Ekonomske osnove države i prava

Ekonomske osnove države i

prava

Doc. dr Amina Nikolajev

Ekonomski razvoj

• Proučavanje ekonomskog razvoja i rasta predstavlja svojevrstan naučni izazov (nema univerzalno prihvaćene definicije razvoja)

• Postoji čitav niz shvatanja o onome što čini osnovu ispitivanja razvojnih mogućnosti ≠zemalja u diverzificiranom međunarodnom poretku

• Koje je stvarno značenje razvoja?

• Šta se podrazumijeva pod razvojem?

• Koliko različite teorije ekonomskog razvoja mogu doprinijeti boljem razumijevanju razvojnog procesa?

• Koje su najutjecajnije teorije razvoja i da li su kompatibilne?

Ekonomski razvoj

• Složen, višedimenzionalni proces,

• U literaturi se, u pokušaju određivanja i

opisivanja ekonomskog razvoja, nailazi na

različite definicije

• Neke od definicija ekonomskog razvoja

koje imaju zajedničke sadržajne elemente:

Ekonomski razvoj

• “Podrazumijeva raznovrsne aktivnosti

pojedinaca i privrednih subjekata koje se

poduzimaju u društvu, a što za posljedicu

ima stvaranje materijalnih i drugih

vrijednosti kojima se zadovoljvaju

mnogobrojne potrebe pojedinaca i društva

općenito” (Begić, 2000)

Ekonomski razvoj

• «U strogo ekonomskim kategorijama, pod

razvojem se tradicionalno podrazumijeva

sposobnost ekonomije jedne zemlje, čija je

početna ekonomska situacija dugo bila

više ili manje statična, da generira i održi

godišnji rast svog bruto nacionalnog

dohotka po stopi od 5% do 7%, ili više»

(Todaro, Smith, 2006:14).

Ekonomski razvoj

• ... može se definirati kao dinamički proces

povećanja stepena zadovoljavanja ljudskih

potreba, odnosno proces u kome se realni

nacionalni dohodak dugoročno povećava»

(Golić, 2002:343)

• proces gospodarskog rasta koji je ujedno praćen

promjenama gospodarske i socijalne strukture

društva i preraspodjelom dohotka i društvene

moći» (Babić, Dragičević i dr.:1999).

Ekonomski razvoj

• ... je proces u kome se realni nacionalni

dohodak dugoročno povećava, što, uz

veću stopu rasta realnog nacionalnog

dohotka od povećanja broja stanovnika,

ima značenje povećanja nacionalnog

dohotka per capita“ (Vilogorac, 2001:350)

Ekonomski razvoj

• «... je proces kojim se nacionalne ekonomije s

niskim dohocima transformiraju u moderne

industrijske ekonomije sa srednjim, višim i

visokim dohotkom» (Osmanković, 2007:111)

• «... je i razvoj bogatstva zemalja, ili regija ili

urbanih, odnosno ruralnih područja u korist

njihovih stanovnika, te održivi porast standarda

življenja koji sugerira porast u dohotku po

stanovniku, bolje obrazovanje i bolju zaštitu

okoliša» (Osmanković, 2007:111)

Ekonomski razvoj

• ... znači proces koji čini ljude bogatijim,

povećavajući količinu dobara i usluga kojima

raspolažu i tako povećavaju spektar izbora koji

im stoji na raspolaganju» (Etkin, 1973:15)

• ...zahtijeva uklanjanje glavnih izvora neslobode:

siromaštva, ali i tiranije, slabih ekonomskih

mogućnosti kao i sistematske socijalne

oskudice, zanemarivanje javnih kapaciteta kao i

netolerantnosti ili prevelike aktivnosti represivnih

država» (Sen, 2002:20)

Ekonomski razvoj

• U osnovi ekonomskog razvoja je

privređivanje, odnosno proizvodnja

• Manifestira se porastom ekonomskog

bogatstva društva i inoviranjem u

upravljanju razvojem (ljudsku

kontrolu/djelovanje, aktivno upravljanje

razvojem)

Ekonomski razvoj

• stvaranje materijalnih i drugih vrijednosti

• generira i održi godišnji rast svog bruto

nacionalnog dohotka

• povećanja stepena zadovoljavanja ljudskih

potreba i realnog nacionalnog dohotka

• promjenama ekonomske i socijalne

strukture društva

Ekonomski razvoj• pojam koji obuhvata proces privrednog

rasta u kojem dolazi do kvalitativnih

promjena u ekonomskoj i socijalnoj

strukturi društva, manifestirajući se nadalje

kroz poboljšanje standarda i kvaliteta

življenja

• izlazna dimenzija ogleda se u stalnom

rastu nivoa zadovoljenja potreba, odnosno

rastu životnog standarda stanovništva kroz

povećanje dohotka per capita

Ekonomski razvoj

• Uključuje kvantitativne i kvalitetne promjene u privređivanju:

