l:C • ^ If §D J*

DISSERTATIO PHILOSOPHICA,DE

SAPIENTIA DIVINAIN

MALIS PHYSICIS D1SPENSANDIS,QUAM,

VEKAMPL.FACVLT. PHIL. UPS:

pr-eside,

Doct.PETRO NICOLAOCHRIStlERNIN,

LOG. ET METAPHYS. PROF, REG. ET ORD.

PRO SUMMiS IN PHILOSOPHIA HONORIBUS,PUBLICO EXAMINI MODESTE SUBJICIT

STIPENDIARIUS REGIUS

ER1CUS ERICI WIDGRENANGERMANNUS.

In Auditorio Guftaviano d. XXII Maji MDCCLXXIX,H. A. M. S.

Mores imjrohi rtfitur. tn tvcrtunt.

U P SA LI JE)APUD JOH. EDMAN, direct. et reg. acad. typogr.

S:AM E.-AM MlTÉM

MAGN/E F1DE1 FlRO,REVERENDISS1M0 DOMINO i

ERICO HESSELGREN,S.S.THEOLOGI/EDOCTORI CELEBRATISS1MO

DI0ECESF.OS HERNÖSANDENSIS

EPISCOPOEMINENTISSIMO,

SYNEDRII SACRI

PRAESIDI,GYMNASH SCHOLARUMQUE PER DIOECESIN

EPHOROADCURATISSIMO,

M^ECENATI SUMMO

SACRUM.

§. I.Adcurata rnalorum, quibus homines adfliguntur^

confidevatio, ad pietatem & anitm tranquillitatemejt maxime ntilis ac neceffäria,

Nihil fere in vita communi eft frequentius, quamut de malis & aerumnis plurimis homines que-relani inftituant, atque fatorum etiam non-

nunquam incufent inclementiam, quod non ad pro-fperitatem, (ed miferiam rhultipiicem videantur de-ftinati. Neqne negandum eft, bona malis adeo heicefle permixta, ut nemo doloris plane (it expers,nemo qui omnes numeret (inc nube dies, nec fo-brios quisquam fortem humanam, ita extollere pos¬fit, ut afperum nihil atque acerbum in vita inve-niri adferat, nifi quod mere opinatum fit atque ima-ginarium. Senfus in hoc negotio certius, quamvellemus teftimonium perhibet > nec in noftra un-quam poteftate fitum efl mutare (enfationes, ut ju-cundum pro lubitu ('en ti amus, quod per fe ingra-tum eft, atque triftitia nos adficit. Interim maxi¬mus hic malorum & incommtdorum acervus, ad-verfus benignitatem atque fapientiam fummi Nu-minis murmurandi, juftam cauflam minime fubmi-niftrat, nec ulla unquam defperabunda laraentatioaudirecur, fi veram adfligentis calamitatis originem& indolem, atque admirandas Divinae Söpienri#,cun£h ad optimum ducentis exitum, vias confide»

A 2 rare,

4 Sapientia Deirare, omnibus datum eflet. Si mala 8z vitse hu»manae calamicates, in cogitadonibus nodris multipli-cancur, earumque gravicas augetur, fi a bonis lin¬de oriantur, quaeque ex iis confequuncur, in animofeparentur, fi clarius & fréquentius ad mala & in-grata , quam ad vitx commoda Sz iucunditates sd-tendere adfvefcimu?; nequs Dei beneficentiarn re£bsadtimare 8z extollerc, neque (orte noftra contentivivere, neque bonis noftris cum gaudio, frui &mala cum interno folatio patienter ferre pofl'umus.Ne igitur ingrata & afpera, quas nos haud raro(limulant & pungunt, bonitatem Dei cunöra gnber-nantis paternam & infinitam nobis dubiam reddant,nec loco venerabundi gratiffimae mentis affeöus, cen-furam Ejus feramos ineptam 8z iniquam , de Sapi¬entia Divina, quae in malis phyficis difponendis elu-cet, brevem Inftituere difquifidonem, operas for-taffis eric predum. Hanc vero dum fufcipio, Di¬vinum auxilium humiNirnus impJoro, dmuique TuamB, L, humanitärem 8z mitiorcm interpretationemimpenfius mihi expeto.

