CMYK

Botim i shoqatave mjedisore “Ekolëvizja” Nr. 130, viti i shtatë i botimit, 28 DHJETOR 2010 Çmimi: 40 LEKË

www. ekolevizja. orgwww. myabcal. org

TELEFON I GJELBER 04 2234 851

ÇFARE MENDONI SE ESHTE VEPRUAR PER RUAJTJEN EMJEDISIT NE VITIN 2010 DHE ÇFARE DUHEJ BERE?Na informoni dhe kërkoni informacion në telefonin e gjelbër.

JU MIREPRESIM

ALARM MJEDISOR : SHQIPERIA PO HUMBET QINDRA HEKTARE TOKE

Nga Wolfgang FREMUTH, biolog, ZoologicalSociety Frankfurt

Ligatinat bregdetare po përballen me impaktinnjerëzor dhe ndryshimet mjedisore duke përfshirëndikimin edhe nga kriporet, grykëderdhjet, pritat,lagunat e brigjeve, ndërtimet dhe moskujdesin qësjellin humbje sociale dhe humbje të kapitalitshoqëror. Por nuk duhen harruar shërbimet eekosistemit të tyre, që nga kontrolli i përmbytjeve,satabilizimi i vijës bregdetare dhe mbrojtja ngastuhitë, sedimentet dhe ruajtja e lëndëve ushqyesee deri butja e ndryshimit të klimës.

QEVERITARE,QEVERITARE,QEVERITARE,QEVERITARE,QEVERITARE,QYTETARE EQYTETARE EQYTETARE EQYTETARE EQYTETARE EFSHATARE !FSHATARE !FSHATARE !FSHATARE !FSHATARE !

SHPYLLESIMI POSHPYLLESIMI POSHPYLLESIMI POSHPYLLESIMI POSHPYLLESIMI PORREZIKONRREZIKONRREZIKONRREZIKONRREZIKONSIGURINE ESIGURINE ESIGURINE ESIGURINE ESIGURINE E

VENDIT TONE.VENDIT TONE.VENDIT TONE.VENDIT TONE.VENDIT TONE.SA PEME KENISA PEME KENISA PEME KENISA PEME KENISA PEME KENIMBJELLE NEMBJELLE NEMBJELLE NEMBJELLE NEMBJELLE NEDHJETOR, NEDHJETOR, NEDHJETOR, NEDHJETOR, NEDHJETOR, NEMUAJIN EMUAJIN EMUAJIN EMUAJIN EMUAJIN E

MBJELLJEVE ?MBJELLJEVE ?MBJELLJEVE ?MBJELLJEVE ?MBJELLJEVE ?

Një seminar pesë ditor zhvilloi punimet nëTiranë dhe në Lezhë me temën „Mbrojtja esistemit ujor e sidomos atij lumor-lagunornë Shqipërinë e veriut”. Kjo veprimtari uorganizua dhe drejtua nga Shoqatagjermano-shqiptare “Robert Schwartz” dhegrupimi i shoqatave mjedisore “ Ekolëvizja”,të cilat, në fund të punimeve mbajtën njëkonferencë shtypi ku, midis të tjerave utheksuan ndryshimet dramatike të këtijsistemi që lidhen në njërën anë meveprimtarinë e njeriut dhe në anën tjetër mengrohjen e përgjithshme globale.

Duke patur parasysh që ka ky sistem,

veç vlerave të pallogaritshme ekologjike përshumëllojshmërinë e jetës që strehon, përbënedhe një mbrojtës të pazëvendësueshëm ndajerozioneve detare dhe përmbytjeve qërrezikojnë për vit gjithë zonën, nga seminariu përfundua se kërkohen masa të shpejtapër të ngadalësuar dhe penguar fenomenetdhe në radhë të parë kjo gjë duhet të bëhennga vendimmarrësit por dhe nga pushtetilokal si dhe një sensibilizim më i madh ipopullatës vendase dhe krejt opinionitpublik, në shoqërim të këtyre masave nëmënyrë që kjo pasuri e jashtëzakonshmenatyrore të ruhet edhe për brezat që vijnë.

A S’DUHET SHPALLUR GJENDJA EJASHTEZAKONSHME?

LEZHA – EKOSISTEMI, PROBLEMATIKATMJEDISORE E NDIKIMET NGA

NDRYSHIMET KLIMATIKE

Nga Jak GJINI

Situata kërkon zhvillimin e kapaciteteve për të monitoruardhe për t’ju përgjigjur ndikimeve të ndryshimeve të pritëshmetë klimës në nivel institucional dhe të komunitetit lokal. Për këtëduhet që programet, planet e politikat e ruajtjes dhe zhvillimit tëmarrin në konsideratë riskun ndaj ndryshimeve të klimës dhe tëndërmarrin e zbatojnë masa për adaptim në shkallë lokale,zhvillimin e kapaciteteve adaptues për administrimin,monitorimin, vlerësimin, përvetësimin e zbatimin e mësimeve tënxjerra ndaj këtyre ndryshimeve.

LIGATINAT BREGDETARE POPERBALLEN ME IMPAKTIN

NJEREZOR DHE NDRYSHIMETKLIMATIKE

Nga Spartak SINOIMERI, Qendra eVlerësimit të Ndikimit në Mjedis

Zona e Mbrojtur Kune-Vain, me njëbiodiversitet të pasur, ka probleme dhekërkon një seri masash për menaxhimin dhepërmirësimin e saj si një pasuri natyroreme vlera të veçanta të vendit tonë.

Problemet nuk janë të pakta, që ngarreziku i zhdukjes së specieve, ngapeshkimi i pakontrolluar, ndërtimet epaligjshme, erozioni, eutrofikimi, dëmtimëi pejzazhit, fragmentizimi dhe reduktimi ihabitatit nga ndërtimi i parkut energjetiknë Knallë, dëmtimi i habitateve dhe deritek shkatërrimi dhe reduktimi i faunës ngafaktorët natyrorë dhe njerëzorë.

Nga Agim DALIPI

Takimi u quajt “paketë e ekuilibruar”ku gjënden thjesht një sërë deklaratashpolitike, por asgjë operative apodetyruese për pjesëmarrësit. Por duhetmbajtur parasysh se sa më vonë bota dotë përqafojë idenë se ka një zgjidhje përproblemin e klimës, ku të përfshihet edhemundësia ekonomike, aq më pak mundësido të kemi për stabilizimin e klimës parase të bëhet tepër vonë.

KANKUN – NJE FITORE E VESHTIRESamiti i klimes u mbyll me një akt që e çon përpara protokollin e

Kyotos, por pa detyrime te percaktuara

ZONAT E MBROJTURA KERKOJNE NJE SERI MASASHPER MENAXHIMIN DHE PERMIRESIMIN E TYRE

Lexo fq. 6

Lexo fq. 2

Lexo fq. 7

Lexo fq. 3

MBROJTJA E SISTEMIT UJOR DHE LUMOR-LAGUNORNE SHQIPERINE E VERIUT

2

Komisioni i Ligjeve miratoi nëfillim të dhjetorit, vetëm me votat eshumicës, dy konventa tëpropozuara nga Ministria eShëndetësisë : Projektligji “Përaderimin e Republikës së Shqipërisënë Konventën për SigurinëBërthamore” dhe ai “Për aderimin eRepublikës së Shqipërisë nëKonventën e Bashkuar për Sigurinë

e Menaxhimit të Lëndës Djegëse tëKonsumuar dhe “Për Sigurinë eMenaxhimit të MbetjeveRadioaktive”.

Agjencia Ndërkombëtare eEnergjisë Atomike ( AIEA) ka 5konventa bazë, nga të cilatShqipëria ka miratuar tre prej tyre:”Për Mbrojtje Fizike të MaterialeveRadioaktive”, “Për njoftimin eshpejtë të aksidenteve bërthamore”dhe ajo “Për ndihmë e asistencëteknike në rastin e aksidenteve”.

Miratimi i këtyre dy konventavetë fundit është quajtur përShqipërinë vetëm një detyrimhonorifik (z. R. Paci - përgjegjës iZyrës së Rrezatimit në ISHP) dhenuk ka asnjë lidhje me planet e

Shqipërisë për importim mbetjeshradioaktive apo për ndërtimin e njëcentrali bërthamor por megjithatëmiratimi i tyre do të na detyrojëkalimin tranzit të mbetjevebërthamore. Bile ai shton se kemi “një farë vonese, nuk është se kapenalizime, por i japin frymëmarrjedhe mundësi më tepër Shqipërisëqë të jetë pjesëmarrëse aktive e

këtyre vendeve. Lidhur medepozitimin, ky problem, sikurse edini, është një problem botëror dheatribut i vendeve që tashmë i kanëprogramet bërthamore”.