– Uvećanje proizvodnih moći privrede(povećanje efikasnosti)

– Način animiranja faktora privređivanja(stavljanje raspoloživih resursa u funkciju efikasnog privređivanja)

– Društveni okvir privređivanja (ekonomski, socijalni, politički, historijski, tradicijski kontekst)

Ekonomski razvoj

• Razvoj - kada je ND veći od priraštaja

stanovnika

• Stagnacija - kada ND i priraštaj stanovnika

imaju istu dinamiku

• Nazadovanje - kada ND ima manji rast u

odnosu na priraštaj stanovništva

Ekonomski razvoj

• Obuhvata široki spektar ekonomsko-socijalnih i

humanih ciljeva:

– povećanje dohotka i standarda života,

– povećanje zaposlenosti,

– smanjenje siromaštva;

– jednakost u pristupu mogućnostima,

– jednakost u distribuciji dohotka i bogatstva;

– političko učešće građana;

– povećanu ulogu žena, manjinskih i drugih ranjivih

grupa u ekonomskom, političkom i socijalnom životu;

Ekonomski razvoj

• Obuhvata široki spektar ekonomsko-socijalnih i humanih ciljeva: – povećanje mogućnosti za obrazovanje i stvaranje

uvjeta za individulano napredovanje, nezavisno od klase, rase, etničke pripadnosti ili spola;

– povećanje mogućnosti pristupa zdravstvenim uslugama;

– odgovarajuću socijalnu politiku kojom se štite najranjivije grupe stanovništva;

– čistu i zdravu okolinu; te

– efikasan, efektivan i kompetentan javni sektor

Ekonomski razvoj

• Index humanog razvoja – razvojni

pokazatelj (UN)

• Index humanog razvoja obuhvata:

– Očekivani životni vijek stanovništva

– Stopu pismenosti odraslih

– Prosječne godine školovanja

– Društveni proizvod per capita

Ekonomski razvoj

• Razvoj vs. rast – sinonimi/razlike

• Očita razlika – ekonomski rast samo je dio

ekonomskog razvoja i predstavlja njegovu

kvantitativnu dimenziju, odnosno dinamički

proces povećanja ND

• Imajući u vidu činjenicu da je krajnji cilj razvoja

povećanje općeg balgostanja, kvalitativnu

dimenziju ekonomskog razvoja čini stupanj

zadovoljenja materijalnih potreba društva

Ekonomski razvoj

• Zadatak ekonomske politike: potenciranje

pozitivnih strana postojećih faktora i

minimiziranje negativnih djelovanja

postojećih faktora ili njihovog odsustva

• Racionalnost i efikasnost korištenja

raspoloživih faktora

Ekonomski razvoj

• Mišljenja savremenih teoretičara razvoja i

rasta: razvoj se može postići ubrzanom

industrijalizacijom i informatizacijom i

konstantnim investiranjem u ljudski kapital

• Opća karakteristika ekonomskog razvoja:

ukazuje na različit značaj pojedinih

faktora, kao i varijacije u intenzitetu

utjecaja faktora na ekonomski razvoj

Ekonomski razvoj

• Faktori razvoja:

– Ljudski kapital (broj stanovnika, ponuda rada,

obrazovanje, ...)

– Prirodni resursi (zemjlište, rude, goriva,

klimatski uvjeti, ...)

– Kapital (akumulacija, ino izvori, ...)

– Tehnologija (savremena, dostignuća, IT...)

Koncepti razvoja

• Strategija / Koncept razvoja? = ciljevi? +

faktori?

• Grafikon – kvadranti:

– I – efikasnost

– II – nesposbnost

– III – anarhija

– IV – neefikasnost

Investicije• Podjela - ≠ kriteriji:

– Obuhvatnost:• Bruto (ukupna izdvajanja, amortizacija +

akumulacija)

• Neto (za proširenje proizvodnje, izdvojena sredstva u vidu akumulacije)

• Nove (nova ulganja u fiksne i obrtne fondove, povećanje funkcionalne sposobnosti)

– Vrsta:• Privredne (fiksne fondove: građ. objekti, saobrać.

Infrastruktura, ...)

• Neprivredne (obrtne fondove: sirovine, polu i gotovi proizvodi, ...)

