Zarządzanie jakościąZarządzanie jakością na wydziale i w uczelni. y

Ewa ChmieleckaEkspertka Bolońska

SEMINARIUM BOLOŃSKIE „BUDOWANIE KULTURY JAKOśCI NIEZBĘDNYM WARUNKIEM EFEKTYWNEGO FUNKCJONOWANIA WEWNĘTRZNEGO SYSTEMU 

ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ KSZTAŁCENIA” Ą ĄUniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej, Kraków, 25 kwietnia 2013 r.

©©W tej prezentacji wykorzystuję fragmenty 

ń h ółopracowań przygotowanych przez Zespół Ekspertów Bolońskich, w szczególności przez:– Prof. Marię Ziółek

– Prof JadwigęMireckąProf. Jadwigę Mirecką 

– Prof. Marka Frankowicza

Plan prezentacjiPlan prezentacji 

P dk i j ć• Porządkowanie pojęć• Kultura jakości • Standardy zapewniania jakości:

– Europejskie– Krajowe– Wewnątrzuczelniane 

• Budowa i funkcjonowanie wewnętrznych systemów zapewniania jakości 

Porządkowanie pojęć ‐ jakość jakoPorządkowanie pojęć  jakość jakoCopenhagen Business School:krąg jakości” (quality circle) : 

• Jakość jako wyjątkowość (specyfika uczelni, jej miejsce w kraju i w Europie)

• Jakość jako doskonałość (zachęcanie pracowników do stałego podnoszenia kwalifikacji). Wysokie kompetencje kadry pomagają w rozwoju uczelni jako ”organizacji uczącej się”.

• Jakość jako funkcjonalność (fitness for purpose). Kontakty z zewnetrznymi interesariuszami (pracodawcy, partnerzy biznesowi etc.). 

• Jakość jako korzystny stosunek wartości do ceny (value for money). Oprócz obowiązkowych czy zalecanych działań majacych pokazać wiarygodność uczelni jako instytucji publicznej (akredytacjaetc ) uczelnia prowadzi oceny wewnętrzne (informacja zwrotna od studentów) organizuje grupyetc.), uczelnia prowadzi oceny wewnętrzne (informacja zwrotna od studentów), organizuje grupy fokusowe z udziałem pracodawców i absolwentów oraz prowadzi w cyklach 2‐letnich badania jakościowe ”środowiska edukacyjnego” (learning environment).

• Jakość jako transformacja. Uczelnia wspiera inicjatywy przyczyniajace się do ciagłej poprawy j j p j y y p y y j ę g j p p yjakości. Programy studiów są oparte na efektach uczenia się i uwzględniają w coraz większym stopniu umiejętności generyczne. Wewnętrzny i zewnętrzny benchmarking ujawnia przykłady dobrej praktyki, które są następnie upowszechniane. 

Pytanie: czy można oceniać jakość nie mając jej jednej i jasnej definicji? 

Porządkowanie pojęćPorządkowanie pojęć

• Kontrola jakości (quality control)– bieżące monitorowanie, nadzór 

• Zapewnianie jakości (quality assurance)– zgodność ze standardamig

• Doskonalenie jakości (quality enhancement)Stała poprawa podnoszenie– Stała poprawa, podnoszenie  

Ich suma to zarządzanie jakością

Zarządzanie jakością to:Zarządzanie jakością to:

– Właściwe kierowanie

– Zabezpieczenie właściwego środowiska dla efektywności działań 

– Rozwój komunikacji wewnątrz instytucjonalnej

– Dostrzeganie i nagradzanie osiągnięć

– Nacisk na współpracę nie tylko na współzawodnictwo p p ę y p

– Zachęcanie do budowania kultury jakości

Kultura jakości

Wewnętrzne systemy zapewnienia jakościWewnętrzne systemy zapewnienia jakości

Relacje systemów zapewniających jakość 

Kontrola jakości

– 30% (USA, Europa), 

– 10% (Japonia)

Kultura jakości

– 70% (USA),

– 90% (Japonia)

Kultura jakościKultura jakości

• budowanie poczucia wspólnoty w oparciu o wspólnie podzielane wartości (etos) i poczucie identyfikacji się z instytucją 

• poprawianie jakości w każdym aspekcie funkcjonowania instytucji wraz z promowaniem kreatywności i innowacyjnościzatem łączy 

elementy etosowe z organizacyjnymi

Na kulturę jakości składają się :Na kulturę jakości składają się :

