25
Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Namba 2202 Novemba 24 - 30, 2016 28 pes K1 tasol Wantok O’Neill promotim invesmen Have you Enrolled? Toksave bilong Ilektoral Komisen - P14 na 15 FIFA Wol Kap anda 20 meri soka eksen - P8 na 21 PRAIM Minista Peter O’Neill i kamap namba wan lida bilong PNG na Pasifik Ailan rijon long go lukluk raun long Cuba na sainim agrimen long strongim poroman namel long tupela kantri. Dispela raun bilong Praim Minista O’Neill i go long komunist ailan kantri bai lukim tupela kantri i sainim agrimen long larim ol dokta bilong Cuba i kam wok long haus sik long PNG, strongim tred, invesmen na bisnis rilesens namel long tupela kantri, na promotim spots menesmen long sait bilong boksen. Mista O’Neill wantaim delegesen bilong Gav- man i bin kamap long Havana long Cuba long Mande long dispela wik bihain long ol i pinis long bung bilong APEC long Lima long Peru long Saut Amerika. Ol ripot i tok Mista O’Neill bai sainim ol pepa o agrimen wantaim Presiden Raul Castro long larim Cuba i salim ol dokta i kam wok long ol haus sik long PNG. Cuba bai givim boksen trening na spot menes- men long boksen long PNG. Standet bilong medikol na heltke long Cuba em i antap tumas na winim arapela ol bikpela di- velop kantri. Mista O’Neill i tok tupela gavman bai sainim agrimen long larim ol manmeri long tupela kantri i kisim visa long ples balus. Long APEC bung long Lima, Mista O’Neill i bin stretim toktok wantaim Deputi Praim Minista bi- long Thailand, ACM Prajin Juntong, long opim dairek flait namel long Pot Mosbi na Bangkok, na strongim bisnis na invesmen namel long tupela kantri. Mista O’Neill i bin tokim Mista Juntong olsem PNG i laikim ol investa long Thailand i kam di- velopim turism, egrikalsa na medikel indastri long PNG. Praim Minista O’Neill i bin holim miting wan- taim Presiden bilong Peru, Pedro Pablo Kuczyn- ski, long Lima long las wik Fraide. Tupela lida i bin toktok long wanem kain ol helpim PNG i ken kisim long Peru wantaim ek- spirens bilong Peru long helpim PNG i redim em yet long holim bikpela bung bilong APEC long yia 2018. Mista O’Neill i bin bungim Sif Ekseketiv Opisa bilong Facebook, Mark Zuckerberg, na tokim em olsem sampela manmeri long sampela sosaiti i save putim ol giaman toktok long Facebook long bagarapim nem bilong sampela ol lida na man- meri. Nupela Kardinel bilong PNG... L-R: Bihain long seremoni long Vatiken, Rom we i lukim 17-pela nupela Kardinel bilong Katolik Sios long wol long las wik Sarere, nupela Kadinel bilong PNG, John Ribat msc i sanap wantaim Asbisop bilong Rabaul, Francesco Panfilo sdb, wanpela pater na Bisop Rochus Tatamai msc, bilong Bereina Daiosis husat i bin go wantaim nupela Kardinel long Rome. Lukim stori long pes 12. APEC bung long Cuba...

FIFA Wol Kap anda 20 meri soka P8 na 21 O’Neill promotim ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2202.pdf · REJISTRA bilong Politikel Pati na Kendidet, Dokta

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: FIFA Wol Kap anda 20 meri soka P8 na 21 O’Neill promotim ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2202.pdf · REJISTRA bilong Politikel Pati na Kendidet, Dokta

Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!Namba 2202 Novemba 24 - 30, 2016 28 pes K1 tasol

Wantok

O’Neill promotiminvesmen

Have you Enrolled?Toksave bilong IlektoralKomisen - P14 na 15

FIFA Wol Kapanda 20 meri sokaeksen - P8 na 21

PRAIM Minista Peter O’Neill i kamap nambawan lida bilong PNG na Pasifik Ailan rijon longgo lukluk raun long Cuba na sainim agrimenlong strongim poroman namel long tupelakantri. Dispela raun bilong Praim Minista O’Neill i go

long komunist ailan kantri bai lukim tupela kantrii sainim agrimen long larim ol dokta bilong Cubai kam wok long haus sik long PNG, strongim tred,invesmen na bisnis rilesens namel long tupelakantri, na promotim spots menesmen long saitbilong boksen. Mista O’Neill wantaim delegesen bilong Gav-

man i bin kamap long Havana long Cuba longMande long dispela wik bihain long ol i pinis longbung bilong APEC long Lima long Peru long SautAmerika. Ol ripot i tok Mista O’Neill bai sainim ol pepa

o agrimen wantaim Presiden Raul Castro longlarim Cuba i salim ol dokta i kam wok long olhaus sik long PNG. Cuba bai givim boksen trening na spot menes-

men long boksen long PNG. Standet bilong medikol na heltke long Cuba

em i antap tumas na winim arapela ol bikpela di-velop kantri. Mista O’Neill i tok tupela gavman bai sainim

agrimen long larim ol manmeri long tupelakantri i kisim visa long ples balus. Long APEC bung long Lima, Mista O’Neill i bin

stretim toktok wantaim Deputi Praim Minista bi-long Thailand, ACM Prajin Juntong, long opimdairek flait namel long Pot Mosbi na Bangkok, nastrongim bisnis na invesmen namel long tupelakantri. Mista O’Neill i bin tokim Mista Juntong olsem

PNG i laikim ol investa long Thailand i kam di-velopim turism, egrikalsa na medikel indastrilong PNG.

Praim Minista O’Neill i bin holim miting wan-taim Presiden bilong Peru, Pedro Pablo Kuczyn-ski, long Lima long las wik Fraide. Tupela lida i bin toktok long wanem kain ol

helpim PNG i ken kisim long Peru wantaim ek-

spirens bilong Peru long helpim PNG i redim emyet long holim bikpela bung bilong APEC long yia2018. Mista O’Neill i bin bungim Sif Ekseketiv Opisa

bilong Facebook, Mark Zuckerberg, na tokim em

olsem sampela manmeri long sampela sosaiti isave putim ol giaman toktok long Facebook longbagarapim nem bilong sampela ol lida na man-meri.

Nupela Kardinel bilong PNG...

L-R: Bihain long seremoni long Vatiken, Rom we i lukim 17-pela nupela Kardinel bilong Katolik Sios long wol long laswik Sarere, nupela Kadinel bilong PNG, John Ribat msc i sanap wantaim Asbisop bilong Rabaul, Francesco Panfilo sdb,wanpela pater na Bisop Rochus Tatamai msc, bilong Bereina Daiosis husat i bin go wantaim nupela Kardinel long Rome.Lukim stori long pes 12.

APEC bunglong Cuba...

Page 2: FIFA Wol Kap anda 20 meri soka P8 na 21 O’Neill promotim ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2202.pdf · REJISTRA bilong Politikel Pati na Kendidet, Dokta

P2 Wantok Novemba 24 - 30, 2016 nius

Ganim Ripot no kisim mani MEMBA bilong Wabag,Robert Ganim, i no wan-bel long gavman i nogivim mani long mekimwok bilong PalamentriRiferal Komiti bilongEdukesen (PRCE). PRCE i bin askim gav-

man long givim K7.826milien aninit long 2017Nesenel Baset, tasolgavman i no katim naskelim dispela mani naol i no inap long mekimwok. Mista Ganim i tok dis-

pela em i namba tu taimol no kisim mani. Pas-taim ol i bin laik longmekim wok long PRCEna askim gavman longkatim na skelim ol dis-pela mani tasol ol i nobin kisim long baset bi-long las yia. “Mipela i no bin kisim

fanding long mekim dis-pela wok long nesenelbaset bilong las yia. Naubaset bilong neks yia i nogivim wanpela toea longmipela long mekimwok,” Mista Ganim i tok. Mista Ganim, husat i

siaman bilong PRCE, itok dispela pasin bilonggavman i no stret bikoswok ol i laik mekimaninit long PRCE em long

sevim moa long 56,000tisa insait long PNG. PRCE i bin mekim

bikpela wok painimautlong olgeta hap bilongkantri long sekim sam-pela ol hevi na wariolsem salari na entaitel-men bilong ol tisa. Ol i bin mekim dispela

wok painimaut namellong mun Mas na Eprillong yia 2014. “Mi laik tok aut ples

klia olsem mipela imekim wok painimautna kamapim ripot pinis.Long helpim na harimsingaut bilong moa long56,000 tisa bilong dis-pela kantri, gavman imas painim mani longlarim mipela i mekimwok we dispela ripot i

laikim long mekim,”Mista Ganim i tok. PRCE i bin givim dis-

pela Ganim Ripot longPalamen long Ogas 26,2014 na Palamen i bingivim tok orait long ol-geta 13-pelarekomedesen dispelaripot i bin mekim. Nesenel Ekseketiv

Kaunsil (NEC) disisennamba 63/2015 longMas Mas 24, 2015 bingivim tok orait long gav-man i givim K26 milienlong bihainim na mekimol wok i stap long PRCERipot. Wok bilong dispela

anim Ripot inap longstat long 2014 na pinislong 2019. Namba wan fanding

bilong dispela ripot inaplong kisim K7.826 milientasol dispela i no binkamap. Deputi siaman bilong

PRCE na memba bilongJimi, Mai Dop, i binaskim Edukesen MinistaNick Kuman long No-vemba 3 long wanemtaim gavman bai givimmani long larim GanimRipot i mekim wok. Mista Kuman i bin

painim hat long bekimdispela askim bilongMista Dop bikos gavmani no gat inap mani longfandim olgeta dipatmenna sekta. Long Novemba 9,

Oposisen lida Don Polyei bin askim wanem taimgavman bai

O’Neill bungimlida bilong PeruPRAIM Minista Peter O’Neill i binbungim Presiden bilong Peru,Pedro Pablo Kuczynski, long Limalong las wik Fraide long taim bi-long bikpela bung bilong APEC. Presiden Kuczynski i bin bungim

Mista O’Neill na toktok long sam-pela ol namba wan samting longsait bilong holim APEC miting. Peru i holim APEC miting long

dispela yia long kapital siti bilongem, Lima. Long 2018, PNG baiholim dispela bikpela APEC mitinglong Pot Mosbi. Balus bilong Praim Minista

O’Neill wantaim ol delegesen bi-long PNG i bin pundaun long AirGroup 8 Military Complex longCallao long las wik Fraide.

Ol memba bilong PRCE em ol (L-R) Memba bilong Wabag, Robert Ganim, Gavanabilong Isten Hailans, Julie Soso na Memba bilong Jimi, Mai Dop.

Gelu: Ol memba no brukim loREJISTRA bilong Politikel Pati naKendidet, Dokta Alphonse Gelu,i tok ol memba na gavana i nobrukim lo taim ol i tok aut longpablik long wanem sevis na di-velopmen ol i bringim long wanwan distrik na provins bilong ol. Dokta Gelu i tok ol memba na

gavana i ken autim wanem samt-ing ol i mekim long niuspepa. Em i tok dispela kain pasin bi-

long ol memba long tok aut longol divelopmen i no brukimOgenik Lo bilong Nesenel naLokal Level Gavman Ileksen. Dispela lo i stopim ol memba

na gavana na ol kendidet i no

ken mekim eli kempein taim Ga-vana Jeneral i no opim rit bilongileksen yet. Dokta Gelu i bin mekim dispela

toktok taim sampela ol kendidetna ol manmeri i bin askim emsapos ol siting memba i brukimlo taim ol i wok long autim storibilong olsem wanem ol i yusimDistrik Sevis Impruvmen Pro-gram (DSIP) fan insait long lasfaivpela yia. “Em i rait bilong ol manmeri

long save long wanem ol samtingol memba na gavana bilong ol imekim long kirapim ples nagivim sevis long pipel,” DoktaGelu i tok.

Mista Gelu i tok ol memba nagavana em ol lida bilong kantrina lo i givim tok orait long ol iken autim wanem samting o imekim long divelopim ples insaitlong las faiv yia. “Sapos ol manmeri i wok long

komplen olsem dispela em i elikempein, mi no ting olsem em ieli kempein. “Long dispela as, mi no ting ol

memba i mekim eli kempein. Emol lida bilong kantri, ol i mastokaut long olsem wane mol iyusim K10 milien DSIP na PSIPmani ol i save kisim long wanwan yia,” Dokta Gelu i tok.

Kumul Petrolium gat pawaKUMUL Petrolium Holdings Limited(KPH) i gat rait long holim o menesimol mani o intres bilong ol papagraunna provinsal gavman, wanpela opisalbilong kampani i tok. Em i tok Ambrela Benefit Sering

Agrimen (UBSA) bilong kamapim PNGLNG Projek i givim pawa long KPHLlong lukautim 4.27 pesen. Dispela ekwiti bilong ol papagraun

i stap aninit long Kroton Namba 2Limited.“Dispela agrimen na arapela lo

olsem Kumul Authorisation Act igivim pawa long KPHL long lukautimol intres bilong papagraun long UBSAlevel.

“Mipela i no gat pawa long abrusimUBSA na i go daun. Nogat, dispela emi wok bilong Dipatmen ov Petroliumna Eneji,” em i tok. Em i mekim dispela toktok long

kliarim ol toktok bihain long ArthurSomare bilong Resources LogisticsSolutions wantaim Raymond Kuai ibin bungim ol papagraun long skruimdetlain bilong baim dispela 4.27pesen Kroton Ekwiti. “Sampela man i bin fosim ol papa-

graun long sainim UBSA agrimen longKokopo. Nau ol dispela man i laikbungim ol papagraun na mekim sam-pela samting gen,” wokman bilongKPHL i tok.

O’Neill toktok long APEC bung long PeruPRAIM Minista Peter O’Neill itoktok pinis wantaim arapela lidabilong ol APEC kantri long Limalong Peru long Saut Amerika longlas wiken. Mista O’Neill wantaim ol 20

lida husat i makim 20 APECmemba kantri i bin bung longLima we ol bin toktok long globeltred i pundaun na nid bilongtrenim ol yangpela manmeri longkisim save long mekim nupelawok.Taim Mista O’Neill i laik pun-

daun long Lima long las wikFraide, em i tok APEC em i wan-

pela bikpela forum o ples bilongbung bilong ol Esia-Pasifik kantrilong strongim tred, kamapimmoa wok, skelim save na teknikelwok insait long Esia-Pasifik rijon. “Esia-Pasifik o APEC rijon em i

wanpela ples insait long wol weyumi gat bikpela maket longsalim ol samting na kamapimmoa invesmen,” Mista O’Neill itok. “APEC rijon tasol i save

kamapim klostu long haf bilongglobel tred na 40 pesen bilongpopulesen bilong wol na konsi-uma maket i stap long APEC

“Ol bikpela sans bilong mekimbisnis na inves long ol ki eria bi-long mekim mani na senisim laip,i stap insait long APEC. “Ol toktok mipela i stretim

long bung bilong APEC i save gatmak long laip bilong ol manmerina pikinini long PNG. “Ikonomik sekta bilong kantri

bilong yumi i no wankain olsembilong APEC polisi na ajenda.“Mipela i wok long traim long

brukim dispela banis i stap namellong yumi na APEC. Dispela bailarim kantri bilong yumi insaplong salim ol fam prodak, pis,

mineral risos na arapela komoditilong APEC maket. "PNG em i memba bilong APEC

na mipela i gat sans long kisim olteknikel infomesen, data na skilstrening long kirapim ikonomi bi-long kantri bilong yumi. “Bilong mipela, dispela ol

samting i ken helpim egrikalsa,marin risos, turis bisnis, SME oliklik bisnis na planti arapela olsekta."Dispela bai helpim yumi long

kamapim strongpela ikonomi bi-long kantri bilong yumi,” MistaO’Neill i tok.

Praim Minista Peter O’Neill wantaim Presi-den bilong Russia, Vladimir Putim, longLima, Peru long taim bilong APEC mitinglong las wiken.

Page 3: FIFA Wol Kap anda 20 meri soka P8 na 21 O’Neill promotim ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2202.pdf · REJISTRA bilong Politikel Pati na Kendidet, Dokta

nius Novemba 24 - 30, 2016 Wantok P3

Gamato givim strongpela tok lukaut SIF Ilektoral KomisinaPatalias Gamato i givimwanpela strongpela toklukaut long ol wok man-meri bilong PNG lektoralKomisin (PNGEC). Mista Gamato i tokim ol

wok manmeri na opisal bi-long PNGEC long stopimpasin bilong kisim braiberi,mekim pasin korapsen,mekim paul pilai na i noken mekim pasin no gutwe bai bagarapim nem bi-long PNGEC. “Mi bai no inap isi long

ol opisal husat i mekimpasin no gut. Mi laikim olopisal na wok manmeri bi-long PNGEC long bihainimdispel toktok na mekimwok stret bikos mi bai noinap isi long ol,” MistaGamato it ok. Mista Gamato i tok

aninit long lukluk bilongem, em i laikim ol wok

manmeri na opisal longsenisim pasin no gut bi-long ol na stopim pasin bi-long mekim paul pasin. “Bisnis bilong ranim ilek-

sen aninit long lukluk bi-long mi bai kamapnarapela kain. Ol opisal bi-long PNGEC i no ken apimmani mak bilong ol samt-ing. “Mipela i laik daunim

mani mak bilong ol sevisPNGEC bai kisim, na dispel

bai helpim mipela longsevim sampela mani. “Mi laik toksave gen

long yupela ol ProvinsalIleksen Menesa na ol Asis-ten leksen Menesa longtingting gut na traim longyusim mani gut, we mipelai ken sevim sampela mani. “Pasin bilong westim

mani nating long ol likliksevis na sampela ol samt-ing we i no nid long ileksentaim, i no ken kamap longdispela ileksen,” MistaGamato i tok.Mista Gamato i tok bipo

nem bilong PNGEC i savebagarap taim ol manmeri itoktok long ileksen frod opaul pilai, vailens o pasinbilong pait na kirapim hevina birua, na intimidesen opasin bilong toktok strongna pretim ol manmeri.Mista Gamato i tok dis-

pela kain pasin no gut i

save kirapim pait na tra-bel, kamapim hevi, namekim ileksen i feil, weplanti feil ileksen i save golong kot na ileksen pe-tisen. Mista Gamato i tok

planti ol feil ileksen i savego long kot bikos ol wokmanmeri na opisal bilongPNGEC i save kisimbraiberi mani na i no savemekim wok stret. “Sapos mi harim olsem

wanpela ritening opisa oileksen menesa i kismbraiberi na mekim ol di-sisen long laik bilong emyet long sapotim kendidethusat i bin givim braiberilong em, mi bai no inapsori long em. Mi bai salimdispel kain opisal na wokmanmeri bilong PNGEC igo long polis na larim ol isasim me aninit long krim-inal sas,” em i tok.

SIF Ilektoral KomisinaPatalias Gamato.

PNGEC lukluk longsevim mani

PNG Ilektoral Komisin (PNGEC)i laik sevim sampela mani bihainlong 2017 Nesenel Ileksen, SifIlektoral Komisina PataliasGamato i tok. Mista Gamato i tok PNGEC

bai bihainim dispela pasin we oli bin mekim long taim bilongholim bai ileksen long Saut Bo-genvil na long Samarai-Murua. Long ranim 2017 Nesenel

Ileksen, Gavman i katim nagivim K400 milien long PNGECaninit long 2017 Nesenel Baset.Dispela mani mak i lukim 40

pesen inkris o i go antap longmani mak PNGEC i bin kisimlong ranim 2012 nesenel ilek-sen.

