Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

Embed Size (px)

Citation preview

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    1/56

    1

    Incident beam

    Diffraction X rays

    X-ray detector

    Crystallinesolid

    Lead screen

    10,000-40,000 volts

    X-ray tubesource

    X rays

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    2/56

    2

    Trong scc phngphp vt l nghin cucu to,phngphp nghin cucu trc bng tia X (tia Rnghen) l phngphp quan trngv hiuqunhtv n cho php xc nhvtrcacc nguyn ttrong tbo cbn,tcl xc nhcdi lin ktv gc lin kt.

    i tngnghin cu rngri: protit, phccht,phn tADN,ARN, cc khong vt,cc loivtliul itngcanhha hc,sinh hc,vtl hc,vtliuhc,achthc

    Phn tch cutrc bngtia X gm2 giai on.Giai on1 lxc nhcc thng scamngtinh th,tnh ixngcamngtinh thv mtsdkinkhc c lin quan.Giai on 2 l xc nh taca cc nguyn t trong khnggian tinh th,di lin kt,gc giacc lin kt.

    1. M u

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    3/56

    3

    Tia X v tia gama- Ging nhau: u l cc bc x in t c bc sng ngn,nnglngln.- Khc nhau: Tia X thngctora trong qu trnh tngtcgiamtchm tia electron vicc electron canguyn t,tia

    csinh ra bisthay ibn trong htnhn nguyn t.

    2. S lc v tia X

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    4/56

    4

    Cc thng s v tia X

    Tia X l cc bcxin t sng ngnc sinh ra bis

    bnph cc bia kim loibngcc chm electron nnglng

    cao hocc tora trong qu trnh chuyndchelectron

    obital bn trong (obital d hay f) canguyn t.

    Nnglng: 200eV - 1MeV

    Bcsng: 10-5 - 100

    Bcsng thuntincho nghin cunhiuxtia X l 0.1 -

    25 (khongcch giacc nguyn ttrong tinh th~ 2)

    2. S lc v tia X

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    5/56

    5

    Wilhelm Conrad Rntgen tm ra tia X vo nm 1895. Nm1901ng c trao gii Nobel Vt l. Nm 1995 cng ty GermanFederal Mail pht hnh con tem tngnhncng lao caW.C. Rntgen.

    Lch s pht hin tia X

    2. S lc v tia X

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    6/56

    6

    Tia X c to ra bng cch bnph mtchm electron vo mtbiakim loi (

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    7/56

    7

    Phpht xtia X cchia lm 2 loil phlin tcv phvch.

    Phlin tcxuthinkhi thtln ngpht tia X nhhnth

    kch thch. Khi ,nnglng(ngnng)cacc electron cha

    mxuyn vo cc lpK, L, Mnmsu bn trong, do

    mtphnnng lngchuyn thnh nhitnng lm nng imcc,phncn lichuynthnh nnglngbcxint(tia X).

    Khi tngdn thV t ln ngpht tia X tnmtgi trno

    , trn ph s xut hin mt s vch c cng ln r rt,

    nghal xuthinphvch. Thbtuxuthinphvchgil ngngkch thch Vkt.

    3. Ph pht x tia X

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    8/56

    8

    Phvchxuthinkhi inthp tln ngpht tia X lnhnngngkch thch.

    Khi ,nnglngcaelectron lnmxuyn vo cc lpelectron st htnhn (cc lpK, L, M), lm btcc electron cc lpny ra khinguyn t,tonn trngthi kch thch, trong

    cc lpK, L, Mkhuytcc electron.Cc trngthi kch thch ny khng bn,hunhngay lptcccelectron cc lpbn ngoi snhyvo chimcc chkhuyt,qu trnh km theo sgiiphng ra mtnnglngdidngsng int(tia X).

    Thcnghimcho thyphpht x tia X thnggm2 vch ccngmnhl Kv K.

    3. Ph pht x tia X

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    9/56

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    10/56

    10

    Ph vch tia X Electron ti c nng lng ln lm bt

    mtelectron lptrong v lm nguyn tbiabkch thch vimtltrng.

    Khi ltrngny clm ybi1 electronlpngoi th 1 photon tia X cpht ra.

    Cc photon ny c nng lng bng hiuhai mc nng lng v c trng cho kimloiclm bia.