Kulturastudentów

Kultura

pracowników

studentów

Przywództwo

p

WartościWartości

Kultura jakościKultura jakości Przechodzenie od tradycyjnego zarządzaniaPrzechodzenie od tradycyjnego zarządzania: ‐ Planowanie‐ Organizowanie‐ Kierowanie‐ Kontrolowanie

w kierunku ciągłego doskonaleniaBudowana jest „od dołu”  w oparciu o:‐ Powszechne, uwewnetrznione  dążenie do poprawy jakości‐ indywidualną odpowiedzialnośćy ą p‐ pracę zespołową‐ wspólny udział w podejmowaniu decyzji

... pod kierunkiem odpowiednich liderów

Pętla” stałego doskonalenia się„Pętla  stałego doskonalenia się,

Ocena

Wd ż iWdrażanieAnaliza i wnioski

Plan działaniaz

Budowanie kultury jakościBudowanie kultury jakości 

I f i ł ś i k d i ki j d j h‐ Informowanie społeczności akademickiej o podejmowanych działaniach

‐ Zbieranie opinii pracowników p p‐ Zachęcanie do szerokiego udziału społeczności akademickiej w 

planowaniu działańMotywowanie i nagradzanie‐ Motywowanie i nagradzanie 

‐ Kultywowanie lokalnych tradycji oraz integrowanie środowiska

Wdrożenie kultury jakości może okazać się tańsze niż ukryte koszty jej brakuniż ukryte koszty jej braku

Porządkowanie pojęć cdPorządkowanie pojęć, cd 

S d d & G id li ( SG)„European Standards & Guidelines (ESG)for Quality Assurance in Higher Education” (EHEA)

• Przyjęte na konferencji w Bergen 2005• Opracowane przez ENQAA• Opisują generalne zasady:

1. Budowy wewnętrznych systemów zapewniania jakości (poziom instytucji)y j )

2. Budowy zewnętrznych systemów zapewniania jakości (poziom kraju)3. Funkcjonowania agencji zapewniania jakości 4 Funkcjonowania Europejskiego Rejestru Agencji QA4. Funkcjonowania Europejskiego Rejestru Agencji QA 

Mają prowadzić do stworzenia i umocnienia kulturyMają prowadzić do stworzenia i umocnienia kultury jakości w szkolnictwie wyższym (EHEA) 

ES&G: Standardy dotyczące wewnętrznych systemów zapewniania jakości 

1 1 Instytucje winny mieć strategię oraz procedury odnoszące się do jakości1.1. Instytucje winny mieć strategię oraz procedury odnoszące się  do jakości oferowanych przez siebie programów oraz ich efektów. Strategia, polityka oraz procedury powinny posiadać formalny status i być powszechnie dostępne Powinny również przewidywać określone funkcje dladostępne. Powinny również przewidywać określone funkcje dlastudentów oraz pozostałych interesariuszy

1.2. Instytucja powinna dysponować oficjalnymi mechanizmami zatwierdzania, okresowego przeglądu orazmonitorowania swoich programów oraz ich efektów. 

1 3 Studenci powinni być oceniani według opublikowanych i konsekwentnie1.3. Studenci powinni być oceniani według opublikowanych i konsekwentnie stosowanych  kryteriów, przepisów i procedur. 

1.4. Instytucje powinny posiadaćmetody gwarantujące, że kadra prowadząca j i d i d i k lifik j P ż d i b ćzajęcia ma odpowiednie kwalifikacje... Powyższe metody powinny być 

dostępne dla osób prowadzących zewnętrzne przeglądy i stanowić przedmiot komentarza w raportach.

ES&G: Standardy dotyczące wewnętrznych systemów zapewniania jakości, cd. 

ć b b l1.5. Instytucje powinny zagwarantować, aby zasoby  materialne wspomagające naukę studentów były  wystarczające i odpowiednie dla każdego z oferowanych programów.

1.6. Instytucje powinny gromadzić, analizować   i wykorzystywać informacje dotyczące  skutecznego zarządzania oferowanymi programami studiów oraz innymi działaniamioraz innymi działaniami.

1.7. Instytucje powinny w regularnych odstępach czasu publikować aktualne, bezstronne i obiektywne informacje – zarówno w ujęciu ilościowym, jak i j k ś i f h i bi ó i hjakościowym – na temat oferowanych przez siebie programów oraz ich efektów.

Powtórzmy: celem ostatecznym jest powstanie w uczelni kultury jakości.

ES&G a standardy akredytacji instytucjonalnej PKA

Wysoka zbieżność standardów, patrz np: 1. Jednostka ma określoną strategię rozwoju• Strategia rozwoju jednostki jest zbieżna z misją uczelni i uwzględnia politykę• Strategia rozwoju jednostki jest zbieżna z misją uczelni i uwzględnia politykę 

zapewniania jakości kształcenia

• Jednostka opracowała koncepcję kształcenia... spójną z jej celami strategicznymi 

k ł• wewnętrzni i zewnętrzni interesariusze uczestniczą w procesie kształtowania oferty edukacyjnej ….. 