§. II.Mali indoles dißinctius exponitur.

Err-ant omnino, qui in rebus per fe fpe&atismali quidpiam inveniri exiftimant. Nihil enim intota hac rerum univerfitate exfiftit, quod DeumOptimum non hnheat Au&orem 8z Moderatorem :nihil ab Ipfo effici poteft, quod non fit valde bo-num, nihilque permitti, quod fuis uiibus dcftinatis

non

in Malis Phyßcis. 5

non fit adprime conveniens. Sed cum notio bon?& maii fit relativa, atque eos potifiimum refpiciac,qui facultatibus conceffis & rebus in hoc univerfoobviis, re&e vel fecus utuntur; ve! certe ab illisad fe adplicatis gratum aut ingratum habent fen-fum, ideo nonnunquam res mala dici confvcvit, quasfenfationem moleftam aut acerbam nobis adtulit &adferrc poteft. Ceterum notiffima eft diftin&io Maliin Metaphyficum, Phyficum & Morale, qua: cumaliis bene multis Philofophorum divifionibus hochabet commune, ut parum fit adcurata; cum necmali idea eadem, in fingulis membris retineatur,nec membra fe mutuo excludant; fiquidem unumaliqua faltem parte includit alterum. Malum enimphyficum eft vel pofitivum vel privativum. Illudeft, quando a prafentia & a&ione alicujus obje&i,tsedium & dolorem perfentifcimus. e. c* quandomorbo vel igne cruciamur. Hoc vero in boni .

omiflione vel defe&u confiftit, quotics inde cadiumin nobis excitatur. Hmc nonnulli anfam defum-ferunt in abftra&ionibus confiderandi omnem per-fe&ionis cujusdäm limitem, omnem realitatis defc-öum, quem malum metaphyficum vocarunt; idtarnen minus commode; cum limitatata omniumrerum creatarum vis & natura, per fe non adfcratfenfationes ingratas, neque adeo felicitatem alicuiusturbet aut fubvertat, unde in malis perperam nu»meratur. Interim in naturali hac noftra limitationeratio delitefcit, non cur mala rc ipfa pariamur autfaciamus, Ted cur partim ex rebus in fenfus incur-

A 3 ren-

6 Sapientia Deirentibus, partim ex noftris erroribus Sc malefa£h's>ingratas experiri poffimus fenfationes. Si enim mensnoftra adeo eff'et perfe&a, ut re£ta fernper de re-rum relatioriibus ferrct judicia, & voluptatum flu«xarum illecebris atque adfe&uum turbine ad prae«fentia bona minora, remotioribus majoribus praefe«renda abripi non poflet, contra noftram Sc aliorumfeiicitatem, & quas per hanc illuftratur, gloriamdivin am nunquam ageremus, ficque nulluni in vitahominum foret malum morale, nulla a£tio regalisprudentiae Sc fenfui moraÜ contraria. Pariter omnemalum, quod ab aliis rebus & hominibus prxter no«ftram culpara «nobis acceleratur, exularet prorfus abbominum focietatc, fi omnes focii eflent benevoii,Sc finguli ab omni vi externa inviolabiles exfiftc-rent; hoc eft, fi vel divinam prorfus & immuta-bilem perfe&ionem , vel fenfu carentem & machi-nis confimilem haberemus naturam; quorum alte«rum ad humanam feiicitatem non eft neceflarium;alterum omnem prorfus gratum fenfum una cummoleftis fenfationibus excluderet. Malum moraie proobjecto habet a&iones vel inclinationes liberas,quibus adhaerere dicitur, quoties a fenfu mali im-probantur, ideoque a lege Sc felicitate aberrare in«teliiguncur. Aliter vero concipitur malum phyfi-cum, quod reliquos fenfus ingrato modo adficit,quando nos malis premi & adfligi dicimur. Sedratio tarnen cur a£fcionem liberam, quse regulis fa-pientias Sc juftitix repugnat, malam dicamus, in eoconfiftit, quod partim ingratato dum patratur fenfu

imme-

in Malis Phyficis. 7

immediato, partim confcienti« accufatione, pluri-busque fubfequentibus morfibus, nobis moleftiamcreet. Malum igitur morale, quamvis ob vitiofamagentis inclinationem, ab aliis differat malis, quaephyfica riuncupari folcnt, ipfo tarnen effe&u, qua-tenus taedium in agente excitat, ad naturam malo-rum p'nyficorum propius accedit, & una cum illisad infelicitatem & miferiam auctoris fui concurrif,