    Phcacc photon ny l cc pic nt chngln phlin tc.

    Thtngtcchlm thay igiihnbcsng ngncaph lin tc,khng lm thayibcsng vchctrng.

    Cngcavchctrngphthucvothtngtcv cngdng cangpht

    3. Ph pht x tia X

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    11/56

    11

    K hiu vch tia X c trng

    Nultrng lpK v c lm ybimtelectron trn lpL, M, th ta c dy vchK, K,

    Nu ltrng lpL v clm ybimtelectron trn lpM, N, th ta c dy vchL, L,

    3. Ph pht x tia X

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    12/56

    12

    K hiu vch tia X c trng

    C hai vchK l K1 v K2 rtxt

    vinhau v c cngtl2:1. Tlcng

    K1: K2: K = 10:5:2

    3. Ph pht x tia X

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    13/56

    13

    Gi tr bc sng vch tia X c trng

    c cc tia X vikhc nhau, ngita dng cc kim loikhcnhau lm anot. Miquan hgia, X cm tbinh lutMoseley: 1/ = R(Z-1)2(1-1/n2): bcsng; R = 109737 hngsRydberg; Z: shiunguynt; n l mtsnguyn, n = 2, 3 ivivchKv Ktngng

    Nguyn t Z K1 (nm) K2 (nm) K Ngng VCr 24 0,228970 0,229361 0,208487 5950

    Fe 26 0,193736 0,193998 0,193604 7100

    Co 27 0,179026 0,179285 0,178897 7700Ni 28 0,165791 0,166175 0,1500 8300

    Cu 29 0,154184 0,154439 0,1544056 9000

    Mo 42 0,071073 0,071359 0,070930 20000

    Ag 47 0,055941 0,056380 0,0497 25600

    3. Ph pht x tia X

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    14/56

    14

    Khi tia X i vo mi trng vt liu s c cc hin tng: S

    khuychtn, Hiungquang in,Pht hunhquang v S tothnh cpelectron - positron. Ktqul cngtia X gim

    dI = -Idx I = Ioexp(-x)

    Iov I l cngtia ti,tia l; x l bdy cavtliu; l hshpth

    4. Ph hp th tia X

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    15/56

    15

    Ph hp th tia X

    Nhn vo ph hp th tia X ta thy:

    Khi bctia X sng gim(nnglngtng)th khnngmxuyn catia Xtngdn,hpthgimdn.

    Khi gimnmctia X c thmxuyn vo cc lpelectron trong cng(K, L, ) v lm bt cc electron cacc lp ny th hp th tng tngt.ychnh l b in hpth.

    Khi vtqu bin hpth,hpthgimdnv nnglngcatia X qu ln,tia X c thmxuyn qua mi trngvtlium khng bhpth.

    4. Ph hp th tia X

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    16/56

    16

    Tia X n scDng tmkim loic bin hpththch hphpthbcxK

    v cho bcxKiqua

    Bc x Vt liu lc dy (mm) truyn qua

    ca K(%)Cr - K V 0,018 50

    Fe - K Mn 0,016 46

    Cu - K Fe 0,018 44

    Cu - K Ni 0,021 40

    Mo - K Zn 0,108 31

    Dng bnsctinh th: Mttinh thbitnhhngsao chochnhiuxtia Km khng nhiuxtia K.

    4. Ph hp th tia X

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    17/56

    17

    Tia X n sc

    Trong nghin cunhiuxtia X thngsdngtia Kcacacc kim loikhc nhau (cbitl kim loiCu). V cc vchKcnnglngln,khng bhpthbivtliunghin cu,nsccao.

    Bin hp th caNi iviphphtxcaCu.

    4. Ph hp th tia X

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    18/56

    18

    Phng trnh dng hm sinSng tun hon theo thi gian:

    = Asin(t + ) vi

    Sng tun hon trong khng gian:

    = Asin(kr + ) vi

    A: Bin sngtn s gc = 2f = 2/T

    T l chu k theo thi gian; f l tn s: l lch pha

    A: Bin sngS sng k = 2/: l chu k trong khng gian-bc sng: l lch pha

    5. Phng trnh hm sng

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    19/56

    19

    Phng trnh dng hm phc

    Sng tun hon trong khng gian:

    = Aeikr vi

    Cng thc le:

    = Aei= A(cos+ i.sin)

    A: Bin sngk: vect sng c chiu l chiu truyn sng,

    |k| = 2/: chu k trong khng gian-bc sngr: vect ta

    Sng chuyn ng (sng phng) c biu din bng mt vect k.Nng lng ca sng t l thun vi bnh phng ca |k|.

