Upload
hanh-xuka
View
221
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
1/56
1
Incident beam
Diffraction X rays
X-ray detector
Crystallinesolid
Lead screen
10,000-40,000 volts
X-ray tubesource
X rays
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
2/56
2
Trong scc phngphp vt l nghin cucu to,phngphp nghin cucu trc bng tia X (tia Rnghen) l phngphp quan trngv hiuqunhtv n cho php xc nhvtrcacc nguyn ttrong tbo cbn,tcl xc nhcdi lin ktv gc lin kt.
i tngnghin cu rngri: protit, phccht,phn tADN,ARN, cc khong vt,cc loivtliul itngcanhha hc,sinh hc,vtl hc,vtliuhc,achthc
Phn tch cutrc bngtia X gm2 giai on.Giai on1 lxc nhcc thng scamngtinh th,tnh ixngcamngtinh thv mtsdkinkhc c lin quan.Giai on 2 l xc nh taca cc nguyn t trong khnggian tinh th,di lin kt,gc giacc lin kt.
1. M u
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
3/56
3
Tia X v tia gama- Ging nhau: u l cc bc x in t c bc sng ngn,nnglngln.- Khc nhau: Tia X thngctora trong qu trnh tngtcgiamtchm tia electron vicc electron canguyn t,tia
csinh ra bisthay ibn trong htnhn nguyn t.
2. S lc v tia X
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
4/56
4
Cc thng s v tia X
Tia X l cc bcxin t sng ngnc sinh ra bis
bnph cc bia kim loibngcc chm electron nnglng
cao hocc tora trong qu trnh chuyndchelectron
obital bn trong (obital d hay f) canguyn t.
Nnglng: 200eV - 1MeV
Bcsng: 10-5 - 100
Bcsng thuntincho nghin cunhiuxtia X l 0.1 -
25 (khongcch giacc nguyn ttrong tinh th~ 2)
2. S lc v tia X
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
5/56
5
Wilhelm Conrad Rntgen tm ra tia X vo nm 1895. Nm1901ng c trao gii Nobel Vt l. Nm 1995 cng ty GermanFederal Mail pht hnh con tem tngnhncng lao caW.C. Rntgen.
Lch s pht hin tia X
2. S lc v tia X
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
6/56
6
Tia X c to ra bng cch bnph mtchm electron vo mtbiakim loi (
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
7/56
7
Phpht xtia X cchia lm 2 loil phlin tcv phvch.
Phlin tcxuthinkhi thtln ngpht tia X nhhnth
kch thch. Khi ,nnglng(ngnng)cacc electron cha
mxuyn vo cc lpK, L, Mnmsu bn trong, do
mtphnnng lngchuyn thnh nhitnng lm nng imcc,phncn lichuynthnh nnglngbcxint(tia X).
Khi tngdn thV t ln ngpht tia X tnmtgi trno
, trn ph s xut hin mt s vch c cng ln r rt,
nghal xuthinphvch. Thbtuxuthinphvchgil ngngkch thch Vkt.
3. Ph pht x tia X
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
8/56
8
Phvchxuthinkhi inthp tln ngpht tia X lnhnngngkch thch.
Khi ,nnglngcaelectron lnmxuyn vo cc lpelectron st htnhn (cc lpK, L, M), lm btcc electron cc lpny ra khinguyn t,tonn trngthi kch thch, trong
cc lpK, L, Mkhuytcc electron.Cc trngthi kch thch ny khng bn,hunhngay lptcccelectron cc lpbn ngoi snhyvo chimcc chkhuyt,qu trnh km theo sgiiphng ra mtnnglngdidngsng int(tia X).
Thcnghimcho thyphpht x tia X thnggm2 vch ccngmnhl Kv K.
3. Ph pht x tia X
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
9/56
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
10/56
10
Ph vch tia X Electron ti c nng lng ln lm bt
mtelectron lptrong v lm nguyn tbiabkch thch vimtltrng.
