M. TERENTII

VARRONIS PARS

LIBRORUM

QUATTUOR ETVIGINTI DE...

Vlarcus Terentius Varro,Marcus Vertranius Maurus

j^x Bibliollicca'

ujori Coll. RomAM.ASociet. Jesu

/7,

c

r

lU ekJ i^cfM HtmiM- T E R E N T 1

1

V A R R O N I S,PARS LIBRORVM

Qjj ATTVOR ET VI-G I N TI D E LIN G V A

L A T I N A.

M. Vertranius Maurus recenfuit.KUiiii mdicibui fidiJ?imH

V mpUjiimk.

L V G D V N I,APVD HAEREDE5 SEB.

G R Y P H I LI f (T

(um Trimlegio Regis.t:

Priuilcgij fententia.

^JtOL V S notius Calliariim\potaitjJiimiPS atque imi6lipMus

Imterutcr friuata lege fanxit , ne-

^

r.ui/( tjpo^aphtts l^tblioiolaiie hos

M. Terentu Varronis de lingiia, Latinalibros

cumcenfmi&otis M, Vertranij Maun,antc

annosdecem,ddte primx editionis numerandos,

prxter Francifam MirMamy^ ^ntomumCryphium Tjpo^raphiim bibliQpolkmque Lu^du^

nenfem mprimat , neue alibt imprejfos

diueHdat.Qni fecusfixit^pcents ex

(andtone multabitur. Dat^

dutm literxjunt. l IIIIdus lanuarij

L>* LXlf

A

M. TERENTII VARRONIS DE LINGVA LA*

ma ad p. ScptimmLibcrprimuu

t A^guluiy dggens , dgguilk , iggermL m tiufmoii Gr^ Ex Pf{/Jkci^Adiui noSicr binum G fcribunt:alij N cr G, quod Ibro uin boc ucritsucmjicilc uidcrc non eft. SimUitcr agccps cragcora.

Idem Varro dixic hoc Iibro:ncck, nec

TERENTII VARR.E LINGVA LATINA

ui^?. Septimm Libcr

M. T E R E N T I I V A R R.DE LINGVA LATINA

Ad P. Septimim Ubertertm.

*

Venerdtor d finore eft cognomin4tu^ , finu4 dutem di* Ex: AgeHiOi

Hm d fitUi^ quafiifiiurd quddm pecunu pmentki ^br

M. T E R E N T I I V A RDE LINGVA LATINA,

&c vcrborum originc ad M.TuUium Ciccroncm^

Libcr quar-cus.

Vemadmodvm uocahuUeffent impofitd rcbm in Ikgua Latm^fex lihris xponcre in{iituL De hU trcisante hunc fici , cjuos Septumio ntlfi:m quibwi cfl de difidplina, quam uocant S

iTvftcXcyiKH^. Quje conira em dicerentnr , uolumincprimo: qwe pro ei yficwido :qu de cdy tertio. JnhUad te fcribam , d quibu^ rebui uocubuU impofit^ fintm lingua Latina ^a* quje funt in confuetudine apudpoetAs: cm uniufcuiufque uerbi n,ilur fint du

Q^V A R T V S. 7itHnh impojioi : ncc

3 L I B E Rbrk y cuiufmodi effent ^ exmplii fatii dmonHrdui : hic

''commonen commcmorandm ejpmodo non putAui. Nunc fingu^dm s lorum ucrborwm ortgincs expcdium : quorum quattuor

explicmdi ^adus. Frimu4 , in quo populus ctim ucnit.QMii cnim non uidet , unde uurifvdinjc , cr Viocurui f Se^ ^cundu^Aquo grmmaticii dcfcendit antiqudyqu odendit

quemadmodum quodque poets^ uerbum confinxerit,quod

4 declinarit, Hinc Vdcuuim , rudentifibilus > binc incurui*ceruicum pccws , hinc chlmydc clypext brachium. Ter^tiwt graduSy quo philofophia defcendcns pcruemtiatque

eUy qu m confuetudine communi efjent , aperire coc^pityUt a quo didumeffctoppidum, uicuiyuia. CXuar^tus3 ubi eft aditui , cr mtia rcrum : quo fi non perue^niam , fcientiam ad opinionem aucupabor : quod etiam

tionnunqum infalute no^lra fkcit > cim xgrotsimus , medi^ * ^

cu/s.Quod fi fummi^gradwm non attigero y tsanen fecun^5 dm prjeteribo : quod non folim ad Ariftophanis lucer^nam , fedetiam ad Cleanthii lucubraui. Nolui pr

Q_V A K T V S, ^temporm, qu^e m hls fiunL In tcriio , dc utrnquc rc

i poctis comprchcnfi . pythagokas Samiusait omniu/m rcrwm initia cfje bm: ut finitwm cr i^fini^tum , bonum cr mulum , uit^m cr mortcm , otffcm cr

5 diem.Qunrc ttcm duo ^fiiius , moiui : ^fwo ftat,uut agi^tur cQrpui:ubiagitAtur y locwi:dwm agit^tufy tcmpui : quoi

cft m agit^iu , a^io. Quairipartitio magis fic appare^bit:corpui cft^ut curfor:lom , ftadiwm , qua currit:

tcmpusy horay qua curriCa^io > curfio. Quarc fily ut idco10 omnia firc fintquadripartitHy CT ca (tcrna : quod ncque

unqum tcmpui, quin fiicrit motus : ciui cnim mtcruaUwmytcmpu6:ncquc motwSyubi nonlocus cnrcorpwsyquod aU

tcrwm cftyquod mouctur , altcrwm ubi : ncquc ubi fit agitxk^

tm y non adio ibi, Igitur miiiorwm quadrig locws , crt$ corpuiy tcmpwi y a6lio. Qjjarc quittuor gcncra prima

rerum , totidcm ucrborwm : de his locii , cr his rcbwi , qu^ Sm hii uidcniury m hoc librofimmatim ponam^Sed fiqwtcognatiocius crit ucrbiyquod radices cgcrit cxtra fines

fiios 3 pcrfiquemur. Spe enim ad linutcm arbord radi^

ccs fub uicmi prodicrunt fcgctcs. Qum non , cim dclociidicamyfi ab apoad agrofwm homincmy cr agrico^lam pcrucneroyabcrraro.lAulta focietas ucrborumy nec

mnalia fine uino cxpcdiri , nec calabra curia finc cala^

tione potcft apcriri, i n c i p i a m dc locis fub ipfiusloci originc* Locuseft , ubi quid locaiwm cftepotcflyUt

nunc dicunt coUocatWin : uctcrcs id dicerc foUios appa^

Yct apudPlautwm:lciUam babco grandcmycaftm dotc,

atquc iUocabilcmy neque cm queo locarc cuiquam. Apud yEnniwm : O terra Groeca , ubi Libcri fi^nwm , mtimwm 8

30 locaui, Vbi quicquam confi^it , \ocus. kb co prxco di^4 s citur

W L I B E R

dy A R T V s. ^thuoj aum cdum. Terra diila ab eoy Ul Acliui fcribiu^uod tcritur. imque tcru m uugurum librk fcripta cumr uno, Ab co colonk Iocm communii , (juiprope oppidumrclinqmturytcritorium^quod mmmc tcritur, Uinc Im^

S tcum y quod teritur corporcytcrmentmwm: hincin mcffctrituTAy qubd tm frumentm terituri cr tribulm quo ittcritur . Uinc fines agrorum termni > qudd partes i%proptcr rmliaire iter maximc tcruntur. Itaque tcrminu/icum inLatio aliquot locUdicitury ut apud Accimynon

*o termm y fed termcn,hoc Grjcci rkffix^ Euander emjw>quiucnit ln ?ut nojiriaugurcs publici dixeruntyAgrorm

ti L 1 B E RAgrorm funt gmra quinque , KomMm , Gabinws, Perr*grinn6^Hoftimi \nccrtwi, Rommis didws^UiideKomd,ab Komulo* Gdbinus , ad oppido Gjibiii, Veregrinui 4gcTpacatuiy qui extra Komanm, cr Gabinmy quod uno mo^do m his feruantur aujj>icia:didu6percgrinwi a pergen^ $doyidcftyprogrcdicndoieo enim cx agro Komano pri^mumprogreiiebantur : quocirca Gabinoi

, fiue pere^innus/fecundmhosauj^iciahabent fingularia. Ab reliquo

14 difcretwi HoflrcM^ , diAw ab hodtbui. Inccrtws k , agerqui de hi^ quattuor qui fitAgnoratur, Ager di^ui eft , in 10quam tcrram quid agebant , cr unde quid dgebant fru^hu^ caufja : id Grjeci dicunt ayfov. Vt dger , quod agi po^tcratyjic quiagi, d^ui:eius finPs minimws conRitutus inlatitudinem,pedes quattuor : fi)rt:kffe ab eo quattuor , quod

ea quadrupex agitur: in longitudinem pedes cr xx. inquadratm a^us, cr in latm , cr in longm cffit c. xx.MulOiannqui duodenario numsro finicbant yUtxij,decu^riii a^um, lugerm didum iundis duobus adibui qua*dratis. Centuria primaacentm iugeribwi dida:poftdu^plicatd^retinuit nomen.uttribus rmiltiplicatje idem tenent lo

is nomcn. V/ qua agebant.adus: fic qua uehcbantur yuitedLd:qu6 frudui conuehebantyuilk^quaibant , ab ituiter dppeUarunt : qua angufte , fenuti , ut femiter didm.Ager cultui ab eo , qudd ibi cum terra fcnuna coalefce^bant. Abeo mconfituSy 'mullui. Qudd primm ex agroplanofru^m cdpiebanty campw5di^us:poftea qum pro^xima fuperiora loco colerc caperunt , a colendo coUesdppeUarunt. Qwo;

QJV A R T V tjnoflri nmoTd. kgcr quoi uidcbdtuY pecudmdc pecu^nk cffc fundmcntum , fiindus di^u^ : dut quod funddtquotdwiis multA. Vineta , dc uinc d uitc y^iulti : uitis 4uino , idq; d ui : Unc uindcmk

, quod cfl uini dcnud , dutS uitii dcmid,Scges ab fatUy id cfl , fcmnc. Sancn quod t6non pldnc id cfl , quod mdc cfl: hinc fcmindrid , femcntcsitcm dUd, C3U fcgctcs fbrunt , fiugcs : d fi-ucndo , fru^ilw5:ab fftc , fpic^e^ubi^ culmi, quod in fummo cam^po nafcuntur

^cr fummum culmcn. Vbi fi'umentA fe^a

tcrantur y cr drefcant y drcd, Proptcr horum finulitudi:ncm locd m urbc purd , drcx : d quo potcfl ctiam Aradcum cf)}yqu6dpurd ; nifipotiwi ab drdorcydi quem utfit^fit dra:d quo ipfa arcd non abefliquodquiarcficit,drdor e/i folis. kger reilibilis, qui rcRituitur , ac rc^feritur quot^^nnis : contra qui intcrmittitur , a nouando no^Udlis dgcr, Aruwm cr arationcs ab arando : ab co , qubdaratri uomerfufloUit y fulcus : quod cd tcrrdiadaAdefl, 7proicHa , porca> PratA di^d db co.quod fine opere pa^TdtA. Quod m dgris quotannis rurfim ficicnda cadcmy t^*utrurfus capids fru^usy appeUam rura. Diuidit m cos, ^9agros cim fcribit Sulpitius : Vlcbi rura largitur addrcam, Vr

4- L I B E RVnde fmi potejl , putem : nifi potm ^uod Aeoleiiicebant rev TrvStev }(gu rreTccfiov. Sic potuU 4 po^

tUi non ut nunc 4 TrSaji Pl puteii oppidum PuteoH,

quod fint circAeumlocm aqut fiigidjcaycalidje muUUmifid putore potiuiiquod puiidui fit odorihu^ , /i* ^pe ex fidjixre CT ^ilumine. Extru oppidi 4 puteii Pu^

iiculi,

Q^V AKTV S 15noflr^w, nihil Litinam:ul (juod oritur e Smnio. VoUtunm nihil ad LMinjm Ungum : ad

t6 L I B E Retidm Ennm dppctUt Antiquim oppidm m hoc fitijjeScUurniam fcribiit^r. Eius ueftigia etiam nunc manent

tria:(ju6d Saturni finm m fkucihu^ , quod Saturnia por^,(juam luniui fcribit , qum nunc uocant Pandanaiu:

quod pofl dcdem Saturni , m (cdificiorm legibu^ parietes $poSiici muri funt fcripti Auentinm aliquot de caujiiidicunt. Nxuiwi

^ab auibm , quod co fe ab Tibcri firrent

dues : aU) arege Amntino Albanoyquod ibi fit fepultui:alij ah aduentu hominm > quod commune Latinormibi Dian templm fit conditutm. Ego maxime puto toab aduedu : nam olim paludibu^ mons crat ab reliquis

difclufuA. Itaque eb ex urhs , qui aduchehantur ratibusy

quadrantem foluebant : cuiwi ueHigia , quod ea , qua tmibatur^uelabrmyCT unde afccndebant ad imam nouam

alidi ue^ uiam lucwi efl^facUm,Larm.Vclabrm dicitura 'ue^lando: hendo:uelaturamfkcere ctiam nunc dicuntur.quiid merccde

fiiciunt. Mcrces dicitur a merendo cr

V A R T V S. 17cr ideo ibi Vortunnm jhrcyquod is dcu^Etruridetprmcipcs de CdianiSyqui i fuf^icionc Uberi eratUytraduiloi

uolunt in eum locm , qui uocdtur Cdiolu^. Cum Cdioconiunil^ Cdrint:fcd inter eM qucm locm Cerolicnftm

5 dppelUtm dpparet , quod primte regiond qudrtufdcra^rim fcriptm Jicefl: c e r o l 1 e n s i s qj/^ a r-TICEPS CIRCA MINERVIVM, Q^VA INC-^LJVM MONTEM ITVR,IN TABER-N o L A E s T. Cerolienfis d cdrindrm iunHu diHus

0 Carinx poflei Cerionid , quod hinc oritur caput Sdcriui(C ab StirenifaceUo, qu pertinet in drccm, qud facraquotquot menftbm flruntur in drccycr per qua dugures ^ 7ex drce projidifolcnt inaugurdre.Uum Sdcr^ uU pdnhc fold uulgo noa

qux efl dforo eunti primore cliuo.

