Daş dövrünün hesabı.Daş dövrünün hesabı.

Vahid say sistemiVahid say sistemi ((unarunar))

10 – 1110 – 11 eramızdan min eramızdan min il əvvəlil əvvəl

=

Tətbiqi (istifadəsi)• ibtidai məktəbin birinci sinfində• kiçik qruplarda seçiçilərin səsinin sayılmasında• kollektiv təsərrüfatlarda (iş günlərinin uçotu üçün)

• telefon mərkəzlərində (cavablandırılmış zənglərinin hasablanmasında-uçotunda)

• domino (xalların hesablanmasında)

• Robinzon Kruzo (insan yaşamayan adada təqvimin aparılması üçün

Say sistemiSay sistemi— — d dl rin ə ə əd dl rin ə ə ə

adlandırılması, adlandırılması, işar edilm si ə əişar edilm si ə əv yazılması.əv yazılması.ə

Rum say sistemləriRum say sistemləri

Misal:

DC-XV=DLXXXV

1 I 100 C

5 V 500 D

10 X 1000 M

50 L 2000 Z

Slavyan kiril Slavyan kiril nömrələnməsinömrələnməsi

Misal:

Slavyan say sistemi dini kitablarda qorunub saxlanılır.

Əsrin və minilliyin nömrəsiƏsrin və minilliyin nömrəsi: XIX : XIX əsrəsr, , bizim bizim eramızdan əvvəl II minillik eramızdan əvvəl II minillik

Monarxin sıra nömrəsıMonarxin sıra nömrəsı: : KarlKarl V, V, Ekaterina IIEkaterina II.. Çox cildli kitabda cildin nömrəsiÇox cildli kitabda cildin nömrəsi ( (bəzi bəzi

hallarda kitabın hissələrin, bölmələrin və hallarda kitabın hissələrin, bölmələrin və fəsillərin nömrələrifəsillərin nömrələri).).

Saatların siferblatlarının nişanlanması Saatların siferblatlarının nişanlanması ««qədim qaydalara uyğunqədim qaydalara uyğun».».

Başqa vacib hadisələr və ya siyahının Başqa vacib hadisələr və ya siyahının maddələrimaddələri, , məsələnməsələn: : Evkilidin Evkilidin VV postulatı postulatı, II , II dünya müharibəsidünya müharibəsi, XXII , XXII qurultayqurultay və s.və s.

Bəzən, qərb ölkələrində ilin nömrəsi rum Bəzən, qərb ölkələrində ilin nömrəsi rum rəqəmləri ilə yazılır.rəqəmləri ilə yazılır.

Tətbiqi

Misir nömrələnməsiMisir nömrələnməsi

1 10 100 1000

10000 100000 1000000 10000000

5000 il əvvəl

= 90

Misal:

Abdjad- ərəb əlifbasında hərflərin müəyyən ardıcıllığı, hər hərfin öz rəqəmsal mənası var. Adlar ilk dörd hərfdən əmələ gəlir. - alef (а) -1, be (b) - 2, djim (dj) - 3, dal (d) - 4. Adətən hərflərin rəqəmsal mənası istifadə olunurdu: - astroləbiya; -xronoqramları tərtib edəndə; - Xüsusi nömrələmə (əl yazısının və ya kitabın paqinasiya- səhifələri);

Mövqeli və mövqesiz Mövqeli və mövqesiz say sistemlərisay sistemləri

Say sistemləri iki böyük qrupa bölünür:Say sistemləri iki böyük qrupa bölünür:

mövqeli

Ədədi əmələ gətirən eyni işarələr, yerindən asılı olaraq müxtəlif ədədləri tə’yin edir.

770

mövqesiz

Ədədi təşkil edən rəqəmlər tutduğu yerindən asılı olmayaraq həmişə eyni ədədi göstərir

XIX

Mövqeli say sistemləriMövqeli say sistemləri

İlk mövqeli say İlk mövqeli say sistemi qədim sistemi qədim Vavilonda kəşf Vavilonda kəşf olunmuşdur. olunmuşdur. Vavilon say Vavilon say

sistemi onaltılıq sistemi onaltılıq idi, yəni 16 idi, yəni 16

rəqəmdən istifadə rəqəmdən istifadə olunurdu.olunurdu.

