ภยแลง คอภยทเกดจากการขาดแคลนน�าในพนทใดพนทหนงเปนเวลานานจนกอใหเกดความแหงแลงและสงผลกระทบตอชมชน ซงเกดขนโดยธรรมชาตและจากฝมอของมนษย แบงประเภทออกไดเปน ฝนแลงและฝนทงชวง ซงสภาวะฝนแลง หมายถง สภาวะทมฝนนอยหรอไมมฝนเลยในชวงเวลาใดเวลาหนง โดยทตามปกตจะตองมฝน แตกอยกบสถานทและฤดกาล ณ สถานทนนๆ ดวย สวนฝนทงชวง หมายถง ชวงทมปรมาณฝนตกไมถงวนละ 1 มม. ตดตอกนเกน 15 วน ในชวงฤดฝน เดอนทมโอกาสเกดฝนทงชวงมากทสดคอ เดอนมถนายนและกรกฎาคม

ประเทศไทยมกเกดภยแลงในชวงฤดหนาวตอเนองถงฤดรอน เรมจากครงหลงของเดอนตลาคมเปนตนไป และชวงกลางฤดฝน ประมาณปลายเดอนมถนายนถงเดอนกรกฎาคม ซงอาจเกดภยแลงเฉพาะบรเวณหรอเกดเปนบรเวณกวางครอบคลมพนทเกอบทวประเทศ

ภยแลงในประเทศไทยสวนใหญมผลกระทบตอเกษตรกรรม ซงมกจะเปนฝนแลงในชวงฤดฝน และฝนทงชวงในเดอนมถนายนตอเนองถงเดอนกรกฎาคม พนทไดรบผลกระทบจากภยแลงมาก ไดแก บรเวณภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนกลาง เนองจากเปนบรเวณทอทธพลของมรสม

P1 / ภยแลงภยแลงในประเทศไทย

P2/ Activitiesภยแลงทรนแรงทสดในรอบ 50 ป ของ

สหรฐฯ

การตอนรบผเขาเยยมชมสถานฯ

การจดสมมนาเพอเผยแพรแผน

ยทธศาสตรดาน ICT ของกรมฝนหลวง

และการบนเกษตร

P3 / Satellite Applicationการประยกตใชภาพถายดาวเทยม SMMS

และภาพถายดาวเทยมอตนยมวทยาผาน

ระบบ DVB-S เพอปฏบตการฝนหลวง

/ SMAC Updateขนตอนการคนหาผลตภณฑ

P4 / Remote Sensing in daily life.การเกดรงกนน�า

/ Meteorology Cornerการประยกตใชขอมลภาพถายดาวเทยม

อตนยมวทยาผานระบบ DVB-S ในการ

ท�าแผนทปรมาณน�าฝน

CSRSNewsฉบบท 3 ประจ�ำวนท 1 กมภำพนธ 2556

http://smms.eng.ku.ac.th/

ข าวสถานรบ สญญาณ ดาวเทยมจฬาภรณ

ตะวนตกเฉยงใตเขาไปไมถง และถาโดยเฉพาะปใดไมมพายหมนเขตรอนเคลอนตวผานในแนวพนทดงกลาวจะกอใหเกดภยแลงรนแรงมากขน นอกจากนยงพบวาภยแลงเคยเกดขนในพนทบรเวณจงหวดพษณโลกและเกอบทวประเทศ วธการในการแกปญหาและรบมอกบภยแลง สามารถท�าไดโดยการแกไขปญหาเฉพาะหนา ไดแก การจดท�าฝนเทยม ขดเจาะแหลงน�าบาดาล สรางศนยจายน�า และการแกปญหาระยะยาว โดยการพฒนาพนทลมน�า เชน สรางฝาย เขอน ขดลอกแหลงน�า รกษาปา และการมสวนรวมของประชาชน (ทมา:กรมอตนยมวทยา)