Lindin dy pyetje : e para, nësevetëm duhet “honorifikuar”legjislacioni i BE-së për mbetjetbërthamore, athere përse duhet tafirmosim një konventë të tillë kurdo të jemi jashtë sferës ? Dhe sëdyti, çfarë duhet të kuptojmë meshprehjen e përgjegjësit të Zyrëssë Rrezatimit në ISHP kur thotëtektualisht :” Mbetjet kanë dy llojdepozitimesh: depozitim tëpërkohshëm dhe depozitimpërfundimtar. Shqipëria bëndepozitimin e përkohshëm”. Dhe “të përkohshëm “ quan kobaltin që

Nga Dr. Prof. Zamir DEDEJ

Në datat 24-26 Nëntor, nëkuadër të projektit CLEEN përedukimin mjedisor, u organizua njëvizitë studimore për marrje përvojenë zonën autonome të Kataloni as(Spanje). Projekti CLEEN nëShqipëri, mbeshteur nga Ambasadae Mbretërisë së Vendeve të Ulëta,koordinohet nga UNICEF dhezbatohet nga disa organizata jofitimprurëse në bashkëpunim meministritë e linjës dhe DrejtoritëArsimore Rajonale.

Në grupin e punës merrnin pjesëpërfaqësues të Ministrisë së Arsimitdhe Shkencës dhe Ministrisë sëMjedisit, Drejtoreshat Arsimore tëTiranës e Shkodrës si edhepërfaqësues të tre DAR të Durresit,Lezhës e Korçës, drejtoria e Institutittë Zhvillimit të Arsimit (IZHA),përfaqësues të tre OJF-ve kryesore(INCA, EDEN dhe EKOLEVIZJA )si edhe koordinatorja e projektit nëzyëren e UNICEF-it Tiranë.Veprimtaria u organizua dhekoordinua nga zyra për ngritjen ekapaciteteve të Forumit Boteror përJetën e Egër (WWF MedPO) nëBarcelonë.

Qellimi i vizites ishte njohja ezbatimit në shkollat e këtij rajoni tëproçesit të futjes së edukatësmjedisore si pjesë e kurrikulësshkollore në ciklin fillor. Shkollatkonkuronin me cilësite dhestandartet e tyre për tu bërë pjesë errjetit të “Shkollave të Gjelbëra”.

Koncepti kërkonte futjen eelementëve edukativë për një sjelljemiqësore me mjedisin në shkollë, qedo të thotë në terma konkrete marrjaparsaysh e problemeve mjedisore nëmenaxhimin e shkollës dhe tëkurrikulës së saj.

Rrjeti i “Shkollave të Gjelbëra”kishte filluar të zhvillohej si pjesë eprogramit të Axhendës 21 në pakshkolla dhe sot ky rrjet përfshin 330shkolla të Rajonit të Katalonjës.Njohja me këtë realitet u bë si nëaspektet teorike dhe adminsitruese

me përfaqësuesit e Rajonit Autonomtë Katalonjës, të cilët kishin njëstrukturë të posaçme brenda zyravetë tyre, ashtu edhe në takimet edrejtpërdrejta që u bënë në 3 shkollatë ndryshme me mësues e nxënës.

Grupi vizitoi edhe Parkun Natyrortë Montserey (50 km nga qyteti iBarcelonës), që ishte shpallur edheRezervë Biopsfere nga UNESCO në1978, i cili kishte një program ëtediferencuar me nxënësit e shkollavepër edukimin mjedisor.

Në përgjithësi kjo vizitë pasuroishumë njohuritë rreth një konceptitë ri për shkollat tona që ka të bëjëme futjen e edukatës mjedisore sipjesë e kurrikulës në ciklin fillor, pornë të njëjtën kohë hapi një mundesitë re tepër konkrete dhe të thejshtëpër tu zbatuar edhe në sistemin tonëarsimor. Edhe pjesë të veçanta të tijnë programet mësimore të shkollaveishin tepër interesante për tu aplikuarnë orët e edukimit mjedisor nëshkollat tona.

trajton të sëmurët me kancer dhe tëtjera si sondat radioaktive, mbetjete të cilave do të përpunohen nëlaboratorin e ngritur nëbashkëpunim me AIEA, përtrajtimin e përkohshëm të mbetjeve.Zoti Paci thotë se “ Në kushtenormale ky laborator, sipasparashikimeve tona, mund të jetëderi në vitin 2050, në qoftë sesupozojmë se nuk do të ketëaksident apo ndonjë problem”.

Shpresojmë si zotëria qëaksidente nuk do të ketë por tranzitimund të sjellë trena apo anije me tëtilla mbetje të cilat, ai “depozitimi ipërkohshëm “ nuk ju dihet se sa dotë zgjatë dhe depoja jonë embetjeve radioaktive nuk do t’ju dalidot për zot. Aq më tepër që as kemistrukturat dhe as përvojën për njëkontroll te specializuar. Le tëkujtojmë që, gjatë krizës së plehravetë Napolit, treni që do të çonte njësasi të tyre në Gjermani për tudepozituar si “plehra të thjeshta”,u gjet me gjurmë radioaktive dhe ukthye mbrapsht. Le të kujtojmë se,duke u nxituar të përafrojmëlegjislacionin tonë me atë tëEuropës, kemi miratuar dhe ligje qënuk u zbatuan asnjëherë. Dheshembulli i ligjit kundër duhanit letë mbetet i vetëm sepse, me mbetjetbërthamore do të jetë tjetër gjë.Shtetarët e dinë këtë. Dhe zotëria iISHP, për kalimin e mbetjeve të tillanë vendin tonë e ve “dorën në zjarr“ vetëm për mbas vitit 2000. Seç’është bërë përpara këtij viti nambetet ta marrim me mend. Le tëshpresojmë që dhe athere dhe nëtë ardhmen nuk do të ndodhin gjëraqë të na bëjnë të pendohemi.

A. D.

ÇESHTJET MJEDISOREDHE ANTARESIMI NE BE

Doli në qarkullim libri mestudimin : Si mungesa e vëmendjesmbi çështjet mjedisore mund tëvonojë anëtarësimin e Shqipërisënë BE, përgatitur nga Edvin Pacara(Instituti i Politikave Mjedisore ) dheIlir Kalemaj. Libri u promovua në njëkonferencë ku morën pjesë drejtues tëinstitucioneve shtetërore, përfaqësues

të shoqërisë civile, analistë, ekspertëe të tjerë.

Punimi i është drejtuarpolitikëbërësve dhe vendimmarrësevedhe ku prezantohen rezultatet estudimit të zhvilluar nga Instituti iPolitikave Mjedisore mbi rëndësinë e

plotësimit të standardeve mjedisore tëBE-së për shpejtimin e integrimit tëShqipërisë në BE.

SEKRETI I SËMUNDJEVETË RREZIKSHME

Ky libër me autor Endri Haxhiraj,student pasuniversitar për MasterShkencor pranë Fakultetit tëMjekësisë Veterinare, synon tëevidentojë faktorët të cilët kanë

ndihmuar e ndikuar në lindjen dhezhvillimin e sëmundjeve të rrezikshme.Pa pretenduar ezurimin eproblematikës, faktet dhe argumentate paraqitura në këtë libër mund të jenëbefasuese, por njëkohësisht edhe njëthirrje për të njohur të vërtetën.

Shkencat që përfshihen në këtë libërjanë të shumta duke filluar ngashkencat antropologjike, mjekësore,fizike, agrare, kimike, gjeografike,ekonomike, politike, shkencat ekomunikimit dhe shumë të tjera. Libripërpiqet të ndërtojë të gjithëpanoramën e sëmundjeve qëkërcënojnë planetin gjatë viteve tëfundit.

Ky informacion i shërben të gjithë

publikut, por veçanërisht i drejtohetnjerëzve që duan të hulumtojnë mbiatë çka ndodh në planetin tonë,studjuesve, aktivistëve, dietologëve,njerëzve që përkujdesen për njerëzit,mjekëve, njerëzve që dëshirojnë qëbota të jetë një vend më i mirë përfëmijët dhe veten e tyre.

“Dita Nderkombetare e Maleve”,është caktuar nga Asambleja ePërgjithshme e Kombeve tëBashkuara që në vitin 2003, me qelliminkurajimin e komunitetitndërkombëtar në organizmin eveprimtarive për të nxjerrë në pahrëndësinë e zhvillimit tëqëndrueshëm në zonat malore porstudente të disa universiteteve

amerikane e kanë festuar këtë ditëqë prej fillimeve të shekullit të XIX-të. Në këtë kuadër, Guidat Natyroretë Qendrës EDEN, me rastin e DitësNdërkombëtare të Maleve,organizuan një guide në malin eKrujës. Në këtë udhëtim morën pjesëvullnetarët dhe stafi i Qendrës si dhetë rinj të tjerë të apasionuar pasnatyrës.

Per grupin ky udhëtim shërbeu,jo vetëm për të përçuar mesazhin përrendësine që kanë zonat malore, nëaspektin natyror dhe kulturor, poredhe për pervetësimin dheeksplorimin e mëtejshem të kësajzone. Gjate veprimtarisë u zbuluaedhe një shpellë.