^5 eidemregioni dttributn, Suburd, qubdfub muro terreo

CdrindrmM co efl krgeormfdccUmfextm^Suburaluniusfcribitydb co, quddfreritfub dntiqua urbe^ cui te^

ftimonio potcfl effe^quodfubcfl ei h^^ iui Terreus tnu^rus uocdtur, Sed cgo d pago potiui Succufano dilaputo

^ o SuccuJanuNuncfcribitur tertid litcrd c,no b, Vagu^ Suc^ ^ ^

cufdnws.quodfuccurritcdrinls. Secund^regionis Efqui*lis.alijhMfcripfcrunt ab excubijs regts di{la^: alijdb co> 9quod excult i Kege TuUo cfflnt. Buic origini mdgis cocinunt luci uicini^quod ibi lucui lcdgut:dis,^lucus' Mc^ ^dlids Mjrtli

25 phitiSyC!r lucui lunonls Lucinyquorm dnguRifines.no^mirm lanidiu enim Idte auaritid utid efl, item lucus Ld^rmoCr Qscr^ttafakttmnfacUm.Efquili duo monteshabiti,qu6d pdrs Cifj^im monsfuo dntiquo no^ninc etiamnunc infacris appcllatur: et in fdcris Argcorii fcriptu cfl

jp/Jc: o p p I V s ^ q.Ns princeps lvcvmE$ Q^ILIN VM,LVC VM 5 A G V T A L E M,S 1-

6 NISTRA

I L l B E RNISTRA Qj^iE SVB MOER VM E S T,OP-nVS MONS BICEPSOS SIMPLEX.OP^PIVS MONS TERTICEPSOS LVCVMISQJ/ILINVM , DEXTERIOR VIA INTABERNOLA ES T.O PPIVS MONS A- JpRICEPSOS LVCVM ESQjriLIN VMVIAM DEXTERIOREM IN FIGLINEISE S T.S EP T IMV S M O N S Q^V I N TICEPSOSIVCVM POETILIVM,EX QJ/IBVS ESTE S Q^V ILINVS 5EXTICEPSOS. CIS-i^11VS MONS SEPTICEPSOS APVDDEM IVVONIS I, V C I Ni, VB I iD I TMVS HABITARE $OLE T.TCriit Yt^OXMcoUUs ab quin^ icoru fank dpj^cUutiyi qucU nobilcs duo collcsy Viminm d louc Viminco, quod ibi

Q^V A K T V S.Ihm laut *Sm PaJquod pdatini, qui cr kboripnts tx agro Reatino

, efui Umiei'

apptlktur Paktm,tbi confederunt. Sed boc dij i PalatU5 uxoreLatiniputarnt.Eundembunclocmapecortdiaa

putuu quidam. Uique N

10 L I B E RSdturnwi cr opj. Terrd enim cr calii ut SmothrdcminitU docct,funt dei mjgtt/,cr hi quos dixi multii nomi^

nibus.lilm neque quM ^mbrdcia ante portdsjhtuit dud^

uirilek H^ecies ^neM dij migniy nequeM uulgu^ putx^y hi

Smothrdces dijyqui CdHor cr ?olluxSic hi mM crfie^ Smnd.cT bi quos kugurulibri fcriptos hdbct.Sic:D i v ip o T E s:etfunt pro iUiSyqui in Sdmothrdce ^to) S^vva^

t9i*Uc duo cdu cr terrd.quod dnimd cr corpmyhwmi^

dm er cSdu. Oud pdrere folet genm pennk condeco^YAtm.non dnimdSy ut et poft inde uenit diuU 1

9

nitus puUis infinuASfeipfd dnimd:ftue ut Zenon Cityeu^,

' unimdliumfeme ignky qui dnimd et mens^ qui cdlor e c^

lo , quod hic innwmerMles dc immortides ignes. \tAque

Epichdrmwi de mente hwmdnd dicit: Ift/c eji defolefwm^

ptus igniSyidcm/olem ddferit.\sq; d6l\M mentis ejl.ut hu^ i f

ptorescdlidi cr humidiyUtfuprd oHediyquibm iudi c^elS

cr terrd omnid exfe genuerunt:qu6d per hos ndturdfri^

gori immifcet calorcydtq; humori dritudinem, ReHeigi^

tur ?dcuuius dit:knimdm ather ddiugdt. cr Enniws : Effe

3^ igitur corpui terrlqu deperit ipfdm. Et cdpity^ ne^; zo

tudiJi>endijcoficithiluMintctcorporkdifce{fl^^ndtii fit exitU6yinie exitiwm:ut cim in unwm ineutAnitid.

Inde omne corpwsyubinimm drdorydut hwmor uigetydutinterit.dut mdnet flerile : cui teilis aflMye^hyemSy quod

in dltcro der urdet, cr ff>icd dret : in dltero ndturd dd nd^ 2j

fcendu cum imbrefrigore luildre non uult, cr potiws uer

xpe6ldt. \gitur cduffd ndfcendiduplex , ignk CTdqud.

Ideo d in nuptijs in limine ddhibentury quodconiungunt.

Hinc eflmj/s ignis,qtiod ibi femcdqudfccmindyqubdfoci^

tws db eiws humore^cr eoru uinflione fumit Venus.Hwc pcomicm:Vidri:K Vctm uidesne h^cino qubd uincere ue-

litVc

i

Qj V A R T V 5. ,th Venmfedquod uincire cr uinciri ipfa. Vi&oridab eoquodfuperati uincuntur, Vtriq; teiUipoefisyquod et Vi^loriayV Venwi dicitur cneligena. Tellus enim quodprum uin^a ccr hwmork^quamhaberet uim fignificant res Veneris : a qua ui natk diHa,uitsk y ut iUud i Lucilio : Vk eft uitA uideSy qu^ nosfkcereomnia cogit. Quarequodcxlwm prmc/pmw, abfatu eftdidus Saturnus : ex quo ignes Saturnalibu^.hoc eft ccrei 37

I S fuperioribus mittutur. Terra Ops.quod hc omne opus,cr bac opws dd uiuendm : cr ideo dicitur ops mater,quod terra nutriat, Uxc enim terrk gentek omncs pepe^ritycr refmit denuo : qu dat cibariayUt ait Ennim: qusquodgeritfrugeSyCeres.Antiquk enimquodnuncyzr hi

10 dei c

xz l I B E Rfi^MiJ^ inde txm perfvritu teflu ut uidedturdiwmid ell,cxlum.Qmdm negmtfub tedo per hunc deierdrcoportere. Aeliui GaUui dim Fidim diccbd Diouts fi"

40 Um ^toathuncefJe San^mdb Sina lingua,et Herculem a GrjecaAdem hic DiV^u

^

ter diciturinfimus acr^qui eft coniH^us terrx,ubi omnid

criunturyUbiaboriuntur:quorm quddfinii ortus, Ortus

diHui qudd louH luno c5ix,cr kcxhm hxc terraquscadem teUui : cr ea diila^quod una cum loue iuuat,luno:

Cr reginayquod hxc omnia terre{bria regit. SoUuel quod ,UA Sabini appcJlarunty uel quod folui tM lucet yUtexeo

diesfit.Lunay quod lucet nolu:ikque ea diila l^ofliluca

in Palatio : Nam ibi noflu lucet templm: hancyUtfolemApoUinemyquidam Dianam uocant.ApoIUnis uocabulm

41 Grdcm altermy Latinu alterm : cr hinc quod in altis ,

j

tudinenhc^rtdUitudinemfinuilDmianaappeUata. Hinc

Epicharmwt Enni Vroferpina quo^ appelUt>quod folettjjefubterrts. Proferpinadi^ayquodh

CLV A R T V J. 1tkfdcfrigcfcit. Afr ignit im miorc uiyuc tdoUtidpVoU^tm didws : ab co quod ignh proptcr jplcndorcm fiilgctfdgw, fidmcncji^y cr fidguritm , quod fiilminc i{ium>ut 44Fhacton contrarijs * dijs.Ab aqu^ lapfu lubrico lympha^ *MiM dijsjnl^ymphd luturna,qus iuwtrct.Ua$ malti (tgfroti proptcr Padu fluuiiiid nomcnMnc dqum pctcrc foUnt.A.fontibus.cT flu/mi dccidit^nibwSydc CiCtcris uquH dci, ut Tybcrinui i Tybcri, cr ab

Ucu Vclinoy VcUtwo' nymph^c CommotidC ad Ucu Cu* 4^tUicnfcm i commotu : qudd ibi infuk in aqua comouctur.

l^cptunu^j quod marcyCttcrra^obnubitiUt nubcs c^lm^

a nuptu^idcfly opcrtionc, (ut antiqui) aquo nuptia, nu*

ptusq^ diilui.SalatU lHcptuni abfalo.VcnilU a ucnicndo,

ac ucnto iUoy qucm ?Uutus dicit : Quod itlc dixit, quifc^ 4

4

undo ucnto uc^us cfl tranquiUo mari , ucntm gaudct.

'BcUona^a bcUo nunc,qut DucUona a ducUo. Mars ab co

quod marib.in bcUo pr^efl : aut quod a Sabinis acccpua^

ibi lAomcrs. Quirinus a Quiritib.Virtu^M uiri uis,a ui^riUtAtc.Honos ab boncflo oncrc. ItAquc boncSu/t dicitur,

quod oncratui:ct diHu onus cfl bonos,quifu&inct Kcm^

)pubUcam.Ca^oris nomcn Gr^ccmycr PoUuck a GrxcH

in Latinii Utcrk uctcribus nomcn quod cfiyinfcribitur, ut

^oXvS^tvKHf PoUuccSynonmnuncPoUux. ConcordUa^?cordc congrucntc:cronUMincrua, lloucnfidcs,a Sabi^

nk.?aulo alitcr ab cifdcm dicimui* LaramyVcflam,SaU( ^ Hcrcidaihtcm,Yortunam,fortcmf fidcm. Earc SabinorH linguam

oUnt : qu Tatij rcgis uotofunt Konuc dcdicatiLNam,ut

annaUs dicHtyUouu Opiy?lorxuc,Dioui,Saturnoq^,Soli, 48humCyVolcano,^ Smmato. Itcmq^ LaruicTcrmino,Quirino,Vortuno,Laribu^, DUmt,Lucin^c^:c quck no^

i nuUa nomina in utraq^ lingua habcnt radiccs,ut arborcs

qut in confinionaUM utro^ agrofcrpunt. ?otcft cnimb 4 cjfc

%4 L I B Reffe Sdturnui hic dlU de cdufjk didu^y dtq; in Sabinky &fic Didm. dc quibusfupn. Didwm efl.quod ad immora^lcs uttinct Deinceps quod ud mortxles atiinet uidemU/s.De hk dnimdia in tribus lociSyquddfunt in aere.in aqua

49 in terrdik fmmd pdrte dd infimm defcendum. Primum ^generdtim nominem dlites : dlij uolucres d uoldtu: deindcnomindtim:de hk plerseq^ dfuls uocibuAM h: upupd.cu^culuSyCoruwSyhirundoyUluldMboJtc h

V A K T V S. 2iefcM. UmaU

stf L I B E RPontifix Miximu^ diceb:U,d pojfe CT f^cerc t poniificcitrgoi ponte arbitrornm ub ij$fubUcius cfl frdm pru

f tds> nwmyet reStitutu4frpcqubd ideoficra,cr* ultra,cr ck

Tybcrint non mcdiocri ritu fiimt, Curioncs (tiili i curijs,

qui fiuntyUt in hk facru fkiant. TUminci quod in hatio %cdpitc ueUto erant fempcr,ac caput cinHu hdbcbant filo,

fUmincs (HHulloru finguli cognomina habent

QJV A h T Vpldk plwrihm copidatwr cobors : qwe in tdlU diffdypodina tm locm pccus cocrccretur.Tmctficohortcm inuilk Hypficratcsdicitcffc Gr^ccKovfBoy apudpoctd$didm.Manipulos cxcrcUm mninuumanmyquxummfit

5 quuntwrfignwnu Ccnturue,qufid> uno ccmurione fimt:quorwm cattcMrim iu^ numcrm* Militcs,qu6d triummilUum primo Ugioficbaty dcfinguU tribm Taticnfiu,* Ramncnfiumy Luccru miUiaftngida mditum mittcbant. *RdmtmmHaft^i di{li,quiprimiba&kpugnabant:pilamyquipilk:

xo principayqui i principio gladijsia' poficomutm re mi^Utm minm iUu&rcs fitmuntur > Pilani : * triarij^ dili, *tru(rij quo^quod in acie tcrtio ordinc cxtremi > fubfidio dcponcban% quctur. Qupdbifiibftdcbantiab eo fidffidium difUmi quo 60PUut.Agiti nHcyfubftdite omncSiquafi folenttriarij.Au^xiUm appcUatur abauSUiCm acc^crant,qui adiumctocjfcttty alicmgcnd. Prxfidim cft diitHj quia extra caRrapr^ftdebant inhco aliquo.quo tutior rcgio cffet. ObfidiS4i3m ab obfidendoyquo minm ho&k egrcdi poffct inde.itcm ab abfcidendoy cim idco ficcrcnt, quofuiUm dimi^

so nuercnt boBcis, DupUcarij diili^quibm ob uirtutem du^pbcia cibariOtUt darttturyinSlitutim.Turma,tcrma cft,Ein V abijt, quodtcrdcni cquUcs cx trib. tribubm Tatienfimi* Ramnenfim, cr Luccrm fiebant. itajttc primi * KatmmfinguUrm dccwriaxu Dccurioncs didi > qui ab co inftnm

'%$ gulk turmkfunt etiam nuc tcrni.Quos hiprinw admimmfiros ipftfibi adoptabant.optioncs uocari cccptLquos ttic

proptcr ambubncm Tribuni ficiunt. Tubicincs, a tubi^^

cr cancndo , fimilitcr Liticines , a Liluo, cr Clafiuos a

claffc : qui item cornu canunt^ut tum cum claffcs comitijs

|o comitatH aduocant: Qu^ a jprtuna uocabula in bHqud-dam

iS L I B E Rdum minui dpcm: ut pdupety diuSimifir,bedtu^,JIcalu,Vauper i paulo kre.Mifer i minui.cui cu opuA efUminui

nuUi eft.Diues i diuOyquiyUt deusy nihil indigcre uidetur:

Cr opukntus ab ope, CT cui ea opima. Ab eade inops,qui eius indiget, kb eodc fvnte copi

V A T R VQrck bo5 ^ovc:crtiium,Tctvpog:km o7g oukM enimantiqui diccbdnty non ut nuncy ^irpofiatTov. Pojfunt in Lu^tio quoquc , ut in Gr^cid ifuk uocibwi ejjc eadem fiSld.ArmentA , quod boues ideo nuxime pxrctbdntur , ut in

5 de eligerent dd drandum , inde drdmcntA didd : poftedtertia Utterd txtritd. Vitulus quod Gr

> t 1 B E Runde iHi>noilri ab ipftwt uoct. CmtlM fuo nomlne Sy^riaco in Ldtim ucnit:ut Alexdndm Cmelopariaik nn^per dddufld,quod erdtfigurd ut cmcluiy mculk ut pan^

thcrd,Apri ab co quod in lock afpcrkynifi i Grdckyquod

hiKciTrpof. Cdprcddfimilitudincquddmcdpr. Ccrui fquod ntdgndcomud gcruntymutAto G inCyUtinmuUtk , qudflgcrui . Lcpu/s.qudd c Siculk quidm Grxci di-cunt xivoeAi', dKontdquod orti SiculiyUt dtmdlcs noSri

uctcrcs dicunt , ^rtajfc hinc iBuc tulcrunt , cr bic rclU

qucrunt id nomcn. VdpcSy Mt kclim diccbdty quod uoUt xo

pcdibm. Froximd dnimalibwsfunt cd > qux uiucrc di^

tuntur , nequc bdberednimdm , ut uirgultA. Virgultum

Hcittsr i uhridiy id^ i uiquddm bwmork : qu fi cx*druitymoritur. Vitky quod cd uini or/ga. lAdlm , quod

Aeoies dicunt /xaXov. Nwx iugldns , quod b^c nux ante^ j jqudm purgeturyjmlk gkndi. lUc gldns optimd , crntdxintd , ab loue , er gldnde iugkns cfl dppcttam. E4-

dem nuxy qudd ut nox direm , i huius fuccui ficit cor^

pU4 dtruim. QU in bortk nafcuntury alid pcrcgrink /;o-dbulky ut Grck, ocymmymcntAy rtttt, qudm nunc

>2 L I B E Rpdfloribus cdfeui^d coido IddcyUt codxeu^ diHu^. Dein

poftea

hiltm,Quod in hocfircinunefmmo ^uiddm cmineUabro> quod ui in capite apex

, apexabo dida. Tertiwmfkr'^tum efl longaboy quod longiws , quM duo hila. * Agu^ ^iUd.mentwm quod ex immolatA hoilu defeawm in iecore im

S ponendo agendi cauffa, mgmcntwm a magis, quod ad

rcligionem magispcrtinet. Itaquc propterhoc nio/ittnafanaconilituti^ locis certkyquo id imponeretur ma^

- t,ab eo quod Grxci juLccTtctf)^ fJLctmttf, itcm Grt^ci figiUatim

, ut ouum , bulbwm. Lana Grxcum , ut ^910 Polybiws

, cr CaUimachui fcribunt. Purpura a purpu-r^ maritim^ colore. Fanicum

, quod a Pocnis primwmdicitur adUtwm. Stamen i Jhndo , quod co Jku omncin tela uelamentwm. Subtcmcn

, quod fubit fhmini. Tra^ 7^mdy quod flrmeat filum , genwi uedimcnti denfwm.