Mista Gamato i tok K121 mi-lien bilong dispela K400 milienbai go long polis sekyuriti op-eresen na K297 milien bai golong ranim ileksen operesen. “Mipela i bin bihainim strong-

pela polisi bilong yusim manigut na mekim samting stret. Bi-hain long dispela tupela ileksen,PNGEC i bin sevim sampelamani, na i no yusim moa mani,”

Mista Gamato i tok.Em i salensim ol wok man-

meri bilong PNGEC long bi-hainim dispela pasin bilongbihainim baset stret na sevimmani. Mista Gamato i tok PNGEC i

bin sevim K1.8 milien long SautBogenvil bai-ileksen naK800,000 long Samarai-Muruabai ileksen.“Yumi (PNGEC) mas kilim dai

dispela pasin bilong ol IleksenMenesa i kisim ol sevis provaidalong laik bilong ol yet na pinisimmani nating long sampela olwok we PNGEC i no nidim longen.“Olgeta provins bai gat wan

wan baset bilong ol long hamasmani ol i laik yusim long taim bi-long ilekse, tasol olgeta mani bi-long yusim bai stap long hanbilong PNGEC hetkwata longPot Mosbi,” Mista Gamato i tok. Tasol ol wan wan provinsal

ileksen menesa bai kisim sam-pela mani long baim ol buk nastesineri, fiul bilong kar, namani bilong ranim operesen.

Ilektoral Komisina gat pawaILEKTORAL KomsinaPatalias Gamatotasol i gat pawa longstopim o larim olman husat i gat krim-inal rekot long sanaplong Nesenel Ileksenlong 2017. Rejistra bilong Poli-

tikel Patis naKendidet, DoktaAlphonse Gelu, i tokPNG i no gat wanpelalo i stopim olkendidet husat savebrukim lo bilongkantri, i gat nem nogut long komyuniti,na i gat kriminelrekot long sosaiti. “Nau yet i no gat

wnapela lo i stap

long stopim ol dis-pela kain man husat ilaik sanap long 2017Nesenel Ileksen. “Ilektoral Komisin

tasol bai gat pawalong mekim toktoklong dispela kainsamting. Mipela i nogat pawa bilong lo ino givim tok oraitlong,” Dokta Gelu itok. Em i tok planti

manmeri na olkendidet husat i laiksanap long ileksenlong neks yia i woklong salim komplein ikam long opis bilongem, tasol opis bilongem i no gat pawa

long mekim dispelawok bilong stopim olman husat i gat nemno gut. “Pawa i stap wan-

taim IlektoralKomisin. Tasol longsait bilong lo, i no gatwanpela lo i staplong stopim ol krim-inel i sanap long Ilek-sen,” Dokta Gelu itok. Sapos wanpela lo

bilong stopim olkriminel i stap, dis-pela lo bai stopim olmemba husat i binbrukim lo na slip longkalabus long ol i noken sanap long ilek-sen.

Soim stretpela pasin long ileksen taim

SIF Ilektoral Komisina Patalias Gamato i laikim ol-geta wok manmeri na opisal bilong PNG IlektoralKomisin (PNGEC) long soim stretpela pasin namekim wok stret long taim bilong Nesenel Ileksenlong neks yia. Mista Gamato i les long harim o lukim wanpela

opisal o wok manmeri bilong PNGEC i kisimbraiberi mani, mekim paul pilai na pasin korapsen,na i les long lukim ol opisal i kamapim hevi na birualong taim bilong Ileksen long 2017. “Mi les long lukim ol wok manmeri bilong Ilek-

toral Komisin i bikhet na mekim nabaut long taimbilong ileksen. Menesmen bilong mi em i narapelakain na mi bai no inap isi long ol opisal husat imekim paul pilai,” em i tok. Mista Gamato i givim dispela strongpela tok

lukaut long olgeta Provinsal Ileksen Menesa naAsisten Ileksen Menesa, na i laik skruim dispela

toktok i go moa long ol wok manmeri bilong Ilek-toral Komisin i stap long olgeta provins na distrik.Bihain long pinis bilong 2017 Nesenel Ileksen,Mista Gamato i laik lukim;

l ileksen i bihainim plen na baset mani na ol ikisim bek ol rit pepa insait long taim yet;

l ol Ileksen Menesa i menesim gut na bihainmani plen long yusim K297 milien baset;

l daunim mani mak bilong ileksen operesenlong 40 pesen mak (K117 milien);

l mani mak bilong ol bil bilong ol sevis provaidai mas liklik long olgeta provins;

l namba bilong ileksen petisen i no ken goantap;

l ol meri mas vot na i mas go long ol wan wanpoling ples long vot; na

l ol manmeri husat i gat disabiliti i mas vot.

Page 4: FIFA Wol Kap anda 20 meri soka P8 na 21 O’Neill promotim ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2202.pdf · REJISTRA bilong Politikel Pati na Kendidet, Dokta

P4 Wantok Novemba 24 - 30,, 2016 niusBisnisman soim gutpela pasin long daibilong Madang stetsmen Sir AngmaiJames G. Kila i raitim

WANPELA bisnisman bi-long Hailans rijon, husati gat ol rot bilding nakonstraksen kampaniMadang i soim stret gut-pela pasin taim em igivim helpim long taimbilong dai bilongMadang stetsmen, SirAngmai Bilas long laswik.

Dispela bisnisman,Dokta Thomas Kainge, igivim K10,000 long laswik Fraide long helpim olfamili bilong leit SirAngmai Bilas long redimbodi long go long Mosbilong funeral hom na tu

long arapela helpim.Sir Angmai, husat i

namba wan MP bilongMadang long Haus ovAsembli long 1968 i kam1982, na wanpela strong-pela man bilong toktokhat tru long divelopmen.

MP bilong Madang naMinista bilong Petroliumna Eneji, Nixon Duban ibin givim helpim laswiken wantaim K20,00012-pela pig long haus-krai. Dispela helpim bi-long Minista Duban i binkamap taim ol lain familibilong Sir Angmai i woklong wetim long kamlong Madang provinsalgavman, tasol nogat

wanpela toktok i binkamap long las wik.

Mista Duban i tokolsem leit Sir Angmai ibin kamap olsem MPlong hatpela taim strettaim PNG bin redi longkisim indipendens, nakain ol lida long dispelataim i bin givim taim bi-long ol long pait stronglong bungim ol pipel longsanap strong long lukimkantri muv long kisimk in-dipendens.

Minista Duban i tokolsem ol lida long pas-taim bipo long indipen-dens em planti long ol ino save long tok Inglis,tasol ol save wok na tok-

tok strong long bringimdivelopmen long eria bi-long ol.

Planti ol lokal lida longMadang i amamas longgutpela pasin DoktaKainge i mekim longgivim helpim long familibilong leit Sir Angmai.

Dokta Thomas em iwanpela lokal bisnismanhusat i go pas tu longkamapim wanpela nait-klab long Madang taun olkolim Seafarers Klab, wei lukim em i redi long sta-tim wanpela studio longhelpim ol yangpelamusikman bilongMadang.

WANPELA seniaopisa bilong HelaProvinsal Gavman itok planti kain kaingiaman nem bilong olklen o wan pisin istap long ol klen vet-ing proses (CVP) naoltanetiv dispiut riso-lusen (ADR) i binkamap long AngorePDL 8 long PNG LNGProjek eria.

Dispela senia opisa,husat i no laik longtokaut long nem bi-long em, i tok plantikain kain giamannem bilong ol klen owan pisin i pulap longCVP na ADR, na dis-pela i mekim hat longgavman i pinisimhariap ol wok bilongglasim ol papagraun.

“Mi bin kirap nogut long lukim kainnem bilong klenolsem Mioks Klen, na

Loya Klen, na nem bi-long sampela ol ples istap ausait long Pro-jek eria stret.

“Insait long wan-pela liklik ples tasolnamel long WaraTimali na Angualeviles tasol, mi kirapno gut long lukimolsem total popule-sen em i klostu long5, 000 manmeri.

“Namba bilongklen ol i putim longpepa em sanapklostu long 10. Dis-pela ples em iwankain olsem Yuni-vesiti ov PNG kem-pas.

“Katim Fort Benana IV i go aut. Insaitlong mein kempastasol. Dispela kaineria i gat 10-pela klenna 5, 000 manmeri.Dispela em sais bi-long Anguale viles.

“Antap long Hela,dispela kain sais bi-long ples i save gatwanpela klen tasol naklostu long 20 0 30manmeri.

“Tasol mi kirap nogut long lukim olsemnamba bilong olmanmeri i gro i goantap. Long yia 2000mi save ran i go kamlong dispela ples taimmi bin mekim sam-pela wok long Komo.

“I no gat wanpelaman o meri i savestap long dispela plesAnguale vile. Em i busples na no gat wan-pela haus i save staparere long rot.

“Tasol insait long15 yia tasol, moa long5, 000 manmeri ikamap na dispela ikamapim 10-pelaklen,” dispela seniaopisa i tok.

ADR na CVP pulap long lisbilong giaman klen

Baksait Wellhead 1A long Angore PDL 8, Wara Tagali na Wara Timalia iran na ples Anguale i stap long hap, namel long long Angore na Hides 4PDL 7.

Ramu Projek LOA siaman wanbel longnoken stopim main operesenFOAPELA siaman bilong ol lenonaasosesen long Ramu Projek longMadang i wanbel long larimmaining wok i go het, na bai inoinap stopim wok.

Ol LOA siaman ya i kamap wan-taim wanbel long Tunde, No-vemba 15 bihain long ol i bungwantaim Menesing Dairekta bi-long Mineral Risoses Atoriti,Philip Samar na divelopa, RamuNiCo Menesmen (MCC) longMadang.

Ol dispela foapela LOA siamani makim Kurumbukari LOA, Inlen(Maigari) LOA, Kostal PaiplainLOA na Basamuk LOA.

Miting long Madang i binkamap bihain long tripela LOAsiaman insait long wanpela letabilong Novemba 9, i givim pe-tisen long gavman na divelopa

long bekim askim bilong ol, osapos nogat ol bai stopim woklong main.

Ol bikpela askim insait long pe-tisen em long royalti, bisnis divel-opmen grent em K10 milien wenesenel gavman i promis pastaimlong givim tasol em faivpela yianau na nogat samting i kamap, natu ol i no wanbel long ol bisniswok ol papagraun no save kisimkam long divelopa.

Tasol miting ol LOA siaman iholim wantaim MRA menesingdairekta, Mista Samar wantaim olmenesmen bilong Ramu NiCo(MCC) i tokaut klia olsem royaltibilong ol papagraun em ol baikisim klostu taim, tasol pepa woki go het yet namel long divelopana MRA wantaim ol loya bilongol. Miting i tokaut klia olsem long

pastaim divelopa wantaim gavman(MRA) i wok long toktok i go kamlong rot long kamap wantaim makbilong peim royalty. Dispela embikos fomula bilong wokim kamapmak bilong royalti long peim we i bi-hainim Main Divelopmen Kontrak ino givim taim long Kampani longpeim royalty bikos prais bilong nikeli daunbilo tru taim kampani i salimnikel i go ovasis.

Olgeta pati o lain husat i stap longmiting i wanbel olsem dispela K10milien bisnis divelopmen grent empolitikol komitmen bilong gavmanna olgeta rot ol LOA i traim askimgavman long kisim i hat tumas

Miting i tokaut olsem MRA imekim wanpela Nesenel EksekutivKaunsil sabmisen o askim bilongMaining minister long bringim i golong Praim Minista na NEC kebinetna nau yet i wetim bekim bilongpraim minista

Long sait longspin ov bisnis, ol-geta lain long mit-ing i wanbel longbung gen long wan-pela miting longDesemba 14 longMadang long tok-tok long ol samtinglong sait long bisnisbilong wok ol papa-graun i askim longen.

MRA bai puti-maut wanpela pepalong tokaut longprogrem na wanemsamting long toktoklong dispela kibungna MCC bai helpimlong putimaut olriviu bilong olgetakontrak na tokautlong wanem rot olpapagraun ken stapinsait long ol bisnis.

Nikel/kobalt maining wok long Kurumbukari main go het long wok.

Page 5: FIFA Wol Kap anda 20 meri soka P8 na 21 O’Neill promotim ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2202.pdf · REJISTRA bilong Politikel Pati na Kendidet, Dokta

Novemba 24 - 30, 2016 Wantok P5heltnius

PIH Saveman NiusPh: 311 3000 and 799 88000 Website: www.pihpng.com

“I kam long Pacific International Hospital Port Moresby”

Chest pain comes in many vari-eties, ranging from a sharp stab toa dull ache. Some chest pain is de-scribed as crushing or burning. Incertain cases, the pain travels upthe neck, into the jaw, and thenradiates through to the back ordown one or both arms.

Many different problems cancause chest pain. The most life-threatening ones involve the heartor lungs. Because it can be difficultto determine the exact cause ofchest pain, it's best to seek imme-diate medical helpSymptoms A wide range of health problems

can cause chest pain. In manycases, the underlying cause hasnothing to do with your heart —though there's no easy way to tellwithout seeing a doctor.Heart-related chest painAlthough chest pain is com-

monly attributed to heart disease,many people with heart diseasesay they experience a vague dis-comfort for which "pain" doesn'tseem to be an adequate descrip-tion. In general, chest discomfortrelated to a heart attack or an-other heart problem may be de-scribed by or associated with oneor more of the following:

Pressure, fullness or tightness inyour chest

Crushing or searing pain that ra-diates to your back, neck, jaw,shoulders and arms — particularlyyour left arm

Pain that lasts more than a fewminutes, gets worse with activity,goes away and comes back orvaries in intensityShortness of breathCold sweatsDizziness or weaknessNausea or vomitingOther types of chest painIt can be difficult to distinguish

chest pain due to a heart problemfrom other types of chest pain.However, chest pain that is lesslikely due to a heart problem ismore often associated with:

A sour taste or a sensation of

food re-entering your mouthTrouble swallowingPain that gets better or worse

when you change your body posi-tion

Pain that intensifies when youbreathe deeply or cough

Tenderness when you push onyour chest

The classic symptoms of heart-burn — a painful, burning sensa-tion behind your breastbone —can be caused by problems withyour heart or your stomach.

When to see a doctorIf you have new or unexplained

chest pain or suspect you're hav-ing a heart attack, call for emer-gency medical help immediately.

Causes Chest pain has many possible

causes, all of which deserve med-ical attention.Heart-related causesExamples of heart-related

causes of chest pain include:Heart attack. A heart attack is a

result of a blood clot that's block-ing blood flow to your heart mus-cle.

Angina. Thick plaques can grad-ually build up on the inner walls ofthe arteries that carry blood toyour heart. These plaques narrowthe arteries and restrict the heart'sblood supply, particularly duringexertion.

Aortic dissection. This life-threatening condition involves themain artery leading from yourheart — your aorta. If the innerlayers of this blood vessel sepa-rate, blood will be forced betweenthe layers and can cause the aortato rupture.

Pericarditis. This condition, aninflammation of the sac surround-ing your heart, usually causessharp pain that gets worse whenyou breathe in or when you laydown.Digestive causesChest pain can be caused by dis-

orders of the digestive system, in-cluding:

Heartburn. This painful, burningsensation behind your breastboneoccurs when stomach acid washesup from your stomach into theesophagus — the tube that con-nects your throat to your stomach.

Swallowing disorders. Disordersof the esophagus can make swal-lowing difficult and even painful.

Gallbladder or pancreas prob-lems. Gallstones or inflammationof your gallbladder or pancreascan cause abdominal pain that ra-diates to your chest.Muscle and bone causesSome types of chest pain are as-

sociated with injuries and otherproblems affecting the structuresthat make up the chest wall. Exam-ples include:

Costochondritis. In this condi-tion, the cartilage of your rib cage,particularly the cartilage that joinsyour ribs to your breastbone, be-comes inflamed and painful.

Sore muscles. Chronic pain syn-dromes, such as fibromyalgia, canproduce persistent muscle-relatedchest pain.

Injured ribs. A bruised or brokenrib can cause chest pain.Lung-related causesMany lung disorders can cause

chest pain, including:Pulmonary embolism. This cause

of chest pain occurs when a bloodclot becomes lodged in a lung (pul-monary) artery, blocking bloodflow to lung tissue.

Pleurisy. If the membrane thatcovers your lungs becomes in-flamed, it can cause chest painthat's made worse when you in-hale or cough.

Collapsed lung. The chest painassociated with a collapsed lungtypically begins suddenly and canlast for hours. A collapsed lung oc-curs when air leaks into the spacebetween the lung and the ribs.

Pulmonary hypertension. Highblood pressure in the arteries car-rying blood to the lungs (pul-monary hypertension) also canproduce chest pain.Other causes

Chest pain can also be causedby:

Panic attack. If you have periodsof intense fear accompanied bychest pain, rapid heartbeat, rapidbreathing, profuse sweating,shortness of breath, nausea, dizzi-ness and a fear of dying, you maybe experiencing a panic attack.

Shingles. Caused by a reactiva-tion of the chickenpox virus, shin-gles can produce pain and a bandof blisters from your back aroundto your chest wall.

Chest pain doesn't always signala heart attack. But that's whatemergency room doctors will testfor first because it's potentially themost immediate threat to yourlife. They may also check for life-threatening lung conditions —such as a collapsed lung or a clotin your lung.Tests & DiagnosisImmediate testsSome of the first tests you may

undergo include:Electrocardiogram (ECG). This

test records the electrical activityof your heart through electrodesattached to your skin. Because in-jured heart muscle doesn't con-duct electrical impulses normally,the ECG may show that a heart at-tack has occurred or is in progress.

Blood tests. Your doctor mayorder blood tests to check for in-creased levels of certain enzymesnormally found in heart muscle.Damage to heart cells from a heartattack may allow these enzymes toleak, over a period of hours, intoyour blood.

Chest X-ray. An X-ray of yourchest allows doctors to check thecondition of your lungs and thesize and shape of your heart andmajor blood vessels. A chest X-raycan also reveal lung problems suchas pneumonia or a collapsed lung.

Computerized tomography (CTscan). CT scans can be used to lookfor a blood clot in your lung (pul-monary embolism) or to checkyour aorta to make sure you're nothaving aortic dissection.

Follow-up testingDepending upon the results

from these initial tests, you mayneed follow-up testing, which mayinclude:

Echocardiogram. An echocardio-gram uses sound waves to pro-duce a video image of your heartin motion. In some cases, a smalldevice may be passed down yourthroat to obtain better views ofdifferent parts of your heart.

Computerized tomography (CTscan). Different types of CT scanscan be used to check your heartarteries for signs of calcium, whichindicate areas where plaque block-ages are accumulating. CT scanscan also be done with dye to checkyour heart and lung arteries forblockages and other problems.

Stress tests. These measure howyour heart and blood vessels re-spond to exertion, which may indi-cate if your pain is related to yourheart. There are many kinds ofstress tests.

You may be asked to walk on atreadmill or pedal a stationary bikewhile hooked up to an ECG. Or youmay be given a drug intravenouslyto stimulate your heart in a waysimilar to exercise.

Coronary catheterization (an-giogram). This test helps doctorsidentify individual arteries to yourheart that may be narrowed orblocked. A liquid dye is injectedinto the arteries of your heartthrough a catheter — a long, thintube that's fed through an artery,either through your wrist or yourgroin, to arteries in your heart. Asthe dye fills your arteries, they be-come visible on X-ray and video.

Chest Pain can mean a numberof things. PIH has started a CHESTPAIN CLINIC at its 3 Mile campus,where a specialist in Chest Painwill be offering free consultationto people who suffer symptoms ofchest pain.

Please call and book your ap-pointment for a FREE consultationby dialling 79988000.