“Promovimi i turizmit të ecjevenë natyrë në përgjithesi dhe ai i

ngjitjes së terreneve malore nëveçanti, është një mënyrë mjaft e mirëpër të rritur ndërgjegjësimin qytetarnë lidhje me rëndësiëne qëparaqesin zonat malore” u shpreh z.Endrit Shima, koordinator i Grupitdhe shton se “Kjo ditë duhet të ketëmë shumë vëmendje si nga pushtetivvendor, ai qendror si edhe ngaorganizatat joqeveritare mjedisore”.

A JEMI TE GATSHEM PER TRANZIT TEMBETJEVE BERTHAMORE ?

VIZITE NE KUADRIN E PROJEKTIT“CLEEN”

DITA E MALEVE NE NJE VEPRIMTARI

BOTIME TE REJA

3

MBROJTJA E SISTEMIT UJOR DHE LUMOR-LAGUNOR NE SHQIPERINE E VERIUTNjë seminar pesë ditor

zhvilloi punimet në Tiranë dhenë Lezhë me temën „Mbrojtjae sistemit ujor e sidomos atij

lumor-lagunor në Shqipërinë everiut“. Kjo veprimtari uorganizua dhe drejtua ngaShoqata gjermano-shqiptare„Robert Schwartz“ dhe

grupimi i shoqatave mjedisore„Ekolëvizja“, të cilat, në fundtë punimeve mbajtën njëkonferencë shtypi ku, midis tëtjerave u theksua:

- Sistemi lumor-lagunor në

gjirin e Lezhës që shkon ngaderdhja e lumit Mat e deri nëShëngjin ka pësuar ndryshimedramatike që lidhen më njërën

anë me aktivitetet e njeriut, mëanë tjetër me ngrohjen epërgjithshme globale. Efektetmë të rëndësishme të këtyrefaktorëve janë:

- erozioni i vijës bregdetarenë 15 vjetët e fundit ka qenëmesatarisht 3, 5 metra në vit.Po të vazhdojë procesi mekëtë ritëm, së afërmi do tëgërryhet krejt litorali që ndan

lagunën e Kune-Vainit ngadeti.

- në mënyrë tëvazhdueshme bllokohenkanalet që sigurojnëqarkullimin e ujërave det-lagunë, lagunë-det.

- mbeturinat e shumta qësjellin lumenjtë Drin e Mat dhekanali i Matkeqes kanëshkaktuar ndotjen masive tëbregdetit prej Shëngjini e derinë deri në kepin e Rodonit

- gërryerja e shtratit tëlumenjve nga firmat endryshme të ndërtimit dheprerja e pyjeve dhe shkurrevenë rrjedhat e këtyre lumenjve,kanë bërë që të shtohetshpejtësia e rrymave të tyre,bashkë me to rreziku ipërmbytjeve dhe i vetëekzistencës së lagunave tëKune-Vainit.

Sistemi lagunor Kune-Vainveç vlerave të pallogaritshmeekologjike përshumëllojshmërinë e jetës qëstrehon, përbën edhe njëmbrojtës tëpazëvendësueshëm ndajerozioneve detare dhepërmbytjeve që rrezikojnë përvit gjithë zonën.

- Kërkojmë marrjen emasave të shpejta për tëngadalësuar dhe penguar

fenomenet e përmendura. Ngavendimmarrësit, në radhë të

parë nga ministria e Mjedisitdhe parlamenti kërkojmëmiratimin e planit tëmenaxhimit për lagunën e

Kune-Vainit dhe gjithë masate tjera që përmirësojnëgjendjen e sistemit ujor ngaderdhja e Matit në atë tëDrinit.

- Kërkojmë nga pushtetilokal masa më të rrepta nëmbrojtjen e zonës së ruajtur,ndalimin e ndërtimeve abuzive

Ekosistemi i ligatinave janë zonatku uji është nën ose mbi siperfaqen etokës dhe ku dherat (toka) kanë ujeme tepri për një periudhe të caktuarkohore dhe që rezultojnë me nivele tëulëta të oksigjenit në tokë që është dhepërcaktues kryesor i bimësisë dhezhvillimit të tokës. Ligatinat po ashtukanë një bollëk të hydrophyteve qëgjithashtu janë përcaktuese përkomunitetin e bimësisë dhekarakteristikat “hidrike” të tokës.

( vijon ne faqen 4 )

Zona bregdetare e Lezhësështë e njohur për bukurinë esaj, larminë dhe pasurinë emadhe të biodiversitetit. Megrykëderdhjet e deltat e lumejvetë Drinit e të Matit, me lagunate gjera e të pasura kjo zonëështë nga më të bukurat e vendittonë.

Lezha ka dhe një histori tëlashtë, duke filluar që ngashekulli i katërt para erës së ree sidomos në mesjetë, gjatëkohës së luftrave tëSkënderbeut. Për këtë,dëshmitë arkeologjike janë tëshumta.

Në Lezhë janë katër zona të mbrojtura : Kune me një sipërfaqe800 hektarë, Vain - 1500 ha, Patok - 2200 ha dhe në total një sipërfaqeprej 4500 ha. Ndërsa në hapësirat e mbrojtura, duke i shtuar dhepropozimin për zonën e Tales, gjatësia e vijës bregdetare shkon nga26. 7 në 44. 2 kilometra. në këto zona banojnë rreth 35 mijë banorë (komuna Shëngjin - 3843 në qytet e 7431 në fshat; Shënkoll - 14978,Fushë Kuqe - 8632 ).

Po të shohim, në rrjedhën e historisë, dinamikën hidrike të lumit tëDrinit, si pjesë e ekosistemit, do të vërejmë ndryshimet e ndodhurapërgjatë shekujve.

(vijon ne faqen 4 )

Zona e Mbrojtur Kune-Vain, me njëbiodiversitet të pasur, pavarësisht punës sëderisotme, ka probleme dhe kërkon një serimasash për menaxhimin dhe përmirësimine saj si një pasuri natyrore me vlera tëveçanta të vendit tonë.

Problemet nuk janë të pakta, që ngarreziku i zhdukjes së specieve si karabullaku(Phalacrocorax pygmeus), lundërza (Lutralutra) apo heroni i vogël (Egretta garzetta),nga peshkimi i pakontrolluar, ndërtimet epaligjshme, erozioni, eutrofikimi, dëmtimi ipejzazhit, fragmentarizimi dhe reduktimi ihabitatit nga ndërtimi i parkut energjetik nëKnallë, dëmtimi i habitateve dhe deri tekshkatërrimi dhe reduktimi i faunës ngafaktorët natyrorë dhe njerëzorë.

(vijon ne faqen 6 )

Po të vazhdojë procesi i erozionit me ritmin esotem, së afërmi do të gërryhet krejt litorali që

ndan lagunën e Kune-Vainit nga deti.

Nga Ministria e Mjedisit dhe Parlamenti duhetmiratimi i planit të menaxhimit dhe gjithë masat etjera që përmirësojnë gjendjen e sistemit ujor nga

derdhja e Matit në atë të Drinit.

dhe gjuetisë ilegale në to.- Kërkojmë një sensibilizim

më të madh të popullatësvendase dhe krejt opinionitpublik, në shoqërim të këtyremasave në mënyrë që kjo

pasuri e jashtëzakonshmenatyrore të ruhet edhe përbrezat që vijnë.

Dr. Ardian KlosiShoqata kulturore gjermano-shqiptare „Robert Schwartz“

Xhemal MatoQendra e Grupimi të Shoqatave

„Ekolëvizja“

EKOSISTEMET EBREGDETIT DHE

LIGATINAVE

Nga Wolfgang FREMUTH, biolog,Zoological Society Frankfurt

LEZHA – EKOSISTEMI, PROBLEMATIKATMJEDISORE E NDIKIMET NGA

NDRYSHIMET KLIMATIKE

Prezantimi i projektit nga z. Jak GJINI

PLANI I MENAXHIMIT TËZONËS SË MBROJTUR

KUNE-VAINNga prezantimi i z. Sazan SINOIMERI, Qendra

e Vlerësimit të Ndikimit në Mjedis

4

MBROJTJA E SISTEMIT UJOR DHE LUMONga Wolfgang FREMUTH, biolog,

Zoological Society Frankfurt

Ekosistemi i ligatinave janëzonat ku uji është nën ose mbisiperfaqen e tokës dhe ku dherat(toka) kanë uje me tepri për njëperiudhe të caktuar kohore dhe që

rezultojnë me nivele të ulëta tëoksigjenit në tokë që është dhepërcaktues kryesor i bimësisë dhezhvillimit të tokës. Ligatinat po ashtukanë një bollëk të hydrophyteve qëgjithashtu janë përcaktuese për

komunitetin e bimësisë dhekarakteristikat “hidrike” të tokës.

