Embed Size (px)
Citation preview
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
FIDIC STANDART SÖZLEŞMELERİ ve BİR İNŞAAT PROJESİNDE SÖZLEŞME UYGULAMASININ
İNCELENMESİ
İnşaat Mühendisi Hasan Fırat SARIOĞLU
FBE İnşaat Mühendisliği Anabilim Dalı Yapı Programında Hazırlanan
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Tez Danışmanı: Prof. Dr. Haluk ÇEÇEN (YTÜ)
İSTANBUL, 2009
ii
İÇİNDEKİLER
Sayfa
KISALTMA LİSTESİ ................................................................................................................ v
ŞEKİL LİSTESİ ........................................................................................................................vi
ÖNSÖZ.....................................................................................................................................vii
ÖZET.......................................................................................................................................viii
ABSTRACT .............................................................................................................................. ix
1 GİRİŞ....................................................................................................................... 1
1.1 Çalışmanın Konusu.................................................................................................. 1 1.2 Çalışmanın Amacı ve Kapsamı ............................................................................... 2 1.3 Çalışmanın Yöntemi ................................................................................................ 3
2 İNŞAAT SÖZLEŞMELERİ .................................................................................... 4
2.1 Sözleşme Kavramı ................................................................................................... 4 2.1.1 Hukuk Açısından Sözleşme Kavramı ...................................................................... 4 2.2 İnşaat Sözleşmeleri .................................................................................................. 5 2.2.1 İnşaat Sözleşmelerinde Taraflar .............................................................................. 6 2.3 İnşaat Sözleşmelerinin Sınıflandırılması ................................................................. 6 2.3.1 Katılımcıların Durumu ve Sözleşmenin Konusuna Göre İnşaat Sözleşmeleri........ 7 2.3.1.1 Geleneksel Sözleşme Yöntemi ................................................................................ 7 2.3.1.2 Ayrık Sözleşme Yöntemi......................................................................................... 9 2.3.1.3 Tasarla-Yap Sözleşme Yöntemi ............................................................................ 10 2.3.1.4 Profesyonel İnşaat Yönetimi Yöntemi .................................................................. 11 2.3.1.5 Emanet Usulü Yöntem........................................................................................... 12 2.3.2 Ödeme Yöntemine Göre İnşaat Sözleşmeleri........................................................ 13 2.3.2.1 Götürü Bedel Sözleşmeler ..................................................................................... 14 2.3.2.2 Maliyet + Kâr Sözleşmeleri ................................................................................... 15 2.3.2.3 Birim Fiyat Sözleşmeleri ....................................................................................... 16
3 FIDIC STANDART SÖZLEŞMELERİ ................................................................ 17
3.1 Standart Sözleşme Kavramı................................................................................... 17 3.2 FIDIC (Müşavir Mühendisler Uluslararası Federasyonu)..................................... 17 3.2.1 FIDIC'in Yayınladığı Standart Belgeler ................................................................ 18 3.3 FIDIC Sözleşmelerinin İçeriği............................................................................... 19 3.3.1 1999 Yılı Baskılarında Yapılan Temel Değişiklikler ............................................ 20 3.3.2 FIDIC Sözleşmelerinin Kullanım Amaçları ve Farkları........................................ 21 3.3.2.1 İnşaat Sözleşmesi Koşulları (Kırmızı Kitap)......................................................... 21 3.3.2.2 Tesis ve Tasarla-Yap Sözleşmesi Koşulları (Sarı Kitap) ...................................... 22 3.3.2.3 Mühendislik, Tedarik, Yapım (MTY) / Anahtar Teslimi Projelerin Sözleşme
Koşulları (Gümüş Kitap) ....................................................................................... 23 3.3.2.4 Kısa Sözleşme Türü (Yeşil Kitap)......................................................................... 23 3.3.3 FIDIC Sözleşmelerinde İşveren ve Yüklenicinin Yükümlülükleri ....................... 24
iii
3.3.3.1 Yüklenicinin Yükümlülükleri................................................................................ 24 3.3.3.2 İşverenin Yükümlülükleri...................................................................................... 25 3.4 Tasarımı İşveren Tarafından Yapılmış Olan Yapım ve Mühendislik İşleri İçin
İnşaat Sözleşmesi Koşulları - Kırmızı Kitap (Conditions of Contract for Construction - For Building and Engineering Works Designed by The Employer – Red Book) ‘ın İncelenmesi..................................................................................... 25
3.4.1 Genel Hükümler (Madde 1)................................................................................... 26 3.4.2 İşveren (Madde 2).................................................................................................. 28 3.4.3 Mühendis (Madde 3) ............................................................................................. 28 3.4.4 Yüklenici (Madde 4).............................................................................................. 29 3.4.5 Aday Gösterilen Alt Yükleniciler (Madde 5) ........................................................ 30 3.4.6 Personel ve İşçilik (Madde 6) ................................................................................ 31 3.4.7 Tesis, Malzeme ve İşçilik (Madde 7) .................................................................... 32 3.4.8 Başlama, Gecikmeler ve Askıya Alma (Madde 8) ................................................ 32 3.4.9 Teslim Öncesi Bitirme Testleri (Madde 9)............................................................ 33 3.4.10 İşverenin Teslim Alması (Madde 10) .................................................................... 33 3.4.11 Kusur Sorumluluğu (Madde 11)............................................................................ 34 3.4.12 Ölçme ve Değerlendirme (Madde 12) ................................................................... 34 3.4.13 Değişiklikler ve Ayarlamalar (Madde 13)............................................................. 34 3.4.14 Sözleşme Bedeli ve Ödeme (Madde 14) ............................................................... 36 3.4.15 İşveren Tarafından Sona Erdirme (Madde 15) ...................................................... 37 3.4.16 Yüklenici Tarafından Sona Erdirme ve Askıya Alma (Madde 16) ....................... 38 3.4.17 Risk ve Sorumluluk (Madde 17) ........................................................................... 38 3.4.18 Sigorta (Madde 18) ................................................................................................ 39 3.4.19 Mücbir Sebep (Force Majeure) (Madde 19) ......................................................... 40 3.4.20 Haklar, Uyuşmazlıklar ve Tahkim (Madde 20)..................................................... 41 3.4.20.1 Yüklenicinin Hak İddiaları (Alt-Madde 20.1) ....................................................... 41 3.4.20.2 Uyuşmazlık Çözümü (Alt-Maddeler 20.2,.3,.4,.5,.6,.7,.8) .................................... 42 3.4.21 Özel Koşullar (Particular Conditions) .................................................................. 45 3.4.22 Teminat Formları, Teklif Mektubu, Sözleşme Anlaşması, UHK Anlaşmasına
Yönelik Formlar .................................................................................................... 46
4 BİR İNŞAAT PROJESİNDE FIDIC STANDARTLI BİR SÖZLEŞME
UYGULAMASININ İNCELENMESİ.................................................................. 47
4.1 Yapılan İşin Tanımı Hakkında Genel Bilgiler....................................................... 48 4.2 Sözleşme Yönetimi ile İlgili Organizasyonun Yapısı ........................................... 49 4.3 Sözleşme İle İlgili Bilgiler..................................................................................... 50 4.4 Sözleşme Hazırlık Aşaması ................................................................................... 52 4.5 Sözleşme Maddelerinin İncelenmesi ..................................................................... 52 4.6 Sözleşme Uygulama Aşaması ............................................................................... 57 4.6.1 Hak Talepleri ......................................................................................................... 57 4.6.2 Uyuşmazlıklar ve Çözümü .................................................................................... 57 4.7 Sözleşmenin Tamamlanma Aşaması ..................................................................... 58 4.8 Yüklenicinin Genel Sözleşme Yönetimi ve Tavsiyeleri........................................ 58
5 SONUÇ ve ÖNERİLER ........................................................................................ 60
KAYNAKLAR......................................................................................................................... 65
EKLER ..................................................................................................................................... 66
iv
ÖZGEÇMİŞ.............................................................................................................................. 72
v
KISALTMA LİSTESİ
ACE Associtation of Consulting Engineers
AIA The American Institute of Architects
BK Borçlar Kanunu
FIDIC International Federation of Consulting Engineers
ICC International Chamber of Commerce
ICE Institute of Civil Engineers
KİK Kamu İhale Kurumu
RIAI Royal Institute of The Architects of Ireland
RIBA Royal Institute of British Architects
TMK Türk Medeni Kanunu
TMMMB Türk Müşavir Mühendisler ve Mimarlar Birliği
UHK Uyuşmazlık Hakem Kurulu
vi
ŞEKİL LİSTESİ
Şekil 2.1 Geleneksel sözleşme yöntemi için organizasyon yapısı ..................................... 8
Şekil 2.2 Ayrık sözleşme yöntemi için organizasyon yapısı.............................................. 9
Şekil 2.3 Tasarla-Yap sözleşme yöntemi için organizasyon yapısı ................................. 10
Şekil 2.4 Profesyonel inşaat yönetimi yöntemi için organizasyon yapısı ........................ 12
Şekil 2.5 Emanet usulü yöntem için organizasyon yapısı................................................ 13
Şekil 3.1 FIDIC sözleşmeleri 14. maddesinde (ödemeler) öngörülen ödemelerin
zamansal sıralaması .......................................................................................... 37
Şekil 3.2 FIDIC sözleşmeleri 20. maddesinde (Hak Talebi, Uyuşmazlıklar ve Tahkim)
öngörülen uyuşmazlık hallerinin tipik sıralaması ............................................. 45
Şekil 4.1 Sözleşme yönetimi ile ilgili organizasyon yapısı.............................................. 49
Şekil 4.2 Yüklenicinin organizasyon yapısı..................................................................... 49
vii
ÖNSÖZ
Bu çalışmada amaçlanan, inşaat sektöründe yaygın olarak kullanılan standart sözleşme
formlarından FIDIC (Müşavir Mühendisler Uluslararası Federasyonu) ’in yayınladığı
sözleşme belgelerini, inşaat sözleşmeleri ve sözleşme yönetimi genel ilkeleri çerçevesinde
yorumlamak ve bu standart sözleşme belgeleri kullanılarak hazırlanmış olan uluslararası bir
inşaat projesi sözleşmesinin uygulama aşamasını inceleyerek bir durum değerlendirmesi
yapmaktır.
Bu tezin hazırlanmasında beni yönlendiren, bilgi, tecrübe ve yardımlarını esirgemeyen değerli
hocalarım Sn. Prof. Dr. Haluk ÇEÇEN’e ve Sn. Yrd. Doç. Dr. Begüm SERTYEŞİLIŞIK’a
teşekkür ederim.
Mayıs 2009
Hasan Fırat Sarıoğlu İnşaat Mühendisi
viii
FIDIC STANDART SÖZLEŞMELERİ ve BİR İNŞAAT PROJESİNDE SÖZLEŞME UYGULAMASININ İNCELENMESİ
Hasan Fırat Sarıoğlu
İnşaat Mühendisliği, Yüksek Lisans Tezi Günümüzde yapım ve mühendislik sektörlerinde, proje ve sözleşme yönetim süreçlerinin metodlaştırılması bir gereklilik halini almıştır. İnşaat sözleşmeleri açısından bu gereklilik, standart sözleşmelerin oluşmasına sebebiyet vermiştir. En basit tarafından düşünülürse, sözleşmelerdeki şekil serbestliği ilkesinin yarattığı kavram karmaşalarının en aza indirilmesi, yapılan sözleşmelerin türlerine göre taraflara dağıtılan risklerin adaletli biçimde paylaştırılması, çıkması olası uyuşmazlıkların çözümü ve ortak bir sözleşme literatürünün oluşturulması gibi nedenler standart sözleşme tiplerini doğurmuştur. 1950’li yıllardan itibaren standart sözleşmeler uygulamalarda sıkça kullanılmaya başlamıştır.
FIDIC kısaltması ile anılan Müşavir Mühendisler Uluslararası Federasyonu (Fédération Internationale des Ingénieurs-Conseils)’nun yayınlamış olduğu tip sözleşme belgeleri uluslararası inşaat projelerinde en yaygın olarak kullanılan sözleşme standartları arasındadır.
Bu çalışmada genel literatürdeki inşaat sözleşmesi kavramı ve sınıflandırılması anlatılıp, FIDIC standart belgelerinin içeriği, kullanım amaçları, aralarındaki farklar sözleşmedeki tarafların yükümlülükleri açısından incelenmiştir. FIDIC’in yayınladığı “Kırmızı Kitap” olarak da bilinen “İnşaat Sözleşmesi Koşulları”ndaki sözleşme maddeleri ayrıntılı şekilde yorumlanıp bir inşaat projesinde bu standart form ile hazırlanmış sözleşme uygulaması etüt edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: İnşaat sözleşmeleri, standart sözleşmeler, sözleşme yönetimi, FIDIC
ix
FIDIC STANDARD FORMS OF CONTRACT and A CASE STUDY UNDER CONTRACT OF A CONSTRUCTION PROJECT
Hasan Fırat SARIOĞLU
Civil Engineering, M.S. Thesis
Nowadays it has become a requirement to methodize project and contract management processes in construction industry. In the aspect of construction contracts, this requirement has been cause emergence of standard forms of contract. Especially; to decrease the confusion because of the chaos of concepts, which has come up with the form independence in contracts, dividing the risks fairly to the parties in respect of contract type, solutions for possible disputes and creation of a common contract literature, have developed standard forms of contract. Since 1950’s, standard forms of contract have been used commonly.
Standard forms of contract documents, which have been published by FIDIC (International Federation of Consulting Engineers), have become mostly used standard forms of contract at international construction industry.
In this practice, the concept and classification of construction contracts in general literature have been explained and the contents, purpose of use and dissimilarity among various standard forms of FIDIC have been analyzed in general obligations of the contract parties. The clauses stated in the “Conditions of Contract for Construction” form (also known as “The Red Book”, published by FIDIC) have been studied and interpreted in details and accordingly, a real life case study of an executed project’s contract has been analyzed and experiences of contractor have been obtained.
Keywords: Construction contracts, standard forms of contract, contract management, FIDIC
1
1 GİRİŞ
1.1 Çalışmanın Konusu
Yapım ve mühendislik işlerinde projelerin başarı ile uygulanıp tamamlanması profesyonel bir
proje yönetim sürecini gerektirmektedir. Bu sürece bağlı olan; işin tanımı, kalite, maliyet
konuları ve risklerin kesin maddelerle taraflara dağıtıldığı hukuki bir sözleşmenin varlığı ve
doğru şekilde uygulanması ile oluşan “sözleşme yönetimi” bu başarıyı sağlayan faktörlerin
başında gelir. İnşaat sektöründe; yapılması gereken iş başlamadan önce karşılıklı anlaşma ile
taraflar arasında imzalanan her sözleşme, uygulanacak olan projelerin kendine özgü
karakterde olmasından dolayı içerik bakımından birbirinden farklı özellikler göstermek
durumundadır. Bu farklılıklardan ötürü, özellikle uluslararası projelerde sözleşmelerin
içerdiği hukuki işlemlerin ülkeler bazında değişiklikler göstermesi kavram karmaşalarının
doğmasına yol açmış, sözleşme tarafları arasında anlayış birliği sağlanması için standart
sözleşme kavramının oluşmasına sebep olmuştur.
Yapım işlerinde kullanılan standart sözleşmeler; yapılan sözleşmenin türüne göre risklerin
sözleşme maddeleri ile taraflara dağıtılması, hukuki kavram karmaşalarının önlenmesi,
çıkması muhtemel uyuşmazlıkların azaltılması ve uyuşmazlık çözüm yollarının netleştirilmesi
amacıyla resmi, özel kurumlar ve meslek örgütleri tarafından hazırlanan sözleşme
belgeleridir. Meslek örgütleri gibi bağımsız kuruluşların hazırladıkları standart sözleşmelerin
düzenlenme amacı; sözleşme taraflarını eşit ve adil biçimde koruyacak hükümleri içeren
sözleşme formlarının sektörde kullanılmasını sağlamaktır. Günümüze kadar birçok standart
sözleşme formu yayınlanmış olup sosyal, ekonomik ve teknolojik değişimlerin yarattığı inşaat
sektöründeki gelişmeler ile bu formlar da kendilerini yenilemişlerdir.
Bu çalışmanın konusu; uluslararası inşaat projelerinde yaygın bir şekilde kullanılan “Müşavir
Mühendisler Uluslararası Federasyonu”nun (FIDIC) yayınladığı, yapım-mühendislik işlerinde
yüklenici ve işveren tarafları arasında yapılan standart sözleşmelerdir. Uluslararası inşaat
projelerinde kullanılan sözleşmelerin yaklaşık %30’unun FIDIC tabanlı olduğundan
bahsedilmektedir. Dünya Bankası, Avrupa Kalkınma Fonu gibi uluslararası kredi
kuruluşlarının finanse ettiği inşaat projelerinde, sözleşmelerin FIDIC standartlarına göre
düzenlenmesinin ön koşul olarak sunulması Türkiye açısından bu sözleşme formlarının
önemini vurgulamaktadır.
2
1.2 Çalışmanın Amacı ve Kapsamı
Bu tez çalışmasının amacı; uluslararası projelerde sıkça kullanılan FIDIC standart
sözleşmelerinin önemine dikkat çekmek, FIDIC tabanlı inşaat projelerinin başarılı bir şekilde
tamamlanması için sözleşme yönetiminin rolünü belirlemek ve doğru bir sözleşme
yönetiminin yapılabilmesine yardımcı olabilecek öneriler geliştirmektir.
FIDIC; 1957 yılında Kırmızı Kitap olarak da adlandırılan, yüklenici ve işveren arasında
yapılan, inşaat işleri ile ilgili olan standart sözleşme formunu yayınlamıştır. Bu formun
zamanın şartlarına göre değişikliklere uğraması ile yeni basımları yapılmıştır. “Tasarla-Yap”
sözleşme türünün ve anahtar teslimi büyük çaplı projelerin yapımının önem kazanmaya
başlaması ile FIDIC, bu standart sözleşme formunun içerdiği maddeleri ve konu başlıklarını
temel alarak başka standart sözleşme formları da yayınlamıştır. Sektörde yaygın olarak
kullanılan bu standart sözleşmeler biçim ve öz olarak benzer olup katılımcıların durumuna ve
ödeme yöntemlerine göre değişiklikler içermektedir.
Bu çalışmada hem diğer formların oluşmasına sebebiyet vermiş, hem de uygulamalarda en
çok kullanılan FIDIC sözleşmesi olan “İnşaat İşleri Sözleşmesi – Kırmızı Kitap”; bir
mühendislik ve taahhütlük firmasının, yüklenici olarak uygulayıp tamamlamış olduğu
uluslararası bir inşaat projesinin bu form ile hazırlanmış olan sözleşmesi dâhilinde etüt
edilerek, yüklenici açısından önem arz eden konulara dikkat çekilmeye çalışılmış, sözleşme
yönetimi sırasında taraflara avantaj veya dezavantaj sağlayan konuların vurgulanması
amaçlanmıştır.
Etüt edilen projenin sözleşme yönetimi; yüklenicinin perspektifinden bakılarak, teklif
aşamasından projenin tamamlanma aşamasına kadar olan süreç; “sözleşme hazırlığı, sözleşme
uygulaması ve sözleşmenin tamamlanması” konu başlıkları altında incelenip
değerlendirilmiştir. Gerek FIDIC gerekse diğer standart sözleşmelerde büyük önem teşkil
eden “Hak Talebi” ve “Uyuşmazlık” konuları kesin, net ve yoruma açık olmayan maddelerle
sınırlandırılmıştır. Uygulama örneğinde yaşanan hak talebi ve uyuşmazlık çözümü sözleşme
tarafları açısından ele alınmıştır. Sözleşmeyi oluşturan, “Genel Koşullar” maddelerini
genişletici veya değiştirici, projeye has bilgileri de içerebilen “Özel Koşullar” maddeleri
yorumlanarak proje dâhilinde yüklenicinin sözleşme yönetimi ile ilgili tavsiyelere yer
verilmiştir.
3
1.3 Çalışmanın Yöntemi
Çalışmada yöntem olarak öncelikle “İnşaat Sözleşmeleri”, “Standart Sözleşmeler” ve “FIDIC
Standart Sözleşmeleri” konuları ile ilgili bir kaynak araştırmasına yer verilmiştir.
Bölüm 2’de; sözleşme kavramının hukuki açıklaması, inşaat sözleşmesi ve sözleşme
taraflarının tanımlanması ile inşaat sözleşmelerinin genel literatürdeki sınıflandırılması
incelenmiştir.
Bölüm 3’de; standart sözleşme formları ve gelişiminden bahsedilmiş, FIDIC’ in yayınlamış
olduğu standart sözleşmelerin içeriği, kullanım amaçları ve farkları belirtilmiştir. Tezin
uygulama aşamasında incelenen projede kullanılan tip sözleşme olan “İnşaat İşleri Sözleşme
Koşulları – Kırmızı Kitap”ın ana maddeleri yorumlanarak açıklanmıştır.
Bölüm 4’de ise “FIDIC-Kırmızı Kitap” ile hazırlanan, tarafları uluslararası şirketler olan bir
inşaat projesindeki sözleşmenin yönetim süreci incelenmiştir. Sözleşme uygulaması ile ilgili
veriler sunulmuş ve yorumlanmıştır.
Bölüm 5’de; literatür ve uygulama aşamaları anlatılan konular değerlendirilerek sonuçlar ve
çalışma ile ilgili öneriler sunulmuştur.
4
2 İNŞAAT SÖZLEŞMELERİ
2.1 Sözleşme Kavramı
Sözleşmeler; hukuki sonuç doğurmak amacıyla iki veya daha çok kişinin veya kuruluşun
karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanlarıyla gerçekleştirdiği işlemlerdir. İki serbest
iradenin açıklaması ile oluşan sözleşmeler, tarafları arasında borçlandırıcı olup, bir tarafa bir
borç yüklerken, diğer tarafa ise bir alacak hakkı sağlar.
Sözleşmeler ilke olarak şekle bağlı değildir. Sözlü veya yazılı şekillerde yapılabilir. Fakat bir
sözleşmenin hukuk önünde ispat şartını yazılı olması sağlamaktadır.
2.1.1 Hukuk Açısından Sözleşme Kavramı
Hukuki açıdan, sözleşmenin sözcük anlamı; iki ya da daha çok kişinin bir hukuki bağ
yaratmak, bu bağı değiştirmek ya da ortadan kaldırmak amacıyla karşılıklı ve birbirlerine
uygun irade beyanları ile yaptıkları hukuki işlemdir (Yılmaz, 2005). Hukuki işlem; hukuk
düzeninin öngördüğü sınırlar içinde, bir veya birden çok kişinin belirli bir hukuki sonuca
yönelik irade açıklaması ya da açıklamalarıdır (Eren, 1994). İrade tarafların özgür isteklerine
göre oluşur. Bir hukuksal işlemin sonuçlanabilmesi için bu irade; söz, yazı veya belirli bir
davranışla beyan edilmeli, gizli kalmamalıdır.
Sözleşmelerde iki irade açıklaması bulunmalıdır. İki tarafın birbirinden bağımsız ve birbirine
uygun açıklamada bulunması beklenir. Bu karşılıklı irade açıklaması, tarafların ortak hukuki
ilişkiyi kurması, değiştirmesi veya ortadan kaldırabilmeleri için gereklidir.
Sözleşme hukukunda, bir sözleşmenin geçerli olabilmesi için;
• Belirli sınırlar içerisinde sözleşmenin serbestliği: Tarafların diledikleri sözleşmeyi
yapıp yapmama hakları, diledikleri taraf ile sözleşme yapma hakları, diledikleri
şekilde sözleşme yapma hakları vardır. Ancak; Borçlar Kanunu’nda bahsedilen
emredici kanun hükümlerine aykırılık, kamu düzenine aykırılık, ahlak ve adaba
aykırılık, kişilik haklarına aykırılık gibi durumlar sözleşme serbestliğini
sınırlamaktadır.
