TMD alannda daha önce gelitirilmi olan Matematik Terimleri
Sözlüümüzün yan sra Türk Bilimler Akademisi’nce hazrlanan farkl
nitelikleri ve yaps olan bir sözlüü daha kullanma açyoruz. Umudumuz
bu iki sözlüün de yararl olaca, zaman içinde, ilgilenenlerin
katksyla da ortak deerlere ulalacadr.
Bu sözlük ayrntl tanmlar ve Almanca, Franszca, ngilizce karlklar
ile iki bin civarnda terimi içermektedir. Türkçeye olan sayg ve
sevginin ve Türkçe yaynlarda kullanlan dile gösterilen özenin
artmas, güvenilir bir bavuru kayna amaçlayarak meslektalar arasnda
ortak bir dil oluturmak bu projenin hedefleri arasndadr.
Türk Bilimler Akademisi (TÜBA) emsiyesi altnda yürütülen matematik
terimleri sözlüü çalmasnn, zaman içinde kullanclardan gelen
geribildirimler ve dier katklarla ortak terimlere ve daha zengin
bir daarca doru gelieceini umuyoruz.
Görü, yorum ve eletirilerinizi, sözlük projelerinin editörü Bülent
Sankur’a (
[email protected] ) iletebilirsiniz
Sayglarmzla
TMD Yönetim Kurulu
MATEMATK TERMLER SÖZLÜÜ
a priori (Alm. apriorisch; Fr. a priori; ng. a priori) mat. Bir
önerme için doruluu deneye dayanmayan, sadece tümdengelime ya da
varsayma dayal olan; eanlam: önsel.
a tabanl sayma sistemi (Alm. a-adisches Zahlensystem, n; Fr.
système numération a-naire, m; ng. a-nary numeration system) mat.
Bir r gerçel says için ci ve bm saylar 0,1,2,3, ..., a-1
rakamlarndan birisi olmak üzere, r = cnan + cn-1an-1 + ... + c1a +
c0 + b1a-1 + b2a-2 + b3a-3 + ... biçiminde a 'nn art ve eksi
güçlerinin kimi katlarndan oluan bir seri olarak
cncn-1...c1c0.b1b2b3... biçiminde yazlmas; eanlam: a-l sistem,
a-dalk sistem.
Abel genilemesi (Alm. abelsche Erweiterung, f; Fr. extension
abélienne, f; ng. abelian extension) mat. Cebirde, Galois grubu bir
Abel grubu olan Galois genilemesi.
Abel grubu bkz. mat. deimeli grup.
aç (Alm. Winkel, m; Fr. angle, m; ng. angle) mat. 1. Ortak bir
noktadan çkan ve açnn kollar ad verilen iki nn arasnda kalan bölge.
2. Ortak bir noktadan çkan ve açnn kollar ad verilen iki nn
oluturduu geometrik ekil ya da bu eklin ölçüsü. 3. Uzayda, ortak
bir dorudan geçen iki yardüzlemin oluturduu geometrik ekil ya da bu
eklin ölçüsü.
açk aralk (Alm. offenes Intervall; Fr. intervalle ouvert, m; ng.
open interval) mat. 1. Gerçel eksen üzerinde kendi uç noktalarn
içermeyen aralk. 2. ki gerçel say arasnda kalan gerçel saylarn
kümesi.
açk disk (Alm. offene Kreisscheibe, f; Fr. disque ouvert, m; ng.
open disk) mat. 1. Bir çemberin içinde kalan ve üzerinde bulunmayan
noktalarn kümesi. 2. Bir dairenin iç noktalar kümesi.
açk fonksiyon (Alm. offene Abbildung; Fr. application ouverte, f;
ng. open mapping) mat. Bir topolojik uzaydan baka bir topolojik
uzaya tanmlanm olan ve tanm bölgesindeki her açk kümeyi açk bir
kümeye gönderen fonksiyon.
açk hücre (Alm. offene Zelle, f; Fr. cellule ouverte, f; ng. open
cell) mat. n boyutlu Öklit uzaynda birim açk yuvara eyapl olan
topoloji uzay.
açk komuluk (Alm. offene Umgebung, f; Fr. voisinage ouvert, m; ng.
open neighborhood) mat. Topolojik uzayda bir nokta için o noktay
içeren açk küme.
açk kutu (Fr. boîte ouverte, m; ng. open box) mat. n boyutlu Öklit
uzaynda, n sayda açk aralklarn Kartezyen çarpmndan oluan
altküme.
açk küme (Alm. offene Menge, f; Fr. ensemble ouvert, m; ng. open
set) mat. Bir topoloji uzaynda topolojiyi oluturan kümelerden her
biri.
açk önerme (Alm. Aussageform, f; freie Formel, f; Fr. proposition
ouverte, f; ng. open sentence) mat. Deikenlerine deerler
verildiinde önermeler oluan önerme kalb.
açk örtü (Alm. offene Überdeckung, f; Fr. recouvrement ouvert, m;
ng. open cover) mat. Topoloji uzaynda bir A kümesi için bileimleri
A y kapsayan açk kümeler ailesi.
açk soru (Alm. offene Frage, f; Fr. question ouverte, f; ng. open
question) mat. Yant bilinmeyen ve aratrlmakta olan soru; aratrma
konusunu çarpc biçimde özetleyen soru.
açk yuvar (mat. yuvar) (Alm. offene Kugel, f; Fr. boule ouverte, f;
sphère ouverte, f; ng. open sphere) mat. Metrik uzayda a sabit bir
nokta ve r pozitif bir say olmak üzere {y ε X : d(a,y) < r}
kümesi.
açkorur dönüüm (mat. konform dönüüm; mat. konform fonksiyon) (Alm.
konforme Abbildung, f; Fr. transformation conforme, f; ng.
angle-preserving mapping; conformal mapping; conformal
transformation; isogonal mapping) mat. 1. Düzlemde ya da uzayda,
öteleme, döndürme, yanstma gibi açlar deitirmeyen dönüüm ya da
bunlarn kimilerinin bilekesi. 2. Karmak düzlemde, her bir nokta
etrafnda açlarn ölçülerini deitirmeyen fonksiyon.
açlabilen yüzey (Alm. abwickelbare Fläche, f; Fr. surface
développable, f; ng. developable surface) mat. Gerilmeksizin ve
yrtlmakszn bir düzlem üzerine yaylabilen regle yüzey.
açlm (Alm. Expansion, f; Fr. expansion, f; ng. expansion) mat.
Matematikte herhangi bir nesneyi, ekli, fonksiyonu özellikleri daha
iyi bilinen, daha basit unsurlarn bir toplam olarak yazma eylemi ya
da bu toplam.
açlm katsaylar (Alm. Entwicklungskoeffizienten, f; Fr. coefficients
de dévelopement, pl; ng. coefficients of expansion) mat. Bir açlmda
terimlerin arlklarn belirleyen ve çarpan olarak gözüken
saylar.
açnabilen yüzey (Alm. abwickelbare Fläche, f; Fr. surface
développable, f; ng. developable surface) mat. Genlemeden ve
büzülmeden bir düzlem üzerine serilebilen yüzey; eanlam: açnr
yüzey.
açnm erisi (Alm. Evolvente, f; Involute, f; Fr. courbe
développante, f; développante, f; ng. evolvent; involute; involute
of a curve) mat. Bir eri üzerinde bir ucu tespit edilmi ve gerilmi
ipin, eri üzerine sarlmas srasnda dier ucunun oluturduu yörüngesi;
eanlam: düreç, evolvent.
açnn derece ölçüsü (Alm. Winkelmaße, f; Fr. degré d'un angle, m;
ng. degree measure of an angle) mat. Bir açnn köesi merkez alnarak
çizilen bir çemberin, açnn içinde kalan yay parçasnn uzunluunun, bu
çemberin uzunluuna orannn 360 kat.
açnn grad ölçüsü (Alm. Gradmaß eines Winkels, n; Fr. mesure d'un
angle en grade, f; ng. grade measure of an angle) mat. Bir açnn
köesi merkez alnarak çizilen bir çemberin, açnn içinde kalan yay
parçasnn uzunluunun, bu çemberin uzunluuna orannn 400 kat.
açnn içi (Alm. Innere eines Winkels, f; Fr. intérieur d'un angle,
m; ng. interior of an angle) mat. Bir AOB açsnda, OA tarafndan
belirlenen ve B 'yi içeren yardüzlemle OB tarafndan belirlenen ve A
'y içeren yardüzlemin arakesiti.
açnn köesi (Alm. Ecke eines Winkels, f; Fr. sommet d’un angle, m;
ng. vertex of an angle) mat. Açnn nlarnn kesitii ortak nokta.
açnn radyan ölçüsü (Alm. Bogenmaß eines Winkels, n; Fr. mesure en
radian d’un angle, f; ng. radian measure of an angle) mat. Bir açnn
köesi merkez alnarak bir çember çizildiinde, açnn içinde kalan yayn
yarçap cinsinden uzunluu.
açnn üçe bölünmesi (Alm. Winkeldreiteilung, f; Fr. trisection de
l'angle, f; ng. trisection of an angle) mat. Tek bir algoritma ya
da çizim yordam aracl ile herhangi bir açnn üçte birini elde etme
problemi.
açortay (Alm. Winkelhalbierende, f; Fr. bissectrice, f; ng.
bisectrix) mat. Açnn kollarna eit uzaklktaki noktalarn oluturduu ve
açy iki eit parçaya bölen yardoru.
açortay düzlemi (Alm. Halbierungsebene, f; Fr. plan bissecteur, f;
ng. bisecting plane) mat. Uzayda kesien iki düzlemin her birisine
eit uzaklktaki noktalarn oluturduu düzlem.
açölçer (mat. iletki) (Alm. Winkelmesser, m; Fr. rapporteur, m; ng.
protractor; esk. minkale) mat. Aç ölçmeye ve çizmeye yarayan
araç.
adm fonksiyonu (mat. basamak fonksiyonu) (Alm. Treppenfunktion, f;
Fr. fonction en escalier, f; ng. staircase function; step function)
mat. Yalnzca sonlu sayda deiik deerler alan, tanm bölgesi bir aralk
olan ve tanm aralnn açk alt aralklarnda sabit olan fonksiyon;
eanlam: basamak fonksiyonu, merdiven fonksiyonu.
adi diferansiyel denklem bkz. mat. tek deikenli diferansiyel
denklem.
adi nokta (Fr. point ordinaire, m; ng. ordinary point) mat. Bir eri
ya da bir yüzey üzerinde bulunan ve tekil olmayan nokta.
adjoint matris bkz. mat. eklenik matris.
afin doru (Alm. affine Gerade, f; Fr. droite affine, f; ng. affine
line) mat. 1-boyutlu projektif uzayda keyfi bir nokta seçip bu
noktaya “sonsuzdaki nokta” adn verdikten sonra projektif uzaydan
sonsuzdaki noktay küme fark anlamnda çkararak elde edilen
küme.
afin düzlem (Alm. affine Ebene, f; Fr. plan affine, m; ng. affine
plane) mat. 2-boyutlu projektif uzayda keyfi bir doru seçip bu
doruya “sonsuzdaki doru” adn verdikten sonra projektif uzaydan
sonsuzdaki doruyu küme fark anlamnda çkararak elde edilen
küme.
afin fonksiyon (Alm. affine Funktion, f; Fr. fonction affine, f;
ng. affine function) mat. Herhangi boyutta bir Öklit uzaynda bir
dorusal dönüüm ile ötelemenin bilekesi olarak ifade edilebilen,
yani A bir matris ve b bir vektör olmak üzere, Ax + b eklinde
yazlabilen fonksiyon.
afin geometri (Alm. affine Geometrie, f; Fr. géométrie affine, f;
ng. affine geometry) mat. 1. Afin dönüümler grubu altnda korunan
özelikleri inceleyen geometri. 2. Afin uzayda, yalnzca projektif
geometrinin belitlerini ve paralellik tanmn kullanarak ispat
edilebilen önermeler topluluu.
afin grup (Alm. affine Gruppe, f; Fr. groupe affine, m; ng. affine
group) mat. Afin dönüümlerin oluturduu grup.
afin hiperdüzlem (Alm. affine Hyperebene, f; Fr. hyperplan affine,
m; ng. affine hyperplane) mat. Afin uzayda eboyutu 1 olan
eküme.
afin uzay (Alm. affiner Raum, m; Fr. espace affine, m; ng. affine
space) mat. 3-boyutlu projektif uzayda keyfi bir düzlem seçip bu
düzleme “sonsuzdaki düzlem” adn verdikten sonra projektif uzaydan
sonsuzdaki düzlemi küme fark anlamnda çkararak elde edilen
küme.
