tbbikimlii, lm zaman ve lm nedenini tayiniin harici bulgular tespit edilir. Otopsi, hakimve tehirinde zarar umulan durumlardaCumhuriyet Savcs huzurunda biri adli tabip yada patolog olmak art ile iki hekim tarafndanyaplr. Zorunluluk durumunda bu ilem birhekim tarafndan da yaplabilir. Ancakzorunluluk durumunda otopsi raporuna akayazlmas gerekir. Bu ilem ly sonhastalnda tedavi eden hekime yaptrlamaz.Bununla birlikte tedavi eden hekim hastalnseyri hakknda bilgi vermek zere otopsidehazr bulunmaya davet olunabilir. Gmlenlnn muayenesine ya da zerinde otopsiyaplmasna lzum grld takdirde, lnnmezardan karlmasna hazrlk tahkikatndaCumhuriyet Savcs, kamu davasnda mahkemetarafndan msaade olunur ve gerekli ilemlerkarar veren mercice yerine getirilirdenilmektedir.

Ceset olay yerinde ise l muayenesi buortamda yaplmaldr. Eer hekim cesetle ilk kezotopsi salonunda karlayor ise, o zaman, olayyerinde saptanabilecek baz bulgular grebilme

Kaynaklar1-Salain S, Adli Tp

Ders Notu, TpFakltesi Adli TpAnabilim Dal, 1995:15-80

2- Fincanc . nsanHaklar, Adli Tp veHekim Sorumluluu.Toplum ve Hekim.1996; 11(75-76): 61-6.

3- Birinci Basamakin Adli Tp El Kitab,TTB-ATUD, Polatmatbaas, Ankara,1999: 11-119

4- Ko S, Adli TptaRapor HazrlamaTeknii ve Raporrnekleri, Adli TpCilt III. 1. Bask. Ed:Soysal Z, akalr C.stanbul: stanbulniversitesi Basmevi,1999: 1573-1581.