Endüstriyel Simbiyoz Kavramı ve Dünyadan Uygulama Örnekleri

31 Ocak – 1 Şubat 2013

CK Farabi Otel/ ANKARA

Ferda Ulutaş

Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı

KALKINMA AJANSLARI VE BÖLGE PLANLARI İÇİN ENDÜSTRİYEL SİMBİYOZ

ÇALIŞTAYI

KAPSAM

İlgili Kavramlar

Temiz üretim

Endüstriyel Ekoloji

Endüstriyel Simbiyoz ve Eko-endüstriyel Park

Dünyadan Örnekler ve Yaklaşımlar

Uluslararası Ağlar

Kazanımlar

İLGİLİ KAVRAMLAR

Temiz Üretim

Eko-verimlilik

Eko-verimlilik – Temiz Üretim

İLGİLİ KAVRAMLAR

Temiz üretim: Bütünsel ve önleyici bir çevre stratejisinin ürün

ve süreçlere sürekli olarak uygulanması ile insanlar ve çevre

üzerindeki risklerin azaltılması (UNEP)

Temiz üretim: Hammadde, su ve enerjinin etkin olarak

kullanılarak olası en yüksek oranda ürüne/ hizmete

dönüştürülmesi

Temiz Üretim: Atık miktarının azaltılarak verimliliğin artırılması;

hem ekonomik hem çevresel kazanım sağlanması

İŞLETME SINIRLARI İÇİNDE!

İLGİLİ KAVRAMLAR

Endüstriyel Ekoloji

Temiz Üretim

Eko-verimlilik

Ve Endüstriyel Ekoloji

SİSTEM ANLAYIŞI!

ENDÜSTRİYEL EKOLOJİ

Endüstriyel işletmelere “sistem” yaklaşımı getirir.

Bir endüstriyel sistemin bir tür ekosistem olarak değerlendirildiği

bir çalışma alanıdır.

Doğal ekosistemler gibi endüstriyel sistemler de madde, enerji ve

bilgi akışının olduğu yapılar olarak davranabilirler.

Temiz Üretim Yaşam Döngüsü Yönetimi Endüstriyel Ekoloji

ENDÜSTRİYEL EKOLOJİ

Temiz üretim, eko-verimlilik ve diğer pek çok

kavramla dirsek temasındadır, kapsayıcıdır.

Hem kirleticiye, hem prosese, hem de tüm yaşam

döngüsüne odaklanabilir.

Endüstriyel

Simbiyoz

Endüstriyel Ekoloji

kavramının

işletmeler

arasındaki somut

uygulanmasıdır.

Endüstriyel

ekolojinin son

yıllarda

gelişmekte olan

bir alanıdır.

SİMBİYOZ NEDİR?

Farklı türden canlıların, belirli koşullar altında bir arada yaşaması

olarak tanımlanabilir.

Bir arada yaşayan bu türler, birbirlerinin varlığından karşılıklı olarak

yarar sağlarlar.

Mantar ve algler arasındaki simbiyotik ilişki: Liken

ENDÜSTRİYEL SİMBİYOZ

Doğadaki bu kavramın endüstriyel

işletmelere uyarlanmasıdır. Canlılar ve

endüstriyel sistemler arasındaki

simbiyotik ilişkileri ifade eder.

Endüstriyel simbiyozun en temel

uygulaması birbirine yakın işletmeler

arasında madde (atık, yan ürün, su) ve

enerji değişimi ve yeniden kullanılmasıdır.

2000’li yıllara kadar Endüstriyel

Simbiyoz’un literatürdeki tanımı da esas

olarak bu çerçeveyi esas almaktadır:

İşletmelerin rekabet avantajı sağlamaya

yönelik olarak bir araya gelerek, madde

değişimlerinde bulunması; işbirliği ve

coğrafi yakınlığın ortaya çıkardığı sinerji

olasılıkların değerlendirilmesi.

ENDÜSTRİYEL SİMBİYOZ

Doğrusal üretim sisteminden (ekonomi anlayışından) döngüsel

üretim sistemine (ekonomi anlayışına) geçişi ifade etmektedir.

Ancak temiz üretim ve endüstriyel simbiyoz bütünlüğü ve hiyerarşisi

göz ardı edilmemelidir. Öncelikle atık işletme içinde minimize

edilmeli, daha sonra simbiyotik olanaklar değerlendirilmelidir.