a (Alm. Netz, n; Fr. réseau, m; ng. network) mat. Yönlü bir kümeden
baka bir kümeye tanml olan fonksiyon, metrik uzaylarda dizilerin
üstlendii rolü topolojik uzaylarda üstlenen fonksiyon.
aaç 1. (Alm. Baum, m; Fr. arbre, m; ng. tree; Lat. arbor) bot. Boyu
normal büyüme koullarnda en az 5 m, çap da en az 10 cm olan, büyüme
enerjisi en fazla tepe tomurcuunda olduundan tek tepeli bir yap
gelitiren, her yl boy büyümesi yaparak uzayan ve çap artm yaparak
kalnlaan, dokularndaki hücrelerin büyük bir bölümü odunlam olan,
kök, gövde ile tepe taçna sahip uzun ömürlü bitki. 2. (Alm. Baum,
m; Fr. arbre, m; ng. tree) mat. çinde döngü olmayan bal
çizge.
arlk fonksiyonu (Alm. Gewichtsfunktion, f; Fr. fonction de poids,
f; fonction de pondération, f; ng. weight function; weighting
function) mat. Bir aralkta negatif olmayan, tümlevi alnabilen ve
tümlevi pozitif olan fonksiyon.
arlk merkezi (Alm. Gravitationszentrum, m; Massenmittelpunkt, m;
Schwerpunkt, m; Fr. centre de gravité, m; ng. center of gravity;
center of mass) 1. fiz. 1. Bir cismi oluturan parçacklara etki eden
kütleçekim kuvvetleri bilekesinin uyguland kuramsal nokta. 2. Bir
cismin tüm arlnn younlam olduu varsaylan ve o noktada bir destek
salandnda, destein ucunda dengede duraca nokta. 2. mat. Üzerinde
bir kütle dalm olan tel, yüzey parças ya da cismin noktalarnn
koordinatlarnn, kütle younluu ile arlklandrlm ortalamalarndan elde
edilen koordinatlara sahip olan nokta.
arlkl ortalama (Alm. gewichtetes Mittel, m; Fr. moyenne pondérée,
f; ng. weighted mean) mat. 1. Bir D tanm bölgesinde tanmlanm f
fonksiyonu için ayn bölgede tanmlanm olan ve arlk fonksiyonu adn
tayan w fonksiyonuna göre, w·f çarpmnn D bölgesi üzerinde
tümlevinin, w’nun bu bölge üzerindeki tümlevine oran. 2. Sonlu bir
say dizisinin her teriminin, adna arlk denilen bir çarpanla
çarpldktan sonra elde edilen terimlerin toplamnn, arlklarn toplamna
oran.
aile (Alm. Familie, f; Fr. famille, f; ng. family) 1. bio. Benzer
özellik tayan cinslerin oluturduu, snflandrmada cins ile takm
arasnda yer alan basamak. 2. mat. Ortak özellikleri olan
matematiksel nesneler snf.
ak çizgisi (Alm. Flusslinie, f; Fr. ligne de courant, f; ng. flow
line) mat. Bir vektör kuvvet alannda hareket eden bir parçacn
izledii yola teet olan erilerden herhangi birisi.
aksiyom bkz. mat. belit.
aksiyomatik geometri bkz. mat. sentetik geometri.
aksiyomatik metot bkz. mat. belitsel yöntem.
alan 1. (Alm. Feld, n; Fr. champ, m; ng. field) fiz.
Elektromanyetik teoride elektrik ve manyetik alanlar gibi,
uzay-zamann her noktasnda tanmlanm skaler (spin 0), vektörel (spin
1) ya da genelde tensörel (spin ≥2) olabilen fiziksel nicelik. 2.
(Alm. Flächeninhalt, m; Fr. superficie d'un espace, f; valeur de la
surface, f; ng. surface area) mat. Bir yüzeyin kaplad yerin
büyüklüü; eanlam: yüzölçümü.
alan ölçümü (Alm. Planimetrie, f; Fr. planimétrie, f; ng.
planimetry) mat. Düzlem ya da yeryüzü alanlarnn hesaplanmas
faaliyeti.
alanölçer (Alm. Planimeter, n; Fr. planimètre, m; ng. planimeter)
mat. Düzlemsel yüzey alanlarn ölçmeye yarayan bir aygt; eanlam:
planimetre.
alef sfr (Alm. Aleph Null, n; Fr. aleph zéro, m; ng. aleph zero)
mat. Doal saylar kümesinin nicelik says.
algoritma (Alm. Algorithmus, m; Fr. algorithme, m; ng. algorithm)
mat. Bir problemin çözümünü elde etmek için problemin verilerini
kullanarak çözüme giden sonlu sayda admdan oluan yordam.
almak (Alm. alternierende; Fr. alternant; ng. alternating) mat. ki
seçenek deerden sürekli olarak önce birini sonra dierini
alan.
almak dizi (mat. alterne dizi) (Alm. alternierende Folge, f; Fr.
suite alternée, f; ng. alternating sequence) mat. Ardk terimleri
birbirinin ters iaretlisi olan dizi.
almak fonksiyon (Alm. alternierende Funktion, f; Fr. fonction
alternative, f; ng. alternating function) mat. Dönüümlü olarak art
ve eksi deerler alan ve bir periyot boyunca ortalamas sfr olan
periyodik fonksiyon.
almak grup (mat. alterne grup) (Alm. alternierende Gruppe, f; Fr.
groupe alternant, m; groupe alterné, m; ng. alternating group) mat.
Bir simetrik grubun içinde, çift permütasyonlarn oluturduu altgrup;
eanlam: alterne grup.
almak seri (mat. alterne seri) (Alm. alternierende Reihe, f; Fr.
série alternée, f; ng. alternating series) mat. Ardk terimleri ters
iaretli olan seri.
alt indis (Alm. tiefgestellter Index, m; Fr. indice inférieur, m;
ng. subscript) mat. Bir kümenin ögelerini belirlemek, sralamak ya
da birbirlerinden ayrt etmek amacyla ögelerin alt köelerine konulan
im; eanlam: alttak.
alt limit (Alm. Limes inferior, m; Fr. limite inférieure, f; ng.
lower limit) mat. Terimleri gerçel saylar olan alttan snrl bir dizi
için o dizinin yaknsak olan bütün altdizilerinin limitlerinin en
küçüü; alttan snrl olmayan gerçel terimli bir dizi için eksi
sonsuz.
alt snr (Alm. untere Grenze, f; Fr. frontière intérieure, f; ng.
lower bound) mat. Sral bir A kümesinin B altkümesi ele alndnda, her
b∈B için a < b koulunu salayan a∈A ögesi.
alt toplam (Alm. Untersumme, f; Fr. somme inférieure, f; ng. lower
sum) mat. f fonksiyonu [a,b] aralnda tanml gerçel deerli ve snrl, a
= xo < x1 < ... < xn = b bir bölüntü, mi = inf {f(x): xi-1
≤ x < xi} ve Δxi = (xi - xi-1) olmak üzere ∑mi Δxi, (i =
1,2,...,n) toplam.
alt üçgen matris (Alm. untere Dreiecksmatrix, f; Fr. matrice
triangulaire inférieure, f; ng. lower triangular matrix) mat. 1.
Köegenindeki ve köegeninin üstündeki bütün ögeleri sfr olan kare
matris. 2. Köegeninin üstündeki bütün ögeleri sfr olan kare
matris.
alt yardüzlem (Alm. untere Halbebene, f; Fr. demi-plan inférieur,
m; ng. lower half plane) mat. ki boyutlu Kartezyen koordinat
sisteminde, yatay eksen ile bu eksenin altnda kalan noktalar
kümesi.
altdizi (Alm. Teilfolge, f; Fr. sous-suite, f; ng. subsequence)
mat. Bir dizinin sadece baz terimlerini silerek elde edilen yeni
dizi.
altdorusal fonksiyon (Alm. sublineare Funktion, f; Fr. fonction
sous-linéaire, f; ng. sublinear function) mat. Gerçel dorusal E
uzaynn her x,y ögesi ve her a says için p(ax) = |a| p(x) ve p(x +
y) ≤ p(x) + p(y) koullarn gerçekleyen negatif olmayan p= E → R
fonksiyonu.
alterne dizi bkz. mat. almak dizi.
alterne grup bkz. mat. almak grup.
alterne seri bkz. mat. almak seri.
altgrup (Alm. Untergruppe, f; Fr. sous-groupe, m; ng. subgroup)
mat. Bir grubun, grubun ilemine göre kendisi de grup oluturan
altkümesi.
altgrup indeksi (Alm. Index der Untergruppe, m; Fr. indice du
sous-groupe, m; ng. index of a subgroup) mat. G grubunun bir H
altgrubu için G/H sol ya da H\G sa yangruplarnn says.
althalka (Alm. Unterring, m; Fr. sous-anneau, m; ng. subring) mat.
Bir halkann, halkann ilemlerine göre kendisi de halka oluturan
altkümesi.
altgen (Alm. Hexagon, n; Sechseck, n; Fr. hexagone, m; ng. hexagon)
mat. Alt kenar olan çokgen.
altn kesit bkz. mat. altn oran.
altn oran (mat. altn kesit) (Alm. goldener Schnitt, m; Fr. section
dorée, f; nombre d'or, m; ng. golden mean; golden ratio; golden
section) mat. a>b>0 saylar için (a+b)/a = a/b eitliini
salayan (1+√5)/2 ≈ 1.6180339887... says.
altyüzlü (Alm. Hexaeder, n; Fr. hexaèdre, m; ng. hexahedron) mat.
Alt yüzü olan çokyüzlü.
altküme (Alm. Teilmenge, f; Fr. sous-ensemble, m; ng. subset) mat.
Bir A kümesi için bütün ögeleri A’ya ait olan B kümesi.
altmodül (Alm. Untermodul, n; Fr. sous-module, m; ng. submodule)
mat. Bir modülün, modülün ilemlerine göre kendisi de modül oluturan
altkümesi.
altnormal seri (Alm. Subnormalreihe, f; Fr. série sous-normale, f;
ng. subnormal series) mat. Bir G grubu için G grubunun sonlu sayda
Hi altgrubundan oluan ve her i = 0, 1, ..., n-1 için Hi nin Hi+1 de
normal olma koulunu salayan 1 = H0 .
altörgü (Alm. Untergitter, n; Fr. sous-treillis, m; ng. sublattice)
mat. Bir örgünün, ayn bantlara göre örgü olan altkümesi.
altörtü (Alm. Teilüberdeckung, f; Fr. sous-recouvrement, m; ng.
subcover) mat. Topoloji uzaynda, bir A kümesi ve A nn bir O örtüsü
için O nun elemanlarndan oluan ve bileimleri A y kapsayan küme
ailesi.
alttakm 1. (Alm. Teilklasse, f; Fr. sous-famille, m; ng. subfamily)
mat. Bir takmn altsnf olan takm. 2. (Alm. Unterordnung, f; Fr.
subordo, f; ng. subordo; Lat. subordo) zoo. Canllarn bilimsel
snflandrmalarnda takmn altnda yer alan ilk takson.
alttan snrl fonksiyon (Alm. von unten beschränkte Funktion, f; Fr.
fonction limitée en bas, f; ng. function bounded below) mat. Deer
kümesi alttan snrl olan gerçel deerli fonksiyon.
alttan snrl küme (Alm. von unten beschränkte Menge, f; Fr. ensemble
minoré, m; ng. set bounded below) mat. Ksmi sral kümede bir alt snr
var olan altküme.
alttan yar sürekli (Alm. halbstetig von unten; unterhalbstetig; Fr.
semi-continue inférieurement; ng. lower semicontinuous) mat. 1. Bir
topolojik uzay üzerinde tanmlanm olan, deer kümesi [- ∞, + ∞]’nin
bir altkümesi olan ve her A gerçek says için {x ∈ R: f(x) > A}
kümesini açk klan f fonksiyonu. 2. Gerçek saylar kümesinden R ∪ {+
∞} kümesine giden, her gerçek say b ve f(b) ten küçük her A gerçek
says için aadaki koulu salayan bir δ nn var olduu f fonksiyonu: her
h için, |h| < δ ise A < f(b+h); her b için lim infx → b f(x)
≥ f(b) eitsizliinin doru olduu f fonksiyonu.
alttoplamsal fonksiyon (Alm. subadditive Funktion, f; Fr. fonction
sous-additive, f; ng. subadditive function) mat. Tanm bölgesindeki
her x, y için f (x + y) ≤ f (x) + f (y) koulunu salayan gerçel
deerli f fonksiyonu.
altuzay (Alm. Unterraum, m; Fr. sous-espace, m; ng. subspace) mat.