ป 2012 ทผานมาสหรฐฯ ประสบปญหาภย แลงครงรนแรงทสดนบตง แตทศวรรษท 1950 พนท 2 ใน 3 ของประ เทศ ประสบปญหา ความ แหง แลงอยางรน แรง มการประกาศใหพนท 1,300 เขตทวประเทศ เปนพนทประสบภยแลง ซงพนทท ไดรบความเสยหายมากทสด คอ แหลง เพาะปลกขาว โพด และถว เหลอง ใน เขตมด เวสต ซงความชน ไดระ เหย ไปจากผวดน พช ทงหญา เลยงสตว อยางรวดเรว และพนท เกษตรกรรมม ความอดมสมบรณลดลงอยางผดปกต

ภยแลงทเกดขนถงจะเกดขนเปนระยะเวลาไมนานแตมลกษณะแผปกคลมพนทเปนวงกวางและรนแรง ซงสหรฐฯ ยงไมมแนวทางในการแกไขปญหาภยแลงอยางเดดขาด ท�าใหเกดความเสยหายกบพนทเกษตรเปนจ�านวนมาก และนกเปนตวอยางผล กระทบทเหนไดชดจากปญหาโลกรอนนอกเหนอจากภยแลงทเกดขนในประเทศไทยทผานมา

เมอวนท 25 มกราคม 2556 ทผานมา กรมฝนหลวงและการบนเกษตรรวมกบสถานรบสญญาณดาวเทยมจฬาภรณไดมการจดการสมมนาเพอเผยแพรแผนยทธศาสตรดานเทคโนโลยสารสนเทศเพอการสอสารของกรมฝนหลวงและการบนเกษตร ณ หองประชมหยกมณ อาคารสถาบนคนควาและพฒนาผลตภณฑอาหาร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ทงนมการบรรยายภาพรวมการด�าเนนโครงการ ระบบสารสนเทศฝนหลวง ระบบบรหารการบน ระบบสนบสนนและงานวจย

แผนยทธศาสตรดาน ICT โดยรวมของหนวยงานอนๆทเกยวของ กรอบแผนยทธศาสตรดาน ICT ของกรมฝนหลวงและการบนเกษตร และการบรรยายเรองโครงการยอยเพอสนบสนนแผนยทธศาสตร ICT รวมถงขอเสนอการด�าเนนงานในขนตอไป ตลอดจนการสรปความส�าคญของการจดท�าแผนยทธศาสตรและแนวทางในการด�าเนนงานตอไป รวมทงมการแลกเปลยนข อคดเหนและตอบขอซกถามต างๆ

ActivitiesTrainings and Seminars

2 ก า ร ส ม มน า เพ อ เ ผ ยแพร แ ผนย ท ธศ าสต ร ด า น เ ทค โน โ ลย ส า ร สน เทศแล ะ การสอสารของกรมฝนหลวงและการบนเกษตร

เมอวนท 17 มกราคม 2556 สถานรบสญญาณดาวเทยมจฬาภรณตอนรบคณะผเยยมชมจากสถาบนเทคโนโลยปองกนประเทศ (องคการมหาชน) กระทรวงกลาโหม น�าโดย ดร.พรเทพ นศามณพงษ รองผอ�านวยการสถาบนฯ โดยม รศ.ดร.มงคล รกษาพชรวงศ หวหนาสถานรบสญญาณดาวเทยมจฬาภรณใหการตอนรบ ทงนไดมการปรกษาเรองของความรวมมอ

ในหลกสตรบณฑตศกษาดานเทคโนโลยอวกาศ และมบรรยายถงความเปนมา หนาท ภารกจ ของสถานฯใหแกคณะผเยยมชมรบฟง นอกจากนนยงไดพาเยยมชมสถานฯ ขณะมการรบสญญาณขอมลภาพถายดาวเทยม SMMS และรวมถายภาพเปนทระลก ณ ดาดฟาชน 10 อาคารบญสม สวชรตน คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