§. IIbIneptos Divinam Sapientiam in permijjione & ad-miniflratione muhrum defendendi modos rejicit.Nos autem de malis phyficis, Divinam Sapien¬

tiam illuftrantibus, jam breviter a&uri, longe tutio-rem, inveniemus hsec multa, qux 110s premunc in-commoda, cum infinita Dei bonitate conciliandi ra-tionem , quam qux philofophis non paucis, tumantiquioris tum recentioris sevi, fefe probavit, Alii«nim, ut Deum Optimum} malorum cauflam nonftatuerent, aliud quoddam advcrfae fortunae princi-pium adoptarunc, quod fic regimen hujos univer-(i, in odiofis tantum & funeftis eventibus admini-ftraret, Sed cum hoc principium a Deo indepen-dens fingatur, ideo cum fumma Ejus Majeftate con-fidere nequit, inprimis quia maadedis TheologieNaturalis vericatibus, omnia non minus mala quambona, Divinae gubernationi fubjicientibus, h&c ab-fona hypothefis repugnat. Aliam Illudris Leibnitiusexcogitavic fi&ionem, ut praecedentem Manich&ifmierrorem, ab eruditiffimo P. ßailio pro inexpugnabili

ven»

i Sapicntiå Deivenditatum refutnret, fimulque bonrcatem ac fan&i*tatem Dei ab illis obje&ionibus vindicaret, qux amalorum in hoc univerfo frequcnda oriri & move-ri foient. Is fcilicet in fua Theodicea concendit &ftatuie, ideo tot mala in harmonia hujus mundi eflea Deo permiffa, quia ad ideam nexus mundaniomnium poffibilium optirni, aeterno Dei intelleOrufin regione poffibilitatum obverfantem pertinebant,

Suem decreto creationis & difpofitionis 5 mutareleus non potuit, quia poffibilitates non producit,fed eftentias poffibiles a fuo arbitrio independentes& immutabiles, in ideis fuis aeternis invenit. Atdici vix poteft, quam parum haec dementia ad DeiMajeftacem adferendam valeat. Nam etfi ftudiumadfligendi non poffit ei jure quodam exprobrari,qui aliter agere nequit, quam ipfi lege quadamimmutabili ed: prasfcriptum: non magna tarnen b&-nicacis & fapientiae gloria ipfi relinquitur, fi ad be-nefaciendum hoc gradu & ordine, non libere fedeterminer* fed regulis immutabiiibus & a fuo ar¬bitrio haud dependentibus ducitur ad bona & ma¬la conne&enda ac difpenfanda. Verum tota haec hy-pothefis nititur ficta poffibilium producendorum idea-li realitate, ante ipforum exfiftentiam, & praetereaperverfam Sapientiae Divinae notionem fupponic,quae non tam in operibus Dei efficiendis, & ordi-nandis, quam porius in efTentiis rerum aeternis, &regulis decretum Dei antecedentibus obfervandis,in hypothefi Leibnitiana collocatur, Quare haec ex-plicatio, noa tantum mali culpam, fed onnem quo-