Khi ltrngny clm ybi1 electronlpngoi th 1 photon tia X cpht ra.
Cc photon ny c nng lng bng hiuhai mc nng lng v c trng cho kimloiclm bia.
Phcacc photon ny l cc pic nt chngln phlin tc.
Thtngtcchlm thay igiihnbcsng ngncaph lin tc,khng lm thayibcsng vchctrng.
Cngcavchctrngphthucvothtngtcv cngdng cangpht
3. Ph pht x tia X
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
11/56
11
K hiu vch tia X c trng
Nultrng lpK v c lm ybimtelectron trn lpL, M, th ta c dy vchK, K,
Nu ltrng lpL v clm ybimtelectron trn lpM, N, th ta c dy vchL, L,
3. Ph pht x tia X
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
12/56
12
K hiu vch tia X c trng
C hai vchK l K1 v K2 rtxt
vinhau v c cngtl2:1. Tlcng
K1: K2: K = 10:5:2
3. Ph pht x tia X
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
13/56
13
Gi tr bc sng vch tia X c trng
c cc tia X vikhc nhau, ngita dng cc kim loikhcnhau lm anot. Miquan hgia, X cm tbinh lutMoseley: 1/ = R(Z-1)2(1-1/n2): bcsng; R = 109737 hngsRydberg; Z: shiunguynt; n l mtsnguyn, n = 2, 3 ivivchKv Ktngng
Nguyn t Z K1 (nm) K2 (nm) K Ngng VCr 24 0,228970 0,229361 0,208487 5950
Fe 26 0,193736 0,193998 0,193604 7100
Co 27 0,179026 0,179285 0,178897 7700Ni 28 0,165791 0,166175 0,1500 8300
Cu 29 0,154184 0,154439 0,1544056 9000
Mo 42 0,071073 0,071359 0,070930 20000
Ag 47 0,055941 0,056380 0,0497 25600
3. Ph pht x tia X
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
14/56
14
Khi tia X i vo mi trng vt liu s c cc hin tng: S
khuychtn, Hiungquang in,Pht hunhquang v S tothnh cpelectron - positron. Ktqul cngtia X gim
dI = -Idx I = Ioexp(-x)
Iov I l cngtia ti,tia l; x l bdy cavtliu; l hshpth
4. Ph hp th tia X
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
15/56
15
Ph hp th tia X
Nhn vo ph hp th tia X ta thy:
Khi bctia X sng gim(nnglngtng)th khnngmxuyn catia Xtngdn,hpthgimdn.
Khi gimnmctia X c thmxuyn vo cc lpelectron trong cng(K, L, ) v lm bt cc electron cacc lp ny th hp th tng tngt.ychnh l b in hpth.
Khi vtqu bin hpth,hpthgimdnv nnglngcatia X qu ln,tia X c thmxuyn qua mi trngvtlium khng bhpth.
4. Ph hp th tia X
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
16/56
16
Tia X n scDng tmkim loic bin hpththch hphpthbcxK
v cho bcxKiqua
Bc x Vt liu lc dy (mm) truyn qua
ca K(%)Cr - K V 0,018 50
Fe - K Mn 0,016 46
Cu - K Fe 0,018 44
Cu - K Ni 0,021 40
Mo - K Zn 0,108 31
Dng bnsctinh th: Mttinh thbitnhhngsao chochnhiuxtia Km khng nhiuxtia K.
4. Ph hp th tia X
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
17/56
17
Tia X n sc
Trong nghin cunhiuxtia X thngsdngtia Kcacacc kim loikhc nhau (cbitl kim loiCu). V cc vchKcnnglngln,khng bhpthbivtliunghin cu,nsccao.
Bin hp th caNi iviphphtxcaCu.