ANY CHEST PAIN CAN BE DANGEROUS

Page 6: FIFA Wol Kap anda 20 meri soka P8 na 21 O’Neill promotim ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2202.pdf · REJISTRA bilong Politikel Pati na Kendidet, Dokta

niusP6 Wantok Novemba 24 - 30, 2016

Long Ailan Wod kaunsila i leslong tok promis nating

James G. Kila i raitim

WOD 32 kaunsila bilongSaidor Lokal Level Gav-man (LLG) we i lukautimLong Ailan long Madangprovins i mekim bikpelatok lukaut long ol lainhusat i laik resis long2017 nesenel ileksenlong no ken i go givim gi-aman tok promis long olpipel bilong em.LLG Wod 32 kaunsila,Mathias Korima i tokolsem planti ol kendidetlong bipo i save go longLong Ailan na givim ol gi-aman tok promis long olpipel bilong em longwokim rot, wokim skul nahaus sik na givim ol ara-pela sevis tasol i no gatsamting i save kamap.

Korima i tok ol pipel bi-long em nau i stap olsemno gat papa o mama,bikos Madang provinsalgavman i no gat luksavelong ol.

Em i bin tokaut longmidia long las wik Trinde,olsem planti taim ol ri-jonal na Raikos Open ilek-toret kendidet i saveyusim pipel bilong emlong kisim namba, tasolbihain ol i kisim pawa ol ino save bringim sevis i go

long ol pipel long ol.Long Ailan i go aninit

long wod 32 bilong SaidorLLG long Raikos distriklong Madang provins, naem i wanpela ailan we istap longwe tru long taunna i no gat gutpela helpimna sevis bilong gavman isave go long helpim oldispela pipel.

Mista Korima i tok,maski olsem i gat plantiples na ol manmeri longdispela bikpela ailan,

Madang gavman longprovins i no save giviminap luksave na helpim igo long ol dispela ailanpipel.

Em i tokaut olsem wan-pela rot tasol em ol pipelsave kisim mani longhelpim sindaun bilong olem long salim kopra nasalim buai, taim em isisen bilong buai.

“No gat mobail netwoki go long ailan bilongmipela. Mipela olsem lain

no gat papamama na gav-man bilong Madang i nogat luksave tru longmipela,” Korima i tok.

Em i tokaut olsem longbipo yet ol Kendiket bi-long Madang rijonal naRaikos open i save go longLong Ailan na givim plantikain kain mauswara napromis olsem ol baiwokim ring rot raunimailan na wokim ples balusna nupela skul na ol ara-pela samting. Tasol inap

tude, nogat ol dispelatoktok bilong ol i karimkaikai. Olgeta em giamantoktok tasol.

Mista Korima i tokauttu olsem long 2012 bihainlong nau Madang Ga-vana, Jim Kas i bin winimileksen, em i mekim wan-pela pablik tokaut longLaiwaden oval olsem embai bungim tupela ailanbilong Madang, emBagabag Ailan wantaimLong Ailan long kamapwanpela LLG.

“Dispela toktok bilonggavana Jim Kas i no karimkaikai na klostu nau baiileksen bilong 2017 baikamap,” Korima i tok.

Em i tokaut tu olsemMadang gavana Kas i bintoktok bihain long em iwinim ileksen long wokimnupela hausik long Longailan, tasol dispela toktoktu i no karim kaikai.

Korima i tok olsem ilek-sen kempein taim i nostat yet tasol em i tokautolsem husat lain i laik gokempen long Long Ailanmas no ken givim kainkain ol mauswara o gia-man promis. Ol mas toktru na tokaut long wanemekspiriens o wok ol imekim

Viles komyuniti bilong Matapun ples long Long Ailan i bung long harim wanpelaawenes toktok las wik antap. Poto: James G. Kila

Ahimsa Kibikibi i raitim

GAVANA bilong Nu Ailan, Sir JuliusChan i salim bikpela tok sori i go longfamili, ol bisnis na wanpisin bilong SirAngmai Bilas, wanpela bikman longples na memba bilong Parliamen bipobilong Madang Provins, husat i bin dailas wik.

Sir Julius i salim toktok i go longporoman na pastaim minista bilongWoks, Peter Yama. Sir Julius i tok SirAngmai i bin gutpela poroman bilongem na i bin strongpela sapota bilongPipels Progres Pati long taim bilong emlong politiks.

Sir Angmai i bin wanpela man tuplanti i bin gat bikpela rispek long emna em i bin givim laip bilong em trulong pipel.

"Mi lusim gutpela poroman na kantrinau i lusim wanpela lida, " Sir Julius itok. Mi tingim em olsem Minista bilongTred husat i bin wok hat tru long putimpipel na kantri i go pas.

Mista Yama i bin givim toktok bilongSir Julius Chan i go long famili bilong SirAngmai, wantaim pik na kaikai longmakim dai bilong wanpela gutpela lidabilong Madang na Papua Niugini tu.

Tingim SirAngmai

Bilas

AU$ 10 milien wanbel i kamap long pepaFrieda Sila Kana i raitim

AUSTRALIA Gavman wantaim PNGNesenel Plening na Monitaring Di-patmen i bin sainim wanpela agri-men wantaim Yunaitet NesensPopulesen Fan (UNFPA) longTunde long pasim toktok bilongmani we bai helpim long mekimwok bilong wanpela DemograpikHaushold Sevei (DHS) nau i woklong ran insait long ol 22 provinsbilong kantri.

Dispela DHS em i bin stat longmun Septemba wantaim treningbilong ol lain bilong wokim ol in-taviu na wok i stat pinis, nau ol 400wokman na meri i stap long plantihap bilong ol 22 provins.

Minista bilong Nesenel Pleningna Monitaring na Rurel Imple-mentesen na Divelopmen, CharlesAbel i bin tok tenkyu long ForenAfeas Minista bilong Australia JulieBishop long gutpela helpim bilongAustralia gavman na ol pipel bilongAustralia.

“Mi laik tok tenkyu long ForenAfeas Minista, Julie Bishop longwanem mi bin tokim em longhelpim long las foram. Na mi saveolsem long toktok bilong em istrongim tingting bilong Australia

gavman long givim dispela $10 mi-lien long ranim dispela projek,”Mista Abel i tok.

Em i tok sevei bilong DHS i woklong ran gut nau wantaim 400 manna meri wok long mekim ol intaviulong kisim 800 haus.

“Maski sampela liklik hevi i

kamap long namel olsem ol wok-man na wokmeri i no kisim TravelAlawens na wok i bam liklik tasolnau ol i wok long stretim na mi laikstrongim tingting bilong ol pipelolsem em i wanpela bikpela wokolsem na mipela i kisim ol yang-pela man na meri long wok,” Mista

Abel i tok. Em i tok dispela Demograpik

Haus hold sevei em i wanpela bi-long ol bikpela sevei we i wok longkamap nau wantaim ol narapela.Kain sevei bilong save long ol kainsindaun na laip bilong ol pipel naol narapela samting olsem ol kain

kain sik em i save kamaplong olgeta 10-pela yia. Oli save wokim sampel seveitasol na bringim mak bi-long ol stetistik bilongkantri i go kamap longstandet bilong wol.

Nesenel Stetistik Opisem i go pas long kodine-tim dispela sevei wok.

“Mipela laikim gutpelaripot bilong ol pipel i masi stap pastaim longO’Neill-Dion gavman baipinisim wok bilong dispelagavman.

Mipela i laikim olsem olstetistik bilong mipela baikamap wankain olsemlong ol narapela kantrilong helpim narapela gav-man bihain long mekimgut plen na mekim woklong helpim gut ol pipel,”Minista Abel i tok.

I gat ol narapela patna ihelpim olsem Wol Helt Ogenais-esen, UNICEF na ol narapela lainwantaim teknikel na risos wantaimliklik mani tu.

PNG Gavman yet i putim K1mi-lien long helpim dispela De-mograpik Haus Sevei long kamap.

L-R Seketeri Hakaua Harry, wanpela bikmeri makim Australia Hai Komisina, Minista Charles Abel, wantaim Minista bilongHelt na HIV/AIDS, Michael Malabag na hetman bilong UNFPA long kantri, Dokta Koffie Kouame i sainim ol pepa bilongstrongim kontrak bilong AUD$10 milien long ranim DHS sevei long kantri. Poto: Frieda Sila Kana

Page 7: FIFA Wol Kap anda 20 meri soka P8 na 21 O’Neill promotim ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2202.pdf · REJISTRA bilong Politikel Pati na Kendidet, Dokta

nius Novemba 24 - 30, 2016 Wantok P7

Planti lain i bungim han long BSP Klinap DePLANTI tausensumatin insait longPasifik i bin bungimhan wantaim longwokim klinap wantaim2016 BSP Go GrinEnuel Klinap longFraide 18 Novemba,2016.Dispela taim bilong

klinap em i lukluk longskulim na mekim samt-ing. “Mipela lainim ol

pikinini long saveolsem ol i gat wok longlukautim ples namipela i go pas long ollong wanpela de bilongklinim skul bilong ol nakomyuniti arere,” BSPKopret SponsasipMenesa, RosemaryMawe i tok. BSP Go Gin 2016 het

tok em i olsem, 'Recy-cle, Reuse, Respect'.Long 2016, BSP Fiji i

wokim pinis klinapkempen bilong ol longSeptemba na BSPTonga i wokim klinapde bilong ol long Fonde10 Novemba na Samoalong Fraide 11 No-

vemba. PNG,Solomon Islands, Vanu-atu na Cook Islandsholim klinap de bilongol long Fraide 18 No-vemba. “BSP em amamas

long stap wantaimkomyuniti na bai woklong strongim yet GoGrin tok save longgivim tingting long olkomyuniti na pikininilong wei bilong rispekna long larim ol rot istap gut na no gatpipia.“Gutpela samting ol-

geta lain bai kisim emklinpela komyuniti naol sumatin bai lain longlukautim envairomen,”Mis Mawe i tok. Dispela wok bilong

olgeta yia i bin statlong yia 2010 insaitlong PNG, Fiji naSolomon Islands, naCook Islands, Samoa naTonga i kam insait long2015. Vanuatu baibung wantaim BSPPasifik long nambawan taim long dispelayia wantaim Go Grin

klinap kempen. BSP i gat Go Grin kalenda,

we i save sapotim ol skul nakomyuniti grup long klinapwok na benk i save givim olbeg, hanglap na ol samting bi-long salim long helpim dispelade.

BSP PR UNIT.Bavaroko Ele-mentri Skulsumatin long PotMosbi, taim ol ibin wokim klinaplong 2015 GoGrin.

Oil Search na ExxonMobilsalim 20 pesen intresTUPELA biknen oil na ges kampani long PNGpetrolium indastri, Oil Search Limited na ExxnMobilCorporation, i wanbel long salim 20 pesen intres bi-long tupela long Petrolium Prospekting Laisens(PPL) 402. Tupela kampani i salim 20 pesen bilong PPL 402

long Barracuda Limited. Barracuda em i wanpelasabsideri kampani bilong Santos Limited bilong Aus-tralia.

Oil Search (PNG) Limited bai holim 37.5 pesen in-tres taim sabsideri kampani bilong ExxonMobil,Esso PNG Wren Limited, bai holim yet 42.5 pesenintres. PPL 402 i stap 40 kilomita notwes long Hides ges

fil na prodaksen fasiliti long Hela. Dispela laisens ikaramapim 510 skaia kilomita. Dispela ples i stap long eria we planti ges i stap

long en na i luk olsem ol bai kisim sampela moa gestu long dispela laisens eria long joinim PNG LNGProjek. Barracuda nau bai gat sans long kamap olsem

wanpela projek patna long kirapim Muruk 1 welllong dispela PPL 402. Murku 1 wel i laik kamautim tu trilian kiubik fit

bilong ges, we i stap tamblo tru long 3, 450 mita. Dispela ples we ol i laik mekim ol dril wok na

kisim ges em i stap namel long Hela na Westenprovins. Muruk 1 inap long gat moa ges na sapos ges i

stap, i luk olsem ol bai joinim wantaim ges i kamlong P’ynyang na kamapim namba tri tren bilongPNG LNG Projek. Menesing Dairekta bilong Oil Search, Peter Bot-

ten, i tok ol i bihainim plen bilong kampani longwokbung wantaim ol wan wan projek patna bilongol. “Mipela i les long karim hevi long mipela yet.

Mipela i putim intres bilong ol seaholda i go pas nadaunim level bilong hevi na risk,” Mista Botten i tok.

Page 8: FIFA Wol Kap anda 20 meri soka P8 na 21 O’Neill promotim ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2202.pdf · REJISTRA bilong Politikel Pati na Kendidet, Dokta

Novemba 24 - 30, 2016 Wantok P21P8 Wantok Novemba 24 - 30, 2016 fifasokapoto

Fifa W lKap anda

2 meri EksenJapan wantaim Canada

USAwantaim Ghana

Venezuela wantaim Korea

USAwantaim Ghana

Germanwantaim Mexico Tim PNG Selebret

Tim Korea

PNG wantaim Korea

Nicky Bernard i raitim

OLGETA gem long wan wan puli pinis longdispela wik Mandena ol tim we i stap long top 2long wan wan pul bai salensgen long ol na painim husattop 4 bai go long fainel bilongAnda 20 Women’s Wol KapSoka bilong 2016 long Mosbi.

Long Sande pilai long NesenelFutbal Stedium namel longJapan na Canada, Japan i binstrong tumas long ol yangpelabilong Canada na ol i daunim ollong 5-0 long pul B. Long pul A,Not Korea i bin strong tumas

long ol meri PNG na daunim ollong 7-1.

Dispela gem em PNG i binputim mak long skoa bihain ol-geta narapela pilai bilong olnamel long ol narapela tim longpul bilong ol.

Sande tu i bin gat tupela pilaii kamap long PNG Futbal Ste-dium long Waigani long Mosbi.Dispela tupela pilai i stapelanamel long Brazil na Swedenlong pul A. Dispela pilai i binstrong stret namel long tupelatim wantaim na tupela i bin dro1-1 taim pilai i pinis. Na nara-pela pilai namel long Nigeria na

Spain long pul B, Nigeria binstrong na daunim ol Spain 2-1.

Mande em laspela de bilongpilai bilong ol pul resis, long SirJohn Guise Stedium na i binlukim tupela pilai i kamap.

Long namba wan pilai namellong Ghana na USA, tupela timwantaim i soim strong bilongtupela na strong bilong tupela imekim tupela i dro 1-1. Ghananau i aut long resis.

USA nau i go pas long pul Cna bai go insait long kwatafainel long pilai egensim Mex-ico husat i stap namba tu longpul D long kwata fainal.

Nambu tu pilai namel longGermany na Korea, Germany iwinim Korea Republic 2-0. Ger-many i go pas long pul D na baipilai egensim France husat istap namba tu long pul C kwatafainal long Fraide 25 long SirJohn Guise Stedium.

Ol tim husat i aut long resisnau em Sweden na PNG longpul A, Nigeria na Canada longpul B, New Zealand na Ghanalong C na long pul D, em KoreaRepublic na Venezuela.

Ol tim i go insait long kwatafainal em pul A. N.Korea naBrazil, long pul B em Japan na

Spain, long pul C em USA naFrance na long pul D em Ger-many na Mexico.

Dispela ol tim husat i staplong kwata fainal bai pilai olsemnamba wan tim long pul A baipilaim namba tu bilong pul B.Namba wan bilong pul B baipilai namba tu bilong pul B.

Long pul C na D bai wankainpilai tu ol bai mekim olsem pulA na B na wina bai go pilai longnarapela raun fainal.

Desemba 3 bai gren fainelbai kamap long Nesenel FutbalStedium.

Ol pul Gem pinis - 8-pela tim go long fainal

Page 9: FIFA Wol Kap anda 20 meri soka P8 na 21 O’Neill promotim ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2202.pdf · REJISTRA bilong Politikel Pati na Kendidet, Dokta

edukesen Novemba 24 - 30, 2016 Wantok P9

TINGTING bilong ileksen 2017 em i sanap nauna planti toktok i go i kam long husat i ken ranna husat i no ken ran. Gavman i putim tudraipela nominesen fi.Yumi skelim bilong wanem tru na yumi gat

gavman? Em i stap long lukautim husat?Yumi skelim tu husat tru em i lida tru na

husat em i politisen nating. Yumi save lida emi save pulap long gutpela tingting na save na ino save tingim em yet pas. Em i save olgetasamting em i mekim i mas bringim gutpela bi-long ol pipel bilong em. Planti politisen i raun. Sampela i save kamap

long ples long taim bilong ileksen tasol. Ol isave kam mekim planti naispela gris stori na isave tasim bel bilong yumi ol vota gut tru. Taimileksen i pinis na ol i win em yumi no save lukimol gen inap narapela ileksen gen.Lida tru i save givim planti taim long ol pipel

bilong em. Em i save lukluk long wanem ol rotem inap yusim ol risos long bringim gutpelasindaun.Sapos yumi olgeta i tok yumi bilong Papua

Niugini tasol ol mani man na meri tasol i kenran long ileksen dispela em i min wanem? Yes, yumi ken lukim ol mani man na meri i

laik holim strong tru dispela pawa we opis bi-long ol olsem memba bilong ilektoret i givimol. Dispela kain ol lain husat i hangre tru longpawa em ol i lida o nogat?

I gat narapela lain grup i stap husat i wari tru long olpipel na risos bilong dispela kantri. Ol i save toktokplanti long pasin bilong ol memba. Ol i ting sapos ol igo insait long palamen sampela gutpela senis bai ikamap. Tasol planti dispela ol lain i no gat mani.Sampela taim yumi save kirap nogut yumi lukim wan-

pela long ples i save ran long ileksen. Hariap tru yumisave skelim dispela man o meri na tok, ‘wanem kainsave em i gat? Hamas mani em i gat?’ Long ples dispelaman i win tru. Olgeta lain long ol ples i laikim em tasoltaim em i resis em i no save kisim planti vot.Long taim bilong vot yumi save bihainim ol famili,

klen o ol poro na makim lida. Planti taim yumi savelusim tingting long ol wari bilong yumi. Insait long 4-pela yia bipo long ileksen yumi save krai long haus sik,skul, rot na bris. Tasol taim ileksen i kam yumi savelusim tingting long dispela olgeta samting na yumi votnating tasol.Kain ol longlong pasin bilong vot i no inap helpim

yumi. Nau dispela taim ol vota i gat bikpela salens trulong makim ol lida we i gat bel sori long ol pipel bilongem na i gat strong long sanap na makim gut ol pipel.Yumi save planti ol politisen bilong yumi i karim nem

nating. Olgeta disisen i save kam long narapela hap.Dispela i save mekim na planti pipel i stap yet longbagarap.Ol lapun i save tok, gutpela taim i go pinis we gavman

i no bin i gat planti mani tasol em i bin mekim plantigutpela wok. Ol ekstensen opisa bilong helt naegrikalsa i save go raun long ol ples na helpim ol pipel.Ol haus sik i save gat wokman na wokmeri na marasin,ol tisa i save mekim tru wok tisa na ol lida i save rispekna givim luksave long dispela ol wok.Ileksen 2017 i kamap klostu. Em i taim yumi tingting

gut tru wanem kain gavman yumi laikim na yumi kenskelim gut tru ol kendidet bipo long yumi makim ol.

Ileksen 2017- husat bai sanap?

De La Salle Sekenderiopim pis fam trening

Paul Zuvani i raitim

DE La Salle Sekenderiskul long Bomana, au-sait long Mosbi i opimK62,000 pis fam treningsenta long las wik.Dispela pis fam o

akuakalsa trening sentaem Nesenel PiserisAtoriti (NFA) i helpimlong kamapim.Minista bilong Piseris

i no bin inap longkamap na NFA Men-esing Dairekta, JohnKasu i opim.Mista Kasu i tok NFA i

kamap wantaim plantiol program longstrongim wok bilongpiseris na wanpela emlong lainim ol manmerilong bisnis divelopmenna menesmen wok.“Hap bilong dispela

em long trening ol man-meri na moa long olyangpela em olsumatin,” em i tok.“Mipela i laik trenim

ol manmeri husat em ibikpela risos longkantri.“Mipela i ranim ol pis

faming program wan-taim skul na dispela emmipela i ranim long DeLa Salle.“Dispela program i

bikpela samting na yu-pela ol sumatin i li-daman bilong bihaintaim.