• İradelerin uyuşması, karşılıklı anlaşma: Tarafların, sözleşmenin temel kural ve
koşullarını net biçimde anlamaları ve konu üzerinde anlaşmalarıdır.
• Karşılıklı borçlanma, ödün verme: Tarafların sözleşme çerçevesinde kendilerine hem
fayda sağlayıp hem de borçlanması durumudur.
5
gibi genel ilkelerin olması söz konusudur. Sözleşmenin sözlü olması, yazılı olmaması
hukuken geçerli olma durumunu sağlamasına rağmen, sözleşmeyi yapan taraflar arasında bir
uyuşmazlığa düşülmesi sonucunda, hukuken adaletin sağlanabilmesi için tarafların yazılı
somut deliller ile savunmalarını kanıtlamaları gerekir. Bu anlamda sözleşmeler mutlaka yazılı
yapılması gereken anlaşmalardır.
Sözleşmelerde, hukuki işlemin yerine getirmesi gereken şartlar; Türk Medeni Kanunu ve
Türk Borçlar Kanunu’nda aşağıdaki ilgili maddeler ile belirlenmiş bulunmaktadır
(Karayalçın, 2001).
• Tarafların hukuki işlem ehliyeti. (Türk Medeni Kanunu, Madde 9),
• Hukuki işlemin konusunun, emredici hukuk kurallarına, hukuk düzenine, genel
ahlaka, şahsiyet haklarına aykırı veya imkânsız olmaması. (Türk Borçlar Kanunu
Madde 19/2),
• Hukuki işlemi meydana getiren irade beyanının sıhhatli olması, yani hata, hile ya da
korkutma yüzünden sakat olmaması. (Türk Borçlar Kanunu, Madde 23 – 31),
• İrade beyanının danışıklı olmamasıdır. (Türk Borçlar Kanunu, Madde 18).
2.2 İnşaat Sözleşmeleri
İnşaat sözleşmeleri kavramına değinmeden önce “yüklenici” ve “işveren” tanımlarını yapmak
gereklidir. Yüklenici; inşaat, yapım, mühendislik vb. işlerinin sözleşme ve şartnamelere
uygun biçimde yapımı için sorumluluk alan ve bu amaçla işgücü, malzeme ve donanım
sağlayarak bunları yöneten kişi veya kurumdur. İşveren ise; yapılacak bu işi belli bir bedel
karşılığında yükleniciye yaptıracak olan işin asıl sahibi kişi anlamına gelmektedir.
Genel anlamda bir inşaat sözleşmesi; yüklenicinin, iş sahibinin ödemeyi borçlandığı bir bedel
karşılığında taşınmaz bir yapı eseri meydana getirip, bunu teslim etmeyi borçlandığı bir
sözleşmedir.
İnşaat sözleşmesi; Borçlar Kanunu açısından, iş görme sözleşmelerinden “istisna (eser)
sözleşmesi” kapsamında yer alır. B.K. Madde 355’e göre istisna sözleşmesi için; “İstisna
(eser), bir akittir (sözleşme) ki onunla bir taraf, diğer tarafın vermeyi taahhüt eylediği semen
(bedel) mukabilinde bir şey imalini iltizam eder” tarifi yapılmıştır. Dolayısıyla iki tarafa borç
yükleyen bir sözleşme biçimi olup, tarafların karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanlarıyla
kurulan, kanunlarda öngörülen haller haricinde sözleşme serbestliğinin söz konusu olduğu bir
sözleşme biçimidir.
6
2.2.1 İnşaat Sözleşmelerinde Taraflar
İnşaat sözleşmelerinde esas olarak iki taraf bulunmaktadır. İşin sahibi ya da işveren; yapılacak
işi / eseri öneren, tanımlayan, yaptıran ve bedelini ödeyen, yüklenici ise; meydana getirilecek
olan işi, iş sahibinin belirlediği esaslara göre, işin gerektirdiği idari, mali, teknik, hukuki
organizasyonu gerçekleştirerek tamamlamayı, teslim etmeyi taahhüt eden taraflar olarak
açıklanabilir. Bu anlamda işveren ile yüklenici; sözleşmelerdeki şekil serbestliği ilkesini
kullanarak kendi aralarında yazılı olarak / olması gereken, genellikle işveren ya da işverenin
temsilcisi tarafından hazırlanmış bir sözleşme imzalarlar. Sözleşmenin hazırlanış biçimi için
özel koşullar ile takviye edilmiş standart bir sözleşme formu da benimsenebilir (Örneğin
FIDIC, AIA, ICE, KİK vb. standart sözleşmeleri gibi).
Bir inşat sözleşmesinde ana taraflar işveren ve yüklenici olarak gözükse de yapılacak olan işin
biçimine, büyüklüğüne göre tarafların alt organizasyonunda, sözleşme idaresinde görevi olan
kişilere ihtiyaç duyulur.
İşveren kendi iş kadrosunda sahip olmadığı, işin teknik özellikleri ile ilgili kısımlarda, iş
süresince kendi adına işin idari ve teknik denetimini yapacak olan bir temsilci;
mühendis/müşavir kullanır. Genel anlamda mühendis/müşavir; işverenin temsilcisi niteliğinde
olduğu için işverenin çıkarlarını gözetecek bir biçimde işin yürütülmesini ve yükleniciyi
yönlendirmek ile yükümlüdür.
Yüklenici yapmayı taahhüt ettiği işin kendi organizasyonunun karşılayamadığı
profesyonellikte olan kısımlarını, bir alt-yükleniciye yine bir sözleşme kapsamında
yaptırabilir. Bu “alt-yüklenici” tarifi; tasarım, yapım, tedarik işlerinin taahhüdü olabilir.
Yüklenici, işin yürütülmesinin işverenin istediği düzey ve profesyonellikte
gerçekleştirilmesinin mümkün olmaması kanısına varması durumunda, yine bir sözleşme ile
bu işlerinin sorumluluğunu, kendi açısından sözleşme idaresini yaptırabilmek için, bir
mühendis/müşavire verebilir. Yüklenici tarafından ele alındığında sözü edilen bu
mühendis/müşavir tanımı; işverenin temsilcisi olma durumunun aksine, yüklenicinin
organizasyonu içerisinde bulunan bir alt-yüklenicilik gibi gözükmektedir.
2.3 İnşaat Sözleşmelerinin Sınıflandırılması
Tasarlanacak ve yapımı gerçekleştirecek her inşaat işi birbirinden farklı olduğu için, bu
imalatların gerçekleşmesi için taraflar arasında uygulanacak olan sözleşme biçimi de her iş
için değişik özellikler göstermektedir. İnşaat sektöründe her sözleşme doğru şekilde planlanır
7
ve uygulanırsa başarılı sonuç almak mümkün olur. Sözleşmelerin sınıflandırılması; risklerin
taraflar arasında nasıl paylaşılacağı ve işi yapan tarafa hizmet karşılığı borcunun hangi şekilde
ödeneceği üzerine ortaya çıkmıştır. Genel olarak yapım, mühendislik vb. işleri için yapılan
sözleşmelerde iki tür sınıflandırılmadan söz edilebilir. Bunlar;
1) Katılımcıların Durumu ve Sözleşmenin Konusuna Göre İnşaat Sözleşmeleri
2) Ödeme Yöntemine Göre İnşaat Sözleşmeleri’ dir.
2.3.1 Katılımcıların Durumu ve Sözleşmenin Konusuna Göre İnşaat Sözleşmeleri
Bu sınıflandırma sözleşmede bulunan taraflar arasındaki örgütsel ilişkiyi ortaya koyar. Bu
anlamda 5 çeşit inşaat sözleşmesinden bahsedilir (Hinze, 1993). Bunlar;
• Geleneksel Sözleşme Yöntemi (General Contract Method)
• Ayrık Sözleşme Yöntemi (Separate Contracts Method)
• Tasarla – Yap Sözleşme Yöntemi (Design – Construct Contract Method)
• Profesyonel İnşaat Yönetimi Yöntemi (Professional Construction Management Method)
• Emanet Usulü Yöntem (Force Account Method) ’dir.
2.3.1.1 Geleneksel Sözleşme Yöntemi
Geleneksel sözleşme yönteminde sözleşmenin esas aktörleri; “işveren” ile “ana yüklenici”dir.
Sözleşme bu iki taraf arasında yapılır. Çoğu uygulamada işvereni temsil eden bir şirket,
temsilci veya mühendis bulunur. İşveren yaptırmak istediği iş ile ilgili tasarımları bir
tasarımcıya, işin uygulanmasını da yükleniciye yükler. Bu ana yüklenici yapım süresince
organizasyonunda dâhil olmayan, başka uzmanlık alanları gerektiren iş gruplarını alt
yüklenicilere devrederek, uygulamanın planlamasını ve organizasyonunu sağlar. Geleneksel
sözleşmeler için tipik organizasyon yapısı Şekil 2.1’de gösterilmiştir.
8
Şekil 2.1 Geleneksel sözleşme yöntemi için organizasyon yapısı.
Ana yüklenicinin nitelikleri bu sözleşme tipinin seçilmesine etkendir. İşverenin kendi
organizasyon yapısı projeyi yürütebilecek ve sonlandıracak düzeyde değilse, işveren benzer
bir projeye ait geçmiş deneyimi olan, yönetim gücü etkin, planlama ve işi devam ettirme
kabiliyetinde başarılı olan bir yükleniciye işi yaptırmak ister.
Geleneksel sözleşme tipi genelde çok büyük çaplı olmayan işlerin yürütülmesinde tercih edilir
(Gilbreath, 1992). Ana yüklenici uzman olmadığı iş gruplarında alt yükleniciler ile çalışma
yolunu tercih ederek büyük kapsamlı işleri de yürütebilir. Fakat önemli olan, bu
organizasyonu ve planlamayı iyi yapabilmektir. Yüklenicinin iş kapsamını belirleyip,
planlamasını doğru yapabilmesi için tasarımın ihale aşamasında doğru olması, varsa
yanlışlıklarını saptayıp bunu işverene iletmesi gerekir.
İşverenin riskleri açısından karşılaşabilecek en önemli sorun, ana yüklenicinin “komisyoncu”
olma durumudur (Hinze, 1993). Bu durumdan kaçınmak için sözleşmelere “ana yüklenici tüm
işi başkasına devredemez” maddesi konur. Alt yüklenicilere yaptırabileceği işin oranı da
niteliksel ve niceliksel olarak, kanunlara, işin gereksinimine ve işverenin isteğine göre
belirlenmelidir. İşveren açısından tüm işlerin tek bir yükleniciye devredilmesi, başarısızlık
durumunda tüm projenin etkilenmesi gibi büyük bir risk taşıyor gibi gözükse de, yapılacak
olan sözleşmenin hükümleri ile bu risk yükleniciye aktarılır.
9
2.3.1.2 Ayrık Sözleşme Yöntemi
Bu sözleşme tipinde işveren, işin tamamını tek bir ana yüklenici yerine, işin değişik
kısımlarını farklı yüklenicilere yükleyebilir. Yapı olarak geleneksel yöntem ile aynı gibi
gözükse de, geleneksel yöntemdeki, yönetim gücünden yararlanılan ana yüklenici
bulunmadığından bu görevi işveren ya da işverenin seçtiği bir temsilci yapar. Bir temsilci
kullanılması durumunda işveren; bu temsilcinin görev ve sorumluluk sınırlarını iyi belirlemeli
ve bu temsilcinin yüklenicilerle olan koordinasyonunu sağlamalıdır (Hinze, 1993).
Ayrık sözleşmeler için tipik organizasyon yapısı Şekil 2.2’de gösterilmiştir.
Şekil 2.2 Ayrık sözleşme yöntemi için organizasyon yapısı.
Ayrık sözleşme uygulaması, yapılacak olan işin bütünü farklı disiplinlerde iş grupları
içeriyorsa (inşaat, elektrik ve mekanik tesisat vb.) tercih edilmelidir. Geleneksel yönteme
kıyasla daha riskli bir organizasyon yapısıdır. İş grupları işverenin koordine edemeyeceği
düzeyde ve farklı ise, karmaşaya sebebiyet verebilir.
Tek bir yüklenici ile sözleşme yapma (geleneksel sözleşme) riski, az sayıda yüklenici ile
yapılan ayrık sözleşme ile azaltılabilir. İşin bir kısmından sorumlu bir yüklenicinin
10
başarısızlığı, işin tümünden sorumlu bir yüklenicinin başarısız olmasından daha kolay
karşılanabilir. Geleneksel yöntemle kıyaslanırsa, ayrık tip sözleşme uygulamasında; işin
yönetimine ve kontrolüne çok daha fazla önem verilmesi ve işveren denetiminin daha çok
olması gerekmektedir (Gilbreath, 1992).
2.3.1.3 Tasarla – Yap Sözleşme Yöntemi
Tasarla–Yap sözleşmede, adından da anlaşılacağı üzere, tasarım ve yapım işleri tek bir
sözleşmede toplanır. Geleneksel tip sözleşme yöntemine benzetilebilir. Fakat yüklenici
tasarımdan da sorumludur. Yüklenici tasarımı kendi organizasyonu içinde ya da başka bir
tasarımcıya yaptırabilir. Tasarımın başka bir kişiye yaptırılması bir nevi alt yüklenicilik gibi
gözükebilir ve bu tasarımdan işverene karşı tüm sorumluluk yükleniciye aittir.
Tasarla-Yap sözleşmeler için tipik organizasyon yapısı Şekil 2.3’de gösterilmiştir.
Şekil 2.3 Tasarla-Yap sözleşme yöntemi için organizasyon yapısı.
Tasarla-Yap yöntemi büyük çaplı ve uygulama süresi uzun işlerde tercih edilmektedir.
Deneyimli bir inşaat şirketinin hem tasarım hem de yapım işini üstlenmesi ile yapılacak olan
projenin uygulanabilirliği artmaktadır. Tasarım ve yapım tek bir yüklenici sorumluluğunda
olduğu için, tasarımların tümü tamamlanmadan yapıma başlama olanağı vardır. Sözleşme
taraflarına zaman kazancı sağlayan bir sözleşme yöntemidir (Hinze, 1993).
İşveren açısından düşünülürse, tasarım kendisine ait olmadığı için tüm riskler yükleniciye
11
aktarılmış durumdadır. Uygulama sırasında herhangi bir eksik ya da hata olması durumunda,
bu eksikliğin ya da hatanın tasarımdan mı yoksa yapımdan mı kaynaklandığını araştırmak
zorunda kalmayacağı için avantajlı bir sözleşme biçimidir.
İşveren tarafından kaynaklanmayan maliyet artışları, tasarımın ve yapımın süresinde
bitirilmesi, işin yapım evresindeki tüm sorumluluklar ve riskler yükleniciye aittir. İşverene
yansıyabilecek en büyük risk, sözleşme yaptığı yüklenicinin tasarım ve yapımı birlikte
gerçekleştirecek düzeyde olmadığının iş başladıktan sonra ortaya çıkmasıdır. Bu sözleşme
yöntemini seçen işveren, uygulamanın başarısını doğrudan o yüklenicinin finansal başarısına,
yönetim gücüne, tasarım ve yapım yeteneğine bağlamış olur. Yüklenicinin başarısızlığı
uygulamanın bütününü tehlikeli duruma sokar. İşveren yüklenici seçiminde dikkatli
davranmalıdır (Gilbreath, 1992).
2.3.1.4 Profesyonel İnşaat Yönetimi Yöntemi
Bu sözleşme yönteminde işveren, yapılacak olan işlerin bütünü içerisinde profesyonellik
gerektiren bir takım işlerin yürütülmesi için bir kişi veya kurum ile anlaşır. Bu kişi ya da
kurum işveren yararına çalışarak, sözleşme uygulamasının zamanında, bütçesi dâhilinde
işverenin isteklerine uygun şekilde tamamlanmasını sağlar. İşveren ile sözleşme yapan taraflar
arasında koordinasyonu gerçekleştirerek, işveren adına yapılacak olan işin yönetimi ile
denetiminden sorumlu olur. İnşaat yöneticisi (Construction Manager) olarak da
adlandırabilecek olan bu kişi ya da kurum, tasarımcının seçiminde, hatta tasarımın nitelikleri
belirlenirken organizasyona dâhil olmalıdır (Hinze, 1993). Bu yöntem büyük ve karmaşık,
tasarım aşamasında uzmanlık gerektiren işlerde tercih edilir. Profesyonel inşaat yönetimi
yöntemi için tipik organizasyon yapısı Şekil 2.4’de gösterilmiştir.
12
Şekil 2.4 Profesyonel inşaat yönetimi yöntemi için organizasyon yapısı.
İnşaat yöneticisinin görevlerinden biri, tamamlanan tasarımın planlamasını yaparak zaman ve
para kayıplarını olması gereken alt düzeyde tutmaktır. İnşaat yöneticisi ücret tabanlı çalışır ve
kendisine bu ücreti işveren öder. İşveren, inşaat yöneticisinin kendisine ücret ödenmesi
sebebiyle keyfi olarak işin süresini uzatmaması için inşaat yöneticisine ödeyeceği ücreti, işin
maliyetini aşmayacak garantisi ile yüksek bir oranda tutmayı tercih etmelidir. İnşaat yöneticisi
işin yapımında fiilen görev almaz. Yapım işini genel yüklenici ya da yükleniciler yerine
getirir. Tasarla – Yap yönteminde olduğu gibi zamansal kazanç sağlamak için tasarımcı ve
yüklenici arasındaki ilişkinin iyi koordine edilmesi gerekir (Hinze, 1993).
2.3.1.5 Emanet Usulü Yöntem
Taraflar arasında belirli bir sözleşmenin olmadığı, “kendin yap” olarak da bilinen bir
uygulamadır. İşveren; tasarım, malzeme, ekipman, iş gücü sağlama görevlerini kendi üstlenir.
İş gücü için kendi işçilerini kullanır ya da onları iş süresince emanet olarak çalıştırır. Yazılı
bir sözleşme olmadığı için sözleşme hazırlığı ile zaman kaybedilmez. Çok sayıda profesyonel
mühendis ya da mimar çalıştırmasına gerek yoktur. Yönetimi işveren kendi üstlendiği için
yüklenici ve alt yüklenici ödemeleri, masrafları söz konusu değildir (Hinze, 1993). Emanet
usulü yöntem için tipik organizasyon yapısı Şekil 2.5’de gösterilmiştir.
13
Şekil 2.5 Emanet usulü yöntem için organizasyon yapısı.
Emanet usulü yöntem tasarımların ve planlamanın ayrıntılı olarak incelenmesini
gerektirmeyen, bakım, onarım gibi uygulaması küçük işlerde uygulama alanı bulur. Örnek
olarak bir demiryolu inşaatının bütünü geleneksel yöntem veya profesyonel inşaat yönetimi
ile yapılırken, hatların veya taşıtların bakımı ve onarımı emanet usulü yöntem ile
gerçekleştirilebilir. Hazır işgücü ve yeterli ekipmanı olmayan işverenler açısından, daha
masraflı ve tüm sorumlulukların kendisine ait olduğu bir durum olduğu için bu yöntem tercih
sebebi değildir. Genellikle kamuda tercih edilen bir yöntemdir. Kamu kuruluşları kendi
aralarında, emanet usulü ile bir takım küçük çaplı projeleri birbirlerine yaptırırlar (Hinze,
1993).
2.3.2 Ödeme Yöntemine Göre İnşaat Sözleşmeleri
İnşaat sözleşmelerindeki düzenlemeler, yapım projelerinin tamamlanma süresini belirlemekte
ve taraflar arasındaki tüm sorumluluk ve risklerin dağılımını düzenlemektedir (Uğur ve Erdal,
2008). İnşaat sözleşmelerinde işveren, kendisine hizmet eden tarafa karşı, işin
gerçekleştirilmesi için hak ettiği bedeli ödeme yükümlülüğündedir. Bu ödemenin ne şekilde
yapılacağı, risklerin sözleşme tarafları arasında nasıl paylaşılacağını ortaya koymak için
sözleşme tipleri ödemelerin yöntemine göre sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırılmalar
genelleştirildiğinde ödeme yöntemine göre 3 tip sözleşme biçiminin uygulamalarda
çoğunlukla yer aldığı gözükmektedir. Bunlar;
1) Götürü Bedel Sözleşmeler
2) Maliyet + Kâr Sözleşmeleri
3) Birim Fiyat Sözleşmeleri’ dir.
14
Götürü Bedel Sözleşmeler: Yapılacak olan işin tamamlanması sonucunda yükleniciye
ödenecek bedelin tek bir sabit fiyat ile sözleşme imzalanma aşamasında belli olduğu sözleşme
biçimidir.
Maliyet + Kâr Sözleşmesi: Yüklenici yapacağı işin tamamlanması için kendisine mal olacak
masrafların bedeli üzerine, işveren ile birlikte saptadığı makul kâr oranını ekleyerek sahip
olacağı toplam bedeli hak edeceği sözleşme biçimidir.
Birim Fiyat Sözleşmesi: Götürü bedel uygulamasındakinin aksine, toplam imalatı oluşturan iş
gruplarının ayrı ayrı belirlendiği ve fiyatlandırıldığı sözleşme biçimidir.
2.3.2.1 Götürü Bedel Sözleşmeler
Götürü bedel sözleşme; Hinze (1993) ‘in yaptığı tanıma göre, yüklenicinin sözleşme
dokümanlarında belirtilen proje ve isteklerine göre yapacağı işin karşılığı olarak, işverene tek
bir sabit fiyat sunduğu sözleşmedir. Sabit fiyatlı sözleşme olarak da adlandırılmaktadır.
Yüklenici işin yapılması için gereken malzeme, işçilik, ekipman, yönetim, ek gider vb.
maliyetlerinin üzerine, belirlediği bir kâr veya hizmet bedelini ekleyerek işverene sabit
fiyatını sunar. Ödemelerin gerçekleşmesi genellikle işin tahmini gerçekleşme oranına göre
hesaplanan hakedişlere dayalı olur.
Götürü bedel sözleşme yöntemi genellikle geleneksel sistem ile yönetilen inşaat projelerinde
uygulanır. İş gruplarının karmaşık olmadığı, tekrar eden işlerin olduğu projelerde, (örneğin
konut inşaatları vb.) yapılacak olan işin miktarları kısmen net olduğu için, sözleşme
uygulaması sırasında hakedişlerin hazırlanması gibi zaman kaybına yol açan durumları askıya
almak için tercih edilebilir.
İşveren açısından tercih edilme sebeplerinden söz edilirse;
• İşveren sözleşme hazırlığı sırasında ve işe başlanmadan önce, yaptıracağı işin
kendisine ne kadara mal olacağını bilir. Teklif aşamasında ön bilgiler hazır olduğu için
yüklenici normal şartlar altında değişmeyecek bir bedeli işverene sunar. İşveren de
kendi bütçe sınırları içinde bu işi gerçekleştirecek şartları arar.
• Yüklenicinin işverene sabit bir bedel sunması, yükleniciyi beklenmeyen durum ve
ekonomik şartlara karşı korunmasını sağlar. Bu durum işverenin sözleşmeyi
hazırlarken riski yükleniciye aktardığını gösterir. Fakat deneyimli bir yüklenici bu
riski sözleşme maddelerine ekletebileceği şartlar ile adil biçime getirebilir. Götürü
15
bedel ödemeli standart tip sözleşmelerde bu risk taraflar arasında eşit şekilde
paylaştırılmaya çalışılmıştır. İşçilik, malzeme fiyatlarındaki artışlar direkt olarak
yükleniciye yansıyacak olduğundan yüklenicinin mağduriyete sebep olması
kaçınılmazdır.