4. Ph hp th tia X
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
18/56
18
Phng trnh dng hm sinSng tun hon theo thi gian:
= Asin(t + ) vi
Sng tun hon trong khng gian:
= Asin(kr + ) vi
A: Bin sngtn s gc = 2f = 2/T
T l chu k theo thi gian; f l tn s: l lch pha
A: Bin sngS sng k = 2/: l chu k trong khng gian-bc sng: l lch pha
5. Phng trnh hm sng
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
19/56
19
Phng trnh dng hm phc
Sng tun hon trong khng gian:
= Aeikr vi
Cng thc le:
= Aei= A(cos+ i.sin)
A: Bin sngk: vect sng c chiu l chiu truyn sng,
|k| = 2/: chu k trong khng gian-bc sngr: vect ta
Sng chuyn ng (sng phng) c biu din bng mt vect k.Nng lng ca sng t l thun vi bnh phng ca |k|.
5. Phng trnh hm sng
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
20/56
20
Nh bit: cc ht vi m l cht lng tnh snght
Tnh ht:biudin tnh chtgin oncavtcht. Khi htchuynng th n mang theo mnh c nng lng v khilng
Tnh sng: biu din tnh cht lin tc ca vt cht. Khi htchuyn ng th n ch mang theo nng lng m khngmang khilng
Trong chng ny chng ta s xt hin tng tinh th lm
nhiuxbcxtia X. Tuy nhin cc ktqu thu ccngc thdng chung cho nhiuxelectron, ntron,
6. Nhiu x tia X
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
21/56
21
Phnx; tn x; giao thoa?
Phnx:Tia tibphnxbimtmtphng; gc tibnggc phnx; nnglngcngnhbcsng khng thay i
Tn x:Tia tiva chmvimtimvtchtno ; imvtchtny trthnh mtngunbcxthcppht bcx(tia tn x)ra cc hngkhc nhau. Tia tn v tia tic nnglngc thbngnhau (tn xnhi)hockhc nhau (tnxkhng nhi).
Giao thoa:L hin tngcnghpsng. C giao thoa tngcng (cc sng ti cng pha) v giao thoa trit tiu (ccsng tingcpha)
6. Nhiu x tia X
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
22/56
22
Nhiu x l g, c hai cch hiu: Tp hp cc phnxcbit t mt hmtphng nguyn t
song song trong tinh thmboiukingiao thoa tngcng. Tphpcc tn xnhicbittcc imkhc nhau ca
tinh thmboiukingiao thoa tngcng
Kt qu: Thu c ccchm tia nhiu x theocc hng xc nh, ctrngcho tinh th. Cc tia
nhiuxny c thcghi li di dng nhnhiu trn phim hocc v thnh gin nhiux.
6. Nhiu x tia X
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
23/56
23
sin2
nd
Hin tng nhiu x tia X cquan st u tin bi Max VonLaue (18791960, gii thngNobel Vt l nm 1914) vo nm1912
Hin tng nhiu x tia X cgii thch bi hai cha con gianh Bragg nm 1913
(Wiliam Henry Bragg (cha), 1862-1942,v Wiliam Lawrence Bragg (con), 1890-
1971, hai nh vt l ngi Anh, giithng Nobel vt l nm 1915)
6. Nhiu x tia X
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
24/56
24
iu kin nhiu x tia X nh lut BraggCc tia X khng thcsb
phn x m chng b tnx, song rt thun tinnuxem chng l bphnx.
Mi mt phng nguyn tphn x sng ti c lpvi nhau v c coi lmtphnx.
Tia nhiuxccoi l tia
phnx.iukinnhiux: n= 2dsin.l bcsng tia X ti; d l khongcch giacc mtphngtronghmtphngsong song; l gc phnx; n l bcphnx.
6. Nhiu x tia X
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
25/56
25
Ch nhng h mt phng
song song tha mn nhlut Bragg mi cho chmtia nhiuxc thquan stc.
Mun tha mn l Bragg
phi c 2d, m trongtinh thd c nn chthyhin tng nhiu x tia X(khng thy hin tngnhiuxcanh sng nhn
thyv tia (?))Mtmtphngchphnxmtphnrtnhchm tia X ti,v nukhng th mtphngutin phnxht,skhng cn g ccmtphngsau phnxv nhvyskhng c hintnggiao thoa.