Ligatinat përcaktohen nga ujratpor ka edhe shumë lloje tëndryshme:

• Rrjedhjet dhe burimet;• Përrenjtë dhe lumenjtë;• Ligatinat e brigjeve lumore dhe

ato të përkohshme;• Grykëderdhjet e lumenjve dhe

deltat e tyre;• Moçalet, kënetat, batakët dhe

moçalishtet;• Liqenet, pellgjet dhe ujërat

ephemere ( jetëshkurtra si p. sh. nëAlpet Dinarike, Okavango në Afrikëetj. . )

• Lagunat• hyrjet e ditit e zonat e baticës;• Oqeanët;• Ujrat nëntokësore;• Akullnajat;Klasifikimi i Ligatinave, sipas

gjendjes së tyre trophicale ështëOligotroph me pak ose aspak lëndëushqyesve; Mesotroph – me sasimesatare të lëndëve ushqyese dheEutroph –me sasi të lartë të lëndëveushqyeve në sistem.

KERCENIMET NDAJLIGATINAVE

Ligatinat bregdetare po

përballen me impaktin njerëzor dhendryshimet mjedisore dukepërfshirë këtu ndikimin edhe ngakriporet, grykëderdhjet, pritat,lagunat e brigjeve, ndërtimet,indiferencën që humbje sociale dhehumbje të kapitalit shoqëror.

Kërcënimet vijnë :

a. nga NDOTJA me burime : - Kimike - Bujqësia, industria,

kimikatet e përdorimit familjar; - Mbetjet e ngurta: Familjarët,

industria, anijet; - Ndërhyrjet - Transporti

(makina, kamionë, anije), Industria(impiantet e energjisë), bujqësia,akuakultura;

- Temperatura: Industria(prodhimi i energjisë ), ndryshimete klimës;

b. nga SHKATERRIMI merrjedhoja që vijnë nga :

- Digat, kanalet dhe pendat;- Tubacionet;- Ndërtimet bregdetare kundër

përmbytjeve;

- Ndërtimi i objekteve;- Konvertimi i truallit;- Nxjerrja e ujit për përdorim;

FUNKSIONET DHESHERBIMET E EKOSISTEMIT

Funksionet e ekosistemit tëligatinave janë rregullimi i sistemitujor e të rreshjeve, rregullimi iklimës, cikleve dhe zinxhirit tëushëimit, habitatit të llojeve,burimet e ushqimit të peshkut,burimet e ujit të pijshëm, etj dukepërdorur deri 98% të ligatineve.

Biodiversiteti i ligatinave dhepërbërësit fiziko-kimikë të tijndërveprojnë duke prodhuarfunksionet e ekosistemit.Funksionet e ekosistemit të cilat

përdoren nga njeriu janëshërbimet e ekosistemit dhe njëpërftim ose lëndë e ekosistemitështë një përfitim i drejtëpërdrejtëdhe i matshëm si një shërbim përnjeriun. Për këtë mund të jepetshëmbull që cikli i lëndëve

ushqyese është një funksion iekosistemit që kontribuan nëpastrimin e ujit dhe nëse kjokonsumohet, kjo lëndë e cikluarbëhet një shërbim i ekosistemitdhe pastrimi i ujit bëhet njëpërfitim për ne.

Shërbimet e ekosistemit tëligatinave:

1-Kontrolli i përmbytjeve• Ngadalësojnë rrjedhjet -

ligatinat afër grykëderdhjes sëpërrenjve dhe lumenjve mund të

ngadalësojë shtimin e rrjedhavenë kohën e shirave apo tëshkrirjeve të pranverës duke moslejuar përmbytjen jashtë këtyre

rrjedhave dhe duke parandaluar edhedëmtimet e shtretërve.

• Duke shërbyer si rezervuarëndaj përmbytjeve natyrore, ndajvërshimeve të lumenjve si forcëmadhore, duke bërë të mundur qësasia e tepërt e ujit të shtrihet mbi njëzonë të gjerë, e cili zvogëlon thellësinëdhe shpejtësië e vërshimit. Ngakullimi dhe përhapja e ujit bëhet emundur që, në mënyrë efektive,vërshimi të zbutet.

• Mbrojtja nga dallgët e stuhive -ligatinat bregdetare, gjithashtubashkë me to edhe shkëmbinjtë

nënujorë, rizoforet, brigjat e formuaranga baticat, deltat dhe grykëderdhjetmund të kufizojnë efektet e dëmshmetë stuhive dhe valët e baticës dukevepruar si një pengesë fizike qëredukton lartësinë e ujit dheshpejtësinë e tij. Bimësia e ligatinavesi rizoforet etj. . së bashku zvogëlojnë

erozionin nga stuhitë dhe baticat emëdha.

2 – Riplotësim i ujrave tokësorë• Ujit që shohim në ligatina të tilla

si këneta, liqene dhe lumenjpërfaqëson vetëm një pjesë të ciklittë ujit, i cili përfshin gjithashtu ujinatmosferik (retë, shirat dhe dëborën)dhe nëntokësore (ujë të mbajtur nënsipërfaqen e tokës).

• Shumë prej ligatinave janë tëlidhura direkt me ujërat nëntokësoredhe luajnë një rol jetik në rregullimine sasisë dhe cilësisë së ujërave

nëntokësore, e cila shpesh ështëburimi i rëndësishëm i ujit të pijshëmdhe për ujitjen e të lashtave.

• Përdorimi jo i qendrueshem i ujitnëntokësor për përdorim njerëzorkërcënon shumë

ekzistencën e shumë ligatinavedhe pakujdesia rrezikon komunitetetqë varen nga to për ujin për përdorimtë përditshëm në familje. Në shkallëglobale, defiçitet e ujëravenëntokësore janë tani probleme tërëndësishme në shumë vende, dukepërfshirë edhe Indinë, Kinën, SHBA,

Gadishullin Arabik etj. . . 3 – Stabilizimi i vijës

bregdetare dhe mbrojtja ngastuhitë

• Rreth 200 milionë njerëz qëjetojnë në zona të ulëta në rajonet

bregdetare janë në rrezik ngapërmbytjet katastrofike tëshkaktuara nga uraganet, stuhitë

dhe valët e mëdha të baticës.• Rreziku i përmbytjet bregdetare

është rritur për shkak të ndryshimittë klimës globale.

• Lagunat sigurojë mbrojtjetnatyrore të vijës së bregut ngastuhitë dhe valët e baticës dukengadalësuar shpejtësinë dhereduktimin në lartësi të fuqi sëvërshimeve.

• Rizoforet dhe bimët e tjerakrijojnë një pengesë të mirëbregdetare.

• Në vitin 2005, Uragani Katrina

vrau 1. 400 njerëz në SHBA dheshkaktoi 75

miliard dollarë dëme. Humbja eligatinave mbrojtëse bregdetare, përshkak të aktiviteteve të njeriut,është përkeqësuar ndjeshëm dukerritur ndikimin e fenomenevenatyrore.

• Në Karaibe, shërbimet embrojtjes bregdetare, të ofruara ngashkëmbinj nënujorë koralorë, janëvlerësuar ( përfitim financiar ) me22 miliardë dollarë në vit.

( vijon ne numurin e ardhshem )

EKOSISTEMET E BREGDETIT DHE LIGATINAVE

Acipenser sturio

Phalacrocoraxpygmaeus

Numeniustenuirostris

Emys orbicularis Telescopus fallax

Funksionet e ekosistemit të cilat përdoren nganjeriu janë shërbimet e ekosistemit dhe një përftim

ose lëndë e ekosistemit është një përfitim idrejtëpërdrejtë dhe i matshëm si një shërbim për

njeriun.

Përdorimi jo i qendrueshem i ujit për përdorimnjerëzor kërcënon shumë ekzistencën e shumëligatinave dhe pakujdesia rrezikon komunitetet

Delta e lumit Drin

Gjatë zhvillimit të seminarit

SPECIE TE RREZIKUARA

5

Foto Fier, plehrat spitali

MOR-LAGUNOR NE SHQIPERINE E VERIUTPrezantimi i projektit

nga z. Jak GJINI (vijon nga faqja 3 ) Po të shohim, në rrjedhën e

historisë, dinamikën hidrike të lumittë Drinit, si pjesë e ekosistemit, dotë vërejmë ndryshimet e ndodhurapërgjatë shekujve.

Habitatet dhe gjendja e tyre: Zona e Kune-Vainit dhe Patokut

kanë një biodiversitet me vlera tëmëdha e të rëndësishme dhe këto ijanë njohur edhe në Strategjinëkombëtare të Biodiversitetit dhePlanit të veprimit ( NBSAP, 1999).Midis dy deltave, të lumit Drin dheasaj të lumit Mat karakterizohet ngatre lloje habitatesh : a. detar; b.ligatinat, përfshirë grykëderdhjet,zonat e brigjeve, ligatinat e lagunatdhe c. habitatet jo ligatinorepërfshirë këtu pyjet, shkurret dhezonën e arave ku është praktikuartradicionalisht bujqësia.