İşletme içinde

minimize

edilmiş atık

ENDÜSTRİYEL SİMBİYOZ

Uluslararası literatür’den (İsviçre) örnek: Endüstriyel simbiyoz öncesi

işletme içinde çevre yönetim sistemi ve proses optimizasyonu

uygulamaları

Yatırım: 2.800.000 €

Geri dönüş süresi: 1,9 yıl

Hatay:

Zeytin yağı üretiminden çıkan pirinanın (küspe)

pirina odunu ve yağ üretimi amacıyla

kullanılması

Mevcut üretim

tesisinden

kaynaklanan pirina

Bölgedeki diğer

üretim tesislerinden

kaynaklanan pirina

Yeni Yatırım

(Pirinadan odun ve

yağ üretme tesisi)

Odun

Yağ

Temiz Üretim

Endüstriyel Simbiyoz

ENDÜSTRİYEL SİMBİYOZ - ÖRNEK

Yatırım: 330.000 $

Geri dönüş süresi: 2,4 yıl

Lüleburgaz:

Bira fabrikası atık bira mayasından

yararlanılarak hayvan yemi katkı maddesi

üretilmesi

Bira fabrikası

atık mayası

Bira fabrikası atıksu

arıtma tesisinden

üretilen biyogaz

Kurutma

Presleme

Vb.

(farklı bir firma)

Yem

katkı

maddesi

Hammadde

Yakıt

ENDÜSTRİYEL SİMBİYOZ - ÖRNEK

ENDÜSTRİYEL SİMBİYOZ

2000’li yıllardan bu yana konu üzerinde önemli çalışmalar yapılmış

ve deneyimler kazanılmıştır.

Bu dönemdeki en önemli gelişmelerden biri İngiltere’deki Ulusal

Endüstriyel Simbiyoz Programı olmuştur.

Buradaki deneyimler ve değerlendirmelerin de etkisiyle bu kavramın

tanımı tekrar yapılmıştır.

Buradaki en kritik iki husus işbirliklerinin madde ve enerji değişimi ile

sınırlı olmaması ve işbirliği için fiziksel yakınlığın şart olmamasıdır

ENDÜSTRİYEL SİMBİYOZ

Bu çerçevede Endüstriyel Simbiyozun bilgi paylaşım ağları,

ortak iş yapma kültürü, yenilikçi ürün ve proseslere yol açarak

maliyet azaltma, iş yapma biçimlerinin çeşitlendirilmesi ve risk

yönetimi yönlerinin öne çıkartılması gerektiği vurgulanmıştır

Bu değerlendirmeler sonucu kavram yeniden tanımlanmıştır:

Endüstriyel Simbiyoz farklı firmaların eko-inovasyon ve uzun

vadeli kültürel değişimi geliştirmeye yönelik olarak bir ağyapı

içinde birbiri ile ilintilendirilmesidir.

Buna göre işbirliği ağları çerçevesinde bilginin üretilmesi ve

paylaşılması karşılıklı olarak faydalı işbirlikleri ortaya

çıkarmaktadır.

ENDÜSTRİYEL SİMBİYOZ

OLASI İŞBİRLİĞİ ALANLARI…

Hammadde/ Malzeme

- ortak satın alma

- müşteri/ tedarikçi ilişkileri

- yan-ürün uygulamaları

- yeni hammadde/ malzeme pazarları

Hayat Kalitesi/ Halkla ilişkiler

- Entegre iş ve rekreasyon

- Ortak eğitim fırsatları - Gönüllü ve halk

programları - Bölgesel planlamaya

dahil olma

Ulaşım/ Lojistik

- ortak tedarik

- ortak sevkiyat - araçların birlikte

bakım ve onarımı - alternatif paketleme

- saha içi ortak nakliye

- entegre lojistik

Üretim Süreçleri - kirlilik önleme

- fire azaltımı ve firelerin yeniden kullanımı

- üretim tasarımı - ortak altyükleniciler - ortak ekipman/

teçhizat kullanımı - teknoloji paylaşımı ve

entegrasyonu

OLASI İŞBİRLİĞİ ALANLARI… İnsan

Kaynakları - eleman alımı - ortak fayda programları - sağlık programları - ortak hizmetler (güvenlik

vb.) - eğitim

- esnek çalışan atamaları

Çevre/ Sağlık/ Güvenlik

- kazaların önlenmesi - acil durum müdahalesi - atık azaltımı - çevre dostu tasarım

- çevre bilgi sistemleri paylaşımı

- ortak idari izinler Bilgi ve İletişim

Sistemleri - iç iletişim sistemleri - dışarı ile bilgi

paylaşımları - izleme sistemleri - bilgisayar çözümleri - yönetim bilgi sistemleri

Enerji - Yeşil Binalar - Enerji Denetimi - Ortak Üretim

- Enerji Firması Yan Ürünleri

- Alternatif Yakıtlar Pazarlama - Yeşil Etiket

- Yeşil Markete Erişim

- Ortak Pazarlama

- Ortak Girişim

- Yeni Katma Değerli Şirketler

ENDÜSTRİYEL SİMBİYOZ

END. SİMBİYOZ / EKO-ENDÜSTRİYEL PARK

2000’li yıllarda tartışılan bir diğer kavram da “eko-endüstriyel park”

kavramı olmuştur.

