Punim seminarik nga lënda (Emri i lëndës këtu)

Edukimi shëndetësor i adoleshentëve

Drejtimi: Menaxhmet shëndetsor

Punuar nga: Mentori:Qëndresa Qovanaj prof.asoc.dr. Merita Berisha – Koçinaj

HYRJE

Për një kohë të gjatë shkolla dhe arsimi në Kosovë, me të gjitha elementet bashkëshoqëruese, ose kanë qenë të lëna pas dore, ose ndaj tyre janë ushtruar trysni të ndryshme nga sistemet e mëparshme shtetërore. Kjo ka ndikuar që të trashëgojmë një sistem arsimi të vjetruar dhe të bazuar në ideologji, ku pjesa profesionale dhe infrastruktura tjetër kanë qenë në plan të dytë. Shumica e objekteve shkollore, orendive dhe mjeteve të tjera didaktike, kanë qenë të vjetruara dhe jo në harmoni me standardet pedagogjike dhe shëndetësore të njohura botërisht.

Prandaj, gjenerata e adoleshentëve që i drejtohen shkollave dhe institucioneve arsimore kanë ngecje në mënyrat e edukimit të tyre. Pengesat emocionale që ata hasin gjatë kësaj faze janë shumë thelbësore për zhvillimin e tyre. Adoleshentët llogariten si "pacientët" më të vështirë për trajtim pasi ideologjia dhe bota e tyre tanimë fillon e ndërroj e merr një drejtim tjetër nga i cili mund t'i fuqizojmë që të ecin drejt tij apo të ndalen. Nëse do t'i ndalësh do e kesh më vështirë.

Furnizimi i tyre me shpresë, dije dhe vullnet është krucial. Ata kanë nevoj për një ide. Ata kanë nevojë për një krah që të mbështeten sepse do tentojnë të arrijnë shumë gjëra në jetë që të bëhen dikushi mirëpo nëse do dështojnë, ata mund të marrin rrugën të keqe në dëm të vetes dhe shoqërisë.

Adoleshenca dhe antisocializimi

Adoleshenca është në kuptimin e vërtetë të fjalës një tranzicion prej varësisë të pavarësia, ajo është mosha e bukurisë, e çiltërsisë, e pastërtisë, e zhvillimit, e guximit, dinamizmit dhe shpresave të mëdha. Zakonisht sjelljet antisociale të adoleshentëve mund të jenë në vetë adoleshentin, në vet të riun, në mos familje me siguri jashtë saj.

Nëse i riu në kohën e parapubertetit dhe te pubertetit nuk hasë në mirëkuptim për ndryshimet anatomike fiziologjike e psikologjike që ndodhin në personalitetin e tij, nëse trajtohet keq, nëse i mohohet nevoja dhe dëshira për vetëvërtetim, për t’u dëshmuar se nuk është fëmijë, se është i fuqishëm, dhe është i dobishëm dhe jo i nënvlerësuar, sepse, këta adoleshentë ne të ardhmen mund të bëhen të predispozuar të shtojnë në personalitetin e tyre elemente antisociale, si: dhuna, agresiviteti, shkelja e ligjit, marrëdhënie seksuale të hershme, praktika seksuale të homoseksualitetit, pasojat e së cilave do t’i shoqërojnë dhe do t’i ndiejnë gjatë gjithë jetës.Pikërisht për këtë arsye, bota e qytetëruar, i kushton rëndësi të veçantë edukimit të adoleshentëve. Një fidan i shëndoshë, i ka të gjitha gjasat të jetë një pemë e shëndoshë, prandaj është nevojë e veçantë, sidomos e prindërve të kenë kujdes gjate edukimit të tyre, sepse, siç dihet fëmija bazën e shëndoshë të edukimit e merr në fëmijëri.Nëse ata marrin një edukatë të gabuar, atëherë do të vijë deri të edukata permisive apo riedukimi i tyre, që është një punë shumë e mundimshme, dhe merr një kohë shumë të gjatë, sepse, siç dihet nga praktika me lehtë është të parandalosh se sa të shërosh.Gjithashtu duhet cekur se adoleshenca karakterizohet nga ndryshime të ndjeshme e të shpejta të gjendjes fizike dhe emocionale, mendime dhe ide të pasistemuara, ndjeshmëri e lartë, momente rebelimi dhe përpjekje të njëpasnjëshme eksperimentimi, shpesh herë me sindromën e imitimit.Fëmijët e kësaj moshe fillojnë të vlerësojnë vetveten, kërkojnë të tërheqin vëmendjen e të tjerëve, sidomos të seksit të kundërt, janë të ndjeshëm ndaj opinioneve të të tjerëve, e konsiderojnë veten perfekt, të pakritikueshëm, ndihen të sigurt dhe plot shpresa për të ardhmen, ushqejnë ëndrra dhe pasione për t’u bërë njerëz të mëdhenj e të shquar.Shpesh herë këto ndryshime shkaktojnë hutim dhe çoroditje tek fëmijët dhe aq më tepër tek prindërit dhe edukatorët. Mjaft prej tyre pajtohen me gjendjen, i rrallojnë përkëdheljet, përkujdesjet dhe lavdërimet që u kanë dhuruar atyre si të mitur, si dhe ndeshen me vështirësi komunikimi, mosbindje dhe kundërshtime. Disa të tjerë janë të prirë t’i vlerësojnë sjelljet e papërshtatshme të adoleshentëve si kalimtare dhe përpiqen që t’i justifikojnë si procese të rritjes. Injorimi i këtyre sjelljeve bën që adoleshenti t’i përforcojë edhe më tej këto simptoma. Shumë prindër i harxhojnë energjitë për vogëlsira, nuk vlerësojnë problemet kryesore të kësaj moshe, kërkojnë t’i zgjidhin konfliktet me presion dhe urdhra, veprime këto që krijojnë reaksion.