Investicije• Podjela - ≠ kriteriji:

– Izvori: • Domaće (amortizacija, akumulacija)

• Strane (inokrediti, ino ulaganja)

– Donosioci odluka: individulane, krupnih korporacija, javne

– Motivacija: • Inducirane (diretkno motivirane povećanjem

tražnje)

• Autonomne (potreba da se stvore odgovarajući uvjeti za normalno funkcioniranje privrede)

Investicije

• Odrednice:

– Učinci (efekti) – stvaranje novog proizvoda,

rast BDP i ND

– Troškovi – kamata na zaduženje

– Buduća kretanja – neizvjesnost i rizik

Globalizacija

• izvedenica riječi global što znači ukupnost

• širenje društvenih odnosa, aktivnosti i

međuovisnosti

• intenziviranje i ubrzavanje društvenih

promjena

• socijalni proces koji teži sveobuhvatnosti i

jedinstvenosti svijeta

Globalizacija

• proces otvaranja i liberalizacije nacionalnih

finansijskih tržišta i njihova stapanja u

globalno tržište kapitala

• međunarodna integracija dobara,

tehnologija, rada i kapitala

• međunarodno kretanje trgovine, finansija i

informacija na jedinstvenom, integralnom,

globalnom tržištu

Globalizacija

• posljedica razvoja nauke, savremene

tehnologije, tržišne ekonomije,

demokracije

• omogućava slobodno kretanje kapitala,

roba, informacija i ljudi kroz širenje i

ukidanje granica

Globalizacija

• Različiti aspekti globalizacije, odražavaju se na svim poljima savremenog života

• Ekološka, kulturološka, društvena, politička strana globalizacije

• ekonomska strana – globalne kompanije utječu na tok svjetskih privrednih procesa i obavljaju svoj posao i stječu dobit (integracija planete)

• Multinacionalne kompanije u svoje poslovanje uključuju ljude širom svijeta koji su međusobno povezani usprkos velikim udaljenostima, nadziru planetarne resurse, kapital i tehnologiju.

• ekonomija bez granica i poslovanje bez privrednih i političkih barijera

Globalizacija

• Karaktersitike:

– Djelovanje TNK

– Dinamičko kretanje međunarodnog kapitala

– Snažna komunikacijska i informatička

integracija

– Razvoj univerzalnog potrošačkog društva

Globalizacija

• Institucije:

– GATT, 1947. (General Agreement on Tariffs

and Trade): smanjenje trgovačkih carina

među zemljama članicama, jačanje

međusobne trgovine i veza , temeljio se na

klauzuli o najvećim pogodnostima, tri osnovna

načela: načelo recipročnosti,načelo

liberalizacije i načelo nediskriminacije

Globalizacija

• Institucije:

– WTO, 1995. (World Trade Organization): na

kraju urugvajskog kruga pregovora i

ministarske konferencije u Marakeshu,

institucionalni i pravni okvir multilateralnog

trgovinskog sistema u područjima carina i

trgovine robama, uslugama i intelektualnom

vlasništvu

Globalizacija• Institucije:

– WTO – cilj: postizanje održivog rasta i razvoja, opće

dobrobiti, liberalnog trgovinskog okruženja, bolje

saradnje u vođenju svjetske ekonomske politike:

• Trgovina bez diskriminacije (otvoren i ravnopravan sistem

trgovine)

• Veći stupanj slobodne trgovine (progresivna liberalizacija i

eliminacija carinskih i necarinskih prepreka trgovini robama i

uslugama, uklanjanje svih oblika protekcionističkih mjera i

diskriminatornih tretmana u međunarodnim trgovinskim

odnosima)

• Povećano učešće zemalja u razvoju (integracija u

multilateralni sistem i postizanje maksimalno mogućeg

stupnja transparentnosti trgovine)

• Fer konkurencija (međunarodna pravila, sporovi u WTO-u)

Globalizacija

• Institucije:

– MMF (1944.) – međunarodni finansijski odnosi, područja aktivnosti: promatranje (procjene propisa o novčanoj razmjeni zemalja članica i stabilan devizni kurs), finansijska (uključuje kredite i zajmove članicama MMF-a) i tehnička pomoć ( stručna pomoć kreiranju i provedbi finansijske i monetarne politike, osnivanju institucija, dogovorima s MMF-om, te statističke podatke)

Globalizacija

• Institucije:

– MMF – ciljevi:

• unaprjeđenje međunarodne kooperacije,

• podsticanje ekspanzije i uravnoteženog rasta

međunarodne trgovine,

• unaprjeđenje stabilnosti deviznog kursa,

• uspostavljanje multilateralnog sistema plaćanja

• pružanje mogućnosti zemljama da korigiraju

platnobilansnu ravnotežu finansiranjem iz

sredstava MMF-a

Globalizacija• Institucije:

– WB (World Bank) - finansira obnovu porušenih zemalja (nakon završetka Drugog svjetskog rata i drugih ratova), uključuje pet organizacija (svaka posjeduje svoju osobnost):