Eko-endüstriyel park, endüstriyel simbiyozun işletmeler arasında

işbirliği içinde uygulanmasına yönelik stratejilerden biridir.

Eko-endüstriyel park “kaynak ve çevre yönetiminde işbirliği

yaparak ekonomik ve çevresel performansını artırmak isteyen,

üretim ve hizmet sektörlerindeki şirketlerin oluşturduğu topluluk”

olarak tanımlanmıştır.

Endüstriyel simbiyoz tanımı ile ilgili gelişmeler eko-endüstriyel

park tanımına da yansımıştır.

Genişletilmiş işbirliği alanlarının belli bir “eko-endüstriyel park”

yönetimi ve sistemli bir işbirliği ağı ile sürdürülebilir bir biçimde

uygulanmasıdır.

İşletmelerin bu şekilde elde ettiği toplam kazanım işletmelerin ayrı

ayrı sağlayacağı kazanımların toplamından fazladır. (Sinerji)

EKO-ENDÜSTRİYEL PARK

Eko-endüstriyel park, esas olarak fiziksel sınırları belli, endüstriyel

bölgeler olabileceği gibi işletmelerin fiziksel yakınlığının dikkate

alınmadığı “sanal” bölgeler olarak da düşünülebilir. Bu durumda

bunu “endüstriyel simbiyoz ağı” olarak da tanımlamak mümkündür.

Öte yandan fiziksel yakınlık ve belli bir endüstriyel bölge olma

durumu çok önemli avantajlar getirmekte ve “olası işbirliği alanları”

çerçevesinde çeşitliliği artırmaktadır.

Günümüzde eko-endüstriyel park kavramı işletmeler arası

işbirliklerinin de ötesinde odakları ve kriterleri ifade edebilmektedir.

EKO-END. PARK - OLASI KRİTERLER

Enerji/kaynak verimliliği

Yenilenebilir enerji

Atık yönetimi

Su yönetimi

Madde ve enerji değişimleri

Bio-çeşitlilik

Ulaşım

Arazi kullanımı

Kirlilik önleme

Çevre yönetimi

Sosyal, sağlık, güvenlik

Eko-inovasyon

EKO-ENDÜSTRİYEL PARK

İşletmeler ile park yönetimi ve yerel karar vericiler arasında güçlü

iletişim

Tüm tarafların sürdürülebilir bir endüstriyel faaliyet vizyonuna

yönelik ortak hedefler

İşletmeler arasında eko-endüstriyel park (endüstriyel simbiyoz) ağı

Diğer ağlar ve bölgelerle de iletişim

Önemli Noktalar:

İşletmelerin ilişkilerinde ekonomik katma değer beklentisi

İşletmelerin yaratıcılık – girişimcilik potansiyeli

Çevre dostu altyapı ve hizmetler

Karar vericilerin esnek mevzuat/prosedür konusundaki katkısı

Doğru teşvik ve fiyatlandırma araçlarının kullanılması

Ar-Ge ve çevre teknolojileri altyapısının güçlendirilmesi

Dünyadan Örnekler

kendiliğinden kolaylaştırılan

küresel

EB

şehir

bölgesel

ulusal

Styria

Çin

ENDÜSTRİYEL SİMBİYOZ MODELLERİ

Kanada

Kaynak: International Synergies Limited

KALUNDBORG - DANİMARKA

2008 yılına ait veriler doğrultusunda, bölgede

sağlanan bazı çevresel ve ekonomik

kazanımlar:

265.000 ton/yıl CO2 emisyonunda azaltım

3 milyon m3/yıl su geri kazanımı

15 milyon GJ enerji değerinde proses

buharı (75.000 evin yıllık elektrik

tüketimine denk)

15 milyon m2/yıl alçı duvarına denk gelen

alçı taşı kazanımı

150.000 ton/yıl biyokütlenin gübreye

dönüştürülerek toplam gübre ihtiyacının

%60’ının bu şekilde sağlanması

250 milyon USD’den fazla toplam kazanç

KALUNDBORG - DANİMARKA

NISP - İNGİLTERE

NISP’in yaklaşık 14,000 Üyesi bulunmaktadır.