Em i tok ol i wok wan-taim ol arapela gavmanejensi olsem Edukesenna Smol-Midium En-tapraises (SME) longranim program.“Planti lain i save ting

i gat planti pis long sol-wara, tasol dispela i notru. “Planti manmeri i

wok long kisim pis longsolwara na wara wan-taim na namba bilong olpis i pinis.“Long dispela as

mipela (NFA) i wok hatlong pasim sampela hapbilong larim pis i gro natraim long kamapim olwok long groim ol pis.”Em i tok akuakalsa i

wanpela wok bilonggroim pis.Narapela hap em i

pas olsem ol i pasim pis-lama long kantri.Misis Violet Gerega,

dairekta bilong teknikolvokesenel edukesentrening (TVET) Kariku-lum Non-Trades, i tok olbai kamapim sampelaol program we ol i saveranim long ol TVET skullong ol sekenderi na olarapela bikpela skul.Dispela ol program

em long skul bilonglainim long lukautim pisna bilong Know AboutBusiness (KAB).

“Dispela em bikpelade bilong amamas bikosskul i kamapim bikpelawok,” Gerega i tok.“Edukesen Dipatmen

aninit long praimerisekta i kamapim ol skullong wok bilongegrikalsa, forestri napiseris long bungim laiki stap long leba maket.“Mipela i mas bungim

diman i stap bikosnamba bilong ol man-meri i kamap bikpela nalaik bilong ol long yusimol samting tu i kamapbikpela olgeta taim.”De La Salle Sekendari

skul Prinsipel, JamesUme, i bin amamas truna i tok tenkyu long NFAlong sapot bilong em.Em i tok skul bai sta-

tim ol wok bilong emtaim edukesen skul yia istat long 2017.Ol wankain skul ol

sumatin bai lain olsemol sumatin i save lainimlong ol TVET skul(vokesinel senta).Tingting bilong kisim

save long lukautim pis ikam long skul yet.Dispela i mekim De La

Salle i namba wan Sek-enderi Skul long kantrilong kisim ol sabjek osave bilong lukautim piswantaim ol nupelasamting.

John Kasu, NFA Menesing Dairekta i opim pis fam long De La Salle.

Page 10: FIFA Wol Kap anda 20 meri soka P8 na 21 O’Neill promotim ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2202.pdf · REJISTRA bilong Politikel Pati na Kendidet, Dokta

meriP10 Wantok Novemba 24 - 30, 2016

Save naMekim

Sapta 2...moa yet long hap 1 (Poteto)

Kaikai bilong givimstrong

POTETOLukim moa hap bilong tok bilong planim long rot bi-long didiman daunbilo

6. Kamautim na putim gut. Lip na stik bilong poteto i mas drai pinis pastaim,

em nau, poteto i redi bilong kamautim. Sapos lip nastik i no drai yet na yu kamautim kwik, bai skin bi-long poteto i no strong na poteto i no inap i stap gutna winim longpela taim.

Lip bilong poteto i mas drai olgeta pastaim, bihainyu ken kamautim kaikai bilong en na bai i stap gut.Yu ken kamautim long spet, o long fok. Sutim speto fok i go aninit olgeta na apim poteto wantaimgraun. Was gut na skin bilong poteto i no kentekewe nabaut. Nogut skin i tekewe na bai poteto ino inap i stap longpela taim.

Kamautim pinis, putim long ples kol, inap graun idrai. Yu no ken putim long san, yu no ken wasimlong wara. Drai pinis, orait, putim gut long ples bi-long em.

Dispela ples i mas drai gut, na tudak liklik, na wini mas go i kam long en. Em bai poteto inap i stap 2-pela 0 3-pela mun samting.

Tok bilong planim poteto long pasin bilong plesNarapela rot bilong planim poteto i stap. Ol i

wokim long maunten bilong Morobe Provins nalong Raikos long Madang Provins.

Bipo long woa, wanpela misinari i kisim pikininipoteto i kam, na em i planim. Ol manmeri i kisimlong dispela na planim long ples. Bihain ol i kisimpikinini poteto long gaden bilong ol yet, olsem mani kisim stik taro na stik yam.

Ol i putim gutpela gutpela pikinini poteto i sliplong ples kol na drai, inap kru i kamap, orait, ol iplanim long gaden bipo ol i bin redim gut graun bi-long en.

Tok bilong planim klostu long hausSapos yu laik planim poteto long olpela gaden

arere long haus, em tu inap. Em bai yu planim wan-taim kompos. Tasol was gut long yu bin wokim kom-pos gut wantaim pekpek bilong pik na kakaruk, nakompos i sting olgeta na i kamap graun pinis olgeta.Em bai kompos i helpim poteto bilong yu gut tru nai no gat plantim sik na binatang i kamap.

Las pikinini bilong Blesed Peter ToRot i dai

LAS wik Rufina IaMama emlas pikinini bilong nambawan santu bilong KatolikSios long PNG, BlesetdPeterToRot I dai.

Rufina em i mama na bubuna em i bilong ples Rakunai,ples bilong Peter ToRot tu,

insait long Is Nu BritenProvins. Rufina i bin sik llong-pela taim na i dai.

Dispela sori nius i kirapimgen ol hop na prea long dewe sios bai mekim BlesedPeter ToRot i kamap santu.

Blesed Peter ToRot em i

katekis na matir long dignitibilong famili laip na Sakra-men bilong Marit olsemwanpela santu samting.

Long Janueri 17, 1995, longSir John Guise Stediam wePope John Paul 2 i bin go paslong wokim bikpela misa lotu

long santuim Peter ToRot,Rufina i bin wanpela long ol ibin wokim prisentesen i golong Pope.

Olsem las pikinini bilongbikman bilong sios ya,bikpela luksave i bin go longRufina.

Rufina i kisim blesing long Pope John Paul 2 long misa lotu bilongsantuim papa bilong em long Sir John Guise Stediam long Janueri1995.

Rufina wantaim kasen bilong em, Bisop Rockus Tatamaimsc, em bisop bilong Bereina Daiosis.

Ol Japan soka pilaia sapotim Sanap Wantaim Program

PLANTI sapot i go long olmeri na ol gels long PNGegensim vailens na pasin bi-long mekim ol no gut, nalong ol i mas stap seif nasanap long ol rait bilong ol.

Ol meri l bin kam long olovasis kantri long pilai longU20 Wol Kap Soka resis igivim sapot long ol yangpelameri na ol gels long PNG.

Tim U20 bilong Japan iwanpela long ol yangpelameri pilaia husat i sapotim olmeri PNG.

Pastaim long ol pilai i binstat long las wik, Japan U-20Women’s National Team i

bin sanap wantaim na tok oli joinim ol PNG yut longmekim ol pablik spes i seiflong ol meri na gel bilongPNG. Na ol i tok “YumiSanap-Wantaim.”

“ Komitmen bilong olJapan U-20 Women’s Na-tional Team long joinim olyut bilong yumi i bikpela nagutpela samting,” Gavana bi-long NCD, Powes Parkop i bintok.

Em i skruim tok na i toklong PNG, ol meri i save gopas long ol senis i kamap longlaip bilong ol, long ol wanwan haus, ol komyuniti, ol

siti na kantri.“ Ol i wok long go pas long

ol nupela samting na ol dis-pela em, bihain taim we olyangpela bilong yumi n amoa yet, ol meri i ken stapseif na kisim wankain luksaveolsem ol man,” Mista Parkopi bin tok.

Tim Kepten bilong Japan,Norimatsu Ruka , i bin toktim bilong mipela i sanapwantaim ol yangpela man nameri bilong PNG husat i wokhat long mekim ol ples,komyuniti, siti na kantri i seiflong ol meri na ol gel.

Mipela i tok,” 'YumiSanap-

Wantaim!'", Mis Ruka i bintok.

“Pipel i tok yumi ol sem-pion taim mipela i winimgem, tasol yumi ol trupelasempion taim yumi wokwantaim long kamapim senislong wol, Mis Ruka i tok.

UNDP Kantri Dairekta,Dokta Jeffrey Buchanan iamamas long olgeta U20Soka Wol Kap tim i kam longol 14 15 kantri i sapotim“Sanapwantaim” program,na em i tok dispela i gutpelastret bikos ol yangpela etlit ijoinim yumi long mekim woli seif ples long ol meri na gel.

U 20 Wol Kap wimens soka tim bilong Japan i sapotim Sanap Wantaim Program.

Page 11: FIFA Wol Kap anda 20 meri soka P8 na 21 O’Neill promotim ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2202.pdf · REJISTRA bilong Politikel Pati na Kendidet, Dokta

heltnius Novemba 24 - 30, 2016 Wantok P11

YWAM medikal sip i go long Kiriwina-GoodenoughYWAM Trening na Medikal Sip,MV YWAM PNG i go kamap longKiriwina Ailan long Sande wik i gopinis, long statim tupela wik wokbung wantaim autris patrol longKiriwina-Goodenough Distrik. Dispela ran em i kamap bihain

tasol long wanpela gutpela wokraun i go long Galp Provins.

Taim MV YWAM PNG i kamaplong Kaibola long Sande 13 No-vemba, Memba bilong Kiriwina-Goodenough Open Ilektoret, naMinista bilong Forestri, DouglasTomuriesa, i bin stap long kisim sipwantaim ol volantia bilong en.Mista Tomuriesa i bin givim

wanpela sek wantaim mani makbilong K100,000 i go long YWAMMedikal Sips long nem bilong bi-long Kiriwina-Goodenough DistrikDivelopmen Atoriti (DDA), long in-apim tok promis bilong ol longhelpim long enuel operesen ek-spens bilong sip, MV YWAM PNG.

Long taim bilong tok welkam nagivim sek, Minista Tomuriesa i toktenkyu long wok patnasip bilongKiriwina-Goodenough DDA wan-taim YWAM Medikal Sip na long itok olsem ol pipel bilong em i binwet longpela taim long lukim kainsevis olsem i kamap. YWAM Medikal Sip Menesing

Dairekta, Ken Mulligan, i tok em i

amamas long DDA i sapotim wokbilong ol long Kiriwina wantiammoa long 100 volantia i kam long13 kain kain kantri. “Long bel bilong mi, mi amamas

long stap long dispela hap nau.

Long mipela i kam long dispelaailan em i wanpela presen longmipela. Mipela i bin kam long hiawantaim MV Pasifik Link long 2014na nau mipela i kam bek wantaimbikpela moa sip. Mipela i gat

bikpela amamas long mipela i nolukim olsem em i samting nating,”Mista Mulligan i tok. “Mipela i bin inap long lukim

planti gutpela wok i kamap insaitlong Papua Niugini tasol dispela

em i no sip bilong Australia, em isip bilong Papua Niugini stret.Papua Niugini i putim bikpela in-vesmen long dispela sip longmipela wok bung wantaim longlukim moa wok i kamap,” em i tok.

YWAM Trening na Medikal Sip, MV YWAM PNG i kamap long Kiriwina naMinista Douglas Tomuriesa i sekhan long John Dawson bilong YWAMMedikal na Trening Sip.

Ol DDA i givim sek mani K100,000 bilong DSIP i go long YWAM Medikal naTrening Sip long mekim wok insait long Kiriwina-Goodenough Distrik.

PNGIMR tok gutbai longDairekta, Profesa Peter Siba

Loutova Siapea iraitim

LAS wik Fraide PapuaNiugini Institut bilongMedikal Risets(PNGIMR) i bin tokgutbai long wanpelalongpela taim wok-man bilong institut,em Dairekta, ProfesaPeter Siba long wan-pela seremoni longGoroka.Em i bin yangpela

man tru taim em i bingreduet long seniahaiskul long PotMosbi na i flai i golong Goroka, IstenHailans Provins longkisim wok wantaimPNGIMR olsem wan-pela junia saientis. Ol krismas i kam i

go na dispela yang-pela man, nau Pro-fesa Siba, i wok longgo antap long wokposisen bilong em in-sait long IMR, i goinap em i kamap ne-senel dairekta bilonginstitut long yia 2010na i stap inap nau

2016 na em i tingtinglong lusim wok namalolo. Insait long wanpela

sori taim seremoniwe ol wokman bilongIMR i bin holim longoditorium bilong ollong las wik Fraide,Profesa Siba i tokim olmenesmen, wokmanna wokmeri na olpren olsem em i gatbikpela amamas bi-

hain long em i mekimplanti wok bilongsenisim lukluk bilonginstitusen.“Mi amamas long

ol wok i kamap na wemipela i winim, na migat bilip olsem bihainlong 32 yia wok bi-long mi wantaim IMR,mi ritaia wantaimgutpela tingting na migat strongpela biliplong nupela dairektabai kisim ples bilong

mi. Mi save olsemem bai kisim woklong wanem hap milusim na go het wan-taim institusen,” Pro-fesa Siba i tok. Em i tenkyu long

bod, menesmen na olwokman na wokmeribilong institusenhusat i bin stap sapo-tim em taim em i wokinsait long 32 yia bi-long en.

Paul Zuvani i raitim

KLINIM Mosbi kempen ikamap gut wantaim gut-pela mak na sapot, RyleyWebster, sif eksekeutivopisa bilong SastenebelKostlains PNG i tok.Webster i mekim dis-

pela tok taim grup bilongem wantaim ol sapot grupi kamap na tokaut longmak bilong kempen bilongol long Netsa (Nature) Paklong Mosbi long dispelawik.Dispela kempen ol i pin-

isim i no longtaim i gopinis.Em i tok maski ol

kamapim sampela gutpelamak, moa wok i stap bi-long mekim Mosbi i klinmoa.“Mi tok amamas long

olgeta lain husat i kamaplong helpim longkamapim gutpela siti bi-long mipela,” Webster itok.“Wok bilong lukautim

na stap long klinpela plesi stap long han bilongyumi yet.“Taim yumi tingting gut,

mekim ol gutpela samtingna tromoi pipia long stret-pela ples, bai yumi yet,haus, komyumiti na plesbilong yumi bai stap gut.

“Planti taim stap bilongkomyuniti na ples bilongyumi soim kain tingtingmipela i gat long em.”Em i tok bikpela samting

em long senisim tingtingbilong yumi yet.Em i tok manmeri i mas

senisim tingting na pasinbilong ol bai stap bilongples i gutpela.Linda Nande, wanpela

Envairomen greduetsumatin bilong yunivesitihusat i stap wok wantaimEko Sevises Ltd we imekim dispela wok longkodinetim kamap bilongdispela kempen.

Klinim Mosbi kempen kamap gutFewel Profesa Peter Siba. Deputi Dairekta bilong PNG Institut bilongMedikal Risets, Samson Akunai (long hansut) i givim presen long toktenkyu i go long dairekta nau i pinis, Profesa Peter Siba.

Tenkyu long wok bung bilong yu long helt sevis na helt sekta. Profesa Peter Siba (hankais)i kisim presen long Sif Ekseketiv Opisa bilong Isten Hailans Provinsal Atoriti, JoshuaSoso long taim bilong tok gutbai seremoni long Goroka las wik Fraide. Poto:.Loutova Sia-pea

Page 12: FIFA Wol Kap anda 20 meri soka P8 na 21 O’Neill promotim ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2202.pdf · REJISTRA bilong Politikel Pati na Kendidet, Dokta

P12 Wantok Novemba 24 - 30, 2016 sios

PNG i mas toknogat longpamuk lo

YUMI PNG i amamas tru olsem yumi sindaunna kirap wantaim tok bilong God na dispelai mekim yumi praud olsem PNG em i wan-pela Kristen kantri long wol. Yumi ken glasim klia olsem sik HIV/AIDS

bai i no inap kamap sapos hait na pamuk inogat. Pasin hait pamuk tasol na sik AIDS igo bikpela na kantri i tromoi bilien kina pinislong dispela sik. Na yumi pipel i kisim bikpelataim long wok divelopmen long wan wandistrik. Bikpela samting tru, kalsa bilong yumi i no

gat pasin pamuk. Dispela pasin pamuk embilong narapela kantri na i no bilong yumiPNG.

Yumi lukim sik AIDS i gat bikpela baret ikamap pinis long komyuniti na sapos pala-men i pasim o tok oraitim lo bilong pasinpamuk, em bai i gat bikpela asua gen longsindaun bilong yumi insait long komyuniti naPNG. Yumi olgeta i mas save olsem namba 7lo o komanmen i tok; ‘no ken mekim pasinpamuk’ long wanem bodi bilong yumi emhaus holi bilong God. Tru yumi glasim buk Genesis 6, Pasin

pamuk na pasin nogut bilong ol manmeri oli kamap birua bilong God na God i pinisimtru dispela jeneresen na lusim Noah na olfamili bilong em tasol, long wanem Noah istretpela long ai bilong God. Olsem na GodPapa i sevim em wantaim famili bilong em. Olsem tasol PNG yumi bungim kain kain

hevi pinis na sapos ol memba i go het na tokoraitim lo bilong pasin pamuk, bai i no inapkamap stret long pasin Kristen na kalsa bi-long yumi. Em yumi opim dua bilong Sik AIDSi go bikpela, diskriminesen i go bikpela, sikbilong man kamapim birua long meri bai igo bikpela, sik bilong famili bruk bai gobikpela, sindaun wok na laip bilong ol meribai i no stret na planti moa asua bai i stap.Olsem na wok bilong yumi Kristen i massanap nau na tok “NO” long pasin pamuk.