6. Nhiu x tia X
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
26/56
26
H mt phng phn x c
th l bt k mt h mtphngno ca tinh th,do trong tinh th c rtnhiu h mt phng phnxkhc nhau. (ch khng
nhm ln gia mt phngphnxvimtngoi catinh th)
Bn chtca tia ti c thkhc nhau (tia X, ntron,
electron, ..). Cc tia nycngkhng nhtthitritngoi vo tinh th m cthnmngay trong tinh th.
6. Nhiu x tia X
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
27/56
27
nh lutBragg ch l hquca tnh tun hon tnh tinca mng tinh th,nn khngphthucvo nntinh th. Snguyn tcanntinh thch
quyt nh cng tngi ca chm tia nhiu x cc bcn khc nhau.
Trong hu ht cc trng hp, bc phn x th nht (n = 1)csdng,v nhlutBragg cvit:
= 2dsin
Khi n > 1, cc phnxcgil phnxbccao.
6. Nhiu x tia X
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
28/56
28
Nhc li mt s kin thc v mt phng
Bn bao gi t hi, trong h lpphng, h mt phng c ch s Miller(010) v h mt phng c ch s Miller
(020) khc nhau iug cha.... Ddng thyrnghai hmtphng(010)
v (020) song song vi nhau nhng ckhong cch khc nhau. H mt phng(010) c khongcch ngnnhtgiacc
mtphngl d(010)= 1; trong khi hmtphng (020) c khong cch ngn nhtgiacc mtphngl d(020)= .
6. Nhiu x tia X
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
29/56
29
Mtcch tngqut, cc mtphng(hkl) v (nh nk nl), vinnguyn, l song song vinhau nhngkhongcch giaccmt(nh nk nl) bng1/n khongcch giacc mt(hkl)
d(nh nk nl)= d(hkl)/n
Tby gi tri, ta k hiu(HKL) thay cho (nh nk nl). Nhvy,cc chsh, k, l khng c cschung, nhngH, K, Lth lic.
V d,trong tinh thMgO, khongcch giacc mt(200) l
0,2106 nm, khongcch giacc mt(400) l 0,1053 nm.
Nhc li mt s kin thc v mt phng
6. Nhiu x tia X
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
30/56
30
Tr li vi iu kin nhiu x Bragg Ta c: n= 2d(hkl).sin
Khi n = 1: = 2d(hkl).sin
Khi n>1, ta c thvitli:
= 2(d(hkl)/n).sin= 2d(HKL).sin
Nhvy,phnxcahmt(nh nk nl) c thccoi l phnxbcn cahmtphng(hkl) v ngcli.ngintrong cctrnghpta c thvitl:
= 2d(HKL).sin
Trong qu trnh khai thc ginnhiuxtia X, ngita itm ccchs(HKL) thay v tm cc chs(hkl).
6. Nhiu x tia X
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
31/56
31
Ch :
nhlutBragg chl iukincnsong chacho nhiuxbitinh th. iukinny chhon ton ngivicc mngchc cc nguyn tnh. ivicc mngcnc cc nguyn tnmtivtr khc (tm mt,tm khi) s
c hintngmtimtstia nhiux.i vi mng lptk: ch c cc
mt (HKL) vi tngH+K+L lmt s chn th mi cho tia
nhiuxivi mng lptm: ch c cc
mt(HKL) viH, K, Lphi lchnchoclcth micho tia nhiux.
6. Nhiu x tia X
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
32/56
32
Ttccc tia nhiuxquan st cutun theo iukinBragg nhngc nhngphnxtun theo iukinBragg likhng thquan st c(tcl c cngbng0).
giithch iuny, ta coi tia nhiuxl tphpcc tia tnxgy ra bicc imchkhng phil cc tia phnxgy
ra bicc mtna. Ta cnphixt lnlt:
- Stn xbicc electron trong mtnguyn t.
- Stn xbimtnguyn tclp.