    5. Phng trnh hm sng

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    20/56

    20

    Nh bit: cc ht vi m l cht lng tnh snght

    Tnh ht:biudin tnh chtgin oncavtcht. Khi htchuynng th n mang theo mnh c nng lng v khilng

    Tnh sng: biu din tnh cht lin tc ca vt cht. Khi htchuyn ng th n ch mang theo nng lng m khngmang khilng

    Trong chng ny chng ta s xt hin tng tinh th lm

    nhiuxbcxtia X. Tuy nhin cc ktqu thu ccngc thdng chung cho nhiuxelectron, ntron,

    6. Nhiu x tia X

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    21/56

    21

    Phnx; tn x; giao thoa?

    Phnx:Tia tibphnxbimtmtphng; gc tibnggc phnx; nnglngcngnhbcsng khng thay i

    Tn x:Tia tiva chmvimtimvtchtno ; imvtchtny trthnh mtngunbcxthcppht bcx(tia tn x)ra cc hngkhc nhau. Tia tn v tia tic nnglngc thbngnhau (tn xnhi)hockhc nhau (tnxkhng nhi).

    Giao thoa:L hin tngcnghpsng. C giao thoa tngcng (cc sng ti cng pha) v giao thoa trit tiu (ccsng tingcpha)

    6. Nhiu x tia X

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    22/56

    22

    Nhiu x l g, c hai cch hiu: Tp hp cc phnxcbit t mt hmtphng nguyn t

    song song trong tinh thmboiukingiao thoa tngcng. Tphpcc tn xnhicbittcc imkhc nhau ca

    tinh thmboiukingiao thoa tngcng

    Kt qu: Thu c ccchm tia nhiu x theocc hng xc nh, ctrngcho tinh th. Cc tia

    nhiuxny c thcghi li di dng nhnhiu trn phim hocc v thnh gin nhiux.

    6. Nhiu x tia X

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    23/56

    23

    sin2

    nd

    Hin tng nhiu x tia X cquan st u tin bi Max VonLaue (18791960, gii thngNobel Vt l nm 1914) vo nm1912

    Hin tng nhiu x tia X cgii thch bi hai cha con gianh Bragg nm 1913

    (Wiliam Henry Bragg (cha), 1862-1942,v Wiliam Lawrence Bragg (con), 1890-

    1971, hai nh vt l ngi Anh, giithng Nobel vt l nm 1915)

    6. Nhiu x tia X

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    24/56

    24

    iu kin nhiu x tia X nh lut BraggCc tia X khng thcsb

    phn x m chng b tnx, song rt thun tinnuxem chng l bphnx.

    Mi mt phng nguyn tphn x sng ti c lpvi nhau v c coi lmtphnx.

    Tia nhiuxccoi l tia

    phnx.iukinnhiux: n= 2dsin.l bcsng tia X ti; d l khongcch giacc mtphngtronghmtphngsong song; l gc phnx; n l bcphnx.

    6. Nhiu x tia X

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    25/56

    25

    Ch nhng h mt phng

    song song tha mn nhlut Bragg mi cho chmtia nhiuxc thquan stc.

    Mun tha mn l Bragg

    phi c 2d, m trongtinh thd c nn chthyhin tng nhiu x tia X(khng thy hin tngnhiuxcanh sng nhn

    thyv tia (?))Mtmtphngchphnxmtphnrtnhchm tia X ti,v nukhng th mtphngutin phnxht,skhng cn g ccmtphngsau phnxv nhvyskhng c hintnggiao thoa.

    6. Nhiu x tia X

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    26/56

    26

    H mt phng phn x c

    th l bt k mt h mtphngno ca tinh th,do trong tinh th c rtnhiu h mt phng phnxkhc nhau. (ch khng

    nhm ln gia mt phngphnxvimtngoi catinh th)

    Bn chtca tia ti c thkhc nhau (tia X, ntron,

    electron, ..). Cc tia nycngkhng nhtthitritngoi vo tinh th m cthnmngay trong tinh th.