2$ Denfum a dcntibws peainiSy quibws feritur. Filmy quodminimwm efl hilwm : id cnim minimwm cfl in ueiHmento^Pannws Qrtecwm : panuelum diiwm a panno

, cr uol^ueudo filo. Tunica ab tuendo corporc

, tunica ut indu^ca. Togaa tegendo. Cm^

c ' gulum

14 L I B E R^ultm i corio hdbcbant buUatum , bdUem di^um.

^. Ocrcdy quod opponcbiXtur ob cm. Gdcu ab gdcro.quofnulti uji untiqui. Tubx a tubis, quos ctim nunc itix ap^pclUnt tubicincs facrorwm^ Cornua , quod ca, qux micfuntXj^rc,tunc jicbant cxbubulo cornu. Vullumyucl fqubd ca uaricarc ncmo pofiit.uci quod jingula ibi extrc*ma baciila fiircillm habaujiguram littcrx V. Qcrui a /imliiudinc cornutm ccrui. itcm rcliqua jirc ab fimlitudi"

nCyUt uinc(,tcliudo,arics.

lAcnfam cfcariam cibillam dppellabanl : cu erat qwt- 1

drutt, ciidin nunc in cadriSijt: a cibo cibilla dida,

foilca rotuiuk f^^ta : er quddu nobis mcdia , a Gr^ckfjLi& , menja dUi potefi , nifi etiam quod poncbunt pfe-raquc in cibo mcnfa.TrutU afimditudinc trut, qux qubditiagna , hxc pufiiU , ut truula^ Hinc Grxci 'tfvCxUvy

nos truilam. Tru , qu d culitui in lauatrinam dquasnfundunt. Trua , quod trauolat ca aqua, ab codcm cjl dp^pcllattm truUcum :fimile ctum jigura , nifi quod latiuiconcipit aquam > CT qt^od mdmbrim cauum non cjl,nifi umaria trutla acccjiit, MatcUio a matuk difluSycrdi*i ubi pultem , dut iurulcnti quid ponebant , 4 cd*

picndo catinum nominaucrunt : nifi quod Siculi dicunt 30^aiipov

,ubi ajfd potiebdnt. l^Ugulmm Idnguldm , uU

tenm

CL V A R T V S> 5^ierm 4 mdgnitudinc , altttm ab UtUudinc pnxcrunt.FutinM i patulo dixcrunt , ut pujtlLs , quod bis libjrcnt .cnk patcttM

. Tnpliu

'

, cr cam^ra , qu^ putnnt tffc * Tryhli4Latinu funt Gr^cA , 'rfvC/jov cnim KOLviov Gr^ca

J funt, Rcliqua quod dpcrt^ finty undc Itntyrclinquo. lAcn^fam uinariam rotundam nominabatu cylibMhum , utetiam nunc in ca&ris : id uidetur dcclinatm a Gr^cco^ T KvXiKOfi qui iUa capit: cHT^minorcs capulx^

*capidcia capiendo

, quod anfatx > ut pr^hcndi pofimt , id cjh10 capi. Harm figuras in uafis facris lignca^ CT fiMcs

antiquM ctiatn nunc uidcmus. Prtetcrca in pocuUi crantpatcrjt

, co q^sod pateant , Latinc itA didx. Hijcc ctiam..^*

mncinpuHico conuiuio amiquitzuis rctincn ut fiflula aqu,\ufws aqux. Vas uinariumgrandiusfiniim ab finUy quodfinim maiorcm cauatio^uemy quM pocuU habcbat. Item difta dcpcfln ctiam

^

tiuttc in dicbu^ facris Sabinis , uafa uinaria in mcnfa dco^rum pofitA. Apud antiquos firiptores Gr^cos inuettiappcUm pocuii genus S^iTri^ctv. CXnarc ucl tndc ra- 71diccs in agrm Sabinm

, cr Romanum funt profiCla.Qup uinm dabatiti ut minutxttm fundcrctu^a gutikguttm appcUarunt : cr qtto fumtbant minut^ititn, ijmcndo

, fmpulm nomtnauirc. in huifu locm incottuiuijse Gr^cia fucccfiit cptihyfis, CT cyjthui:in

30 faaificijs rmanfit gutim cr fimputm. Altcra uitwria mcnja crat Lxpidca > fiadracA , oblonga , utu co^

c 2 lumc

}4 L I B E RImeUi , Wtibdtttr aartibulm . in

tur. Qtti ea minijlnbat , a cinere cinerariut ejtappeU i

j

Utws. Difcerniculm , quo difcernitur capiMtu.Peaen,

quod per tum expUcatur capilUu. Speculm , a fpe"

fiendo ,qu6d ibi f^eaant. Veftis i ueUs : ttel ab eoquod

hteOut lam tonfa uniuerfe ouis. IdMm , quod ueUkbant Unm : ex Um fiaa ue&H. QhoJ captam con^ lo

*retinertttineret,*iiami rttt rtticukm, Kcte ab rmtudint.Uem

V A R T V f7Itm texti fifcioU , qud capiUm in capite cotligiirent,didrni cdpital i capiteyquodfaccrdotuU in capite etiant

nunc folenthabtft. SicticaaritUyquddRomano ritufacrificiMn faminxcim frciunt ^ capitA udant* Niitrai

f ^reliqua jiri in capite , po&ea addm cum uocabuliiGnecii. Priwt deiindutu > aut amiAu quje funt i tmgam.Capitiu/ntab eo iquod capit pedui , id efl,utantiqui di^cebanty indutu comprcbendit : alterum quod fubtus, iquofubuculd : alterwm quodfupra , a quofupparui : nifl

to quod iddicunt O/ce. AlteriuA generi( item duOyUnumquod jiriSy ac palam

,paUa : alterum quod intus i a quo

intujtum t id quod Pkutui dicit : intufiatAm , patAgiatsLmscaltulamy aut crocolulM , MultA pdfl luxuria adiulit:

quorum uocabuk apparent ejfe Gr ut aff^t^vi$ Anu^ui ejl di^um ajnie^um , id ejl , circumicdum , i

quo etiam quo ueiics fc inuoluunt , circumicdum apapcUant : cr qtiod anu^ui habent purpuram circum , uo^cant circumtextum* Antiquijiimi amiAui ticinium.idquod eo utebantur duplici : ab eo quod dimidiam partem

20 retrorfum iacebant, ab reijcictido riciniim didum Uincquodfik^a duo fmplicia paria , parilia primo di^a : re^clufum propter itWftUem, '7raLfia.7rXtKetaiyX^^(^^ qu qubd eruit terram* Eius ferrum uomevt

3 L I B E Rquod uomit coplui tcrrm, Dcns , quodco ntordetur

tcrriX Suprd id reguia , (ju jlat , jlm i jkndo : cr wca trdnpurjii reguUy ntdmcuia, quod manu bubulci tcne^

tur>cfui quaft e)t tcmo intcr boucs.Bura a bubui,dij hoc icuruo curuwm appelUnt.Sub iugo medio couumyquo bu^ sra extri:ma addiok oppUatur,uocatur couum a cauoAugUi

cr lumentumy a iunduArpiceSyrcgulacumpluribus drn*

tibu/s,quam item ut plauflrum boues trabunty ut cruant^

qu m terra junt,jirpiceSy poiiea S detritA i quibufdamdidi. KaHeUi , ut irpices , ferra leues , itA , quia homo in io

pratHpcr finifeciaco jefiucas abradit^quoab rafu ra^

jielU didt . Radri,quibu^ denmlibus pcnitui cradunt

terram,atquc eruunt , a quo CT rua^bn didi. 4lces , i

fnrrc y littcra commuatx. Hjc in Campania )ecul4t a fc^fando. A quadam fimilitudinc barwm* ali

V A R T V S. ,i fhenio diil

40 L I B E Rilam , emcj; mhitu duf^ick urband finiuntur. Cippipomcrij jhnt

, cr circum ArdoUm krdcm , cr circumKomxm, Osxre cr oppidi, qudc priii^ erant circumdu^aarairOy ab orbe, cr urbo urbcs : cr idco coloni^ nodrxomncs in litterk umiquii fcribuntur urbes , qudd itcm fcondit^e, ut Roma : cr tdco coloai^ ut urbcs conduntur,quod intrd pomcrium ponuntur.Oppidam quod primumconditim in Latio jlirpis Komanx Latunium, ^am ibidij pcnatcs nojiri. Hoc4Latinifiliayqu coniun^aAc^nca^yLauinia appcUatd- Hinc poji trigintn annos opptdwm r

altarum conduur A/ti, id abfuc alba nominatum, Hc cnaui Acncic cum jugijjct Lauinium trigintA parit porcos.

Ex hoc prodigio pojt Lauinium conditum annis trigintAyhtc urbs facla , propter colorcm fuU , er loci naturam,Alba Longa di(^a. Hinc matcr Romuli Khcaycx hac Ros: ifntalus, hinc Koma.

In oppido uiciauia, quod cx utraquc parte ui^funtdiftcia. Yundula a fi^ndo,quod exitum non habetiacpcr-

uium non cflitcr, Angiportum , cr id anguilumiab an-gcndo, c:^ porfuXXuo confrrrcntftta^ controuerfias, CTqu uendcrc uellcnt , CT quo quccq; firrenty fi)rum genc^ratim appcUarunt.Vbi quid additum,ab co cognomcny ut

boariumfdrumyfvru oUtoriii.Hoccrat antiquH maccllum^

ubi olcrum copia Ea loca ctiam nunc Laccdjemomj uocatluLctKiXX^(^^ ifcdloncs oiiiahortoruycr caftilU/jLotKix^ ts

Sccundum Tibcrimad lunoniumy fbrumpifcarium

7j uocat. \dcdaitPl4utu6:f\pudptfcarium. vbiuari^rcsad

74 Cometn.forum cupcdiniSya Cupcdio : quod muUi firumcupidiniiy a ctipidit^te. Ha:c omma pojlquam cotitra6lain unum locumyquiC aduidum pcrtincbanty cr^difi-

catu4

CX^ V A K T V S. 4ftdtui locui,dppellUu maceUtmyUt quidam fcributyquodibi fiicrit hortws , dij quoi ibi domus fiicrit , cui cogno^men fuit M^cefla^, qux ibi publicc dmm, c quj, jcdtficd^tim hocquoduocatur ab co maccUuAnfvro iacum Curs

5 ium k Curtio didim conil^tydc eo triceps bilioria,N^mcri^ocilius non idcm prodidit,quod 9ifOyncc quod *5,C.heliu/s Sttlo fccutw5,A Proci//o rclatii m eo loco dcbijfcterramyCT exfenatufconjulto ad harujpices rcLLtum,ejferejponfum dewm b\aniwm Poi^ulionem pojiulare , id eji,

10 ciuem jhriijiimim eodcm mitti : tum qucndam Curtiumuirim fbrtcm armatwmafccndijfe inequamy cr a Cortacordi ucrftm, cum equo in cwm prjccipmtwm:co faHo,locwm coiffcydtque eiui corpus diuinitus bwmajji^ycr rc*liquifjc gcnti fux monumctum. L.Calpurnius ^ifo in an^

M nalibui jcribity^bino bcUoyquod fm Komido.CT Ta*tioyuirwm fortiliimwm Nietiwm Curtiwm Sabinwm , ci^mKomulu4 cum fuis ex Juperiore parte imprcjitoncm fi*

^*'^' *

cijfety Curtium in locwm paliiftrcm,qui tum juit in Jvro,antcquam cloacxfint fi6i>feccjiif]eyatque fuosincapim

*o toliwm recepiJfcAb eo lacum inuenijfe nomen. C.keliws^

cr Q. Lutxtiu^ fcribuntcumlocwm ejfe fulguratumyCTcx fenatufconfullo fcptum ejfc , id^j; p.6iwm ejfe a Cura^

tio confule y cui h^xrcM Genutiui fuit coUcga y Curtiwmdppellatwm, Arx ab arccndo , quod is locu4 )nanitijiimws

^x.

*5 urbiSyd quo Jkilimc ppj?it ho^ii prohibcri, Cdrcericocrcendo.quod exire prohibetAn hoc parSyqutfub ter^

TdyTullianwmMco qudd udditum a TuUio rcg:quod Sy^racujisyubi fitmli dc cauffa cuflodiuntur , uocantur lato^misf:o' dc lntomid translatwmyquod hic quoque lapicidi^

ti fiierunt.lnde lauretwm.ab eo qubd ibi fepultus cji T.