Pop blesim Asbisop John Ribat long kamap kardinelKARDINEL John Ribat,Asbisop bilong PotMosbi, bai kam beklong Pot Mosbi tumoralong moning taim na olbikpela man na meri bi-long gavman, sios namidia bai bungim emlong Jacksons plesbalus, na bai em ibungim ol Katolik bilip-man na meri ausait longJacksons Ples Balus.Sande 27 Novemba

bai i gat bikpela misabung bilong olgeta Kato-lik manmeri long PotMosbi Asdaiosis longJack Pidik Pak long 5-Mail.Dispela em long sele-

bretim dispela bikpelamak we i givim luksavelong Papua Niugini insaitlong Katolik Sios na woltaim Pope i makim As-bisop John Ribat olsemwanpela kardinel. Longwankain taim tu, Asdaio-sis bilong Pot Mosbi baiselebretim 50 yia bilongem.Long las wik Sarere 19

Novemba , Vatican i binholim seremoni bilongkamapim 17 nupela Kad-inal, na namel long olem Asbisop John Ribatbilong Pot Mosbi.I bin gat longpela lain

long ol pipel i laik go in-sait long St. Peter’s Basil-ica stat long 8 klokmoning taim yet. Sekyu-riti sken na sekap ikamap long olgeta lainhusat i go insait long St.Peter’s Skwea o Basilica. Mipela ol lain deliget

bilong ol nupela Kadinali bin laki long kisim olspesel sia insait. Basilicai bin pulap olgeta na ser-emoni i bin stat long 11klok moning taim wan-taim ol singsing lotu longtokples Latin we VaticanKwaia i bin singim. Em i

taim bilong givim onalong ol nupela kadinal ikisim ples bilong ol. Ol nupela Kardinal i

putim ol retpela kloslong soim olsem ol i“Prins bilong Sios”, bi-hain long ol i tokaut long“Mi Bilip” na wokim tokpromis bilong stap paswantaim Pop Francis naol lain husat bai kisimples bilong em bihain, nabihain ol i go antap nabrukim skru long ai bi-long em. Pop i givim wan wan

bilong ol wanpela tripelakona retpela hat na itokim ol olsem kala ret isoim olsem “yu redi longmekim wok wantaimstrongpela tingting,maski yu bai lusim blut,”long nem bilong KatolikSios. Ol i kisim wan wan gol

ring bilong bikpela opisol bai holim na tu wan-pela skrol long tokautolsem ol i makim ololsem kardinal na iholim “taitel bilong sios"long Rom. Taim ol igivim wok long sios longRom em i soim olsem ol

nau i kamap memba bi-long ol lain pris o klerjibilong daiosis bilong Pot. Bihain wan wan bilong

ol i wokabaut i go longples we 150 narapelakardinal i sanap na i tokwelkam long ol na iholim pas long ol olsemol brata bilong ol.Insait long homili tok-

tok o tok stia bilong en,Pope Francis i tok, “In-sait long God i no gat olbirua. I gat ol brata nasusa long laikim wanpelanarapela tasol. God ilaikim olgeta pipel. Yumitasol i save kamapim olbanis, pasim rot na givimkain kain nem long olpipel.” “Wankain tasol olsem

God i laikim pop nalusim rong bilong em,yumi mas laikim ol nara-pela na lusim rong bi-long ol, karim hevibilong ol, tanim bel bi-long sori bilong yumi wei save laik hariap longkotim na sasim nara-pela, brukim lain na dau-nim ol.“Yumi kam long ol

longwe ples; yumi gat

kain kain pasin tum-buna, skin kala, tokplesna kastom; tingting bi-long yumi i savenarakain long ol nara-pela na yumi selebretimbilip long kain kain pasinlotu. I no gat bilong oldispela samting i mekimyumi long kamap birualong narapela; tasol em iwanpela bikpela samtingwe i dia tumas longyumi,” Pop Francis i tok. Ol 17 nupela kadinal i

kam long 14 kantri longwol. Pop Francis em igat nem long em savelaik long putim han i golong ol daiosis we i staplongwe tru long Vatican. Long dispela taim 16

nupela Kadinal tasol i binstap long seremoni . Vat-ican i tok Kardinal Sebas-tian Koto Khoarai, 87 emi ritaia biso bilong Mo-hale's Hoek, Lesotho, ikamap Kardinal tasol emi no bin inap long wok-abaut go long Rom. Ol 13 nupela kadinal i

gat krismas i aninit long80 olsem na ol bai inaplong go long narapelamak gen long go insaitlong wanpela hait mitinglong makim nupela Popwe bai go pas long 1. 2bilien Katolik bilip manna meri long wol. Ol ikolim ol long kardinalilekta. Bihain ol Pop Francis

na ol nupela Kardinal ikalap long ol liklik kar nai go long lukim ritaia PopBenedict XVI long MaterEcclesiae Monasteri,long haus bilong em in-sait long ol Vatican gar-den.Ritaia pop i tok halo

long wan wan kardinal,na tok tenkyu long ol igo lukim em, na em itokim ol olsem, “Mi savebeten long yupela olgeta

taim.”Bihain long seremoni,

Kardinal John Ribat ikam ausait long bungimolgeta PNG deliget insaitlong St.Peter’s skwelong kisim poto. Namel long ol PNG

deliget em ol pater, sistana ol lei bilip man nameri bilong PNG husat isave stap long Rom. I bingat ol spesel visitaolsem: Max Rai, Pema-nen Representativ bi-long Papua Niugini longYunaitet Nesens; WinnieKiap, Hai Komisina longYunaitet Kingdom,Joshua Kalinoe, PNG Em-beseda long Belgium naVatican. Namel long ol lain

husat i makim sios em:Asbisop Francesco Pan-filo bilong Rabaul, BisopRochus Tatamai bilongBereina, Pater BenFleming, Vicar Jeneralbilong Asdaiosis bilongPot Mosbi, Pater MarkMcDonald, Supiria Jen-eral bilong ol MSCs natim bilong em, PaterRozario Menezes, Presi-den bilong Federesen bi-long Relijes long PNGna Solomon Islands,Pater Victor Roche, Jen-eral Seketeri bilong Ka-tolik Bisops Konprensbilong PNG na SolomonIslands, Mis Zita naBlaise Kuemlangan bi-long Manus tasol nau oli stap long Rom na plantiol sista, brata na paterhusat i stap stadi na wokmisin long Rom na Itali. Apinun long 4 klok, i

bin gat wanpela kibungbilong ol nupela Kardinallong Paul VI rum insaitlong Vatican long tokhalo na amamas wan-taim narapela.

Nupela Kadinal, na pastaim Asbisop bilong Pot Mosbi,John Ribat i putim ol klos na hat bilong Kadinal. Poto: Fr. Victor Rouche.

Brukim sios bilding i gat histori wantaim soriPaulus Tali i raitim

WOK Gutnius insait longLuteran Sios long PapuaNiugini i bin stat long1886, we long nambawan taim tru, ol misinari ibin kam sua long Finsafeninsait long Yabim seket. Bihain, sios i go kamap

long Tami Ailan long1889, na bihanim genlong Ogas 1899, we tu-pela misinari GeorgeBamler na J Decker wan-taim ol arapela i bin ki-rapim stesen longDeinzerhill, na ol arapelaples klostu olsem

Bukawasip, Boac, Bugang,Oligidu, Busong, Tigidu,Butala we ol stap klostulong Misin Stesin insaitlong Deka seket.Long 1928, ol i bin ki-

rapim nupela haus lotulong Tamigidu bikples nainsait bilong haus lotu isave kisim namel long300 - 400, man meripikinini inap longpelataim nau. Haus lotu i servim 88,

krismas olgeta na longOktoba 10 dispela yia, olkristen man meri longTamigidu i bin rausimolpela haus lotu. Ol lapun,

mammeri i tingim bekhatwok bilong ol tum-buna, papa, na ol misineriwe ol karim Gutnius i kamaut long em.Het man bilong

Tamigidu Kongrigsen,Jerry Jacob, i tok olsem olKristen bilong Tamigidulukim olsem haus lotu iwok long bruk nau na ol imas rausim. Olsem na ol i rausim

Tamigidu haus lotu emwe i gat histori na nemlong en we planti bilong olsios wok manmeri bilongpastaim olsem ol evan-jelis, hetman, i bin wok

wantaim ol misineri long ikarim aut Gutnius i golong Laukanu long Maloloseket, na long Siassi Ailanwantaim Misinari GeorgeBamler, na tu Gutnius i golong Kaiapit na ol arapelahap tu i kontribiut longwok Gutnius longTamigidu haus lotu i gatnem na histori long en.Jerry Jacobi tok ol kris-

ten i gat plen long kisim olnupela kago na strongplaain pos na kapa longbildim gen nupela pema-nen haus lotu bai ol ikolim Tamigidu Memorielhistorikal sios . Ol wok i stat long sanapim nupela Luteran Sios haus lotu long Tomigidu,

Finsafen long Morobe provins. Poto: Paulus Tali

Page 13: FIFA Wol Kap anda 20 meri soka P8 na 21 O’Neill promotim ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2202.pdf · REJISTRA bilong Politikel Pati na Kendidet, Dokta

Novemba 24 - 30, 2016 Wantok P13komentri

KOMENTRI

EditorVeronica Hatutasi

Email: [email protected]

KAIN KAIN sik i wok long kamaplong yumi tude em ol tumbuna ino bin lukim bipo. I gat plantimoa manmeri i gat sik suga, moapipel i sotwin, moa pipel i gat siklong lewa, na planti arapela moasik i kamap bikos long kain laip oli stap long en. Sampela i bisi tumas na i no

inap lusim sia na kirap wokabautraun long opis, sampela i ran tasollong kar, sampela i kaikai gris naswit kaikai na dring sofdring tasol.Ol kain kaikai olsem i no gutpelatumas long bodi bilong man.

I gat planti moa fatpela man-meri long ol taun na siti tudebikos ol i gat mani long baim olkain kaikai bilong stua na i lustingting long ol gutpela gadenkaikai bilong yumi.Tude yumi stat long luksave

nau olsem kaikai inap long kilimman. Dispela sik daiabetis o sik suga

em i wanpela bilong ol sik i woklong kamap bikpela tru long PNG.Long taun na siti we ol pipel i nosave wok gaden o eksasais omekim ol bikpela wok we bodi iken tuhat na blut i ran gut, yumilukim moa pipel i wok long kisimdispela sik. Bikpela luksave i stap long

strongpela disaplin bilong bodi.Sapos yumi bosim gut laip na ske-lim wanem kain kaikai yumiputim long bodi, ating bai yumino inap bagarapim bodi na opimrot bilong ol dispela nupela kain

sik i kam insait.Samting olsem 30 yia i go pinis

Helt Dipatmen i save bringim oltoktok bilong gutpela nutrisen naskulim ol papamama long givimrait kaikai bilong gaden long olpikinini. Long dispela taim, ol pipel i no

gat mani long tromoi long ol grisna swit kaikai bilong stua. Tasoltude, laip i senis na i nomal longlukim ol stua i kamap olsemgaden bilong yumi bikos yumi leslong wokabaut i go long maket, oyumi stap long ples we maket ilongwe tumas o i no seif long ol

mama i ken go baim kaikai.Sindaun bilong yumi tude i gat

kain kain salens. Long ol taun nasiti, i gat hevi bilong mani. Kost bi-long ol samting i dia tumas. Manii bosim laip bilong ol famili napapa wantaim mama i bisi longpainim mani na planti taim ol i no

was gut long helt bilong famili. Oli no gat taim bilong raun na mal-olo gut na kisim win wantaimfamili na ol pren. Ol i stap tasol long haus we ol i

slip, kirap na go wok na kam bekgen na mekim wankain samtingolgeta de long laip bilong ol. Olpikinini husat i gro long kain laipolsem bai i bihainim stail ilong pa-pamama bikos ol i ting em inomal.I gat ol dokta na nes na ol save

lain bilong helt husat i luksavepinis long ol dispela laipstail sik naplanti bilong ol i toktok stronglong pipel i mas senisim pasin bi-long ol. Kaikai gutpela helti gadenkaikai na ol abus i no gat plantigris na oil tumas.

Eksasais o pilai spot na maskiran long kar oltaim. Sampela taimi gutpela long lusim kar na wok-abaut. No ken baim sofdring,dringim wara o kulau.Yumi lukautim gut bodi bai bodi

i stap strong na lukautim laip bi-long yumi. I no gat narapela rot.Yumi yet i bosim tingting na bi-hainim stretpela pasin bilong stapgut na yumi ken amamas na staplongpela taim. Tude yumi lukim planti man-

meri i no winim 50 krismas yet iwok long pundaun long sik o ol idai hariap bikos long ol dispelalaip stail sik i wok long kamapbikpela nau long kantri bilongyumi.

LONG ogenaisesen i kamapna stap gut ol bosmanmeri bi-long ogenaisesen i laikim gut-pela wok manmeri.Long dispela as bipo long ol

bosmanmeri i kisim man nameri long wok, ol bai laik savelong ol mak we i soim gutpelabilong ol man na meri we baiwok gut na strongim stap bi-long ogenaisesen.Hia nau sampela ol mak we

Forbes bisnis grup bilongAmerika i tokaut long olbosmanmeri i save lukluktaim ol i kisim ol wok man-meri:• Eksen – manmeri

husat i no save kisim taimlong wok na sapos i gat sanslong wok ol bai wok. Ol iyusim sans na dispela istrongim tingting bilong ollong wok moa yet. Ol bosmanmeri i tok dispela ol man-meri i save mekim mani;• Save – dispela i no

wanpela samting tasol we isave strongim ogenaisesen,tasol i as we sapos ogenais-esen i laik kamap gut dispelai mas i stap;

• Laik bilong mekimsamting – ol wok manmeri iken sapotim kampani saposol i gat laik long kamapim gut-pela wok. Laik em samting isave mekim wok manmeri imekim wok na strongim kam-pani;• Indipenden – i gat

strong na save long mekimwok na i no oltaim wetim bosmanmeri long tokim em longmekim wok. Dispela wokmanmeri i gat save longmekim wok na i no saveaskim planti askim long ol rotbilong mekim wok;• Soim em i lida man-

meri – bosmanmeri i laiksave sapos wanpela i ken gatbilip long mekim ol samtingna wanpela we i ken go pas

long ol wok manmeri longmekim wok;• Inap long wok wan-

taim ol arapela – bos man-meri i laik save sapos em inaplong wok gut wantaim ol ara-pela na ol arapela inap longwok gut wantaim em. Ol ara-pela wok manmeri i no kenpainim hat long wok wantaimem;• I gat strong long

wok – ol wok manmeri husatolgeta de i save luk smat nastrong long mekim wok. Olwok manmeri husat i no ama-mas long wok na i save lusimstrong hariap long wok bai ino inap long strongim oge-naisesen;• Gat bilip long ol yet

– ol wok manmeri husat isave long wok ol i mekim na igat bilip ol yet, dispela ol wokmanmeri bai strongim oge-naisesen;• Gat gutpela mak – ol

bos manmeri bai lukluk longwok histori bilong man. Ol ilaik save sapos manmeri istap longpela taim wantaim

pastaim ol kampani na saposem i bin kamapim ol gutpelawok;• Tok tru – wok man-

meri i ken gat save longmekim olgeta samting tasolem i no soim trupela pasin,em bai i no inap longstrongim ogenaisesen;• Wok hat – bikpela ol

samting i no save kamap isi.No gat bikpla ol samting ikamap wantaim planti ol wokmanmeri. No gat. Ol bikpelasamting long ogenaisesen ikamap bihainim hat wok bi-long ol wok manmeri.• Makim gut kampani

– sapos ol i go aut em i isilong tokaut long opis o oge-naisesen ol i kam long em.Ogenaisesen i ken trenim

wok manmeri long wok em ilaik kamapim long em tasolsapos em i no trenim em longgutpela pasin, long stap woknamel long ol salens, i gatbilip long em yet na gat gut-pela wok etik, ogenaisesenbilong em i no inap longkamap gut.

Mak ogenaisesen save lukluk long kisim wok manmeri

Jada 016!

Strongim helti laip nakamap helti pipel

Helti pipel, em man i save dresap olsem Taiga

o plama man long narapelasait!! Dispela man Taiga,bai yu bungim em long Ka

Klab olgeta taim...

...So yu skelim,husat em helti

man?

Em Taiga tasol!!He-he-he!

Page 14: FIFA Wol Kap anda 20 meri soka P8 na 21 O’Neill promotim ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2202.pdf · REJISTRA bilong Politikel Pati na Kendidet, Dokta

katunentatenmenP16 Wantok Novemba 24 - 30, 2016

Toro

Biabia

Kanage

AutimTingting

Mi tingolsem...

Teks i kam long 71845906

Bikpela Madang Musik Festival bai kamap neks munJames G. Kila i raitim

OL BIKNEM music man bilongMadang wantaim ol musik atis bi-long arapela provins long PNG baisoim stail bilong ol long promotimmusik long namba wan MadangMusik Festival.Dispela festival bai kamap long

Madang long Desemba 11 i goinap 18.Dispela nupela kain Festival bi-

long musik bai ran long wanpelawik na bai lukim tu kambek bilongstringben na mambu ben resis natu kwaia na gospel ben resis.Minista bilong Petrolium na

Eneji na Memba bilong Madang,Nixon Duban ikamapim dispela tingting long

helpim ol yangpela manmeri longMadang longdaunim hevi bilong lo na oda

long distrik na provins. Minista Duban yet i sapotim dis-

pela Festival olsem namba wansponsa. Bikpela het tok bilong Fes-

tival em ‘Bungim Olgeta PipelWantaim Musik”. Long tok Inglishet tok em ‘Unifying PeopleThrough Music’Tumbuna Musik TV Kampani

long Madang i go pas long rejistre-sen na ogenaisim dispela bikpelaFestival.Ol posta i kamaut pinis na

bikpela sain i stap pinis long rot igo insait long Madang taun longModilon Rot promotim dispelanamba wan kain musik Festival.Long wan wik Festival bai lukim

stringben resis, mambu ben resisna kwaia singsing resis na tu ol lainbilong singsing bai skelim nek bi-long ol long vokal resis.Planti lain i baim rejistresen long

soim musik stail bilong ol. Ol re-jistresen fi em K100 long stringbenna mambu ben. Fi bilong ol lokallaip ben wantaim gospel laip benem K200. Fi bilong vokal o lain baisingsing nating em K100, na openkwaia lain em K50. Ol skul kwaialain bai no gat fi.

Tok save long posta bilongMadang Musik Festival i tok olsemol wina bilong ol stringben,mambu ben na ol arapela bai gatfes, seken, na namba tri ples longkisim kes prais. Moa long en tu ollain i kamap namba wan long laipben na gospel laip ben bai gat sanslong rekot na wokim vidio klip.Husat i kamap namba wan longvokal o singsing tu bai gat sanslong rekot na wokim vidio klip.Wantok Niuspepa i bin bungim

biknem musikman bilong PNG naMadang, Demas Saul long laswiken, na Demas i stori olsem emwantaim narapela bikpela nematis na ‘bikpela pukpuk’ bilong An-goram, Felix Yausi i wok longmekim save long redim ol yetpairap long neks mun.Planti ol olpela lain o lapun bi-

long Madang i amamas olsemstringben resis i kambek na ol isapotim tru dispela tingting longkamapim dispela wan wik musikFestival.

Dia Edita, mi gat wanpela tingting na milaik autim long yupela Wantok Nius. Ol skulbilong yumi long Pot Mosbi, long praimeriskul, mi no save ol i save operet olsemwanem. Sampela ol tisa i no save kam longskul na I no save givim home wok o asain-men long ol pikinin. Mipela ol papa mamana gadien bilong ol pikinini mipela i savesalim ol kam long skul bilong kisim save,na sapos yupela ol tisa i no save mekimwok olsem tisim ol sumatin bilong yupela,ol pikinini bilong mipela. Yupela i westimtaim bilong gavman long baim yupela bi-long wanem yupela i fulfilim dispela drimanbilong mipela ol papa mama na gadien longskulim gut ol pikinini bilong mipela. Saposmipela i mekim atem long bringim ol i go ikam long skul, yupela tu i mas mekim gut-pela wok bilong yupela. I moa beta saposol skul inspekta i go raun na lukim ol skullong Mosbi siti. Tenkyu.

Konsen gadien

Dia Edita yumi save harim Hanuabadaviles em i stap klostu tru long Konedobu olgavman hetkota o gavman haus stap longen na ol i save tok em i bikpela ples. Yesem i bikpela viles tasol i no luk olsem stapklostu o bikpela siti yu draiv go olsem nalukim em gutpela viles bilong ol tasol rabisna kain kain pipia plastik botol na rot tunogut stret. Na sampela taim ol turis o olsampela bik manmeri bilong narapelakantri i kam raun lukim ples taim bai olsemwanem ol bik manmeri yu bai kisim sem yana mekim samting em ples na viles bilongyu yet mi tok tasol olsem.

Wapu Mk Mosbi, PNG

Dia Edita bilong Wantok Niuspepa, mi laikautim bel hevi bilong mi na mi ting plantiman bai i wanbel long en. Bel hevi bilongmi i olsem, long Gerehu Raunabaut i golong Yumi Yet Real Estate na rot i go Tetebek rot em kisim wan ful yia na 6-pela munolgeta olsem nupela rot nogat, em sotpelaolpela rot tasol ya ol isi isi na westim taimna mani stap. Inap ol lain i go pas kensekim dispela kampani PHOENIX o?Tenkyu.

J.Aina Stg 7

Midia pul presentesen nait naKanage go spak...

Bikpela danis kamap na wanpelamama poin long Kanage na singautlong em long danis...

Kanage em hai pilins stret na ka-maut na mekim wanpela kain staildanis..Meri yah em belhat.. Em ino singautim em, em singaut longman bilong em sanap long baksait...

Tupela biknem musik atis bilong Madang, Vok Kiatig bilong Shydeez ben naDemas Saul i sanap wantaim biknem musik man bilong Solomon ailan,Sharzy long wanpela konset long Madang. Poto: James G. Kila

Page 15: FIFA Wol Kap anda 20 meri soka P8 na 21 O’Neill promotim ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2202.pdf · REJISTRA bilong Politikel Pati na Kendidet, Dokta

Bipo taim tupela enimal i mekimpren gut long tupela yet na i stap

long ples. Ol i stap na wanpela taimMuruk i tokim pren bilong emkakaruk long tupela i mas go long busna katim diwai bilong mekim kanu.