2. Jednostka stosuje skuteczny wewnętrzny system zapewniania jakości kształcenia

• Struktura podejmowania decyzji w zarządzaniu jakością jest przejrzysta i zapewnia udział pracowników, studentów, doktorantów, słuchaczy oraz interesariuszy zewnętrznych

• Wewnętrzne procedury zapewniania jakości przeciwdziałają powstawaniu zjawisk patologicznych i….. , a w szczególności:

cdcd.

• ocenę  poprawności projektowania i weryfikacji efektów kształcenia– udział pracodawców w określaniu i ocenie efektów– monitorowanie losów absolwentów– monitorowanie i okresowe przeglądy programów

d i i t d tó d kt tó– ocenę zasad oceniania studentów, doktorantów.. 

• ocenę jakości kadry– ocenę poziomu naukowego jednostki

• ocenę zasobów materialnych, w tym infrastruktury  dydaktycznej i środków wsparcia dla studentów

• funkcjonowanie systemu informacyjnego • Publiczną dostępność  aktualnych i obiektywnie przedstawionych 

informacji o programach studiów,  zakładanych efektach, organizacji studiów

Itd.. 

Wzrost znaczenia wewnętrznych systemów zapewniania jakości 

Wynika z:

• Ustawy: z dnia 18 marca 2011 Prawo o Szkolnictwie Wyższym i towarzyszących jej rozporządzeń 

Wd ż i KRK i i k j d i d i l ś i l i• Wdrożenia KRK i zwiększonej odpowiedzialności uczelni za programy / efekty kształcenia

• Przechodzenia od akredytacji programowej do• Przechodzenia od akredytacji programowej do instytucjonalnej (przez PKA i inne instytucje oceniające)

Wdrażanie Wewnętrznego  Systemu Zarządzania Jakością Kształcenia (WSZJK)

• Ramy organizacyjne na  poziomie uczelni i jednostki oraz ich wzajemne powiązania j j p ą(podległości).

• Podstawowe funkcje systemu• Podstawowe funkcje systemu

• Inne cechy 

patrz prezentacja prof. Marka Frankowicza

Wdrażanie Wewnętrznego  Systemu Zarządzania Jakością Kształcenia (WSZJK)

E i i l ż d d dó• Etapy postępowanie niezależne od standardów:– Opracowanie wizji / misji / strategii uczelni / jednostki– Powołanie jednostek odpowiedzialnych za opracowanie systemuPowołanie jednostek odpowiedzialnych za opracowanie systemu 

zapewnienia jakości i zarządzania jakością kształcenia (na każdym z poziomów, w ramach całej społeczności akademickiej).

– Opracowanie procedur dotyczących różnych elementów procesuOpracowanie procedur dotyczących różnych elementów procesu dydaktycznego uwzględniających strategię i misję uczelni / jednostki oraz określenie odpowiedzialności za poszczególne elementy.

– Ewaluacja (diagnoza) obecnego stanu a później stanów po naprawie– Ewaluacja (diagnoza) obecnego stanu, a później stanów po naprawie. – Plan poprawienia jakości. Plan „naprawczy” – np. wg cyklu koła 

Deminga (PDCA –Plan – Do – Check – Act : planowanie – realizacja –kontrola wykonanie naprawy) wymuszający” na społecznościkontrola – wykonanie naprawy) „wymuszający  na społeczności akademickiej pewne zachowania i działania pro‐jakościowe.

– Cykliczna realizacja tego planu

Dokumenty regulujące proces kształcenia:Dokumenty regulujące proces kształcenia:

P kł d dl dió I i II iPrzykładowe: dla studiów I i II stopnia.– Misja Uczelni– Statut UczelniStatut Uczelni– Regulamin studiów– Zasady rekrutacji

P dió i d łó ( f k ó i i ) k l– Programy studiów z opisem modułów (efektów uczenia się) ‐ katalog ECTS

– Zasady zaliczenia modułów– Zasady dyplomowania– Zasady  zbierania opinii studentów– Zasady samooceny jednostekZasady samooceny jednostek

Narzędzia i instrumenty badania jakościNarzędzia i instrumenty badania jakości

Zróżnicowane w zależności od stopnia i profilu studiów Przykład dla studiówZróżnicowane w zależności od stopnia i profilu studiów. Przykład dla studiów doktoranckich:

• badania ankietowe doktorantów dotyczące szeroko pojętej satysfakcji ze studiów doktoranckich, prowadzone bądź przez jednostkę prowadzącą studia doktoranckie bądź na poziomie ogólnouczelnianym – zalecane profesjonalne opracowanie wyników ankiet 