Flora e deltave të lumejve Drine Mat

Në zonë janë regjistruar një totalprej 330 specie bimësh që i përkasin58 familieve dhe 199 nënllojeve;

14 specie ose 4. 2 % e numurittë përgjithshëm janë përfshirë nëgrupin e llojeve të mbrojtura ngalegjislacioni kombëtar, 8nëkategorinë e specieve të rrezikuara (Endangered category -EN ) dhe 6 nëkategorinë e specieve të cënueshme( Vulnerable category - VU).

44 specie në zonë njihen si bimëaromatike mjekësore.

Specie të rralla dhe tërrezikuara:

Nga speciet e rrezikuara mundtë përmenden nga habitati i dunaveranore zambaku i detit, pllatka,dëllinja e kuqe kokërrmadhe,desmazera bregdetare, amofila eranishteve, saruaha bregdetare etj. ., nga habitati i ujrave të ëmblamariska, nga pyjet aluvionale hilqet,rraja, lule basani, balçi, lule gjaku,rigoni, çaji i egër, lule preshi,luleshlline dhe në ujrat detare –leshteriku posedonia oqeanike.

Fauna : Në zonë jetojnë rreth

203 lloje shpendësh (330në shkallë vendi) dhe 40%e tyre shpende ujore :

- Dimërues 33%; - Shtegëtarë 29%; - Të përhershëm

17%; - Folezues 21 %). Po ashtu numurohen

9 lloje amfibësh (15 nëshkallë vendi); 25 lloje

reptilesh, 60-70 % të herpetofaunes(37 vendi); 50 lloje gjitarësh - 70% emammalofaunës së vendit tonë; 26lloje peshqish nga të cilët 10 lloje tëpërhershëm, migratorë katadrom- 1,detarë – 15.

Insektet janë 57 lloje. Po ashtujanë regjistruar edhe 69 llojemolusqesh, 13 lloje krustacesh ebryozoa 9 lloje.

Zona është shpallur “ZonëVeçanërisht e Mbrojtur - SPA-

Specially Protected Area” në kuadrine aktivitetit “Specially ProtectedAreas of the Mediterranean Sea” tëKonventës së Barcelonës (RAC/SPA,Tunis, 1995).

Vlerat natyroreZogjtë e ujit :Gjiri i Drinit është njohur në botë

si hapësirë e rëndësishme për zogjtë (Important Bird Area - IBA) si zonë embrojtua (SPA) dhe përfshinhapësirat e Kunes së perëndimit,pjesë të lagunës së Kunes, përfshirënërrjetin e Zonave të Mbrojtura tëShqipërisë dhe sipas kategorisë sëparë të IUCN.

Efektivat e shpendeve dimeronjëstë ujit :

- në vitin 1995 kanë qënë 17250;në vitin 1997 - 10795; në vitin 2001-3370 dhe në vitin 2002 vetëm 2318individë.

Grafiku i rënies së numrit tëshpendëve dimëronjës 1995-2002

Speciet e rrezikuaraLlojes të rrezikuara (lista e kuqe,

fauna e vendit tonë) përfshin 34 llojemolusqesh, 4 lloje gaforesh

(Crustace), 18 lloje insektesh, 9 llojeamfibësh, 22 lloje reptilesh, 54 lloje

shpendësh dhe 32 lloje gjitaresh. Lloje globalisht të rrezikuara

(sipas IUCN, 2001) janë 12 llojegjitarësh, 3 lloje shpendësh, 2 llojepeshqish, 2 lloje amfibësh, 3 llojereptilësh dhe 3 lloje jovertebrorësh.

Ndotja nga mbetjet urbaneZona më e ndotur është laguna e

Zajes në bregun e Drinit. Ndërsa ngaplazhet më i ndoturi është ai iGodullës.

2030 2050 2080 2100 A1BAIM (aver)

8 cm (5 – 14 cm)

15 cm (7 – 28 cm)

28 cm (12 - 53 cm)

38 cm (15 – 72 cm)

A1FIMI (max)

8 cm (5 – 14 cm)

16 cm (9 – 29 cm)

35 cm (15 – 62 cm)

49 cm (21 - 91 cm)

B1IMA (min) 7 cm (3 – 13 cm)

13 cm (6 - 23 cm)

22 cm (9 - 42 cm)

27 cm (10 – 55 cm)

0

5000

10000

15000

20000

1995

1996

1997

2001

2002

Number ofindivids

GJITARE TE VROJTUAR NE ZONEN DETARE

Delta e lumejve në vitin 1846

LEZHA – EKOSISTEMI, PROBLEMATIKAT MJEDISORE ENDIKIMET NGA NDRYSHIMET KLIMATIKE

Eutrifikimi i ligatinës

Delfini (Delphinus delphis) Delfini turishkurtër Luani i detit (F. Otaridae) Kashaloti (Physeter catodon) Balena me sqep (Ziphius cavirostris)

Zona e Kune-Vainit dhe Patokut kanë njëbiodiversitet me vlera të mëdha e të rëndësishme

dhe këto i janë njohur edhe në Strategjinëkombëtare të Biodiversitetit dhe Planit të veprimit

Ekosistemi i zonës është subject i një erozioni tëlartë dhe invazioni detar përgjatë deltës së lumit

Drin ka qënë 500 metra nga viti 1971 deri nëvitin2005.

Problematikat, efektet endryshimeve klimatike

Ekosistemi i zonës është subject injë erozioni të lartë dhe invazionidetar përgjatë deltës së lumit Drin kaqënë (përafërsisht ) 500 metra nga viti1971 deri në vitin2005.

Ndërhyrja e ujit të kripur nëbrendësi të tokës :

- Shton përhapjen e specieveinvazive;

- Redukton aftësitë ripëërtëritësetë ekosistemit të ardhura nga rritja enivelit të detit dhe trysnisë sëndryshimeve klimatike;

- Përhap Inula crithmoides nëtokën pas dunave;

- Vegjetacioni do tëzotërohet nga juncusmaritimus dhe juncus acutus;

- Ishulli i Kunes do tëmbulohet nga hyrja e ujit tëkripur;

- Pyjet aluvionale do të thahennga kripa e ujrave.

Ndryshimet e pritëshme të klimësdhe zbatimi i masave për adaptim :

Skenarët e ndryshimeve të klimës

për zonën midis deltave të lumenjveDrin e Matkërkojnë që tëpërcaktohentreguesit endryshimeveklimatike pert’u përdorur nëraportet endikimeve tëpritshme tëklimës dhe rreziqet në ekosistemetbregdetare, bujqësi, turizëm dheburimet ujore për zonën e deltave;Poashtu edhe zhvillimin e kapacitetevepër të monitoruar dhe për t’ju

përgjigjur ndikimeve të ndryshimevetë pritëshme të klimës në nivelinstitucional dhe të komunitetitlokal;programet, planet e politikat eruajtjes dhe zhvillimit të deltave duhettë marrin në konsideratë riskun ndajndryshimeve të klimës dhe tëndërmarrin dhe zbatojnë masa përadaptim në shkallë lokale/pilote;zhvillimi i kapaciteteve adaptues përadministrimin, monitorimin,vlerësimin, përvetësimin e zbatimine përvojave të nxjerra për adaptiminndaj ndryshimeve të klimës.

Ndryshimet e pritëshme tëtemperaturës :

• Temperatura mesatare vjetorerritet 1. 8°C në vitin 2050 (1. 3-2.4°C); 2. 8°C në 2080(2. 1-4. 1°C)dhe 3. 2°C në 2100 (2. 3-5. 0°C).

• Në verë, respektivisht për këto

vite rritet 2. 7°C, 4. 3°C dhe 5. 1°C.

Ndryshimet e pritëshme tërreshjeve :

• Dimer, ulje -8. 0% (-4. 3to -12. 4%) në vitin 2050, -11. 9%(nga -5. 7 to -23. 7%) në vitin 2080dhe -13. 7% (nga -4. 7 to -29. 4%) në2100.

• Vjetore, ulje -8. 1% (-5. 5to -11%), -12. 9% (-8. 4 to -21%), -15. 5% (-9. 0 to -26. 1%) ne 2050;2080 dhe 2100 respektivisht

Ndryshimet e pritëshme të nivelittë detit

( vijon ne numrin e ardhshem )

6

Zona e Mbrojtur Kune-Vain, me një biodiversitet të

pasur, pavarësisht punës sëderisotme, ka probleme dhekërkon një seri masash përmenaxhimin dhepërmirësimin e saj si njëpasuri natyrore me vlera tëveçanta të vendit tonë.