เมอวนท 23 มกราคม 2556 สถานรบสญญาณดาวเทยมจฬาภรณตอนรบ Ph.D Katsushi Ikeuchi จาก University of Tokyo ซงไดเขาเยยมชมและฟงบรรยายสรปหนาท ภารกจหลกของสถานฯ และการประยกตใชขอมลภาพถายดาวเทยม SMMS และ ขอมลภาพถายดาวเทยมอตนยมวทยาผานระบบ DVB-S ใน งานดานตางๆ ทผานมาของสถานฯ

“ภยแลงท เลวร ายทสดในรอบ 50 ป ของสหรฐฯ”

การประยกตใชขอมลภาพถายดาวเทยม SMMS (HJ-1A) และดาวเทยมอตนยมวทยาผานระบบ DVB-S ในการประเมนพนทแหงแลงส�าหรบการปฏบตการฝนหลวง เปนการประยกตใชขอมลภาพถายดาวเทยม SMMS รวมกบขอมลภาพถายดาวเทยมอตนยมวทยา ผานระบบ DVB-S ของดาวเทยม FY-2E โดยทใชขอมลภาพถายดาวเทยม SMMS ในการท�า Normalized Difference Vegetation Index Difference หรอ NDVI Difference วธท 2 คอ Vegetation Condition Indexs หรอ VCI และวธท 3 คอ VHI หรอ Vegetation Health Index ซงเปนการประเมนความแหงแลงของพนทโดยการเปรยบเทยบดชนพชพรรณทมความแตกตางกนในแตละชวงเวลา ในสวนของการประยกตใชขอมลดาวเทยมอตนยมวทยาผานระบบ DVB-S นน เนองจากดาวเทยม FY-2E มคณสมบตทสามารถแยกประเภทของเมฆไดท�าใหสามารถคาดคะเนปรมาณน�าฝนทจะตกจากเมฆแตละชนดทตรวจจบได

ซงจากคณสมบตดงกลาวจงน�ามาประยกตใช ในการประเมนพนทแหงแลงโดยการใชผลจากการประมาณคาปรมาณน�าฝนในพนทมาพจารณารวมกบการประเมนพนทแหงแลงทง 3 วธ แลวน�าเขาสระบบประเมนพนทเสยงภยแลงซงเปน Web Based Application สามารถจ�าแนกพนทแหงแลงออกเปน 5 ระดบ คอ พนททไมมความแหงแลง พนทแหงแลงนอย พนทแหงแลงปานกลาง พนทแหงแลงมาก และพนทแหงแลงรนแรงมาก โดยจะแสดงผลการวเคราะหพนทเสยงภยแลงแตละวธการวเคราะหเปรยบเทยบกบปรมาณน�าฝนจากการประมาณและสามารถคนหาพนทเสยงภยแลงบนเวบไซตได ทงนยงสามารถตดตามพนทเสยงภยแลงไดในทกชวงเวลาโดยมการน�าเอากระบวนการและผลการศกษาไปใชเพอการปฏบตการในการท�าฝนหลวงเพอชวยเหลอเกษตรกรในพนทประสบภยแลง

การประยกต ใช งานข อมลดาวเทยม SMMS (HJ-1A) และดาวเทยมอตนยมวทยาผ านระบบ DVB-S เพ อประเ มนพนทแห งแล งส� าหรบการปฏบตการฝนหลวง

SMAC UPDATEในป 2555 ทผานมา หลายพนทของประเทศไทยประสบปญหาภยแลงอยางรนแรง สรางความเดอดรอนและความเสยหายใหแกชาวบานและเกษตรกรเปนจ�านวนมาก ท�าใหขาวและพชไรแหงเหยวลมตาย คดเปนมลคาความเสยหายทงสน 3.5 หมนลานบาท (ทมา: ศนยตดตามและพยากรณเศรษฐกจการเกษตร)

http://smms.eng.ku.ac.th/

กำรค นหำผลตภณฑ ท�าการ Login กรอก User name [E-mail ทใชสมคร] และ Password ทเรากรอกขอมลในสวนของขนตอนการลงทะเบยน แลวคลก Link SMMS Image Catalogue ซงอยทางฝงขวามอของเวบไซต จากนนระบบจะพาเขาสหนาตางการคนหาผลตภณฑ