Tdtius rex , qui a Laurentibui intcrjidui eji : ab JUudc 5 Idurcd^

1

4^ ^ L I B E RUuredyquodu ibi cxcifi,cx dijic4tm uicut,cr interft^

uianty cr fndccUwm cditws. Comctx i comcis, quzdbfciffx loco reliqucrunt nomcn, Vt cfcukttm ab cfculodidwm: cr figutxl d Jigo:inde ctiam quod ibijkceUhm,louis agutsilis.Armilu{lrwm ab ambitu luftriylocwi. fItem Circu^ maximus didui , quod circwm jpedaculisdificatiiyibi ludi fiuntyCT quodibi circwmmctiisfcrturpompUy cr equi currunt. itaque didwm in Cornicularid

l^muUerls ad rc(lim>quem circwmeunt ludentes : Quid cef>famus ludos ficcrctCircus nofter ecce adeft.ln circo pri* tomo unde nuttuntur cqui, nunc dicutur carcercs: l^dcuiuioppidwm appcUat. Carceres di6liy quod coercentur equiyne indeexant antCyqummagjiSratws fignwmmijit,pidti

, qubd a muri parte pinnii turribusq; carccres olim* Enniut fp.crunt : fcrtpfit poctA^^^^Didator ubi currwm infidity ts

peruehiturufqueadoppidwm. Intimuscircui ad MMn* Murck tiwm* uocatws^^ut Prociliwi aiebat,ab urceiSyquod is locm

cffct inter figulos : ahj effc dicunt a murteto dcclitiatwm,quod ibi id ficircm Ylamnim dicitur,qui acdificatus cft circwm Ylami^niwm campum

, cr qubd ibi quoque ludis Tauriceis cir^um metas curruntXonutiwm ab eoyqubd coibanteo co

^ mitifscuriatiSy CT Utiwm cauffa, Curit duorwm gcnerum:

* nam cr ubi curarentfacerdotcs res diuino/s : ut curit ue z

J

teres : cr ubifenatu^ humuno/Sy ut curia Hoflilia,cuius iduocabulwm.quod primus tdificauit UoMua rex.fub ue*teribu^.Antc hac roSra.ex hoftibus captx fixa funt Suhdextra huius a comitio locus fubftru6lus , ubi nxiionwmfubfiftercnt lcgati, qui ad fenatwm effent mifii. Is Grx^ ^0&afi$ appcMurdparteyUirmi^ Smtulum fupra

iirxco

V A K r V S. 4jdftajln>ubi tedes Qoncordi,cr bufllica OpimidSenitUs 7^hm tiocdtum , ubiJinatM,dut ubi fttuorcs confiftercnt,didum ut yipovffiA apud Gr^cos. LatUoU ilxujLndoquod ibi ad lanu/m Gmmum aqu calidx fucrtmt. Ab hk

5 palus fiUt intmnorc udabro^aquOy quod ibi uchcbamurlintributf uelabrm, ut iilud nuiws > de quofttpri didumeft. Aequimcliim , quod cequ^tn MlcU] domu^ publicequodregnum occupare uoluit is.Locui adbuda Gu/I/or,quod Koma recuperatA, QaHorMn oj]a

,qui poffcderunt

10 urbemy ibi coaceruits^ ac conjuA* Eji locus, qui uocaturDolioUi ad cloacam maximam , ubi non iicei dejpuerej idoliolis fub terra.Borum du trad^tx biftoriieiquod alij 78effe fuunt offa cadauerwm : alij h^umx PompiUj religiofiquadmpojlmortem eius infdffa. Argiletim funt , quifcripfcrujU ab Argo,fcuqu6dii biic uenitjbiq; fcpultuifitialif ab argilki quod ibi id genu^ tcrr^. Ciiuus ?ubli^ciuSyab cedilibus plcbei Publicijs,qui eu/m puhlice ubi fedes dsi fuiU , Gneci dicunt 'Vfi^ofjLov : quoi

pojl

44- L I B E Rpoft, oTTTt^oS^i^ov. ifedcii ab dditUyquod pkno pcde adi^bat.ltxq; ex ccdibus efjvrri indidiuo funcre prCo ctiicot

dicityqui c tsibcrnis c^runtury cr Qmncs m cenfu uiU^inde dtcimws scdcs, Cuuum jidium di^umy

V A R V S. 4Jtio MugionkA mugitu,qu6d cu pem in Bucit:itm ctntiquim oppidwm exigebutU.Altcrum Komjinukm,qu ejldida db Kom y qu habct girddui in naualid ad Volupi^ftceUwmJTcrttu cfl lanudlis di^d ab Uno, cr idco ibi po^

S fitmUni Jignmy Grinjlitutm d Nww4 PompilioyUtfcribit in (tnndihu^ L. PifoyUt fit cUufa fcmpcr.niji cimbeUm fit. Nufquam traditit cjl mcmori^ Pompilio regcfiiilfe apcrtxmio' pofl T. h\anlio confulcbeUo Cartha"

ginicnji primo cofi6lo,codi anno aperb,m. d e s v n x/ o Q_v AE D A M. SupcT lcluUs origines>quJi/S aduertibjCy

Lcdicay quod lcgebant unde cam ficcrcnt.flramcntAy at^quc hcrbas:^ ut ctium nuncfit in cxflriSylc6loi nc effcntin tcrrayfublimes in bh ponebant : mfiab eo quod Gr '^^^ mortui fcrtur , dicebantFerctrm noftriy Grxci (pipTPov (t (pipiifoi^.PoflcaquamtranftcrHt ad culcitrM,qu6d inca fagmyaut tomentm,aliud uc quid calcabant , ab inculcando culcitra di^a : acquicquid inflcrncbantyaflcrnendoflragulm appcUabat.Puluinaruel a pcUulis* declinarimt.Quibusopcrieban* pcUibui

turyOpcriment^yO* paUiayOpcrcula dixerunt. In his muUtA parcgrina , ut fagm > Kcno GaUi quid gaunacmma

25 eius fagmyCT amphinuilon,Grca:contra Latinm to^ 81raUquod antc toru, cr torui k toruo,qu6d fs in promptu:

ab hac fimilLtudine toruinus'^'

in mulieris capitc ornatus, * torulus

Quia fimplici fcanfionc fcandcbant in Udm non aUtmyfcabcUm: in altioremyfcamnm: duplicatafcanfio,

o ffradus dicitury quod gerit ab inflriore m fupcriorcm*. Qrxca funt pcriflromats^: cr pcripctsfmut^Sic aliud ali^

quii

4^ L r B E Rquid itm conuiuij CAuffx ibi. bAulm pecuni^ /tgna*t uocabulafunt:rk,(y argenti bC.As ab tfre.Dwpon*dius

, 4 duobu^ pondcribus : quod unwm pondu^ af^ipon^ditmdiccbuturidideo cjuod ds criit ltbr pondui:dindeab nmcro reli(]uii diM ufq^ ad centufiii > utm fmgulafi fmmero. kb tnbui djiibws treJ?ifiCr fic proportione uf%que ad nonuf?is. In denario nu/mero hoc mut9d:quod prt-mm eflyab deccm apbus decufSn^fecundam i duobui destufiibui uicefiii : quod dixt folum i duobm decujiibws uu^cej?is R eliqua conucniut.ut triccfiis a tribwSyfic propors^ i tione uQfue ad centujiis , quo maius dcris uocabulum non

duccntics ducenti in * proporuone ciim dicHtur, non

gif afjes.qmm dcnarijiali^^ue res Itgnificantur.Aeris mi*nim pars fextuUqu6d fcxta pars uticue..Semf4cia,qudddimidia pars unci^. Se ualet dimidimty Ut in fchbra , CTfemodio. Vticia,ab uno. Sextas,ab eo quodfextsi pars ajiify

Jic ut quddrans.quddqu^rtA.O tricns^tertiapars. ScmicquodfemiiAyid cJiAimidiwm ajiis.utfuprk didum eJl.Se^ptunx, i fepttm , cr uncia conlifum, Reliqua obfcurio^

Itd y quod ad detmnutionem , cr ea qtu dcnutmuntur, i to

funt , ut extremas fyUib ia habc4nt : ut k duodccim unduncia.deunx.DextAns demptofextAtue.DodrunSy

dempto quadrantc.BeSyUtolim dcsAetnpto triente. \n ar^gento nummiyid k Siculis. Denarij.quod denos ^ris ualc^hant. Quinarij. quod quinos Sejiertiui, quodfetnH ter^ ^$tius. Dupondius tnim crfemis antiquusfefiertiui ejlycrueterie confuettidints ut retro dtra dicerentur iai,utfemi

ttrtiusyfmi^ quirtus pronuntiarent. Seilcrtius igituryab

femis tertiui didus. biwmtni denarij decuma lihelU.quoilibram pondo as udkbdU er erat ex argcnto purua. Sem* 50beHi.^uod (it UbcUe dimidium,^uod^emH ajiiir Terun^

cim

V A R T V S. 47dus 4 tribiPS uncijs>fembetU quoi uukt dimidium,cir ejlquam pxrsyfic ut qu^idrans ajiii* Eade pecunid uocabu*-lim miaJt* Nam potefl idcm dici doStarraboymerccSiCo^ ,roUxri\mJ:>os erit pecuniu.fi nuptiarum caujju dmhfc

j GrceS^a)Tnnyitxenimhoc Siculi:abeode donum. !^amGriCcc ut ipfi Jc^fovyUt alij Sovety cr ut Attici S^i^fg.Ar

rubo fic diildyUt rcliquum rcddatur:hoc ucrbum a Gr^e^ipfal^civ. Keliquum ex eo > quod debitum reliquit.

Bamnumya demptioneycum minws re fkdumyqum quati10 confht hucrumyab luendoyfiampliuiyCX eo luerityqulm,

quaiuieffet ceptum.DetrimentumyadetritUyqu6d ea qu

48 L I B E Rrum manm.cjuod vtunicndi caufja impcrdtuntyd quo ctiXnutnicipts.qui uni manus jungi dcbcntjidi. Ed pccunia

qudc in iudicium ucnit in litibu^fucrmctum ifacro^Qui

pctcbatf cr qui inficiabatury dc alijs rcbuSi utriquc quin^

* quingcntos quagcnos * ^rk ad pontificcm dcponcbant , dc alijs rc^ S

bus itcm ccrto alio lcgiumo numcro afiium, Qwi iudiciouiccrat-ifuum facramcntumd facro aujhrcbat y uidi ad

S rarium rcdibat. Trihutum diilum a tribubws , quod cdpccunid, qu d populo impcratsi crat , tributim a (ingulii

pro portionc ccnfus cxigcbatur.kb hoc cdyqux ddfigna^'

'

tA crat , ddtributum didum. hb co quoquc quibus ddtri^butA crdt pccunid , ut militi rcddant , tribuni ararij di&i.

Id.quod adiributH cratyjcs nulioirchoc cjl.quod ait Plau^

tm: Ccdit nulcS:d:s pctit : hinc dicuntur nulitcs ccrarijy

db dcrcyquod fiipcndid ficcrcnt. Hoc ipfum jiipcndium ' S

ab Hipc di^um , quod S quoque jlipcm dicchant. Namquod affcs libr

Q^V l U T V 4fum fitforte.Per trutinmfoluifolitm,uc{ligium etimnunc vmet in (^ie S^turni, guod ea etim nunc propterpenfurm,trutinm habet pofimu Ab dereaermm ap^pellatm. Ad uocabuUyqu^ pertinerefmtarati, ea,qu

,0 L I B E RfUtudo noBrd )mla, dcclinmt, ut 4 uctcre ttdu^m ,

O. V r N T V s.pm aHm ^ Grxcis Igaji^dL > Latint ucf^tr : kt unkfo^Imortm > qucd eadcm flclk uoccAatur iubar , qubd iu^bam. PdcuutM dicit , Pajior cxorto iubarc,nolis dccurffitincrc. Ennius: Aiax: Lumcniubaruc in cdoccrno?

5 \ntcr uej^cruginem^cr iubar dida nox intcmpcllay ut inBruto Cafiw^y quoddiccbat Lucrctia: No(?e intcmpcjhnoflram dcucnit * domum. Intcmpeliam Aclius diccbaty ^dductutcim tcmpM agendi cfi nuUm , quod alij concubium ap^s.fcUarunt, quod fhc omncs tunc cubarent: alij ab co

1 o quodfilerctur, filentim noAiSyquod idem Plautu^y tem^pui conticinim. Scribit enim:Videbi*nu6yfidum uoloAy jredito coniicinio, Altcrmotusfoliicfly altcr cxliyquodmouetur a bruma adfolflitim. Didta bruma

, quod brc^uijlimm tunc dics ejl. SolRitim , quod foleo die fiRere

J uideatury aut qubd folad nos ucrfum, proximum cjlfoUjlitium. Cm ucnit in mcdiumf^ium intcr brumam crfolditium y qubd dies qumfity ac nox , quino6lium di^flum, Tempuii brumaad brumam dum Solrcdit:uo^caturamm-Syqubd ut paruuli circuliyannuliyfic magni diaccbanturcirciyanni:undeannwf. Uuiui temporis parsprima biempSy quod tum multi imbres : hinc hibernacu^Uyhibernumrucl qubd tum anima.qufiatur^omnium ap^paretyab hiatuhicmps. TcmpwifecundumyUery qubdtumuiucre incipiunt uirgultAy ac uerterefe tempws anni : niji

^^quod lonesdicunt ip. Tertiuntyab

Jt L I B E Rnoum lunm effc dim , qum diligentm ktticl

tvnv vtatv dppeH^trunt ^ahcoy quoi ed die potell ui*deri extremi cr primx luna. hulhrm nominitum tem^tpus quincjuenn^lcyci luendoy hoc eflfoluendoyquodquiwito quoque anno uedigdia cr uUro tributx per cenfores f

5 perfoluebantur' Seculu/m fpitium annorm centm uo^carunt : diflmifene , quod longifsimm j^utium fcne-fcendorm hominm id putixunt, ^eum.ab ^tate omnitiannorm : hinc ieuiternum, quodfidm efl xternum, \dait Chry({ppu4 effe ctfmst:ab eo Vlautus: No omnlsi^

6

Q^V 1 H T V S.Viheri y hedcra coron

54. L ! B E RniM dedicmt lunio mcnfc. Dics Vapulijugfd uidclu^nomimtu^y quod co dic rcpcnti tumuhujugcrit populwi:

non niultb cnim pofl hic dics^qurM dcc^jfuA QMorm cxurbc:^' (}ui tmfub urbc populiy ut YiculcatcSy dc Fidc-nutcsycrfinitimi alij contra nos coniuri^runt.AUquothu^ y

.

ius dici ucdigu fiig in fucrk appmnt. Dc quibui rcbu^

J3 Antiquit!Ktm Ubri plura rcfirunt. tionx Cai'rotins,

quod co dic in Latio lunoni Cdprotin f)tulicrcs ftcrtfi^

cant , Grfub caprifico fiiciunt , v i caprifico adbibcntCur uirgm. Ob hoc * toga prxtcxtn datA ck : Apotiinaribui i

lud^ docui populm. Ncptunalia,a Ncptuno. Eiwt cnim

dcifiri.furinaUa, a furim , quod ci dc

Q^V I N T V 1Boc die foUtm uittm ttoum cr uctm hb4riy cr dcgw^Jbrimcdicmenti auffi. Quod ficcnfolcntctimnuncwulti , ciim dicunt > Noum uctu^ uinum bibo t nouoyue^ i jteri morbo medeor. lEontinuliu ifontc, quod k dies firijs

5 ciu/5 : ab co dutcm tum , CT m fvntes coronM idciunty crputcos coronant. krmiluflrimy ab co quod in armilu^

jlro armdtifucru ficiunt, nifi locus potius didus ab h(st

fed quod de his priui , id ab ludcndo , atU lu{lro cji^ quod

circmibant ludcntcs ancilibus armati . Satumalia dida. lo^t Saturno , quod co dicfirix eius : ut pofl dicm tertim

Opalia Opli. Angcronalia ab Angerona , cuifacrificim i ^

fit in curia. AccalU , fvrijc publiac , haurcntin^ H dieSy

qucm quidam infcribendo Laurcnt^lia appcUant.ab kcci

Laurcntia nominatus , cuiftccrdotes noflri publice pa-

rentantfexto dicqui Acca dicitur : cr dicunt hunc dicm li

TarcntiniyAccoi Tarcntinas. Hocfacrificiumfit in Vela^

bro , qua in Nowum uiam cxitur, ut aiunt quidam adfc^pukrm kccit:ut quod ibi propc ficiuut dijs manibusJer*uilibusfaccrdotes:qui utcr