• İşveren teklif aşamasında kendisine verilen sabit bedellerden yararlanarak bir rekabet
ortamı yaratır.
Götürü bedel sözleşmelerde işverenin isteyeceği değişikliklerin (tasarım değişiklikleri, ek
işler vb.) uygulanması ile sabit bedelde de bir değişiklik olması söz konusudur. Bu durumların
sözleşme içeriğine yansıtılması gereklidir (Poage, 2000).
2.3.2.2 Maliyet + Kâr Sözleşmeleri
Bu sözleşme tipi, yapım aşamasında yapılabilecek değişikliklerin çok sayıda olmasının
sözleşme hazırlığı aşamasında belli olduğu, tasarımın tam olarak netleşmediği fakat zaman
kaybına sebebiyet vermemek için işin başlamasının gerekli görüldüğü veya işin kalitesi
oranının, ekonomikliğine göre çok fazla ön planda tutulduğu durumlardaki inşaat işlerinde
kullanılır.
Maliyet + Kâr sözleşmesi; işverenin, yükleniciye yapacağı işin karşılığı olarak, işin tutarı ve
buna ilaveten üzerinde anlaşacakları miktarda ödeme yapması anlamına gelmektedir (Yalçın,
2004). Yapım sırasında oluşacak maliyet; işgücü, malzeme, araç, tesis, ekipman, personel ve
işin yapımı sırasında doğacak masraflar ile oluşur. Yapılacak ödemenin miktarı, yapılan işin
maliyetine, bu maliyetin miktarına bağlı belirli orandaki kârın ya da tarafların anlaşacağı
miktarın eklenmesi ile oluşturulur. Götürü bedel sözleşme tipinin aksine, yüklenici açısından
finansal anlamda hiçbir risk barındırmaz. Yüklenicinin, para kaybetmesi diye bir riski yoktur
(Hinze, 1993).
Maliyet + Kâr sözleşmeleri kendi içinde, bu kârın şekline göre de değişiklik gösterebilir. Bu
kâr; maliyetin belirli bir yüzdesi, tarafların üzerinde anlaşacağı sabit bir ücret veya
yüklenicinin azami bir maliyet üzerinden belirlediği kâr oranı olabilir.
Sözü edilen kâr; maliyetin belli bir yüzdesi ise, yüklenici bu kâr oranını arttırabilmek için
maliyeti arttırmayı tercih edebilir. İşverenin dezavantajına olan bir durum olduğu için işveren
maliyet kontrollerini düzenli ve detaylı şekilde yapmalıdır.
Bir maliyet + kâr sözleşmesinde işveren açısından en risksiz durum; maliyetin üzerine
16
eklenecek bedeli yüklenicinin belirleyeceği azami maliyetli durumdaki kârı ekleyeceği bir
sözleşme yapmaktır. Götürü bedel bir sözleşme ile kısmen yakınlık gösteren bu biçimde,
yüklenicinin finansal risklerden etkilenmesi söz konusudur.
Maliyet + Kâr sözleşme yöntemi yapılacak işin kalitesi ile ilgili bir risk durumunu içermez.
Çünkü yüklenicinin kaliteyi düşürüp daha çok kazanç elde etmesi mümkün değildir.
2.3.2.3 Birim Fiyat Sözleşmeleri
Birim fiyatlı sözleşmelerde, götürü bedel sözleşmelerin aksine; yapılacak iş toplamındaki tek
sabit fiyat yerine, iş gruplarındaki imalatların her biri için ayrı bedeller belirlenir. Sözleşme
hazırlığı aşamasında, bitmiş tasarımlarda bulunan her imalat kalemi için imalat miktarları
işveren ya da yüklenici tarafından hesaplanıp yükleniciden bu imalatların birim fiyatların
teklifi istenir. Sözleşmedeki işin toplam bedeli, her bir imalatın miktarıyla, bu imalatların
birim fiyatlarının çarpılıp toplanmasıyla bulunur. Yüklenici bu birim fiyatları belirlerken
genel gider, masraflar gibi harcamalarını ve kârını bu fiyatların içinde göstermelidir.
İşveren bu sözleşme biçiminde, teklifleri alırken oluşacak rekabet ortamından kaynaklanan
düşük maliyetlere ulaşabilir. İşverenin bu işe ayırmayı düşündüğü bütçeyi sapma olmadan
belirlemesi için, ihale aşamasında imalat miktarlarının doğru olarak hesaplanması gerekir.
İmalat miktarlarının doğruluğu sağlanmış sözleşme uygulamalarında riskin taraflara adil
şekilde dağıtıldığı düşünülebilir. Miktarlar hatalar içeriyorsa, işveren beklemediği maliyet
artışlarıyla karşılaşabilir. Ancak işin tamamlanması sırasında işin gerçek toplam maliyetini
görebilir.
17
3 FIDIC STANDART SÖZLEŞMELERİ
3.1 Standart Sözleşme Kavramı
İnşaat sektöründe, proje ve sözleşme yönetim süreçlerinin metotlaştırılması bir gereklilik
halini almıştır. İnşaat sözleşmeleri açısından bu gereklilik, standart sözleşmelerin oluşmasına
sebebiyet vermiştir. En basit tarafından düşünülürse, sözleşmelerdeki şekil serbestliği
ilkesinin yarattığı kavram karmaşalarının önlenmesi, yapılan sözleşmelerin türlerine göre
taraflara dağıtılan risklerin eşit/adaletli biçimde paylaştırılması, çıkması olası uyuşmazlıkların
en aza indirilmesi, bu uyuşmazlıkların çözümü ve ortak bir sözleşme literatürünün
oluşturulması gibi nedenler standart sözleşme tiplerini doğurmuştur.
Türkiye’de kamu ile ilgili yapım işlerinde, Bayındırlık ve İskân Bakanlığı’nın hazırlamış
olduğu KİK (Kamu İhale Kurumu) sözleşme tipleri kullanılmaktadır.
Uluslararası sözleşmeler açısından değerlendirilirse; oluşum sıralamasına göre, RIBA (Royal
Institute of British Architects / 1909-1957) ‘nın hazırlamış olduğu sözleşme belgeleri, RIAI
(Royal Institute of the Architects of Ireland) sözleşme belgeleri, ICE (Institute of Civil
Engineers - Federation of Civil Engineering Contractors in the United Kingdom / 1945)
sözleşme belgeleri, ACE (Associtation of Consulting Engineers / 1956) sözleşme belgeleri ve
FIDIC (Fédération Internationale des Ingénieurs-Conseils / 1957) sözleşme belgeleri standart
sözleşmelere örnek teşkil edebilir.
3.2 FIDIC (Müşavir Mühendisler Uluslararası Federasyonu)
FIDIC (Fédération Internationale des Ingénieurs-Conseils / Müşavir Mühendisler
Uluslararası Federasyonu) 1913 yılında Belçika, Fransa ve İsviçre’nin katılımıyla, üç ülkenin
müşavir mühendislerin yer aldığı ulusal komitelerin oluşturduğu bir uluslararası
federasyondur. 1949’da Britanya, 1958’de Amerika Birleşik Devletleri, 1970’lere
gelindiğinde gelişmekte olan ülkelerin katılımı ile günümüzde 68 ülkenin üyeliği bu
federasyonu oluşturmaktadır.
FIDIC, mühendislik sektörünün bir endüstri dalı haline gelmesi ile bu endüstrinin uyum
içinde çalışabilmesi için standartlar üreten bir kuruluştur. Kendi ürettiği ve yayınladığı etik
kurallar çerçevesinde, proje sahiplerini, yüklenicileri, müşavir mühendisleri, hukukçuları,
finansörleri ile mühendisliğin diğer ilgi alanlarına giren meslek gruplarını eğitmeyi amaç
edinip, yayınlar, seminerler, toplantılar, konferanslar vb. hizmetler vermektedir. Gelir kaynağı
18
başlıca doküman satışı ve seminer kazançlarından oluşmaktadır.
Türk yüklenicilerin FIDIC standartları ile tanışması, yurt dışında çalışmaya başlanılan 1970’li
yıllar olmasına rağmen, Türkiye 1987 yılında TMMMB (Türk Müşavir Mühendisler ve
Mimarlar Birliği)’nin katılımıyla bu birliğe üye olmuştur.
3.2.1 FIDIC’in Yayınladığı Standart Belgeler
FIDIC’in yayınladığı tipleşmiş belgeler; sözleşmeler, anlaşmalar, prosedürler, tavsiye
dokümanları, bilgi dokümanları vb. gibi belgelerdir. Bu belgelerden bazıları pratikte anlam
kolaylığı ve kullanım açısından renkler ile kodlandırılmıştır.
Mevcut kullanılan belgeler;
1) İnşaat Mühendisliği İle İlgili Sözleşme Örneği ve Şartnameleri (Kırmızı Kitap)
2) Elektrik - Mekanik İşlerle İlgili (Montaj Dahil) Sözleşme Örneği ve Şartnameleri
(Sarı Kitap)
3) Tasarım - Yapım Anahtar Teslimi İşler İçin Sözleşme Örneği ve Şartnameleri
(Turuncu Kitap)
4) İnşaat Mühendisliği İle İlgili Taşeronluk (Alt Yüklenici) Hizmetleri Şartname ve
Sözleşme Örneği
5) İhale Yöntemleri El Kitabı (Mavi Kitap)
6) İşveren / Müşavir Hizmet Anlaşma Modeli (Beyaz Kitap)
7) Ortak Girişim / Konsorsiyum Sözleşme Örneği
8) Alt Müşavir Sözleşme Örneği
olup, FIDIC yukarıdaki ilk üç yayını; yeniden ele alıp ve birbirleri arasındaki ilişkileri
irdeleyerek bütünlük sağlama yoluna gitmiştir. Anahtar teslimi hizmetlerin günümüzde önem
kazanması üzerine enerji santralleri, barajlar, iş merkezleri, hastaneler vb. gibi büyük çaplı
projelerde bu disiplin ile ilgili yayınlar da günümüzün şartlarına uygun hale getirilmiştir.
1) Tasarımı İşveren Tarafından Yapılmış Olan Yapım Ve Mühendislik İşleri İçin İnşaat
Sözleşmesi Koşulları (Kırmızı Kitap)
2) Tasarımı Yüklenici Tarafından Yapılmış Olan Elektrik Ve Mekanik Tesis İle Yapım
Ve Mühendislik İşleri İçin Tesis-Tasarla Yap Sözleşmesi Koşulları (Sarı Kitap)
3) Mühendislik-Satın Alma-Yapım (MSY) Anahtar Teslimi Projeler İçin Sözleşme
Koşulları (Gümüş Kitap)
olarak ilk 3 kitap güncelleştirilerek, 1999 yılında tekrar yayınlanmıştır. Ayrıca küçük ve rutin
19
işler için de yeni bir yayın hazırlanmış olup, “Kısa Sözleşme Örneği (Yeşil Kitap)” adı
altında yayınlanmıştır.
Bu dört kitap uluslararası projelerde en çok kullanılan standart sözleşmeler arasındadır.
Günümüzde uluslararası inşaat projelerinin yaklaşık % 30’unda FIDIC sözleşmelerinin
uygulandığı belirtilmektedir (Kurt, 2006). Uluslararası kredi kuruluşlarının (Dünya Bankası,
Avrupa Kalkınma Fonu, vb.) finanse ettiği projelerde uygulanacak olan sözleşmelerin FIDIC
standart sözleşmeleri ile hazırlanmasının ön koşul olarak sunulması gibi kriterler, bu standart
sözleşmelerin öneminin işverenler, yükleniciler, müşavirler tarafından fark edilmesine yol
açmış olup, FIDIC standart sözleşmeleri mühendislik endüstrisi açısından genel bir literatür
haline gelmiştir.
3.3 FIDIC Sözleşmelerinin İçeriği
FIDIC sözleşme şartnameleri içerikleri yönünden;
• Genel Koşullar (General Conditions): Prensip olarak tüm sözleşmeler için aynı olan
şartları içerir.
• Özel Koşullar (Particular Conditions): Genel koşullardaki maddelere bağlı olarak, her
sözleşmenin kendine özgü özelliklerinin yer aldığı şartları içerir.
• Teklif Mektubu, Anlaşma ve Uyuşmazlık Çözüm Kurulu anlaşma örneği
kısımlarından oluşmaktadır.
1999 yılında yayınlanan yeni sözleşme formları, genel ve özel koşullara ilave olarak;
• İş Programı
• Ödeme Programı
• Hukuksal bir durum çıkması halinde takip edilmesi gereken prosedürü açıklayan
uyuşmazlık çözüm programı örneklerini kapsamaktadır.
FIDIC standart sözleşmelerinde genel olarak; işveren, mühendis ya da işveren temsilcisi ve
yüklenici tarafları bulunur.
FIDIC bahsi geçen sözleşme belgelerinin kullanımına yönelik şu tavsiyelerde bulunmaktadır.
• Bu standart form sözleşmeler uluslararası ihalelerde kullanılmalıdır.
• Yurtiçi projelerde de kullanılması durumunda gerekli modifikasyonlar yapılmalıdır.
• İngilizce orijinli metinler ana sözleşme olarak kabul edilmelidir.
20
• İş ile ilintili olmayan “Genel Koşullar” alt maddelerinin “Özel Koşullar” bölümünde
iptal edildiği vurgulanmalıdır.
• Hem genel şartların hem de özel şartların bütün halinde sözleşmeyi oluşturduğu
belirtilmelidir.
3.3.1 1999 Yılı Baskılarında Yapılan Temel Değişiklikler
FIDIC standart sözleşmelerinde, sözleşme uygulama aşamasında 3 aktör mevcuttur. Bunlar;
yüklenici, işveren ve mühendistir. Mühendis tanımı; işverenin atadığı, işin kontrolünü,
denetimini ve taraflar arasında sözleşme yönetimini üstlenen kişidir.
1999 yılı baskılarında yapılan temel değişiklikler sıralanacak olursa;
• Mühendis tanımında bir değişikliğe gidilmiştir. Önceki yayınlarda mühendis; tarafsız
olması belirtilirken, yeni yayınlarda işverenin temsilcisi durumunda gözükür.
• Yüklenicinin talebini izleyen 28 gün içerisinde işveren, projenin tamamlanabilmesi
için gerekli finansal düzenlemeleri yaptığını kanıtlamak zorundadır. Yüklenici
hakedişlerinde, işvereninin sadece sözleşmede belirtilen kesintileri yapabilme hakkı
vardır. Keyfi kesinti yapamaz.
• İşveren yükleniciye bildirimde bulunarak mühendisi değiştirme hakkına sahip
olmuştur.
• Yüklenicinin teklifini sunmadan önce proje ile ilgili zemin altı, hidrolojik vb. verileri
değerlendirme imkânına sahip olması için, işverenden teklif tarihinden 28 gün önce bu
verileri yükleniciye bildirmesi istenmiştir.
• Yüklenici, işverene ay bazında hakediş düzenlemesi için ön koşul olarak ayrıntılı
ilerleme raporu sunmak zorundadır.
• “Mücbir Sebep” tanımı genişletilerek yeniden tanımlanmıştır.
• Kırmızı ve Sarı kitaplarda “olağanüstü hava koşulları ve salgın hastalık veya yasal
düzenlemeler nedeniyle işçilik ve malzeme temininde yaşanan güçlükler” süre
uzatımına gerekçe gösterilir.
• Yüklenici, işverenin geçici hakediş ödemelerini geciktirmesi durumunda sözleşme
bedelinde finansal faiz hakkına ve işveren kusurundan kaynaklanan gecikmelerde
tazminat ve kâra hak kazanmıştır.
• İşverene belirli koşullar içinde sözleşmeyi keyfi sonlandırma hakkı verilmiştir.
• Uyuşmazlık çözümünde, tahkim aşamasından önce “Mühendisin Kararı” yerine
“Uyuşmazlık Hakem Kurulu (Dispute Adjudication Board)” esas olmuştur.
21
3.3.2 FIDIC Sözleşmelerinin Kullanım Amaçları ve Farkları
1999 yılından önce basımı yapılmış olan yayınlardan bahsedilirse;
• Kırmızı Kitap: 1957, 1969, 1977, 1987 yıllarında revizyonları yapılan, işlerin
çoğunun şantiyede yapıldığı inşaat işlerine uygun, detaylı tasarımın işveren veya
mühendis tarafından sağlandığı, aylık yapılan işin miktarına göre ödeme yapılan
sözleşme biçimidir.
• Sarı Kitap: İlk yayını 1963 yılından yapılan, elektrik ve mekanik tesisat işlerinde
kullanılan, tasarımın yükleniciye ait olduğu, ödemenin götürü bedel usulüne göre
yapıldığı sözleşme biçimidir.
• Turuncu Kitap: Anahtar teslim işlerin yaygınlaşmaya başlamasıyla 1995 yılında
yayınlanan, Tasarım ve yapım işlerinin tümünün yükleniciye ait olduğu anahtar
teslimi işleri için kullanılan sözleşme biçimidir. 1999 yılında yayınlanan Gümüş
Kitap’ın ilk hali olarak düşünülebilir. “Mühendis” yerine “İşveren Temsilcisi” ve
uyuşmazlık durumlarında -kırmızı ve sarı kitapların aksine- mühendis kararı yerine,
Uyuşmazlık Hakem Kurulu (Dispute Adjudication Board) kararı esastır.
Yapılan düzenlemeler ile 1999 yılında basımları yapılan, işveren ve yüklenici arasında
yapılacak olan FIDIC standart sözleşmeleri;
1) Tasarımı İşveren Tarafından Yapılmış Olan Yapım ve Mühendislik İşleri İçin İnşaat
Sözleşmesi Koşulları (Kırmızı Kitap)
2) Tasarımı Yüklenici Tarafından Yapılmış Olan Elektrik ve Mekanik Tesis ile Yapım ve
Mühendislik İşleri İçin Tesis-Tasarla Yap Sözleşmesi Koşulları (Sarı Kitap)
3) Mühendislik-Tedarik-Yapım (MTY) Anahtar Teslimi Projeler İçin Sözleşme Koşulları
(Gümüş Kitap)
4) Kısa Sözleşme (Yeşil Kitap) ‘dir.
“Yeşil Kitap” haricinde bu sözleşmeler 3’er bölümden oluşmaktadır. Bunlar;
• Genel Koşullar
• Özel Koşulların hazırlanması için rehber
• İhale formları, sözleşme anlaşması ve uyuşmazlıkların çözümü anlaşması formlarıdır.
Bu yayınların tanımları ve kullanım amaçları aşağıdaki alt başlıklarda anlatılacaktır.
3.3.2.1 İnşaat Sözleşmesi Koşulları (Kırmızı Kitap)
İşveren ya da onun temsilcisi mühendis tarafından tasarlanmış yapım veya mühendislik işleri
için tavsiye edilen sözleşme biçimidir. Bu sözleşme türüne ilişkin alışılmış düzenlemeler
22
kapsamında yüklenici, işleri işveren tarafından ortaya konulan bir projeye göre inşa eder.
Bununla birlikte, bu işler, yüklenici tarafından projelendirilen altyapı, mekanik, elektrik
ve/veya inşaat işlerinin bazı unsurlarını kapsayabilir (FIDIC, 1999).
Yüklenicinin bu sözleşme kapsamındaki işleri, kendisine işveren tarafından temin edilmiş
olan tasarımlara uygun olarak yapma zorunluluğu vardır. Doğal olarak revizyon veya ek
tasarımların ortaya çıkması durumunda işverenin veya temsilcisinin onayı alınmak şartı ile
yüklenici bu tasarımları yapabilir. Risk dağılımı açısından; tasarım işverene, yapımda
yükleniciye ait olduğu için tasarımdan kaynaklanan kusurların sorumluluğu işverene,
yapımın/uygulamanın sorumluluğu da yükleniciye aktarılmıştır.
3.3.2.2 Tesis ve Tasarla-Yap Sözleşmesi Koşulları (Sarı Kitap)
Yapım ya da mühendislik işlerinin elektrik ve/veya mekanik tesisinin sağlanması ve
projelendirilerek yürütülmesi için tavsiye edilen sözleşme biçimidir. Bu sözleşme türüne
ilişkin alışılmış düzenlemeler kapsamında, yüklenici, işverenin şartları uyarınca tesis ve/veya
başka işlere ilişkin projeleri tasarlar ve ortaya koyar. Bu işler, altyapı, mekanik, elektrik
ve/veya inşaat işlerine ilişkin herhangi bir bileşimi kapsayabilir (FIDIC, 1999).
Bu sözleşme kapsamındaki işler, işverenin onayını alarak, işverenin isteklerine uygun olarak
yüklenici tarafından düzenlemiş olan projelere göre yapılır. Elektrik ve/veya mekanik
tesis/montaj ile inşaat işleri ve akla gelebilecek tüm diğer tesis işleri bu işler kapsamına
dâhildir.
İşveren, yükleniciye avan projeleri veya iş sahibinin ihtiyaçları belgesini vermekle
yükümlüdür. İş sahibinin ihtiyaç programı; işin amacı, kapsamı, tasarımı ve/veya diğer teknik
kriterleri kapsar. Yüklenici iş sahibinin ihtiyaç programına uygun bir tasarımı
gerçekleştirmekle yükümlüdür.
Eğer yaptırılması istenilen iş, enerji santrali, fabrika veya arıtma tesisi gibi “anahtar teslim”
bir işe uygun şartları içeriyor ve iş sonu maliyet tahminleri belirsizlik içeriyor, işveren,
elektrik ve/veya mekanik ekipmanların temini ile ilgili sorun yaşayacağını tahmin ediyor veya
işveren tüm sorumluluğun yüklenici tarafından üstlenilmesini istiyorsa, bu tip sözleşme yerine
Gümüş Kitap’ın kullanılması tavsiye edilmektedir.
23
3.3.2.3 Mühendislik, Tedarik, Yapım (MTY) / Anahtar Teslimi Projelerin Sözleşme
Koşulları (Gümüş Kitap)
Son fiyat ve süre konusunda kesin bir belirlemenin gerekli olduğu ve yüklenicinin, işverenin
küçük bir katkısıyla projenin tasarlanması ve yürütülmesi için bütün sorumluluğu aldığı, bir
sürecin veya enerji santralinin, bir tesis ya da benzeri bir tesisin veya altyapı projesinin ya da
başka bir imar türünün anahtar teslimi şeklinde ortaya konulması için uygun olan sözleşme
biçimidir. Anahtar teslimi projelere ilişkin alışılmış düzenlemeler kapsamında, yüklenici,
eksiksiz donatılmış ve işletilmeye hazır (anahtar teslimi) bir tesis ortaya koymak üzere tüm
Mühendislik, Tedarik (Satın alma) ve Yapım (MTY) işlerini yürütür (FIDIC, 1999).
Bu sözleşme kapsamındaki işlerde işveren, sadece isteklerini belirten bir özel şartname
vasıtası ile işin içerisine girer. Diğer tüm işleri (tasarım, tedarik, inşaat vb.) yüklenici
üstlenerek tesisi tüm ekipmanları ile birlikte, işletmeye hazır halde işverene teslim eder.
Gümüş Kitap sözleşmenin imzalanmasından itibaren yükleniciyi, yabana atılmayacak riskler
altına sokmaktadır. Sözleşmede bulunan "Sözleşmeyi imzalamakla yüklenici, tüm önceden
tahmin edilmeyen sorunları kabul ettiğini ve zorluklarla birlikte sözleşmeyi üstlendiğini kabul
etmektedir" ibaresi bunu açıkça göstermektedir. Tanımlanan işlerle yapılan işlerin istenilen
amaca uygunluğu da yüklenicinin sorumluluğu altındadır. İş sahibi açısından, periyodik
denetimden çok belirli bir fiyata belirli bir sürede anahtar teslimi bir tesisi teslim almak ön
plandadır.
