INTERNACIONALNI UNIVERZITET TRAVNIK U TRAVNIKU sAOBRAĆAJNI FAKULTET

TRAVNIK

BRZINE KRETANJA VOZILA

Seminarski rad

[Travnik, juni 2015. ] Predmet: Eksploatacija i održavanje vozila cestovnog saobraćaja

Profesor: Doc.dr. Muhamed Sarvan Student: Nermina Omerdić

Broj indeksa: S-121/12

SADRŽAJ

1. UVOD..............................................................................................................................................3

1. SREDNJA SAOBRAĆAJNA BRZINA....................................................................................................4

2.1.Uticaj faktora na srednju saobraćajnu brzinu – Vs.......................................................................5

2. PREVOZNA – TRANSPORTNA BRZINA.............................................................................................8

3. BRZINA OBRTA................................................................................................................................9

4. EKSPLOATACIONA BRZINA............................................................................................................11

5. ZAKLJUČAK...................................................................................................................................12

6. LITERATURA..................................................................................................................................13

2

1. UVOD

Brzina je promjena pozicije objekta, jednaka specifikaciji njene putne brzine i smjera kretanja, npr. 60 km/h ka sjeveru. Brzina je važan koncept u kinematici, grani klasične mehanike koja opisuje kretanje tijela.

Za odmjeravanje uslova u kojima se odvija eksploatacija vozila u drumskom saboraćaju, neophodno je utvrditi kolike su brzine kretanja vozila. Sve brzine koje se u organizaciji kretanja vozila u drumskom transportu izučavaju su uslovljene srednje brzine kretanja i izražene su u km/h.

Za različite proračune u okviru organizacije eksploatacije drumskih vozila definisane su sljedeće uslovljene srednje brzine:

Srednja saobraćajna brzina Prevozna ili Transportna brzina Brzina obrta Eksploataciona brzina

Saobraćajna brzina podrazumijeva uslovljenu srednju brzinu kretanja vozila koja se dobija kada se ukupno pređeni put vozila (u km) podijeli sa vremenom trajanja vožnje u satima

Saobraćajna brzina je uslovljena srednja brzina za vrijeme kretanja vozila i njena veličina zavisi od mnogih faktora kao na primjer od konstruktivnih karakteristika vozila, stepena obučenosti vozačkog osoblja – vještine upravljanja vozilom, putnih uslova, elemenata organizacije transporta, intenziteta saobraćaja i organizacije regulisanja saobraćaja, klimatskih uslova, itd.

3

1. SREDNJA SAOBRAĆAJNA BRZINA

Saobraćajna brzina podrazumijeva uslovljenu srednju brzinu kretanja vozila koja se dobija kada se ukupno pređeni put vozila (u km) podijeli sa vremenom trajanja vožnje u satima. Sati vožnje obuhvataju i sva kratka zaustavljanja i stajanja vozila koja su prouzrokovana uslovima saobraćaja (čekanje na semaforu, zaustavljanje na neregulisanim raskrsnicama, čekanje na kružnom prelazu, čekanje na polazak kolone vozila pri velikoj gustini saobraćajnog toka, itd. )

Srednja saobraćajna brzina prema tome biti će:

- Za jedinicu voznog parka:

Vs= KHw

[km /hw ]

Gdje je:

K – ukupno pređeni put u km jedinice voznog parka

Hw – sati vožnje vozila

- Za homogeni vozni park:

Vs= AKAHw

[km /hw ]

Ovdje je AK ukupan pređeni put u km voznog parka, dok je Ahw broj sati vožnje voznog parka.

- Za heterogeni vozni park:

Vs=∑

1

n

AH wi−V s1

∑1

n

AHw i

=∑

1

n

AK i

∑1

n

AHwi

[km /hw ]

4

2.1.Uticaj faktora na srednju saobraćajnu brzinu – VsSaobraćajna brzina je uslovljena srednja brzina za vrijeme kretanja vozila i njena veličina zavisi od mnogih faktora kao na primjer od konstruktivnih karakteristika vozila, stepena obučenosti vozačkog osoblja – vještine upravljanja vozilom, putnih uslova, elemenata organizacije transporta, intenziteta saobraćaja i organizacije regulisanja saobraćaja, klimatskih uslova, itd.