5^ L I B E Rquod fuionk aufftfufcepu. Pagmcx ciufdcm dgricuUtuY cauffu fufccpu , ut babcrct in agris omnis pagws:undc pagdnic dii funt. Vr^tcrca ftrit conccptiut,qu nonfunt anndcsM !) y qua dicuntur finc propriouocabulo y aut cum pcrf^icuo , ut Noucndialis. Dc bis sdicbus nunc iam

, qui hominim cauffa con^ituti , uidca^mus. Prim dics mcnfium nominati iakndy ab co quodhis dicbus kalcntur cius mcnfis Non i pontificibusyquintnn'nc anfcptimanxfint^turcc, in capitolioy in cu-

22 riaKiUbra y fic diilo. Quinquics ykdo luno NouclktioScptics

> kalo luno Noucllx. Nonxappcllat,autquddantc dicm nonum Idusfcmpcr , aut quod ut nouus annwsKalcndx lanuarix ab nouo folc appcllatx, nouus mcnfis,noua luna blonis. Bodcm dic cnim in urbcm ab agris adrcgcm conucnicbat populus. Harum rcrwm uc&igia dp-

,^

pdTcnt infacris Nonalibus in Arcc, quod tuncfcriM pri^

^cdicit ^cnJhuM , qu fiiturjc fint co mcnfc , rex prxdicit *populo. idus ab co quod Tufci Itws , ucl potius quod Sd-bini ldu4 dicunt. Dics poflrtdicKulcndaSy Nonas.lduSydppcUanatriy quod pcr cos dics noui incipcrcnt. Dics 20frfiiy pcr quos prmribus omnia ucrba finc pidculolis.cct fkri. Comitialcs Miy quod tum cffct populus conflir:^tutus adfujfragiumlircndum

, nififi qutfiru concept^tffcnty proptcrquas non iiccrctM Compitnliay cr Lati-n. Qonirarij borwm uocantur dics ncfdfH.pcr quosdics ncfis furi prxtorcm , Do , Dico

, Addico. laxqucnon potcfl agi. Ncccffecfi cnim aliquo cortm uti ucrbo,

2j cum lcgc quid peragHur. Cinodfi tim imprudcns id ucr^bwm cmifitMt qucm manumifftMc nihilominus cfiliber,fcd uitio : ut magifiratus uitio crcatus , nihilofcciws ma^ joZi^raiws. Praiton qui twm fkus cfl ,fi imprudcns ficit,

piacH

1

V I N T V f 7pUculari ho^k fk^4 piiUur :fi prudcns dixU , QuintuiMutiM obncgiibAt u/m expitcri, er ut impium non poffc % 4.

dicebat. Intercifi dies funtyper quos mune cr uefferi eft) nefis , medio tcmpore inter boftim csfm cr ex porss[f ^

red^ lisii quo^quod fis tum intercedit, intercifidieSidut> quod tim intercifwm ntfis. Dies qui uocaturfic,Qjmdo i ^I rex comitimtyfxs-.diilus ub 0,qu6d eo die rex ficrificu^

,Iws dicdt ad comitiwmM quod tempu^ e]l nefisyub eo fks.Itaque pofi id tempus lege a^umfrpe,Dies qui uocatury

:i> 10 Qj^do flercus deUtwm,fiis : ab eo appeILitus,qudd eo dieI

I

X Me Veftitflercus euerriturycr pcr capitolintim cliuii\ in locm dcfertur certwm, AUienfis dies , ab AUia fiuuio

diHus. N^m ibi exercitu noflro fiigato, GaUi obfcderuntI

Komam. Quod ad finguloram dierum uocabula per*2 j tinetydixi lAcfiwm nomina funt apcrtA feriyfi a Martio,

ut antiqui inHituerunt, nwmeres. Nm priinus k MartefecunduSy utuluiuilaccus fcribity cr luniws Gracchu^

i Venercquod eafit A^ppoSnHXuius nomcn ego.antiquf^Uterii quod nufqum inueniymagii puto diciwm,qu6d uer

io omnia aperit , Aprilem, Tertiui i maioribws , Niaius.QuartuiaiunioribuSyiunius, DebincquintivSy QuintilH,

crfic deinceps ufque ad Deccmbrem 4 numero. Ad hosqui additiyprior a principe uno , laiMoriui appeUatus*

Poflcriory ut ijdem dicunt fcriptores, ab dijs in\xrii Fc*

25 bruarius jppcUatus.quod tim hU parcntetur. Ego magiiarbitror l-cbruariu a die jibruatoyqudd tu fibruatur po^pulusyid efl^ lupercis nudis luflratur antiquH oppidf^ Pa*

latiwm y gregibas cirMwm (^y o d adtemporwmuocabuULatinaattinetyhaiienus jit fatisdtiiwm. Uunc

|o quod ad eas res attinet , qu in tempore aliquoficri ani^mducrteriin,dicm:ut bxc funt^ Legi&i currcns.ludens.

d S DC

5^ L I B E RDc queU duo pudicere uolo^qu^OLfu muUitudo eorum^cr qu fint obfcuriord.qum alia.Cim ucrhorum dccUmimtim genm fint quatuorunuyquod tipord ddfignifi*tdtyneq; babet cdfui,ut db lcgo lcgii:dUeru,quodcdfiu hihcty neq; tepora ddfignificdt, ut db icgo lcdio, CT lcdor: fUrtiiiyquod hdbet utrHq^y cr tcpordy cr cafwiM db UgolcgcnSylc^iurm: quuriuyquod neutru hdbctyUt db lcgo Icm{lcy lc^ifiimc.lloru ucrboru fi primigcnid funt ad nuUf,tU Cofconiusfcribitycx corii dccUndtionibui uerboru di^fcrimm quingm mUia cffc poffunt : idco , quid [inguUi liuerbii primigcniji circiter quingetxfj^ccics dccUndtionutbmfiut.Vrimigcnid diciitur uerbdyUt lcgo yfcribo.fioyfesdcoy^ cetcrdyqu nonfuntdb diio ucrboyfcd fuds hdhUrddices. Co/ni ucrbd dccUndtxfuntyqu^ db dUquo oriuiunut db lcgo lcgisylegitylcgdmycr fic itidcm hinc pervwltA. 15Quarefi quis prinugcmorii uerboru origines oftendcrit,

. ficdmiDefuntyquingctum milUumfimpUcim ucrborumcduffM dpcruit unlln muUis tmcnyqui db his reUqud or^

oficndcrityfdtk dixcrit de origine Urboru/myciim,unde

fint principio crdnt pducd:qu indc ndtx funtjnnu^ 2-&merdbilidrA quibus,ijfdcm principijSydntcpofitis prjcucrn"bijs pducii y immdnls ucrborum dccedU nwmerM

, quoiprxuerbijt ddditiSydtque commumis dliud dtque dUudfit:ut enim ccfiit dtque rcccfiU

, fic dcccf?U cr dbccfiit:itcmmcefiit cr exccfiityfu fucccfiity cr decefiity cr dUfcefiit,

7 cr cocefiitycr pr

O-V I N T V S.4ixrunt,^U undc Jint.non dicunt,fed cuiufmodiJint:/i6ciunt mmcn magnmn , quod qu^ ex bis conflant in mun*doiofiendunt, Quare fi etymologiaprincipiducrhorumpoilidct millcjdc quibm rutio ab fe non pofcMr:^ re^

^liqux o(ieni.it,quod non poftuUtMtnen immanem ucrbo*rimexpedietnwmcrum. Demaititudincquoniamyquoifuii cjfetMmonuiyde obfcuriti^te pauca dica, VcrbQrumqude tcmpora adfignificunt , idco locus difficilimn^ eftTJvsty quod neque l)k ftrefociet^ cum GriCca lingud, ncm

j 0 que uernuculd ea, quorum in promptu memoria adjiieritno&ra : de quibu4,ut dixi, qus poterimwJncipiam hinc^Frimum quod dicitur ago.a^lio ab ugitAtu fii6iu.Hinc di*cimui agit geftm tragccdu^ , c^agit%niur qujtdrigjt.Hinc agitur pecus paftum.qujtuixagi potcfl.Hinc angimportumyquianihil in co poteft agiHincangulw^yquod ineo locui angu^ifiimiis , cuius loci d angulm. Adionumtrium>primws agitsktui miiiSyquod primum ca qu fumu/iuiluri,cogitixre debemu/S) dcinde tim dicere^ ac poftrcm^ficere. De bis tribui mintmc pwftif o/g/w cffe adionemycogittiitionem^tertiumM quo quid ficimui, id mAximim:fed cr cim hoc agit^mu^, cr quid in eam rem cogitamus,m mente agimui : cr cm pronuntiamuSy aginm, it^cab eo oratordicitur agere caujfam:^ augttres agere au^gurium dicumury cum in eo plura dicant, quxm ficiant.CogicsLre

, a cogcndo didum : mens plura in umm cogittundedeligcrepofiittlic e lai^h coa^o, cafeus notninatus*

Sic ex bomiwbui concio dii^a:fic coAdio,fic compitwmnonunatum.fiLCogimtionccociliumyUndc confiiiwm:quoiut ueftimcntum apud fiilloncm cion cogituryConciliari di^

30 ^^^^^'^i^ renwtifciyCCim ea,qwt tenuit mens, ac memorid^

^ogitj\ntur,^ cogits^nio repetunturMinc etiam commim^nifci

60 L I B Enifci diilm i con cr mcnte^cmfinguntur in mntCy^unon funt : cr ab hoc iUud . quod dicitur renunifcor, cimcommcmwm pronuniiatuK Ab eadm mcntc mcnUnifJedidm:^ amcns.quod i mcntc fua difccdit. Hinc etiammctuo y mcntem (juodammodo mouco, Sic quod jrigidm

^

timor cftitrcmuiiltM cft,timnifii. Trcmo didu afinuli"tudinc uocis

,qu tunc cim ualde timctur, apparet : tunt

tiam in corporc pili , ut asnfta in fptca hordci horrcnt.

Curare,d cwra dihum. Cura.quod cor urat. Curiofws quihac prxtcr modum uritur. Recordari, rurfu^ in cor re^ louocareXurkyUbi fcnatwi rcmpublicam curat:iUatiamuria dicitur^^ubicura facrorwm publica.ab bfs curiones*

Voloyd uoluntsUe di(^umy CT d uoUtu, quod animu^ itntftyUtpundo tempork pcruoIct,qud uolt, Libcre a la^bcndo di^wm , qudd ta lubrica mcns prolabitur , ut dicea j fbant olinuA libendoMbidoMbidinofws.fic alidyUt Liben^tina. MetuereJ quodam motu animi,cum id^quod ma^ium cafurwm putAtyrefiigit mens. Cian uehementiui inmouendo,ut ab fe abeatyC^ fhrM firtur,fvrmido.Ciimpauetyab eo pauor. Mcminiffca memoria,ci(m id,quodremanfit in mente, in id rurfws mouetur, qu a manando^utmunimoriay potcftcffe dicla. Itaque Salij^qui cantantMamariwm Vcturiwm , fignificant uctcrcm mcmoriam.Monere ab eadcm:qu6d iiyqui monct, proinde fit acme*moria.Sic moniment;x qu infepulcris:cr ideofecundumuiam.quo prjctcrcunlcis admoncantyCTfe fuiffc, cr iUoseffe mortdes.kb eo ccterdyqu^fcriptAyac fiida mcmorix

moTcorc cauffa , monimcntA dida. M^rere, a marcere , * quoim^rorecorpu^marcefcere uideatur : hinc etiam Macridi^i. L

Q^y 1 N T V S.fud fi omnes homincs confirdnt unm in locuytiimcn mcdtxfupcrct tiCtltiu. Sic enim fc habcnt Im* N^rro, cumcitcrwm fkio narrum : *

L I B E R33mim erdt.ut ctim fit : quod prxtor urbdnm ^uotmikfrcitycim Hcrculi immokt publice iuucncam. Ab codemucrbo fiiriylibuljcut tragocdix.cr comocdixdiSlie. Hinc

fifiiy cr confij^i, qui foti id, quod ab hii qutfum. Hincprojifii:hinc fma, CT fimofi, Ab eodemJilliy^fim CT

^

jiUacia:qu propterea qudd fitndo qucm decipit, ac con^

34 ^^^^^ dixit.faciat. \taq; fiquk re fiUit, in boc no profed translatione, "^uta pede noftro

pes leiliydc pes bet. Hmc etiam fiiniger,affabile, cr ftc35 compofia alia ite^ut declin.ttA mtiltAy in quo crfituus cr lo

fiunus. Loqm ab loco di(^um , quod qui primo dicitur/iri, cr uocabulay CT reliqua ucrba dicit ante , quamfuo^uidque loco dicere potcfi. Huc Chryfippus negdt loaui,

fed ut loqui: quare ut imago honunii non fit homo.fic incoruiS>cornicibuSypuer(i pritnitus incipientibusfiri,uer^ i

^

ia non effe uerba,qu6d non loquantur. Igitur loquiturqui fuo loco quodqueucrbu fcicns ponit:cr iflum pra*^locutum didmus,ciim animo quod habuit,extulit loqucn^io. Hinc etiam amplius diciittcr eloqui,dc reloqui in fi^nkSabinis e ccUa dei^qui cloquiitur, Hinc diclws hquax,qui z^ttimim loquituK Hinccloqucns, quicoptosc loquitur.Hinc colhquim,ciim conueniunt in unm locu loqucndiduffa, Hmc adlocutm mulieres ire diunt , ctm eunt dialiqum locutu confolandicauffa.Hincquidm loqucUmdixcrunt uertum,quodintoqucndo efferimu^. Concinnehqui dilm,(i concinno^ubi intcrfe conueniunt parteSya^interfcrcl^ondentaliudalij. Pronuntiare diilum imntiare : pro idcm uakt

,quod antc, ut in hocproludit.

Idco a^orcs pronikiare dicHtur.quod in profcenio pro*nuntiantpotm cogitdtc:quod maximc tH dicitur propriiynoum fibhlm cdm agunt. Nwi/w cfi cnim db bfs rebui

nonmt

Q^V l U T V S.nomiruitiUy^uod i Gr

^4 L I B E R^ui docenturJnducMur inid,quoddocntur:ab0 quodfit ducTy qui cft dux, aut dudor, qui itA inducit, ut do^ccat.Ab doccrcy difciplindy cr difcen litcrii commatiittipaucis.Ab eodcm principio docwnemyqute exempla do^cendi cauffa dicuntur. Dij^utAtio , er compubitio cum sprpoJttiony a putmdoy quod wdet purm fStcere. Ideoantiquipurum putum appeUarunt.ldeo put^Uoryquodar^hores puras frcit.ldeo ratio putari dicitur.in qua fummonuntur uerba^ nefit cofiifus.atque ut diluceatydiciturdijputiire.Quod dici^ lotnui differit parteiSyite areas.traslatio atq; exagrU uer^bo utirmr. Nam ut olitor differit in areas unim cuiufqutgenerk res

, ftc in oratione qui fhcit , difertus. Sermoycpinor.eft aferiemde ferti^y cr in ueilimHo fartti^quodcoprehenfum. Sermo enim no poteft in uno bomine effcfoloyfed ubi ordtio cu altero coniundaiftc conferere ma^num dicimwr cum hofte: fic ex iure mxnu confertum uo^care. Hmc adferere manu in UbertsLtem , cm prchendi^mus:fic augures dicuntiSi mihi audor es uerbi.