que

in Malis Phyficis* 9

que bonitätis ac puichritudinis laudem, a Deo re*move-c. Sapientia enim quse generatim fpedhta infubfidiis ad finem honum excogicandis Sc adtempe-randis, impedimentisque removendis verfatur, cer-tum aiiquem fcopum per res externas obtinendumprsftruic, quo nondum conftituto, nihil ut fapien-ter aut perperam factum cogitari poteft. Deus au-tern mundum liunc non ab aterno conflitutum &in aptum ordinem redafhim ullibi invenit, Ted Ipfeliberri-nva vojitione condidic & ordinavic, nec uliislegibus a fua natura diverfis, ad taiem & non a-liarn rerum externarum feriem excogitandam & e£-ficiendam tu i c alligatus, Ted in ipfa rerum finitarumconfotmaiione & ordinatione, cunÖa fapientiffimein hunc finem gioriofiffimum dirigit, ut quam plu-rimis & maxiuds benefiwiis, (ed Jiberrima inclina-tione pi sefhiiis ac diftributis, fiummam (dam boni-tatem, potentiam & intelligentiam fpiritibus aliisagnofcendam praebear, Hcc vero fapieniia Dei Ii¬berrima in moleftis cafibus moderandis, ita eft ope-rofa, ut non tanquam inevitabiles Sc ad hnnc prse-cife mundum neceflarios atquc a fe independentesconfideret, fied ut his tanquam adminiculis Sc oc-cafionibus utatur, partim ad optimas inclinationesproducendas, variaque beneficia eroganda , partimad majores moleftias Sc adflidiones prascavendas.Hanc vero malorum fapientiffimam & Optimo Crea¬tore dignam difpenfationem, quantum virium tenui-tas & temporis babenda ratio permiferic, paucis exem-plis ad certas redu&is clafles dilucicLre juvabit.

ß §. IV,

Io Sapientia Dei5. IV.

Mala in mundo, refpectu multitudinis bonorum funtpaucijjima, tarnen ad Dei fupremum dominium per-fpiciendum, Ö lpfius beneficentiam tnultiplieandam

conferunt, nosqne ad majus pretium bene•/ ficiorum divinorum flatuendum

ve luti manuducunt.Monuimus antea limitationem natura per fe

mal am non e(fe, etfi per hane fieri poteft, ut va-rias fentiamus moleftias & acerbitates, plurimosqueanimadvertamus defe£tus. Ab inaequalibus perfe.ftionum in rebus creatis gradibus, clarins elucetabfolutum Condicoris dominium in bonorum difpen.fatione ac diverfa diOributione, quam fi nniformis& aequalis perfe&io ubique, & fine variatione ocu-lis obverfaretur. Infimus perfe&ionis gradus nonminus a Creatoris benignicate pendet, quam maxi¬mus. Suum enini cuiquc pro fapienti beneplacitorribuit.. Paucifilma monftra, eximiam nstura com¬munis praftantiam & pulcritndinem mirifice extol-lunt. Morbi breviffrmi pauciflimorum hominum,löngiffimam faniratis fruitionem vividiorem in reli-quis efficiunt, ejusque reftitutionem cum infigni la>titia percipimus. Nonnulla incendia & naufragia,ad Dei cuftodiam implorandam & agnofcertdam in-numeros incolumes compellunt. Fames ac ficis pau-corum momentorum, edendi ac bibendi jucundita-tern augent, atque ad Deo gratias agendas fatura-tos valide incitat. Laßicudo pofl curas & diligenteslabores, requiem & otium fvaviflirnum nobis reddit.

Pau-

in Malis Phyßcis, ir

Pauperum egeftas, meliorem reliquorum conditio«rem in clariorem lucem collocat, Sc inopum mi-feria, nberrimam gaudendi materiam in beneficiis dan-dis Sc accipiendis focietati humanae fuppedicac. An«nonae Caritas quse rarius concingit, neceffaria eft, ncreliquorum annorum ubertas plane evilefcat. Li.niitna noftra cognofcendi facultas, fenfuna per fejngraturn non adfert; nemo enim nili ftolidus doloreideo adficitur. quod non omnia fciat, neque in ju~diciis de rebus haud exploratis, omnem erroremvitare poffic. Interim nonnuliorum (cientia, pluri«irorum ignorancise, cum mutua docemium Sc di-fcentium deleflatione medetur« Vires fuis paritercircumfcriptae limitibus^ nemini inevicabilem creantmoleftiam. Sed moleftum tarnen interdum eft ne-