Na vrijednost saobraćajne brzine vozila utiču eksploataciona svojstva vozila, dinamičnost, elastičnost pri vožnji, stabilnost, manevarske sposobnosti, prohodnost i opšte tehničko stanje vozila.

Od uslova puta značajan uticaj na saobraćajnu brzinu imaju širina kolovoza, intenzitet saobraćaja, vrsta i stanje kolovozne konstrukcije, veličina i dužina uspona, radijus krivina, osvijetljenost puta i regulisanje saobraćaja.

Od elemenata organizacije transporta na veličinu saobraćajne brzine utiču: dužina vožnje i učestalost zaustavljanja (za autobuse), iskorištenje nosivosti i pređenog puta, vrsta robe i njene osobine pri transportu, način njenog učvršćivanja, itd. U praksi srednja saobraćajna brzina određuje se na osnovu probnih vožnji sa uzimanjem u obzir svih ograničenja brzine koja na putu postoje.

Na saboraćajnu brzinu veliki uticaj imaju kvalitet i stanje kolovoza. Prema istraživanjima ako za saobraćajnu brzinu ostvarenu na putu sa ravnim asfaltno – betonskim kolovozom uzmemo indeks 100, onda će saobraćajna brzina na putevima od tucanika u dobrom stanju imati indeks od 75 – 80, dok će na putevima sa dotrajalim neravnim zastorom indeks biti 50 i manji. Pri mokrom putu brzina Vs se smanjuje. To opadanje za asfaltno – betonske kolovoze je oko 10%. Pri kretanju po putevima sa snijegom osnovni uticaj na veličinu saobraćajne brzine imaju prohodnost vozila i vještina upravljanja. Pri noćnoj vožnji saobraćajna brzina Vs je za 5-10% manja od dnevne. Značajna razlika saobraćajnih brzina dobija se pri radu vozila u gradu i vožnji na putevima, a posebno na auto-putevima.

U uslovima intenzivnog saobraćaja u velikim gradovima gdje je gustina saobraćajnog toka velika, postiže se saobraćajna brzina koja je uslovljena opštom intenzivnošću saobraćajnog toka. U gradovima sa velikom gustinom saobraćajnog oka sva putnička vozila u toku (različitih marki i tipova, snage motora i dinamičkih svojstava) kao i sva privredna vozila u toku ostvaruju istu saobraćajnu brzinu.

U uslovima gradske vožnje sa manjim intenzitetom saobraćaja na veličinu srednje saobraćajne brzine Vs znatno utiču dinamička svojstva vozila (moć ubrzanja), jer pri čestim zaustavljanjima srednja saobračajna brzina zavisi uglavnom od tog kvaliteta vozila. Saobraćajna brzina na auto – putevima (na kojima nema ograničenja maksimalne brzine)

5

iznosi oko 70 – 80% od maksimalne brzine vozila. Razlika u saobraćajnim brzinama teretnih vozila sa punim opterećenjem i vožnje bez tereta iznosi 10 – 15%. Značajnija je razlika vrijednosti saobraćajne brzine vozila koje radi sa prikolicom ili bez prikolice (zavisnost je vezana za specifičnu snagu po jedinici bruto težine vučnog vozila u KW/t.

Saobraćajna brzina vozila može se utvrditi probnim vožnjama ili na osnovu podataka o putu izračunati pomoću metoda iz teorije motornih vozila. Te metode omogućavaju da se iznađe srednja brzina vozila na određenom putu, pri kretanju sa punim iskorištenjem snage motora, odnosno maksimalno moguća srednja saobraćajna brzina. Ovako izračunatu brzinu neophodno je korigovati u zavisnosti od relanih uslova. Korekcije je potrebno vršiti obzirom na ograničenja brzine na pojedinim dionicama puta, promjene gustine saobraćajnog toka, vrijeme vožnje (dan ili noć), meteoroloških uslova (kiša, snijeg, magla, poledica), itd. U relanim uslovima eksploatacije vozila, ukupno vrijeme kretanja vozila možemo raščlaniti na kretanje sa konstantnom brzinom, ubrzanja, usporenja, kočenja i kratkotrajna stajanje, te prema tome saobraćajnu brzinu možemo pisati u obliku:

