DRAMA I DRAMSKE VRSTE

Drama je žanr u književnosti, koji je nastao za vrijeme antičke Grčke i kojise i danas razvija. To je književni rod, koji uglavnom služi javnomizvođenju u pozorištu. Tokom 18. i 19. vijeka, opera je nastala kaokombinacija drame, poezije, i muzike.

• Drama se razlikuje od drugih književnih djela po tomešto se sav tekst izvodi u glumačkoj realizaciji. Danasdrama nastaje saradnjom autora scenografa,kompozitora i glumaca, dok je u staroj Grčkoj napočetku stvaranja drame pjesnik/pisac/ ujedno irežiser, glumac, koreograf, kostimograf i kompozitor.Važan faktor kod izvođenja nekog dramskog tekstajeste publika.

Glumci i publika stvaraju posebanodnos. Od publike zavisi uspješnostdrame , a od glumca da predstavitekst na pravi način.

Platon kaže u svojoj knjizi “Država” da dramapodržava najraznovrsnije pojave: muškarce ižene, mladiće i starce, vrlinu i nevaljstvo, ljepotu irugobu; zatim kovače, zanatlije, veslače nagalijama i njihove komadante; pa trzanje konja iriku bikova, šum rijeka, hučanje mora i pucanjegromova; najzad, fijuk vijetra, pljusak leda,škripanje osovina i točkova, pa ne samo tonovesvih mogućih instrumenata nego i lajanje pasa,bleku ovaca i cvrkutanje ptica. Sve ovo je bilodomaći glumca u staroj Grčkoj, na početku samojednog a kasnije dolazi do uvođenja drugog,pa itrećeg glumca. Takođe,glumci su bili samomuškarci.

Na samom početku, u antičkojGrčkoj, drama se razvila u dvijedominantne vrste: tragediju ikomediju. Tragedija ima za predmettragične događaje i sudbine.Junaci su izuzetne ličnosti (bogovi,vladari, heroji), stil je uzvišen, jezikprobran koji se pretežno piše u stihu.

Nastala je u staroj Grčkoj iz obrednogkulta bogu Dionisu. Ime je dobila odreči Šragos (jarac) i oide (pjesma):prilikom prinošenja žrtve boguDionisu, članovi hora, obučeni ujareće kože, pjevali su pjesme.

Svoj puni razvitak dostiglaje u Grčkoj, u stvaranjuvelikih tragičara Eshila,Sofokla i Euripida. Predmettragedije je sukob izmeđujunakovih težnji i ideala najednoj strani, i okolnosti ukoje je zapao na drugojstrani. Iz toga sukobaproizilazi stradanje junaka.Uzroci stradanja junakavremenom se mijenjaju.

• U savremenoj tragediji sukob izbija između svijesti i podsvijesti, svjesnog inesvjesnog u čoveku. U svim slučajevima junak se bori za neki moralni ideal koji jeopšteljudski i blizak svakom gledaocu. Zbivanje u tragediji, koje je dramatično,napeto i uzbudljivo, treba da potrese gledaoca i da kod njega izazove plemenitaosjećanja i pobude. Gledalac snažno preživljava stradanje junaka pa se u njemujavlja želja da se i sam bori za iste ideale. Pravilo je da tragedija ima pet činova ida se piše u stihu. Dugo je zadržala svoju formu i stil, a mijenjala se jedino usadržini. U novije vrijeme sve više je potiskuje drama u užem smislu.

Dramska vrsta nastala skoro istovremeno sanastankom drame: u toku Dionizijskihsvečanosti, posle horske pjesme, nastaje veselje(komos). Junaci komedije su obični ljudisvakodnevnog života koji su po nekoj osobinigori od prosječnih ljudi.Radnja je jednostavna, situacije su svakodnevnei životne, mane su ljudske. Humor je blag idobroćudan, ali često prelazi u oštru i ubojitusatiru. Komedija je uvijek bila vrlo cijenjena ipopularna pa je doživjela sadržinskoobogaćivanje i grananje u veliki broj podvrsta.Uglavnom se razvija : u višu i nižu komediju.Društveni karakter i ulogu:smijehom utiče na popravljanje ljudskog društva i njegovo moralno ozdravljenje.Razvila se u dvije podvrste: komediju karaktera i komediju naravi. Najrasprostranjenija jekomedija karaktera ili psihološka komedija u kojoj dominira jedna ličnost, dramski karakter, kaonosilac neke izrazite (dominantne) negativne crte karaktera koja je štetna po društvo.