fcire, errare, falii, decipi Sc defectum ac decremen-tum virium perfentilcere. Dens autem infirmas ho-mini dotes conceflit, non quia majores dare nonpotuit, fed quia nobis forte in prüfend rerum fta-tu id minus-expediret. Sic magnum utique nobiseft commodum, quod futura noftra fata in remo-tiori diftantia non praevideamus. Si enim bona ob-tinenda nimis perfpicue cerneremus, facile in ferne«ritatem incideremus, Sc gaudia noftra longiori prae-guftu mir.Lierentur: fi mala certo praefciremus, me-tus nos perpetuo cruciaref. Si vires corporis mi¬nus limitatai, animo tam infirmo eftent additas, fepius & gravius nofmet ipfos & aiios laederemus.Quod igitur infirmi fumus, non exiguum eft bo«nitatis & fapicntiae Divinae documcncum, eoque rrji-

B z nus

12 Sapientia Deinus hanc naturae noftr^ hnbecillitatem a?gre ferredebemus, cjuod non fine auxiSio nobis relifli Viva-mus, Ted praevaiida benigniffimi parentis manu &difpoficione, ad nie tarn feiicicacis perducamur. Non-nulla etiarn mala leviora Sc rariora, hunc nobis,Divina fic dirigente Sapientia, praeftant ufum, uc a-lia longe graviora nos fugere & praecavere doce-anu Sic intemperanrior ciborum am potionum 11-fus, fdriitatem corporis ftatim aggreditur, Sc segri-tudinem quandam excitat; fed haec, inftar amici mo-nentis, ad temperantiam in pofterum adcuratius fer-vandam nos exftimulat, ne morbum grtiviorem, con-tinuata nobis adferat luxuria. Ingratae nonnunquamfenfationes, vel eo nomine Divinam iiluftranc Sa-pientiam , quod alia mala , majorem & diuturnio-rem moleftiam nobis minitantia expellant, Sic febrisquantumvis incommoda, naturas nifus eft, materiamheterogeneam & nocituram e corpore' expellere co-nancis, eoque reCpetfu morbus periculofior nonraro per alium toilitur. Eft omnino corpus noftrum,variis obnoxium fenfationibus minime jucundis, quaeabeßent plane, ft adeo tenera nobis non contigißetfenfuum externorom compages: fed melius eft ca-loris & frigoris vim non ßne dolore aliquando ex-periri, fapores, odores & fonos infvaves fentire,quam organis inftruftum efte craßioribus, fenfu planeearentibus, Sc fic voluptatibus infinite mulcis, unacum rariori 8c evitabili tsdio penitus privari. Quinetiam ipfa nos viciffitudo & varietas fenßonum,snagis deleöat, quam perpetua gracorum obje&orunx

per*

in Malis Phyfleis.

psreeptio t & quemadmodum pofl nubilas & hor*rendias cempeftates, gratior eft tranquilia aeris &coeli ferenitas, acque poft afperam hiemem, verfc& aeftaris ameemtas nos magis aöficit, ita jucundiornobis fit ufura fani corporis, poflquam cum mor-bis aiiquamdiu funius conüidiati, & fvavius res men-rem demuleent fecundae, ubi adverfis fuccedont.Quis non agnofeit in his & aliis ejusmodi cafibus,bonitatem fummi fatorum noftrorum Moderatorisfopientiffime declaracam & adminiftratam?

§♦ V.Mala locum non hahent nifi oh majora hona,Hominem a prima nativitate, diuturna imbecil-

3icas comitatur. Jguot anni requiruntur, quam fol-licita informatione opus ed, ut quis idoneus fiat,ad Vitium & nmi&um proprio marte parandum?Brucis animantibus pauci dies iufficiunt, ut eo us-

que adolefcant, quo fibi de vitlu profipicere que-ant* De hac noftra imbecillitate homines faspe con-queruntur. Cadücum inquit Qtiintilianus, circa ini¬tia animal homines fumus, Nam feraruni peeudum-que foetihus efl ftatim ingrejjus, ad übera impe.tus\ nobis tollendus infans if adverjus frigöra nu*triendus. Sic quoque inter parentum manus, gremi-umque nutricis fape lahitur a). Sed ifta Jongiorhumana infirmitas atque alieni auxilii indigentia,efl: praeeipua humanitatis fchola, Sc. ad rationis at«

B 3 que

ß) Qvintil. Declamat. 306.