İşveren bir ihtiyaç programı veya ön proje dâhilinde isteklerini bildirir. Yüklenici bu istekler
çerçevesinde, geçici veya kalıcı şantiye malzemelerinin/yapılarının temini, montajı ve
kullanılır hale getirilmesi için tasarımı, inşası, tamamlanması ve hataların giderilmesinden
sorumludur. Aynı zamanda, bahsi geçen işlerin yapımı sırasında kullanacağı inşaat
metotlarının seçiminden, emniyet tedbirlerini almaktan ve şantiyenin amaca yeterli ve güvenli
olmasından sorumlu hale gelir.
3.3.2.4 Kısa Sözleşme Türü (Yeşil Kitap)
Sermaye değeri daha küçük yapı ve mühendislik işleri için tavsiye edilen sözleşme biçimidir.
İşin türüne ve koşullara bağlı olarak, daha değerli, özellikle daha basit olan, birbirinin tekrarı
olan ya da kısa süreli işlerin sözleşmeleri için uygun olmaktadır. Bu sözleşme türüne ilişkin
alışılmış düzenlemeler kapsamında, yüklenici, işleri işveren ya da temsilcisi (varsa) tarafından
ortaya konulan bir projeye göre yapar. Fakat bu tür, yüklenici tarafından projelendirilmiş
altyapı, mekanik, elektrik ve/veya inşaat işlerini içeren ya da tümüyle bunlardan oluşan bir
24
sözleşme için de uygun olabilir. (FIDIC, 1999).
Sözleşme bedelleri küçük, (500.000 Amerikan Doları civarında) ve süresi 6 ay gibi kısa olan,
az sayıda veya tekrar eden iş kalemlerini kapsayan yapım işleri için, projelerin hem yüklenici
hem de işveren tarafından hazırlanması alternatiflerine de uygunluk gösteren sözleşme
biçimidir. Mühendis sözcüğü bulunmaz. İşveren istediği takdirde bir bağımsız mühendis ile
anlaşarak işleri kontrol ettirebilir. Bu kişi işverenin temsilcisi olur.
3.3.3 FIDIC Sözleşmelerinde İşveren ve Yüklenicinin Yükümlülükleri
İşveren ile yüklenici arasında yapılacak olan FIDIC standart sözleşmelerinde taraflar için
geçerli olan yükümlülükler aşağıda özetlenmiştir.
3.3.3.1 Yüklenicinin Yükümlülükleri
Yüklenici yükümlülüklerini, işe başlamadan önce, işin uygulaması sırasında ve işi
tamamladıktan sonra gerçekleştirir. İşe başlamadan önce saha incelemelerini yapar, işin
uygulama aşamasında işin devamını ve düzenini sağlayıp işverene bilgi aktarır, işin
tamamlanması sonrasında ise varsa ayıba karşı tefekkül borcundan doğan kusurlarını düzeltir.
Yüklenici sorumluluğu kapsamındaki eseri teslim etmekle ve işi özenle yapmakla
yükümlüdür. Sözleşmeye uygun olarak; yüklenimi altında ise tasarımı hazırlarken, işleri
uygularken, işle ilgili kusurlarını giderirken, gereken özen ve düzeni göstermelidir. Eseri
teslim yükümlülüğünden kurtulabilmesi için; sözleşmenin belirlediği sınırlar içerisinde işin
ifasının imkânsız hale gelmesi, iş sahibinin iflası gibi sebeplerin ortaya çıkması gerekir.
Yüklenicinin, kullanılan malzeme, araç ve işçilik ile ilgili yükümlülükleri arasında; malzeme,
araç ve işçiliğin mühendis ve işverenin talimatlarına uygun olması gerekir. Bunlardan
kaynaklanan hata ve eksikler ve masraflar bizzat yüklenici tarafından karşılanır.
Yüklenicinin işi ifa edebilecek durumda olma garantisi niteliğinde işverene teminat
göstermesi gerekir. Bu bedel sözleşmede ifade edilip işverene ödenir. Ayrıca yüklenici,
işlerde kullanılacak olan tüm malzemeleri, tesisleri, personeli sigortalatmakla yükümlüdür.
FIDIC sözleşmelerinin genelinde yüklenicinin işverene bilgi aktarımı önemli yer tutar.
Yüklenici sözleşmede kararlaştırılan aralıklarla para akışı hakkında mühendise bilgi verir. İşin
belirli bir bölümünün tasarımını yapacaksa, söz konusu tasarımı onaylatmak üzere
mühendise bildirir. İş programını verir. İnşaat sırasında, antik eser, para, fosil gibi şeylere
rastlanması durumunda, derhal mühendis ve işveren haberdar edilir. Mühendisin istemesi
25
durumunda işçi, personel ve sahadaki alet ve araçlar hakkında mühendise ayrıntılı bilgi
aktarır.
Yüklenici ek ödeme talebinde bulunduğunda, bu talepleri destekleyecek kayıtları mühendise
sunar. Aylık ödemelerin yapılabilmesi için gerçekleştirilen iş miktarlarının belirlenmesi ve
işverenin para akışını kontrol edebilmesi için gerekli tüm bilgileri mühendise sunar.
3.3.3.2 İşverenin Yükümlülükleri
İşveren öncelikle yaptırdığı iş ile ilgili ödemeleri yapmak zorundadır. Yüklenicinin asıl görevi
verilen işi isteğe uygun biçimde, zamanında ve eksiksiz tamamlamaksa, işverenin de en
önemli yükümlülüğü bu iş ile ilgili ödemeyi gerçekleştirmektir. Bu ödemelerin zamanında
yapılmaması durumunda, yüklenicinin süre talebi, ek maliyet, işi durdurma gibi hakları
kazanması mümkündür.
İşveren, yapılan sözleşmenin içeriğine göre bir mühendis ya da temsilci tayin etmek
durumundadır. Mühendis ya da işveren temsilcisi; işi denetlemek, onay makamı olarak hizmet
etmek ve taraflar arasında çıkabilecek uyuşmazlıkların çözümü için çaba göstermek gibi
görevler üstlenmektedir. İş sahibinin, bu yetkilerden bazılarını mühendise vermek istememesi
durumunda, bu husus mühendis ile işveren arasında yapılan sözleşmeye paralel olarak,
yüklenici sözleşmesinde belirtilir.
İşveren sahayı teslim etmek ve yükleniciyi işe başlatmakla yükümlüdür. İş sahibi sahayı
teslim etme borcunu yerine getirmediği sürece, yüklenicinin işe başlaması talebinde
bulunamaz. Bu durumun yol açacağı gecikmeyi ve yüklenicinin uğrayacağı zararları
karşılamak zorunda kalır.
FIDIC sözleşmelerinde işveren, alt yüklenici ve malzemelerin tedarik edileceği kişinin
belirlenmesi ile verilecek hizmet ve kullanılacak malzemenin kalitesi konusunda seçme
hakkına sahiptir. Bu şekilde, ihaleye giren ana yüklenicilerin teklif edeceği fiyatlar açısından
rekabet ortamının yaratılması amaçlanmıştır.
3.4 Tasarımı İşveren Tarafından Yapılmış Olan Yapım ve Mühendislik İşleri İçin
İnşaat Sözleşmesi Koşulları - Kırmızı Kitap (Conditions of Contract for
Construction - For Building and Engineering Works Designed by The Employer –
Red Book) ‘ın İncelenmesi
FIDIC tarafından ilk kez 1957 yılında yayınlanan bu sözleşme şartnamesinin ismi “İnşaat
26
Mühendisliği İşleri İçin Sözleşme Koşulları” olup kapak renginden dolayı “Kırmızı Kitap”
olarak isimlendirilmiştir. İnşaat uygulamalarındaki gelişmelere paralel olarak 1969, 1977,
1987 ve son olarak 1999 yılında beşinci basımı ile bugünkü halini almıştır.
Yayınlanmasındaki amaç, risklerin “işveren” ile “yüklenici” arasında adil şekilde dağılmasını
temin eden bir sözleşme şartnamesinin hazırlanmasıydı.
Önsözünde belirtildiği üzere; işveren ya da onun temsilcisi mühendis tarafından tasarlanmış
yapım veya mühendislik işleri için tavsiye edilmektedir. Bu sözleşme türüne ilişkin alışılmış
düzenlemeler kapsamında yüklenici, işleri işveren tarafından ortaya konulan bir projeye göre
inşa eder. Bununla birlikte, bu işler, yüklenici tarafından projelendirilen altyapı, mekanik,
elektrik ve/veya inşaat işlerinin bazı unsurlarını kapsayabilir.
Kırmızı Kitap’ın içerdiği genel koşullara ait sözleşme maddeleri incelenecek ve
yorumlanacaktır.
3.4.1 Genel Hükümler (Madde 1)
Sözleşmeye ait genel hükümler;
• Tanımlar
• Yorumlar
• İletişim
• Yasa ve Dil
• Belgelerin Önceliği
• Sözleşme Anlaşması
• Devir
• Belge Temini ve Saklanması
• İşveren Şartlarındaki Hatalar
• İşverenin Yüklenici Belgelerini Kullanması
• Yüklenicinin İşveren Belgelerini Kullanması
• Gizlilik Ayrıntıları
• Yasalara Uygunluk
• Müşterek ve Müteselsil Sorumluluk
alt maddeleri adı altında verilmiştir. Bu alt maddeler içerik olarak aşağıda açıklanmıştır.
Tanımlar: Sözleşme ve sözleşme belgelerinin, taraf ve kişilerin, tarihlerin, sürelerin, para ve
ödemelerin, yapılacak olan işlerin, malzemelerin sözcüksel tanımlamaları yapılmıştır.
27
Yorumlar: Koşulların yorumlanması ve kavram karmaşasına sebebiyet vermemek için bazı
ifadeleri içeren tanımlar, sözcükler ayrıntılı açıklanmıştır.
İletişim: Taraflar arasında yapılacak olan iletişimin ne şekilde yapılacağı belirtilmiştir. Bilgi
alışverişinin ancak yazılı olması halinde iletişim anlamı taşıyacağı söz konusudur.
Yasa ve Dil: Sözleşmenin yürütüleceği yasanın sözleşme belgelerinde belirtilen ülkenin
yasaları uyarınca yürütüleceği ve iletişimde kullanılacak olan dilin de bu belgelerde belirtilen,
belirtilmemiş ise sözleşmenin yazıldığı dil olacağı belirtilmiştir.
Belgelerin Önceliği: Sözleşmenin yorumlanması amacı için sözleşme belgelerinin öncelik
sıralaması belirtilmiştir. Bu sıralama sözleşme özel koşullarında belirtilmediği sürece; varsa
sözleşme anlaşması, kabul mektubu, teklif mektubu, özel koşullar, genel koşullar,
şartnameler, çizimler, listeler ve sözleşmenin parçası olan tüm belgeler şeklindedir.
Sözleşme Anlaşması: Tarafların anlaşmaya varmaları durumunda, yüklenicinin kabul
mektubunu alış tarihinden itibaren 28 gün içerisinde bir sözleşme anlaşması yapması
istenmektedir.
Devir: Sözleşmenin devredilmesi ile ilgili hükümleri içerir. Genel anlamda taraflardan hiçbiri
karşılıklı onay olmadan sözleşmeyi veya bazı kısımlarını hiçbir şekilde başkasına
devredemez.
Belge Temini ve Saklanması: Sözleşme belgelerinin temini ve sorumluluğunun işveren
tarafından mühendise aktarılmasını, bu belgelerin erişimi ve korunmasını açıklar.
İşveren Şartlarındaki Hatalar: Çizimlerin ya da talimatların gecikmesi olarak açıklanmıştır. Bu
durumlarda yüklenici; gecikmenin sebep olduğu gereken uyarı ve yazışmayı sözleşmede
belirtilen süreler içinde, açıklayıcı bir biçimde yaparsa, gecikme yaşanması durumunda süre
uzatımını ve oluşan ekstra maliyetler ortaya çıkmışsa da, bu maliyetleri makul bir kâr ile
birlikte işverenden talep edebilmektedir.
İşverenin Yüklenici Belgelerini Kullanması: Yüklenici tarafından hazırlanmış belgeler,
tasarımlar vb. kayıtların kullanımında, işverenin yükleniciden onay olarak bu belgeleri
kullanma hakkı olduğunu açıklar.
Yüklenicinin İşveren Belgelerini Kullanması: Yukarıdaki madde gibi aynı şekilde,
yüklenicinin işverenden onay alması durumunda, işveren belgelerini kullanım hakkı açıklanır.
Gizlilik Ayrıntıları: Yüklenicinin sözleşmeye uyduğunu doğrulamak amacıyla, mühendisin
28
istediği gizlilik içeren bilgileri makul ölçülerde açıklamasıdır. Taraflar arasında karşılıklı
güven sağlanması amaçlanmıştır.
Yasalara Uygunluk: Yüklenicinin sözleşme idaresi sırasında yürürlükteki yasalara uyma
zorunluluğunu dile getirir.
Müşterek ve Müteselsil Sorumluluk: Yüklenicinin herhangi bir girişim ortaklığı, konsorsiyum
vb. gibi bir oluşumda bulunması durumunda, bu ilişkilerin işverenin onayı alınarak işverene
bildirilmesi durumudur.
3.4.2 İşveren (Madde 2)
Genel olarak tüm FIDIC sözleşmelerinde işveren; inşaatın sahibi ve anlaşmayı başlatan
kişidir. Gerekli tüm izinler, lisanslar ve onaylar ayrıca finansal yönde yapılacak olan tüm
anlaşmalar işverenin sorumluluğundadır. İşveren bir kişiye vekâlet verebilir ve bu kişi de
‘işveren’ sayılabilir. Bu başlığa ait alt maddelerle standart sözleşmede, işverenin sorumluluğu
açıklanmıştır. İlgili alt maddeler ve içeriği aşağıda açıklanmaktadır.
1) Şantiyeye Giriş Hakkı: İşverenin sözleşme idaresi süresince, yükleniciye şantiyeye
giriş ve mülkiyet hakkını belirtilen süreler içinde vermesini açıklar.
2) İzinler, Lisanslar ve Onaylar: İşverenin iş süresince, yüklenicinin ihtiyacı olduğu ve
işini kolaylaştıracak izinleri, lisans ve onayları almasında yardım etme gerekliliği
belirtilir.
3) İşverenin Personeli: İşveren personelinin, yüklenici personeli ile bir arada çalışma,
işbirliği yapma, güvenlik önlemlerini alma gibi gereken uyarılarda bulunması
sorumluluğu anlatılır.
4) İşverenin Mali Düzenlemeleri: İşverenin mali düzenlemeleri ve işin devamı ile ilgili
yükleniciye gereken şartlarda kanıtlar sunması, mali düzenlemelerinde değişiklik
yapma isteğinde, bunu belirtilen süre içerisinde yükleniciye bildirmesi gerekliliğidir.
5) İşverenin Hak İddiası: İşverenin yükleniciden hak talebinde bulunabileceği
durumlarda, bu hakka nasıl ve ne şekilde sahip olabileceği açıklanır.
3.4.3 Mühendis (Madde 3)
FIDIC sözleşmelerinde mühendis; işverenin temsilcisi veya işveren tarafından görevlendirilen
kimse olarak tanımlanır. Mühendisin sorumluluğu; sözleşmede belirtilen görevleri işin
tasarımından bitimine kadar yürütmektir. Mühendisin bu görevleri yürütürken tarafsız bir
tutum sergileme zorunluluğunu belirtmek amacı ile 1999’dan önceki basımlarda bulunan,
29
mühendisin taraflara eşit şekilde davranması gerekliliğini açıklayan “Mühendisin
Tarafsızlığı” maddesi, “Kırmızı Kitap” ‘ın 1999 basımda kaldırılmış ve yerine mühendisin
görevini yürütürken işveren adına hareket etmesini öngören bir madde eklenmiştir. Yani
mühendis bir nevi, işverenin temsilcisi olarak görev yapmaktadır. “Genel Hükümler”
maddesinde “Mühendis” tanımlaması; “işveren tarafından sözleşme amaçları için mühendis
olarak hareket etmek üzere atanmış ve ihale eki içerisinde isimlendirilmiş olan kişi veya
“Mühendisin Değiştirilmesi” alt maddesi uyarınca zaman zaman işveren tarafından
görevlendirerek yükleniciye bildirilen diğer kişi” olarak yapılmıştır.
Mühendisin yetki ve görevleri, yetkilerini devretmesi, talimatları, yapacağı saptamaların
geçerliliği ve mühendisin değiştirilmesi gibi konular sözleşmede alt maddeler şeklinde
sıralanmıştır.
3.4.4 Yüklenici (Madde 4)
“Genel Hükümler” maddesinde yüklenici için; “işveren tarafından kabul edilen teklif mektubu
içerisinde yüklenici olarak isimlendirilen kişi(ler) ile bu kişinin(kişilerin) unvan olarak yasal
halefleri anlamına gelmektedir.” tanımı yapılmıştır.
Genel anlamda yüklenicinin görevi; yapılacak olan inşaatı, yazılı olan belge ve daha önceden
hazırlanmış projelerden faydalanarak, anlaşmanın gerekliliklerini yerine getirerek
tamamlamaktır. Bu uygulama süresince, yapılan sözleşmedeki sınırlayıcı maddeler esas
olmaktadır.
Sözleşmede yüklenici ile ilgili açıklanmış alt maddelerde,
• Sözleşmeye ve mühendisin talimatlarına uygun biçimde işi tamamlamak, ihale
belgeleri ekinde belirtilmiş ise bir kesin teminat temin etmek,
• Sözleşme kapsamındaki işlerin tamamlanması için, kendi adına bir temsilci atayarak,
gerekli tüm yetkiyi bu kişiye devredebilmek,
• Sözleşme kapsamındaki işlerin tümünü bir başka alt-yükleniciye devredememe, belirli
şartlar altında alt-yükleniciler ile çalışabilmek,
• Yapacağı alt-sözleşmeleri, belirtilen koşullar altında, işverene devredebilmek,
• Mühendisin talimatıyla, sözleşmede yer almayan herhangi bir iş için şantiyede
istihdam edilecek işveren personeli, diğer yükleniciler, kamu kurumları çalışanları gibi
kişilere uygun olanakları sağlamak, şayet bu talimatın getireceği öngörülemeyen
maliyetler için değişiklik isteme hakkına sahip olmak,
30
• Kendisine verilen referans noktaları ile belirtilen aplikasyonları doğru şekilde yapmak,
hata var ise bu hatayı, deneyimli bir yüklenicinin fark edebileceği biçimde ise
düzeltmek,
• Güvenlik prosedürleri ile ilgili tüm yapılması gerekeni yapmak,
• Sözleşme şartlarına uygun biçimde bir kalite güvence sistemi oluşturmak,
• İşveren tarafından kendisine sunulan tüm şantiye verilerinin doğruluğunu
yorumlamak,
• Kabul edilmiş sözleşme tutarının doğruluğu ve yeterliliği konusunda, öngörülen şartlar
içerisinde tatmin olmak,
• Öngörülemeyen fiziki koşullarla karşılaşılması durumunda, sözleşmede belirtilen
şartlar içerisinde gecikme, süre uzatımı, ek maliyet gibi haklara sahip olmak,
• Şantiye içi ve dışında gerekli tüm yol ve hizmetler ile ilgili maliyetleri, riskleri
üstlenmek,
• Sözleşmede açıklanan biçimde gereksiz ve uygunsuz müdahalelerde bulunması
durumunda tüm sorumluluğu taşımak,
• Şantiyeye erişim güzergâhlarının kullanılması durumunda tüm sorumluluğu taşımak,
• Yapacağı iş ile ilgili tüm malzeme naklinden bizzat sorumlu olmak,
• Şantiyeye getireceği tüm ekipmanından bizzat sorumlu olmak,
• Çevrenin korunması ile ilgili tüm tedbirleri almak,
• Sözleşmede belirtilenler dışında enerji, su ve tüm ihtiyaç malzemelerinin temin etmek,
işveren tarafından temin edilmesi durumunda kendine ait kullanım bedelini
karşılamak,
• İşverenin ekipmanı ve malzemesini kullanması durumunda, bunların sorumluluğunun
bizzat üstlenmek,
• Mühendise işin durumu ile ilgili aylık ilerleme raporları sunmak,
• Sözleşmede belirtilen şartlar içerisinde şantiye güvenliğini sağlamak,
• İşlerin yürütülmesi esnasında, şantiyede kullandığı alanların temizliğinden sorumlu
olmak,
• Şantiyede bulunabilecek fosilleri, şantiye dışına çıkarılmasını, zarar görmesini
önleyerek, işverenin yetkisine devretmek,
gibi yükleniciye ait olan sorumluluklar ve haklar belirtilmiştir.
3.4.5 Aday Gösterilen Alt-Yükleniciler (Madde 5)
FIDIC sözleşmelerinde ”Onaylanmış Alt-Yüklenici” ve “Aday Gösterilen Alt-Yüklenici”
31
olmak üzere iki tip alt-yüklenicilik vardır.
Yüklenici çalıştırmak istediği alt-yükleniciler (Onaylanmış Alt-Yüklenici) için (malzeme
tedarikçileri veya sözleşmede adı belirtilmiş alt-yükleniciler hariç), alt-yükleniciler ile ilgili
belirtilen alt-maddedeki şartlara bağlı olarak, mühendisin onayını almak zorundadır.
İşveren, alt yüklenici ve malzemelerin tedarik edileceği kişiyi kendisi belirlemekle, verilecek
hizmet ve kullanılacak malzemenin kalitesi konusunda seçme hakkına sahiptir. Böylece
ihaleye giren yüklenicilerin teklif edeceği ücret açısından rekabet ortamının yaratılması söz
konusudur. Bu anlamda, aday gösterilen alt-yüklenici tanımı; sözleşmede adı belirtilmiş, ya
da değişiklikler kapsamında mühendisin, yüklenicinin istihdam etmesi talimatını verdiği alt-
yüklenici anlamına gelir. Yüklenicinin aday gösterilmiş alt-yükleniciye itiraz hakkı olup,
çalıştırdığı alt-yükleniciye bu sözleşme maddesinde verilen şartlar içerisinde ödeme yapmak
ve ödeme kanıtlarını mühendise iletmek durumundadır.
3.4.6 Personel ve İşçilik (Madde 6)
Bu maddenin alt-maddelerinin özeti olarak yükleniciden,
• Aksi belirtilmedikçe her türlü personel ve işçiliğin temini,
• Ücret oranları ve çalışma koşullarını, yasalar ve yükümlülükler çerçevesinde
gerçekleştirmesi,
• İşveren personeli arasında yer alan kişileri işe almaması,
• Personel ve işçilerinin mevcut çalışma yasalarına uyması, ve yüklenicinin tüm yasal
haklarını çalıştırdığı kişilere vermesi,
• Belirtilen koşullar içinde çalışma saatlerine uygun çalışma yapılması,
• Personel ve işçi tesislerinin temin edilmesi,
• Personel ve işçilerle ilgili her türlü sağlık ve güvenlik tedbirlerini sağlamayı,
• İşin planlanması ve yönetilmesi sırasında gereken idareyi yapması,
• Uygunsuz davranışlarda bulunan kişileri, mühendisin talimatı ile işten uzaklaştırması,
• Personel ve ekipman listelerini iş süresince her ay güncelleştirerek, mühendise
iletmesi,
• Başkalarının huzurunu kaçıran davranışlarda gereken önlemi alması,
istenir. Herhangi bir yoruma gerek kalmadan, personel ve işçilik ile ilgili her türlü riskin
yükleniciye aktarılmış olduğu gözükmektedir.