Long nait tupela i toktok naKakaruk i yes long Muruk. Tulaitlong moningtaim nau na taim bilonggo long bus na Kakaruk i les gen longi go. Muruk wan i go long bus nakatim diwai long mekim kanu. I goapinun na em i kam bek long ples nalong nait em i askim Kakaruk long igo na tupela pulim diwai i kam longples na sapim kanu. Long naitkakaruk i tok yes na tulait em i lesgen olsem pastaim, na muruk wanyet i go pulim diwai i kam long ples.Em i sapim pinis na i kamap kanunau na em i sakim pren bilong emkakaruk gen long go long kisim ol lik-lik diwai bilong saman. Em tukakaruk i les. Orait, em wanpela i gokisim diwai na sel bilong kanu i kamlong ples na pasim long kanu.

Kanu i redi nau na muruk i pulim igo daun long solwara. Nau tupela ikalap i go antap long em. Muruk i sin-

daun bihain long stia na kakaruk i sin-daun long fran. Tupela i sel i go longKarkar Ailan, na namel nau win i kambloim kangal long as bilong em na ol isingsing na muruk i lukim em i no gat.So em i askim pren kakaruk bilong emna pren i givim wanpela long em.

Muruk i kisim na i laik planim,tasol em i abrus na subim i goolgeta long hul pekpek bilongem. Em i tanim lukluk na kan-gal i no sanap, na em i askimpren bilong em kakaruk genlong wanpela. Kakaruk i tok: Osori mi givim pinis long yu. Namuruk i tok sori mi planim tasoli no sanap olsem bilong yu.

Em nau muruk i stat long krosnau. Em i tokim kakaruk: Yu lespaul yu. Yu no helpim mi longwokim dispela kanu. Yu raunskrapim pekpek arere long plesi stap na mi wan i wokim. Bai mibrukim as bilong kanu nau. Nakakaruk i tok: Pren em i samt-ing bilong yu. Sapos yu laikbrukim em i orait tasol.

Dispela i mekim muruk i bel-hat tru, na nau em i kirapim lekbilong em i go antap i kam daunna brukim as bilong kanu nawara i kamap na pulap longkanu na kanu i go daun long

solwara. Tarangu muruk i no inap flaina swim long solwara. Na kakaruk ikirap flai i go pinis long Karkar.

Muruk i swim i stap na wanpelatrausel i kam na em i askim em longkisim em. Na trausel i tokim em i goantap long baksait bilong em. Em ikarim em na spit nogut i go. Namuruk i pret na pekpekim baksait bi-long trausel.

Pekpek bilong em i sut nabaut ikam daun olsem tauka i sutim spetbilong em. Trausel em i karim em isii go long Karkar, bringim em antapstret long wesan. Na muruk i kalap igo daun na i tanim trausel na pasimlek han bilong em.

Wantu em i ran i go antap longples tokim ol man i kam na karim igo antap long ples. Ol i putim trauseli stap na ol i go long gaden na wan-pela rat i kam na katim rop bilong enna em i ranawe i go bek gen longsolwara.

Em long dispela taim na nau tu-pela ya muruk wantaim kakaruk ibirua long kanu na wanpela iranawe i go stap long bus na wan-pela i stap long ples. Em tasol.

Ruth Aresop,Josephstal/Madang

entatenmen Novemba 24 - 30, 2016 Wantok P17

Ansa bilong Wod Pilai isu 2201

Ol wod lista:

HOLAN

AILAN

GARAMUT

BAMBAI

HAPKAS

DAUNBILO

KELA

HATWOK

LUKSAVE

GITIM

MISMIS

OLDE

KOPRA

PASIN

RUKSAK

TAIM

SAUA

PEMAN

SWINGE

WATAIM

YUROP

MASKET

KRAUN

NAISPELA

MUSMUS

LAIKIM

PPAAIINNIIMM WWOODD PPIILLAAII

Stat hia

Yu pinis! Em ples bilong yu

Em nau! Ol pikinini i kenpainim rot i go long pleswantaim Wantok lain... Muruk na kakaruk tupela i birua

STORI BILONG TUMBUNA

Page 16: FIFA Wol Kap anda 20 meri soka P8 na 21 O’Neill promotim ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2202.pdf · REJISTRA bilong Politikel Pati na Kendidet, Dokta

P18 Wantok Novemba 24 - 30, 2016 abc

PNG Forest Industries i no wanbel long takisCaroline Tiriman i raitim

FOREST Industries Associa-tion (FIA) bilong Papua Ni-ugini i tok em i no wanbellong tingting bilong gavmanlong apim takis long ol diwaio log em ol i save salim igolong ol narapela kantri.

Dispela tingting bilonggavman i bin stap insait longNesenel Baset em ol i bintokaut long en long stat bi-long dispela mun.

Ekseketiv opisa bilong For-est Industries AssociationBob Tate i tok mak bilongtakis em gavman i bin putim

long ol raun log em28.5% i bikpela tumas.

Tresera Patrick Pru-aitch i bin tokaut tuolsem as tingting bilongapim takis long ol diwaiem ol i save salim i golong ol narapela kantriem bilong mekim olkampani i mekim oldaunstrim prosesingwok bilong helpimikonomi bilong kantri.

Mista Tate i tok sapos gav-man i go het long dispelatakis em bai mekim plantiloging bisnis i dai, na tusamting olsem 15 tausenpipel bai lusim wok bilong ol.

Tasol Gavana bilong OroProvins, Gary Juffa itok,maski sapos ol wokman bi-long loging kampani i lusimol wok bilong ol, ol i ken gobek long ples na yusimgraun bilong ol long lukau-tim sindaun bilong ol.

Kenn Mondiai, husat i binwok bipo olsem forestri opisana nau em i go pas long NGOgrup Partners With Melane-sian i tok planti yia pinis oltimba kampani i bin wok longbagarapim olgeta samtinglong bikbus bilong PNG .

Bisnis bilong katim diwai i bagarapim graun long InainaWailaip Manesmen Eria long Kairiku Hiri Distrk long Sen-tral Provins.

Ol 5 milien pipel no

gat dokta long distrikCaroline Tiriman i raitim

SAMTING olsem 5 miienpipel long planti long ol89 distrik long Papua Ni-ugini i no gat dokta i staplongen na gavman i maslukim dispela olsem wan-pela praioriti bilong en.

Dispela em i toktok bi-long Dokta David Mills,emi Presiden bilong PNGSociety of Rural and Re-mote Health - na tu em iMedikol Suprintendenlong Kompiam Rural Hos-pital long Enga Provins.

Em i tokaut long dispelataim planti lida na pipellong PNG i tok gavmanimas strongim kensa heltsevis na maski long lusimplanti milien kina longlukautim ol kain bikpelaiven olsem dispela Under20 Women's World Cupemi kamap nau long PotMosbi na tu APEC mitinglong 2018.

Ol i mekim dispela tok-tok ken bihain long wan-

pela meri husat i bin dailong kensa bilong seviks ibin raitim wanpela paswe emi bin askim stronggavman long baim wan-pela gutpela masin bilongtritim ol kensa sikman-meri na pikinini longkantri.

Long dispela taim i gatwanpela kensa masintasol istap long AngauMemorial Hospital longLae, tasol planti taim dis-pela masin i no save wok.

Ol dokta itok, PNG igatol kain kain kensa olsem,sevikal kensa, mauskensa, throat kensa nalang kensa, na planti pipelhusat i save gat dispela olkain sik i save dai longwanem kantri i no gatgutpela kensa sevis.

Dr Mills i tok ol ruralhelt woka long kantri isave wari olsem gavman ino lukim rural helt wemoa long 80% long olpipel i stap long en olsemwanpela praioriti.

PNG na Solomon i seif long Nu SilanCaroline Tiriman i raitim

OL pipelbilong Papua Niug-ini na Solomon Ailan longNu Silan i stap orait na nogat wanpela i kisim bagarapbihain long bikpela guria emi bin kamap long bik moninglong Mande.

Hai Komisina bilong PNG,Brigadia Jeneral FrancisAgwi na Solomon Ailan HaiKomisina Joy Kere i tokautlong dispela.

Strong bilong dispelaguria i bin kamap olsem 7.8na i bin kamap long not-isbilong Christchurch.

Tupela pipel i bin dai na oli wok long pilim yet plantimoa graun guria.

Dispela guria i bin barara-pim planti samting tasol tu-pela diplomat i tok ol pipelbilong PNG na SolomonAilan huat i stap long NuSilan i seif.

Page 17: FIFA Wol Kap anda 20 meri soka P8 na 21 O’Neill promotim ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2202.pdf · REJISTRA bilong Politikel Pati na Kendidet, Dokta

Novemba 24 - 30, 2016 Wantok P19wolnius

Tren i kapsait na 120 pipel i dai

Ol opisa i sekap long wanpela bilong ol 14 karis i bin kapsait long dispela tren.SAMTING olsem 120 pipel idai na moa long 200 i kisimbagarap bihain long wan-pela tren i kapsait long Kan-pur siti long noten India.Ripot i tok dispela i wan-pela bikpela birua tru ikamap long wanpela tren.Planti handet moa pipel ibin pas insait long ol 14karis bilong tren.

Dispela tren i bin lusim In-dore na ran i go long Patnalong Sande nait long taimdispela birua i kamap. Olripot i tok long taim tren ikamap klostu long plesPurwa, ol 14 karis i lusim rotna kapsait. Dispela birua ibin kamap long samtingolsem 3 klok moning longtaim planti pasindia i binslip. Planti bilong ol dispelalain i dai i bin stap long tu-pela karis klostu long ensinbilong tren.

Polis inspekta Zaki Ahmadbilong Kanpur i tokimAgence France-Presse niusejensi olsem 120 pipel i daina samting olsem 200 i kisimbagarap.

Ruby Gupta husat i laik golong go long Azamgarh sitilong marit i wok long painimpapa bilong em.

“Mi no inap painim papabilong mi. Sampela pipel itokim mi long sekap long

haus sik na long mog,” em itok. Olgeta bilas na kago emi karim long go marit i luslong dispela birua, tasolGupta i wari tru long painimpapa bilong em.

Klostu long em, wanpelaboi i wet long lukim sapos ollain bai painim papa bilongem tu.

“Mipela i pilim tren i binguria. Ol brata na susa bi-long mi i stap laip. Mi painimolgeta tasol mi no inappainim papa,” em i tok.

Wanpela lapun pasindia itok, “Long 3 klok, tren i statlong guria. Na bihain mi nosave moa. Karis i kapsait.Mipela i bin stap long karisnamba faiv. Mipela i no inapopim dua, tasol laki mipela ibin kam autsait,” em i tok.

Ol lain i wok long traimpainim ol kago na ol pasin-dia. Ol i tokaut long nem bi-long 67 pipel husat i dai. Olhelt woka i helpim ol 200arapela husat i kisim bagarapna karim ol i go long haus sik.Dispela ples i bin stap longweolsem na ol ebulens i no binkamap hariap.

Ol medikol tren longJhansi siti i karim ol marasinna imejensi ikwipmen bilonghelpim ol pipel na ol i kisimol winis i go long dispelaeria long apim ol karis i bin

kapsait. Ol Nesenel DisastaRispons Fos na ami i binyusim ol ges kata longpainim ol pipel long Sandemoning.

Pratap Rai, wanpela seniarelwe opisa i tok,”Mipela itraim long sevim laip bilongol pipel, tasol em i no isi longkatim ol karis.”

Praim Minista bilong India,Narendra Modi, i tok em iwari tru long dispela biruana em i tok gavman bai givimkompensesen mani longfamili bilong ol lain i dai.

Olgeta de moa long 20 mi-lien pipel long India i saveyusim dispela lapun relwesistem bilong kantri. I no gatgutpela mentenens naplanti hevi i save kamap.

Planti eksiden i savekamap long ol tren longIndia na olgeta yia moa long25,000 pipel i save dai. Min-isitri bilong Relwe i tok seftirekot i no gutpela tumasnamel long Epril na No-vemba na planti tren i savelusim rot na kapsait.

Wanpela ripot i tok ol dis-pela birua i kamap bikos i nogat gutpela mentenens na ollain i no save was gut nastretim hariap ol bagarap ikamap long taim bilong taito taim graun i bruk i kamdaun long rot bilong ol tren.

Boko Haram kamapim hevi yet long Nigeria

Vais presiden, Yemi Osinbajo, i toktok wantaim wanpela bilong ol Chibok skul meri long Abuja.

BOKO Haram i wok long paityet wantaim ol soldia bilongNigeria na ol ripot i tok dis-pela Islam grup i wok longhait yet na kamapim trabellong dispela kantri. Ol ripot ibin tok olsem gavman bi-long Nigeria i rausim BokoHaram tasol i luk olsem ol iwok long kamapim trabelyet. Boko Haram i wok longkamapim trabel long Nigeriainap 7-pela yia nau.

Ol dispela lain i bin larim 21meri studen i go fri long tupelamun i go pinis bihain long ol ibin holim na kalabusim ol dis-pela skul meri long wanpelaskul long Chibok moa long tu-pela yia i go pinis.

Long taim MuhammaduBuhari i kamap presiden 18mun i go pinis, em i binpromis long pinisim BokoHaram na em i wok long tokami bilong Nigeria i rausimol pinis.

Long mun Ogas, taim USSeketeri bilong Stet, John

Kerry, i bin go long Nigeria,em i bin tok amamas longNigeria. Brigadia JeneralMansur Dan-Ali, Difens Min-ista, i tokim ol niuslain laswik olsem gavman i rausimpinis moa long 95 pesen bi-long ol sekyuriti salens longNigeria long wanpela yia.

Tasol nau ol Boko Haram iwok long pait egensim ol sol-dia bilong Nigeria na moapipel i bilip ol dispela lainteroris i no lusim Nigeria yet.

Long Ogas, Boko Haram ibin kamapim 12-pela biruaegensim ol soldia bilongNigeria, long Septemba 24na long Oktoba 22.

Long not-is Borno, ol i bintekova long wanpela militerikemp na givim bagarap long13 soldia na kalabusim 83arapela soldia.

Las wik ol i kilim tupelasoldia long rot long taim ol ipairapim bom na ol i kilimwanpela opisa husat i woklong lukautim wanpela mili-

teri kemp long Malam Fa-tori. Dispela opisa, Muham-mad Abu Ali i gat 36 krismasna tripela pikinini. Em i wan-pela biknem soldia gavman ibin givim namba long emlong luksave long ol wok bi-long em. Ol lain Boko Harami bin kilim Ali wantaim 6-pela soldia. Tasol ol soldia ibin strong na kilim 14 BokoHaram.

Nau em i taim bilong sanna ples i drai olsem na olBoko Haram i painim isi longraun long bus na pait wan-taim ol soldia. Tasol ami bi-long Nigeria i gat bikpelahevi nau – ol i sot long ol ganna ol samting bilong pait.

Hevi bilong korapsen tu istopim wok bilong baim olsamting bilong pait. Namellong Septemba na No-vemba, planti soldia bilongNigeria i bin dai long han bi-long ol Boko Haram olsemna ol i bilip dispela terorisgrup i stap yet.

Obama toktok wantaim Putin PRESIDEN Barack Obama bi-long USA i bung sotpela taimwantaim Presiden VladimirPutin bilong Rasia las wiklong taim bilong APEC mit-ing na em i tokim Putin longtraim painim rot bilongstopim pait long Syria. I gatbikpela wari nau bikos Rasiai wok long helpim Syria longdropim ol bom long Aleppo.Ol dispela bom i kamapimbikpela hevi tru na kilimplanti manmeri na olpikinini.

Obama i bung namba wantaim wantaim Putin bihainlong las wik ileksen bilongnupela presiden bilongAmerika, Donald Trump.Dispela bung em i las mitingbilong tupela wol lida.

Long Syria, Obama i laikSeketeri John Kerry wantaimForen Minista bilong Rasia,

Sergei Lavrov, i wok wan-taim ol arapela wol lida longstopim dispela woa.

Gavman bilong Syria i statlong kamapim strongpelapait long tekova long ol hapbilong Aleppo em ol rebelsoldia i holim.

Rasia i bin go insait longwoa long Syria las yia bihainlong gavman bilong Presi-den Bashar al-Assad i askimol. Rasia i tok ol i no tromoibom long Alleppo tasol longol arapela provins i stapklostu.

Samting olsem 250,000pipel i stap long IstenAlleppo, em i namba tubikpela siti bilong Syria bipolong woa i bin kamap longMas 2011.

Long dispela 4 minit bungwantaim Putin, Obama itokim Rasia long tingim

promis bilong em long stre-tim Minsk bel isi agrimen bi-long stopim trabel long IstenUkraine. Obama i askimPutin long strongim dispelaagrimen na luksave longUkraine olsem wanpelakantri.

Rasia wantaim USA i nogat gutpela luksave namellong ol yet bihain long olwoa long Syria na long olhevi long Ukraine. Obama iwok long raun nau long lasbung bilong em olsem pres-iden bilong USA, bipo longem i givim dispela wok i golong Donald Trump long 20Janueri 2017.

Barack Obama wantaim Pres-iden Vladimir Putin, longAsian Pacific Economic Co-operation miting long Lima,Peru las wik.

Page 18: FIFA Wol Kap anda 20 meri soka P8 na 21 O’Neill promotim ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2202.pdf · REJISTRA bilong Politikel Pati na Kendidet, Dokta

P20 Wantok Novemba 24 - 30, 2016 bisnis

Global tred, bisnis na invesmen toktok long APECOL lida bilong 21 APECmemba kantri i bin bunglong Lima, Peru long laswiken na toktok long sam-pela ol bikpela samting longbisnis na ikonomi.

Praim Minista PeterO’Neill i tok ol lida bilongAPEC wantaim ol global bis-nis lida i bin toktok long olbikpela samting olsem hevibilong global ikonomi, tredna invesmen i pundaun.

“Long CEO Samit, mi bintoktok long rot bilongkamapim sastenebel divel-opmen. Bilong PNG, yumiken kamapim sastenebel di-velopmen taim yumistrongim ikonomi wantaimbisnis, na givim edukesen na

helt ke sevis long ol pipel.“Planti ol APEC lida i bin

laik save long ol ekspirensbilong PNG taim gavman ibin ranim kantri long taimbilong hevi bilong globalikonomi.

“Mipela tu i bin makimPNG na kisim sampela ek-spirens bilong ol lida bilongarapela APEC memba kantriwe ol tu i bin bungimwankain salens.

"Long APEC Bisnis Edvais-eri Kaunsil, mi bin autim olwei we yumi ken bihainimlong kirapim ol liklik bisnis oSME, promotim helt na gut-pela sindaun bilong ol wokmanmeri, na kirapim main-ing sekta wantaim daun-

strim prosesing. “Ol lida i bin pinisim APEC

wok ajenda, we dispelaajenda i karamapim fudsekyuriti, klaimet senis, nafri tred na invesmen.

“Kantri bilong yumi em iwanpela liklik APEC ikonomi,na wanpela Pasifik Ailankantri tasol insait long APEC.

“Gavman i laik yusim dis-pela sans long APEC nabringim moa divelopmen ikam insait long larim olmanmeri na ol bisnis i kisimol gutpela samting.”

"Dispela APEC Samit baihelpim yumi long kisim ek-spirens taim PNG i mekim olwok long redim kantri longholim bikpela APEC Samit long

yia 2018,” Mista O’Neill i tok. Sampela ol bikpela bisnis

lida olsem MenesingDairekta bilong Interna-tional Monetary Fund (IMF),Christine Lagarde, na ara-pela ol biknem bisnisman

olsem Sif Ekeseketiv Opisabilong Facebook, MarkZuckerberg, i bin go toktoklong dispela bung.