14 Sapientia Dei

que intelie&us cuicuram via. Nam fine diuturna& arctiori hominum converfatione, nulla eflet edu-catio, null* propinqvoram amicitia, nullaque a pa-rentibus & curatoribus inffcitutio locum haberet.Fingamus hominem qui absque aliorum ope acquotidiana focietate adolevic. Quam miferandumeilet animal? Mucum ac turpe pecus, omni infor¬mations & dtfciplina deftitutum, cujus nulla efletnid bruta & ftupida adtentio, nullaque cognicio,nid ex vehementiori fenfuum imprefiione oriunda.Nihil aliud ipd foret relicfum , quam herbas radi.cesque vellere, aut fponte naros frufhis legere; d«tim fönte, fiumine, aut laeuna obvia levare, repel-lendis aeris injuriis antra fubire, tempus tsediodfli-mum per otium exigere , ad quemvis ftrepitum,aut animantis alterius occurfum exhorrefcere, de-nique fame, frigore aut lacerante fera beftia miferevitam finire. Igitur quod homines ad ufum ratio-nis & orationis perveniant, quod multarum retumintelligentian! facile adquirere poflint, id effidt na¬turalis infantum imbecillitas, quaj parentum & Ii*berorum longiorem conjunftionem adeo necedariam& ' inevitabilem reddit, atque eo ipfo mutuo amo-ri, mutuisque in focietate officiis prxftandis, opti-mam fuppeditat occadonem.

Multa etiam quae hominibus dngularibns non-nunquam mala & incommoda fnnt, ad totarn uni-verlitatem melius confervandam diriguntur* Globusterraquaeus eft plurium animalium domiciiium, nonnoltri cauffa unice adornatus; hine provida Dei

cura

•>

fil Malis Pby/ieis. 15

cura ad rellqua animantia fuftentanda, 8z ad natu-ram organicorum corporum in aSiis indi vidnis con~tinuandam quoque extenditur. Faciie vero depre-hendimus, quod regnum vegetabile perpetuis mu*tationibns dt obnoxium, quodque immenfae anima-lium mulcicudini & varieraci alendss hand fufficiac.Ideo ut major animantium copia in tel Iuris fuper-ficie fuc.ceflive vivat, unum animal fafåum eft alre-rius pabulum, & omnia generantur, ut ab aliis de-vorentur. Fera> & animalia Carnivora , raro lace-rant agilia, vegeta & vivida, fed debilitata, nimiumrnultiplicata & cadavera plerumque confumunr. Haedeflru&iones ad univerfi ordinem, proportionem &pulchritudinem perpetnam mirifice conferunt. Hincper inundationes, tervx motus, & variorum aninoa-Iium7 infe&orum, verrnium &c. noxarn, fpe&aculumnatura amceniflimum frequentius mutacur. Non-n lorum enim corporum deftru&io, eft aliorumplurium nutricio. Variae quoque funt hominum in-clinationes & diverfi fines, unde id quod unus tan-quatn malum pro fua conditione averfatur, aliorumaeftimatione utiiiffimum Cxpe putatur. Sic etiamventus & tempeftas, qua? quibusdam adverfa judi-cantur, innumeris aliis funt exoptatiffima..

§• VI..Mala phyflca non tanturn ma los hominum morescoercent, verum plunmis etiam virtutibus & bene'

ficiis exercendis anfam copio/iorem /üb-miniftrant..