หลงจากฉบบทแลวไดแนะน�าสวนของการลงทะเบยนเขาใชงานไปเรยบรอยแลว และทานไดรบ E-mail ตอบกลบยนยนการสมคร นนหมายถงทานสามารถดาวนโหลดขอมลภาพถายดาวเทยม SMMS เพอน�าไปใชงานไดแลว ภายใตขอจ�ากดสปดาหละ 2 ภาพ โดยมรายละเอยดขนตอนในการดาวนโหลดดงน

เมอเขาสหนาตางการคนหาผลตภณฑ จะตองท�าการระบชนดผลตภณฑ โดยมขนตอนดงน1. เลอก HJ-1A/B ซงเปนชนดผลตภณฑขอมลภาพถายดาวเทยม2. ระบชวงระยะเวลาทตองการคนหา3. เลอกชนดดาวเทยมและประเภทของขอมลภาพถายดาวเทยมททานตองการ4. ท�าการระบพกด Lat&Long หรอวาดต�าแหนงพนททตองการในแผนท เพอทระบบจะท�าการคนหาภาพถายดาวเทยมทครอบคลมพนทททานตองการ แตหากไมระบต�าแหนงกไดเชนกน5. กดปมคนหา ระบบจะท�าการคนหาขอมลภาพถายดาวเทยมททานตองการและแสดงตวอยางขนมาให ในฉบบหนาเราจะมาแนะน�าการแสดงขอมลภาพถายดาวเทยมกอนการดาวนโหลด

3

กำรระบ พนท และช วง เวลำ

SatelliteApplications

NDVI

VHI

VCI

WEB-BASED APPLICATION

Remote Sensing In Daily life รงกนน�าเกดจากอะไร เกดขนทไหน เมอใดและเกดขนได

ยงไง เคยมประสบการณตอนเดกเมอเหนรงกนน�าแลวเดนไป

หายงททเรามองเหนวาตรงนนเกดรงกนน�าแตท�าไมพอไปถง

กลบไมเจอรงกนน�าอยตรงนนมย? วนนเรามค�าตอบใหกบคณ

เพราะวาตอไปนรโมตเซนซงจะไมใชเรองทไกลตวอกตอไป

ปรากฏการณ “รงกนน�า” เปนปรากฏการณทเกดจากการหกเหของแสงอาทตยผานผวของหยดน�าทลอยอยในอากาศ โดยเมอเรามองดวยตาเปลาจะเหนวาแสงอาทตยเปนสขาว แตในความเปนจรงแลวแสงอาทตยประกอบดวยแสงสตางๆ 7 ส ไดแก แสงสมวง คราม น�าเงน เขยว เหลอง แสด และแดง ดงนนเมอแสงอาทตยตกกระทบกบผวของหยดน�าฝนในอากาศจงเกดการหกเหของแสงแยกออกเปนสตางๆ แสงสตางๆจะหกเหไปดวยมมตางๆ กน ขนอยกบความยาวคลน โดยทแสงทมความยาวคลนมากทสดจะหกเหดวยมมทนอยทสด ในขณะทแสงสมวงซงมความยาวคลนนอยทสดจะหกเหดวยมมมากทสด แลวเกดการสะทอนกบผวดานในของหยดน�าและหกเหอกครงเมอสะทอนออก กลายเปนรงกนน�า แตในบางครงอาจจะเกดการสะทอน 2 ครงจงท�าใหเกดรงกนน�า 2 ตว โดยทตวท 2 จะมการเรยงตวสของแสงสลบกบรงตวแรก