    6. Nhiu x tia X

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    27/56

    27

    nh lutBragg ch l hquca tnh tun hon tnh tinca mng tinh th,nn khngphthucvo nntinh th. Snguyn tcanntinh thch

    quyt nh cng tngi ca chm tia nhiu x cc bcn khc nhau.

    Trong hu ht cc trng hp, bc phn x th nht (n = 1)csdng,v nhlutBragg cvit:

    = 2dsin

    Khi n > 1, cc phnxcgil phnxbccao.

    6. Nhiu x tia X

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    28/56

    28

    Nhc li mt s kin thc v mt phng

    Bn bao gi t hi, trong h lpphng, h mt phng c ch s Miller(010) v h mt phng c ch s Miller

    (020) khc nhau iug cha.... Ddng thyrnghai hmtphng(010)

    v (020) song song vi nhau nhng ckhong cch khc nhau. H mt phng(010) c khongcch ngnnhtgiacc

    mtphngl d(010)= 1; trong khi hmtphng (020) c khong cch ngn nhtgiacc mtphngl d(020)= .

    6. Nhiu x tia X

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    29/56

    29

    Mtcch tngqut, cc mtphng(hkl) v (nh nk nl), vinnguyn, l song song vinhau nhngkhongcch giaccmt(nh nk nl) bng1/n khongcch giacc mt(hkl)

    d(nh nk nl)= d(hkl)/n

    Tby gi tri, ta k hiu(HKL) thay cho (nh nk nl). Nhvy,cc chsh, k, l khng c cschung, nhngH, K, Lth lic.

    V d,trong tinh thMgO, khongcch giacc mt(200) l

    0,2106 nm, khongcch giacc mt(400) l 0,1053 nm.

    Nhc li mt s kin thc v mt phng

    6. Nhiu x tia X

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    30/56

    30

    Tr li vi iu kin nhiu x Bragg Ta c: n= 2d(hkl).sin

    Khi n = 1: = 2d(hkl).sin

    Khi n>1, ta c thvitli:

    = 2(d(hkl)/n).sin= 2d(HKL).sin

    Nhvy,phnxcahmt(nh nk nl) c thccoi l phnxbcn cahmtphng(hkl) v ngcli.ngintrong cctrnghpta c thvitl:

    = 2d(HKL).sin

    Trong qu trnh khai thc ginnhiuxtia X, ngita itm ccchs(HKL) thay v tm cc chs(hkl).

    6. Nhiu x tia X

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    31/56

    31

    Ch :

    nhlutBragg chl iukincnsong chacho nhiuxbitinh th. iukinny chhon ton ngivicc mngchc cc nguyn tnh. ivicc mngcnc cc nguyn tnmtivtr khc (tm mt,tm khi) s

    c hintngmtimtstia nhiux.i vi mng lptk: ch c cc

    mt (HKL) vi tngH+K+L lmt s chn th mi cho tia

    nhiuxivi mng lptm: ch c cc

    mt(HKL) viH, K, Lphi lchnchoclcth micho tia nhiux.

    6. Nhiu x tia X

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    32/56

    32

    Ttccc tia nhiuxquan st cutun theo iukinBragg nhngc nhngphnxtun theo iukinBragg likhng thquan st c(tcl c cngbng0).

    giithch iuny, ta coi tia nhiuxl tphpcc tia tnxgy ra bicc imchkhng phil cc tia phnxgy

    ra bicc mtna. Ta cnphixt lnlt:

    - Stn xbicc electron trong mtnguyn t.

    - Stn xbimtnguyn tclp.

    - Stn xbicc nguyn ttrong mt nv.

    7. Cng tia X nhiu x

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    33/56

    33

    Tn x bi mt electron

    J.J. Thomson chngminh crng: cngtia X tn xbimtelectron tikhongcch r ktelectron c intch ev khilngM ccho bicng thc:

    2sincMr

    e

    .II2

    422

    4

    o

    Iocng tia x ti

    ctc nh sng trong chn khng2- hng tn x

    Io I

    e2

    7. Cng tia X nhiu x

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    34/56

    34

    Tn x bi mt nguyn t

    Cngtia X tn xbihtnhn l rtnh,bqua.