IşarəIşarə

Buraxılmış mərtəbə vahidlərinin işarəsi

Say sisteminin əsası

Mövqeli say sistemlərində ədədi təsvir etmək üçün müxtəlif simvolların sayı say sisteminin əsası adlanır.

Say

sistemi

Əsası Rəqəmlərin əlifbası

Onluq 10 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9

İkilik 2 0, 1

Səkkizlik 8 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7

Onaltılq 16 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, A, B, C, D, E, F

XIX əsrdə onikilik say sistemi geniş yayılmışdır. Onikilik say sistemi onluq say sistemi kimi baş barmaqdan basqa, hər barmaqda (üç barmaq sümüyü) olan barmaq sümüklərinin sayı ilə əlaqədardır.3*4=12

Onluq say sistemində yazılmış 67 ədədini Onluq say sistemində yazılmış 67 ədədini mövqeyli say sistemlərində təsvir edək, mövqeyli say sistemlərində təsvir edək,

ikilik, səkkizlik və onaltılıq.ikilik, səkkizlik və onaltılıq.

67671010 = А = А22

67671010 = А = А88

67671010 = А = А1616

Ədədi 6710 ikilik say sistemində təsvir edək:

Cavab: 67671010 = 1000011 = 100001122

Ədədi 6710

səkkizlik say sistemində təsvir edək:

Cavab: 67671010 = 103 = 10388

Ədədi 6710

onaltılıq say sistemində təsvir edək:

Cavab: 67671010 = 43 = 431616

Ədədi 12310

onaltılıq say sistemində təsvir edək:

Cavab: 1231010 = 7В = 7В1616

Ədədi 10000112 onluq say sistemində təsvir edək:

Cavab: 1000011100001122=67=671010

Ədədi 1038 onluq say sistemində təsvir edək:

Cavab: 10310388=67=671010

Ədədi 7В16

onluq say sistemində təsvir edək:

Cavab: 7В1616 = 123 = 1231010

108 ?24,127 2 1 0 -1 -2

10

21012

3125,870625,025,071664

8482878281

Müxtəlif say sistemlərində ədədləri Müxtəlif say sistemlərində ədədləri aşağıdakı kimi göstərmək olar.aşağıdakı kimi göstərmək olar.

2-lik2-lik 8-lik8-lik 10-luq10-luq 16-lıq16-lıq

00000000

00 00 00

00000011

11 11 11

00100100

22 22 22

00100111

33 33 33

01001000

44 44 44

01001011

55 55 55

01101100

66 66 66

01101111

77 77 77

2-lik2-lik 8-lik8-lik 10-luq10-luq 16-lıq16-lıq

10001000 1010 88 88

10011001 1111 99 99

10101010 1212 1010 AA

10111011 1313 1111 BB

11001100 1414 1212 CC

11011101 1515 1313 DD

11101110 1616 1414 EE

11111111 1717 1515 FF

Mövqeli say sistemind n kiçik sas ə ə əMövqeli say sistemind n kiçik sas ə ə ə

neç dir?əneç dir?ə

2 2 ikilik say sistemindəikilik say sistemində

Müdd a doğrudurmuə :230 r q mi üçlük say sistemind ə ə ə

yazılıb? (Cavabı saslandırınə )

Yox, üçlük say sistemi Yox, üçlük say sistemi 0, 1, 20, 1, 2 r q ml rind n ibar tdır.ə ə ə ə ər q ml rind n ibar tdır.ə ə ə ə ə

Bu hansı say sistemidir?

I V X L C D M

Rum say sistemiRum say sistemi..

Hansı say sistemind h rfl rd n ə ə ə ə

istifad edilirə ?

Onaltılıq say sistemindəOnaltılıq say sistemində..

Diqqətinizə görə minnətdaram!