- Stn xbicc nguyn ttrong mt nv.
7. Cng tia X nhiu x
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
33/56
33
Tn x bi mt electron
J.J. Thomson chngminh crng: cngtia X tn xbimtelectron tikhongcch r ktelectron c intch ev khilngM ccho bicng thc:
2sincMr
e
.II2
422
4
o
Iocng tia x ti
ctc nh sng trong chn khng2- hng tn x
Io I
e2
7. Cng tia X nhiu x
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
34/56
34
Tn x bi mt nguyn t
Cngtia X tn xbihtnhn l rtnh,bqua.
Sng tn x ton phncanguyn tbng tngcc sng tn xcacc electron trong nguyn t. Do cc sng thnh phnccc pha khc nhau nn cngtn xtngcngkhng nginl bi s ca cng sng thnh phn m l ph thuc vohngtn x.
Tsf theo cng thcdiycgil thastn xnguynt:
bin sng tn xbimtnguyn tf =bin sng tn xbimtelectron
7. Cng tia X nhiu x
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
35/56
35
Tn x bi mt nguyn t
0 2 4 6 8 10
10
20
30
fCu
fAl
fO
sinnm-1
Gi trf phthucv v . Khi= 0 th f = Z (tngselectron)nhng f gim khi tng v
gim. thf l mthm ca(sin)/,
i vi Cu, f gim t 29 khi(sin)/tng.
7. Cng tia X nhiu x
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
36/56
36
Nhiu x bi mng c s
lchpha giahai sng tn xbihai nguyn tB(u,v,w) v
A(0,0,0) iviphnx(hkl) l:
= 2(hu+kv+lw)
Phng trnh sng t A: A= fA.eikx
Phng trnh sng t B: B= fBei(kx+ ) = fB.ei.eikx
Bin ca sng tn x bi cc nguyn t trong mt n v ivi phn x (hkl) bng:
Io
B
(hkl)
I
A
n
j
jjjj lwkvhuif1
)](2.exp[. F(hkl)= f1.exp(i1) + f2.exp(i2) + . =
7. Cng tia X nhiu x
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
37/56
37
Nhiu x bi mng c s
F cgil thascutrc Cngtia nhiuxtlthunvi|F(hkl)|2.
Cc phnxc F = 0 sc cngbng0 phnxbcm
Phngtrnh ny p dngcho mimngtinh th. Cho php xc
nhnhngphnx(hkl) no mcd thamn iukinBraggnhngkhng quan st c.
n
j
jjjj lwkvhuif1
)](2.exp[. F(hkl)= f1.exp(i1) + f2.exp(i2) + .) =
7. Cng tia X nhiu x
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
38/56
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
39/56
39
Tha s cu trc mng lptk
h+k+l l s chn th F = 2f quan st c
h+k+l l s l th F = 0 khng quan st c
Cc phn x quan st c:
(100), (110), (111), (200), (210), (211), (220), (300), (221), (310),
Xt mt csgmmtnguyn tvtr (0,0,0) v mtnguyn t(1/2,1/2,1/2).
Thay vo biuthctnh F:
F = f.[1+ei..(h+k+l)]
7. Cng tia X nhiu x
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
40/56
40
Tha s cu trc mng lptm
h, k, l cng chn hoc cng l th F = 4f quan st c
h, k, l l hn hp th F = 0 khng quan st c
Cc phn x quan st c:
(100), (110), (111), (200), (210), (211), (220), (300), (221), (310),
Xt bn nguyn t v tr (0,0,0),(1/2,1/2,0), (0,1/2,1/2), (1/2,0,1/2).
Thay vo biu thc tnh F:
F = f.[1+ei..(h+k)
+ ei..(k+l)
+ ei..(h+l)
]
7. Cng tia X nhiu x
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
41/56
41
Tha s cu trc mng kim cng
Cc phn x khng quan st c:
(100), (110), (111), (200), (210), (211), (220), (300), (221), (310),
Xt tm nguyn t v tr (0,0,0), (0,1/2,1/2),(1/2,0,1/2), (1/2,1/2,0), (1/4,1/4,1/4),(1/4,3/4,3/4), (3/4,1/4,3/4), (3/4,3/4,1/4).