Bir vektör uzaynn, bu uzayn ilemlerine göre kendisi de vektör uzay
oluturan altkümesi.
altuzay topolojisi (mat. görece topoloji) (Alm. induzierte
Topologie, f; relative Topologie, f; Spurtopologie, f;
Teilraumtopologie, f; Unterraumtopologie, f; Fr. topologie induite,
f; ng. induced topology; relative topology; subspace topology;
trace topology) mat. X gibi bir topolojik uzayn A altkümesi
üzerinde i: A à X, i(a)=a fonksiyonunu sürekli klan en kaba
topoloji.
ampirik (Alm. empirisch; Fr. empirique; ng. empirical) mat. Yalnzca
deney, gözlem ve hesaplamalara dayal olan, henüz tutarl bir
matematiksel kuram eklinde organize edilmemi olan; eanlam:
görgül.
analitik çözüm (Alm. analytische Lösung, f; Fr. solution
analytique, f; ng. analytical solution) mat. Matematiksel bir
problemin matematik analiz teknikleri kullanlarak elde edilen,
analizdeki araçlar cinsinden ifade edilen, yaklaklklar içermeyen
çözümü.
analitik eri (Alm. analytische Kurve, f; Fr. courbe analytique, f;
ng. analytic curve) mat. 1. Parametrik fonksiyonlar analitik Rn
deerli bir fonksiyon. 2. Türevlenebilir bir fonksiyonun
grafii.
analitik fonksiyon (mat. holomorf fonksiyon) (Alm. analytische
Funktion, f; holomorphe Funktion, f; Fr. fonction analytique, f;
fonction holomorphe, f; ng. analytic function; holomorphic
function) mat. Tanm kümesindeki her nokta için o noktann uygun bir
komuluunun tüm noktalarnda türevlenebilir olan karmak
fonksiyon.
analitik fonksiyonel (Alm. analytisches Funktional, n; Fr.
fonctionnel analitique, m; ng. analytic functional) mat. Karmak çok
deikenli tam fonksiyonlar uzaynda tanmlanm dorusal sürekli
fonksiyonel.
analitik geometri (Alm. analytische Geometrie, f; Fr. géométrie
analytique, f; ng. analytic geometry) mat. Düzlem ya da uzaya bir
koordinat sistemi koyarak, noktalar say çiftleri ya da say üçlüleri
eklinde göstererek, saylar arasnda cebirsel ilemler kullanarak
geometrik ekilleri inceleyen matematik disiplini.
analitik küme (Alm. analytische Menge, f; Fr. ensemble analytique,
m; ng. analytic set) mat. Bir X Polonyal kümesinin altkümesi olan
ve uygun bir Z Polonyal kümesi ve f: Z → X sürekli fonksiyonu
sayesinde f(Z) eklinde yazlabilen küme.
analitik manifolt (Alm. analitische Mannigfaltigkeit, f; Fr.
variété analytique, f; ng. analytic manifold) mat. Koordinat
dönüümleri, her iki yönde de analitik olan manifolt.
analitik uzanm (Alm. analytische Forsetzung, f; Fr. prolongement
analytique, m; ng. analytic continuation) mat. 1. Karmak saylar
düzleminin ya da bir Riemann yüzeyinin bir D bölgesinde tanmlanm f
: D → C fonksiyonu için D u E, D’ye eit olmayacak ekilde bir E
bölgesini ve eer z, D kümesine ait ise F(z) = f(z), eer z, E
kümesine ait deilse F(z) = g(z) eklinde tanmlanan F: D u E → C
fonksiyonunu D u E üzerinde analitik klan bir g : E → C analitik
fonksiyonunu bulma. 2. Tanm 1’deki artlar salayan g analitik
fonksiyonu. 3. Tanm 1’deki ekilde tanmlanan F analitik
fonksiyonu.
analiz (Alm. Analyse, f; Fr. analyse, f; ng. analysis) mat. Limit
ve yaknsama kavramlarn dört ileme katarak fonksiyon, türev,
integral, dizi ve serileri inceleyen matematik dal.
anlaml hane (Alm. gültende Ziffer, f; signifikante Ziffer, f; Fr.
chiffre significatif, m; ng. significant digit) mat. Bilimsel
ölçmelerde ölçü sonucunu gösteren saynn doruluundan emin olunan en
küçük basamandaki ve onun solundaki rakamlar.
antisimetrik bant bkz. mat. kart bakml bant.
antisimetrik fonksiyon bkz. mat. kart bakml fonksiyon.
apaçk çözüm (Alm. triviale Lösung; Fr. solution triviale, f; ng.
trivial solution) mat. Tüm bilinmeyenleri sfr deerini alan özel
çözüm.
apsis (Alm. Abszisse, f; Fr. abscisse, f; ng. abscissa) mat.
Düzlemdeki (x,y) koordinatlar için x says.
aradeer bulma (mat. interpolasyon) (Alm. Interpolation, f; Fr.
interpolation, f; ng. interpolation) mat. Bir fonksiyonun bilinen
ya da ölçülmü ayrk deerleri arasnda kalan bilinmeyen noktalar için
fonksiyonun deerini hesaplama; eanlam: aradeerleme, enterpolasyon,
içkestirim.
aralarnda asal polinomlar (Alm. relative Primpolynome, pl; Fr.
polinômes premiers entre eux, pl; ng. relatively prime polynomials)
mat. En büyük ortak böleni sfrnc dereceden olan polinomlar.
aralarnda asal saylar (Alm. relative Primzahlen, pl; Fr. nombres
premiers entre eux, pl; ng. relatively prime numbers) mat. En büyük
ortak böleni 1 olan doal saylar.
aralk (Alm. Intervall, n; Fr. intervalle, m; ng. interval) mat.
Gerçel eksen üzerinde iki nokta arasnda yer alan noktalar
kümesi.
Arap rakamlar (Alm. arabische Ziffern, pl; Fr. nombres arabiques,
pl; ng. arabic numerals) mat. 10-lu say gösterim sisteminde saylar
göstermek için kullanlan 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9 iaretleri; eanlam:
Arap sayaklar.
ardl (Alm. Nachfolger, m; Fr. successeur, m; ng. successor) mat.
Bir sralamada verilen bir ögeden sonraki öge.
arg (Alm. arg; Fr. arg; ng. arg) mat. Ters hiperbolik fonksiyonlar
göstermek için hiperbolik fonksiyon adnn önüne konulan önek.
argüman (Alm. Argument, n; Fr. argument, m; ng. argument) mat. 1.
Karmak düzlemde banoktay bir karmak sayya birletiren n ile gerçel
eksen arasndaki art yönlü aç. 2. Kutupsal koordinat sisteminde bir
nokta için balangç n ile bu noktay kutba birletiren n arasndaki
yönlü aç.
aritmetiin temel ilemleri (Alm. Fundamenteloparationen der
Arithmetik, f; Fr. opérations élémentaires d'arithmétique, pl; ng.
elementary operations of arithmetic) mat. Toplama, çkarma, çarpma
ve bölme ilemleri.
aritmetiin temel teoremi (Alm. Fundamentalsatz der Arithmetik, m;
Fr. théorème fondamental de l'arithmétique, m; ng. fundamental
theorem of arithmetics) mat. 1 den büyük her tamsaynn bir ve yalnz
bir ekilde asal saylarn çarpmna eit olduunu belirten teorem.
aritmetik (Alm. Arithmetik, f; Fr. arithmétique, f; ng. arithmetic)
mat. 1. Saylar kuram. 2. Tamsaylar kümesi üzerinde toplama, çkarma,
çarpma, bölme, üst alma ilemlerini konu edinen matematik dal.
aritmetik dizi (Alm. arithmetische Folge, f; arithmetische
Progression, f; Fr. progression arithmétique, f; suite
arithmétique, f; ng. arithmetic progression; arithmetic sequence)
mat. Her terimine ayn sabit bir say eklendiinde bir sonraki terimi
elde edilen dizi.
aritmetik ortalama (Alm. aritmetisches Mittel, n; Fr. moyenne
arithmétique, f; ng. aritmetic mean) mat. n tane say için bu
saylarn toplamnn n saysna bölümü.
aritmetik seri (Alm. aritmetische Reihe, f; Fr. série arithmetique,
f; ng. arithmetic series) mat. A ve b sabitler olmak üzere, n’inci
terimi nA + b eklinde olan seri.
arkkosekant fonksiyonu (Alm. Arkuskosekante, f; Fr. arc cosécante,
f; ng. arc cosecant) mat. Tanm bölgesi x ≤ 1 ve x ≥ 1 için x =
csc(y) ele alndnda y = csc-1(x) fonksiyonu; kosekant (csc)
fonksiyonunun tersi; eanlam: ark kosekant.
arkkosh fonksiyonu (Alm. Areakosinus hyperbolicus, m; inverse
Cosinus hyperbolicus, m; Fr. argument cosinus hyperbolique, m;
cosinus hyperbolique inverse, m; ng. inverse hyperbolic cosine)
mat. Hiperbolik kosinüs fonksiyonunun tersi.
arkkosinüs fonksiyonu (Alm. Arkuskosinus, m; Fr. arc cosinus, m;
ng. arccosine function) mat. Tanm bölgesi -1 ≤ x ≤ 1 için x =
cos(y) ele alndnda y = cos-1(x) fonksiyonu; kosinüs (cos)
fonksiyonunun tersi; eanlam: ters kosinüs fonksiyonu.
arkkotanjant fonksiyonu (Alm. Arkuskotangente, f; Fr. arc
cotangente, f; ng. arccotangent function) mat. Tanm bölgesi olan
bütün gerçel saylar için x = cot(y) ele alndnda y = cot-
1(x) fonksiyonu; kotanjant fonksiyonunun tersi; eanlam: ters
kotanjant fonksiyonu.
arkkoth fonksiyonu (Alm. Umkehrfunktion der Cotangens-Hyperbolicus,
f; Areakotangens hyperbolicus, m; inverse Kotangens hyperbolicus,
m; Fr. cotangente hyperbolique inverse, f; ng. inverse hyperbolic
cotangent) mat. Hiperbolik kotanjant fonksiyonunun tersi.
arksekant fonksiyonu (Alm. Arkussekante, f; Fr. arc sécante, f; ng.
arcsecant function) mat. Tanm bölgesi x ≤ 1 ve x ≥ 1 için x =
sec(y) ele alndnda y = sec-1(x) fonksiyonu; sekant (sec)
fonksiyonunun tersi.
arksekh fonksiyonu (Alm. Areasekans hyperbolicus, m; inverse Sekans
hyperbolicus, m; Fr. argument sécante hyperbolique, m; ng. inverse
hyperbolic secant) mat. Hiperbolik sekant fonksiyonunun
tersi.
arksinh fonksiyonu (Alm. Areasinus hyperbolicus, m; inverse Sinus
hyperbolicus, m; Fr. arc sinus hyperbolique, m; argument sinus
hiperbolique, m; ng. inverse hyperbolic sine) mat. Hiperbolik sinüs
fonksiyonunun tersi.
arksinüs fonksiyonu (Alm. Arkussinus, m; Fr. arc sinus, m; ng.
arcsine) mat. Tanm bölgesi -1 ≤ x ≤ 1 için x = sin(y) ele alndnda y
= sin-1(x) fonksiyonu; sinüs (sin) fonksiyonunun tersi; eanlam:
ters sinüs fonksiyonu.
arkskh fonksiyonu (Alm. Areakosekans hyperbolicus, m; Fr. cosécante
hyperbolique inverse, f; ng. inverse hyperbolic cosecant) mat.
Hiperbolik kosekant fonksiyonunun tersi.
arktanh fonksiyonu (Alm. Areatangens hyperbolicus, m; inverse
Tangens hyperbolicus, m; Fr. argument tangente hyperbolique, m; ng.
inverse hyperbolic tangent) mat. Hiperbolik tanjant fonksiyonunun
tersi.
arktanjant fonksiyonu (Alm. Arkustangente, f; Fr. arc-tangente, f;
ng. arc tangent) mat. Tanm bölgesi olan bütün gerçel saylar için x
= tan(y) ele alndnda y = tan-1(x) fonksiyonu; tanjant fonksiyonunun
tersi; eanlam: ters tanjant fonksiyonu.
Arimet beliti (Alm. archimedisches Axiom, n; Fr. axiom d'Archimède,
m; ng. Archimedean axiom) mat. Geliigüzel a, b gerçel pozitif
saylar ele alndnda, nb > a eitsizlii salanacak biçimde bir n
doal saysnn var olduunu söyleyen belit; eanlam: Arimet
özellii.