• Međunarodna banka za obnovu i razvoj (International Bank for Reconstruction and Development)

• Međunarodno udruženje za razvoj (International Development Association - IDA)

• Međuanrdona finansijska korporacija (International Finance Corporation – IFC)

• Multilateralna investicijsko garancijska agencija (MIGA-Agency)

• Međunarodni centar za rješavanje investicijskih sporova (ICSID)

Konjukturni ciklusi

• Promjene u privredi zemlje

• Ciklus kroz koji prolazi privreda zemlje

• Smjer i intenzitet odstupanja od

dugoročnog trenda rasta privrede (recesija

i ekspanzija)

• Rezultat nemirnih uvjeta poslovanja

Konjukturni ciklusi

• faza ekspanzije (uspon i prosperitet), traje do dosezanja najviše tačke privrednih aktivnosti

• faza kontrakcije (obuhvata fazu pada i fazu kada privreda ostvaruje najnižu tačku privrednih aktivnosti)

• faza ekonomskog pada – recesija (koja se nalazi izmedju najviše i najniže tačke ciklusa)

• faza ekonomskog pada – depresija (period velike ekonomske krize, najniži nivo proizvodnje i najveća stopa nezaposlenosti)

Konjukturni ciklusi

• Recesija - silazna faza poslovnog ciklusa,

razdoblje u kojem dolazi do pada BDP

• Pad kupovne moći, potražnja za radom se

smanjuje, proizvodnja smanjuje, inflacija

usporava, smanjuju se profiti poduzeća

Ekonomske funkcije države

• Organi vlasti i uprave utiču na

privređivanje nastojeći ga omogućiti,

podržati i usmjeriti

• Ekonomske funkcije države su one u sferi

privrednih aktivnosti s namjerom

ostvarenja određenih društvenih ciljeva


• Uloga države u ekonomiji:

– Povećanje efikasnosti (borba protiv

monopola, visokih cijena, niske proizvodnje)

– Promicanje pravednosti (podjela dohotka,

oporezivanje, transferna plaćanja, socijalna

pravda)

– Poticanje makroekonomskog rasta i

stabilnosti (smanjenje nezaposlenosti i

inflacije, fiskalna i monetarna politika)


• Ekonomske funkcije države:

– Uspostava privrednog sistema

– Zaštita interesa građana (reguliranje radnih odnosa, socijalne i zdravstvene zaštite)

– Preraspodjela nacionalnog dohotka

– Provođenje monetarne politike

– Osiguranje državnih subvencija pojedinim granama proizvodnje

– Reguliranje i usmjeravanje međunarodnih ekonomskih odnosa...


• Utvrđivanje zakonskog okvira tržišnog

privređivanja

• Uticaj na alokaciju resursa radi podizanja i

pospješivanja efikasnosti privređivanja

• Unaprjeđenje raspodjele dohotka

• Stabiliziranje privrede mjerama

makroekonomske politike


• Utvrđivanje zakonskog okvira tržišnog

privređivanja

– Država djeluje putem zakona (zakonski okvir)

– Zakonsko reguliranje vlasničkih odnosa,

uvjeta poslovanja privrednih subjekata,

radnog zakonodavstva,... – osnovna pravila

ponašanja privrednih subjekata


• Veliki je spektar zakonskih i podzakonskih

akata u ovoj oblasti

• Zakonska regulacija tržišta zavisi od

predmeta samog tržišta

• Bilo kakav poremećaj ponude i tražnje

može uzrokovati poremećaj funkcioniranja

tržišta


• Uticaj na alokaciju resursa radi podizanja i

pospješivanja efikasnosti privređivanja:

– Otklanjanje tržišnih nedostataka i pojave

eksternalija (šteta)

– Ograničavanje i usmjeravanje konkurencije

(monopoli vs. savršena konkurencija)

– Uvođenje poreza kao stalnih izvora prihoda u

cilju zadovoljenja javnih potreba


• Unaprjeđenje raspodjele dohotka:

– Preraspodjela dohotka (zbog nejednake

raspodjele)

– Uzima se od bogatih i daje siromašnim

– Trasnferna plaćanja (subvencioniranja i sl.)


• Stabiliziranje privrede mjerama makroekonomske politike:

– Ublažavanje privrednih ciklusa, sprječavnje nezaposlenosti, suzbijanje inflacije, stagnacije

– Uređivanje pitanja vlasništva (državno vs. privatnog)

– Aktivna monetarna politika (reguliranje mase novca u opticaju)

– Aktivna fiskalna politika (porezna politika i politika javnih rashoda)

Documents

Ekonomske osnove države i prava