• ocena przez doktorantów nauczycieli akademickich biorących udział w procesie kształcenia (ankiety)kształcenia (ankiety)

• ocena przez nauczycieli akademickich jakości warunków kształcenia doktorantów i samych doktorantów (ankiety)

• hospitacje zajęć dydaktycznych prowadzonych przez doktorantów• arkusze samooceny wypełniane przez komisje powołane w ramach WSZJK dające 

pogląd nt. jakości studiów doktoranckich oparty na danych ilościowych i jakościowych

• opinie partnerów zagranicznych uczestniczących w procesie kształcenia• opinie partnerów zagranicznych uczestniczących w procesie kształcenia doktorantów  (jeśli uczestniczą)

• monitoring losów doktorów wypromowanych na studiach doktoranckich 

Elementy samooceny jednostek w zakresie kształcenia

– Programy kształcenia (studia I, II i III stopnia oraz podyplomowe)• Efekty kształcenia na kierunku (I i II st.), SD i studiach podyplomowychy ( ), p yp y• Efekty kształcenia w module• Sposoby kształcenia i oceniania• ECTSECTS• Organizacja studiów

– Systemy informacyjneK d j– Kadra nauczająca

– Warunki techniczne realizacji programu kształcenia– Formy oceny jakości kształcenia

Standardy programowe (przykładowe) dla studiów I i II stopnia 

• Standard 1 Strategia i misja uczelni/jednostki• Standard 1 – Strategia i misja uczelni/jednostki• Standard 2 ‐ Obszarowe efekty kształcenia• Standard 3 – Program studiów (curriculum)

d d k k ( ł ń)• Standard 4 – Warunki rekrutacji (zwłaszcza na II stopień) • Standard 5 ‐ Proces kształcenia• Standard 6 ‐ Sposób oceny, zasady dyplomowania • Standard 7 – Zespół nauczycieli akademickich (minimum kadrowe)• Standard 8 – Infrastruktura dydaktyczna i organizacja studiowania• Standard 9 – Mobilność studentów• Standard 10– Zatrudnialność absolwentów • Standard 11 – Zapewnianie jakości kształcenia – dokumentacja osiągania 

efektów kształcenia, procedury oceny jakości oraz działań na rzecz , p y y jpodnoszenia jakości kształcenia 

Standardy dla studiów doktoranckich (przykładowe)

• Standard 1 – Koncepcja kształcenia w odniesieniu do strategii i misji uczelni/jednostki

• Standard 2 – Warunki rekrutacjiStandard 2  Warunki rekrutacji • Standard 3 ‐ Program kształcenia• Standard 4 – Badania naukowe• Standard 5 ‐ Metody kształceniay• Standard 6 ‐ Jakość doktoratów analizowana na podstawie recenzji (np. wyróżnień 

doktoratu  przez recenzentów) i wymiernych efektów badań (np. publikacji, wytworzonego  dzieła, etc)

• Standard 7 Jakość kadry dydaktycznej sprawującej opiekę nad doktorantami• Standard 7 – Jakość kadry dydaktycznej sprawującej opiekę nad doktorantami• Standard 8 – Pozyskiwanie źródeł finansowania doktorantów• Standard 9 – Mobilność doktorantów • Standard 10 Zatrudnialność doktorów• Standard 10 ‐ Zatrudnialność doktorów• Standard 11 – Zapewnianie jakości kształcenia – dokumentacja osiągania efektów 

kształcenia, procedury oceny jakości oraz działań na rzecz podnoszenia jakości kształcenia 

Odzwierciedlenie charakterystyk WSZJK w akredytacji programowej i instytucjonalnej

Lista podstawowych pól oceny PKA tworzących:– Raport  samooceny

– Raport oceny instytucjonalnej

– Raport oceny programowej  

pokrywa się /powinna się pokrywać p y ę /p ę p y

z polami ocen WSZJK

Tak samo jak z ES&G)Tak samo jak z ES&G) 

Wdrażanie systemu zarządzania jakością kształcenia ‐ konkluzja

• Nie ma jednego uniwersalnego modelu zarządzania jakością kształceniakształcenia

• Zarządzanie jakością powinno być wypracowane indywidualnie przez każdą instytucję (uwzględnia specyfikę instytucji)

• Ale powinno brać pod uwagę wymagania prawa i instytucji oceniającychoceniających

• Warunki sprzyjające rozwojowi kultury jakości– Patrz prezentacja prof. Marka FrankowiczaPatrz prezentacja prof. Marka Frankowicza 

Dziękuję za uwagę!Dziękuję za uwagę!

echmie@sgh.waw.pl