32
3.4.7 Tesis, Malzeme ve İşçilik (Madde 7)
Genel Hükümler maddesindeki tanımlamalar çerçevesinde;
• Tesis: Kalıcı işlerin belirli bir bölümünü oluşturan veya oluşturması düşünülen tüm
cihazlar, makineler veya araçlar.
• Malzemeler: Sözleşme kapsamında Yüklenici tarafından temin edilecek olan, yalnızca
temin kapsamındaki malzemeler (varsa) dahil olmak üzere, kalıcı işlerin belirli bir
bölümünü (tesis dışındaki) oluşturan veya oluşturması düşünülen her türlü malzeme
anlamlarına gelmektedir.
Uygulama şekli olarak yüklenicinin, tesis imalatı, malzeme üretim ve imalatına ilişkin
çalışmalardaki işlere yönelik uygulamaların sözleşmede hangi şartlar içerisinde yürütüleceği,
kullanılacak olan malzemelerin ve bu malzemelerin numunelerinin “Yüklenici Belgeleri”
maddelerindeki prosedürlere uygun şekilde mühendise sunulması, imalat aşamasında;
malzemenin, işçiliğin denetlenmesi, ölçülmesi, test edilmesi ile ilgili konuları açıklar.
Yüklenici, imalatı tamamladığı her işi, şartnamelerin belirttiği biçimde mühendise teslim
etmek; mühendis ise bu imalatı teslim almak (kontrol etmek) ile yükümlüdür. İmalatta
herhangi bir aykırılık bulunması durumunda mühendisin, yapılan imalattaki kusuru
reddetmesi, yüklenicinin kusuru derhal düzeltmesi ve bu kusurdan dolayı işverene yansıyan
bir ek maliyet doğması durumunda bu gideri işverene ödemesi belirtilir.
3.4.8 Başlama, Gecikmeler ve Askıya Alma (Madde 8)
Yüklenicinin işe başlaması için belirtilen başlama tarihinin, sözleşmenin “Özel Koşulları”nda
aksi belirtilmedikçe kabul mektubunu alış tarihinden itibaren 42 gün içerisinde olması istenir.
Sözleşme çerçevesinde yapılacak işin belirtilen süre içerisinde bitirilmesi, işe başlama tarihi
sonrasındaki 28 günlük süre içerisinde, ayrıntılı bir iş programının mühendise sunulması, bu
iş programının hazırlanma şartları açıklanır.
Yüklenici gecikmelerin yaşanması durumunda, bu maddenin “Bitirme Süresinin Uzatımı” alt-
maddesindeki şartlar söz konusu olduğunda ek süre talebinde bulunma hakkına sahip
olacaktır. Kırmızı Kitap’ta süre uzatımı için ;
• Değişiklik emirleri,
• Olağanüstü olumsuz hava koşulları,
• Salgın hastalık veya yasal düzenlemelerden kaynaklanan personel ve malzeme
temininde yaşanan güçlükler,
33
• İşverenden, işveren personelinden veya işverenin diğer yüklenicilerinden kaynaklanan
gecikmeler
kabul edilebilir gerekçelerdir. Aynı şekilde yükleniciden kaynaklanan hatalardan dolayı bir
gecikme yaşanmış ve bu gecikme işverene bir ek maliyet yansıtmışsa bu zararların yüklenici
tarafından işverene ödenmesi istenir.
“İşin Askıya Alınması” alt-maddesi başlığı altında; mühendis, herhangi bir zamanda,
yükleniciye işlerin tümünün veya bir bölümünün ilerlemesini geçerli bir sebep bildirerek
askıya alma talimatı verebilmektedir. Bu askıya alma işlemi işverenden veya yükleniciden de
kaynaklanabilir. Bu sorumluluk işverenden kaynaklanıyorsa, yüklenici sözleşme
maddelerinde bulunan konu ile ilgili bildirimleri yaparak, bitirme süresini geciktirici bir sebep
dâhilinde ise süre uzatımı ve bu gecikme ile oluşabilen ek maliyetin kendisine ödenme
hakkına sahip olabilir. Ayrıca yüklenici kendisine teslim edilemeyen tesis veya malzeme
değerinin (bu teslimler 28 günden uzun bir süre için askıya alınmış, bu tesis veya malzemeler
mühendisin talimatı doğrultusunda yüklenici tarafından işveren mülkü olarak sayılmışsa)
kendisine ödenmesi hakkına da sahip olur. Askıya alma işleminin işlerin tümünü etkilemesi
durumunda, yüklenici, işi sonra erdirme bildiriminde bulunabilmektedir.
3.4.9 Teslim Öncesi Bitirme Testleri (Madde 9)
Sözleşmede işin tam olarak tamamlanması süresince, şartnamelere göre belirtilen testlerin
yüklenici tarafından yapılması söz konusudur. Yüklenici bu testlerin başlama tarihini,
mühendise 21 gün öncesinden bildirim yapmak zorunda olup, aksi takdirde yükleniciden,
belirlenmiş başlama tarihinden itibaren 14 gün içerisinde mühendisin talimatı ile belirlenen
gün veya günlerde teslim öncesi bitirme testlerini gerçekleştirmesi istenir.
Yüklenicinin bu testleri geciktirmesi durumunda işveren kendi personelini kullanarak doğacak
olan riskleri ve maliyetleri yükleniciye aktaracak şekilde, testleri gerçekleştirir. İlgili testler,
yüklenicinin huzurunda gerçekleştirildiği ve sonuçlarının doğru olduğu varsayılır.
Eğer bu teslim öncesi bitirme testleri memnun edici sonuçlar vermez ise mühendisin önerisi
ile testler tekrarlanabilir.
3.4.10 İşverenin Teslim Alması (Madde 10)
Teslim öncesi bitirme testlerinin tamamlanması ve doğrulanması ile işin tamamı veya bazı
bölümleri işveren tarafından teslim alınır. Bu süreçte; yüklenici, mühendisten işlerin teslimi
için bir teslim alma sertifikası talep eder.
34
3.4.11 Kusur Sorumluluğu (Madde 11)
Bu madde; bitirilmemiş işlerin bitirilmesini, kusurların giderilmesini, kusurların giderilmesi
durumunda oluşacak maliyetler ile ilgili konuları kapsar.
Sözleşmenin özel koşullarında bir “Kusur Bildirim Süresi” belirlenir. İşlerin tamamlanması
sırasında ve tamamlanmasından sonra doğacak olan kusur ya da hasarlar nedeniyle, işveren bu
bildirim süresinin uzatılması hakkına sahip olabilir. Fakat bu kusur bildirim süresi iki yıldan
fazla uzatılamaz.
Yüklenicinin sözleşme kapsamındaki yükümlülüklerini tam olarak yerine getirmiş
sayılabilmesi için, mühendisten bir “Performans Sertifikası” alması gereklidir. Bu performans
sertifikasının verileceği tarih, kusur bildirim süresinin sonra ermesinden sonra 28 gün
içerisindedir ve işlerin kabul edildiğini gösterecek olan tek belge bu performans sertifikasıdır.
3.4.12 Ölçme ve Değerlendirme (Madde 12)
Sözleşme gereğince tamamlanan işlere ait ödemelerin yapılabilmesi için yapılan işlerin
ölçümü ve değerlendirilmesi önemlidir. Mühendisin bu ölçüm ve değerlendirmeleri
yapabilmesi için önceden yükleniciyi haberdar edip, yüklenici veya yetkili bir temsilcisinin
mühendise asistanlık yapması ve gerektiğinde açıklamalarda bulunması gerekir.
Ölçümün yöntemi, sözleşmenin türüne göre belirtilir. Ölçüm miktarı kalıcı olarak tamamlanan
net miktar üzerinden, keşif listesine uygun olarak yapılır.
Ölçümler sonucunda, sözleşmeye göre iş kalemleri açısından, belirlenmiş fiyatlar veya oranlar
çerçevesinde değerlendirilerek taraflar arasında anlaşma sağlanır ve hakedişlere esas olacak
ödeme miktarı belirlenir.
Sözleşmede ve keşif listesinde bulunmayan bir iş kalemi var ve bu iş kalemi sözleşmede
bulunan diğer iş kalemlerine benzerlik içermiyorsa, bu iş kalemi için yeni bir oran veya fiyat
tarafların karşılıkla anlaşmaları ile belirlenir.
3.4.13 Değişiklikler ve Ayarlamalar (Madde 13)
İnşaat süresince çeşitli nedenlerden dolayı yapım yöntemlerinde değişiklikler olabilir. Bu
değişiklikler genelde işverenin istekleri doğrultusunda yapılır. Bu gibi durumlarda
mühendisin planlaması ile yeni bir program düzenlemesi yapılabilir ve yükleniciye ek süre
verilebilir.
35
Bu maddede, değişikliğin tanımı; sözleşme kapsamı dışında, bir talimat ve onay alınarak
yapılan değişiklik anlamına gelmektedir. Değişiklikler, işlere yönelik teslim alma
sertifikasının verilmesinden önceki bir zamanda, mühendisin yükleniciye bir talimat vermesi
ya da yükleniciden bir teklif sunmasını istemesiyle başlar. Yüklenici; değişiklik içeren iş için
gerekli olan malzemeyi kolay elde edemediği halinde bildirimde bulunması durumu dışında,
yapılacak olan her türlü değişikliği uygulamakla yükümlüdür.
Bu maddenin kapsadığı değişiklikler;
• İş kalemlerindeki miktarlarından,
• Herhangi bir iş kaleminin kalitesinden veya başka özelliklerinden,
• İşlerin tasarımından,
• Başkaları tarafından yapılmayacaksa, herhangi bir işin ihmal edilmesinden,
• Kalıcı işler sonunda gerekli hal alabilen ek işlerden,
• İşlerin yapılış sırası ve zamanlamasının değiştirilmesinden
kaynaklanabilir.
“Değişiklikler ve Ayarlamalar” maddesinin bir alt-maddesi olarak “Değer Mühendisliği”
sözleşmede önemli bir yer tutar. Değer mühendisliği kavramı; yüklenicinin, yapılacak olan
işin kalitesini ve kullanım amacını bozmadan, işin bitirilmesini hızlandırarak, maliyeti
azaltarak, bitirilmiş olan işlerin işveren açısından verimliliğini ve değerini arttırarak, işverene
yarar sağlamak amacıyla, değişiklik önerisi sunması olarak açıklanabilir. Yapılacak olan
değişikliğin sözleşme bedelinde bir azalmaya sebep olması halinde, değişiklik sonucu
sözleşme bedelinde ortaya çıkan azalmanın yarısı (eğer değiştirilen işin işveren açısından
değerinde bir azalma yoksa) ya da taraflar arasında bir anlaşma sağlanarak mühendisin
belirlemiş olduğu ilave ücret yükleniciye ödenir.
Değer mühendisliği, aynı zamanda tez yazarının mesleki yaşantısında edindiği bir tecrübe
olarak, bir örnek ile açıklanacak olursa; bir betonarme yapı uygulamasında, teras bölgesine
denk gelen döşeme betonu döküldükten sonra su akışını sağlamak için, su izolasyonundan
önce atılması gereken eğim betonu ile su izolasyonunun uygulanması için yerleştirilmesi
gereken düzeltme betonu, yüklenicinin önerisi ile onay alınarak ihmal edilip, olması gereken
eğim betonarme döşeme kalıbı hazırlanırken verilip, döşeme betonu eğimli şekilde
yerleştirilmiş ve düzeltme betonuna gerek kalmadan, izolasyon uygulaması yapılabilecek
biçimde bir düzeltme sağlanmıştır. Sonuç olarak bu uygulama bölgesinde, keşif listesinde
bulunan “eğim betonu” ve “düzeltme betonu” iş kalemleri yapılmayarak sözleşme bedelindeki
maliyeti azaltmış, mevcut sözleşmedeki şartlar içerisinde, yüklenici sağladığı maliyet
36
azalmasının yarısına tekabül eden bedeli işverenden talep etmiştir.
3.4.14 Sözleşme Bedeli ve Ödeme (Madde 14)
Sözleşme bedelinin ve yapılacak olan ödemelerin “Özel Koşullar” kapsamında detaylı olarak
belirtilmesi istenir. Bu maddede; metrajlarda belirtilmiş olan miktarların geçici olduğu, kesin
olmadığı, kesin miktarların yüklenicinin bilfiil yaptığı iş olarak kabul edilmektedir. Bu
durum, teklif safhasında yapılabilecek hataların sonradan düzeltilmesi anlamını taşımaktadır.
Buradan yola çıkarak ödeme programının detayları ve hangi şartlar altında değişiklik
yapılabileceği açıklanmıştır.
Yüklenici işin başlamasını takiben, işverene bir teminat vermesi durumunda, yapacağı işin
mobilizasyonu ile ilgili, ihale belgeleri ekinde belirtilen biçimde işverenden bir ön ödeme
alabilir.
Yüklenici her ay sonunu takiben, mühendis tarafından onaylanmış bir form şeklinde,
gerçekleştirdiği imalatların tutarlarını gösteren ayrıntılı bir hesap raporunu (geçici hakediş
raporu), aylık ilerleme raporları ile birlikte mühendise verir. Sözleşmede bulunması gereken,
sözleşme bedelinin ödeneceği şartları içeren ödeme programı dâhilinde, mühendis bu
belgeleri almasını takiben 28 gün içerisinde, işverene ara ödeme sertifikalarını verir. İşveren
de, mühendisin yükleniciden hesap raporlarını ve diğer belgeleri almasını takiben 56 gün
içerisinde ara ödemeleri gerçekleştirir. Bu ödemede gecikme yaşanması durumunda,
yüklenici, gecikme dönemi sırasında ödenmemiş miktar üzerinden aylık bileşik finansman
maliyetini almaya hak kazanır. Ayrıca bu maddenin 14.9 numaralı alt-maddesinde geçici aylık
hakedişlerden kesilen teminat miktarlarının geri ödenme biçimi de sıralanmıştır.
Aylık ya da başka şekilde gerçekleştirilen ara ödemelerden sonra, yüklenicinin taahhüt ettiği
işleri tamamlamasını ve performans sertifikasını almasını takiben 56 gün içerisinde yüklenici,
belirlenmiş biçim dâhilinde kesin hesap raporunu mühendise iletir. Yüklenici varsa gerekli
düzeltmeleri yapıp bu kesin hesap raporunda anlaşma sağlanması durumunda, bu son hesap
raporu ile beraber sözleşme kapsamındaki işlerini ve hesabını bitirdiğini doğrulayan bir
ibranameyi mühendis ve işverene sunar. Bu belgelerin alınmasını takiben 28 gün içerisinde
mühendis, bu kesin hesap raporunu onaylar ve işverene kesin hesap ile ilgili ödeme
sertifikasını verir. İşveren bu belgenin verilişinden sonra 56 gün içerisinde yükleniciye olan
son ödemesini yapar. FIDIC sözleşmelerinde, yapılacak olan ödemelerin olağan sıralaması
Şekil 3.1’de şematik olarak anlatılmıştır. Tanımların önünde bulunan numaralandırma tip
sözleşmedeki alt-madde numaralarını göstermektedir.
37
Şekil 3.1 FIDIC sözleşmeleri 14. maddesinde (ödemeler) öngörülen ödemelerin zamansal
sıralaması (FIDIC – Kırmızı, Sarı, Gümüş Kitaplar, 1999).
3.4.15 İşveren Tarafından Sona Erdirme (Madde 15)
Bu maddede işverene sözleşmeyi feshetme hakkı veren nedenler açıklanmıştır. İşverenin
sözleşmeyi feshetmek istemesinin genel sebebi yüklenicinin sözleşme kapsamındaki
sorumluluğunu veya sorumluluklarını yerine getirmemesidir. Böyle durumlarda, mühendis
yükleniciye bir uyarı gönderip belli süre zarfında başarısızlığını makul süre içerisinde
düzeltmesini ister. İşverenin, yüklenicinin kusur ve ihmalinden kaynaklanan sözleşmeyi sona
erdirebilmesi için, yüklenicinin;
• İşi bırakması, iş ile ilgili yükümlülüklerini yerine getiremeyeceğine ilişkin açık
göstergelerin bulunması,
• İşin tamamını işverenin bilgisi ve rızası olmaksızın başka şahısa devretmesi,
• İflas etmesi,
• Rüşvet veya komisyon vermesi/vermeyi teklif etmesi gibi yasal olmayan yollara veya
sözleşmenin etiğine aykırı davranışta bulunması gerekir.
Bu koşulların meydana gelmesi durumunda işveren, yükleniciye 14 günlük bir uyarı vererek
sözleşmeyi sona erdirebilir ve yükleniciyi şantiyeden uzaklaştırabilir.
Ayrıca 1999 yılında basımları yapılan kırmızı, sarı, gümüş ve yeşil kitaplarda işverenin işi
keyfi olarak / tek taraflı sona erdirme hakkı tanınmıştır. Bu konuda; “İşverenin sona erdirme
38
hakkı” başlığı altındaki alt-madde uyarınca, işveren, kendine uygun bir zamanda, yükleniciye
bir uyarı göndererek sözleşmeyi sona erdirme hakkına sahiptir. Yüklenici, sözleşmeyi tasfiye
yazısının, kendine tebliğinden itibaren veya kesin teminatın iadesinden sonra 28 gün
içerisinde işi bırakmak durumunda kalır. Yüklenici bu tarihe kadar yaptığı işlere karşılık gelen
hakedişi yapar ve bedelini alır. Ancak kâr mahrumiyeti ile ilgili talepte bulunamaz. Yalnız, bu
şekilde bir sonlandırma durumunda, işverenin, işlerin devamını başka bir yükleniciye
yaptırma veya kendisinin yapma durumu ortaya çıkar ise, bu durumda yüklenici kâr
mahrumiyeti talebinde bulunabilir. Hakediş ödemelerinin haricinde, yüklenicinin mülkiyeti
mal sahibine devredilmek üzere şantiyeye getirmiş olduğu ekipman, malzeme bedeli, işin
tamamlanması beklentisi ile yüklenicinin katlanmış olduğu masraflar, demobilizasyon, işgücü
ve personelin ülkelerine dönüş giderleri de yükleniciye ödenir.
3.4.16 Yüklenici Tarafından Sona Erdirme ve Askıya Alma (Madde 16)
Bu maddede, iş süresince finansal problemler ve ödemelerden kaynaklanan sorunlar sebebiyle
yüklenicinin işi fesih hakkı anlatılmıştır. Yükleniciye sözleşmeyi sona erdirme hakkı veren
nedenler;
• Yüklenicinin yazılı talebini izleyen 42 gün içerisinde, işverenin finansal düzenlemeleri
hakkında yükleniciye bilgi vermemesi,
• Hakediş ödemeleri çerçevesinde mühendisin, yüklenicinin gerekli işlemleri
tamamlanmasına rağmen 56 gün içerisinde ödeme sertifikasını düzenlemeyip, işverene
iletmemesi,
• İşverenin, yükleniciye belirtilen süreler içerisinde hakediş ödemesi yapmaması,
• İşverenin mevcut yasalar içerisinde yükümlülüklerini yerine getirmemesi ve iflas
etmesi durumlarıdır.
Yüklenici yukarıdaki sebepleri içeren alt-maddelerde belirtilen koşullar içinde, işverene 14
günlük bir uyarı göndererek sözleşmeyi sona erdirebilir. İşverenin iflası veya işveren
tarafından işin uzatılmış askıya alınması durumunda ise yüklenici sözleşmeyi bir uyarıyla
derhal sona erdirebilir.
3.4.17 Risk ve Sorumluluk (Madde 17)
Tarafların sözleşmeye göre sorumluluklarını, işveren, mühendis ve yüklenici ana maddeleri
altındaki tarafların görev ve sorumlulukları dışında, risklerin paylaşımını amaçlayan bir
maddedir.
39
İşveren riskleri sözleşme ile işverene aktarılan riskler açısından değerlendirilirse;
• Savaş, düşmanlıklar, işgal, yabancı düşmanların hareketleri,
• Terörizm, ayaklanma, isyan, kargaşa, askeri darbe, iç savaş halleri,
• Yüklenicinin organizasyonu dâhilinde olmayan kişilerin çıkardığı düzensizlikler,
• İşveren tarafından oluşturulma dışında radyoaktivite,
• Ses hızından yüksek uçan hava araçlarının oluşturabileceği basınç dalgaları,
• Sözleşmede belirtilmiş olanlar hariç, işverenin, kalıcı işlerin bir kısmını kullanması,
• Tasarımların işveren tarafından yapılması,
• Öngörülmesi mümkün olmayan veya meydana gelmesi halinde deneyimli bir
yüklenicinin makul düzeyde yeterli önleyici tedbir alamayacağı durumlarda olan doğa
güçlerinin etkileri olarak tanımlanmıştır.
Bu risklerin oluşması durumunda yüklenici; kendisine yansıyan kayıp ve hasarın düzeltilmesi
ile ilgili bildirimleri yaparak, bitirme süresinin gecikmesine sebep olan olaylar dâhilinde, süre
uzatımı ve oluşabilecek ek maliyetlerin gerçekleşmesi durumunda sözleşme bedeline ilave
edilerek makul bir kâr ile bu maliyetin kendisine ödenmesi hakkına sahip olur.
Yukarıda bahsedilen riskler dışında oluşabilecek olan, yapılacak işin kalitesinin, personelin,
malzemenin korunması, şantiye alanının güvenliği vb. tüm risklerden ve bu risklerin
doğuracağı tazminatları işverene vermek ile ilgili durumlarda bizzat yüklenici sorumlu
olmaktadır.
3.4.18 Sigorta (Madde 18)
Bir inşaat yapımı sırasında oluşabilecek herhangi bir zarara karşı sigorta yaptırmak çok
önemlidir. Tip sözleşmede, sigorta yaptırımı, sigortanın bedeli, kapsamı gibi konular bu
madde altında açıklanmıştır.
Yüklenicinin sigortalayan taraf olması durumunda, her sigortalama işlemi işverenin
onaylayacağı koşullarda, kabul mektubu tarihi öncesinde tarafların anlaşmaya vardığı
koşullara uyum içerisinde yapılmalıdır. İşverenin sigortalayan taraf olması durumunda ise,
yaptıracak olduğu her sigortalama işlemi sözleşmenin “Özel Koşullar” bölümüne uygunluk
içinde olması istenir. Her iki taraf için bu sigortalama işlemleri, bu maddenin sözleşmede
belirtilen alt-maddelerine uygun olmalıdır.
Sigortalama işlemleri, sigortalamanın yapıldığı tarihten işverenin işleri teslim alma
sertifikasını vereceği tarihe kadar sürer.
40
3.4.19 Mücbir Sebep (Force Majeure) (Madde 19)
Hukukta terimsel anlam olarak mücbir sebep tanımı; “herhangi bir kimse tarafından alınacak
önlemlere karşı, önüne geçilmesi olanaksız, borcun yerine getirilmesine engel, borçlunun
iradesi dışında beklenmedik olay” olarak açıklanmaktadır. Hukuk sözlüğünde “mücbir
sebep”; bir sorumluluğun yerine getirilmesini kısmen veya tamamen, geçici veya daimi
surette engelleyen, bu niteliği dolayısıyla sorumluluğu kaldıran veya yerine getirilmesini ve
vadesini geciktiren veya sorumluluğun niteliğini değiştiren kişinin önceden beklemediği ve
tahmin edemeyeceği, beklese ve tahmin etse bile engelleyemeyeceği dıştan gelen olağanüstü
nitelikte bir olay, olgu veya durumdur (Yılmaz, 2005). Sözleşmelerde yorum sorunlarına
sebebiyet vermemek için mücbir sebep tanımı doğru yapılmalı ve hangi olayların mücbir
sebep kapsamına girebileceği açık bir biçimde belirtilmelidir.