Vs= K

∑T i+∑T 2+∑ T3+∑T 4+∑T 5

= KHw

, [km/Hw ]

Gdje su:

∑T 1 - vrijeme kretanja vozila konstantnim brzinama

∑T 2 - vrijeme ubrzanja (h)

∑T 3 - vrijeme usporenja (h)

∑T 4 - vrijeme kočenja (h)

∑T 5 - vrijeme prinudnih zaustavljanja prouzrokovanim uslovima saobraćaja ( zaustavljanja

. na semaforu, prelazu preko željezničke pruge i sl. ) (h)

Snimanjem je moguće utvrditi trajanje svih elemenata vremena kretanja vozila, kao i vjerovatnoću i dužinu rajanja prinudnih zaustavljanja. Saobraćajna brzina, a time i brzina transportovanja putnika i roba je među najvažnijim pokazateljima uslova rada vozila auto – transportne organizacije. Što je brzina kretanja vozila veća, to je i proizvodnost vozila veća, a samam time cijena transporta niža. Povećanje brzine kretanja vozila u neposrednoj je zavisnosti od stanja saobraćajanica, mjera za bezbjednost saobraćaja, poboljšanja dinamičkih svojstava vozila, tehničke isporavnosti vozila, stepena kvalifikovanosti vozača, kao i od primjene savremenih metoda organizacije transporta.

Pri izvršenju transportnog procesa saobraćajna brzina zavisi od velikog broja faktora, i zbog toga ona nije konstantna veličina. Prema tome, saobraćajna brzina je uslovljena srednja brzina kretanja koja se dobija odnosom pređenog puta vozila i vremena vožnje u koje su uključena

6

vremena kratkotrajnog stajanja prouzrokavana regulisanjem saobraćaja. Saobraćajna brzina za jednu vožnju biti će:

Vs=K λtw λ

Dok će za nekoliko vožnji biti:

Vs=Kst λ×Zλβ λ∑ twλ

Gdje su:

K – dužina vožnje u kilometrima

tw λ – vrijeme vožnje za prostu vožnju (h)

Kst λ – srednja dužina vožnje sa teretom

β λ - koeficijent iskorištenja pređenog puta za prostu vožnju

∑ tw λ - zbir svih vremena vožnje

7

2. PREVOZNA – TRANSPORTNA BRZINA

Prevoznom – transportnom brzinom naziva se uslovljena srednja brzina transportovanja putnika i robe. Ova brzina se često naziva i brzinom dostave, jer se dobija izračunavanjem odnosa rastojanja prevoza putnika ili robe sa vremenom provedenim na putu.

U vrijeme provedeno na putu nisu uključeni vrijeme ukrcavanja putnika – utovara robe u polaznoj tački, niti vrijeme iskrcavanja putnika - istovara robe u završnoj tački relacije na kojoj je prevoz obavljen. Prema ovome prevozna ili transportna brzina karakteriše brzinu prevoza putnika ili brzinu transportovanje robe od polazne do završne tačke relacije na kojoj je prevoz obavljen.

Za autobuske prevoze koji se izvršavaju na određenim linijama izraz za prevoznu brzinu biće:

V p=Kl

Hw+Hui,[km /h ]

Gdje je:

Kl – dužina linije u km

Hw – vrijeme vožnje u h

Hui – vrijeme stajanja za ukrcavanje – iskrcavanje putnika na međustanicama linije

- Za jedinicu voznog parka:

V p=KHp, [km /h ]

Gdje je:

K – rastojanje u km između polaznih i završnih tačaka među kojima su prevozi obavljeni

Hp – sati trajanja prevoza

- Za homogeni park:

8

V p=AKAHp

, [km /h ]

Gdje je:

AK – ukupni pređeni put u km na izvršenju transporta

Ahp – auto sati transporta – prevoza

- Za vozni parka heterogenog sastava:

V p=∑

1

n

AK i

∑1

n

AHpi

, [km /h ]

Transportna brzina je obično manja od saobraćajne brzine Vs jer su u sate prevoza uključena vremena usputnog stajanja vozila (ukrcavanja – iskrcavanja putnika na među – stanicama, utovar – istovar robe usput) i vrijeme trajanja vožnje.