    Sng tn x ton phncanguyn tbng tngcc sng tn xcacc electron trong nguyn t. Do cc sng thnh phnccc pha khc nhau nn cngtn xtngcngkhng nginl bi s ca cng sng thnh phn m l ph thuc vohngtn x.

    Tsf theo cng thcdiycgil thastn xnguynt:

    bin sng tn xbimtnguyn tf =bin sng tn xbimtelectron

    7. Cng tia X nhiu x

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    35/56

    35

    Tn x bi mt nguyn t

    0 2 4 6 8 10

    10

    20

    30

    fCu

    fAl

    fO

    sinnm-1

    Gi trf phthucv v . Khi= 0 th f = Z (tngselectron)nhng f gim khi tng v

    gim. thf l mthm ca(sin)/,

    i vi Cu, f gim t 29 khi(sin)/tng.

    7. Cng tia X nhiu x

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    36/56

    36

    Nhiu x bi mng c s

    lchpha giahai sng tn xbihai nguyn tB(u,v,w) v

    A(0,0,0) iviphnx(hkl) l:

    = 2(hu+kv+lw)

    Phng trnh sng t A: A= fA.eikx

    Phng trnh sng t B: B= fBei(kx+ ) = fB.ei.eikx

    Bin ca sng tn x bi cc nguyn t trong mt n v ivi phn x (hkl) bng:

    Io

    B

    (hkl)

    I

    A

    n

    j

    jjjj lwkvhuif1

    )](2.exp[. F(hkl)= f1.exp(i1) + f2.exp(i2) + . =

    7. Cng tia X nhiu x

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    37/56

    37

    Nhiu x bi mng c s

    F cgil thascutrc Cngtia nhiuxtlthunvi|F(hkl)|2.

    Cc phnxc F = 0 sc cngbng0 phnxbcm

    Phngtrnh ny p dngcho mimngtinh th. Cho php xc

    nhnhngphnx(hkl) no mcd thamn iukinBraggnhngkhng quan st c.

    n

    j

    jjjj lwkvhuif1

    )](2.exp[. F(hkl)= f1.exp(i1) + f2.exp(i2) + .) =

    7. Cng tia X nhiu x

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    38/56

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    39/56

    39

    Tha s cu trc mng lptk

    h+k+l l s chn th F = 2f quan st c

    h+k+l l s l th F = 0 khng quan st c

    Cc phn x quan st c:

    (100), (110), (111), (200), (210), (211), (220), (300), (221), (310),

    Xt mt csgmmtnguyn tvtr (0,0,0) v mtnguyn t(1/2,1/2,1/2).

    Thay vo biuthctnh F:

    F = f.[1+ei..(h+k+l)]

    7. Cng tia X nhiu x

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    40/56

    40

    Tha s cu trc mng lptm

    h, k, l cng chn hoc cng l th F = 4f quan st c

    h, k, l l hn hp th F = 0 khng quan st c

    Cc phn x quan st c:

    (100), (110), (111), (200), (210), (211), (220), (300), (221), (310),

    Xt bn nguyn t v tr (0,0,0),(1/2,1/2,0), (0,1/2,1/2), (1/2,0,1/2).

    Thay vo biu thc tnh F:

    F = f.[1+ei..(h+k)

    + ei..(k+l)

    + ei..(h+l)

    ]

    7. Cng tia X nhiu x

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    41/56

    41

    Tha s cu trc mng kim cng

    Cc phn x khng quan st c:

    (100), (110), (111), (200), (210), (211), (220), (300), (221), (310),

    Xt tm nguyn t v tr (0,0,0), (0,1/2,1/2),(1/2,0,1/2), (1/2,1/2,0), (1/4,1/4,1/4),(1/4,3/4,3/4), (3/4,1/4,3/4), (3/4,3/4,1/4).