การเรยงตวของสรงกนน�าจากวงในสดไปวงนอกสดจะเรยงตวตามความยาวคลนจากนอยไปมาก นนกคอ มวง คราม น�าเงน เขยว เหลอง แสด และแดง บางกรณหากเกดรงกนน�าตวท 2 ซอนกบตวแรกการเรยงตวของสจะสลบกนจากวงในสดไปวงนอกสด คอ แดง แสด เหลอง เขยว น�าเงน คราม และมวง

สถานรบดาวเทยมจฬาภรณ

ศ นย ว จ ย เพ อ ความ เป น เ ล ศทา งด านว ช าการด านการจ ดการภ ยพ บ ตช น 9 อ าคารบญสม ส วช ร ตน คณะว ศวกรรมศาสตร มหาว ทยาล ย เ กษตรศาสตร 50 ถนนงามวงศ ว าน จต จ ก ร กทม . 10900

h t tp : / / smms .eng . ku . a c . th /

เราสามารถมองเหนรงกนน�าไดในเวลาหลงฝนตกและมแดดออก โดยทรงกนน�าจะอยดานตรงขามกบดวงอาทตยและอยดานเดยวกบละอองน�า (ทศทเกดฝนตก) ดงนนจะพบรงกนไดกตอเมอเราหนหลงใหดวงอาทตย ดงนนสามารถสรปกระบวนการเกดรงกนน�า ตามธรรมชาตไดดงกระบวนการตอไปน

>>แสงเดนทางมาถงหยดน�า>>แสงเกดการหกเห เนองจากมการเคลอนทผาน

ตวกลางทมความหนาแนนตางกน (จากอากาศสน�า) โดยแสงสน�าเงนจะหกเหมากกวาแสงสแดง

>>แสงเกดการสะทอนภายในหยดน�า เนองจากผวภายในของหยดน�า มความโคงและผวคลายกระจก

>>แสงเกดการหกเห จากภายในหยดน�าผานสอากาศอกครง

น อ ก จ า ก น น N e w t o n ไ ด ค� า น ว ณ ม มทร งกนน�าตวแรกท�ากบระดบสายตา โดยพบวาแสงสแดงจากร งกนน� าตวแรกจะท�ามม 42.03 องศา และมมของแสงสม วงกคอ 40.28 องศา ดงนนมมทรงตวแรกรองรบกบระดบสายตา (Field of View) คอ 42.03 - 40.28 = 1.75 องศา แตจากการทแสงไมไดเดนทางเปนเสนตรง Newton จงท�าการค�านวณใหมโดยพจารณารายละเอยดแลวจงพบวา มมทรงตวแรกรองรบสายตาอยประมาณ 2.25 องศา ทกครงไป

จากทฉบบทแล วได แนะน�าภาพรวมของการประยกตใชขอมลภาพถายดาวเทยมอตนยมวทยา FY-2E ไปแลว ฉบบนจงไดน�าเอาหนงในตวอยางการประยกตใชมาน�าเสนอ นนกคอ การประมาณปรมาณน�าฝน จากการทดาวเทยมอตนยมวทยา FY-2E มความสามารถในการตรวจจบชนดเมฆ รวมกบขอมลภาคสนามจากสถานตรวจวดน�าฝนอตโนมต ดงนนจงท�าใหสามารถประมาณปรมาณน�าฝนจากชนดกลมเมฆทตรวจจบได จากนนจงมการแสดงผลการปรมาณน�าฝนลงบนแผนท (Rainfall Map) ในแบบรายวนและรายชวโมง ทงนเพอการใชประโยชนในดานการเฝาระวงภยจากน�าทวม ความแหงแลง ดนโคลนถลม เปนตน ซงขอมลการประมาณปรมาณน�าฝนนไดเปดเผยแพรในเวบไซตศนยบรการวชาการและเผยแพรขอมลภาพถายดาวเทยมอตนยมวทยาดวยระบบ DVB-S (http://dvbs.ee.ku.ac.th/)

Meteorology Corner

4

กระบวนการเกดร งกนน�า

แผนทการประมาณปรมาณน�าฝน

เวบไซตข อมลภาพถายดาวเทยมอตนยมวทยาผานระบบ DVB-S