Arimet spirali (Alm. archimedische Spirale, f; Fr. spirale
d'Archimède, f; ng. Archimedean spiral; arithmetic spiral) mat. Uç
noktas etrafnda sabit bir açsal hz ile dönen bir n üzerinde sabit
hz ile ilerleyen bir noktann çizdii eri; baka bir anlatmla, uygun
bir kutupsal koordinat sisteminde, a bir sabit gerçek say ve a ≠ 0
olmak üzere, r = aθ denklemiyle tanmlanabilen eri.
artan dizi (mat. monoton artan dizi) (Alm. zunehmende Folge, f; Fr.
suite croissante, f; ng. increasing sequence) mat. Her n doal says
için an < an+1 olan (an) dizisi; eanlam: tekdüze artan
dizi.
artan fonksiyon (Alm. zunehmende Function, f; Fr. fonction
croissante, f; ng. increasing function) mat. Tanm kümesindeki her
a, b için, a ≤ b olduunda f(a) ≤ f(b) bantsn salayan f
fonksiyonu.
artan zincir (Alm. aufsteigende Kette, f; Fr. chaîne ascendante, f;
ng. ascending chain) mat. Ksmi sral bir kümede a1≤ a2 ≤ ... ≤ an
≤... koulunu salayan (an) dizisi.
artan zincir koulu (Alm. Bedingung über aufsteigende Ketten, f; Fr.
condition de la chaîne ascendante, f; ng. ascending chain
condition) mat. Ksmi sral bir kümede artan her zincirin sonlu olmas
koulu.
art (Alm. Plus, n; Fr. plus, m; ng. plus) mat. 1. Eksi kart. 2.
Toplama ileminin (+) simgesi.
art sonsuz (Alm. plus unendlich; Fr. plus infini; ng. plus
infinite; positively infinite) mat. Her sonlu saydan daha büyük
olan saylar kümesi.
artm (Alm. Inkrement, n; Fr. incrément, m; ng. increment) mat. f
gerçel fonksiyonunun tanm kümesindeki bir x says için h > 0
olmak üzere f(x + h) - f (x) says.
artmayan dizi (Alm. nichtzunehmende Folge, f; Fr. suite
non-croissante, f; ng. non-increasing sequence) mat. Eski tanma
göre, her i < j için xi > xj koulunu salayan (xi) gerçel
saylar dizisi.
artmayan fonksiyon (mat. artmaz fonksiyon) (Alm. nicht zunehmende
Funktion, f; Fr. fonction non- croissante, f; ng. non-increasing
function) mat. Tanm bölgesindeki her x,y için x < y olduunda f
(x) ≥ f (y) koulunu salayan f fonksiyonu.
artmaz fonksiyon bkz. mat. artmayan fonksiyon.
asal cisim (Alm. Primkörper, m; Fr. corps premier, m; ng. prime
field) mat. Kendisinden baka altcismi olmayan cisim.
asal eksen (Alm. Hauptachse, f; Fr. axe principal, m; ng. principal
axis) 1. fiz. 1. Bir kat cismin eylemsizlik moment tensörünü köegen
yapan, birbirine dik üç eksenden her biri. 2. Bir kristal örgüde,
birim hücrenin kopyalanarak tekrar ettii üç dorultudan her biri. 3.
Mercek ya da ayna gibi küresel bir optik elemann tepe noktas ile
optik merkezinden geçen doru. 2. mat. Hiperbolün ve elipsin
odaklarndan geçen doru.
asal ideal (Alm. Primideal, n; Fr. idéal principal, m; ng. prime
ideal) mat. 1. Bir halkada, A ve B idealler olmak üzere, P ⊇ AB
olmas durumunda, P ⊇ A veya P ⊇ B olmasn gerektiren P ideali. 2.
Halkann her a,b ögesi için a·b çarpm I' ya ait olduunda ya a' nn ya
da b' nin I' ya ait olmasn gerektiren I ideali.
asal say (Alm. Primzahl, f; Fr. unité arithmétique irréductible, f;
nombre premier, m; ng. arithmetic primary; prime number) mat.
Kendisinden ve 1 den baka böleni olmayan 1 den büyük tamsay.
asal saylar teoremi (Alm. Primzahltheorie, f; Fr. théorie des
nombres premiers, f; ng. prime number theory) mat. X pozitif gerçel
ve pozitif saysna kadar olan asal saylarn miktar, π(x) ile
gösterilmek üzere, π(x)/(x/logx) ifadesinin 1’e yaknsadn söyleyen
teorem ve bu teoremin daha hassas çeitlemeleri.
asimptot (Alm. Asymptote, f; Fr. asymptote, f; ng. asymptote) mat.
Bir eriye sonsuzda teet olan baka bir eri; eanlam: asemptot.
asosiyatif cebir bkz. mat. birlemeli cebir.
astküme (Alm. echte Teilmenge, f; Fr. partie propre, f; ng. proper
subset) mat. Bir kümenin kendisine eit olmayan altkümelerinden
biri.
aikar ideal (Alm. Trivialideal, n; Fr. idéal trivial, m; ng.
trivial ideal) mat. Bir R halkasnn toplamaya göre etkisiz
elemanndan oluan {0} ideali.
akn fonksiyon (mat. transandant fonksiyon) (Alm. transzendente
Funktion, f; Fr. fonction transcendante, f; ng. transcendental
function) mat. Deikenler ve parametrelerin cebirsel ilemleri olarak
belirlenemeyen fonksiyon.
akn öge (mat. transandant öge) (Alm. transzendentes Element, n; Fr.
élément transcendant, m; ng. transcendental element) mat. Bir cisme
göre, katsaylar o cisimden alnm sfrdan farkl bir polinomun kökü
olmayan, yani cebirsel olmayan öge.
akn say (mat. transandant say) (Alm. transzendente Zahl, f; Fr.
nombre transcendant, m; ng. transcendental number) mat. Katsaylar
rasyonel saylar olan sfrdan farkl bir polinomun kökü olmayan
say.
ayak (Alm. Fuss, m; Fr. pied, m; ng. foot) 1. mat. Bir dorunun bir
düzlemle veya öteki bir doruyla dik olarak kesitii nokta. 2. zoo.
Hareketi gerçekletiren bir yap.
aykr dorular (Alm. windschiefe Geraden, pl; Fr. droites gauches,
pl; ng. skew lines) mat. Üç boyutlu Öklit uzaynda, ayn düzlemde
olmayan dorular.
aykr Hermitsel matris bkz. mat. ters bakml Hermit matrisi.
aykr simetrik matris bkz. mat. ters bakml matris.
ayrk çevrimler (Alm. elementfremde Zyklen, pl; Fr. cycles
disjoints, pl; ng. disjoint cycles) mat. Hareket ettirdii ögelerin
ayrk kümler oluturduu, çevrim eklinde permütasyonlar.
ayrk kümeler (Alm. disjunkte Mengen, pl; elementfremde Mengen, pl;
Fr. ensembles disjoints, pl; ng. disjoint sets) mat. Hiçbir ortak
ögesi bulunmayan kümeler.
ayrk permütasyonlar (Alm. disjunkte Permutationen, pl; Fr.
permutations disjointes, pl; ng. disjoint permutations) mat.
Birisinin, kendisine gönderdii eleman, dierinin kendisine
göndermedii iki permütasyon; bu permütasyonlar altnda kendilerine
gönderilmeyen elemanlardan oluan iki kümenin ayrk olduu
permütasyon.
ayrlabilir eleman (Alm. separabeles Element, n; Fr. élément
séparable, m; ng. separable element) mat. Bir K cismi ve K nn bir E
genilemesi ele alndnda, E ye ait olan ve K üzerindeki minimal
polinomunun ayrlabilir olduu eleman.
ayrlabilir genileme (Alm. separable Erweiterung, f; Fr. extension
séparable, f; ng. separable extension) mat. Bir K cismi için K nn,
her bir eleman K ya göre ayrlabilir olan genilemesi.
ayrlabilir polinom (Alm. separables Polynom, n; Fr. polynôme
séparable, m; ng. separable polynomial) mat. Çok katl köklere sahip
olmayan polinom.
ayrlabilir uzay (Alm. separabler Raum, m; Fr. espace séparable, m;
ng. separable space) mat. Saylabilir youn altkümesi var olan
topoloji uzay.
ayrt (Alm. Kante, f; Fr. arête, f; ng. edge) mat. 1. Bir çizgede
iki düümü birletiren balant ögesi. 2. Geometrik ekilde, kenar
oluturan doru parçalarndan her biri. 3. Kat cisimde düzlemsel iki
yüzün arakesit dorusu; eanlam: kenar.
azalan dizi (Alm. fallende Folge, f; Fr. suite décroissante, f; ng.
decreasing sequence) mat. 1. Eski tanma göre, her i < j için xi
> xj koulunu salayan (xi) gerçel saylar dizisi. 2. Her i ≤ j
için xi ≥ xj koulunu salayan (xi) gerçel saylar dizisi.
azalan fonksiyon (Alm. fallende Funktion, f; Fr. fonction
décroissante, f; ng. decreasing function) mat. Tanm kümesindeki her
a, b için, a ≤ b olduunda f(a) ≥ f(b) bantsn salayan f
fonksiyonu.
azalan merkezi zincir (Alm. absteigende zentrale Reihe, f; Fr.
suite centrale descendante, f; ng. descending central series; lower
central series) mat. Bir G grubunda, Γ1(G) = G ve Γj+1(G) = [G,
Γj(G)] = <gug-1u-1: g ∈ G, u ∈ Γj > özyinelemeli formülüyle
tanmlanan Γ1(G) ≥ Γ2(G) ≥ Γ3(G) ≥ ... altgruplar dizisi; eanlam: aa
merkezi zincir.
azalan zincir (Alm. absteigende Kette; Fr. chaîne déscendante, f;
ng. descending chain) mat. Ksmi sral kümede a1 ≥ a2 ≥ ... ≥ an ≥
... koulunu salayan (an), n ε N, zinciri.
azalm (Alm. Dekrement, n; Fr. décrément, m; ng. decrement) mat. f
gerçel fonksiyonunun tanm kümesindeki bir x says için, h > 0
olmak üzere f (x) - f(x-h) says.
azalmayan dizi (Alm. nichtfallende Folge, f; Fr. suite
non-décroissante, f; ng. non-decreasing sequence) mat. Eski tanma
göre, her i ≤ j için xi ≤ xj koulunu salayan (xi) gerçel saylar
dizisi.
azalmayan fonksiyon (Alm. nichtfallende Funktion, f; Fr. fonction
nondiminuante, f; ng. non- decreasing function) mat. x < y
olduunda f (x) ≤ f (y) olan f fonksiyonu.
badak denklemler (Alm. verträgliche Gleichungen, pl; Fr. équations
compatibles, pl; ng. compatible equations; consistent equations)
mat. Çözümleri var olan denklemler sistemi.
badamaz denklemler (mat. tutarsz denklemler) (Alm. unverträgliche
Gleichungen, pl; Fr. équations incompatibles, pl; ng. incompatible
equations; inconsistent equations) mat. Çözüm kümesi bo olan
denklemler sistemi.
bal hata (Alm. relativer Fehler, m; Fr. erreur relative, f; ng.
relative error) mat. Gerçek X niceliinin yaklak Y deeri için
|(X-Y)/X| says.
baml deiken (Alm. abhängige Variable, f; Fr. variable dépendante,
f; ng. dependent variable) mat. Bir f fonksiyonu için x bamsz
deikenine ya da deikenlerine bal olan y = f (x) deikeni.
bant (Alm. Relation, f; Fr. relation, f; ng. relation) mat.
Matematikte, iki kümenin ögelerinin Kartezyen çarpmnn bir
altkümesini oluturan, birinci sradaki ögenin bir kümeden, ikinci
sradaki ögenin dier kümeden seçilip belirli bir kural salayan
ikililerin kümesi.
balaç (Alm. Konnektor, m; Fr. connecteur logique, m; opérateur
logique, m; ng. connector; logical connector; logical operator)
mat. Önermeleri birbirlerine balayan "ya da", "ve", "ise", "ancak
ve ancak", "deil" gibi sözcüklerden her biri ya da bu sözcükler
yerine geçen simgelerden her biri.
balantl bileen (Alm. Verbindungsteil, n; Fr. composante connexe, f;
ng. connected component) mat. 1. Balantsz bir çizgede, daha büyük
balantl bir altçizgeye ait olmayan balantl altçizge. 2. Bir
topolojik uzayn, balantl olan ama kendisini kapsayan ve kendisinden
farkl olan hiçbir balantl kümenin bulunmad altkümesi.
balantl çizge (Alm. gebundener Graph, m; Fr. graphe connexe, m; ng.
connected graph) mat. Her bir düüm çifti arasnda bir yol bulunan
yönsüz çizge.
balantsz uzay (Alm. unzusammenhängender Raum, m; Fr. espace non
connexe, m; ng. disconnected space) mat. 1. Balantl olmayan
topoloji uzay. 2. Bo olmayan, açk ve birbirinden ayrk iki
altkümenin bileimine eit olan topoloji uzay.
bal deiken (Alm. gebundene Variable, f; Fr. variable liée, f; ng.
bound variable) mat. Bir niceleyicinin etki alannda bulunan
deiken.
bal vektör (Alm. gebundener Vektor, m; Fr. vecteur lié, m; ng.
bound vector) mat. Belirli bir noktadan balad kabul edilen
vektör.