    Thay vo biu thc tnh F:

    F = f.[1+ ei..(h+k) + ei..(k+l)+ ei..(h+l) + ei..(h+k+l)/2 +

    ei..(h+3k+3l)/2+ ei..(3h+3k+l)/2+ ei..(3h+3k+l)/2]

    7. Cng tia X nhiu x

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    42/56

    42

    Tha s cu trc mng NaCl

    h, k, l cng chn th F = 4(fNa+ fCl)

    h, k, l cng l th F = 4|fNafCl|

    h, k, l l hn hp th F = 0 khng quan st c

    Nh vy c s thay i t l cng so vi mng lptm

    Xt mt ion Cl- v tr (0,0,0), v mtion Na+(1/2,1/2,1/2)

    Thay vo biu thc tnh F:

    F = [fCl+ fNa.ei. .(h+k+l)].[1+ei..(h+k) + ei..(k+l)+ ei..(h+l) ]

    7. Cng tia X nhiu x

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    43/56

    43

    Bng quy tc lc la cho mt s cu trc tinh th

    Loi tinh th Mng Bravais Phn x quan st c Phn x b cm

    n gin n gin h, k, l bt k Khng c

    Tm khi Tm khi h + k + l chn h + k + l l

    Tm mt Tm mt h, k, l cng chn hoc l h, k, l hn hp

    NaCl Lptm h, k, l cng chn hoc l h, k, l hn hp

    Kim cng Lptm Nhlptm: cng lhoccng chn v h + k + l =4N.

    h, k, l hn hp vcng chn nhngh + k + l 4N

    Tm y Tm y h v k chn hoc chaicng l

    h v k hn hp

    Lc phngcht kht

    Lc phng h + 2k = 3N vi l chn

    h + 2k = 3N + 1 vi l l

    h + 2k = 3N vi l l

    h + 2k = 3N + 1

    vi l chn

    7. Cng tia X nhiu x

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    44/56

    44

    Nguyn tc

    Sdngtia X nsc.

    Mudidngbt,kch thcht0,01-0,001mm.

    V bt gm v s vi tinh th nh

    hng hn lon nn trong mulun c nhngmt (hkl) nmvtr to vi chm tia ti mt gc thamn iukinBragg.

    Cc tia nhiuxcacng mth

    mtphng(hkl) tothnh mtmtnn vinhl mu,trcl tia ti.

    Gc gia tia tiv tia nhiux l2.

    8. Phng php bt

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    45/56

    45

    Phng php chp phim Debye Scherrer

    Thit b: Phim c lt st vothnh trong camthpkim loihnh tr- gil camera. Camerac bn knh xc nh.

    Mu c t trn mt gi nm trc trung tm cacamera.

    Kt qu: trn phim c nhngcung trn ixngqua vttrung

    tm. Yu cu ca phng php l

    vchnhiuxphimnh, c enu,nnphim phisng cccc vchyu.

    8. Phng php bt

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    46/56

    46

    Phim c ra, ct v triphng.

    o khong cch tng igia cc vch, tnh gc phn

    x, t xc nh c ccc trng ca tinh th nghincu.

    Phng php chp phim DebyeScherrer

    8. Phng php bt

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    47/56

    47

    Xc nh gc

    2W

    S

    1

    W

    S1

    2

    2Hoc

    8. Phng php bt

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    48/56

    48

    Gin nhiu x tia X:

    8. Phng php bt

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    49/56

    49

    Xc nh cu trc tinh thNhn bit mng Bravais.

    Xc nh ch s phn x.

    Tnh hng s mng.