Thay vo biu thc tnh F:
F = f.[1+ ei..(h+k) + ei..(k+l)+ ei..(h+l) + ei..(h+k+l)/2 +
ei..(h+3k+3l)/2+ ei..(3h+3k+l)/2+ ei..(3h+3k+l)/2]
7. Cng tia X nhiu x
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
42/56
42
Tha s cu trc mng NaCl
h, k, l cng chn th F = 4(fNa+ fCl)
h, k, l cng l th F = 4|fNafCl|
h, k, l l hn hp th F = 0 khng quan st c
Nh vy c s thay i t l cng so vi mng lptm
Xt mt ion Cl- v tr (0,0,0), v mtion Na+(1/2,1/2,1/2)
Thay vo biu thc tnh F:
F = [fCl+ fNa.ei. .(h+k+l)].[1+ei..(h+k) + ei..(k+l)+ ei..(h+l) ]
7. Cng tia X nhiu x
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
43/56
43
Bng quy tc lc la cho mt s cu trc tinh th
Loi tinh th Mng Bravais Phn x quan st c Phn x b cm
n gin n gin h, k, l bt k Khng c
Tm khi Tm khi h + k + l chn h + k + l l
Tm mt Tm mt h, k, l cng chn hoc l h, k, l hn hp
NaCl Lptm h, k, l cng chn hoc l h, k, l hn hp
Kim cng Lptm Nhlptm: cng lhoccng chn v h + k + l =4N.
h, k, l hn hp vcng chn nhngh + k + l 4N
Tm y Tm y h v k chn hoc chaicng l
h v k hn hp
Lc phngcht kht
Lc phng h + 2k = 3N vi l chn
h + 2k = 3N + 1 vi l l
h + 2k = 3N vi l l
h + 2k = 3N + 1
vi l chn
7. Cng tia X nhiu x
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
44/56
44
Nguyn tc
Sdngtia X nsc.
Mudidngbt,kch thcht0,01-0,001mm.
V bt gm v s vi tinh th nh
hng hn lon nn trong mulun c nhngmt (hkl) nmvtr to vi chm tia ti mt gc thamn iukinBragg.
Cc tia nhiuxcacng mth
mtphng(hkl) tothnh mtmtnn vinhl mu,trcl tia ti.
Gc gia tia tiv tia nhiux l2.
8. Phng php bt
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
45/56
45
Phng php chp phim Debye Scherrer
Thit b: Phim c lt st vothnh trong camthpkim loihnh tr- gil camera. Camerac bn knh xc nh.
Mu c t trn mt gi nm trc trung tm cacamera.
Kt qu: trn phim c nhngcung trn ixngqua vttrung
tm. Yu cu ca phng php l
vchnhiuxphimnh, c enu,nnphim phisng cccc vchyu.
8. Phng php bt
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
46/56
46
Phim c ra, ct v triphng.
o khong cch tng igia cc vch, tnh gc phn
x, t xc nh c ccc trng ca tinh th nghincu.
Phng php chp phim DebyeScherrer
8. Phng php bt
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
47/56
47
Xc nh gc
2W
S
1
W
S1
2
2Hoc
8. Phng php bt
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
48/56
48
Gin nhiu x tia X:
8. Phng php bt
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
49/56
49
Xc nh cu trc tinh thNhn bit mng Bravais.
Xc nh ch s phn x.
Tnh hng s mng.