Baire kümesi (Alm. Bairesche Menge, f; Fr. ensemble de Baire, m;
ng. Baire set) mat. Tkz ve Hausdorff bir X uzay ele alndnda, X
üzerinde kurulan Baire sigma cebrine ait olan küme.
Baire ölçüsü (Alm. Bairesches Maß, n; Fr. mesure de Baire, f; ng.
Baire measure) mat. Tkz ve Hausdorff bir X uzay ele alndnda, B0 bu
X üzerindeki Baire sigma cebirini göstermek üzere, (X, B0)
ölçülebilir uzaynda tanml olan sonlu ölçü.
Baire sigma cebri (Alm. Bairesche σ-Algebra, f; Fr. s-algèbre de
Baire, f; ng. Baire sigma algebra; σ-algebra of Baire) mat. Tkz ve
Hausdorff bir X uzay ele alndnda, X üzerinde kurulan sigma
cebirleri arasnda, X ten reel saylar uzayna giden bütün sürekli
fonksiyonlar ölçülebilir klan en küçük sigma cebri.
Baire σ-cebiri (Alm. Bairesche σ-Algebra, f; Fr. σ-algèbre de
Baire, f; ng. Baire σ- algebra) mat. Tkz bir X Hausdorff uzaynn, X
üzerinde tanmlanm gerçel deerli bütün sürekli fonksiyonlar
ölçülebilir klan σ-cebirlerinin en küçüü.
bakk (mat. bakml; mat. simetrik) (Alm. symmetrisch; Fr. symétrique;
ng. symmetric) mat. Bakm özellii olan.
bakm (Alm. Symmetrie, f; Fr. symétrie, f; ng. symmetry) mat. 1. Bir
kümenin, bulunduu uzayn belirli dönüümleri altnda deimemesi. 2. Bir
nesnenin noktaya göre evrilmesi, bir doru etrafnda döndürülmesi ya
da bir düzleme göre yansmasyla kendisinden ayrt edilemeyen bir
benzerine dönüebilmesi.
bakmlama (Alm. Symmetrisierung, f; Fr. symetrisation, f; ng.
symmetrization) mat. Bakm olmayan matematiksel nesne ya da
ilevleri, baz ilemler uygulayarak bakmI hale getirme; eanlam:
simetrikletirme.
bakml (kim. simetrik) bkz. mat. bakk.
bakml bant (mat. simetrik bant) (Alm. symmetrische Relation; Fr.
relation symétrique, f; ng. symmetric relation) mat. Tanm
bölgesindeki her x , y için xRy olduunda yRx olmasn gerektiren
bant.
bakml fonksiyon (Alm. symmetrische Funktion, f; Fr. fonction
symétrique, f; ng. symmetric function) mat. Bamsz deikenlerinden
herhangi ikisi yer deitirdiinde fonksiyonun ald deerlerin deimedii
fonksiyon.
bakmsz bant (Alm. asymmetrische Relation, f; Fr. relation
asymétrique, f; ng. asymmetric relation) mat. Tanm bölgesindeki her
x, y için, xRy olduunda yRx olamayan ikili R bants.
barisantr (Alm. Baryzentrum, m; Fr. barycentre, m; ng. barycenter)
mat. Birtakm koordinat sistemlerinin tanmnda rol oynayan arlk
merkezi.
barisantrik koordinatlar (Alm. baryzentrische Koordinaten, pl;
homogene baryzentrische Koordinaten, pl; Fr. coordonnées
barycentriques, pl; ng. barycentric coordinate system; barycentric
coordinates) mat. 1. Bir düzlem üzerindeki noktalarn konumunu
göstermek amacyla, uç noktalar A1, A2, A3 diye gösterilen sabit bir
üçgen referans üçgeni olarak kullanldnda, düzlem üzerindeki
herhangi bir P noktasn A1 noktasna konan t1, A2 noktasna konan t2
ve A3 noktasna konan t2 arlklarnn “arlk merkezi” yapan t1, t2, t3
saylar, ya da bu saylardan oluan (t1, t2, t3) sral üçlüsü; eanlam:
barisentrik koordinatlar. 2. Bir doru üzerindeki noktalarn konumunu
göstermek amacyla, uç noktalar A1, A2 diye gösterilen sabit bir
doru parças referans aral olarak kullanldnda, doru üzerindeki
herhangi bir P noktasn A1 noktasna konan t1 ve A2 noktasna konan t2
arlklarnn “arlk merkezi” yapan, yani t2/t1 = A1P/PA2 veya t1/t2 =
PA2/A1P eitliklerinden en az birini doru klan t1 ve t2 saylar ya da
bu saylardan oluan (t1, t2) sral çifti.
basamak fonksiyonu bkz. mat. adm fonksiyonu.
basit akn genileme (Alm. einfache transzendente Erweiterung, f; Fr.
extension transcendante simple, f; ng. simple transcendental
extension) mat. Cisme bir akn öge eklenerek oluturulan cisim
genilemesi.
basit balantl bölge (Alm. einfach zusammenhängendes Gebiet, n; Fr.
domaine simplement connexe, m; ng. simply connected region) mat.
çindeki her kapal eri sürekli dönüümlerle içindeki bir noktaya
büzülebilen bölge.
basit balantl uzay (Alm. einfach zusammenhängender Raum, m; Fr.
espace simplement connexe, m; ng. simply connected space) mat. Her
kapal yolu bir noktaya büzülebilen balantl uzay.
basit cebirsel genileme (Alm. einfache algebraische Erweiterung;
Fr. extension algébrique simple, f; ng. simple algebraic extension)
mat. Bir cisme, o cisme göre cebirsel olan bir öge katlarak
oluturulan cisim genilemesi.
basit cisim genilemesi (Alm. einfache Körperweiterung, f; Fr.
extension simple d'un corps, f; ng. simple extension of a field)
mat. Bir K cisminin, K ye tek bir eleman katmakla elde edilebilen
genilemesi.
basit eri (Alm. einfache Kurve, f; Fr. courbe simple, f; ng. simple
curve) mat. Kendi kendisini kesmeyen eri.
basit fonksiyon (Alm. einfache Funktion, f; Fr. fonction simple, f;
ng. simple function) mat. (X, A) bir ölçülebilir uzay olmak üzere,
X kümesinde tanml olan ve yalnzca sonlu sayda deer alan
fonksiyon.
basit grup (Alm. einfache Gruppe, f; Fr. groupe simple, m; ng.
simple group) mat. Kendisinden ve birim altgrubundan baka hiçbir
normal altgrubu olmayan grup.
basit kapal eri (Alm. einfach geschlossene Kurve; Fr. courbe fermée
simple, f; ng. simple closed curve) mat. Kendi kendini kesmeyen
kapal eri; eanlam: Jordan erisi.
basit kesir (Alm. echter Bruch, m; eigentlicher Bruch, m; Fr.
fraction propre, f; ng. proper fraction) mat. 1. ki polinomun
bölümü olarak yazlan ve paynn derecesi paydasnn derecesinden küçük
olan kesir. 2. ki tamsaynn bölümü olarak yazlan ve pay salt deerce
paydasndan küçük olan, deeri (-1, 1) aralnda olan kesir.
basit kök (Alm. einfache Wurzel, f; Fr. racine simple, f; ng.
simple root) mat. Bir p polinomu için p(x)/(x-a) nn polinom olduu,
p(x)/(x-a)2 nin polinom olmad a eleman; bir polinomun çok katl
olmayan köklerinden biri; eanlam: yaln kök.
basklama (bio. represyon) 1. (Alm. Repression, f; Fr. répression,
f; ng. Repression) bio. Bir basklayc proteinin operatöre ya da mRNA
üzerinde özel bir yere balanmas ile yazlm ya da çevirinin
engellenmesi. 2. (Alm. Majorisierung, f; Fr. majorisation, f; ng.
majorization) mat. Bir f fonksiyonu için f(x) ≤ g(x) koulunu
salayan g fonksiyonunun bulunmas ilemi.
bakatsay (Alm. Leitkoeffizient, m; Fr. coefficient dominant, f;
coefficient principal, m; ng. leading coeficient) mat. Bir deikenli
bir polinomda en yüksek dereceli terimin katsays.
balangç deer problemi (Alm. Anfangswertproblem, n; Fr. problème de
Cauchy, m; problème de valeurs initiales, m; ng. Cauchy problem;
initial value problem) mat. Çözüm fonksiyonunun belirli bir
noktadaki deeri verilmi olmak üzere, türevsel denklemi çözme
problemi; eanlam: Cauchy problemi.
balangç n (Alm. Polarlinie, f; Fr. ligne polaire, f; ng. polar
line) mat. Kutupsal koordinat sisteminde kutup açs 0 olan n.
balay nesnesi (Alm. Anfangsobjekt, n; initiales Objekt, n; ng.
coterminal object; initial object; universal object) mat. Bir
kategoride, her C nesnesi için I → C olacak ekilde bir ve yalnz bir
morfizmann var olduu I nesnesi.
baterim (Alm. Leitterm, m; Fr. terme principal, m; ng. leading
term) mat. Bir polinomda en yüksek dereceli deikeni içeren
terim.
baya kesir (Alm. gemeiner Bruch, m; gewöhnlicher Bruch, m; Fr.
fraction ordinaire, f; ng. common fraction; simple fraction; vulgar
fraction) mat. Hem pay hem de paydas birer tamsay olan kesir;
eanlam: adi kesir.
beklenen deer (Alm. Erwartungswert, m; Fr. espérance, f; espérance
mathématique, f; ng. expectation; expected value) mat. Olaslk
kuramnda bir rastgele deikenin alabilecei her deerin, deiken
kesikli ise karlk gelen gerçekleme olaslklaryla çarplarak
toplanmas, deiken sürekli ise olaslk younluk fonksiyonu ile
çarplarak tümlevinin alnmas sonucu elde edilen saysal deer; eanlam:
ortalama deer, matematiksel beklenti.
belirli integral (mat. tümlev) (Alm. bestimmtes Integral, n; Fr.
intégrale définie, f; ng. definite integral) mat. f : [a,b] → R
snrl fonksiyonu için, a = x0 < x1 < x2 < ... < xn = b,
Δxi = xi - xi-
1 ve xi-1 ≤ ti ≤ xi olmak üzere, en büyük Δxi nin uzunluu sfra
giderken Σf(ti)Δxi (i=0,1,2,...,n) toplamnn limiti; eanlam: belgin
tümlev, belgin integral.
belirsiz (Alm. Unbestimmte, f; Fr. indéterminée, f; ng.
indeterminate) mat. Bir polinomun katsaylarn göstermek ve
polinomlarla hesap yapmay kolaylatrmak üzere k’inci katsaynn yanna
Xk yazlmasn salayan X veya benzeri bir sembol.
belirsiz integral (mat. tümlev) (Alm. Stammfunktion, f;
unbestimmtes Integral, n; Fr. intégrale indéfinie, f; primitive
d'une fonction, f; ng. antiderivative; indefinite integral;
primitive function; primitive integral) mat. Bir f fonksiyonu için
türevi f ‘ye eit olan fonksiyonlar ailesi; eanlam: belgisiz
integral, belgisiz tümlev.
belirsiz katsaylar yöntemi (Alm. Methode der unbestimmten
Koeffizienten, f; Fr. méthode des coefficients indéterminés, f; ng.
method of undetermined coefficients) mat. Homojen olmayan, dorusal
türevsel denklemlerin genel ve özel çözümlerinin bulunmasnda
kullanlan bir yöntem.
belirsizlikler (Alm. unbestimmte Formen, unbestimmte Ausdrücke; Fr.
formes indéterminées, pl; ng. indeterminate forms) mat. Tanmsz olan
∞ - ∞, 0/0, ∞/∞, 0.∞, ∞0, 00, 1∞ biçimleri.
belit (mat. aksiyom) (Alm. Grundsatz, m; Axiom, n; Fr. axiome, m;
ng. axiom) mat. Bir matematik sistem kurulurken doru olduu
varsaylan, söz konusu sistem içinde kantlanmayan önerme ya da
ilke.
belitke (Alm. Axiomatik, f; Fr. axiomatique, f; ng. axiomatics)
mat. Bir bilim dalnda belitleri aratran ve bunlar bir sistem içinde
toplayan disiplin.
belitsel geometri bkz. mat. sentetik geometri.
belitsel kümeler kuram (Alm. axiomatische Mengenlehre; Fr. theorie
axiomatique des ensembles, f; ng. axiomatic set theory) mat.