• Komedija naravi ili društvena komedija ukazuje na mane i nedostatke jednogdruštvenog sloja ili društvene grupe, jednoga doba. Nema izrazitog junaka,svakom junaku pisac posvećuje jednaku pažnju, ali je svaki i nosilac određenemane.

Niža komedija ima jedini cilj da zabavi gledaocai nasmije ga zgodnom šalom, dosetkom ilikomičnom situacijom. Ova komedija razvila se utri podvrste: komediju intrige ili komedijusituacije, farsu i vodvilj.

DRAMA U UŽEM SMISLU

• Ovo je, pored komedije, skoro isključivi oblik savremene drame sa elementimatragedije i komedije. Predmet drame u užem smislu je svakodnevni život, a junacisu obični, prosječni ljudi. Stil je jednostavan i prirodan. Složenost društvenogživota i bogatstvo čovjekovog duhovnog sveta podstakli su snažan razvitak drameu užem smislu. S obzirom na predmet i način obrade, drama u užem smislu razvilase u nekoliko vrsta: idejna drama, komad s tezom, psihološka drama,naturalistička drama, simbolistička drama, itd.

TRI NAJPOZNATIJA TRAGIČARA

ESHILEshil se već rano (oko 500. godine) pojavio na sceni sa svojom prvomdramom, ali je prvu nagradu dobio tek 485. godine, kada je već imao40 godina. Rano započetu književnu djelatnost je nastavio sve dosvoje smrti. Eshil je za svog života tri puta putovao na Siciliju, gdje jeboravio na dvoru sirakuškog tiranina Hijerona,velikog prijatelja izaštitnika pjesnika, naučnika i umjetnika. Prvi put je Eshil pošao naSiciliju na Hijeronov poziv i tamo je 476. godine, kad je Hijeronosnovao grad Etnu, prikazao u tu čast dramu „Etnjanke“. Poslije togase Eshil vratio u Atinu, gdje je 472. godine prikazao svoje Persijance iodnio pobjedu, a onda je ponovo pošao na Siciliju i tamo po drugi puts velikim uspjehom prikazao tu dramu. 486. ponovo u Atini ga je utakmičenju pobijedio mladi Sofokle. 458. Eshil je odnio poslednjupobjedu svojom „Orestijom“, a zatim je po treći put iz nepoznatograzloga otputovao na Siciliju: tu je i umro, i to u gradu Geli, 456.godine p.n.e.

SOFOKLE

Sofokle je pravi predstavnik Periklovog vremena-razdoblja najvećegprocvata Atine,kako u političkom i intelektualnom životu tako i umaterijalnoj kulturi. Rodio se oko 497. godine u Kolonu Hipiju,pokraj Atine, u imućnoj porodici. Pjesnikovo djetinjstvo i mladostpadaju u doba kada je bjesnio rat protiv Persijanaca, u doba kada jeAtina polako postavljala temelje svojoj kasnijoj pomorskoj snazi.468. odnio je prvu nagradu u dramskim takmičenjima: pobjedio jeEshila. Kao što je i sam uticao na starijega Eshila, tako je i na njegauticao mlađi Euripid. Sofokle je umro 406. godine. Posle smrti bio jeuvršten u heroje. Sofokle je napisao oko 130 drama, od kojih je 114poznato po imenu. Sačuvalo se sedam tragedija koje u rukopisimadolaze ovim redom: Ajant, Elektra, Kralj Edip, Antigona, Edip naKolonu, Trahinjanke, Filoktet.

EURIPIDTreći veliki atinski tragičar,Euripid, rodio se oko 480. godine naostrvu Salamini. Euripid se mnogo interesovao za učenje sofista,posebno Prodika i Protagore. Imao je veliku ličnu biblioteku. On jeprihvatio sve napredne misli sofista i prenosio ih u svoje tragedije,šireći tako novu prosvjetu; zato je pjesnik već u antici dobio naziv„pozorišni filozof“. Euripida opisuju kao ozbiljnog i mrkog čovjekakoji je izbegavao društvo i najradije boravio kod kuće u svojoj velikojbiblioteci, gde je mogao nesmetano raditi. Njegovu povučenost sutumačili njegovim nesrećnim porodičnim životom: kažu da sepjesnik dvaput ženio, ali nesrećno. Prve njegove drame prikazane suna atinskoj pozornici 455. god. p.n.e, i od tada je on bio glavniSofoklov učesnik. Kako je najstarija od sačuvanih drama prikazana438. godine, to znači da nam je sasvim nepoznato Euripidovo ranijestvaralaštvo. Od njegovih drama sačuvano je 18 tragedija i jednasatirska drama: Alkestida, Medeja, Hipolit,Heraklidi, MahnitiHerakle...