* D E S V N T QJir AE D A M, *

l^am manu adferere dicit. Uinc etiam ipft confor^tesM quos eadem fors. Hinc fqrtes

,quod in hk iunCla

tempora cum hominibus ac rebus.Ab his fortilcguad hocpecunia^qu^ in finoreyfors efty impendium quod inter /c 25^iungat. tegere dilumyqudd legantur ab oculk litterfiiblediy

additi

*

Q^V I N T VddMMefliyCr coUcHd, qu^ cx pluribwi lock in unmlc(^(L Ab lcgcndo ligna quoqucy quod cd caduca lcgcbanatwr in agroyquibui infbctm utcrcniwrAtidcm ab lcgcndo/rgio, cr diligcnsy cr dckaws. Murmaratur diawm i

5 fimilitudincfonitus : qai mumurat, itx lcuiter loquitur,

quod magis id fono ficcrc, qum ut intcUigatur, uidca^^

tur. Hinc ctiam poctx.murmurantia Uttora. Similitcrfrcmcrcygcmcrcy clamarcy crcparc ab uocis fimilitudincycrfonitws di^a. Uinc i[k:arma fbnant^franor oriturnil

Momc incrcpiundo commoucs. Vicinaq^ horumquirimrc^iubilarc. Quiritxrc dicitur iSyqui Quiritiumfidcm cla>mans implorat. Quiritcs i Curctibus

, cr ab ijs.qui cum 40Tatio rcgc infocicts^cm ucneruntycr donaticiuitxtc. VtquiritArc urbanorum,fic iubilarc ruHicorum, \t&quchos

ij imititus Aprifiim ait in Bacchc:Qttk mc iubilatf uicinuituus antiquui. Sic trimpharc appclldtumy quodcm im-pcratorc militcs rcdcurites clamitxnt pcr urbcmincapintoliwm cunti

: lo triwmphe y io : idq* a Op/J/^f GwaUbcri patris cognomcnto potcfi di^wm cffe.

0 Spondcrc cft diccrc- Spondeoy afffontc. Nam id uaktpCr d uolunt&tc.ldco Luciliuifcribit dc CrctcaiCim adfccubitwm ucneritfuu uoluntAtCyfpontc ipfamfuaptc addu-Am y ut tunicam , cr cctcra rcijccrct. Eandcm uolunti^ 41tcmTcrentiws fignificaty cumaityfatius cffcfua fpontc

25 rcdcficcrc , quim alicno metu. Ab cademj^ontCy a qwtdidwm ff^ondcrcy declinatwmfi>ondety cr rcj^ondcty dc^Jponfory Grfponfayitcmficalia. Spondet cnim quidicitfu^lpontcyjj)ondeo:fj>ondct ctiamff>onforyqui idcm ut fi^ciaty obligaturhincf]>onfwsycvf}>onfui:hoc Kauiwsfigni*

i^ficat cim ait : Confponfis. Spondebatur pccumay aut filiamptiarwm cauffa : appcUabaturyO' pccuniay cr qux dc^

c fj^on

$4 t ! B E R.fj^onpi erjtiyfponfi Qu.t pecunix inUrfe contrufffonfamrogam eratjidajponfioxui dtjj^onfjL quod erat.Jponfus:quo die [ponfimerdtyJj>onfdli^:ond'lfc dicchatur , quod dcjpontc ciuiy id cfly uolunate41 cxierat.^onenim (i uolcbjUydabatyquodjj^onfu crataUif j

gdtui. Ndm in comocdijs uidcs dici : Spotidcn' tum gna^tnm filiouxorcm mco f Ciiiod tum cr prjctorium im ailegcmy ^ ccnforiumiudiciumadcequum ceflimitbat* Sic

dcjjtondilfe animim quoque dicUuryUt dej^ondtfjcfiliam^uodfufpontis fktueratfincm:i qua.fponte dicercycon^ im

fpondcre quoque dixerunt.cm adj^ontc rcff>onderetur,U efiM uoluntsUcm rogantk. Itixque qui ad id,quod rogi^tur.non dicit.nb rcjj>ondet:ut non f^ondet iUe jhtim> quiiixitjf>ondcoyji iocandi cauffa dixitineque agi potcjl cum

0 exjf>onfuAai quifquii dtcit in tragccdia: t^cminUline ifte dejponderc ntihi gnatAm tuamfquod finejpontefua di^vcity cum eo agi non potefl exfponfu* EtiamJf>e5 ajpont^potejl effc declinatA , quod tumjpcrat , ciim quod uolt.ficfien putAt. ^am quod non uoltyji putAt, metuity nonfpc^

43 rat.\t:kque hic quoqu,qui dicit in kfiraba Plauti:Sequca

rcy adfequcre Polybiy difccy mcam Jf>cm cupio confequL

44 Sequor Hercle quidem:nam libenter tc mea jperatA cohmfequor : cr quod fincjponte dicit. ucre nequc iUe fperat,quidicitadolcfcats ynequeiUajpcratak cjl. SponforyCTprSyCr uaxmcque idcm,neque res, a quibui ij yfed dijiii zfmles, Itnque prjes, qui k magijiratu interrogatusy in pu*Uicwm ut prjejlcty a quo cr cicm rcjpondet, dicitur prjes^

4j Vds appellatui, quipro altero uadimonium pronuttebn,Confuetudo erat , cim reus parwm cffet idoneu^yincaptkrebus , ut pro fe altcrum daret : d quo caueri pofiea lege 50^aptm ejhab hdiqui [^r^dii ucnicrcnttmdcs nc (iarau:

cg

V 1 N r V S. ^ iT;Ai 0fcribi coeptum in Uge mncipiorum : Uddem nepo^fccrct, nec (Ubitur. Qemcre, cr cmt, erfuccinit

, cr*

cdntmy cdiWJiJtiOy ex cmcna permut^o N : ab co quodfe^mel, canit,fifrpiusMntit.hinc cantitAt: item alidincc fine

f canendo tibicines didi, Omnium enimborumquidacostnere:etim buccinator

69 t ) B E RXucetydicitur luccreydh di CT luccrc, ut luce diffQluuntWP

48 ttnchrx^db luceno&HucdXMci itcm 4 luccqudd propterluccnt cuhws inditutu^. Aiquirere ejl ub (id cr quxre^fripfmqutrercy ab eo quod qures ut recupcruretur,daturoperd:4qutre9doqutJUo,

(i^v t n T V s. 49mttc^Ut re^icUt,qiu uolmm Hmquo octdof inungUmwi, quibmJpecmuiy J^ecittum. Ab auribui uidcntut4i^a uerba audio,cr dufcuUo : auiio ab aueo,qu6d auri^bu4 auenuM difcerefemper tquoi Enniut uidetur etymon

1 oflendere ueUc in Alexandro, cum ait : lam dudum ablu*dit aninrn, atque aurei auent auide exjpeHantes nuntiutproptcr banc aurium auuUadem theatra replentur. A*audicndo etiam aufcuitxrc decUnamwty qubd hi aufculoiredicuntur,qui auditk parcnt,a quo didu poctce.audioyhaud

tp aufculto.Litter comumione dicitur odoryolorhinc oletcr odorariiear odoraturyCr odora rcs. Sic ab orc edo^forbeo, bibos poto.Edo a Graeco U. Hinc efculentum^cr efc,edulia : cr quod Grxce ytvi^of , Latini gufto.Sorbere, item biberc, a uocPi fono : ut fauerc aquam ai

i; ciuircij{miUfonitu.Abcademlingua TrLtt^.unde poiio,undepoculmypoiodio,repomio:* itidem puteus.quodfit ^repoilcGr^cum antiquum.non ut nunc (pfUf difium. A manUimanupretiummancipium,quodmanu capitur. Cm iurt^Zi^P^^sntanui,manipuU^,undcmanipularkfmteiMdd

to fnanka.Manubriii,qu6dmanuteneatur.Mantelium''qiiafl*njuntclluiM

manutergium^ubimoHuiterguntur. mncprimumpo^m^wcwwh

namdecenforijstabulk. Vbinodu intemplum cenfhraaufj^icatuf,at

70 . L I B E Rgtintur. V6i prictorcsytribunup plebciyqui^ in conJtHtmtuocatifunt , ucncrunt : unfortt intcr fefortiuntur> utcr

54 lujirmficidt,ubi templuanfkdwm cft.Pojiautcm concia^ncm bubct , qui luftrum conditurws cft. in commcntarijsconfukribwifcriptum fic inucniiQjd cxcrcitum impcra^ tturus crity acccfo dicit hoc, Calpurni uoca inliciii omncisQuiritcs huc ad mc.Acccnfui dicit fic > Omncs Qffritcsinliciwm uifttc huc ad iudiccs. C. Calpumiu^ dicit : Voc4ad concioncm omncis Quiritcis huc ad mc. Acccnfui dicit

fictOmncs Quiritcs itcad concionc huc ad iudiccs.Dcin^ lodc conful loquitur ad cxcrcitm : impcro qua conucni^tur ad comitia ccnturiitx.Quarc bic acccnfo, lUc prjcconidicit:bjcc eft caujfuiin aliquot rcbui itcm ut pr^coyacccn

fui accicbat,i quo acccnfuA quoquc diiius.Acccnfmfoli^

5j tumcicrcBocotiaoficndityquamcomocdiam Aquilij cfji ifdicunt,hoc ucrfuiVbi primmacccnfus clamarit mcridiLHoc idcm Cojconim in Adionibusfcribity pr inclamarc horam cffe tertiam > itcmcj^ me^ridicmy cr horam nonam> Ucm circum arM mittijolitum 1

9

$6 tmcim inliccrct popuim in cm locmytmde uocarcpojjctadconcioncm non folm ad confulcs cenforeSpfcd ctiam quxjloreSyUt cdmvnt^xrim indicat uctwi anqui^Jttionis JSi.Sergij Manij filij qujcftoris , qui capitis acct^fauit Trogm,in quafic ejt:A ujpicio orandofcde in tcm^ zgplo aulj>ici].dm aut ad prxtorem,autad confulcm mittn^iuijpicium pctitm commcaim pratorisrpr^corcum tto-ct adtCyCiircm dc mocris uocct : pritconi id imperarcoportct^Cornicincm ad priuati ianuam^ cr in arcem mit-

toi , ubi canat coUcgas T. Trogiy comitia edicat c ro^

ftris:argen^r\j tabernM occludMHypatrcs cctifexqui

V I N T V S. 7ri HUCT ddeffc iubcM magiftrdtuixcnfcui exara* confules, *cm^f frxtorcfyiribunosq^ pUbkj coUcgjuq; fuoSyCT in tcmplot iubcM adiffe bomincis y 4C3 cum mutM^ concioncm aduo^( CC5, in codcm commcntiiyio anquifittonis ad cxtrcrtum 1 5 fcriptum cuput cdidi hoc cfi, Ucm (juod ^dcingaty qui dc^

cenjdribui chf^icum ad comtix ccturim rcdcmptum hdI bentyUti eurcnt eo die^quo die comitia crunt,in arce clafm

4 ficm Ciinat tum circu/mq; moeroSy CT antc priuati kuiufceit

T.Qiiini^ij Trogifcclcrofi hominii hodicum canut : zT|o ut in cmpo ckm prima luci adftt: cr intcr id,cum circum

nfccros mittiturycr cum concio aduocdtury intcre(fc tem^

pus y apparct cx fc*y, qu^ intcrca fim inliciam fcriptumeft.Scd ad conutiu tum uocatur populunidco quod alia dccauffjL bic magiftratm non potcft cxcrcimi urbunu con*

'ij Uocare:cer\fbryCon,'uldidatoryintcrrx potcfl: qucd cenifor excrcitu centuriato condituit qninqucnndm cim luftraty in urbcm ad ucxilUMfn duccrc dcbct:di^atoriconful infingulos annos:quod hic exercitui imperare po^teftyquo extyid quod propter centurium comttia impcrare

^ ^folcnt. Quarc non cft dubium quin hoc iniiciu/m ftt , cunicircu Tinuros ituryUt populuA inlicidiur ad magiflratm co:fj^cdmtyquod confuluocare pottft in eum iociiyUndc uokad concioncm uocantkexaudiri pofiit. Quare cx una oriikginc inlicio cr inliciu4, quod m choro ^rofcrpin^ f/?:erpcUexity quodin Hcnmona eftyckm ait Pacuuiws : Rcgnidifnicupiditus pcUcxit. Sic Blicij \ouis ^ra in Auentino,a\> clicicndo. Hoc nunc aliterfitAtque olim > quod atigurconfuli adcftitm cim cxcrcitm impcraturiac pricit.quiieum oporteat dicere, Conful auguri impcrarcfolctyUt iri*

^ o licium uocetynon accenfoy aut prconL \d inccptwm cre^dOfCumabcffct Mcnfij{/i^^ nihilintcrcratycuiimpcrarct:

c ^ csr.

7 L I B E R V*cr dick cduffu fiebant quxdm, nec^ item liildjneq; itemdi^afemper.Hoc ipfm inlicUi fmptu inueni in iAAmifcommcnan/f

, quodtamcnibi idemefly iHicit cr iUexit.Qu I , cum E , mxgnxm babent communicsuem. SedquonLson in boc de paucis rebus uerba fici maltA : de plu-

^

ribus rebus uerba ficim pauca, cr potij^imum

, qu inGrxca linguu putat LatinUyUtfcalpere nKoLMjciVy fterne*re ^fiivijiv , lingere Mx^-i^ouf , firre

571

M. TERENTII VARR.DE LINGVA LATINA

Liber fcxtw$ ad M. TullimCiccronm.