8. Phng php bt
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
50/56
50
Diffraction Angles
sin2
sin2
d
d
rhombohedral
hexagonal orthorhombic
cubic: 2222
22
2
222
2 4sin
1lkh
aa
lkh
d
2
2
2
2222
2
2
2
22
2
43sin
3
41
c
l
a
khkh
c
l
a
khkh
d
322
2222222
322
22222
2
cos2cos31
coscos2sin
4sin
cos2cos31
coscos2sin1
a
hlklhklkh
a
hlklhklkh
d
2
2
2
2
2
222
2
2
2
2
2
2
2
4sin
1
c
l
b
k
a
h
c
l
b
k
a
h
d
Lc phng Trc giao
Lp phng
Hnh thoi
8. Phng php bt
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
51/56
51
S th t 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
LPG H2+ K2+ L2
HKL1
100
2
110
3
111
4
200
5
210
6
211
8
220
9
300
221
10
310
11
311
LPTK H2+ K2+ L2
HKL2
110
4
200
6
211
8
220
10
310
12
222
14
321
16
400
18
411
330
20
420
LPTM H2+ K2+ L2
HKL
3
111
4
200
8
220
11
311
12
222
16
400
19
331
20
420
24
422
27
333511
KC H2+ K2+ L2
HKL3
111
8
220
11
311
16
400
19
331
24
422
27
333
511
32
440
35
531
40
620
Ch s giao thoa ca 10 cc i u tin ca gin nhiu x tia X
8. Phng php bt
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
52/56
52
i vi mng lp phng:
Loi mng
LPG 1 : 2 : 3 : 4 : 5 : 6 :8: 9 : 10 : 11
LPTK 1 : 2 : 3 : 4 : 5 : 6 : 7 : 8 : 9 : 10
LPTM 1: 1,33 : 2,66 : 3,67 : 4 : 5,33 : 6,33 : 6,67 : 8 : 9
Kim cng 1: 2,66 : 3,67 : 5,33 : 6,33 : 8 : 9 : 10,67 : 11,67 : 13,33
2
1
2
1
2
1
2
i
2
i
2
i
1
2
i
2
2
LKH
2
LKH
LKH
LKH
sin
sin
d
dQ
iii
111
(?)
8. Phng php bt
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
53/56
53
- o nhiu x tia X mu nghin cu
- Xc nh cc gc nhiu x (v tr ca cc pic)
- Tnh gi tr Q t
- So snh Q tnh c vi gi tr Q l thuyt (bng trn)- Nhn bit mng Bravais
- a ra kt lun v ch s cc pic
- Tnh cc hng s mng a
- Tnh sai s ca a (a)
f. Xc nh cu trc tinh th
8. Phng php bt
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
54/56
54
Bng xc nh cu trc
STT 2(o) sin2
Q
H2+ K2+ L2
HKL a aGn ng Chnh xc
12
3
4
56
7
8
8. Phng php bt
8 h h b
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
55/56
55
V d:
STT 2(O) sin2 QH2+ K2+ L2
HKL a aGn ng Chnh xc
1
23
4
5
13,6
15,822,4
26,2
27,4
0.014019
0.0188910.037727
0.051371
0.056092
1
1.3474812.691036
3.66424
4.001021
3
4.0424428.073109
10.99272
12.00306
3
48
11
12
111
200220
311
222
4,0886
4,06714,0701
4,0900
4,0881
0.0598
0.05110.0359
0.0293
0.0250
1
23
4
56
7 89 10
1112
13
= 0.559
8. Phng php bt
8 Ph h b
8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)
56/56
56
Ch :Gi trQ camnglptk v lpgrtgingnhau.quy kttinh thangxt l lptk hay lpgngoi vicnhnbitpic s7 (lpgQ = 8nhnglptk Q = 7), ngita cn davo cngpic. lpg,picthhai trong hai pic uc cnglnhn,cn lptk th pic th
nhtc cnglnhn.Sai s xc nh a trong gn ng bc nht c th tnh theo cngthc:
a = a.cotg.
a ph thucvo nn khng th lytrung bnh cc gi tra nhnc tmipic. Thngngi ta lygi tra ngvipic c gclnnhthoctrung bnh cc gi trngvihai pic cuicng vi>70ohocvtha = f() ringoisuy lncaa n= 90o.
8. Phng php bt