Ol biknem wol lida olsemPresiden bilong Amerika,Barrack Obama, Presiden bi-

long Russia, Vladimir Putin,Praim Minista bilong Japan,Shinzo Abe, Presiden bilongChina, Xi Jinping, Praim Min-ista bilong Australia, Mal-colm Turnbull i bin bunglong Lima long las wiken.

Praim Minista Peter O’Neill wantaim arapela ol lida bilong APEC memba kantri long Lima, Perulong las wiken.

PNG na Thailand laik strongim invesmenPNG na Thailand i lukluk longstrongim bisnis invesmen nakamapim dairekt flait namellong tupela kantri.

Praim Minista PeterO’Neill i bin bungim DeputiPraim Minista bilong Thai-land ACM Prajin Juntonglong Lima, Peru long las wikSarere.

Tupela lida i bin go longAPEC bung long Lima, Peruwe arapela ol biknem wollida bilong APEC membakantri olsem Presiden Bar-

rack Obama bilong Amerika,Presiden Vladimir Putin bi-long Russia na Praim MinistaShinzo Abe bilong Japan ibin bung.

Mista O’Neill i tok tenkyulong Thailand i stat longinves long PNG na i wok longgivim teknikel helpim we olmanmeri PNG i nidim.

Mista Juntong i tok Thai-land i wanbel long skelim olekspirens bilong em longplanim rais, divelopim turisbisnis na kirapim pablik helt.

Dispela ekspirens bilongThailand i ken helpim PNGlong divelopim turisim,egrikalsa na medikol indastribilong PNG.

Mista O’Neill i askim olkampani bilong Thailand longkam inves na mekim bisnislong fiseris, nesurel ges namaining sekta long PNG.

Mista O’Neill i askimThailan long opim dairek flaitnamel long tupela kantri nastrongim bisnis na invesmennamel long tupela kantri.

Pislama tok orait bilong Milen Be tasol

NATIONAL Fisheries Author-ity (NFA) i tok ol i larim olkampani na manmeri i kisimpislama long Milen BeProvins tasol.

Menesing Dairekta bilongNFA, John Kasu, i tok ol irausim tok tambu longMilen Be Provins tasol na ino long ol arapela provins.

Mista Kasu i laik kliaimtoktok bilong Minista bilongFiseris na Marin Risos, MaoZeming.

Minista Zeming i binautim toktok olsem gavmani mekim disisen long rausimtok tambu long larim olmanmeri na ol kampani ikisim pislama long solwarabilong PNG.

Mista Zeming i tok statlong yia 2009, gavman i binstopim ol manmeri na olkampani long kisim pislama

bikos namba bilong pislamai wok long go daun.

“Long larim pislama ikarim nupela na apimnamba, dispela tok tambu ibin stap long 8 yia olgeta.Nau mipela i skelim olsemnamba bilong pislama i goantap, na mipela i rausimdispela tok tambu,” MistaZeming i bin tok long las wik.

Tasol Mista Kasu i tok NFAi rausim tok tambu longMilen Be Provins tasol, na ino long arapela ol provinswe ol i save kisim pislama.

“Stat long mun Desemba,Milen Be bai larim o kam-pani na manmeri i kisim pis-lama. Milen Be provins isave kamapim bikpelasaplai, klostu long 118 tanbilong pislama long PNG isave kam long Milen Be,”Mista Kasu i tok.

Memba bilong Samarai-Murua, Gorden Wesley, ibin wanbel tru taim em iharim olsem gavman i givimtok orait long rausim tambu.

“Planti ol pipel bilong mi isave kisim pislama namekim mani long sapotim olyet long dispela marin risos.

“Mi laik makim maus bi-long ol pipel bilong mi natok tenkyu long gavman imekim gutpela disisen longgivim dispela tok orait genlong kisim pislama,” MistaWesley i tok.

Gavana bilong Milen Be,Titus Philemon, i bin ama-mas tu taim em i bin harimolsem gavman i rausimtambu long kisim pislama.

Em i tok ol Milen Be man-meri bai kisim bikpela benefitbikos planti pislama bilongPNG i save kam long Milen Be.

IRC bai bihainim tok bilong gavmanKOMISINA Jeneral bilong In-ternal Revenue Commission(IRC), Betty Palaso, i sanapstrong long bihainim toktokbilong gavman long kisimmoa takis mani.

Gavman i givim wanpelabikpela wok long IRC longkisim moa long K2 bilientakis mani we planti ol kam-pani insait long kantri iabrusim IRC na i no baimdispela mani mak.

Sif Seketeri bilong gav-man, Isaac Lupari, i binaskim IRC long mekim dis-pela wok bikos gavman inidim mani long fainensim2017 nesenel baset.

Mis Palaso i tok IRC bai bi-hainim dispela toktok bilonggavman na kisim olgetamani we sampela ol bisnisna kampani i no baim takislong IRC.

“Wok bilong mipela emlong kisim dispela mani. Miwanbel long gavman i sapo-tim mipela. Mipela i nidimmani na ol samting tu longmekim dispela wok,” em i tok.

Mista Lupari i bin bungimolgeta wok manmeri bilongIRC long las wik na givim dis-pela bikpela wok long ol.

“Sapos yupela i no go autna kisim dispela mani,marasin long haus sik bai

sot, gavman bai no gat manilong baim skul fi bilong friedukesen, nupela divelop-men long rot na bris bai noinap kamap, na planti gav-man sevis bai no inapkamap,” Mista Lupari i tok.

Em i tok namba wan wokolgeta IRC manmeri i masmekim em long lusim opis,go aut na sekim ol bisnis nakampani, na lukim sapos ol isave givim takis long gav-man o no gat.

“Lo i givim tok orait longyupela i mekim dispelakain wok. Gavman i stapbaksait long yupela,” MistaLupari i tok.

Page 19: FIFA Wol Kap anda 20 meri soka P8 na 21 O’Neill promotim ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2202.pdf · REJISTRA bilong Politikel Pati na Kendidet, Dokta

P22 Wantok Novemba 24 - 30, 2016 ruralindastri

Nupela kolum toktok bilong UNRE bai kamap long hia

VUDAL Yunivesiti bilong Nesurel Risos na Envairomen –(PNG-UNRE) bai gat wanpela kolum long dispela pes insaitlong Wantok Niuspepa stat long wik i kam.

Dispela disisen i kam long PNG-UNRE yet long putimsampela toktok bilong save long eria bilong nesurel risosna envairomen. Taitel bilong kolumn em bai stap olsem“TOK DIDIMAN”.

Het ov Pablik Rilesens long UNRE, Lythia Suitawa i toklong wanpela pas i kam long Wantok Niuspepa olsem, yu-nivesiti i gat tingting long painim rot bilong givim ol gut-pela tok save long ol nupela kain rot bilong wokimegrikalsa i go long ol fama long ples.

“Ol trening bilong mipela i save lukluk long givim olyangpela lain gutpela save bilong saiens long lukautim gutol nesurel risos bilong yumi na bai ol inap stap longpelataim yet. Mipela i luksave long kontribusen bilong ol likliksabsisten fama na fisamen long i gat kaikai longpela taimna long olgeta kain taim.

Long dispela i bihainim tingting bilong PNG Visen 2050long kamap Smat, Wais, Fe na Helti na Hepi Sosaiti bilong2050,” em i tok.

“Salens long fama kontribusen tasol i no gat inap tok-save long ol nupela we bilong egrikalsa. Olsem i no gatgutpela rot bilong salim tok save i go. Dispela as mipelaolsem wanpela haia institusen bilong edukesen, i painimrot bilong salim ol toksave i go long ol fama,” Mis Suitawai tok.

PNG URE i lainim helpim long autim ol toktok bilong olnupela na gutpela wei bilong wok fama wok long WantokNiuspepa long wan wan wik bikos Wantok Niuspepa emi wanpela pepa tasol i save ranim nius na skul toktok longTok Pisin, em i tokples bilong PNG stret.

Stat long neks wik Fonde, bai Wantok Niuspepa i statranim ol toktok bilong didiman long ol kain kain krop napis na tu long ol het tok olsem birua i kamap long ol bi-natang nogut bilong bagarapim ol samting long fam, longdaunim ol gras nogut, long putim gris long graun na longstopim ol graun long bruk na wara karim i go.

Edita bilong Wantok Niuspepa, Veronica Hatutasi i tokamamas long UNRE long makim Wantok Niuspepa longranim ol kain gutpela toktok bikos long ol bikpela hevi naui save bungim yumi long Klaimet Senis, solwara i kamantap moa, ol binatang nogut i bagarapim ol lip na diwaisamting na yumi nidim helpim bilong saiens.

“Wantok Niuspepa em i pepa bilong ol rurel fama stret,olsem na UNRE Pablik Rilesens i mekim rait tingting longkam na putim ol dispela toktok long kolum bilongmipela,” Misis Hatutasi i tok.

“Mi laik tok tenkyu long Profesa John Warren bilong Yu-nivesiti bilong Nesurel Risos na Envairomen long givim tokorait long dispela kolum bilong wik wantaim WantokNiuspepa,” Misis Hatutasi i tok.

Yangoru-Saussia Yunivesiti Lening Senta kisim 10-sita

YUNIVESITI Lening Sentalong Yangoru-Saussia distriknau i gat wanpela 10-sita lenkrusa we Kumul PetroleumLimited i bin givim long ol.

Kumul Petroleum Limitedem i wanpela Papua Niuginikampani stret olsem na emi givim dispela kain helpimlong edukesen bilong olpikinini bilong Yangoru-Saussia bai kamap gut.

Kumul Petroleum i bin

givim dispela 10-sitalenkrusa long taim bilonggreduesen bilong NagumAdventis Haiskul na tu, longtaim lokal memba, MinistaRichard Maru, i bin opim nu-pela sola pawa long dispelaskul tupela wik i go pinis.

Mista Maru i tok olsem oli givim ol dispela samtinglong soim olsem YunivesitiLening Senta bai givimnamba tu sans long ol

sumatin sapos ol i no winimspes long Gret 11 o 12.

Long dispela taim tu, Min-ista Maru i bin givim ol sekmani inap long K100, 000 wanwan i go long Urimo na Ka-mambruka Praimeri Skul, K15,000 i go long Morgen PraimeriSkul na K100, 000 i go longWiamungu na kamapim nu-pela helt pos long Bararat.

Em i tok moa olsem wan-pela moa mani inap long

mak bilong K400, 000 nau iredi long wokim nupelapolis stesin bilong Nagumna narapela K400,000 i staplong wokim nupela Yari-Nungawa Praimeri Skul.

Minista Maru i singautlong ol lida bilong dispela tu-pela hap long stretim ol tok-tok bilong graun na bai wok iken kirap long dispela tupelabikpela projek insait longUrimo bilong Sausse LLG.

Ol sumatin bilong Nagum Adventis Haiskul i sindaun long greduesen de bilong ol.

O’Neill no lus tingting long MaprikPRAIM Minista Peter O’Neilli bin tok promis long givimK10 milien long kirapim genHayfield Ples Balus longMaprik, Is Sepik Provins.

Memba bilong Maprik,Simon John, i tok MistaO’Neill i no lus tingting longdispela tok promis em i bin

mekim sampela mun i gopinis.

“Mi laik tok tenkyu longPraim Minista bilong yumi ibihainim tok promis. Em igivim hap bilong dispelamani pinis.

“Fainensal situesen bilonggavman i no orait na mipela

i save olsem gavman i woklong bungim hevi long mani.

“Mi bilip olsem PraimMinista bilong yumi baigivim hap mani long bihaintaim,” Mista John i tok.

Em i tok dispela mani baikirapim Hayfield Ples Balusna bringim moa divelopmen

long Maprik na Sentral Sepik. “Projek bilong kirapim dis-

pela ples balus em i wanpelanamba wan projek long Sen-tral Sepik. I no Maprik distriktasol bai kisim benefit, ara-pela ol distrik long Is na WesSepik tu bai kisim benefit,”Mista John i tok.

Nupela teknoloji Apps

bai helpim PNG risos invesmen konprensJames G. Kila i raitim

MOA long 900 pipel staplong namba 14 PNG Mainingna Petrolium Invesmen Kon-perens long Sidni, Australiastat long Disemba 5 i go 7bai yusim nupela teknoloji.

PNG Semba ov Mains naPetrolium insait long wan-pela stetmen bilong en longMande dispela wik i tokautolsem dispela em nupelateknoloji stret ol bai yusimlong namba wan taim longhistori bilong semba we isave ranim ol bikpela kon-perens o kibung olsem.

Ol i kolim nupela aplike-sen long ‘Event Briefcase’ naem i olsem mobail kalkuleta

o fon bai givim olgeta kaininfomesen long lain husat istap long PNG Maining naPetrolium Invesmen kon-perens.

Em bai givim infomesenlong sait long lain i givimtoktok, husat lain i givimtoktok, ol infomesen longwanem toktok kamap longwanem eria, ol sponsa nawanem ol toktok i kamap.

Ol lain long konferens baii ken yusim tasol Smart fonmobail o tablet bilong ollong lukim ol infomesin.

Ekseketiv Dairekta bilongPNG Semba ov Mains naPetrolium, Greg Anderson itok dispela Apps em wan-pela nupela kain teknoloji

we bai bringim naispela kalalong konperens long Sidni,Australia.

Mista Anderson i tokolsem ol lain husat i laik re-jista long konperens baikisim wanpela tok save buki givim infomesen longwanem rot long go insaitlong dispela Apps, nawanem rot long yusim.

Em i tok rejistresen bilonginvesmen konprens i staplong on-lain long invesmenkonperens websait emwww.pnginvestment.com

Nupela Apps bai givim in-fomesen long PNG Mainingna Invesmen Konprens.

Page 20: FIFA Wol Kap anda 20 meri soka P8 na 21 O’Neill promotim ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2202.pdf · REJISTRA bilong Politikel Pati na Kendidet, Dokta

CHARLEY Hull bilong Inglan iwinim CME Grup Tua Sempi-onsip wantaim tupela sotlong kisim namba LPGA taitel.

Hull i gat 20 krismas i pin-isim tonamen rekot long 19anda par long daunim RyuSo-yeon bilong Saut Korea.

Hull i statim fainal raunwantaim wan sot na i stappas na siks anda par 66 longfri raun bilong em longFlorida.

Wol namba wan, Lydia Ko,i kamap namba 10 ples naJodi Ewart Shadoff bilongInglan pinisim namba 36.

Hull i stap wankain pleswantaim Ryu bihain long 16,pilaia bilong Korea i abrusimpar na putim long 17 taimHull i bedim long hul longstap pas na pinisim tu sotswing.

Tupela pilaia wantaim iresis long fainal raun na Hulli winim taitel long fainaltonamen bilong sisen.

Dispela em i namba tu tai-

tel bilong Hull inap long emi bin joinim profesenel resislong 2013. Em i bin winimLalla Meryem Kap longYuropien Tua long 2014.

ANDY Murray bilong Briten idaunim namba 5 taim sem-pion, Novak Djokovic, longwinim namba wan taim ATPWol Tua Fainal taitel bilongem na pinisim 2016 olsemwol namba wan tenis pilaia.

Wantaim pinis bilong dis-pela yia, Murray i win longfainal bilong bikpela resiswantaim 6-3, 6-4 long O2Arena long London.

“Mi gat bikpela amamaslong win na kamap nambawan long wol em i bikpelasamting,” Murray i tok.

“Em i bikpela samting longpilai egensim Novak longdispela kain resis.”

Dispela win i pinisim 4-pela yia ran bilong Djokoviclong tonamen na bid bilongSerb long bungim siks taitel

rekot bilong Roger Federer.O2 Arena i bin pulap wan-

taim 17, 000 manmeri ol i binkam sindaun long wanpelakain resis olsem boksen. Tenisresis bilong tupela pilaia ipulim planti lain long kamlukim bikos Murray i salensimsempion bilong tenis.

“Tru tru, Andy em i nambawan tenis pilaia long wol nau.

“Em i ken win long en emi win bikos em i namba wanpilaia.

“Mi bin pilai gut klostulong pinis bilong resis, tasolem i no inap long winim poinbilong Andy,” Djokovic i tok.

nrlnawolspot Novemba 24 - 30, 2016 Wantok P23

Kangaroo daunim ol Kiwi

Cameron Smith i apim tropi wantaim ol tim poro bihain long ol i winim Foa Nesens Fainal. OL Australia Kangaroo i ranna kamap wina long FoaNesens fainal wantaim 34-8 win egensim ol Nu SilanKiwi.

Ol Kangaroo i kamap sem-pion bilong tonamen na ol imakim ol olsem namba wankantri long wol long pilairagbi.

Pilaia bilong ol, Blake Fer-guson, i putim namba wantrai bilong ol Australia longnamba 3 minit bihain long oli pekim wanpela skrambikos pilaia bilong ol Kiwi,Solomon Kate, i asua longholim bal gut long 4-pelamita klostu long trai lain bi-long ol Kiwi.

Johnathan Thurston i nobin painim hat long kikimkonvesen i go insait we ol istap pas, 6-0.

Namba tu trai bilong olKangaroo i bin kamap longnamba 14 minit we Thurstoni bin kikim konevsen i go in-sait na ol i stap pas yet wan-taim 10 poin.

Cooper Cronk bilong Aus-tralia i kikim bal i go antaptru na Jordan Rapana i nokisim bal gut we ValentineHolmes bilong Australiakisim bal long graun. Rapanai rausim bal long han bilongHolmes na referi i bin givimwanpela penelti egensim olNu Silan. Thurston i bin

kisim tupela poin long dis-pela penelti na skruim poini go antap long 12-0 longnamba 17 minit.

Issac Luke bilong Kiwi iasua long namba 21 minit nareferi i givim bal long ol Aus-tralia. Long namba tu takel,Cameron Smith i kisim bal naran i go insait long banis bi-long ol Kiwi na taim ol i laiktakelim em, Smith i salim bali go long poro pilaia bilongem, Trent Merrin, husat iputim namba 3 trai bilong olKangaroo. Thurston i no binwestim kik we ol Australia istap pas yet, 18-0.

Long namba 28 minit,wanpela pilaia bilong NuSilan i bamim birua bilongem na referi i givim narapelapenelti gen na Thurston ikisim tupela poin long dis-pela penelti. Nau ol i skruimskoa bilong ol i go antapmoa long 20-0.

Thurston i kikim wanpelasotpela kik long sait lain longnamba 32 minit na poro pi-laia bilong em, Josh Dugan, iran i go na kisim bal na putimnamba 4 trai bilong ol Kanga-roo. Thurston i painim hattaim long kikim bal i go insaitlong gol pos taim em i sanaplong sait lain. Australia i stappas yet wantaim 24-0 poin.

Long 44 minit bilongnamba tu hap bilong resis,

Darius Boyd, i painim wan-pela rot na i ran strong weTohu Harris bilong ol Kiwi ilaik holim em tasol Boyd itrikim em na putim namba 5trai bilong ol Australia. OlKiwi i no bin putim wanpelatrai i go inap long ol ibungim namba tu hap bi-long taim we skoa bilong oli sanap olsem 28-0.

Jordan Kahu bilong ol Kiwii putim namba wan traim bi-long ol Nu Silan long namba55 minit, bihain long referi ibin givim wanpela peneltiegensim ol Australia. Tasol,konvesen kik bilong ol i nogo insait na skoa bilong ol isanap olsem 28-4.

Na ol i putim namba tutrai bilong ol long namba 68minit skruim skoa bilong olwantaim 4-pela poin, 28-8,bihain long konvesen kik bi-long ol i no go insait.

Long namba 74 minit bi-long resis taim, JonathanThurston i ran go klostu longtrai lain bilong ol Kiwi nasalim bal i go long BordCordner na Coedner i ranstret long birua bilong em,Lewis Brown. Em i pusimBrown i go aut na putimfainal trai bilong ol Kanga-roo. Konvesen kik bilongThurston i go insait, 34-8, nawinim gen Foa Nesens sem-pionsip resis.