Malis

16 Sapientia DeiMalis farpe phyficis plurima impediri mala

-moralia feu turpia Sc nocenuffima facinora, notiuseft, quam uc multis demonftrari debeac. Multis in-nocentiam infirmicas commendat, qui magnis pol-lenres viribus, injurias non paucis longe laceque es-lent iiiaturi. Plurimi alios infeftarent, nili alienaipfos in officio rccineret periecutio. Bellorum cala-micates, luxuria? aiimenta collunt & removent. In-primis vero poena, quae malum eft phyficum illisirrogatum , qui malas commiferunt actiones, eumhabet finem, ut hornines pravi, a firnili peccatopoftmodum abftineant, Sc ad fubfidia eniendationisdivinitus oblata (ollicite adcendanc, atque uc aliieorum cxemplo ad prxvaricandum evadant tardio-res. Loquimur antem heic non de nacuralibus ma-larum ßttionufri confe£hriis> quae poenarum natura-lium nomine venire folenc, Sc qua? ut antea dixi-mus, malas aäiones disfvadent, fed de incom »o-dis arbitrariis, quae a fuperiore qtiodam., legumtrangreffioribus irrogantur, quaeque ri£le Sc pro¬prio loquendo pcense vocancur, Has quidem infli-guntur quia peccatum eft, quatenus peccando Vi¬tium indicacur, tanquam morbus moralis, duriorihujusmodi remedio tollendns; quisque tarnen l'api-ens punit ne peccecur, liquidem finis pcenarum inpeccatis antegreffis collocari non poteft. Punit au¬tem Heus non tantum per Principes 8c Magiftratus,populis Sc civicatibus praepofttos, Ted etiam malispeculinri Sc exordinaria ratione immiffis, quorumexempla in hiftoriis Sc vita communi paffim funt

obvia9

in Malis Phyßcis, 17

■ob via- Haben c hsec mala rarionem in pravis bombnum habitibus cmendandis, & delictis inje£lo mecu

praecavenriis, adeoqtie ad felieitatem humani generistendunt, & (ic propitium Opcimi Moderatoris ergaihomines animum produnt, quamvis jucundum pa-tiencibus non adferant fenfum. Non omnia vero

mala phyfica, pcenarum habent indolem; liquidemnon paucae calamitares , tum publica, tum etiamprivatas, probos atque improbos pariter tangunt;mit non pari ab utrbque luflineantur anirno. Neclevis illorum error eil:, qui haud aliter quam ami«ci Jobi parum lapientes, neminem durioribus fub-jici fatis credunt, nifi qui gravioribus lic vitiis at¬que facinoribus inquin&tus. Sic enim felicioribuspraeter meritum gloriandi, & naevos fuos negligen-di datur occalio, adflictis vero, aut vani injiciunturfcrupuli, dum malefa&a, etiam taccnte confcientiaoperofius in vita fua exquirere, & libi exprobraredocentur; aut adverfus Divinam difpofitionem rnur-murandi anfa fuppeditatur, dum ad fuam innocen-tiam rigid ius defeniitandam, fiftis molefte ledulorumcriminationibus exftimulantur. Quamvis enim opti-mi quique in hac infirmitate, fuos agnofcere erro*res & lapfus cogantur: iniquum tarnen furet> Scdivinae jultitiae clementiaeque parum conyeniens, Iiquis vel morbos, vei annonae & bellorum calami-taces, vel ßngularia etiam infortunia , ex illis fonti-bus femper derivaret. Iniquiffimurn vero «1$., Scminime ferendum, fi focietatum majorum, aut mi-norum re&ores, fuae confc&aria injuftitiae aut im-

G pru-

Ig Sapientia Deiprudentiae, fociorum peccatis, prsecipiie occulcis im¬potent, ut culpa ipfi vacare videän'tur, nec adama-tam vivendi rationem defercre neceflum habeanr.Conftat vero longiffirna experienria, quod improbiinterdum omni bonorum genere ad tempos cumu-lentur, tit eo profimdius in miferix barathruni pra>cipites poftmodum ruant: & pii ex adverfo acvirtucis culto.res, variis adverfitatibus diu adfligun-tur, ut pod patienti® exercitium, auxiliis Divinis &folatiis humanis eo fvavius exhilarentur, & ob Ii-berationem a malis eo ardentiori fiducia Dei opemimplorent, eaque accepra, obftri&ifiimo animo be-nefa&oribus inprirnis Deo gratias agant. Ubi nullifunc innocentes five refipifcentes egent aut miferi,ibi mifericordiae & liberaiitatis nullus e(l locus»,