Problemet nuk janë tëpakta, që nga rreziku izhdukjes së specieve sikarabullaku (Phalacrocoraxpygmeus), lundërza (Lutralutra) apo heroni i vogël(Egretta garzetta), ngapeshkimi i pakontrolluar,ndërtimet e paligjshme,erozioni, eutrofikimi, dëmtimii pejzazhit, fragmentarizimidhe reduktimi i habitatit ngandërtimi i parkut energjetiknë Knallë, dëmtimi ihabitateve dhe deri tekshkatërrimi dhe reduktimi i

MBROJTJA E SISTEMIT UJOR DHE LUMOR-LAGUNOR NE SHQIPERINE E VERIUTPLANI I MENAXHIMIT TË ZONËS SË MBROJTUR KUNE-VAIN

faunës nga faktorët natyrorëdhe njerëzorë.

Objektivat ideale tëmenaxhimit të kësaj zone janë: përmiresimi i kushteve

mjedisore në ato nivele që tësigurojnë një ekuilibërekologjik natyror; rehabilitimi i

diversitetit biologjik dhestatusit të specieve të vecantame rëndësi nderkombëtare,kombëtare dhe lokale; sigurimi

i nje standarti me tëlartë jetese përk o m u n i t e t i nnëpërmjet njëpërdorimi tëqëndrueshëm tëpasurive mjedisore;nxitja e vleravepozitive kulturoredhe trashëgimore tëkomunitetit; rritja endërgjegjësimit tëpublikut dhe sigurimii pjesëmarrjes sëkomunitetit nëkonservimin dhemenaxhimin eZonës; sigurimi ikuadrit institucionaldhe ligjor për

menaxhimin, planifikiminterritorial, zhvillimin einstrumenteve për konservim,monitorimin dhe auditimin estatusit ekologjik të zonës dhekrijimi i një zone specifike qëdo të jetë në fokus përedukimin dhe shlodhjen eargëtimin në nivelndërkombëtar, kombëtar dhelokal.

Për vënien në jetë të këtyremasave, në planet e veprimitduhet të zenë vend :

Përmirësimi iKornizes

Institucionale,infrastrukturës dhe

informimit :• Përmiresimi i

Legjislacionit ekzistues.• Zonimi dhe menaxhimi

hapësinor i territorit, ndalimi indërtimeve pa leje dhepërdorimi i territorit dukerespektuar zonimin e terrenit sidhe kontrolli i ndotjeve ngaujrat e përdorura e mbetjet

urbane;• Ndërtimi i një qendre të

vogël për rehabilitimin ekafshëve të plagosura dhepërdorimi i saj edhe si kopështzoologjik;

• Ndërtimi i godinaveadministrative dhe njësiveinformuese, ndërtimi ipostblloqeve, hapja e njëfaqeje në interneti;

• Rritja në sasi dhe cilësi estafit administrues të zonës;

• Hapja e një llogarie tëpavarur bankare dhe nxitja einstrumentave financiare.

Ruajtja ebiodiversitetit dhe

habitateve :• Ndalimi i gjuetisë për të

paktën 2 vjet;• Organizimi i peshkimit të

qendrueshëm;

• Eleminimi i bimësisë aliene(në Vain);

• Evitimi i përdorimit masivtë automjeteve brenda zonëssë mbrojtur;

• Evitimi i aktiviteteve qëshqetësojnë faunën e lartë;

• Rritja e territorit të zonëssë mbrojtur duke përfshirëbregdetin e Tales;

• Krijimi i një zone tampon(buffer) efektive;

Monitorime dheStudime:

• Monitorimi i jetës së egër,i cilësisë së sedimentit dheujrave, i dinamikës sëbregdetit;

• Studime mbimorfologjinë, hidrologjinë,hidraulikën dhesedimentologjinë për luftënndaj erozionit dhe eutrofikimit;

• Përgatitja e projektevembi zhvillimin e turizmit tëqëndrueshëm me fokus nëkapacitetin e zonës.

Masat emergjente:• Lufta ndaj eutrofikimit

(përmirësimi i qarkullimit tëujrave);

• Ruajtja e dinamikës sëpërshtatshme të bregdetit;

• Përgatitja dhe miratimi iRregullores së Administrimit tëZonës;

• Reagimi ndaj ndërtimevetë paligjshme;

• Përmirësimi i me-njëhershëm i cilësisë së ujravetë lagunave dhe i habitateve tëpeshqve (kontrolli ieutrofikimit);

• Mirëmbajtja sa më pranëgjendjes aktuale të bregdetit -kontrolli i erozionit intensivbregdetar.

Përfundime• Miratimi i Planit të

Menaxhimit dhe implementimii tij në një periudhë sa më tëshpejtë. Plani eshte aprovuarnga Ministria e Mjedisit dhe

Banka Botërore, porende nuk është paraqiturnë parlament dhendërkohë vazhdojne tëmiratohen nga KKRTsisteme turistike qërrezikojnë ekzistencën evlerave të Tales.

• Rreziku i ndërhyrjevetë pastudiuara e tëjustifikuara meemergjencën ndajpërmbytjeve nga Ministriae Bujqësisë.

• Vonesa e zhvillimevetë infrastrukturës sëpërshtatshme në zonëntampon mund tëshkaktojë zhvillimespontane e tëpapërshtatshme.

Nga prezantimi i z. SpartakSINOIMERI, Qendra e Vlerësimit

të Ndikimit në Mjedis

Kanali i Mat‘keqes

Ndërhyrjet me ndërtime në Kune-Vain

Përmirësimi i menjëhershëm i cilësisë së ujrave të lagunave dhe ihabitateve të peshqve (kontrolli i eutrofikimit)

Zonat e kërcënuara nga erozionitë deltave të Drinit e Matit

Prishja e regjimit hidrik lagunë - det

7

Nga Agim DALIPINga 29 nëntor e deri në 10

dhjetor, ministra dhe zyrtarë tëlartë të Mjedisit të mbi 190

shteteve, u mblodhën në Meksikënë Konferencën e OKB përndryshimet klimatike. Qëllimi : tëçoheshin përpara përpjekjetndërkombëtare për uljen eemetimeve të karbonit dhegazrave të tjera serrë. Aty do tëpunohej për një marrëveshjeglobale për të pasuar protokolline Kiotos - i cili hyri në fuqi në 2005dhe që mbaron në 2012.

Dy ngjarje, në të njëjtën kohënë Kankun, u kristalizuan si sfidëdhe mundësi që, udhëheqësit ebotës, të përballen dhe të mospërfundohej si në raundin e fundittë negociatave të klimës nëKopenhagen dhe për të hequr dheshijen e keqe të këtyrebisedimeve në vitin e kaluar, tëquajtura nga shumica e analistëvesi dështim.

Ministri indian i Mjedisit, ,Jairam Ramesh, kërkoi për tëdiskutuar “qasje të barabartë nëhapësirën e botës së karbonit”.Folësit nga vende të ndryshme,si p. sh. Kina dhe Malajzia, i bënënjë mbështetje të fuqishme për një

marrëveshje që pranon seshumica e vendeve industrialekanë përdorur tashmë pjesën etyre të ligjshme të buxhetit tëkarbonit në botë dhe se të gjithashkarkimet e ardhshme duhet tëalokohen për vendet në zhvillim.Qeveria indiane pohoi se vendetindustriale u kanë borxh vendevenë zhvillim jo më pak se 40 triliondollarë “dëmshpërblime përklimën” sepse, sipas analizave tëtyre, vendet industriale duhet tëkufizojnë menjëherë në një pjesëtë emisioneve të tyre të tanishmedhe këtë shumë duhet taangazhojnë për vendet në zhvillim,emisionet e të cilëve, nuk duhettë kufizohen deri në nivelet përfrymë që kanë në të vërtetëvendet më të pasura.

Ky argument ka një logjikë të

fuqishme morale. Vendetindustriale janë me të vërtetëpërgjegjës për shumicën e gazeveserrë të lidhura tashmë mendryshimet në atmosferë, dhe qëekonomitë e tyre të përparuarakanë sjellë nëpër dhjetra dekadate përdorimit të lëndëve djegësefosile ndërkohë që vendet nëzhvillim, pritet të vuajnë akomamë shumë nga niveli në rritje ideteve dhe shirat që sjellinpërmbytje e pasoja të rënda nëmjedis, por dhe në ekonomitë etyre.

Së dyti, Korea e Jugut me njëton të ndryshëm, nëpërmjet

ishkryeministrit Han Seung-soo,por dhe ish-ekonomisti i BankësBotërore Nicholas Stern upërqëndrua në programin e ri qëka për qëllim transformimin eekonomisë së vendit nga modeli ishfrytëzimit të burimeve mekarbon, në zhvillimin e një modelitë ri të bazuar në përdorimin efikastë energjisë dhe burimeve.Megjithë kundërshtimin ehershëm nga sektorët e energjisëintensive, si çeliku dhe çimento,nisma koreane është përqafuarnga kompani të mëdha të vendit.Firma të tilla si Hyundai dheSamsung janë përgjigjur mekrijimin e “ strategjive të gjelbërta“, duke përfshirë edhe hyrjen ebiznesit në fusha të reja, të tilla sienergjia diellore, energjia së erës,makinat elektrike dhe fabrikat me

zero-emetime të karbonit. Patricia Espinosa, presidente

e konferencës për klimën doli ekënaqur nga takimi megjithëse, dyorë më pas, Pablo Solon, kreu inegociatorëve të Bolivisë refuzoitë firmoste. Kjo, megjithë se ishtenjë shtet i vetëm, prishte punësepse rregullat e këtyrembledhjeve kërkojnë miratim nëunanimitet të 194 shtetevepjesëmarrëse. Por ChristineFigueres, sekretare e Konferencësnë orën dy të natës, vendosi qërezolucioni do të ishte i vlefshëmedhe pa Bolivinë.