1999 yılından önce basımı yapılan eski FIDIC standart sözleşmelerinde “İşverenin Riskleri”
başlığı altında sözü edilen mücbir sebep kavramı, 1999 yılında basımları yapılan dört FIDIC
standart sözleşmesinde, esas bir ana madde olarak detaylı şekilde yer almıştır.
Bu madde altında “Mücbir Sebep” tanımı; taraflardan herhangi birinin kontrolü dışında ve
sözleşme imzalanmadan önce öngörülemeyecek durumda olan, olması halinde tarafın
kaçınamayacağı ve üstesinden gelemeyeceği, diğer tarafa atfedilemeyecek olağanüstü olay
anlamına gelir. Bu olağanüstü olaylar;
• Savaşlar, düşmanlık hali, işgal, ayaklanma, terörizm, isyan, kargaşa, askeri darbe, iç
savaş, yüklenici çalışanı dışındaki kişilerin sebep olduğu isyan, grev gibi
düzensizlikler,
• Patlayıcı madde, radyoaktivite etkileri,
• Deprem, kasırga, tayfun, volkanik faaliyet gibi doğal afetler olarak açıklanmıştır.
Olağanüstü olayların haricinde, sözleşme şartlarının imzalanmasından sonra meydana gelmiş
olan, ilgili ülkenin kanunlarındaki değişiklikler ile o ülkenin hükümet veya hukuksal
durumlarındaki değişiklikler de mücbir sebep olarak kabul edilebilmektedir.
Mücbir sebep nedeniyle sözleşmedeki yükümlülüğünü yerine getiremeyen taraf 14 gün içinde
mücbir sebep uyarısını karşı tarafa bildirmesi ile ifası güçleşen ve engellenen
yükümlülüklerinden muaf tutulur. Fakat sözleşme kapsamındaki ödeme yapma
yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz.
Yüklenici, mücbir sebepten ötürü gecikmeye maruz kalırsa süre uzatımı, ek maliyetle
karşılaşırsa da bu maliyetin kendisine geri ödenmesi haklarına sahip olabilir.
41
Mücbir sebebin kesintisiz 84 gün ya da toplamda 140 günü aşan birden fazla sürede oluşması
durumunda, işlerin yürütülmesi gerçekleşememiş ise taraflardan her biri diğerine sözleşmeyi
sona erdirme uyarısı verebilir.
3.4.20 Haklar, Uyuşmazlıklar ve Tahkim (Madde 20)
Mevcut sözleşme maddeleri içerisinde ele alınan tüm konularda çıkması muhtemel her türlü
uyuşmazlık durumunda tarafların takip edeceği prosedürler bu ana madde altında
açıklanmıştır.
3.4.20.1 Yüklenicinin Hak İddiaları (Alt-Madde 20.1)
Yüklenici; gerek bu alt-madde, gerekse sözleşme şartnamelerinin herhangi bir
maddesini/maddelerini sebep göstererek, herhangi bir hak talebinde bulunabilecek bir olay ya
da koşulun ortaya çıkmasından itibaren;
• 28 gün içinde mühendise bir uyarı göndererek hak iddiasına neden olan olay ya da
koşulu anlatmalıdır.
• 42 gün içinde hak iddiası ile ilgili belgeyi, dokümanı detaylı olarak mühendise
sunmalıdır.
Bu başvuru süreleri yüklenici açısından oldukça önemlidir ki, bu süreler içinde uyarısını
yapmaz ise süre uzatımı alamaz, ek ödeme hakkı kazanamaz ve işveren iddiayla ilgili tüm
sorumluluklarından kurtulmuş olur.
FIDIC’in bu konuda 42 gün gibi uzun bir süre vermesinin nedeni, bu süre içinde anlaşmazlığı
giderecek bazı durumların ortaya çıkmasının beklenmesi olarak düşünülebilir. Mühendis,
yüklenicinin başvurusunu aldıktan sonra 42 gün içerisinde cevap vermek durumundadır.
Ayrıca ilave belge, doküman, bilgi isteme hakkına da sahiptir. Fakat mühendisin adı geçen
süre sonunda yanıt vermemesi yükleniciye ilave haklar vermemektedir.
Özet olarak; sözleşme maddeleri açısından incelenecek olursa; gecikmiş tasarım ve talimatlar,
şantiyeye erişim hakkının belirtilen süre içerisinde verilememiş olması, öngörülemeyen fiziki
koşullar, işverenin ya da temsilcisinin hatalı aplikasyon vermesi, fosiller, yasal makamların
sebep olduğu gecikmeler, işverenin tamamlama testlerini geciktirmesi, değişiklikler, işin
askıya alınması, yüklenicinin sorumlu olmadığı bir kusuru inceleme talimatını alması, ülke
yasalarındaki değişiklikler, mücbir sebepler gibi durumlarda yüklenici süre uzatımı ve ek
maliyet ödenmesi haklarına sahip olabilir.
42
3.4.20.2 Uyuşmazlık Çözümü (Alt-Maddeler 20.2,.3,.4,.5,.6,.7,.8)
FIDIC sözleşmelerinde uyuşmazlıkların çözümü ;
• Mühendis,
• UHK - Uyuşmazlık Hakem Kurulu ( DAB - Dispute Adjudication Board )
• Tahkim
süreçlerini izlemektedir.
Uyuşmazlık Hakem Kurulu (UHK) :
Sözleşmede bir uyuşmazlık yaşanması durumunda çözüm için “Uyuşmazlık Hakem Kurulu”
adı altında bir kurul oluşturulur. 1999 yılından önceki FIDIC standart sözleşmelerinde,
mühendisin tarafsız olma durumu esas olduğu için uyuşmazlık çözümünde mühendis kararı
ile hareket edilmekteydi. Yeni yayınlarda mühendis, işveren vekili durumunda gözüktüğü için
UHK ile uyuşmazlıkların çözümü amaçlanmıştır.
“Uyuşmazlık Hakem Kurulunun Atanması” alt-maddesi çerçevesinde, tarafların uyuşmazlığa
sebebiyet veren konu ile ilgili başvurusunun mühendise iletilmesini takiben 28 gün içerisinde
1 veya 3 kişiden oluşan bir kurulun atanması istenir. Kişi sayısının 1 kişi olması durumunda,
bu kişi işverenin ve mühendisin ortak kararı ile, 3 kişi olması durumunda ise, tarafları temsil
eden birer kişi ile birlikte iki tarafında ortak karar aldığı kurul yöneticisi olan 3. kişi atanır. Bu
kurul sözleşmenin genel koşulları ekindeki “Uyuşmazlık Hakem Anlaşması” şartlarına uygun
şekilde bir araya gelir. “Özel Koşullar”da belirtilmiş şartlar da varsa uygulanmalıdır. Taraflar
kurul üyelerine ödenmesi gereken ücreti ve kurul masraflarını yarı yarıya paylaşırlar.
Kurul üyelerinin değiştirilmesi gereken durumlarda, bu görevi üstlenecek bilgi ve beceriye
sahip yeni kişi/kişiler atanabilir. Tarafların kurulu yönetecek kişi konusunda anlaşamaması,
kendi temsili için belirlediği kişinin diğer taraf tarafından kabul edilmemesi ya da bu
temsilcinin ölümü, istifası, kurul üyeliği yapamayacak fiziki durumda kalmasıyla kuruldan
ayrılması ile yeni kurul üyesinin 42 gün içinde belirlenememesi durumunda, sözleşmenin
“Özel Koşulları”nda belirtilen atama kurumu ya da görevlisi UHK üyesi olarak atanır. Bu kişi
kurul yöneticisi olarak taraflarca kabul edilmek zorundadır.
UHK’nın Karar Vermesi ve Tahkim Süreci :
Uyuşmazlık Hakem Kurulu (UHK) ve tahkim anlaşması prosedürleri;
• Tanımlar: Tarafların ve kurulun uyuşmazlık sürecindeki adlandırılmaları.
43
• Genel hükümler: Anlaşmanın yürürlüğe girmesi, sonlanması.
• Garantiler: Kurulun tarafsız olması ilkesi ve üyelerin yeterli deneyime sahip olmaları.
• Üyelerin genel yükümlülükleri: Kurul üyelerinin görev ve sorumlulukları.
• İşveren ve yüklenicinin genel yükümlülükleri: Tarafların görev ve sorumlulukları.
• Ödemeler: Kurula yapılacak olan ödeme biçimleri.
• Sona erdirme: Kurul anlaşmasının sona erme durumları.
• Üyenin hatası: Kurul üyesinin hatası sonucu, geri ödemelerin yapılması.
• Uyuşmazlıklar: Kurul kararının uyuşmazlığı durumunda tahkim sürecinin başlaması.
başlıkları ve içeriği altında kırmızı kitabın ekinde bulunan “Uyuşmazlık Hakem Anlaşması
Genel Koşulları” olarak maddelendirilmiştir.
Taraflar arasında herhangi bir uyuşmazlık yaşanması durumunda, bu uyuşmazlık yazılı
biçimde UHK’na, mühendise ve diğer tarafa bildirilmelidir. UHK’nun uyuşmazlık çözümüne
ulaşabilmesi için taraflar, UHK’nun ihtiyaç duyacağı tüm belge, bilgileri ve saha
incelemelerini yapabilmesi için gereken tüm şartları sağlamalıdır. Bildirimin alınmasından
itibaren 84 gün veya UHK’nun önerdiği, tarafların uzlaşma sağladığı makul süre içerisinde
UHK sonuç kararını taraflara bildirir. Alınan bu karar iki tarafı da bağlayıcı niteliktedir ve
derhal uygulanmalıdır. UHK kararında sözleşmenin sonlandırılması gibi bir karar çıkmamış
ise yüklenici sözleşme uygulamasına devam etmekle yükümlü olur.
Uyuşmazlık çözümünde UHK’nun verdiği karardan taraflardan herhangi birinin tatmin
olmaması durumunda; kararın alındığı tarihi takiben 28 gün içinde diğer tarafa tatminsizlik
nedenini açıklayıcı bir uyarı gönderir. UHK uyuşmazlık ile ilgili kararını 84 gün ya da
tarafların ve UHK’nun belirlediği süre içinde açıklayamaz ise aynı tatminsizlik durumunu
taraflar birbirine iletir. Bu tatminsizlik durumunun gerekçeleri ayrıntılı şekilde taraflara
sunulduğu takdirde tahkim aşamasına geçilir. Eğer UHK’nun kararı açıklamasından sonraki
28 gün içerisinde taraflardan herhangi biri bir tatminsizlik uyarısında bulunmazsa UHK’nun
verdiği bu karar iki tarafı da bağlayıcı nitelikte ve nihaîdir. Tahkim aşamasına gidilemez.
Uyuşmazlık çözümünde UHK kararının kabul edilmeyip tahkim sürecine girilmesi halinde
taraflardan, tahkimin başlamasından önce söz konusu uyuşmazlığın “Dostane Çözüm” ile
çözmeye çalışılması istenir. Dostça bir uzlaşmanın da sağlanamaması durumunda tahkim
süreci tatminsizlik uyarısı verilen tarihten itibaren 56. günde veya sonrasında başlar. Bu uzun
sürenin konulma sebebi dostane çözüme ulaşılma ihtimalini arttırmak, tahkime gidilmemesini
sağlamak gibi düşünülebilir.
44
Dostane çözüme ulaşılamayan, UHK kararının bağlayıcı ve nihai nitelik göstermediği
uyuşmazlıklar tahkim ile çözümlenir. Uluslararası Ticaret Odası (ICC) ‘nın tahkim
prosedürleri uygulanır. ICC Tahkim Kuralları’nın “hakem kararları nihaidir ve uyuşmazlıkları
Uluslararası Ticaret Odası’na getirmekle, taraflar verilecek hakem kararını derhal icra etmeyi
ve temyiz etmemeyi kabul eder” hükmünü içermesinden dolayı FIDIC sözleşmelerinde
tahkimin kararı nihai ve taraflar için bağlayıcıdır. Söz konusu çözüm ICC tarafından atanmış
3 tahkim hakemi tarafından, sözleşmede tanımlanmış iletişim dili ile yapılır. Hakemler daha
önce verilmiş mühendis ve UHK kararlarını inceleyerek, gereken durumlarda mühendisi tanık
olarak dinleyip, UHK kararlarını kanıt olarak kullanabilirler. Ayrıca UHK kararına tarafların
memnuniyetsizlik raporu vermemesi ve UHK kararının bağlayıcı ve nihai nitelikte olmasına
rağmen taraflardan birinin bu karara uymaması durumunda, diğer taraf uyuşmazlığı doğrudan
tahkime götürebilir. Uyuşmazlıkta tahkim talebinde bulunan taraf, talebini ICC Tahkim
Divanı’na sunar ve tahkim süreci başlamış olur. Karar verme süresi, tahkim hakemlerinin
atanmasından itibaren 6 aydır. Bu süre tahkim hakemlerinin talebi ile uzatılabilir. Hakemler
tarafından alınan karar oy çokluğu ile kabul edilip tahkim divanına sunulur. Divan kurulu
alınan kararı inceler ve eğer uygun bulduğu taktirde taraflara tebliğ eder (Bozkurt, 2002).
FIDIC sözleşmelerinde, uyuşmazlık hallerinde uygulanacak prosedürlerin oluşum sıralaması
ve süre sınırları Şekil 3.2’de şematik olarak anlatılmıştır. Tanımların önünde bulunan
numaralandırma tip sözleşmedeki alt-madde numaralarını göstermektedir.
45
Şekil 3.2 FIDIC sözleşmeleri 20. maddesinde (Hak Talebi, Uyuşmazlıklar ve Tahkim)
öngörülen uyuşmazlık hallerinin tipik sıralaması (FIDIC Kırmızı, Sarı, Gümüş Kitaplar,
1999).
3.4.21 Özel Koşullar (Particular Conditions)
FIDIC, hazırladığı standart sözleşmeleri, ihale davetlerinin uluslararası çağrıyla yapıldığı
yapım veya mühendislik işlerinde kullanılmasını tavsiye etmektedir. Sözleşme genel
koşullarına ek olarak, projeye has bilgileri içeren, yasal etki alanlarından kaynaklanan
değişiklikleri düzenlemek için özel koşulların oluşturulması gerekmektedir. Özel koşullar ile
birlikte sözleşme, genel koşulların genişletilmiş halini alır ve Genel ve Özel Koşullar ile bir
bütün oluşturur.
Genel koşullar; ihale belgeleri ekleri, şartnameler, ya da özel koşullarda belirtilen bilgilere
atıfta bulunur. Fakat özel koşullara bilgi eklenmesini gerektiren alt-maddeleri barındırmaz.
Tam aksine özel koşullarda bulunan alt-maddeler, genel koşullardaki alt-maddeleri değiştirici
ya da genişletici nitelikte olabilir. Bu özel koşul alt-maddeleri oluşturulurken, genel
koşullardaki anlam bütünlüğünün bozulmamasına özen gösterilmelidir.
1999 yılında basımı yapılan “Tasarımı İşveren Tarafından Yapılmış Olan Yapım ve
Mühendislik İşleri İçin İnşaat Sözleşmesi Koşulları – Kırmızı Kitap”; standart sözleşme genel
koşullarını içeren sözleşme maddeleri ile birlikte özel koşulların hazırlanmasına yönelik,
genel koşullardaki maddelere ve alt-maddelere atıfta bulunan, örneklerle açıklayıcı olan, özel
46
koşulların hazırlanması için bir rehberi içerir.
3.4.22 Teminat Formları, Teklif Mektubu, Sözleşme Anlaşması ve UHK Anlaşmasına
Yönelik Formlar
Yapılacak olan bir mühendislik veya yapım işinin; sözleşme anlaşması, kabul mektubu, teklif
mektubu vb. formları olmalıdır. Bu formlar, özel koşullar, genel koşullar, şartnameler,
çizimler, listeler vb. belgeler ile birlikte bir sözleşmenin bütününü oluşturur. Ayrıca ihale
belgelerinde kabul edilebilir biçimde sözleşmenin ruhunu aykırı olmayan teminat formları da
bulunmalıdır. Bu teminat formları teklif sahiplerine verilen talimatlara ya da sözleşme özel
koşullarında yer alabilir. Teklif eki, teklif mektubu, kabul mektubu, sözleşme anlaşması,
UHK anlaşması formları ve teminat garantisi ile ilgili formlar sözleşmeler ile birlikte FIDIC
veya TMMMB’den temin edilebilir.
47
4 BİR İNŞAAT PROJESİNDE FIDIC STANDARTLI BİR SÖZLEŞME
UYGULAMASININ İNCELENMESİ
Bu bölümde, uluslararası bir inşaat projesinin (sözleşme taraflarını farklı ülkelerden olan
kurumların oluşturduğu), işveren ile yüklenici arasında yapılan ve “FIDIC İnşaat İşleri
Sözleşme Koşulları – Kırmızı Kitap” temel alınarak hazırlanan sözleşmesinin sözleşme
yönetimi süreci incelenecektir. Bölüm 3’de detaylı bir şekilde anlatılıp yorumlanan “FIDIC
İnşaat Sözleşmesi Koşulları (Kırmızı Kitap)”‘nın, bu standart sözleşme ile hazırlanmış olan
bir uygulama ile etüt edilmesi amaçlanmıştır.
Öncelikle bir FIDIC uygulaması örneğini anlatabilmek için projelerinde FIDIC sözleşmelerini
kullanmış inşaat firmaları ile ilişki kurulmaya çalışılmıştır. Özel sektördeki rekabet ortamı,
kurumlar içindeki gizliliğin ön planda tutulmasına sebebiyet verdiği için, bu aşamada özel
sektör firmalarından konu ile ilgili yanıt alma sürecinde zorlanılmıştır.
Konu kapsamında yanıt alınan ve sözleşme idaresi incelenecek olan proje hakkında gerekli
bilgilere ulaşabilmek amacıyla bu sözleşmeyi uygulayan yüklenici firma organizasyonu
içindeki “Sözleşmeler Direktörlüğü” departmanı ile irtibata geçilmiştir. Bu birimden konu ile
ilgili bilgileri sağlayabilmek için öncelik olarak gizlilik içermeyen sözleşme kısımları
edinilmiş ve aşağıdaki konu başlıklarını içeren soruların yanıtları alınmıştır.
• Yapılan işin tanımı hakkında genel bilgiler
• Sözleşme yönetimi ile ilgili organizasyonun yapısı
• Sözleşme ile ilgili bilgiler
- Sözleşmedeki tarafların yükümlülükleri
- Sözleşmenin tipi
• Sözleşme hazırlık aşaması;
• Sözleşme maddelerinin incelenmesi
• Sözleşme uygulama aşaması;
- Hak talepleri
- Uyuşmazlıklar ve çözümü
• Sözleşmenin tamamlanma aşaması
48
• Yüklenicinin genel sözleşme yönetimi tecrübeleri ve tavsiyeleri
Bu konulara ilişkin sorular e-posta iletişimi ile ilgili birimdeki sözleşme yöneticisi ile
paylaşılmış, soruların yanıtları alınmış ve alınan yanıtlarla ilgili karşılıklı bir görüşme
yapılmıştır. Bu konu başlıkları altında sözleşme incelenirken, taraflar arasında gizlilik içerdiği
saptanan bilgilere yer verilmemiştir.
4.1 Yapılan İşin Tanımı Hakkında Genel Bilgiler
Yurtdışındaki (Pakistan ülkesi sınırları içinde) bir askeri limanın yapım işlerini kapsayan
anahtar teslimi uluslararası bir inşaat yapım işi için, projenin aynı zamanda tasarımını yaptıran
ve ihaleye çıkaran bir işveren ile söz konusu yüklenici arasında bir sözleşme imzalanmıştır. İş
ile ilgili genel bilgiler aşağıda belirtilmiştir.
İşin Tanımı: Bir askeri liman inşaatı projesi.
İşin Bedeli: Yaklaşık 150 milyon Amerikan Doları.
Sözleşme Tarihi: 1993 yılı.
İşin Tamamlanma Süresi: 1100 takvim günü.
İşin Gerçekleşen Bitim Süresi: 1250 takvim günü.
Yüklenicinin Sözleşme Kapsamında Olan İşleri: Deniz altı tarama kazısı ve taban düzeltme
işleri, dalgakıran ve rıhtım yapıları, şev korumaları, yanaşma yapıları, seyir kuleleri, hizmet
binaları ve altyapı işlerini kapsayan tüm yapım işleri.
İşveren: Bölge Donanması.
İşveren Temsilcisi / Mühendis: Bölge donanmasının söz konusu proje ve mühendislik işleri
için oluşturmuş olduğu kurum.
Yüklenici: Türk ve Belçikalı ortaklardan oluşan bir “Konsorsiyum”.
Tasarımcı: Deniz altı ve üstyapıdaki ayrı tasarım dallarını gerçekleştiren farklı tasarım
(mühendislik-mimarlık) firmaları.
49
4.2 Sözleşme Yönetimi İle İlgili Organizasyonun Yapısı
Sözleşme yönetimi ile ilgili organizasyon şematik olarak Şekil 4.1’de gösterilmiştir.
Şekil 4.1 Sözleşme yönetimi ile ilgili organizasyon yapısı.
Sözleşmenin uygulanma aşamasında taraflar arasındaki dolaylı ilişkiler şekilde
gözükmektedir. Konsorsiyumu oluşturan şirketler “Genel Yüklenici” olarak göz önüne
alınırsa, sözleşme için katılımcıların durumuna göre “Profesyonel İnşaat Yönetimi Yöntemi”
sınıflandırması yapılabilir. (Şekildeki alt yükleniciler nicelik açısından değişkenlik
göstermektedir.)
Tezdeki sözleşme uygulamasını incelemek için temas kurulan yüklenicinin organizasyon
planı ise Şekil 4.2’de gösterilmiştir.
Şekil 4.2 Yüklenicinin organizasyon yapısı.
50
Sözleşme hazırlığı ve teklif aşamasında sözleşme idaresi, merkez yönetime bağlı
“Sözleşmeler Direktörlüğü” tarafından yürütülmektedir. Sözleşme imzalandıktan ve şantiye
mobilizasyonu ile işin başlamasından itibaren sözleşme idaresinden bizzat şantiyede bulunan
proje müdürü sorumlu olmuştur. Proje müdürüne bağlı olan teknik ofis, saha uygulama ve
idari işler departmanları ile işin yürütülmesi gerçekleşir. “Teknik Ofis” departmanında,
“Teknik Ofis Şefi” ve alt kademelerinde planlama, hakediş, tasarım ve sözleşme takibi
konularında çalışan mühendis ve mimarlar bulunmaktadır. “Şantiye Şefi”ne bağlı kısım şefleri
ile saha mühendislerinin kontrolündeki formen ve işçiler, işin sahadaki teknik uygulama
kısımlarını “Saha Uygulama” departmanı adı altında yürütürler. Ayrıca şantiyedeki muhasebe,
personel, satın alma gibi idari konuları düzenleyen, proje müdürüne bağlı olan “İdari İşler”
departmanı da görev yapmaktadır. Yapılacak olan işin büyüklüğü ve kapsamı göz önüne
alındığında, olması gereken bir şantiye organizasyonun yüklenici tarafından gerçekleştirildiği
gözükmektedir.
4.3 Sözleşme ile İlgili Genel Bilgiler
İncelenen sözleşmede yüklenici (konsorsiyum) yapım işlerini üstlenmektedir. İşveren; ihtiyaç
programı dâhilinde, prensip projeleri ile son tasarımları ve projenin yönetim-denetim
hizmetlerini işveren temsilcisine / mühendise devretmiştir.