*

EMPOK VM uocdhuliy crcarum^ujt comuAdfunt,m in dgedo fiuntyduicum tepore aliquo enuntiantury priore

libro dixi.]ln hoc dicade pocticii uoca^

bulkjCT coYu originihmAnqucifi mulmdifjiciiianm ucrbu,quod conditum eft,cr quibwt littcritoportet fcribiydperim, Inde fi pbfl aliquje demptfint, t

obfcurior fit uoluta^ impoJJtoris.Non rcprebendcdi igi*

tur itli> qui in fcrutAndo uerbo litterM adijciunt > aut dcs

t. o munt,ut fkciUws quidfub ea uoccfubfityUidere pofiint,Et

cnim fiicilius obfcwra operm Myrmecidk ex cborc ocuU t'^uidcdnt y ft cxtrinfccM admoucant nigrM fctas : cion hxc

ddmnicuk ddda/s ad crucndtmuoUmcm impofltorliytiiimen latent mula,QModfi pocticc in carminibmftrumt

I j maltAyprifca qu effcnt, fi ctim cur cffcnt.pofuiffety fi*cundius pocmatifirrcnt ftu^um. Sed ut infolutai oratioi^

ncyfic in pocmatk non uerba omnia habcnt qut i

poftint dici : nec multi>ab co quod no crat in lucubratioc

litterx profecuts.Licet nmltum kgcrii C. kelij bomink 4vnprimis in Iktcris Latinii cxcrcitidi , intcrprctsdioncm

carminu Saliorii,uidebii,t exili littera cxpediti-^arpT^teriti obfcwra >m//m.Nfc mirwm,cm no modo Epimcni^des poft annos quinquagint^ cxpcrrcdui,i multk no co^

gnofcatur ^fcd ctim Tcuccr Liuij poft annos duodecim*ab fuisqui fitJgjnoreturMhocquiddducrboriipoc^ ^iecemticorwm (CtiUcmfquorm fiPompilij rcgnm fons in car^

c 5 wask

xo

w

74 L I B E Rndnibiti Saliorumy neip caifipctioribiUMepbi, tmchbabent /cptingentos annos.

J E X T V 5. 7ff^lm niignm louis dtitonajuif. \d efl.ut aitlJjtumi inHmij}rio,ubi ttrra c^rulo fcptdjht, Biui tcmpli par*

tes qucLtuor : Jiniftra ab orientc^ dextra ab occafuyanticd

ad mcridicm , po&ica adfcptcntrioncm. in terrk didum

templm locui augurijy aut auJlncij cauffaquibufdiccn*ceptii uerbii finitui. Concipitur uerbU nb ijfdem ufque^^

quaque. In arce itt^TeftiXcjy metAfuntOyquoad ego cm ra c

linquammncupaucro,Olla ucr arbor quidquid eft,qum

mefcntio dixiffcy templm^ teilmc^ :firto infinijlrm^Olk uer (srboryquidquid eft>quod msfentio dixiffcy ttm ^plm tcdmq; :jirto in dcxlrm. Interea concretionc^conj^icioney coUMnioncy utique ca rcdifiimc fenji In

boc templo ficiuMoarbores couilitui Jinaapparety cr

intra eu regiones^qua oculi conjpiciuntyii ejU.uimr.:^iquo templm diilum, cr contcmpkrc : ut apud Ennium

in lAedca^CotcmpkyO' tfn^fk/m Cereris adUuam aj^is

c. ContempUre ejr conj^icare idemcffc apparet. idei

diccre eft cim templm ficiant augures conj^icione , quioculorwm conj^c^wm finiant: quodcm dicut conjpiciopnemd44itnt cortunuonem.qt^ didtur a cordii uifu. Cor

enim cortwnionis crigo.Oupd addit tcpUiUJint dextrJt

aiunt fanda cffe , qui gloff^ fcripftrunt . id cft fi^lfm^

lUm curia HoMa tcmplm cfl icrfan^im non cft.Seihoc ut putsirent dem facram cffctcmplmy crfdnilum

cffe : quod in urbc Kom plersque a;des facr^funt lempidy cadan fanHa : er qubd loca quidain agreftiay quoi

dicuias dei funtydiciUur tefca,Num apud k^liH in Pfci/o-

{lete:umnia : Qg/J tu es mortidis.qut in defertdyO' tcfcdte apportcs locafLoca enim qu fintydedgnat cm dicit,

^

UmniUyVrjeftoUrCy^ excelja Cabyrii delubra tcneSymy^ * Prslto /&'

ficriao: pri(lin4 cailis conccptx facris. Dcinde Volcania tora raw

tempU

7C L I B E Rtmpldfub ipfis coHibusJn quosdeUttalocos dicitur.aU

7 to ab limine Cftli.Et Num : Expirantc uapore uidemustmdc ignvi lucet morbdibu^ clm diuifui, Quare hic quitefcu dixit,non errauit : neque ideo qubdfanda^fed quodibi myfleria fiut^ac tuentur.tuefca didaypojl tefca. Tucj fri duo ftgnificatt unum ab aJpcHu, ut dixi, unde ejl iUwkTueor te fenex.proh luppiter t Et : QuH pater.aut co^gnatu^ uolet noi contra tueri f Alterum i curando ac tU'

S tekyUt cim dicimuiiUeUe tueri uiUam : a quo etiam quis9 dm dicunt ittum,qui curat (tdettfacrMyditum,no di^ itumwm. Sedtme hoc ipfum ab eadem profiflum efl ori%

0 gincquod qucm uolumi domum curare,dicimw5:Tudo^m uidebii:ut Plautuiam ait:lntuf parOt curay uide quoiopui efl utfial. Sic dida ueStif^ica.qwe ueflem f^iceretiid eflyuiderct ueftcyac tueretur. Quare a tucdo cr tepky x {cr tefca dida cum difcrimine eo ,^uod dixi. Etim indeidem: lUtd enim extemplo acceptu mc negato cr filium.Bxtemplo efl continuo , quod omne templum debet effeircumfeptum , nec plus , quim unwm introitum habere.Quod efl apud Aaium:?eruadepokm Jplendida mundi i

s

fidera bigU continuk fecepit f^olijs. Volui Grtcum : idJignificat circuitwm cli.QjiaYe quod efi peruadepotumst^deperpokm. Signa dicuntur eadem crfidra.Signdquod aliquidfignificct.ut libra,

S E X T V S. 77a^ld Trimyquod in triuio ponitur fhrc in oppidls Grt^it:utl quod luna dicitur effc, qwe in c^lo tribu/s uijs mo^uctury in dtitudinmx er kuitudincm , cr tongitudincm.Titmii diddyduodcm gcnuit Titiinifilia Ldtond,utfcn^

f bit Mdnilm: mtii TitiutOyUt idcmfcribit, hitom parit * Minlwicdflo coplexu louisDcU deos gcminoSy id cfl.ApoUincmer Dianm.ldem de eodc:0 fuidc ApoUoyqui umbilicuccrtwm tcrrarii optincs.Vmbilicu didum aiunt ab umbis i Uco noflro,quddkmedm locws ftt tcrrarum>ut umhiU^cus in nobkiquod utrumq; efl filfum,f^eque hic locus eflicrrarum mcdiuSyneque noflcr umbiUcufcjl honOnis mes x|iius Itiique pingitur qui uocatur Ix^ov i Pythagora , ut

mdidcsU ac tcme Unca ducitur mfra umbilicu , pcr id, 14^quo difcernitur bomo ma^ydnfhnind fityUbi ortus huma^

Ms nusfinuUs utin mundo.Xbi enim omnid nafcuntur in me^4io,qu6d tcrra mandi media.Fr^tereafiquod medium idffl umbiUcuSyUt pild terrMon DelphH medium:tT ter^r medium non hoc ,fed quod uocant Delphis in ^de adlatus foraminfs efl quidda^ut thefauriff>ecte, quod Grxcio(jl(PolXqv dixcrunt. Pacuuius: Calydonia aUrix terra

exubcrantium uirii Vt agerTufculanuSyfic Cdlydonius,

dger eflyHOn terrd>fed lcge pocticdyquod terrd Actolidyin

qud Calydon , i parte totiim dccipi AetoUam uoluit.

A^ius: Myilica dd dextraper uada uci^i.Myflicdyd myn^ S flcrijuqus ibi in propinquk lock nobiUafunt. Ennius:

AreopdgitiC quid dcdcrc aUud quam pcdamf* Arcopdgi* pcran^

Uc ab Areopago , k locus Athenk. Mufe qu^ pedibuimagnupulfatk olymptiXaUm dicunt Grmontcm eu in Mdcedonid omnesyd quo potius puto dila4

fo mufa4 olympiadas. ItA enim ab tcrrc{lribu6 lock cogtio*

minatx Libcthridcs 5 ?iplcidcs > Pimpliadcs, Thef^iades,HcUc0

9t L I B E RHcliconUdes. Quafl HeUcj^ontm

, o cUt^flra. Quo4yicrxes quondm eum locum cUufit.^mM qu6dpleru^ curuantur, At quas mcmorat noffe uos ejfc CafimcnM.Cdfmcnarm prifcum uocabulumjt:^ natmyatque 2 yfcriptm cjiialibi Carmens ab cadem origine funt dcclif.nat,ut in multis ucrbknn quo antiqui diccbant Sypojlci

i6 dicunt R,f in carminc Saliorum funt hxcCofauUAolon^comiauffcfi^cjo.Omxaucroadpatidacocmijfc. *lm Cujiatijyf>w^

fes.rufcfdumq^ lanu^ uenetipoji mclios mcliory fccdcfum^^

{ccdtirm, pUifma, plurima, ajirja arena, ianitos ianitor.* Qjiarc

J E X T V ff. 7aQtkire cdfnuM carnunaUndc ccarmmaiK poflcdcxlrita,cmcna fikdwm. Ab cadcuocc cdnitCypro quo in Saliari^rnuncfcriptm cjliCmCiboc ucrfu:Diuum cxol cantc,diuH dco Jupplicc cantc. In carmuic Pnanu apud Adiii,

f tjuod cll : Vctcrcs cafmcniA cafcas rcs profin uolo. Etprimwm cafcujignificat uctuirciwi origo Sabina,(]ujc ufc[;radiccs in Ofcam linguam cgit. Cafcum uctw cffc figmji*

tnniwiycim CT in quoi cr qi^id> f

$ E X T V S. Ididlm. Pldto in quarto deflminibuh dpud injiros qujc

fmtjn hk unu/m TarturumdppetUtrqudrc T^mrz origoGrxcd Pduda d paludmenti^. Sunt hxc injignia cr or*namentA mi/iftirw ideo ad beUum cim exit iinperator.ac

f Uilores nuitant ueflem > er figna incinuerunt , paludatus

dicitur proficifci: qu propterea qubd conjpiciuntury quiea hnbcnt , acftunt palam , paludmenta dida. Vlautus:Epeum fiimficum cocamyAb EpeoiUo ,

ti t I B E Rdi^lmiUUh oUdj^ ollui:qu6d aluru comitijs cunt rccltatttr, d prxcone dicituryoUd centuria^non iUd: cLlteru ap^

pnret in jxmcribui indiiHiuii, cim dicitUTt oUui kto dntu^

25 ejl : quod Grxcu^ dicit x-i^n , id efi , obliuioni, ApudEnnimtlAenfcsconftituityidcm^ancilia, Anciliadida y

db dncifuyCjudd cd drmd ub utruque pdrte, ut pelt Thrd^

cumincifd> Sdturnio in curmine: Libdcj;, filoreSy Ar-

geoj,cr tutuldtos hibdyquod libdndi cduffd fiunt:fi^orcsdiai ci fingendii libis: Argei db krgH. Argeifiunt efcir^

* Viginti- pei6 uirguUk,jlmulacrdfunt hominum trigintd: * cd quo^^ ^

qudttuor: tdnnii i ponte fublicio dfdccrdotibwi publicc idci folent in

Tibcrim. Tutulati difli hiyqui infdcrk in cdpitibui habe^

re folentyUt metd:id tutulws dppcUdturydb eo quod matres

jimilids crincs conuolutos dd ucrticem cdpitU^quos hdbtt

uti ucldtosMcunt tutulos : fiuedbeo , quod tuendi cduffd ' %

capiUt ficbdntijiue ab eo, qubd dltij?imu in urbe quod efl^

ta res tutij^tmd. tutulu^ uocdtur. Eudem Pompiliu Nw-

mm ait ftcijfeftdininesyqui cim ocsfint dJingulU dck co*gnomindtiy in quibufddm appdrent etymd, ut cur ftt Uat^

tidlis,QuirindUs. Suntin quibwsflaminumcognominibuf 2.%

latent origineSyUt quifunt in uerfibwi plcriq^ , Volturna-

li/s , ?dl

S E K T V S.Apud Ennium : Qji^quc c^uUo freto oru ndfe ccepta.

.

*pESVNT Q^VAEDAM.* Cau4 cor^tm qu6d eft inter terrm cr cxlu, adfiiniluudincmcmint kpoUink:ed u corde.qubd indefortes primu

84 L I B E R

^Am4thi4 ^^^^ ucrhm in Cofmotm ' l^mj Carcre d cxrenio,quodem tim purgmm dcducunt , ut areat j^urciti4,ex quo cxrmuuri dicitur ti(m UnuXim caret coyijuoditiea ejl necjmm. eft Una qum in Komulo i^xuiM jpptfl tt

u Ofcum, ab Ofcvi. \n Verfx:\m pol Hlc hic xderit credo fongerro meu/5* Congerro i gcrra, cr G-cum e/^cr itt

Latim crxtH, In l^cnxchmii: idaniHucalijs adfcri^

ptiuis ad Ugiomn^erifoUt. Adfcnptiui didii^quod olim

ddfcribebmur inermes, quifuccvdirctarmMis miliiibufy

14 id ejkjt qui/i corm deperiffct. \nTrinmmo : Njw iU

lum tibi fcrcntanum: i fcrcndoM eftybuncm. acjhe ftu^Hu: aut quod firctitarij cquitcs hi di^i , qui ea modo ha^

bcbant arma,qujirrciHr^ut iaculm.Hutufcemodi equi^

tes pi.%$ uidi in EfcuUplj tde tieterccr ftretttarios ad jl^fcYiftos. \n YriuoUriu : Vbi rorarij edis f enfunt : ubi

accetifif eccc, Rorarij di.li a rorc, qui bellum cottmitte^

bant fiitc: idco quod ante rorat.qum pluit- Accetifos mb^

niftratores Cato effcfcribit: potcft id ab arbitriOy tum id

37 efl ad arbitrium em , cuiu4 mituftcr,{Pacuuiu^ dcum

triporteta in ^crcuorc ponit. \dcm in b^crcatorc:^on

38 tibi ifluc tnigis luidu ejiy qtim mihi hodie fuitMc ea^

dem in CoroUaria tixuq. Diutilia a diuidctido di{ia,qudd

j9 diuifio diftradio eft doloris. \taq; in Curculioneatt : Sed

quid tibift t licn nccaty rencs dolet.ptdtnones diilrahun^ zt

tur. In Phagone : Honosfynccrafto perit. Syticcrajlum

cH omne eduliwm amiquo uocabulo Grdco. \n Parajito^

pigro : Dommi ire cocpi trmite dextra uia. Trames itranjucrjo diilui^ \n jiigitiuis : Ag(f,fgtr, j^eda , uideuibices quantas. \am itijpexi , quid ejfent.Vibices a^ij ex^ so

citatum uerberibm corpws. \n ^eruoUria : Non quafi

ut hscfunt blclitnaccs liuiie^ Umax ilimo,qudd ibi ui^uit.

s tx r V s,uit. 'DiohoUrcs.fcbanicuky mirdcuU,riiohoUrc5,i hi^ 41nk oholii :fcbocnicuk abfcbccno nugdtorio unguUo.tAi*racuU k mirifM vflimoHris.Aquo Ai^ius dittPcrfonju di^jlortas oribu^ dcfbrmclsMrioncs, lbidc:Scranti,fcrU' j\ z

5 pcdje,ltr(CAbilhc,Tdnulx. AbfcrcUo, fcrki

8 ct boues appcU^tur a bubukii ctia nSc,maxime cim arant tcrra : e queii ut didi udcntcs glcba^rij, quificilc profcinduntgkbM:fic omnes,qui terra ara^bant, 4 terra terioncs, unde triones ut dicercntur E detri^to.Temo diilus a tcncndo: d enim continet iugu,cr plau^jirm, appeUutm a parte totiiyUt mte. Poffunt trioncsdici fepicm , quod itAfitftcUt , ut terna trigonaficiant.