Takimi ishte sidoqoftë një

fitore e diplomatëve që u quajtdhe “paketë e ekuilibruar” kugjënden thjesht një sërëdeklaratash politike, por asgjëoperative apo detyruese për

pjesëmarrësit. Të paktën tani përtani. Dhe gjithçka u la për tu parëe vendosur në takimin e ardhshëmnë Durban, vitin që vjen.Megjithatë, pas dështimit tëkonferencës (COP15) nëKopenhagen, kjo paketë duket sinjë dritë në mjegullën qëmbështjell planetin.

Në rezolutë është përcaktuarqë Protokolli i Kiotos duhet të

vazhdojë edhe pas skadimit, në2012. Po ashtu edhe vëndet qëaderojnë në të duhet tëreduktojnë emetimiet e CO2, dukefilluar nga një minimum prej 25dhe një maksimum prej 40%. Përkëtë që znj. Espinosa të takonte

ata që u quajtën disidentët eKiotos, duke filluar që ngaJaponia. Po ashtu për të bindurRusinë e Kanadanë. Për këtë uduartrokit e u lavdërua edhe nganjë vend i përfolur për emetimetsi India.

Brenda paketës u përcaktuandhe finacimet për nisjen eveprimtarisë për reduktimin e CO2nga vendet në zhvillim : 30miliardë dollarë si Green ClimateFund (Fondi i Gjelbër i Klimës ),një fond për mbështetjen eekonomisë së gjelbër në botë prej100 miliardë dollarë në vit, tëdrejtuar për tre vjet nga BankaBotërore dhe nga 40 vënde antare(25 vënde në zhvillim dhe 15 ngavendet e zhvilluara).

Felipe Calderon, presidentimeksikan ja la arritjen e kasajfitoreje zonjës Patricia Espinosandërsa Europa, nëpërmjetministres së Mjedisit të Italisë, S.Prestigiacomo u shpreh se kahumbur një vit sepse dhe kjoduhet të ishte arritur që vitin ekaluar në Kopenhagen. Themi mëmirë vonë se kurrë. Por edheduhet mbajtur parasysh edhe se,sa më vonë bota do të përqafojë

idenë se ka një zgjidhje përproblemin e klimës, ku tëpërfshihet shpresa për ndryshimepor edhe mundësia ekonomike, aqmë pak mundësi do të kemi përstabilizimin e klimës para se tëbëhet tepër vonë.

KANKUN – NJE FITORE E VESHTIRESamiti u mbyll me një akt që e çon përpara protokollin e Kyotos, por pa detyrime

te percaktuara

Sa më vonë bota do të përqafojë idenë se ka njëzgjidhje për problemin e klimës, aq më pak mundësido të kemi për stabilizimin e saj para se të bëhet

tepër vonë.

Në rezolutë është përcaktuar që vëndet qëaderojnë në Protokollin e Kyotos duhet të

reduktojnë emetimiet e CO2, duke filluar nga 2020,një minimum prej 25 dhe një maksimum prej 40%.

A ZBATOHET LIGJI KUNDER PIRJES SE DUHANIT NE MJEDISET PUBLIKELigji Antiduhan hyri në fuqi

më 26 maj 2007, ndërsa 31 majishte Dita Botërore Kundër

Duhanit. Por ky ligj edhe sotvazhdon të moszbatohet.

Sipas një studimi ngaShoqata Amerikane e Kanceritnë Shqipëri vdesin rreth 3800vetë, disa herë më shumë se në

aksidentet automobilistike (rreth400 në vit). Janë rreth 270milionë dollarë amerikanë që

harxhojnë shqiptarët përkonsum duhani në çdo vit.Aktualisht në vend konsumohenrreth 5900 ton cigare. Shqipëriaështë një nga vendet qëshoqëron numrin më të madh

të duhanpirësve në raport menumrin e popullsisë në Europë.Rreth 60 për qind e popullsisëjanë konsumatorë të rregullt tëduhanit dhe më e keqja e pinëduhanin edhe 16 % e nxënësve.

Për këtë, anketimi i radhësme Telefonin e Gjelbër, u bë përkëtë qëllim. Morën pjesë 43persona, nga të cilët :

- 23 (55 % ) me arsim tëlartë;

- 16 ( 38%) me arsim tëmesëm;

- 3 me arsim fillor. 1. Pyetjes se a zbatohet ligji

anti duhan në mjedisit publikenë Tiranë ju përgjegjën 39 tëintervistuar ( 93% ), të cilëtshprehen se ky ligj nuk ështëzbatuar asnjëherë në shumicëndërrmuese të bareve e lokalevetë tjera tregëtare. Shprehen senjë numur i vogël lokalesh dhenë linjat e autobuzavepërgjithësisht zbatohet, po ashtudhe në super marketet e mëdha,

ku rregulli ndiqet edhe ngapunonjësit e sigurisë.

2. Të pyetur për shkakqet emoszbatimit të ligjit u morënkëto përgjigje:

- a. 12 vetë ( 29%)mendojnë se ligji u miratuapërpara kohe, duke ditur seshqiptarët janë përgjithësishtindiferentë ndaj ligjeve që kanëtë bëjnë jo me personin por mekomunitetin.

- b. 29 persona të anketuar(69%) kanë mendimin semiratimi i ligjit u bë jo përdomosdoshmërinë e tij, porsepse duheshin plotësuardetyrimisht kriteret e pyetësorittë antarësimit në BashkiminEuropian.

- c. 33 të intervistuar (79%)kanë mendimin se ligji nuk ishtei qartë se kush do ta kërkontezbatimin e tij sepse janëpërmendur shërbimi i Policisësë Shtetit, ajo Bashkiake e deri

te organet tatimore. Kështu qëkëto institucione, duke mosqënë të përcaktuara qartë në ligjpërgjegjësitë e tyre, ja kanë lënënjera tjetrës ose më saktë, këtëdetyrë nuk e kryen askush.

c. 16 vetë ( 38%) ja venëfajin korrupsionit të organeve tëpolicisë të cilët, marrin rryshfetnga lolet, për të mbyllur sytëpërpara gjendjes.

TTTTTELEFON I GJELELEFON I GJELELEFON I GJELELEFON I GJELELEFON I GJELBERBERBERBERBER

8

CMYK

Adresa e redaksisë: Ish- klinika qeveritare, shkalla 3, kati IV, TiranëTel. ; 04 234 851, Cel. ; 068 21 82081 e-mail: ekolevizja@yahoo. com

TIRAZHI: 600 KOPJE

EDITORI – Xhemal MATOKRYEREDAKTOR – Agim DALIPI

S T

A F

I

KY NUMUR I GAZETES "EKOLEVIZJA" U MBESHTETNGA SHOQATA GJERMANO-SHQIPTARE "ROBERT SCHWARTZ"NE KUADRIN E SEMINARIT "MBROJTJA E SISTEMIT UJOR

DHE LUMOR-LAGUNOR NE SHQIPERINE E VERIUT"

Toka jonë e vjetër është nënjë periudhë të ngrohjes globaledhe ende ne jemi duke kërciturdhëmbët këtë dimër. Pse?

Shkencëtarët e spjegojnëashpërsinë e dimrave në Europëpër këto 10 vjetët e funditpikërisht nga ngrohja globale.

Ngritja e temperaturaveështë e pamohueshme dhe derinë fund të shekullit të XXI,termometri global parashikohettë regjistrojë një rritje prej 5 derinë 6 gradë. Muaji nëntor ishte

një nga më të nxehtit në botë qënga viti 1881 (sipas Institutit përstudime Goddard Space, njëlaborator i NASA). Sipas

studimit të ri, fajtore ështëshkrirja e akullnajave në Arktik.Ngrohja ka çuar në reduktimine bankizave polare prej 20% gjatë30 viteve të fundit. Dhe deri nëfund të shekullit, ato mund edhetë jenë zhdukur. Rezultati: globika një temperaturë mesatare mëtë lartë sepse deti po bëhet më ingrohtë se ajri në zonën polare.