1990’lı yıllardan itibaren gelişmeye başlayan çok sayıda eko-

endüstriyel park

Burnside Industrial Park, Nova Scotia: Dalhousie Üniversitesi’nin

Eko-verimlilik Merkezi tarafından desteklenen, 1200 KOBİ’den

oluşan, malzeme ve enerji döngülerinin sağlandığı, yenilenebilir

enerji kullanımının gerçekleştiği, bilgi merkezi ve iletişim ağlarının

söz konusu olduğu bir örnek.

Sarnia, Ontario: Petrol rafinerisi, sentetik lastik üretim tesisi,

petrokimya tesisleri ve elektrik üretim tesisi arasındaki çeşitli

simbiyotik ilişkilerin süregeldiği bir uygulama.

Portland Industrial District, Toronto: Üretim ve hizmet alanındaki

çeşitli sektörlerden işletmelerin bulunduğu, malzeme ve enerji alış

verişi için dikkate değer potansiyellerin bulunduğu, endüstriyel bir

bölgede Ar-Ge odaklı bir park örneği.

KANADA

Mevcut eko-endüstriyel park uygulamalarına bakıldığında üç farklı

yöntemin hakim olduğu görülmektedir:

Yeni (sıfırdan) eko-endüstriyel park tasarımı ve oluşumu

Mevcut endüstriyel parkların iyileştirilerek (yeniden yapılandırılarak)

eko-park haline getirilmesi

Bölgesel uygulamalar

KANADA

Yeni (sıfırdan) eko-endüstriyel park tasarımı ve oluşumu

KANADA

Taiga Nova Parkı,

2008 yılında yatırımı başladı

30 işletme mevcut

Bölgedeki ilk Gold sertifikalı yeşil

bina

Eko-endüstriyel park eko-işletme

anlayışına uygun altyapı ve

hizmetler verecek şekilde

planlanıp yapılandırılmış ve daha

sonra mevcut alanlar

sanayicilere satılmış.

GÜNEY KORE

Eko-endüstriyel Park Programı (EIP)

2005 yılından bu yana bir kamu programı olarak uygulanmaktadır.

Eko-endüstriyel Ağ (EIN) programın en önemli bileşenlerinden biri.

Program dört ana politika alanı ile bağlantılıdır: karbon

azaltımı,kaynak dönüşümü, enerji tasarrufu ve yeşil istihdam

yaratılması.

Program tavandan tabana

başlatılmış olsa da şimdi

tabandan tavana bir

şekilde yürümektedir.

Devlet halen her yıl 7,5

milyon dolar aktarmakta

ancak toplam kazanım100

milyon dolar/yıl olmaktadır.

JAPONYA Eko-kent / Eko-şehir Programı

Endüstri bögelerinin eko-endüstriyel park olarak tasarlandığı,

etrafındaki tüm yerleşim alanlarının ise yaygınlaşarak sürdürülebilir

bir yapı haline getirildiği entegre bir sistem.

Tüm eko-kavramların çalışıldığı ve uygulandığı alanlar.

Program ile 26 eko-kent kurulmuş.

1,65 milyar dolar ile 61’i yenilikçi toplam 168 geri dönüşüm projesi

uygulanmış, teşvik uygulaması olmuş.

Avustralya

ABD

Çin

Brezilya

Meksika

İsviçre

Vs.

DİĞER

CSRP Küresel Sinerji Veritabanı (dünyanın çeşitli bölgelerinde

gerçekleştirilmiş ES uygulama ve başarı hikayelerinden

derlenmiş web bazlı bir veri tabanı) www.csrp.com.au/database/

Diğer web bazlı araçlar

ULUSLARARASI BİLGİ/PAYLAŞIM AĞLARI

Kaynak tüketiminde azalma

Depolamaya giden atık miktarında,

tehlikeli atık miktarında azalma

CO2 salımında azalma

Su tasarrufu

Üretim maliyetlerinde düşüş

Ek satışlar

Yaratılan iş, istihdam

Özel sektör yatırımları

İnovasyon ve girişimciliğe katkı

Çevresiyle uyumlu/rekabetçi

endüstriyel bölgeler

İşbirliği kültüründe gelişme

Mevzuata uyum, vs.

KAZANIMLAR

TEŞEKKÜRLER

Ferda Ulutaş

Çevre Projeleri Grubu

Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı

Cyberplaza B-Blok Kat: 5-6 Bilkent/Ankara

fulutas@ttgv.org.tr