Aliquod lumen , iubaruc in c^lo ccrno f lubar diciturftcUa luciftr:,qi4dcinfummo habct diffufm lumc, ut lco incapitc luba. nuim ortui ftgnific.xt circitcr cffc cxtrcmamno^cm itaq^aitPacuuius: Exorto iubarc,no6lPsdccurfbitinerc, Apud Ptautu in Paraftto Pigro : Indc hic bcncpotus primo o^cpufculo. Qrcpufculu didm a Sabiniiy iddubiutcmpui noClUan diciftt Uaq^ in Condalio cft: Tamcrcpufculo ftre.utmcni Lip^ia accidcrcddco dubi^ rcs

crcpcrte

$ t X T V 7rcpcr diHjc. In Trinmmo: Cocubiii fit nodk priiw,quim dd poftremu perucnerk. Concubiu i concubitu dor

micndi cduffd didum. In kfinxri

S8 L I B E Rducere^ qtu diHi 4 peUc, id enim nonfoVm dntiqui dice^bmfcortum : fed etim nunc dicimusfcortex ed , qu excoriOyCT peUibuifuntfkddAnde in aliquotftcrif acfaceUlisfcriptm habemus: ne quidfcortetm xdhibecuury ideo,ne morticinum quid ddfit^ 1n AteUunis licet animaducrte' S

^fcorleo re ruHtcos dicere, fe adduxiffe profcorto * peUicuUanL

Aptd Ailium: Multis omenucihrum , numenq; cien-do. Numcn dicunt effe imperium , diium ab nutu: ominafunt eiu^yCtdus impcriam maxnnum effe uideatur, Itaque*in loue hoc, cr HomeruSy cr aliquoticns Liuius. Apud

49 Flmum: Si tmum cpityrum cdum apud iUum efuriens in^fane.Bcne cpytirum : uocabulum cfl cibi , quo fi'equctiu$Sicili4,qUim Ualia ufa. Ide uehementer cim ueUet dicerc,

jo dicit infxnc: qubd infmi ficiiit omnia uehemcter, ApudPacuuuiiYlcxanima tanquam lymphata: dicitur a lymphd '

S

nympha,utapud Qr^cos Thetis. ApudEntuu . Ea Thctis iUi materAn Graecia comota mctcquod XvfA^poXyiTs^ugappeUut.ab eo lympJ^atos dixtriit no{lri. Bacchus Libery

cuim comitcs Bacch^y cr uinum in Hifpania Baccha: origo in his omnibus Grca. Apud ?ucuuiu:Halcyonfs rin 2 o

S ' tu littws peruol.is jcror H^c enim auis niic Grxce dicituraXKUMVy a noflris halcedo : hxc hieme quod puUos diciturtraquiUo marificercycos dics halcyonios appeUat. Qodefl in uerfuy Halcyonis ritu: id cfl,cius inflituto:ut cu ha^

rufjfcx prcipityUtfuo quifq^ riiufucrificiu ficiat^ar ttosdicimu^ duodecim uiros Grxco ritufacra no Romano fk^cere.Quod enim fit ritCyid ratu ac rc^ii:ab eo Aliu$ riteperfii^is facris uult accipi. Apud Etmium : Si uoles ad^uowtere animuycomiter moflrabitur. Comitery hilare , ac

lubentery cuius origo Grxce k(a'jlo^: inde hatine comiffa^ zo

tio dida y CT a Gr^cis , ut quii.m dicunty comocdta.

Apud

S E X T V S. 8^Pipud AtilimiCdpeyC^de Lyd,comCyCondc. CdpcunicdccipCy fcd hoc in proximo libro rctruSlundm. ApudPdcuuium: NuUa rcs ncquc cicurarCincquc mcdcripotiicfiyncque rcfkcrc. Cicurarcy munfucjkire. quod enim j

j jfiro difcrctmM dicitur cicitr : cr idco didam,cicur in^genim optineoymjinfuctm: i quo Veturij quoquc nobi^les cognominoiti Cicurini,ld natm ci cico:cicum dicebdntmembrunm tenuem , qme cjl in malo Funico difcrimcjuA quo etim Pluutus dicit:Qjiod uoletjcnfm cicm non

10 interduo. Apud bljeuiumBccm ucnire uideofermi in^^ f

$

iurid.^Eermc dicitury quod niic firc:utrumqi didm h firendoy quod id quod ftrtUTy cji in motu , atque aducnt^iit,Apud Plautu: Euax iurgio uxorem tmdc ubegiab ianud^ ^4Euax ucrbm nihilfignificat,fcdcjfuticim * naturalitcr * effiUifm

15 eft:ut apud Enniu: Hche ipfe clypcui cecidit. Apud Nit^uim:Eheu meapucUayf^pc quidc kfuccenfct tibiApudVompilim , Hcu qud me cauffa fortuna injc^a pronUf ^

Quod aityiurgioM efl litibi^. itaq^ quibus rcs crat in coi^troucrfia.ea uocabatur Ikiidco in ailionibui uidemu^ di*ci:Clum rcm,jiue litem diccre oportet,Ex quolicet ui^dere turgareab iuredi^^m:cim quii iure litigaret:aquoobiuYgat k>qui id fkcit iniuflc. Apud Lucrctiu ; Atque 1

7

dliquos ibi ab rcbus clcpfcreforo.Qtii clepfere dixit:Mia

de etiam dlij ckpere:id cjl^corripcre.quorii origo i chm,2 y utfit diclm cUpcrc,^ cxEyA commutsXOyUt multAycjlfiam clcpcreipotcjl Gr^co diciUyaMTrr^iv. Apud 58* Matim. Corporu Gruiorm mairebar maniier igni: * J^arcimdidum mandier a mandendo , utidc manducari : a quo in uatemAtcttanii qM}nim uocunt manducum, Apud * iAatim: lAarcim

30 ObfcniijuarprS,fimtiliqiominhaulor.Obfcnudi:^ u^Ucm.iimabfcgena:eaut Grjcci.ut Adiu6fcribitfcenadn ph-

f S ribui

9^ L I B E Rrihui uerbk A

S B X T V S. txIfnf> ut peficuU cUismt, in kuluUm : Vipulo difjirm 6^bic ante adeiiiid ejtibnuicio^declincttii u pipatu puUorii

JMU^/m ahanimalim uoSbui translaOL in honunes:partimquje funtapertx,partim obfcwra.?erfj^icu:iM EnmfAni^mus cum pe^ore ktrat.FUutwGannit odiofus omni totJ^fimilu. C

9^ L 1 B E Rtur fiflm. M/Jm apud poctas rcliam cffc ucrbd.cjuoruorigincs poffunt dici.nd dubitOyUL^d N^uium in Efio*

66 ni,Enimu(ro ghdij lingula.i li^ua. In Clailidto : VitusLvucs y a uituld. In Dulonflc: Cupcratx frontCy icapr

67 frontc. In Dcmctrio : Pcrfecus , pcritc . it^qucfub hoc f6% ^ojfcmu catlidc fubfcribunt \n Lmpadionc : Protinam.i

protinus condnuitsitem fignificas. \nAgidonc:Candacwi,fuaufs.tamcffe a nugiflris acccpimus manfutwm. \n Ro*Ytmlo:fj[>onfwi,cbtrd fponfum rogatus.ln StigM4tf

xo

S E P T l M V S.pord fnt notntAyCr htc rc;,^primjicjuemxd^modum uocabuU impofttx effnt rebu^,fecund4 qucmdd^modum ea in cafusdeclinatur, tertia cjuemadmodum co/z-iungerenturprimaparteperpetrM.ut fcundam ordiripojiimu^Mc libro fi.ciam finem.M. TERENTII VARR.DE LINGVA LATINA,

Liter fptimus.

V O M oratio naturd tripartiti effetMfuperiortbu^ libris oSendi , cuiui primi

parsquemadmodu uocabula rebui effent

impofiokyfecunda quo pailo de hU dccliart.itt in difcrimina ierunt, tertia,ut ea itt^

terfe ratione coniunda fententiameffiranttprimaparte

txpofttn.de fecunda incipiam hinc. Vt propago omnli

natura fecunduyquod priu/iyiHud redHi unde ea fit dccli^

mtx.\txque dcclinatur in uerbis redum bomo , obliquumhominliyquod declinatuaredo, De huiufcemultiplicind

tura difcriminu orjefunt haexur, cr in quo^et qucadmo^

dii in loqucdo declinatAfunt uerba. De quibus duo prima

t ; duabui caufiis percurram breuiter: qubd cr tum, cim dc

copia uerborwm fcribam,erit retra^andwm cr quod de

tribus tmium quod cfl, habetfuM pernwltasy ac magnMparteis. Declinatio indu^a infermones nonfolkm Ld*

tinoSyfed omnium hominwm utili^cr neccffaria de caufja.jo l^ifienim i effet fiiilii, neq; dicere toMiinumerwm uer^

borm poffmminfinit^ emmfunt wuur^,in quds ca de^m, . clinan

95

10

94 L I B E RcUtmtur : ne

S E P T I M V ?homine$,Pc mures liberos uoluifjl notaru ut ex hk fimi^tue ieclinmtwry ut efi ofleudt.SequitUTy in queis uolucrint declinare, aut noluerint,ge^ t

neriitim,ac fu/mmatimyiteminfdrmk. Duo enim getiera

25 uerboram:unmfecundwm,quod declinando multM exfcparit dijfjmleis fvrma^, utefl lego, legk, Legam,fic aliazaltcrum gcnusflrUe,quod exfe parit nihil,ut efl ctiam

uix^mgiSyprjiSyCur.Quaru/m rerum ufui eratfimplexyibietiam uocabuli dcclinatwsiut in qua donto unuiferuusyum

20 feruo pofl nomeny in qua multi , pluribus. Igitur CT * in *4

his rcbu^^quaru funt nonUnayquod difcriinina uocP: plui ^

ra, propagincs plures, In his rcbui, qu copulx funt, achii iungunturuerba,qudd no opws fiiit declittari in plura,

fircfinguk funt^Vno enim loro coUigare pofiis ucl homiz$ nem,uel equu,ucl aliud quod,quidquid elhquod cu altero

potcfl colUgari, Sic quod dicimus in loqucdoiConful fiiitTuUiui>e:jT Antonius: eodcm ittos ct omneii binosconfu^les coUigire pof^umwsiuel dicam amplius,omnia nomina,atque ideo etia omni auerba tiimfiunt ex unafyUaba unH,

|o cim cr iUud manedi. Qjiore ducc natura,fique impofm 3effcnt uocabula rcbui: ""uwhr a pesynt, ''Nc

4&

9^ L I B E Rdcclim(Uf dh omnihm hk declinatus * put^renty ^uoYum gcnerwm

declinationcs oriuntuTypdrtes orationk funt iudc , fiitem

ut Dionyin trcis diuiferimu^ partcs reSj qu uerbk difi^gnificantur:unci,

SEPTIMVS.^UjC extru homitiCyUt pccunioft,agrqui de dtero diceret, diftinguere polfct,cmuocarctocum dAretyCumaccufaret:licalia quidan difcruni

5 noyqux noSy^ Grjecosad dcclinundim duxerut. Sine co^trouerjldfunt hi quin

9^ L r B E Rmturd^c: uoUttmrim ejl^juo utamfq^ tuUtuoluntA$,4dinduit. Sic tresmn emerunt Ephvfiflngulos feruoiinoM

7 num(jumaliu4 dcclinat nomenabeotcjuoducndii^t Ar-temidonu

,atq; Artcmm app. Hxti aliui aut ah regione,

quod ibi emit.ab lonia lonamy aut ab urbe Ephefo Bphe^ ffiu:itc alij4 ab Ai^ui alia re.ut uifum cfl, Qotra naturalc

ux dulinxtionc di^o, cjujd * non a ;IngHloru oritur uolutatc,fedacomuni cofetif^Ataq; omnes impolifis nowinibui, eoru itc declinant cafui:atq; code modo diciit huiwi Artemj^,Cr huiui lonfypr huiusEphefij, fic in alijs cafibus. Cmutrumq; nonnucjum accidat, cr ut in uolurwiria declina^tione animaducrtatur natura,^in naturali uolunta4:qujocuiufmodi fint.apericiur infi-l Qj^d Wraq; declinatione, aliafiuntfimilia. alia difiimiliai deeo Gwi, Latiniq;UbrosficcruntmultoSypartitncKmalij puts^cntinloquUio ea uerbafequi oportcre,qu k fimiUbu/i fimiliter cffentieclinata, quM appeUarunt avaXuylar, alij cm id negle^gendum putaxcnt

, ac potiui fequendam aiwi^eiav, difii

miUtudmemqucqux in cofuetudine ffl, quam etiam uocStivoix^thUi: cum,ut ego arbitror.utrumq; fit nobkfcquh 2 dwm: qudd in dccUnationc uolunttLriafit mojuictXiau in na^ttirali magus analogia. De quibu4 utriufq; generii declindtionibui libros frxiam bls tcrnos : priores treis de CArumdeciinationum difciplina : pofieriores ex eiws d^fciplitiepropag'nibu4 Deprioribu< primws erit hic : qux contra * ffimditudinem declintionim dtcantur. Secundu^y(jU con^tra dffiimiUtudincmTcrtiu^ defimiliiudinu fvrma.De quibwi qu cxpLderint

, pngulis tribu^, tum de altcrk totis

dcmfcr b.reyacdiuidcre incipimus. i n c i p a m,^uod huiufcc Itbri cfiy diccre contra eos

, qui fimiUtudilmm /e^uuniur ,^uxefi,Htinmc pucr ad fcnem , ad

anum

S E P T I M V 99tmm : in uerbiSyUt ejlfcribofcribm , dico dicdtn t priuicontra uniucrfm dnalogim , tm dc fingulk partibm indtuTd fcrmonii incipim- Omnk oratio cim debcdtdirigi ad utilitAtcm , dd qum tm dcnique peruenit , /i eH

5 dpcm , cr breuit qum petintuSy quod obfcurus, cr lon 8gui ordtor ejl odioy etcm ef]icidt,cLpertA,ut intellegdturycr dpertm confuetudo , breuem temperdntid loquentis:cr tttrmquefieri pofiitfine dndlogid : nibil cd opus ejh}>leque enim utrm Herculi-^dn UercuUscUum dici opor

10 tedt,fidoceatanalogidyciimutrmque fit in confuetudi:*

ncynon neglegendmi quod^quefunt^cr breuia,e:T ap^t*

tt. FriCtereiqum utilitAtii cduffd qu^eque res fit inuen^tn-ijiexedquisid fit confecutu^ > amplius em fcrutaxinon dcbet , cim jit nimim otiofu Et cum utilitAtis cduffi

t $ uerbd ideojmt impofitA rcbu^y ut cmfignificentyft id con*fequimur una confuetudine , nihil prodejl atialogia. Ac*cedit , quod qucumque ufwi caujfa ad uioKm fint ad^

fumptA , in his utilitsitem qu^erimus , non fimilitudinem,

ltAqueinu{litu,ci

loo L I B E RfoUm ucjliti effe uolumuA , ut uitctmjrigwty fed etimut uidemur uefliti cf]c honcftc : non domm hciberc

, ut

fimiM in teHo , cr tutofolmy quo necefiitM contrufcrityfcd ctim ubi uoluptds rctincri poJ?it : nonfolm ad uafaad tudm habilia yfed CT figura belU, atque ab artifice Squod aliud homini , ahud himanitiktifatis eft : quodulsttcnti poculm homini idonem

, hmanitAti , nifibeUmparm. Sed cm difceffum eft ab utilitAtc dd uoluptsUem,tmen in eo ex difiimilitudine plus uoluptAtk>qua exfimi^litudinc f

S E P T I M V lorn libusfmlid dcbeantfingi, quod non fit tndmzx'^fmi