Sözleşme işveren ve mühendis tarafından hazırlanmıştır. Ödeme biçimine göre sözleşmenin
türü; işin bazı kısımları birim fiyat usulüne göre olan fakat genel çerçevede bir götürü bedel
sözleşmesidir. Uygulama biçimi olarak ise bir FIDIC standart sözleşmesidir. Genel şartları
FIDIC tarafından 1987 yılında yayınlanan “İnşaat İşleri Sözleşme Koşulları – Kırmızı Kitap”ı
içeren ve bu FIDIC standart sözleşmesi çerçevesinde “özel koşulları” işveren tarafından
oluşturulmuş bir sözleşmedir.
Genel şartlardaki “sözleşme” tanımı ve “sözleşme belgelerin önceliği” açısından sözleşmenin
bütünü aşağıdaki gibidir.
• Sözleşme Anlaşması
• Kabul Mektubu
• Teklif Mektubu
• Özel Şartlar
• Genel Şartlar
51
• Şartnameler
• Çizimler
• Listeler ve Sözleşme ile ilgili diğer belgeler
Genel şartlarda tanımlamaları yapılmış ve özel şartlarda miktarları belirtilmiş olan sözleşme
anlaşması koşulları ise aşağıda sıralanmıştır.
Sözleşme ve İletişim Dili: İngilizce
Kesin Teminat Miktarı: Sözleşme bedelinin %10’u
Asgari Üçüncü Şahıs Sigortası Miktarı: Her sefer için 1 Milyon ABD Doları ya da karşılığı
İşe Başlama Süresi: 30 gün
Bitirme Süresi: 1100 takvim günü
Gecikme Tazminatı: Her gün için sözleşme bedelinin %0.1’i
Gecikme Tazminatının Üst Limiti: Sözleşme bedelinin %10’u.
Kesin Kabul Süresi: 365 gün (730 güne uzatılabilir)
Geçici Bedellerin Ayarlanma Oranı: % 5
(“Onaylanmış Alt Yüklenici” maddesi uyarınca; yüklenicinin çalıştırmış olduğu onaylanmış
alt yüklenicilere işveren tarafından ödenen miktarın belirlenen bu oranı, alt yükleniciyi
çalıştırma bedeli olarak yükleniciye ödenir.)
Listelenmiş Malzeme Fatura Bedeli Oranı: % 75
(Bu oran; kalıcı işler için şantiyeye getirilen malzemenin ya da demirbaşın, kesin kabul
yapılmadığı için yüklenicinin geçici hakedişlerde ödemesini alabileceği miktarı belirtir.)
Geçici Teminat: Geçici hakediş bedellerinin % 10’u
Geçici Teminat Üst Limiti: Sözleşme bedelinin %10’u
Asgari Geçici Hakediş Bedeli: 5 Milyon Rupi
Ödeme Gecikme Faiz Oranı: Her ay için % 0.5
Sözleşmede yüklenicinin (konsorsiyum) kapsamında olan işler A ve B safhaları olmak üzere
iki bölüm altında tanımlanmıştır. İki ana yüklenici şirketin konsorsiyum anlaşması ile oluşan
52
ortaklıkları dâhilinde bu limanın inşasında;
• Belçikalı yüklenici A safhası işleri kapsamında; deniz altında yapılacak olan deniz altı
tarama kazısı ve taban düzeltme işlerinden (tarama ve arazi ıslahı işleri) sorumludur.
• Türk yüklenici ise B safhası işleri kapsamında; deniz üzerinde ve kıyıda bulanan,
dalgakıran, rıhtım, yanaşma yapıları, seyir kuleleri, hizmet binaları ve bunların alt yapı
işlerini kapsayan yapım işlerinden sorumludur.
4.4 Sözleşme Hazırlık Aşaması
Yüklenicinin genel organizasyonu içerisindeki “Sözleşmeler Direktörlüğü” ‘nün görevi;
sözleşme hazırlık aşaması, sözleşme uygulamasının yürütülmesi ve tamamlanması
süreçlerinde, yapılan işin sözleşmeler konusundaki desteğini gerçekleştirmektedir. Sözleşme
hazırlık aşamasında, işverenin kaleme aldığı sözleşme maddeleri bu birim tarafından
incelenmiş, şirket açısından gerekli olması düşünülen sözleşme maddelerindeki değişiklikler
ya da ilaveler saptanıp işverene iletilmiştir. Örneğin bu uygulamada FIDIC standart
sözleşmesinde bulunan malzeme ve işçilik fiyatlarındaki artıştan ötürü fiyat farkı istenmesi ile
ilgili madde özel şartlarda belirtilmeyip sözleşmede fiyat farkı talebi bulunmamaktadır.
Yükleniciyi riskli duruma düşüren bu durum teklif aşamasında yapılan risk hesapları ile
dikkate alınmıştır.
Teminat mektupları, zemin verilerinin doğruluğu, inşaat malzemelerinin yerel kaynaklardan
temini, bulunan ülkenin çevre koruma ve iş güvenliği, işçi çalıştırma kanunlarındaki
kısıtlamalar, gümrükle ilgili mevzuatlar, malzeme-işçilik-akaryakıt ücretlerinde meydana
gelebilecek zamlar, değişebilecek finansal kur farklılıkları, tasarım hatalarından
kaynaklanabilecek iş ile ilgili durumlar, yükleniciye yapılacak ödemeler, gecikmeler, geçici
ve kesin kabul işlemleri, uyuşmazlık çözümü ile ilgili konular altındaki maddelerin anlaşma
sağlanmadan önce taraflar arasında masaya yatırılması önem teşkil eden bir konudur.
Teklif aşaması sırasında taraflar arasında yapılan görüşmeler neticesinde anlaşma sağlanıp
sözleşme imzalanmıştır. Yüklenici açısından sözleşme hazırlık aşaması, şirket dışından
hukuki bir danışman desteğine ihtiyaç duyulmadan sözleşmeler direktörlüğü departmanı
tarafından tamamlanmıştır.
4.5 Sözleşme Maddelerinin İncelenmesi
Sözleşmedeki genel koşullara ait maddeler FIDIC Kırmızı Kitap’ a atıf yapılarak aynen
53
uygulanmıştır. Genel koşul maddeleri ana başlıklar altında aşağıda belirtilmiştir.
• Tanımlar ve Yorumlar
• Mühendis
• Devretme ve Alt Yükleniciler
• Sözleşme Dokümanları
• Genel Yükümlülükler
• İşgücü
• Malzeme, Demirbaş ve İşçilik
• Durdurma
• Başlama ve Gecikmeler
• Kesin Kabul
• Değişiklikler, İlaveler, Çıkarmalar
• Talep Süreci
• Yüklenici Donanımı, Geçici İşler ve Malzemeler
• Ölçme
• Geçici Bedeller
• Onaylanmış Alt Yüklenici
• Hakedişler ve Ödemeler
• Yasal Yollar
• Özel Riskler
• İfadan Kurtulma
• Uyuşmazlıklar
• Bildiriler
• İşverenin Kusuru
54
• Maliyet ve Mevzuat Değişiklikleri
• Para ve Kurlar
Sözleşmenin “Özel Koşullar” bölümü içerik açısından;
• Özel Uygulama Koşulları
- Değiştirilen Maddeler
- Eklenen Maddeler
• Sözleşme Koşulları Eki
• Fiyat ve Oran çizelgelerini kapsamaktadır.
FIDIC Kırmızı Kitap’ta “Genel Koşullar” maddelerinin ardından sözleşme “Özel
Koşulları”nın hazırlanmasına yönelik bir rehber bulunmaktadır. Genel koşullara ilave ya da
değişiklik örneklerini içeren bu rehberde, standart inşaat mühendisliği uygulamalarından
farklılık gösteren “Tarama ve Arazi Islahı İşleri” nin söz konusu olduğu uygulamalarda atıf
yapılacak maddeler ayrıca belirtilmiştir. İncelenen projenin bazı safhaları tarama ve arazi
ıslahı işlerini içerdiği için, “Özel Koşullar” maddeleri tarama ve ıslah işleri için atıf yapılan bu
hazırlama ilkeleri dikkate alınarak hazırlanmıştır.
Özel koşullarda değiştirilen ya da ilave yapılan gizlilik durumu içermeyen sözleşme
maddeleri aşağıda belirtilmiştir.
• “Yüklenicinin Sunacağı İş Programı” maddesine; bu programın teslimi için 30 günlük
bir süre limiti ile gerçeğe uygun olması ve aylık olarak revize edilmesi paragrafı
eklenmiştir. (Bu süre 1999 yılında basılan FIDIC sözleşmelerinin genel koşullarında
28 gün olarak belirtilmektedir. Kırmızı Kitap’ın bu uygulamasında ise sürenin özel
koşullarda belirlenmesi istenir.)
• “Yüklenicinin Sunacağı Tahmini Nakit Akış” maddesine; bu nakit akışın teslimi için
30 günlük bir süre limiti ile gerçeğe uygun olması paragrafı eklenmiştir. (İş programı
maddesindeki gibi bu sürenin özel koşullarda belirlenmesi istenir.)
• “Yüklenicinin Gözetimi” maddesine; şantiyede bulunacak ikinci bir yetkili kişinin
atanması paragrafı eklenmiştir. (Projenin büyüklüğü ve kapsamı dolayısıyla işveren
tarafından genişletilen bir madde olarak düşünülebilir.)
• “Yüklenicinin Çalışanları” maddesine; yüklenicinin teknik kadrosunun İngilizceye
55
yazılı ve sözlü hâkim olması şartı paragrafı eklenmiştir. (Sözleşme belgelerinin
oluşturulduğu dilin, işlerin yürütüleceği ülkenin veya sözleşme taraflarının dili
olmadığı durumlarda özel koşullarda belirtilmesi gereken bir maddedir.)
• “Çevrenin Emniyeti, Güvenliği ve Korunması” maddesine; yükleniciye ait olan tüm
koruma önlemleri masraflarının mühendisin onayı alınarak yapılması, şantiye içindeki
kirlilikten dolayı gelen şikâyet ve zararların bedelinin karşılanması, geçici şamandıra
ve uyarı levhalarının mühendisin talebi halinde bedelsiz olarak değiştirilmesi ile
yapılacak olan tüm işlerin denizcilik esaslarına aykırı olmaması paragrafları
eklenmiştir. (Deniz dibi tarama ve arazi ıslahı işlerini içeren projelerde kirlenme
olasılığına özel bir önem gösterilmesi gerekir. Özellikle liman inşaatları gibi kimyasal
kirlenme tehlikesi, vb. risklerin olduğu durumlarda çevrenin emniyeti, güvenliği ve
korunması gibi sorumluluklar sözleşmede gayet net biçimde tanımlanmalıdır. Bu
eklenen madde ile yüklenicinin projeye has sorumluluğu açık şekilde ifade edilmiştir.)
• “Telifler (Royalties)” maddesi; taş, çakıl, kum, kil ve dolgu malzemesinin temini ve
kıyıda ya da açık denizde yapılacak boşaltmalar için ödenecek olan kira, harç, telif
bedellerinin yüklenici yerine işveren tarafından karşılanması olarak düzeltilmiştir.
(Büyük çaplı tarama işlerinin bulunduğu sözleşmelerde malzeme tonaj bedelleri ile
ilgili teliflerin, kiraların, yasaların getirmiş olduğu tazminatların yükleniciye
aktarılamayacak kadar fazla olduğu işlerde bu bedelin işveren tarafından üstlenilmesi
gerekir.)
• “İşgücü” maddesine; yüklenicinin; personel ve işçi temininde, şantiyenin bulunduğu
ülkedeki kişilerin alınmasına teşviki, tüm işgücünün ülkelerine dönüşünden ve
şantiyedeki ihtiyaçlarını karşılama sorumluluğu ile iş güvenliğinden sorumlu bir kişiyi
istihdam etmesi paragrafları eklenmiştir. (Sözleşme taraflarının, dolayısıyla işgücü
çalışanlarının da farklı ülkelerden olması sonucu olarak işveren tarafından ülke
yasalarına bağlı olarak genişletilen bir maddedir.)
• “İlerleme Hızı” maddesine; süre uzatımı sağlamayacak bir durumdaki yavaşlamanın,
mühendisin uyarısından sonraki 7 gün içinde yerine getirilmemesi halinde işverene
yüklenicinin kusurundan kaynaklanan işi sonlandırma prosedürünü başlatma hakkının
verilmesi paragrafı eklenmiştir. (İş programından sapmaların ve bitirme süresinin
öneminin vurgulanması amacı ile işveren tarafından genişletilmiş bir madde olarak
düşünülebilir.)
56
İlave yapılan ya da değiştirilen sözleşme maddelerine ek olarak projeye özgü durumları ve
düzenlemeleri içeren, sözleşmenin özel koşullarında eklenmiş yeni maddeler aşağıda
sıralanmıştır.
• “Tarama İşlerinde İş Bitiminden Sonra Kusurların Giderilmemesi” adı altında yeni bir
madde eklenerek, teslimden sonra meydana gelecek tarama işlerinde doğacak
kusurlardan yüklenicinin sorumlu tutulamayacağı belirtilmiştir. (Tarama işlerini içeren
sözleşmelerde, standart inşaat mühendisliği uygulamalarının aksine, tarama işlerinde
yükleniciler, iş bitirme tarihinden sonra kusurların düzeltilmesinden sorumlu
tutulmamaktadır.)
• Yukarıdaki maddeye ek olarak yüklenicinin bu tarama kusurunun araştırılmasına karşı
bir sorumluluğu bulunmadığı belirtilmiştir.
• “Denizcilik Makamlarına Uyarılar (Notices to Mariners)” adı altında yeni bir madde
eklenerek, yüklenicinin işe başlama tarihini mümkün olduğunca çabuk yapması, kıyı
açığında yapılacak her işe başlamadan 14 gün önce, yerel ve devlet makamları,
denizcilik işletmeleri ve gerektiğinde ulusal ve uluslararası makamlara bildirim yapma
yükümlülüğü belirtilmiştir.
• “Patlayıcıların Kullanımı” adı altında patlayıcıların kullanımı prosedürleri ile ilgili bir
madde eklenmiştir.
• “Batıkların Çıkarılması” adı altında yeni bir madde eklenerek, işin gerçekleşmesi
sırasında oluşabilecek su altına batan malzeme, gemi ya da tesisin, çıkarılmasının
yüklenicinin sorumluluğunda olduğu, sorumluluğunu yerine getirmemesi durumunda
bu işin işveren tarafından üstleneceği ve ortaya çıkacak masrafların yüklenicinin
sigorta kapsamındaki teminat garantisinden kesileceği açıklanmıştır.
• “Konsorsiyum” adı altında bir madde eklenerek, konsorsiyumu oluşturan firmaların,
sözleşmenin bütününün yerine getirilmesinden hem birer birer hem de ortaklaşa
sorumlu oldukları belirtilmiştir.
• “Demobilizasyon Masrafları” adı altında bir madde eklenerek yükleniciye ait olan
demobilizasyon masraflarının bir kısmı ödeme çizelgesinde belirtilen şekilde işveren
tarafından yükleniciye ödeneceği belirtilmiştir.
• “Su Temini” adı altında bir madde eklenerek yüklenicinin kendi su temini için şantiye
yakınında bulunan ve işverenin başka bir işi olan “Su Temini Sözleşme Paketi” adlı
57
şantiyesinden bedel ödemeden su kullanabileceği belirtilmiştir.
4.6 Sözleşme Uygulama Aşaması
Yüklenici açısından sözleşme taraflar arasında imzalandıktan sonra sözleşmenin uygulanma
aşamasında, öncelikle teklif sırasında hazırlanan iş programları, nakit akış tabloları, yapım ve
yönetim metotları, makine, ekipman ve işgücü planlamaları gibi konular, şirket içindeki ilgili
birimlerin ortaklaşa hazırlamış olduğu bir “Master Plan” çerçevesinde detaylandırılmıştır.
Şantiye içinde işin gidişatı, günlük ve haftalık raporlar ile merkez yönetime iletilmiştir. Aylık
ilerleme raporları bu bilgiler altında hazırlanıp gerektiği takdirde bu master plan revize
edilmiştir.
Sözleşmenin uygulamasını fiilen şantiye organizasyonu gerçekleştirmiştir. Bizzat sorumlu
kişi proje müdürüdür. Gereken durumlarda sözleşme biriminden destek alınmıştır.
Öngörülemeyen sebeplerden ötürü iş aksadıysa, bu nedenler tespit edilip sözleşme
kapsamında belirtilen süreler içerisinde mühendise ve işverene gerekli bildirimler yapılmıştır.
Diğer sözleşmesel konular da zamanında belgelendirilmiştir. Şantiyede işvereni temsil eden
bir yetkili ve mühendis ile olağan haftalık gidişat toplantıları yapılmıştır.
4.6.1 Hak Talepleri
Yüklenici sözleşmenin uygulama aşamasında; işverenin tasarımını yaptırdığı prensip projeleri
çerçevesinde gerçekleştiren, taban taraması ile ilgili uygulama projelerinde zemin etütlerinin
doğru yapılmaması yüzünden bazı hataların olduğunu fark etmiştir. Bu tasarım hataları
yüklenicinin tarama ve dolgu işlerinde öngörülmeyen ek maliyetlere ve iş süresinin uzamasına
sebebiyet veren durumlar ortaya çıkarmıştır. Yüklenici konu ile ilgili, mühendise ve işverene
zamanında bildirim yapıp ek maliyet ve süre uzatımı için hak talebinde bulunmuştur. Bu hak
talebinin sunumu için şirket dışından hukuki danışma desteği alınmıştır.
4.6.2 Uyuşmazlıklar ve Çözümü
Uygulanması incelenen bu FIDIC standart sözleşmesinde 1999 yayınlarının aksine
uyuşmazlık sürecinde “Uyuşmazlık Hakem Kurulu” yerine “Mühendisin Kararı” vardır.
Uyuşmazlığın çözümü aşaması için uyuşmazlık yaşanan konuda taraflar mühendise bildirim
yapar. Bu tarihi izleyen 84 gün içinde mühendis uyuşmazlık ile ilgili kararını açıklayıp
taraflara iletir. Şayet taraflar bu karardan tatmin olmadıklarında ya da mühendis 84 gün içinde
kararını açıklamaz ise uyuşmazlık 56 günlük bir dostane çözüm süresinden sonra tahkim
58
sürecine götürülür.
İşin devamı sırasında “hak talebi” başlığı altında anlatılan yüklenicinin hak talebi
doğrultusunda, işverenin kararı olumlu sonuç vermeyince bir uyuşmazlık yaşanmıştır. Gerekli
uyuşmazlık bildirimi yüklenici tarafından mühendise sunulmuş ve “mühendisin kararı”
aşamasına geçilmiştir. Mühendis verdiği kararda, yükleniciyi haklı bulup işveren ile
anlaşmasını sağlamıştır. Yüklenici, öngörülemeyen maliyetin bedelinin kendisine ödenmesi
ve ek süre haklarını kazanmıştır. Bu uyuşmazlık durumu tahkim sürecine gidilmeden
çözülmüştür.
4.7 Sözleşmenin Tamamlanma Aşaması
Sözleşme yüklenici açısından öngörülen sürede tamamlanamamıştır. Yaşanan uyuşmazlık
durumu ile ilgili 150 takvim gününü içeren bir süre uzatımı alınmış olup sözleşmede belirtilen
işin tamamlanma süresine eklenen bu süre içerisinde geçici kabul işlemlerine başlamıştır.
Yüklenici süre uzatımına hak kazandığı için herhangi bir gecikme tazminatı yükümlülüğü
altına girmemiştir. Yapılan iş bu süre uzatımı ve ek maliyetlerden ötürü öngörülen bütçede
gerçekleşmemiştir. Fakat bu ek maliyetin bedeli işveren tarafından yükleniciye ödendiği için
yükleniciye yansıyan herhangi bir finansal zarar ve mağduriyet olmamıştır.
İşveren bu sözleşmenin yönetim sürecinde taraflar açısından gayet belirgin, anlaşılır ve adil
bir FIDIC tabanlı sözleşme hazırlamış olmasına rağmen, sözleşme hazırlığı aşamasındaki
tasarım hatasından dolayı yaptırdığı işin kendisine doğrudan yansıyan maliyetini arttırmak
zorunda kalarak işi teslim almıştır.
4.8 Yüklenicinin Genel Sözleşme Yönetimi Tecrübeleri ve Tavsiyeleri
İncelenen bu FIDIC sözleşme uygulamasına bağlı olarak ve genel sözleşme yönetimi ilkeleri
çerçevesinde yüklenicinin tecrübeleri ve tavsiyeleri aşağıda açıklanmıştır.
• FIDIC, sözleşme formlarını her ne kadar riskin, tarafların sorumlulukları açısından
adil biçimde dağıtılmasını sağlamak için hazırlamış olsa da, uygulama aşamalarında
işverenler; FIDIC tabanlı sözleşmeleri, mühendisin işveren temsilcisi olma durumunu
kullanıp sözleşme özel şartlarındaki maddeler ile risk adaletinde yorum farkları
yaratarak bambaşka sözleşmeler haline dönüştürebilmektedir.
• Sözleşme hazırlığı aşamasında, teklif dosyasında gelen taslak (draft) sözleşme
59
maddeleri çok iyi irdelenip sözleşmede risk içeren maddeler belirlenerek, imza
aşamasına geçilmeden bu konular taraflar arasında masaya yatırılmalıdır.
• Sözleşme uygulama aşamasında, FIDIC standart sözleşmelerinde taraflara yapılacak
bildirimlerde belirtilen süre limitlerine, dikkat edilmelidir.
• Sözleşme uygulaması mutlaka yazılı olarak yapılmalıdır. Özellikle FIDIC
uygulamalarında sözlü bildirimler; hak talebi ve uyuşmazlık durumlarında
belgelenemedikleri için hiçbir değer ifade etmemektedir.
• Sözleşme uygulaması şantiyede yapıldığı için yetkili kişiler sözleşmeye hâkim
olmalıdırlar. Gerekirse şirket içinde iş başlamadan önce teknik kadro sözleşme tipi ve
yönetimi ile ilgili eğitilmelidir.
60
5 SONUÇ ve ÖNERİLER
Günümüzde inşaat sektöründe, serbest piyasa ekonomisinin yarattığı rekabet ortamı proje
yönetim süreçlerinin istenilen maliyet, süre ve kalitede tamamlanabilmesi gereğini
doğurmuştur. Proje yönetim sürecinin başarısı ile doğrudan ilgili olan sözleşme yönetimi
sürecinde özellikle uluslararası inşaat projelerinde önemini hissettiren, taraflar arasında ortak
bir sözleşme dilinin kullanılması sözleşmelerde bulunan şekil serbestliği ilkesinin yarattığı
kavram karmaşalarını ortadan kaldırmak için gereklidir. Bu anlamda ortaya çıkan standart
sözleşme tipleri aynı zamanda sözleşme tarafları arasındaki risk dağılımlarını adil biçimde
paylaşılmasını amaçlamıştır. Tez bütününde incelenen FIDIC standart sözleşmelerinde bu risk
dağılımının adaleti, belgelerin içeriğinde yapılan günümüz şartlarına göre uyarlanmış
değişiklikler ile sağlanmaya çalışılmaktadır. Özellikle uluslararası projelerde yaygın olarak
kullanılması; bu sözleşmeleri işverenler, yükleniciler ve müşavirler açısından önemli duruma
getirmiştir. Diğer standart sözleşmeler gibi FIDIC sözleşmeleri de bağımsız müşavirlik
alanının daha etkin biçimde uygulanabilmesini sağlamaktadır.