§. VII.Mala phyfica viribus corporis cf an 'imi exercendis &

excoleridis occafionem flippeditant optimam.Mala qua? vitam hanc imbecillem obruere vi-

dentur , & a cunabulis ad fepulchrum usque noscomitantur , hone etiam nobis fru&urn adferunt,ut vires noflras exercendi, variasque addifcendi ^r-tes- occafionem & incitamenta fubminiftrent. Multanos urget ac premit indigentia: fed haec varios fu-fcipere labores cogit, & plurima excogitare fubii-dia, quibus vitae necefiitates nobis parare poflumus»Si homines vi&um & amiQrum fine omni ftudio &artificio, a natura acciperent , vix rationem & no-biiiffiraas animi vires exercerent & excolerent, fed

de-

in Malis Phyßcisv 19

defidia atque inertia anirna torpefceret, sc longeinfra brucorum animantium föllertiam fubfift-erec.Malta conatibtis noftris fe objiciunt impeciimenta,led qas dadium nollrurri & agendi ardorem actione,atque torporem aniniis noftris excutiunt. Molen qusnobis imminent ac miriantur perictila, ineuriam &temeritatem peilunt, prudendarn vero & circunn-fpectionem nobis commendanr* Nocuoienta certehaud raro funt doeumenta, & incommodis magnaplerumque commoda funt adnexa. Prsterea malaqus citra noftram colpam nobis contlngunt, piuri-mis egregiis virtutibus colendis, materiam exhibentuberiorem, & officiorum mutua commutatione, a-morem & connexionem focietatis humans aretioremefficiunt* Si nulla eilet opum & divitiarum ins-quaütas, vinculum focietatis humans fere difTol ve-retur; cum alter alterios ope non indigeret, null ieffent benefa&ores» nulli clientes, nollos ob hene-ficia aeeepta gratus aninius. Quin etiam horno bo¬ns frugis & mali non ignaros, data faculcate 8z oc-eafione, miferis promtius & libentius fuccurrit* Sinulli darentur bonorum oppreftiones, utiliftirna pa-tientis, manfvetudinis & modeftis-Schola non ades-fet, nec plla ad puleerrimam innocentis defendends& erigends laudem paceret via. Virtotis integritas8z conftantia in rebus adverfis loculentiffime confpi-citur & exercetur. Omnis virtus in babitu & ar-dore agendi confiftit, ideoque remoto omni malo-rum metu, facile langvefeeret. Inde enirn cura, ftu-dium & ardenti^ima virium contentio maxime 8z

vehe*

io Sßpientia Dei in Malis Phyßcis.vehementiffime excitatur; eamque fine obtento, fva-viffima confequitur deleåatio, & in bonorum defi-deracorum poffeflione adqaiefcencia exoptatiffima.Hinc fi hxc vita deliciis ,ac voluptatibus continuisdiffiueret, vix quisquam .ad Deum ardenter eonfii«geret, & fpretis rebus terreftribus, in Ejus grarixfruicione folatium atque animi adquiefvenciam qux«reret, neque vividum oriri facile poflet confumma-tioris apud Deum felicitatis defiderium. Ad hxcvero perfe£ha & purißlma inter ccelites gaudia, cummors, quemadmodum religio falutifera Omnibuseam rite cognofcentibus & exercentibus confirmat,aditum nobis aperiat, vix haec inrer mala & terri-bilia meretur locum, utpote qux alios terrere nonpotefl, quam quibus melioris poft demigrationem,vitae fpes nulla eft reli£h. Nos vero, qüi innumera-biiia per totam vitam Divinae benignitatis indiciapercipimus, & in ipfis quoqne xrumnis, paternamEjus & fapientiffimam agnofcimus manum, adven-tantem mortis horam non ut tremendam exhorre-fcimus, Ted ut lxtam exfpeStamus, utpote qua, nosa malis plenifllme liberati, (ptendida & xterna pacisintrabimus tabernacula, ubi in fecula nunquam ter-

minanda celebrare lieebic infinicam Sapien-tiflirni Numinis gloriam.

TANTUM.

Sua quemque fortuiicC m.vaime pozuitet. Cicero*