3. BRZINA OBRTA

Brzina obrta je uslovljena srednja brzina koju ostvaruje vozilo u linijskom transportu putnika ili robe vršeći obrte između dva terminusa linije. Brzina obrta dobija se odnosom dvostruke dužine linije prema vremenu trajanja obrta.

Vrijeme obrta obuhvata vrijeme vožnje, vrijeme zaustavljanja na usputnim stanicama radi ukrcavanja – iskrcavanja putnika, odnosno utovara – istovara robe, kao i vremena zadržavanja vozila u terminusima linije radi ukrcavanja – iskrcavanja putnika, utovara – istovara robe, odmora osoblja, pregleda vozila, itd.

Prema ovome biće za jedan obrt:

Vo=K 0

T0

= 1

1Vs

+(tui+ tdt )

2Kl

, [km /h ]

Gdje je:

Ko ili 2Kl – dvostruka dužina linije u km

To – vrijeme trajanja obrta

tui – ukrcaj – iskrcaj putnika na međustanicama linije

9

tdt – vrijeme zadržavanja vozila u terminusima linije

- Za jedinicu voznog parka:

V 0=K0

H 0

Gdje je:

Ko – dvostuka dužina linije u km

Ho – ukupno vrijeme trajanja obrta u satima

- Za homogeni vozni park:

V 0=AK 0

AH 0

- Za heterogeni vozni park na liniji:

V 0=∑

1

n

AK 0i

∑1

n

AH 0i

Gdje je:

AK0 - ukupni broj kilometara na linije ostvaren od strane vozila koja rade na toj liniji

AH0 – ukupno vrijeme u satima utrošeno za izvršenje obrta

10

4. EKSPLOATACIONA BRZINA

Eksploatacionom brzinom nazivamo uslovljeno srednju brzinu vozila za ukupno vrijeme koje vozilo provede na radu (prosječan pređeni put vozila u km za jedan sat rada vozila).

Eksploatacionom brzinom karakterisana je intenzivnost izvršenja transportnog procesa. Eksploataciona brzina dobija se odnosom ukupno pređenog puta prema vremenu provedenom na radu.

- Eksploataciona brzina za jedinicu votnog parka biće:

V E=KHR

= KHw+Hd

, [km /hr ]

Gdje je:

K – ukupni pređeni put vozila u toku radnog vremena

HR – ukupno radno vrijeme u satima

- Eksploataciona brzina za homogeni vozni parka u ma kom periodu vremena biće:

V E=AKAH R

= AKAHw+AHd

, [km /hr ]

- Eksploataciona brzina za heterogeni vozni park sastavljen od n grupa vozila u ma kom periodu vremena biće:

11

V E=∑

1

n

AK i

∑1

n

AHRi

=∑

1

n

AK i

∑1

n

AHw i+∑

1

n

AH d1

, [km /hr ]

5. ZAKLJUČAK

Saobraćajna brzina podrazumijeva uslovljenu srednju brzinu kretanja vozila koja se dobija kada se ukupno pređeni put vozila (u km) podijeli sa vremenom trajanja vožnje u satima.

Za odmjeravanje uslova u kojima se odvija eksploatacija vozila u drumskom saboraćaju, neophodno je utvrditi kolike su brzine kretanja vozila. Sve brzine koje se u organizaciji kretanja vozila u drumskom transportu izučavaju su uslovljene srednje brzine kretanja i izražene su u km/h.

Saobraćajna brzina je uslovljena srednja brzina za vrijeme kretanja vozila i njena veličina zavisi od mnogih faktora kao na primjer od konstruktivnih karakteristika vozila, stepena obučenosti vozačkog osoblja – vještine upravljanja vozilom, putnih uslova, elemenata organizacije transporta, intenziteta saobraćaja i organizacije regulisanja saobraćaja, klimatskih uslova, itd.

12

6. LITERATURA

1. Kulovic M., Haračić N., Eksploatacija i održavanje vozila cestovnog saobraćaja, Travnik, 2012

2. http://www.veleri.hr/?q=node/349 3. http://automobilizam.org/category/motorna-vozila/abs-motorna-vozila/

13