Neglizhimi i këtyre sjelljeve ka sjellë si rezultat që adoleshentët me prirje negative të manifestojnë jo vetëm sjellje antisociale, por të shkojnë deri në vepra kriminale. Fatkeqësisht, në statistikat kriminale treguesi i krimeve të kryera nga adoleshentët është një zë që duhet marrë në konsideratë.Mjaft prej tyre i gjen të regjistruar në evidencat e vjedhjeve, përdoruesve të drogave, prishjes së rendit, marrëdhënieve seksuale me dhunë apo me të mitur dhe deri tek vrasja e vetëvrasja.Sjelljet antisociale dhe veprimtaria kriminale e tyre ka disa veçori, ku si ndër më kryesoret mund të përmendim: papërgjegjshmëria logjike dhe penale, kur nuk e kanë mbushur ende moshën 14 vjeç, mosthellimi në pasojat e veprimit, kryerje e atëçastshme e veprës, duke kaluar direkt nga lindja e mendimit tek tentativa, realizimi i veprave kriminale në mjedisin më të afërt që i rrethon e shpesh herë edhe atje ku jeton, realizimin e akteve të mprehta edhe për arsye tepër të rëndomta.Adoleshenca njihet edhe si “koha e turbullimit dhe stresit “. Ajo ndeshet me disa probleme që kanë lidhje me seksin, vetëdijen, kontradiktat prindërore, kodet morale ose konformizmin ndaj normave sociale. Ata fillojnë të analizojnë dhe vlerësojnë vetveten, si dhe të marrin vendime. Në këtë periudhë zhvillohet ndjenja e identitetit, proces ky që ndeshet me kontradiktat midis aftësive, mundësive dhe dëshirave të tyre fizike, mendore dhe psikologjike dhe kufizimeve për të mos i realizuar ato.