    8. Phng php bt

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    50/56

    50

    Diffraction Angles

    sin2

    sin2

    d

    d

    rhombohedral

    hexagonal orthorhombic

    cubic: 2222

    22

    2

    222

    2 4sin

    1lkh

    aa

    lkh

    d

    2

    2

    2

    2222

    2

    2

    2

    22

    2

    43sin

    3

    41

    c

    l

    a

    khkh

    c

    l

    a

    khkh

    d

    322

    2222222

    322

    22222

    2

    cos2cos31

    coscos2sin

    4sin

    cos2cos31

    coscos2sin1

    a

    hlklhklkh

    a

    hlklhklkh

    d

    2

    2

    2

    2

    2

    222

    2

    2

    2

    2

    2

    2

    2

    4sin

    1

    c

    l

    b

    k

    a

    h

    c

    l

    b

    k

    a

    h

    d

    Lc phng Trc giao

    Lp phng

    Hnh thoi

    8. Phng php bt

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    51/56

    51

    S th t 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

    LPG H2+ K2+ L2

    HKL1

    100

    2

    110

    3

    111

    4

    200

    5

    210

    6

    211

    8

    220

    9

    300

    221

    10

    310

    11

    311

    LPTK H2+ K2+ L2

    HKL2

    110

    4

    200

    6

    211

    8

    220

    10

    310

    12

    222

    14

    321

    16

    400

    18

    411

    330

    20

    420

    LPTM H2+ K2+ L2

    HKL

    3

    111

    4

    200

    8

    220

    11

    311

    12

    222

    16

    400

    19

    331

    20

    420

    24

    422

    27

    333511

    KC H2+ K2+ L2

    HKL3

    111

    8

    220

    11

    311

    16

    400

    19

    331

    24

    422

    27

    333

    511

    32

    440

    35

    531

    40

    620

    Ch s giao thoa ca 10 cc i u tin ca gin nhiu x tia X

    8. Phng php bt

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    52/56

    52

    i vi mng lp phng:

    Loi mng

    LPG 1 : 2 : 3 : 4 : 5 : 6 :8: 9 : 10 : 11

    LPTK 1 : 2 : 3 : 4 : 5 : 6 : 7 : 8 : 9 : 10

    LPTM 1: 1,33 : 2,66 : 3,67 : 4 : 5,33 : 6,33 : 6,67 : 8 : 9

    Kim cng 1: 2,66 : 3,67 : 5,33 : 6,33 : 8 : 9 : 10,67 : 11,67 : 13,33

    2

    1

    2

    1

    2

    1

    2

    i

    2

    i

    2

    i

    1

    2

    i

    2

    2

    LKH

    2

    LKH

    LKH

    LKH

    sin

    sin

    d

    dQ

    iii

    111

    (?)

    8. Phng php bt

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    53/56

    53

    - o nhiu x tia X mu nghin cu

    - Xc nh cc gc nhiu x (v tr ca cc pic)

    - Tnh gi tr Q t

    - So snh Q tnh c vi gi tr Q l thuyt (bng trn)- Nhn bit mng Bravais

    - a ra kt lun v ch s cc pic

    - Tnh cc hng s mng a

    - Tnh sai s ca a (a)

    f. Xc nh cu trc tinh th

    8. Phng php bt

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    54/56

    54

    Bng xc nh cu trc

    STT 2(o) sin2

    Q

    H2+ K2+ L2

    HKL a aGn ng Chnh xc

    12

    3

    4

    56

    7

    8

    8. Phng php bt

    8 h h b

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    55/56

    55

    V d:

    STT 2(O) sin2 QH2+ K2+ L2

    HKL a aGn ng Chnh xc

    1

    23

    4

    5

    13,6

    15,822,4

    26,2

    27,4

    0.014019

    0.0188910.037727

    0.051371

    0.056092

    1

    1.3474812.691036

    3.66424

    4.001021

    3

    4.0424428.073109

    10.99272

    12.00306

    3

    48

    11

    12

    111

    200220

    311

    222

    4,0886

    4,06714,0701

    4,0900

    4,0881

    0.0598

    0.05110.0359

    0.0293

    0.0250

    1

    23

    4

    56

    7 89 10

    1112

    13

    = 0.559

    8. Phng php bt

    8 Ph h b

  • 8/12/2019 Chuong 2. Phuong Phap Nhieu Xa Tia X (1)

    56/56

    56

    Ch :Gi trQ camnglptk v lpgrtgingnhau.quy kttinh thangxt l lptk hay lpgngoi vicnhnbitpic s7 (lpgQ = 8nhnglptk Q = 7), ngita cn davo cngpic. lpg,picthhai trong hai pic uc cnglnhn,cn lptk th pic th

    nhtc cnglnhn.Sai s xc nh a trong gn ng bc nht c th tnh theo cngthc:

    a = a.cotg.

    a ph thucvo nn khng th lytrung bnh cc gi tra nhnc tmipic. Thngngi ta lygi tra ngvipic c gclnnhthoctrung bnh cc gi trngvihai pic cuicng vi>70ohocvtha = f() ringoisuy lncaa n= 90o.

    8. Phng php bt