Kümeler kuramn belitsel yollarla aratran matematik kuram.
belitsel yöntem (mat. aksiyomatik metot) (Alm. axiomatische
Methode, f; Fr. méthode axiomatique, f; ng. axiomatic method) mat.
Ortaya koyduu sonuçlar balangçta varsayd belitlerden türeten
bilimsel yöntem.
benzer matrisler (Alm. ähnliche Matrizen, pl; Fr. matrices
semblables, pl; ng. similar matrices) mat. Q matrisi P matrisinin
tersi olup, B=QAP eitliini salayan, tekil olmayan bir P matrisinin
bulunmas durumunda, A ve B matrislerine verilen ortak ad.
benzer üçgenler (Alm. ähnliche Dreiecke, pl; Fr. triangles
semblables, pl; ng. similar triangles) mat. Bir benzerlik dönüümü
ile birbirlerine özde klnabilen iki üçgen.
benzerlik dönüümü (Alm. Ähnlichkeitstransformation; Fr.
transformation par similarité, f; ng. similarity transformation)
mat. Döndürme, öteleme, yanstma ve ölçekleme dönüümlerinin bir
bilekesi olan dönüüm.
benzerlik merkezi (Alm. homothetisches Zentrum, n;
Ähnlichkeitszentrum, n; Fr. centre de la similitude, m; centre
homothetique, m; ng. center of similitude; centre of similarity;
homothetic center) mat. Benzer iki geometrik ekilde eleen noktalar
birletiren dorularn kesiim yeri; kendisinden bakldnda bir ekil
dierinin büyütülmüü ya da küçültülmüü olarak görünen nokta; eanlam:
benzeim merkezi.
benzerlik teoremi (Alm. Ähnlichkeitssatz, m; Fr. théorème de
similitude, m; ng. similarity theorem) mat. ki üçgenin köeleri
arasnda kurulan birebir elemede karlkl açlar eit üçgenlerin benzer
olduunu belirten önerme.
benzeryap dönüümü (mat. homomorfizm) (Alm. homomorphe Abbildung, f;
Fr. représentation homomorphe, f; homomorphisme, m; ng. homomorphic
mapping; homomorphism; operation preserving function) mat. Üzerinde
ilem tanmlanm iki A, B kümeleri için A’dan B’ye giden ve
benzeryapl (mat. homomorf) (Alm. Homomorph; Fr. homomorphique; ng.
homomorphic) mat. Aralarnda bir benzeryap dönüümü var olan ilemli
kümeler.
benzeik ekiller (mat. homotetik ekiller) (Alm. homothetische
Figuren, pl; Fr. figures homothétiques, pl; ng. homothetic figures)
mat. Aralarnda bir benzeim dönüümü olan iki geometrik ekil.
benzeim (mat. homoteti) (Alm. Homothetie, f; Fr. homothétie, f; ng.
homothety) mat. Benzeim dönüümü altnda bir geometrik eklin baka
birine dönümesi.
benzeim dönüümü (mat. homotetik dönüüm) (Alm. homotetische
Transformation, f; Homothetie, f; Fr. homothétie, f; transformation
homothétique, f; ng. homothetic transformation; homothety;
transformation of similitude) mat. Uzaydaki ekilleri bir ölçek ile
büyüten ya da küçülten dönüüm; düzlemde sabit bir O noktas ve sabit
bir k ≠ 0 gerçel says için düzlemin her P noktasn OP' = k.OP
vektörel eitliini salayan P' noktasna gönderen dönüüm.
begen (Alm. Fünfeck, n; Pentagon, n; Fr. pentagone, m; ng.
pentagon) mat. Be kenarl çokgen.
beyüzlü (Alm. Fünfflächner, m; Fünfflach, n; Pentaeder, n; Fr.
pentaèdre, m; ng. pentahedron) mat. Be yüzü olan çokyüzlü.
biçimsel kesir (ng. formal fraction) mat. D bir tamlk bölgesi olmak
üzere, bu D tamlk bölgesinin kesirler cismini oluturan ve D x D \
{0} üzerinde “ancak ve ancak ad = bc ise (a, b) ≈ (c, d) dir”
eklinde tanmlanm ≈ edeerlik bantsnn edeerlik snflar.
biçimsel türev (Alm. formale Ableitung, f; Fr. dérivé formelle, f;
ng. formal derivative) mat. Katsaylar herhangi bir halkadan alnan
anxn + an-1xn-1 + ... + a1x + a0 polinomu için her bir terimde xk
nn yerine kxk-1 koymakla elde edilen nanxn-1 + (n-1)an-1xn-1 + ...
+ a1 polinomu.
bileik kesir (Alm. unechter Bruch, m; Fr. fraction impropre, f; ng.
improper fraction) mat. Pay paydasndan büyük ya da eit olan
kesir.
bileik önerme (Alm. zusammengesetzter Satz, m; Fr. proposition
composite, f; ng. compound proposition) mat. Yaln önermelerin
balaçlarla birbirlerine balanmasyla oluan önerme.
bileik say (Alm. zusammengesetzte Zahl, f; Fr. nombre composé, m;
ng. composite number) mat. Asal olmayan ve 1 den büyük olan
tamsay.
bileke 1. (Alm. Resultat, n; Fr. résultant, m; ng. resultant) fiz.
Bir noktaya etkiyen, büyüklük ve yönleri ayr, çeitli kuvvetlerin
net etkisini gösteren, belli yön ve büyüklükteki vektör. 2. (Alm.
Komposition; Fr. composition; ng. composition) mat. Bu
fonksiyonlarn ∪{(A, B, C): A, B, C ∈ T} ailesi.
bileke fonksiyon (mat. fonksiyon fonksiyonu) (Alm. zusammengesetzte
Funktion, f; Fr. fonction composée, f; ng. composite function) mat.
f: E → F ve g: F → G fonksiyonlar için E kümesinden G kümesine
tanml ve her x ögesini g(f(x)) ögesine gönderen fonksiyon ; eanlam:
fonksiyon içinde fonksiyon.
bilimsel gösterim (Alm. wissenschaftliche Schreibweise, f; Fr.
notation scientifique, f; ng. scientific notation) mat. Saylar, 1
ilâ 10 arasnda bir say ile 10’nun bir kuvvetinin çarpm biçiminde
gösterme; örnein 137.5 = 1.375x102.
bilimsel paradigma (Alm. wissenschaftliches Paradigma; Fr.
paradigme scientifique, m; ng. scientific paradigm) mat. Bilim
insanlarnn hemen hemen tümü tarafndan kabul edilen ve gözlemlenen
ya da mantk yoluyla elde edilen olgular açklamaya yeterli görünen
kavramlar ve yöntemler sistemi.
bilimsel tant (Alm. wissenschaftlicher Beweis; Fr. preuve
scientifique, f; ng. scientific proof) mat. Bir bilimsel gerçekliin
kukuya yer brakmayacak ekilde ortaya konmas.
bilineer form bkz. mat. çifte dorusal biçim.
bilinmeyen (Alm. Unbekannte, f; Fr. inconnue, f; ng. unknown) mat.
Bir denklem ya da denklemler sisteminin çözümü olmas istenen öge ya
da ögeler.
bindebirler basama (ng. thousandth) mat. Onlu sistemde, bir saynn
10-3 katn belirten ve onlu virgülün sanda yer alan üçüncü basamak;
eanlam: bindebirler hanesi.
binler basama (Alm. Tausenderstelle, f; Fr. milliers; chiffre des
milles, m; ng. thousands) mat. Onlu sistemde, bir rakamn 1000 katn
belirtmek için virgülün solunda yer alan dördüncü basamak.
binom açlm (mat. binom formülü; mat. binom teoremi) (Alm.
binomische Erweiterung, f; binomische Formel, f; Fr. formule du
binôme, f; ng. binomial formula) mat. Bir (a + b) gibi
ikiterimlinin kuvvetlerinin a ve b’nin kuvvetlerinin çarpmlarnn
katsaylarla arlklandrlarak toplam olarak gösteren formül.
binom formülü bkz. mat. binom açlm.
binom teoremi bkz. mat. binom açlm.
binormal bkz. mat. ikincil dikme.
bir boyutlu projektif geometri (Alm. eindimensionale projektive
Geometrie, f; Fr. géométrie projective à une dimesion, f; ng. one
dimesional projective geometry) mat. Tanmlanmakszn kullanlan ve
kendilerine “nokta”, “1-boyutlu uzay” ad verilen ilkel elemanlar ve
bu elemanlar arasnda “kesime (veya üzerindelik) belitleri” ve
“ayrma belitleri” diye adlandrlan bir takm bantlar ile kurulan
belitsel geometri; eanlam: 1-boyutlu projektif geometri.
bir kanatl eliptik hiperboloit (Fr. hyperboloïde elliptique à une
nappe, f; ng. elliptic hyperboloid of one sheet) mat. Üç boyutlu
Öklid uzaynda uygun bir kartezyen koordinat sisteminde, a, b, c
sfrdan farkl sabit gerçek saylar olmak üzere, x2/a2 + y2/b2 - z2/c2
= 1 denklemiyle tanmlanan yüzey; eanlam: bir yaygl eliptik
hiperboloit.
bire bir eleme (Alm. Bijektion, f; Eineindeutigkeit, f; Fr.
bijection, f; correspondance bijective, f; correspondance
biunivoque, f; ng. bijection; one to one correspondence) mat. Bir
kümeden dier bir kümeye bire bir ve örten fonksiyon.
bire bir fonksiyon (Alm. Injektion, f; injektive Funktion, f; Fr.
fonction univoque, f; injection, f; ng. injection; injective
function; one to one function) mat. Tanm bölgesindeki farkl
elemanlar, farkl elemanlara gönderen fonksiyon.
biricik çözüm (mat. tek çözüm) (Alm. einzige Lösung, f; Fr.
solution unique, f; ng. unique solution) mat. Bir denklemin bir ve
yalnzca bir tane olan çözümü.
birim daire (Alm. Einheitskreisscheibe, f; Fr. disque unité, m; ng.
unit disc) mat. Bir Kartezyen düzlemde balangç noktasn merkez alan
birim yarçapl çemberin içi (açk birim daire) ya da snr noktalarnn
da dahil olduu (kapal birim daire) küme; eanlam: birim disk.
birim dikgen dizi (mat. ortonormal dizi) (Alm. Orthonormalfolge, f;
Fr. suite orthonormale, f; ng. orthonormal sequence) mat. ç çarpm
uzaynda birbirlerine dik olan birim uzunluktaki ögelerden oluan
dizi.
birim dikgen küme (mat. ortonormal küme) (Alm. orthonormale Menge,
f; Fr. ensemble orthonormal, m; ng. orthonormal set) mat. ç çarpm
uzaynda her birinin uzunluu 1’e eit olan ve ikier ikier
birbirlerine dik olan vektörlerden oluan küme.
birim dikgen sistem (mat. ortonormal sistem) (Alm.
Orthonormalsystem, n; Fr. système orthonormal, m; ng. orthonormal
system) mat. ç çarpm uzaynda birim uzunlukta ve birbirlerine dik
ögelerden oluan alt küme; eanlam: birimdik sistem.
birim dikgenlik (mat. ortonormallik) (Alm. Orthonormalität, f; Fr.
orthonormalité, f; ng. orthonormality) mat. 1. Bir iç çarpm uzaynda
ele alnan birtakm vektörlerin uzunluklarnn 1’e eit ve birbirlerine
dikgen olma durumu. 2. Vektörlerin birbirlerine dikgen ve normlarnn
da 1 olmas durumu.
birim dönüüm bkz. mat. birim fonksiyon.
birim fonksiyon (mat. birim dönüüm; mat. özdelik dönüümü) (Alm.
Einheitsfunktion, f; Fr. fonction unité, f; ng. unit function) mat.