Disa nga pasojat negative të moszgjidhjes drejt të kësaj kontradikte, janë edhe marrëdhëniet seksuale me dhunë, me të mitur apo praktikat seksuale të homoseksualitetit. Zhvillimi i vrullshëm fizik i adoleshentëve, shoqërohet edhe me një zhvillim po kaq të ndjeshëm seksual. Aftësitë dhe dëshirat fizike individuale ndeshen me një pengesë që mund ta konsiderojmë të moralit, opinionit, familjes apo shoqërisë për të mos i realizuar këto dëshira apo aftësi.Kjo kontradiktë, në dukje kaq e thjeshtë, në praktikë është shumë e vështirë për t’u zgjidhur. Zgjidhja drejt e saj, nuk ka receta fikse dhe është objekt i shumë shkencave. E përgjithshmja pozitive e kësaj zgjidhjeje është që aftësitë individuale të adoleshentit të kanalizohen në drejtimin e duhur, me synim që të ruhet dhe zhvillohet në mënyrë të shëndetshme personaliteti dhe e ardhmja e tij. Edukata seksuale është një nga shkencat më të sakta, që ndikojnë në drejtimin pozitiv të aftësive dhe dëshirave reale seksuale të adoleshentëve.Aktualisht në vendin tonë, ashtu si edhe në mjaft vende të tjera evropiane, kundër kësaj edukate shkencore, veprojnë opinionet dhe praktikat e grupit, trajtimi joprofesional dhe me imtësi i ngjarjeve dhe fakteve negative nga media, skenat seksuale në ekranet e filmave dhe televizionit, sitet e internetit, ekranet e celularëve, propaganda pedofile që po shfaqet me intensitet në ndonjë shtet të Evropës, si dhe modelet negative të kopjuara nga më të rriturit apo qoftë edhe nga prindërit dhe edukatorët etj. Sindroma e imitimit, indiferenca familjare, liberalizmi shkollor, problemet sociale dhe ekonomike ndikojnë edhe më tej negativisht në këtë drejtim.Edhe si rrjedhojë e fakteve të mësipërme, gjatë adoleshencës vihen re probleme të tilla, si: përdorimi i alkoolit, drogës, duhanit, probleme dhe konflikte në familje, shoqëri dhe në shkollë, përfshirja në mjedise negative ose keqbërësish të moshave më të rritura, përplasja me ligjin, çrregullime të të ushqyerit, gjumit, probleme shëndetësore, ulje e nivelit të notave, braktisje shkolle, ndryshim tërësor i shoqërisë, humbje apo divorcim të prindërve, humbje të të dashurve, stres, depresion, rrethana këto që ndikojnë në lindjen e sjelljeve antisociale. Këto dukuri si dhe kriza e adoleshencës, kur nuk kapërcehen, prodhojnë stres, mosparandalimi i të cilit sjell pasoja negative, që i tejkalon sjelljet antisociale, duke shkuar deri tek veprimtaria kriminale apo edhe vetëvrasja, në thelb të së cilës qëndron ndjenja e dëshpërimit, mosvlerësimit dhe mungesa e shpresës.

Marrëdhënia prind-adoleshent

Thellë në vete dëshirojnë me ta të pajtohen dhe të kenë një marrëdhënie në të cilën mund të mbështeten. Megjithatë, disa gjëra që prindërit bëjnë, dinë t’i “çmendin” fëmijët, madje edhe të rrezikojnë raportin e tyre

Edhe pse ndonjëherë nuk duket kështu, adoleshentët i duan prindërit e tyre. Thellë në vete dëshirojnë me ta të pajtohen dhe të kenë një marrëdhënie në të cilën mund të mbështeten. Megjithatë, disa gjëra që prindërit bëjnë, dinë t’i “çmendin” fëmijët, madje edhe të rrezikojnë raportin e tyre.

– Mos bëni pyetje të cilat ofrojnë edhe përgjigje: Pyetjet e formuluara në atë mënyrë, që në vete përmbajnë edhe përgjigje, si p.sh. “A nuk mendoni që shoku yt është i keq?” apo “A nuk mendoni që duhet të mësoni më shumë?” dinë t’i “çmendin” fëmijët. Ata, për shkak të kësaj, ndihen sikur as vetë nuk dinë se çfarë të bëjnë apo sikur nuk e kanë mendimin e tyre.

– Krahasimet u dhembin më shumë sesa mendoni: Kur prindërit e fillojnë fjalinë me “Pse nuk jeni më i mirë se…”, adoleshentët automatikisht dëshirojnë “të shkulin flokët”. Pa marrë parasysh nëse bëhet fjalë për shokun më të mirë, të afërmin apo vëllain më të vogël, shumica e prindërve nuk e kuptojnë që, për shkak të këtyre krahasimeve, adoleshentët ndihen keq dhe kjo e shkatërron vetëbesimin e tyre.

– Problemet ndoshta janë të njëjta, por rrethanat të ndryshme: Edhe prindërit dikur kanë qenë adoleshentë, edhe pse kjo është e vështirë ta besoni. Të gjithë adoleshentët kanë të njëjtat problemet, si të dashuruarit, dalja apo presioni në shkollë dhe prindërit duhet ta kuptojnë që kohët kanë ndryshuar. Në shkolla dhe në fakultete mbretëron konkurrenca më e madhe, ndërsa “Facebook” dhe SMS-të janë forma të reja të komunikimit. Ju ndoshta mendoni se e gjitha është si në kohën kur keni qenë adoleshentë dhe bisedoni me fëmijët për atë që ka ndryshuar.