NJE EKLIPS IRRALLE

Hëna ofroi një shfaqje tërrallë në orët e hershme tëmartën, 21 dhjetor, një eklipstë rrallë. Një eklips total tëhënës ka ndodhur për 72

minuta rrjesht, që ndodh kurToka hedh hijen e saj të plotënë hënë, duke bllokuar rrezet

e diellit, të cilat ndriçojnë pjesëne jashtme të sipërfaqes sëhënës. Rezultati ishte se njëhënë tepër e me një shkëlqimtë veçantë ngjyrë bakri.

Ky eklips ishte i veçantë,sepse kjo ndodh në solsticindimëror. Hera e fundit që kjoka ndodhur ka qënë në 21dhjetor 1638, sipas GeoffChester (sipas ObservatoritDetar të SHBA) kur ështëedhe dita më e shkurtër e vititnë Hemisferën Veriore dhe tëfillimit zyrtar të sezonit tëdimrit.

Herën tjetër që kjo do tëndodhë në të njëjtën ditë është21 dhjetor 2094 ndërsa njëtjetër eklips hënor do të jetë në

PSE “NGRIJME “ NE PERIUDHEN E NGROHJES GLOBALE ? NE 2010 RRITEN SHKARKIMET E CO2Kjo sjell një fluks të ngrohtë qëngjitet drejt atmosferës, që nukegzistonte kur sipërfaqja ishte embuluar e gjitha me akull. “Kyështë një ndryshim tepër i madh“, shprehet Stefan Rahmstorf,spécialist i klimës Institutinprestigjos të Potsdamit nëGjermani dhe drejtues i projektit.

Sipas një studimi tjetër,publikuar në fillim të dhjetorit ngaJournal de RechercheGéophysique, shoku ndërmjet njëdeti të ngrohtë dhe një ajri më tëftohtë gjeneron një presion që edrejton ajrin polar në një sens tëkundërt me akrepat e orës, që dotë thotë se e sjell drejt Europës.Fizikani Vladimir Petoukhov, qëdrejtoi studimin spjegon se këtoanomali mund të trefishojnëmundësinë që të kemi dimraekstremë në Europë dhe Azinëveriore, por edhe në Amerikën eVeriut.

Të tjera dukuri, si një ulje eaktivitetit diellor dhe ndryshimetnë Golfstream, vetëm se porrisin tendencat dhe efektet edimrave jo të zakonshëm.

Shkurt nga bota

GRUPIMI “EKOLËVIZJA” Shoqata " EGNATIA ", Librazhd, Agim Blloshmi Shoqata e Ruajtjes dhe Mbrojtjes së Mjedisit Natyror,

Shkodër - Fatbardh Sokoli Shoqata e Ruajtjes dhe Mbrojtjes së Mjedisit Natyror, Tirane

- Pranvera Bekteshi Shoqata Kombëtare progresi pyjor – Tirane, Liljana Shehu Albaforest, Tirane, Mehmet Meta Qendra Eden, Tirane - Merita Mansaku Klubi Ekologjik, Krujë - Muharrem Goci Lilium Albanicum, Librazhd- Ferit Hysa Masmedia dhe Mjedisi - Xhemal Mato Qendra Kombëtare e Lëvizjes Ambjentaliste, Tiranë - Haziz

Marku Klubi Ekologjik, Elbasan - Ahmet Mehmeti Instituti i Studimeve të Ambjentit, Tiranë - Agron Deliu Laguna e Kaltër, Orikum - Skënder Mejdiaj Klubi Ekologjik, Librazhd - Naim Disani Forumi për integrimin social, ekonomik e kulturor,

Gjirokastër – Luan Pogaçi

Shoqata Pylli i Blertë - Buçimas, Pogradec - RuzhdiHymetllari

Milieukontakt International, Tiranë – Valbona MAZREKU Shoqata e Përmakulturës, Tiranë - Edlira Mulla Klubi Ekologjik, Tiranë - Fatos Xhemalaj G&G Group, Tiranë - Sazan Guri AULEDA, Vlorë Shoqata Mjedisi Ekologjik dhe Turistik Lura, Lurë - Ismail

Hysa Federata e gjuetarëve sportivë të Shqipërisë, Tiranë –

Themi Perri Qendra e konsulencës veterinare dhe sigurisë ushqimore,

Tirane – Gani Moka Klubi Ekologjik, Maliq – Myzafer Gjiriti Shoqata “Natyra për njeriun”, Durrës – Fali Ndreka Instituti Kombëtar për Studime dhe Kërkime të Mjeksisë

dhe Mjedisit “Fillonid Durrachieni” – Flamur Tartari Shoqata “Adriatiku”, Vlorë – Petrit Dërvishi

Shoqata “Miqtë e Thethit”, Shkodër– Dedë Nika Shoqata "PASS”, Majlinda Lleshi Shoqata “Nënujsat” Ened Mato Shoqata “Vazhdon” Gazmend Koduzi Shoqata "EKOLOGJISTI "- Durres, president Bashkim Shyle. EKOMJEDISI, Durres, Presidente Magda CARA Shoqata e Mbrojtjes së Peizazheve Natyrore në Shqipëri,

Skënder Sala Agjensia Joniane e Mjedisit, Medias dhe Informacionit,

Shkëlqim Hajno Instituti për Mirëqënie dhe Mjedis, Tiranë, Drejtor Ekzekutiv,

z. Ali Lusha Fondacioni: “Instituti i Kërkimeve të Bioteknologji”, Agron

LAMKO Qendra e Studimit të Burimeve Natyrore, Sherif LUSHAJ Instituti i Politikave Mjedisore, Edvin Pacara Zyra e Monitorimit Ambjental, Shoder, Zamir LLAZANI. Instituti për Mirëqënie dhe Ambient, Luan LUSHA Instituti për Mirëqënie dhe Ambient, Luan LUSHA

qershor, por nuk do të jetë idukshëm në pjesën veriore tëglobit

BALENAT BLUKURSIMTARE TE

ENERGJISE Një ekip i studimeve

ndërkombëtare ka zbuluar sebalenat blu janë të parat midiskafshëve në përdorimin eenergjisë me efikasitet. Raportimidis ushqimit të konsumuardhe harxhimit të energjisë prejtyre është në shifrën rekord 90me 1.

Studjuesit në Universitetine Californisë, i kanë llogariturshpenzimet e energjisë për këtobalena në krahasim me sasinë

Siç u parashikua, rënia eveprimtarisë ekonomike në vitin2009, solli dhe rënien eshkarkimeve të CO2 nëatmosferë. Por në 2010, rritja eaktivitetit ekonomik solli dheshtimin e shkarkimeve të CO2dhe deri në fundin e vitit planetiarriti një nivel rekord të tyre. Kjoka dalë nga një studim tëUniversitetit të Exeterit në Anglidhe institucione të tjerandërkombëtare, pjesë të Projektitpër Karbonin Global.

Studimi tregoi se, për vitin2009, djegia e lëndëve fosile ishte1, 3 përqind më e ulët se një vitmë parë- shuma e CO2 të çliruarpër njësi të PBB-së (Prodhimi iBrendshëm Bruto ), u përmiresuavetëm 0. 7% në 2009, nënmesataren afatgjatë prej 1. 7%në vit. Pra kjo shifër është në tëvërtetë më pak se gjysma e rëniesqë ishte parashikuar për arsyense, ndërsa ekonomitë e vendeveë zhvilluara perëndimore ishin nërënie për shkak të krizës

ekonomike, veprimtaria nëvendet në zhvillim ishte në rritje.Për shembull, Anglia pati 8, 6përqind më pak shkarkime në2009 sesa në vitin 2008 dhe vleratë ngjashme kishin edhe SHBA,Japonia, Franca, Gjermania etj,por këto reduktime u kompensuannga rritja në vendet si Kina, e cilarriti shkarkimet me 8 %.

Intensiteti i shkarkimit tëkarbonit është përmirësuar nganormat e produktivitetit më tëlartë, i cili përfshin teknologjinëmë të mirë por është akoma i ulëtedhe për shkak se shtimi ishkarkimeve vjen duke u rriturnga rajonet në zhvillim më njëintensitet të larte të karbonit dheqë mbështeten në lënde fosiledjegëse si qymyri.

Kjo ka sjellë një rritje tëshkarkimeve prej më shumë setre përqind në vitin 2010, një rritjee ngjashme me atë të vlerësuargjate viteve 2000 - 2008. Por, njëlajm i mirë që publikohet ështëse, nga masat e marra përe uljene shpyllëzimeve, shkarkimet eCO2 nga to, janë ulur me mëshume se 25% që prej vitit 2000,në krahasim me dekadën 1990-1999, sidomos për shkak të rritjessë pyjeve në lartesitë mesatare,të cilat pjesërisht kompensojnëhumbjen e pyjeve në tropikët.

e energjisë që është marrë ngaushqimi.

Megjithatë, duke pasurparasysh koston e energjisë sënevojshme për zhytje, zbulimiështë i habitshëm sepse për tëshkuar në fund të detit, këta

gjitarë duhet të përdorinpërdorin rreth 3200 kilojoulesenergji.