Tanm bölgesindeki her x için f(x) = x eitliini salayan f
fonksiyonu; eanlam: özdelik fonksiyonu.
birim ilemci (Alm. Einheitsoperator, m; Fr. opérateur unité, m; ng.
unit operator) mat. Herhangi bir ilemci ile bilekesi alndnda o
ilemciyi ayn brakan ilemci.
birim küre (Alm. Einheitssphäre, f; Fr. sphère unité, f; ng. unit
sphere) mat. Merkezi, Kartezyen koordinat sisteminin balangcnda
olan, birim yarçapl (açk ya da kapal) küre.
birim matris (Alm. Einheitsmatrix, f; Fr. matrice unité, f; ng.
identity matrix; unit matrix) mat. Asal köegen üzerindeki bütün
bileenleri 1, öteki bileenlerinin hepsi 0 olan matris.
birim öge (Alm. Einheitselement, n; Fr. element unité, m; ng. unit
element, identity element; esk. birim eleman) mat. lemi * olan bir
cebirsel yapdaki her x ögesi için e*x = x*e = x koulunu salayan e
ögesi; eanlam: etkisiz öe.
birim top bkz. mat. birim yuvar.
birim vektör (Alm. Einheitsvektor, m; Fr. vecteur unitaire, m; ng.
unit vector) mat. 1. Normlu bir uzayda, normu 1’e eit olan vektör.
2. Uzunluu 1’e eit olan vektör.
birim yuvar (mat. birim top) (Alm. Einheitskügel, f; Fr. boule
unité, f; ng. unit ball) mat. Normlu uzayda merkezi 0 noktas ve
yarçap 1 olan yuvar.
birimcil dönüüm (Alm. Einheitstransformation, f; Fr. transformation
d'identité, f; ng. identity transformation; unitary transformation)
mat. H Hilbert uzay, I birim dönüüm ve T* elenik dönüüm olmak üzere
TT* = T*T = I koulunu salayan T: H → H dorusal dönüümü.
birimcil grup (Alm. unitäre Gruppe, f; Fr. groupe unitaire, m; ng.
unitary group) mat. Matris çarpmna göre karmak say cismi üzerindeki
n inci basamaktan tüm birimcil matrislerin oluturduu grup; eanlam:
birimsel grup.
birimcil matris (mat. üniter matris) (Alm. unitäre Matrix, f; Fr.
matrice unitaire, f; ng. unitary matrix) mat. Devriinin elenii ile
çarpm birim matris sonucunu veren, dier bir deyile devriinin elenii
kendisinin evrii olan karmak kare matris; eanlam: birimsel
matris.
birimdiklik (Alm. Orthonormalität, f; Fr. orthonormalité, f; ng.
orthonormality) mat. Vektörlerin birbirlerine dikgen ve normlarnn
da 1 olmas durumu.
birimin kökleri (Alm. Einheitswurzeln, pl; Fr. racines de l’unité,
pl; ng. roots of unity) mat. Uygun bir n ≥ 1 tamsays için zn = 1
eitliini salayan karmak saylar veya rasyonel saylar cisminin bir
genilemesine ait olan elemanlar; eanlam: birim kökleri.
birimin n yinci ilkel kökü (Alm. n-ter primitiver Einheitswurzel,
m; Fr. racine n-ième de l'unité, f; ng. primitive nth root of
unity) mat. n ≥ 1 tamsays için zn = 1 eitliini salayan, n den küçük
herhangi bir pozitif m tamsays için, zm = 1 eitliini salamayan
karmak saylar.
birimli cebir (Alm. Algebra mit Eins, f; Fr. algèbre avec unité, f;
ng. algebra with unity) mat. Çarpma ilemine göre birim ögesi var
olan cebir.
birimli halka (Alm. Ring mit Eins, m; Ring mit Einselement , m; Fr.
anneau à élément unité, m; ng. ring with identity) mat. Üzerindeki
çarpma ilemine göre birimi var olan halka.
birinci esas form (Alm. erste Fundamentalform, f; metrische
Grundform, f; Fr. première forme fondamentale, f; ng. first
fundamental form) mat. 1. Üç boyutlu Öklid uzaynda bir yüzey için,
yüzeyin her noktasndaki teet düzlemi üzerinde bulunan teet
vektörlerinin, üç boyutlu Öklid uzayndaki iç çarpm. 2. r = r(u, v)
parametrik denklemleriyle verilmi olan bir yüzey için yay uzunluunu
ifade eden ds2 = E du2 + 2F dudv + G dv2 formülündeki E = (∂x/∂u)2
+ (∂y/∂u)2 + (∂z/∂u)2, F = (∂x/∂u)(∂x/∂v) + (∂y/∂u)(∂y/∂v) +
(∂z/∂u)(∂z/∂v), G = (∂x/∂v)2 + (∂y/∂v)2 + (∂z/∂v)2 katsaylar ile
kurulan I(a ru + b rv, c ru + d rv) = E ac + F(ad + bc) + G bd
çifte dorusal biçimi. 3. Yüzeyin her p noktas için bu noktadaki
teet düzlemi Tp ile gösterilmek üzere, Ip(up, vp) := <up, vp>
formülüyle tanmlanan Ip: Tp x Tp → R fonksiyonlar ailesi.
birinci saylabilir uzay (Fr. espace à bases dénombrables de
voisinages, m; ng. first countable space) mat. Her noktasnn
saylabilir sonsuz bir temel komuluk sisteminin bulunduu topoloji
uzay.
birler basama (Alm. Einerstelle, f; Fr. unités, f; chiffre des
unités, m; ng. unit position; units) mat. Onlu sistemdeki yazlnda,
bir saynn tam ksmnn en sandaki rakamn yer ald konum.
birleme özellii (Alm. Assoziativität, f; Fr. associativité, f; ng.
associative property; associativity) mat. kili bir * ilemi için a *
(b * c) = (a * b) * c eitliinin salamas.
birlemeli cebir (mat. asosiyatif cebir) (Alm. assoziative Algebra,
f; Fr. algèbre associative, f; ng. associative algebra) mat.
Üzerindeki çarpma ilemi birlemeli olan cebir.
birlemeli ilem (Alm. assoziative Operation, f; Fr. opération
associative, f; ng. associative operation) mat. Saylarn toplama ve
çarpma ileminde olduu gibi, matematiksel niceliklerin her türlü
gruplanmas için ayn sonucu veren ilem.
blok köegen matris (Alm. Blockdiagonalmatrix, f; Fr. matrice
diagonale par blocs, f; ng. block diagonal matrix) mat. Köegen
üzerindeki ögeleri matrislerden oluan ve geri kalan ögeleri sfr
olan matris.
Borel altkümesi (Alm. Borelsche Teilmenge, f; Fr. sous-ensemble
borélien, m; ng. Borel subset) mat. X bir Hausdorff uzay olmak
üzere, X in Borel σ-cebirinin üyesi olan bir altkümesi.
Borel ölçüsü (Alm. Borelmaß, n; Fr. mesure de Borel, f; ng. Borel
measure) mat. Bir Hausdorff uzay üzerindeki Borel cebiri üzerinde
tanml olan ölçü.
Borel σ-cebiri (Alm. Borelsche σ-Algebra, f; Fr. tribu de Borel, f;
σ-algèbre Borélienne, f; ng. Borel σ-algebra) mat. X bir Hausdorff
uzay olmak üzere, X in bütün açk altkümelerini içeren en küçük σ-
cebiri.
bo küme (Alm. leere Menge, f; Fr. ensemble vide, m; ng. empty set;
null set) mat. Hiç ögesi olmayan küme.
bo matris bkz. mat. sfr matris.
boyut (Alm. Dimension, f; Fr. dimension, f; ng. dimension) mat.
Dorusal uzayn bir tabannn nicelik says.
bölen (Alm. Teiler, m; Fr. diviseur, m; ng. divisor) mat. b says
için b = ac eitliini salayan a ve c saylarndan her biri.
bölende elemanlar (Alm. assoziierten Elemente, pl; Fr. eléments
associés, pl; ng. associate elements) mat. Bir D tamlk bölgesinde
sfrdan farkl bir a eleman için uygun bir u birimi ile b = au
eitliini salayan b eleman; eanlam: badak elemanlar.
bölge 1. (Alm. Gebiet, n; Fr. région, f; ng. region; Lat. Regio)
bot. Deiik amaçlara uygun olarak ülkelerin ya da doal corafyann
çeitli adlar altnda ayrld alan. 2. (Alm. Bereich, m; Gebiet, n; Fr.
région, f; ng. domain) mat. Karmak düzlem ya da bir Riemann
yüzeyinde, bo olmayan açk ve balantl altküme.
bölme (zoo. septum) 1. (Alm. Teilung, f; Fr. division, f; ng.
division) mat. a,b,c saylar için a = b.c olduunda a÷b = c diye
tanmlanan ve çarpma ileminin tersi olan ikili ilem. 2. (Alm.
Scheidewand, f; Fr. cloison, f; ng. partition; Lat. septum) zoo. ki
boluk ya da iki doku ynn ayran zar ya da perde.
bölme algoritmas (Alm. Divisionsalgorithmus, m; Fr. algorithme de
division, m; ng. division algorithm) mat. a ve b tam saylar
verildiinde, r < |b| olmak üzere, a = qb + r biçiminde negatif
olmayan q ve r saylarnn varln ileri süren ve bu saylar sonuç olarak
çkaran algoritma; eanlam: bölme yöntemi.
bölme halkas (Alm. Divisionsring, m; Fr. anneau de division, m; ng.
division ring) mat. Sfrdan farkl tüm ögelerinin oluturduu
altkümesi, çarpma ilemine göre bir grup olan birimli halka.
bölüm dönüümü bkz. mat. doal benzeryap dönüümü.
bölüm grubu (Alm. Quotientengruppe, f; Fr. groupe quotient, m; ng.
quotient group) mat. G grubunun bir N normal altgrubu için G/N
bölüm kümesi üzerinde oluturulan grup.
bölüm halkas (Alm. Quotientenring, m; Fr. anneau quotient, m; ng.
quotient ring) mat. A halkasnn bir I ideali için A/I bölüm kümesi
üzerinde oluturulan halka.
bölüm kümesi (Alm. Quotientenmenge, f; Fr. ensemble quotient, m;
ng. quotient set) mat. Küme üzerindeki bir denklik bants için tüm
denklik snflarndan oluan küme.
bölüm simgesi (Alm. dividiert durch; Fr. divisé par; ng. divided
by; division sign; esk. taksim) mat. Bölme ilemini gösteren / ya da
÷ simgesi.
bölüm topolojisi (Alm. Identifizierungstopologie, f;
Quotienttopologie, f; Fr. topologie quotiente, f; ng. quotient
topology) mat. Üzerinde ∼ gibi bir edeerlik bants tanml olan bir X
topolojik uzay ele alndnda, X/∼ edeerlik snflar kümesi üzerinde q:
X → X/∼, q(x)=[x] fonksiyonunu sürekli klan en ince topoloji.
bölüm uzay (mat. faktör uzay) (Alm. Quotientenraum, m; Fr. espace
quotient, m; ng. quotient space) mat. 1. E dorusal uzaynn bir M alt
uzay için E/M bölüm kümesi üzerinde oluturulan dorusal uzay. 2. X
topolojik uzayndaki bir B denklik bants için bölüm topolojisine
göre X / B bölüm kümesi üzerinde oluan topolojik uzay.
bölünebilir grup (Alm. teilbare Gruppe, f; Fr. groupe divisible, m;
ng. divisible group) mat. G nin her x ögesi ve her n doal says için
yn = x olacak biçimde bir y ögesi içeren G grubu.
bölünebilme kurallar (Alm. Teilbarkeitsregeln, pl; Fr. règles de
divisibilité, pl; ng. divisibility rules) mat. Bir doal saynn 2, 3,
4, 5, 7, 9, 10, 11 saylarna ve benzer dier saylara bölünüp
bölünmediini kolaylkla belirleyen kurallar.
bölüntü (Alm. Partition, f; Fr. partition, f; ng. partition) mat.
[a,b] aral için a = x0 < x1 < ... < xn = b bantsn salayan
(xi) noktalarnn oluturduu {[xi-1, xi], i = 1,2,...,n} kapal
aralklar takm.