Tezin sözleşme uygulaması aşaması için görüşülen yüklenici ve müşavir firmaların ortak
görüşü; FIDIC standartlarıyla hazırlanmış bir sözleşme ile çalışmaları durumunda; tarafların
kendilerini güvende hissetmeleri, hak talebi ve uyuşmazlık konularında ki çözümlerin net
olmasıydı. İnşaat sözleşmesi ile bir nevi eş anlam teşkil eden uyuşmazlıklar konusu FIDIC
sözleşmelerinde gayet net ve hızlı bir şekilde çözüm bulmaktadır. Tam tersine Türkiye’de
uygulanan inşaat sözleşmelerinde uyuşmazlıkların çözümü tarafların anlaşmaya yatkın
olmadıkları durumlarda yargı ile sonuçlanmakta ve bu süreç uzunca zamanlara yayılmaktadır.
FIDIC uygulamalarında tahkim sürecindeki karar uyuşmazlık konusunda nihai olduğu için
yargıya gerek kalmadan çözülebilmektedir.
FIDIC standartları ile hazırlanan bir sözleşmede genel koşullara ek olarak konulan ve her
sözleşme için farklılık gösteren özel koşullar maddeleri hazırlanırken, genel koşullar
maddelerini etkisiz kılacak şekilde düzenlemelerin yapılması sözleşme yönetim sürecindeki
uyuşmazlıkları arttırmaktadır. Tez kapsamında incelenen sözleşme uygulamasında özel
koşullar ile sözleşme maddelerinde yapılan değişikliklerde, genel koşullardaki adil risk
dağılımının bozulmamasına dikkat edilmiş, belirsizlik ve anlam karmaşası yaratacak
durumlara yer verilmemiştir. Sözleşme maddelerinin yorumlanması açısından taraflar
arasında her hangi bir konuda uyuşmazlık ile karşılaşılmamış, yaşanan uyuşmazlık konusu
tasarım hatalarından kaynaklanmıştır. Sözleşmeyi hazırlayan mühendisin projeye özgü
verilerle birlikte özel koşullar bölümü için FIDIC’in tavsiyelerini göz önünde bulundurduğu
61
ve sözleşmeyi başarılı bir şekilde projeye uygun duruma getirdiği gözlemlenmiştir.
Çalışma kapsamında görüşülen ve FIDIC sözleşmeleri ile çalışmış olan yüklenici firmalara
“FIDIC uygulamalarında karşılaşılan uyuşmazlık nedenleri” sorusu yöneltildiğinde ise,
çoktan aza doğru bir sıralama ile aşağıdaki durumlar ortaya çıkmıştır.
• İşin öngörülen zamanda bitirilememesi, gecikmeler
• İşin planlanan bütçe dâhilinde gerçekleştirilememesi
• İşin istenilen kalitede yapılmaması
• Öngörülemeyen sebepler
İşin öngörülen zamanda ve bütçede bitirilememesi gibi uyuşmazlık hallerinin yaşanmaması
için sözleşme hazırlığı evresinde hem işveren hem de yüklenici tarafında gerçeğe yakın bir
planlama yapılması gerekmektedir. İhale ve sözleşme anlaşması taslaklarının, uygulanacak
olan sözleşme tipine bağlı olarak işin başlangıcından itibaren bütününe yön verecek olan
şantiye verileri ile ön veya son tasarımların uzman kişi veya kurumlarca hazırlanması
işverenlerin bu konulardaki riskleri karşı tarafa aktarabilmesini sağlar. Durum yüklenici
açısından göz önüne alınırsa; başarılı bir proje ve sözleşme yönetimi ile yukarıda belirtilen
uyuşmazlık nedenlerinin yaşanması engellenebilir. Doğru bir planlama ve sözleşme hazırlığı
aşamasına ek olarak işin uygulanması sırasında gerek FIDIC sözleşmelerinde gerekse diğer
standart sözleşmelerde sözleşme maddelerinde bulunan tarafların bildirim yapmaları, iş
başlangıcı, geçici ve kesin kabul işlemleri, ödemeler, uyuşmazlık çözümü gibi konular için
belirtilmiş olan süre limitleri önem teşkil etmektedir. Bu sürelerin aşılması durumunda
sözleşmede belirtilen konu ile ilgili hak talebinde bulunmak imkânsız hale gelir.
FIDIC sözleşmelerinde yüklenici ve işveren arasındaki risk dağılımı tartışılan bir konudur.
Sözleşme tarafları, olabilecek en iyi şekli ile üzerlerindeki riski karşı tarafa yükleyecek bir
sözleşme imzalamak ister. İşverenin ücretini ödediği mühendisin ya da danışmanlık
firmasının işverenin çıkarlarını koruyacak şekilde hareket etmesi gayet doğal bir davranıştır.
1999 yılında yapılan değişiklikler çerçevesinde hazırlanan yeni FIDIC standart
sözleşmelerinde mühendis işveren vekili durumundadır. Dolayısıyla tarafsız olması
beklenemez. Genel uygulamalarda işverenler, sözleşmeyi hazırladığı ve işi yaptırdığı için
riskleri diğer tarafa yükleyecek sözleşme maddeleri ile yüklenicilerden teklif almaktadırlar.
İhaleyi kazanan yüklenici sözleşme imzalanmadan önce işveren ile görüşerek bu risk içeren
sözleşme maddelerini değiştirmek istese bile, uygulamalarda işveren etkinliğinin fazla olduğu
bir anlaşma yapılması durumu ortaya çıkmaktadır. Bunun sebebi basit bir şekilde açıklanırsa;
günümüz inşaat sektöründe işverenlerin işi yaptıracak ehil bir yüklenici bulması gayet kolay,
62
yüklenicilerin de iş alacağı bir işveren bulmaları bir o kadar zordur. Mühendisin hak talebi ve
uyuşmazlık konularında işveren temsilcisi olması veya tarafsız davranması tartışması;
mühendisin işverenin temsilcisi olduğu durumlarda ki “UHK Süreci” ile verilecek olan karar,
eski uygulamalardaki “mühendis kararı” kadar tarafsız olma durumunu içerdiğinden yüklenici
açısından yorum farkları oluşturmayan özel koşullar ile hazırlanmış olan bir FIDIC
sözleşmesi uygulamasında önem teşkil eden bir konu olarak gözükmemektedir. Dikkat çekici
bir diğer nokta ise; 1999 yılında son halini alan FIDIC sözleşmelerinin daha önceki
baskılarının günümüzdeki uygulamalarda halen kullanılmakta olduğudur. Buna sebep olarak
sözleşmeyi hazırlayan tarafın sözleşmeyi kullanım alışkanlığı, sözleşmeyi algılayış şekli gibi
faktörler gösterilebilir. Daha önceki yayınlarda kısa paragraflardan ve çok maddeden oluşan
genel koşullar maddeleri, kullanım kolaylığı açısından son yayınlarda 20 ana madde altında
belirtilmektedir.
Bir diğer önemli husus olarak; özellikle FIDIC uygulamalarında veya diğer uluslararası
standart sözleşmelerde tarafların sözleşme yönetim şeklindeki davranış biçimi, bilgi alışverişi,
iletişimin dokümantasyonu gibi konular önemli yer tutmaktadır. Gerek FIDIC
sözleşmelerinde, gerek diğer standart sözleşmelerde, sözleşme idaresinin mutlak suretle yazılı
olarak yapılması ve sözleşmeyi uygulayan/uygulatan kişilerin sözleşmeyi oluşturan belgelerin
bütününe hâkim olmaları gerekmektedir. Yüklenici firmaların doğru bir sözleşme idaresi
yapması, başarılı bir proje yönetimi gerçekleştirmesi ile eş anlam teşkil eder. Sözleşme
yöneticisi veya proje organizasyonu içinde bulunan diğer kişiler sözleşme takibini ve
sözleşmesel konularla ilgili bilgilendirme ve raporlamayı gereken düzeyde yapmalıdırlar.
Yüklenicilerin kendi iç denetimlerini gerçekleştirebilmesi için hazırlamış olduğu günlük,
haftalık, aylık iş ilerleyiş raporlarına ek olarak, uygulanan sözleşmenin bütününü açıklayıcı,
bilgilendirici, takibini kolaylaştırıcı raporlamaları da yapmaları gerekmektedir. Konu ile ilgili
bir öneri olarak “Sözleşme Bilgi ve İletişimi Takip Formları” (bkz. Ekler) adı altında formlar
oluşturulmuş ve Bölüm 4’te anlatılan sözleşme uygulamasının içeriğine göre bu formlar
düzenlenmiştir. İşveren ile yapılan sözleşme haricinde, yüklenicilerin bünyesinde
çalıştırdıkları alt-yükleniciler ile yaptıkları sözleşmeler için de benzer formların
uyarlanabilmesi düşünülmektedir.
Tez çalışmasının bütününde yapılan kaynak araştırmalarının ve uygulama aşaması etüt edilen
projenin irdelenmesi neticesinde başarılı bir sözleşme yönetimi için yükleniciler açısından
önemli olabilecek hususlar ve sunulan öneriler aşağıda listelenmiştir.
63
• Teklif aşamasından başlayan, işin tamamlanmasına kadar devam eden doğru ve
sürekli güncellenen bir planlamanın var olması.
• Taslak sözleşme maddelerinde bulunan, önem teşkil eden, tartışma
yaratabilecek durumda olan konuların sözleşme imzalanmadan önce işveren ile masaya
yatırılması, anlaşma sağlanması. Muğlâk sözleşme maddelerinin oluşmasının önlenmesi.
• Saha verilerinin ve tasarımların işveren tarafından yapılması durumunda, işe
başlamadan önce doğruluklarının teyit edilmesi, var ise hataların işverene iletilmesi,
düzeltilmesi.
• Saha organizasyonunun nicelik ve nitelik açısından yeterli olması. Teknik
kadronun sözleşmenin tipi, önemli detayları ve yönetim şekli ile ilgili eğitilmesi,
yönlendirilmesi.
• Saha organizasyonu içinde bulunmayan, sözleşme yönetimi konusunda
deneyimli bir yetkili kişinin / birimin, projenin firma içindeki denetimini gerçekleştirmesi
için proje organizasyonuna dâhil edilmesi.
• İşin ilerleyişi ve planlamanın güncellenmesi için gerekli olan günlük, haftalık,
aylık raporlamaların ayrıntılı biçimde yapılması ve dosyalanması. Sözleşme çerçevesinde
hak talepleri açısından önemli olabilecek gelişmelerin belgelendirilmesi (rapor, resim,
video, vb.). Bu belgeler bazında oluşturulacak bildirimlerin gecikmeden ilgili tarafa
ulaştırılması. (Ek-5: Gelişme - Problem İzleme / Bildirim Formu)
• Sözleşmenin ve projenin takibini kolaylaştırabilecek raporlamaların ve
formların oluşturulması.
• Taraflara yapılacak olan bildirimlerde sözleşmede bulunan süre limitlerinin
önemi, iletişimin ve dokümantasyonun mutlak suretle belgelendirilmesi. Gereksiz
bildirimlerden kaçınılması.
• Hak talebi sunumlarında, gerek görülen durumlarda hukuki danışma desteği
alınması.
• Çalıştırılan alt-yüklenici sözleşmelerinin, ana sözleşmenin (işveren sözleşmesi)
ve teknik şartnamelerin içeriğine göre düzenlenmeleri. Alt-yüklenici denetimlerinin
yapılması ve yönlendirilmesi.
Bu genel hususların göze önüne alınması dâhilinde, diğer projelerin sözleşme yönetiminde
yaşanabilecek sıkıntıların ve problemlerin azaltılabilmesine ve başarılı bir sözleşme ve proje
yönetiminin gerçekleşmesine fayda sağlanabilir.
Tez çalışması sonucunda; inşaat sektöründe sıkça kullanılan FIDIC standart sözleşmelerinin
64
literatür ve uygulama aşaması anlatılarak yapım ve mühendislik sektörü içerisinde yer alan
sözleşme yönetimindeki önemi vurgulanmıştır. Tezin, uluslararası projelerde FIDIC
sözleşmeleri ile çalışmaya başlayan yüklenici firmalar için, bu sözleşmelerin içeriği ve
uygulanış şekli açısından yararlı bir kaynak olabileceği düşünülmektedir.
65
KAYNAKLAR
Bozkurt, M., (2002), “İnşaat Uyuşmazlıklarının Tahkim Yoluyla Çözümü”, Yüksek Lisans Tezi, İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Eren, F., (1994), “Borçlar Hukuku Genel Hükümler”, Cilt 1, 5.Baskı, İstanbul.
FIDIC, (1999), “Conditions of Contract for Construction For Building and Engineering Works Designed by The Employer (Red Book), 1st Edition”, FIDIC Publ., Geneva.
FIDIC, (1999), “Conditions of Contract for Plant & Design-Build For Electrical & Mechanical Plant & For Building & Engineering Works Designed by the Contractor (Yellow Book), 1st Edition”, FIDIC Publ., Geneva.
FIDIC, (1999), “Conditions of Contract for EPC Turnkey Projects (Silver Book), 1st Edition”, FIDIC Publ., Geneva.
FIDIC, (1999), “Short Form of Contract (Green Book), 1st Edition”, FIDIC Publ., Geneva.
FIDIC, (1995), “Conditions of Contract for Design-Build & Turnkey (Orange Book), 1st Edition”, FIDIC Publ., Geneva.
FIDIC, (1987), “Conditions of Contract for Works of Civil Engineering Construction (Red Book), 4th Edition”, FIDIC Publ., Geneva.
Gilbreath, R.D., (1992), “Managing Construction Contracts Operational Controls for Commercial Risks” 2nd edition, J.W&Sons Inc., Canada.
Hinze, J., (1993), “Construction Contracts” McGraw-Hill Publ., New York.
Karayalçın, Y. ve Yongalık, A., (2001), “Hukukta Öğretim-Kaynaklar-Method”, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, 5.Baskı, Ankara.
Kurt, S., (2006), “Yapı Üretiminde Sözleşme Yönetimi ve Uluslararası Bir İnşaat Projesinin Sözleşme Yönetimi Sürecinin İncelenmesi”, Yüksek Lisans Tezi, İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Poage, W.S., (2000), “The Building Professional’s Guide to Contract Documents”, R.S Means Comp.Inc., Kingston.
Sertyeşilışık, B. (2008), “Sözleşme ve Talep Yönetimi” YTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Yapı İşletmesi Yüksek Lisans Programı Ders Notları, İstanbul.
Sözen, Z. ve Dikbaş, A., (2008), “Sözleşme Yönetimi Temel İlkeleri & FIDIC”, Sertifika Programı, İTÜ Proje Yönetim Merkezi, İstanbul.
Uğur, L.O. ve Erdal, M., (2008), “FIDIC İnşaat İşleri Genel Şartnamesinde Sorumluluk ve Risklerin İşveren, Mühendis ve Yükleniciye Dağılımının İnşaat Süresine Etkisi”, Selçuk Üniversitesi Teknik-Online Dergi 7-1.
Yalçın, H., (2004), “A.B.D ve Türk İnşaat Sektörlerindeki Standart Sözleşme ve Genel Şartnamelerin Karşılaştırılması”, Yüksek Lisans Tezi, İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Yılmaz, E., (2005), “Hukuk Sözlüğü, Öğrenciler İçin”, Yetkin Yayınevi, Ankara.
www.adalet.gov.tr (Türk Medeni Kanunu, Borçlar Kanunu) www.fidic.org , www.tmmmb.org.tr
66
EKLER
Ek–1: Sözleşme Bilgi/Takip Formu -1
Ek–2: Sözleşme Bilgi/Takip Formu -2
Ek–3: Sözleşme İletişimi Takip Formu -1
Ek–4: Sözleşme İletişimi Takip Formu -2
Ek–5: Gelişme - Problem İzleme / Bildirim Formu
Ek-1
1
2
3
4
5
6
7
No. Açıklama Madde No. Not / Yorum
1 30 gün 41.1 Aynı zamanda İş programının sunulması için süre limiti
2 XX/XX/1993 43.1
3 1100 takvim günü 43.1
4 XXX M. USD 10.1
5 %10 × söz.bedeli 10.1
6 %10 × geçici hakediş 60.2
7 10 M. USD 60.2
8 5 M. Rupi 60.2
9 % 0.5 (aylık) 60.10 Geçici Hakediş ödemesinin gecikmesi durumunda.
10 %0.1 × söz.bedeli 47.1 Günlük tazminat miktarı.
11 %10 × söz.bedeli 47.1
12 365 gün 49.1 , 49.5 730 güne uzatılabilir.
13 1 M. USD 23.2 Her sefer için 3. şahıs sigortası
14 %5 59.4 (c) Kesin kabule kadar alınabilecek Onaylanmış Alt-Yüklenici çalıştırma bedeli.
15 %75 60.1 (c) Kesin kabulden önce ödemesi alınabilecek demirbaş bedeli.
16
17
18
19
20
Tamamlanma Süresi
SÖZLEŞME ŞARTLARI
Gecikme Tazminatı
Gecikme Tazminatı Limiti
Min. Geçici Hakediş
Gecikmiş Ödeme Faizi
Kesin Kabul
SÖZLEŞME BİLGİ / TAKİP FORMU
Proje Adı: XXXXX LİMANI İNŞAATI
Sözleşme Bedeli
Kesin Teminat
Belge Önceliği:
Başlama Süresi
İş Başlangıcı
Geçici Teminat
Geçici Teminat Limiti
Adjustment of Provisional Sums
Listelenmiş Malzeme Fatura Bedeli
Kabul Mektubu
Teklif Mektubu
Özel Koşullar
Genel Koşullar
Teknik Şartnameler
Çizimler
Fiyat ve Oran Çizelgeleri A-B
Asgari Sigorta
1
Ek-2
No. Konu Başlığı Madde No.Değiştirilen / Genişletilen
MaddeAçıklama / Not (Yorum)
1 Tanımlar ve Yorumlar 1.1 ~ 1.5 1.1
2 Mühendis 2.1 ~ 2.6 2.3
3 Devretme ve Alt-Yükleniciler 3.1 ~ 4.2 -
4 Sözleşme Dokümanları 5.1 ~ 7.3 5.1, 5.2
5 Genel Yükümlülükler 8.1 ~ 33.110.1, 11.1, 14.1, 14.3, 15.1, 16.1,
19.1, 28.2
İş programı ve nakit akış teslimi 30gün! Çevre ve iş güvenliği. Royalties.
6 İşgücü 34.1, 35.1 34.1 Personel ve İşçilik Temini. (34.2 ~ 34.11 alt-maddeleri eklenmiş.)
7 Malzeme, Demirbaş ve İşçilik 36.1 ~ 39.2 - Muayene ve Testler
8 Durdurma 40.1 ~ 40.3 - Süre uzatımı ve ek masrafların talebi yapılabilir. 84 günü geçen durdurmada sözleşmeyi fesih hakkı.
9 Başlama ve Gecikmeler 41.1 ~ 48.4 44.1, 45.1, 46.1 Süre uzatımı koşulları. İş programından sapmalarda 7 günlük uyarıyla işverene sözleşmeyi fesih hakkı!
10 Kesin Kabul 49.1 ~ 50.1 49.149.5, 49.6, 50.2 alt-maddeleri eklemiş. Kesin Kabul Dönemi, Tarama işlerinden kaynaklanan kusurlar ve araştırılması.
11 Değişiklikler, İlaveler, Çıkarmalar 51.1 ~ 52.4 51.1, 52.3 Değişiklik ve ek işlerin tesbiti, fiyatlandırılması, %15'i aşan değişiklikler.
12 Talep Süreci 53.1 ~ 53.5 - Hak Talebi. Sebebi izleyen 28 gün içinde bildirim!
13 Yüklenici Donanımı, Geçici İşler ve Malzemeler 54.1 ~ 54.8 -
14 Ölçme 55.1 ~ 57.2 - Metraj, Pozlar, Götürü Bedel Analizleri. "Fiyat ve Oran Çizelgeleri Koşulları" na bakılacak.
15 Geçici Bedeller 58.1 ~ 58.3 - Provisional Sums. "Fiyat ve Oran Çizelgeleri Koşulları" na bakılacak.
16 Onaylanmış Alt Yüklenici 59.1 ~ 59.5 - Geçici Hakediş Listelenmiş malzeme fatura bedeli: %75.
17 Hakedişler ve Ödemeler 60.1 ~ 62.2 - Fiyat ve Oran Çizelgeleri Koşulları (A ve B fazları ayrı ayrı uygulanacak.)
18 Yasal Yollar 63.1 ~ 64.1 -
19 Özel Riskler 65.1 ~ 65.8 65.2 Mücbir sebepler.
20 İfadan Kurtulma 66.1 -
21 Uyuşmazlıklar 67.1 ~ 67.4 67.3 Tahkim Koşulları.
22 Bildiriler 68.1 ~ 68.3 68.2 İşveren veya Mühendise bildirim adresleri.
23 İşverenin Kusuru 69.1 ~ 69.5 - Kusur sebebini izleyen 28 gün içinde bildirim! Sözleşmeyi fesih hakkı.
24 Maliyet ve Mevzuat Değişiklikleri 70.1 ~ 70.2 70.1 Fiyat Farkı talebi yok!
25 Para ve Kurlar 71.1 ~ 72.3 -
1 Vergi 732 Rüşvet ve Hile 743 İşveren Tarafından Sona Erdirme 754 Gizlilik Koşulları 765 Notices to Mariners 776 Patlayıcı Kullanımı 787 Batıkların Çıkarılması 798 Konsorsiyum 809 Demobilizasyon Masrafları 8110 Su Temini 82
Fiyat ve Oran Çizelgesi Koşulları."Water Supply CP2" şantiyesinden su temini.
SÖZLEŞME MADDELERİ İÇERİĞİ - Genel ve Özel Koşullar
SÖZLEŞME BİLGİ / TAKİP FORMUProje Adı: XXXXX LİMANI İNŞAATI
EKLENEN YENİ MADDELER
2
Ek-3
No. Tarih Gönderen Konu Referans Madde No.
Dosya İçeriği - İlişikler Açıklama / Yorum
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
Gelen Yazışma
SÖZLEŞME İLETİŞİMİ TAKİP FORMU
Proje Adı: XXXXXXXXX
1
Ek-4
No. Tarih Alıcı Konu Referans Madde No.
Dosya İçeriği - İlişikler Açıklama / Yorum
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
Giden Yazışma
SÖZLEŞME İLETİŞİMİ TAKİP FORMU
Proje Adı: XXXXXXXXX
2
Ek-5
Teslim Eden Teslim Alan
(Tarih) (Tarih)
Ad, Soyad, Ünvan Ad, Soyad, Unvan
(İmza)(İmza)
Ek : (Çizim, Resim, Rapor, Tutanak, Ataşman, Yazışma, Video, vb.)
Gelişme / Problem Tanımı:
Öneri / Talep - Bildirim:
(Yüklenici)
(İşveren, Mühendis, Alt-Yüklenici, Yüklenici Merkez Ofis, vb.)
GELİŞME - PROBLEM İZLEME / BİLDİRİM FORMU
Proje Adı: XXXXXXXXX
Gönderen
İlgili Taraf / Kişi:
Saha / İş Kısımı-Yeri :
Sözleşme Referansları (Madde No / Kısım) :
72
ÖZGEÇMİŞ Doğum tarihi 29.04.1982 Doğum yeri Antalya Ortaöğretim 1993–2000 Antalya Eğitim ve Kültür Vakfı Özel Lisesi Lisans 2000–2006 Yıldız Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü Yüksek Lisans 2006–2009 Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İnşaat Mühendisliği Anabilim Dalı, Yapı Programı Çalıştığı kurumlar 2006–2007 ALKE İnşaat Sanayi Ticaret A.Ş. 2007–2009 SİSKA İnşaat Taahhüt Mimarlık ve Mühendislik A.Ş.