Briggs logaritmas (Alm. Briggscher Logaritmus; Fr. logarithme de
Briggs, m; ng. Briggs logarithms) mat. On tabanna göre
logaritma.
bulank küme (Alm. unscharfe Menge, f; Fr. ensemble flou, m; ng.
fuzzy set) mat. Ögeleri [0,1] arasnda bir üyelik derecesine sahip
olan küme.
burgu erisi (Alm. Helix, f; Fr. helix, m; ng. helix) mat. Bir
silindir veya koni üzerinde kalan ve bunlarn üreteçlerini sabit bir
açyla kesen uzay erisi; eanlam: helezon.
burgu yüzeyi (Alm. Helikoid, n; Fr. hélicoide, m; ng. helicoid)
mat. 1. Eksen adn alan sabit bir doru çevresinde dönen ve ayn
zamanda eksen dorultusunda ötelenen bir düzlem erisinin ya da burgu
erisinin, öteleni hznn dönme hzna orannn sabit olmas halinde
ürettii yüzey. 2. Her noktasndan bir helezon geçen bir yüzey;
eanlam: helikoit.
burulma (Alm. Torsion, f; Fr. torsion, f; ng. torsion) 1. fiz. Bir
cismin veya yap elemannn boyuna ekseni etrafnda uygulanan moment
etkisiyle urad dönme ve ekil deiiklii. 2. mat. Yönlendirilmi bir C
uzay erisinin bir P noktasnda, erinin düzlem erisi olmaktan farknn
ölçüsü.
burulma yarçap (Alm. Radius einer Torsion; Fr. rayon de torsion, m;
ng. radius of torsion) mat. Yönlendirilmi bir C uzay erisinin bir P
noktasnda, erinin burulmas tau ise 1/tau says.
bükülme (Alm. Beugung, f; Fr. inflexion, f; ng. inflection) mat.
Bir eri için bükeyliinin yön deitirmesi; eanlam: büküm.
bükülme noktas (mat. büküm noktas) (Alm. Beugunspunkt, m; Fr. point
d'inflexion, m; ng. inflection point; point of inflection) mat. Bir
eri üzerinde türevin sfr olup bükeyliin yön deitirdii, yani
içbükeylikten dbükeylie ya da dbükeylikten içbükeylie geçilen
nokta; eanlam: büküm noktas.
büküm noktas bkz. mat. bükülme noktas.
bürüm bkz. mat. zarf.
bütünler açlar bkz. mat. düzler açlar.
büyük çember (Alm. Grosskreis, m; Fr. grand cercle, m; ng. great
circle) mat. Bir kürenin, kendi merkezinden geçen bir düzlemle
kesiimi.
büyük O simgesi (mat. O Landau simgesi) (Alm. Landausches Symbol O,
n; Fr. symbole de Landau O, m; ng. Landau order symbol O) mat.
Yeterince büyük bir xo seçildiinde her x > xo için |f(x)| ≤
M|g(x)| olacak biçimde bir M > 0 saysnn varln belirtmek için
kullanlan f(x) = O(g(x)) simgesi; eanlam: Landau O simgesi.
büyük saylar yasas (Alm. Gesetz der grossen Zahlen, n; Fr. loi des
nombres grands, f; ng. law of large numbers) mat. Ortalama deeri m
olan {Xk} rasgele deikenler için (X1+X2+…+Xn)/n toplamnn, n sonsuza
gittiinde, m deerinden farknn sfra yaknsadn belirten yasa.
büyük ve küçük simgeleri (Alm. Ungleichungzeichen, pl; Fr. signe
d'inégalité, pl; ng. inequality signs) mat. Sral bir kümede iki
ögeyi karlatrmaya yarayan '>' ve '<' simgeleri.
büyüklük (Alm. Grösse, f; Fr. grandeur, f; ng. magnitude) 1. fiz.
Uzunluk, gerilim, basnç gibi bir fiziksel ölçüye göre sralanta söz
konusu varln yeri, bu varln deeri. 2. mat. Ölçüce büyük olma.
büzülme elemi (Alm. Kontraktion, f; Fr. application contractante,
f; contraction, f; ng. contraction; contraction mapping) mat. Bir
(M, d) metrik uzayndan (N, e) metrik uzayna giden ve sabit bir α
(0<α <1) says ile, M nin her x, y eleman için e(f(x), f(y)) ≤
d(x, y) artn salayan f fonksiyonu; eanlam: büzülme
göndermesi.
Cantor kümesi (Alm. Cantor-Menge, f; Fr. ensemble de Cantor, m; ng.
Cantor set) mat. I(0) = [0, 1] kapal araln üç eit parçaya ayran
1/3, 2/3 saylaryla snrlanm (1/3, 2/3) açk araln I(0)'dan çkardktan
sonra elde edilen, u küme birleme simgesi olmak üzere, I(1) = [0,
1/3] u [2/3, 3/3] kümesine, I(1)'i oluturan kapal aralklar üç eit
parçaya bölüp ortadaki açk aralklar çkararak elde edilen I(2) = [0,
1/9] u [2/9, 3/9] u [6/9, 7/9] u [8/9, 9/9] kümesine, I(2)'yi
oluturan kapal aralklar üç
eit parçaya bölüp ortadaki açk aralklar çkararak elde edilen I(3) =
[0, 1/27] u [2/27, 3/27] u [6/27, 7/27] u [8/27, 9/27] u [18/27,
19/27] u [20/27, 21/27] u [24/27, 25/27] u [26/27, 27/27] kümesine
ve bu ekilde devam ederek elde edilen I(4), I(5), ... kümelerinin
hepsine ait olan gerçek saylardan oluan arakesit{n ≥0} I(n)
kümesi.
Cantor teoremi (Alm. Cantorscher Satz, m; Fr. théorème de Cantor,
m; ng. Cantor theorem) mat. Bir kümenin, kendi kuvvet kümesiyle ayn
sayda ögelere sahip olamayacan belirten teorem.
Cassini ovali (Alm. Cassinische Kurve, f; Fr. ovale de Cassini, m;
ng. Cassini oval; Cassinian oval; oval of Cassini) mat. ki sabit
noktaya uzaklklarnn çarpm sabit olan noktalarn geometrik
yeri.
Cauchy dalm (Alm. Cauchy Verteilung, f; Cauchy–Lorentz Verteilung,
f; Fr. loi de Cauchy, f; ng. Cauchy distribution; Cauchy–Lorentz
distribution; Lorentz distribution) mat. Birinci momentinden öte
hiçbir momenti tanml olmayacak denli geni etekli olan, iki
parametreye sahip ve düzgün rasgele dalml eim açs olan bir dorunun
Kartezyen koordinatlarda dikey koordinat kesme deeri olarak
modellenen bir rasgele deikenin olaslk younluk fonksiyonu.
Cauchy dizisi (Alm. Cauchyfolge, f; Fr. séquence de Cauchy, f; ng.
Cauchy sequence) mat. (X, d) metrik uzaynda, her ε > 0 saysna
karlk, m,n > M olduunda d(xm, xn) < ε eitsizliini doru klacak
uygun bir M > 0 saysnn bulunabilecei (xn) dizisi.
Cauchy eitsizlii (Alm. Cauchyshe Ungleichung, f; Fr. inégalité de
Cauchy, f; ng. Cauchy's inequality) mat. 1. ç çarpm uzaynda her a,b
vektörleri için bu vektörlerin iç çarpmlarnn normunun, bu
vektörlerin normlarnn çarpmlarndan küçük veya eit olduunu ifade
eden |a.b| ≤ ||a||.||b|| eitsizlii. 2. Olaslkta, iki rasgele
deikenin çarpmlarnn beklenen deerinin karesinin, rasgele
deikenlerin karesel beklenen deerlerinin çarpmlarndan küçük veya
eit olduunu ifade eden eitsizlik.
Cauchy integral teoremi (Alm. Cauchyscher Integralsatz, m; Fr.
théorème fundamental de Cauchy, m; ng. Cauchy's integral theorem)
mat. Analitik bir fonksiyonun belli koullar salayan kapal bir eri
boyunca integralinin sfra eit olduunu belirten önerme.
Cauchy snr koullar (Alm. Cauchy-Typ Grenze, f; gemischte Grenze, f;
Fr. limite mixte, f; type de limite Cauchy, f; ng. Cauchy type
boundary conditions; mixed boundary conditions) mat. Olaan ve ksmi
türevsel denklemlerde, uygun bir bölgede, örnein çözüm bölgesinin
snrnda, fonksiyonun ve türevinin deerlerinin belirtilmesi; Neumann
ve Dirichlet snr koullarnn beraber belirtilmesine edeerdir ve
denklemin tek bir çözümü olmasn salar.
Cauchy snr (ng. Cauchy boundary; Cauchy surface) mat. Olaan ve ksmi
türevsel denklemlerde, denklemin tek bir çözümü olmasn
salayabilecek koullarn, yani Cauchy snr koullarnn belirtilebilecei,
boyut says çözüm bölgesi boyutundan bir düük olan bölge; eanlam:
Cauchy yüzeyi.
Cauchy teoremi (Alm. Satz von Cauchy, m; Fr. théorème de Cauchy, m;
ng. Cauchy’s theorem) mat. Simetrik gruplar için Cauchy tarafndan
ispatlanm olan “Eer bir p asal says, sonlu bir G grubunun eleman
saysn bölüyorsa, o zaman G de mertebesi p olan bir eleman vardr”
önermesi.
Cavalieri ilkesi (Alm. Cavalieriprinzip, n; Fr. principe de
Cavalieri, m; ng. Cavalieri's principle) mat. Eit yükseklikteki
kesitlerinin alanlar eit olan iki cismin hacimlerinin eit olduunu
belirten önerme; eanlam: Cavalieri prensibi.
Cayley tablosu (Alm. Verknüpfungstafel, f; Fr. table de Cayley, f;
ng. Cayley table) mat. Bir grup için satr ve sütunlar grubun
elemanlar ile iaretlenmi, g satr ve h sütununun kesitii yerde
gruptaki gh çarpmnn bulunduu tablo; eanlam: ilem tablosu.
cebir (Alm. Algebra, f; Fr. algèbre, f; ng. algebra) mat. 1. Saylar
yerine imler konularak saysal ilemlerin genelletirilmesi. 2. Tüm x,
y, z ögeleri ve her a says için üzerinde x (y+z) = xy + xz, (x+y) z
= xz + yz, a(xy) = (ax)y =x(ay) eitliklerini salayan bir çarpma
ilemiyle donatlm ve halka yaps kazandrlm dorusal uzay.
cebirin temel teoremi (Alm. Fundamentalsatz der Algebra, m; Fr.
théorème fondamental de l'algebre, m; ng. fundamental theorem of
algebra) mat. Katsaylar karmak saylar olan her polinomun, karmak
saylar kümesinde en az bir kökü olduunu belirten önerme.
cebirsel cisim genilemesi (Alm. algebraische Erweiterung, f; Fr.
extension algébrique, f; ng. algebraic extension) mat. Bir K cismi
için her ögesi, katsaylar K cisminden seçilen bir polinomun kökü
olan cisim genilemesi; eanlam: cebirsel genileme.
cebirsel çokluk (Alm. algebraische Varietät, f; Fr. variété
algébrique, f; ng. algebraic variety) mat. K bir cisim olmak üzere,
Kn de, katsaylar K dan alnm olan sonlu saydaki fi ∈ K[X1, ... Xn]
polinomunun hepsindeki deeri 0'a eit olan elemanlarn {(x1, ...,
xn): fi(x1, ... , xn) = 0 (1 ≤ i ≤ n)} kümesi.
cebirsel denklem (Alm. algebraische Gleichung, f; Fr. équation
algébrique, f; ng. algebraic equation) mat. 1. Katsaylar bir
birimli halkadan seçilmi p(x) polinomuna karlk kurulan p(x) = 0
denklemi. 2. Yalnzca cebirsel ilemler ve simgeler içeren
denklem.
cebirsel fonksiyon (Alm. algebraische Funktion, f; Fr. fonction
algébrique, f; ng. algebraic function) mat. Çok deikenli bir
polinomun 0’a eit klnmas ile tanmlanan fonksiyon.
cebirsel geometri (Alm. algebraische Geometrie, f; Fr. géométrie
algébrique, f; ng. algebraic geometry) mat. Geometrik ekillerin ve
yaplarn özelliklerini soyut cebir yöntemleriyle aratran matematik
dal.
cebirsel ilemler (Alm. algebraische Operationen, pl; Fr. opérations
algébriques, pl; ng. algebraic operations) mat. Toplama, çkarma,
çarpma, bölme, üs alma, kök alma, polinomlarn kökünü bulma ilemleri
ya da bunlarn sonlu bir bilekesi.
cebirsel kapal cisim (Alm. algebraisch-abgeschlossener Körper, m;
Fr. corps algébriquement clos, m; ng. algebraically closed field)
mat. Katsaylar kendisinden seçilen ve sabit olmayan her polinomun,
kendi içinde bir kökünün bulunduu cisim.
cebirsel kapan (Alm. algebraisch-abgeschlossene Hülle, f; Fr.
clôture algébrique, f; ng. algebraic closure) mat. Bir cismin, en
büyük cebirsel genilemelerinden herhangi biri.
cebirsel öge (Alm. algebraisches Element, n; Fr. élément
algébrique, m; ng. algebraic element) mat. Bir K cismi i&