Murray i daunim Djokovic

Andy Murray i bin resis long 24 gem we ol i no bin daunim em.

Victor Moses kisim bikpela wok long Chelsea

VICTOR Moses i gat 25 kris-mas i no bin pilai wanpela ligresis bilong Chelsea moalong tripela yia, tasol nau emi gat bikpela wok long 3-4-3sistem we ol i bin kisim emlong top bilong premia lig.

Em i wanpela pilaia tasol ibin go pilai long Liverpool,Stoke na West Ham long dis-pela taim, tasol em i no

mekim gut long wanpela bi-long ol dispela klap.

Nau em bai stat na pilaiolsem wanpela nupela pilaiawe em i bin stat wantaim 38lig gem tasol long ol tripelasisen i go pinis.

Nau em i gat nupela laipbikos Manesa bilong Blues,Antonia Conte, i givim em sanslong rait wing long baksait.

Dispela em i nupela posisenbilong Nigeria intenesenel,tasol em i soim strong bilongem long 1-0 win bilongChelsea win egensim Middles-brought long Sande. Em i kisimdispela posisen na pilai gut tru.

Em i salim bal i go longkona na Diego Costa longkisim dispela skoa bilongChelsea long win.

Victor Moses i no pilai gut long stat bilong Premia Lig aninit long menesmen bilong Conte inaplong Conte i senisim em long 3-4-3 sistem long stat bilong Oktoba. Stat long dispela taim, emi stap long olgeta lig resis na skoim wanpela gol egensim Licester, we em i bin amamas longgol bilong em long etletik stail.

Wales i daunim Japan long Autumn intenesenel

FLAI hap bilong Wales, Sam Davies, i sevimol Wales long Prinsipaliti Stediam wantaimwanpela drop gol long namba 80 minit longdaunim Japan, 33-30.

Konvesen kik bilong Yu Tamura bilongJapan long trai bilong Amanaki Lotoahealong 76 minit klostu ol i dro.

Ol Wales i stap pas wantaim 11 poin longnamba tu hap bilong resis bihain long ol trai

bilong Dan Lydiate, Jamie Roberts na SamWarburton.

Tupela winga, Akihito Yamanda na KenkiFukuoka, em i tupela pilaia bilong putim traibilong Japan.

Namba 10, Davies, i stap longwe inap long30 mita na drop kik long kisim fainal go bi-long Wales long namba tu resis bilong emlong intenesenel gem.

Dan Lydiate i skoaim namba wan traim bilong em long Wales na putim ol 7-6 pas egensim ol Japan.

Hull i winim CME Grup Tua Sempionsip

Poto Charley Hull i pinisim namba 7 long Rio Olimpik resis.

Page 21: FIFA Wol Kap anda 20 meri soka P8 na 21 O’Neill promotim ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2202.pdf · REJISTRA bilong Politikel Pati na Kendidet, Dokta

ramunicoP24 Wantok Nowemba 24 - 30, 2016

135 KM Slurry Pipeline135 KM Slurry Pipeline

KBKMining

BSKRefinery

MINERAL Risos Atoriti (MRA) isalim wanpela bikpela toklukaut i go long ol lenona sia-man na papagraun bilongRamu NiCo Projek insait longMadang Provins long nokenpassim o distepim Ramu NiCoprojek long KBK Main naBasamuk Rifaineri.

Menesing Dairekta bilongMRA, Philip Samar i givim dis-pela tok lukaut long mun No-vemba 14 aninit long luksavebilong Maining Ekt 1992 sek-sen 167 (ofens) bihain long olsiaman bilong LenonaAsosiesen (LOA) i bin salimwanpela pas long Novemba 8long stopim Ramu NiCo Projek.

Ol 3-pela LOA siaman, PeterTai (Maigari), Jeffery Gamrai(Coastal Pipeline) na SamaMellombo (Basamuk) i binsalim pas i go long Ramu NiCoMenesmen na MRA olsem olbai pasim Projek sapos olrisponsibel lain i go pas i noluksave long helpim bilong ololsem peim royolti long papa-graun, Nesenel Gavman longgivim K10 million em i binpromis long 5-pela krismas i gopinis olsem bisnis divelopmengrent na sait bilong givim bis-nis i go long ol papagraunaninit long bisnis spin-off.

Mista Samar i tok wok maininsait long kantri em i wanpelaki ektiviti o bikpela bisnis weisave kisim bikpela mani kaminsait long ikonomi na gavmani luksave long dispela aninitlong mama lo bilong kantri.Na husat man or meri o ol sia-man laik distepim wok main opasim main em lo bilong kantribai givim bikpela mekim savelong ol.

“Ramu nickel/kobalt emRamu NiCo-MCC i papa longem. Dispela projek na ol nara-pela wok antap long graun emi stap long en, em i stap antaplong Maining Tenements orluksave bilong lo we gavmanbilong PNG i givim,”

“Dispela ol maining lis emMaining Ekt (lo) i lukautim nalong enfosim na mekim kamapgutpela na strongim em stapaninit long wok bilong Manag-ing Dairekta na MRA,” MistaSamar i tok.

Mista Samar em i MenesingDairekta bilong MRA na long igivim em pawa long edmin-istarim na enfosim dispela Lona duti bilong em long mekimsave long husait man i dis-tepim main o i klosim main.

“Dispela Lo or Ekt aninit longseksen 167 i tok klia olsemhusat man or meri i distepim opasim wok bilong main lo igivim mekim save na em baipeim i no moa long K10,000 obai go long haus kalabus i nomoa long 4-pela yia or baikisim tupela mekim save wan-taim long fain na go kalabuswantaim,” Mista Samar I tok.

Mista Samar i tok ol dispelabel hevi bilong ol papagraunem gavman na MRA wantaimRamu NiCo i wok long traimlong stretim long ol level bi-long ol yet na bai kisim plantitaim liklik tasol em i askim olpapagraun long mas kisim gut-pela bel na sapotim projek.

Long wankain taim, ol papa-graun i tok aut stret olsem ol ibai ino nap stopim main tasolbai sapotim na larim gavaman,MRA na Ramu NiCo long stre-tim ol dispela tripela hevi bi-long ol long leve bilong ol yet.

Long wanpela konferenswantaim Mista Samar na olLOA Siaman long Mun No-vemba 15, olgeta siaman i tokdispela tingting bilong ol lo dis-turbim Ramu NiCo Projek i baino nap kamap na askim Gava-man long mas givim dispelaK10 million i gavman ipromisim, royalti bilong ol pa-pagraun i mas peim ariap na olbisnis spin-off i mas kam gut.

Long dispela miting tu ol iwanbel olsem ol royelti baikampani i peim klostu tasol i

gat sampela hevi we ol loya itraim long stretim pastaim webai ino nap kamapim hevi longbihain taim. Ol i luksave tuolsem Ramu NiCo na gavman ibin toktok long wei bilongpeim royelti we aninit longMain Divelopmen Plen bai inonap long Kampani bai peimbikos prais bilong nikel i daun-bilo tru.

Ol I luksave tu olsem dispelaK10 million em politikel komit-men na i stap long pawa nastrong bilong O’Neil-Dion Gav-man long luksave hariap. MRAi bin sabmitim wanpela NECsubmisin i go long MainingMinista long givim long PraimMinista na NEC kebinet longluksave na peim areap.

Ol i wanbel tu olsem longDisemba 14 bai Ramu NiCo,MRA na ol papagraun baikamapim wanpela forum longpaitim tok long sait bilongBusiness Spin-off.

Long wankain taim, RamuNiCo i soim bel hevi bilong emolsem long stat bilong 2006,kampani i bin statim ol papa-graun kampani na givim plantibisnis spin-of tasol ol papa-graun i no menesim gut na dis-pela i soim olsem benefit i nogo long ol liklik lain long asples.

Ol papa na mama graun longKBK na Basamuk i bin soim belhevi bilong ol long dispela tokbilong pasim projek na tok olsiaman i mas yusim posisin bi-long ol long toktok wantaimgavman na MCC na noken kamlong asples na sikirapim oryusim ol asples lain long pasimprojek.

“Ol LOA na LOA kampani i nofit long menesim ol kampanina peim dividen na yet ol i laikkam yusim mipela. Dispela astingting bilong ol na taimingem i no go stret wantaim tingt-ing bilong mipela na mipela olasples lain bai nonap sapo-tim,” wanpela asples lida longKBK Main i toktok.

Ramu NiCo wokman long sefti i redi long wok.

Sip i lodim MHP long go long ol ovasis maket.

Bikpela HPL masin bilong kisim nikel na kobalt long Basamuk Rifaineri.

Ol LOA siaman bai kot sapos ol passimRamu NiCo Projek

Page 22: FIFA Wol Kap anda 20 meri soka P8 na 21 O’Neill promotim ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2202.pdf · REJISTRA bilong Politikel Pati na Kendidet, Dokta

PAPUA Niugini, husat i lukau-tim 2016 FIFA Anda 20 WolKap resis bilong ol meri i tokgut bai long resis bihain longKorea DPR i daunim ol, 7-1.

Tasol, ol i amamas long oli kisim namba wan gol bi-long ol long wol kap resis.

Ol Korea DPR bai resisegensim ol Nigeria longkwata fainal, husat i kamapnamba tu long Grup B.

Top ples long Grup B emJapan i winim bihain long oli bin daunim ol Keneda longfainal resis bilong Grup B.

Nau ol Japan bai paitegensim ol Brasil long kwatafainal, bihain long ol Brasil ibin daunim ol Sweden longfainal bilong grup resis.

Long fainal resis bilong GrupA, Brasil na Sweden i kisimwankain poin, 1-1, na KoreaDPR i daunim Papua Niuginiwantaim 6-pela poin, 7-1.

Nigeria i daunim Spain, 2-1, na Japan i daunim Keneda,

5-0, long Grup B resis i binkamap long las wik Sande.

Novemba 24 - 30, 2016 Wantok P25spotnius

Pro Boksen bai kamapimnamba wan paitPROFESENEl Boksen Aso-siesen long Nesenel KapitelDistrik bai kamapim nambawan Pro Boksen Tonamenbilong em long Pot Mosbilong mun i kam.

Vais Presiden bilong Niugini Profesenel BoksenAsosiesen, Alvin Wafiwa, itok, dispela tonamen em istap bilong Pro Boksen longPNG.

“Aninit long dispela iven,mipela i lukluk long promo-tim na kamapim nupela genamamas bilong Pro Boksen istop long kantri.

“Long wankain taim,mipela bai maketim ol boksa

bilong mipela long ol sponsana sapota,” Wafiwa i tok.

Em i tok moa olsem i gatprovinsal Pro Boksen klaplong Lae, Vanimo naGoroka, tasol dispela tona-men em i bilong ol paitahusat i save stap long PotMosbi tasol.

“Mipela i tok orait long olklap long Bereina, Mekeo naol narapela klap long SentralProvins i kam na resis wan-taim,” Wafiwa i tok.

Wafiwa i laikim olgeta ProBoksa long NCD long kisimwanpela Profesenel BoksenLaisens fom long presidenbilong Profesenel Boksen,

Ben Yawingu, long rejistaolsem wanpela Pro Boksenetlit aninit long Geming Kon-trol Bod.

Pait bai kamap aninit longol wan wan grup stat longlait weit i go inap long hevisupa weit long taim bilongtonamen.

“Mi laikim ol wan wansponsa husat i gat laik longsapot i ken helpim ProBoksa long mekim maket ikamap bikpela long kantri,”Wafiwa i tok.

Namba wan resis baikamap long Desemba 18long Spot Inn Klap long PotMosbi.

Ol Kurakum i go insait long

Kwinslan AFL SempionsipPAPUA Niugini AustralianFutbal Lig i kamapim meriAFL etlit bihain long ol itokaut long AFL skul resisprogram bilong ol.

Wantaim AFL Divelopmenprogram, PNG Yut tim bi-long ol gel i bin resis longKwinslan Sempionsip i binkamap pinis klostu taim longkisim ekspiriens.

“Em i gutpela long kam

bek bihain long tripela yialong soim ol gel bilong yumina givim ol strong bilonggem long tonamen,” SautPasifik AFL DivelopmenMenesa i tok.

“Olsem hap bilong divelop-men program, mipela i binranim Anda 13 na Anda 15resis insait long 4-pela yia i go.Dispela i kamap bikpela nanau mipela i gat bikpela pul

we ol gel i pilai AFL long ol-geta hap long Papua Niugini.”

AFL PNG DivelopmenEkademi na Pilaia WelfeMenesa, William Yogomin, itok tu olsem, dispela gemem ol man tasol i bin pilai,tasol nau wantaim skul resisi kamap aninit long divelop-men program i strongimplanti gel long Anda 13 naAnda 15 long pilai.

Ol PNG Yut gel na Australia gel husat i bin pilai long Kwinslan Sempionsip i stap bung wantaim.

Kia Motors i sponsa long FIFA resisKIA Motors Kopresen i patnawantaim FIFA na i givim 60 karlong sapotim ol long trans-potesen bilong FIFA Anda 20Wol Kap resis bilong ol meri.

Ol Kia kar olsem Sorento,Optima na Sportage baisapotim ol Lokel OgenaisingKomiti (LOC) na ol opisal bi-long FIFA na ol deleget longolgeta hap long wol.

Olsem opisal 'Opisal Ato-motiv Patna', ol i yusim olwol klas kar long stat bilongsoka resis bilong ol meri i go

inap long pinis bilong enlong Desemba 3.

Jenerel Menesa bilong KiaMotors Papua Niugini,Shane Boyce, i tokaut nagivim ol kar i go long han bi-long Vais Presiden bilongFIFA, David Chung, long SirJohn Guise Stediam.

“Mipela i gat bikpela ama-mas wantaim dispela sanslong long sapotim FIFA naLokal Ogenaising Komitilong ol i go pas long dispelanamba wan na bikpela iven.

“Mipela i amamas longgivim ol dispela kar longhelpim FIFA na LOC longtranspotim ol samting bi-long gem na pipel long taimbilong resis,” Boyce i tok.

Chung i tok tenkyu longKia Motors na i tok, “Mipelai gat bikpela amamas long oli sapot yet na i laik toktenkyu long Kia Motors longol i mekim namba wan woklong redim ol kar long trans-potim ol pipel bilong yumilong seif wei.”

Jenerel Menesa bilong Kia Motors Papua Niugini, Shane Boyce, long han kais i givim sain bi-long Kia Motors i go long Vais Presiden bilong FIFA, David Chung, long Sir John Guise Stediam.Na SUSA bilong FIFA Anda 20 Wol Kap resis bilong ol meri tu i sanap long rait bilong ol Kiakar i stap long en.

Korea DPR i kisim top ples long Grup A

Tupela pilaia bilong Papua Niugini i amamas bihain long ol ikisim namba wan gol bilong ol long FIFA Anda 20 Wol Kapresis bilong ol meri egensim ol Korea DPR. Korea DPR i dau-nim ol PNG, 7-1.

Bikpela sapot long

“Wokabaut bilong Laip” program

INAP long planti mun i kam inap nau, moalong tausen manmeri husat i save stap longPot Mosbi i bung wantaim long ol strit bilongPot Mosbi long olgeta Sande long wokabautlong “Wokabaut bilong Laip” program.

Dispela program em i bilong stap gut longsait bilong helt we gavana bilong NCD,Powes Parkop, i kamapim long wankaintaim bilong 2016 FIFA Anda 20 Wol Kap resisbilong ol meri i kamap.

Bikpela ol bikpela sapota i joinim dispelaprogram na intenesenel futbal pilaia bilong

Inglan, husat i bin pilai tripela taim long FIFAWol Kap resis bilong ol meri, Alex Scott, iwokabaut tu wantaim moa long 100 boi nagel long makim Yunivesel De bilong olPikinini (UCD) na 70 yia bilong UNICEF.

“Planti tenkyu i go long olgeta lain husat iwelkamim mi wantaim dispela “Wokabautbilong Laip,” Scott i tok long taim ol i gokamap long Ela Nambis.

Long wankain taim, Presiden bilong PapuaNiugini Futbal Asosiesen i tok tenkyu long AlexScott na ol lain husat i wokabaut wantaim.

Wanpela futbal pilaia bilong Ingla, Alex Scott, i holim han na wokabaut wantaim long “Wokabautbilong Laip” program long Novemba 20, 2016 long Pot Mosbi.

Page 23: FIFA Wol Kap anda 20 meri soka P8 na 21 O’Neill promotim ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2202.pdf · REJISTRA bilong Politikel Pati na Kendidet, Dokta

P26 Wantok Novemba 24 - 30, 2016 spotsnius

Kwata fainal resis bai kamap klostuOL tim long Grup C na GrupD bilong 2016 FIFA Anda 20Wol Kap resis bilong ol merii kamap orait we ol i binpilai wanpela namba wanna amamas gem long fainalgrup resis bilong ol longMande apinun.

Long Grup C, Frans na USAi bin kisim wankain poin naol bai yusin narapela rot bi-long painim aut wanem timbai kisim top ples.

Long wankain taim, Je-mani i kisim top ples bilong

Grup D bihain long ol i binwinim tripela grup resis bi-long ol. Ol i bin daunimKorea Ripablik, Meksiko naVenezuela.

Long fainal gem bilongGrup C em USA na Ghana ibin kisim wankain poin, 1-1,long Sir John Guise Stediamlong Mande. Na Frans i dau-nim ol Nu Silan, 2-0.

Long fainal resis bilongGrup D i bin kamap longBava Park em Jemani i dau-nim Korea Ripablik, 2-0, na

Meksiko i daunim olVenezuela, 3-2.

Ol kwata fainal resis baikamap tude, Fonde No-vemba 24, we Korea DPR baisalensim ol Spein long Ne-senel Futbal Stediam naJapan na Brasil bai pilai bihainlong wankain pilai graun.

Kwata fainal resis baikamap long Fraide, No-vemba 25, we ol USA baisalensim ol Meksiko na Je-mani bai salensim ol Franslong Sir John Guise Stediam.

Meksiko i go insait long kwata fainalMEKSIKO i stap laip yet bi-hain long ol i bin pait egen-sim ol Venezuela na goinsait long kwata fainal bi-long FIFA Anda 20 Wol Kapresis bilong ol meri.

Ol Meksiko i strong longgo insait long kwata fainal

we tupela gol bilong KianaPalacios long namba wanhap na gol bilong TeresaGonzalez long 53 minit givimol tripela gol long stap pas.

Tasol, ol Venezuela i binpait bek strong we GabrielaGarcia na Lourdes Moreno i

kisim tupela gol. Ol Meksikoi strongim banis bilong olinap long ol i bungim pinistaim bilong resis na ol i winwantaim wanpela poin.

Laip Yo Gol Pilaia bilongresis em Kiana Palacios bi-long Meksiko.

Rafanny Mendoza bilong Venezuela i traim long takolim Kiana Palacios bilong Meksiko.

Jemani i rausim Korea Ripablik

JEMANI i pinisim Grup Dresis bilong em gut tru wan-taim 2-0 win egensim olKorea Ripablik long Sir JohnGuise Stediam.

Tripela taim sempion bi-long FIFA Anda 20 Wol Kapresis bilong ol meri i binnidim wanpela poin tasollong go antap long top pleswe Dina Orschmann na Ste-

fanie Sanders i isi tru putimtupela gol.

Orschmann i putimnamba wan gol bilong resislong namba 13 minit bihainlong em i bin sanap long 45digri enkel na abrusim tu-pela birua pilaia na kik.

Sanders i bihain bal na rani go klostu taim Anna Ger-hardt i kikim bal i go long

em. Sanders i makim gol posna straikim bal we bal i noabrusim net.

Ol Jemani i strong longpainim moa gol tasol ol KoreaRipablik i no givim moa sanslong skruim skoa bilong ol.

Laip Yo Gol Pilaia bilongdispela resis i bin go longStefanie Sanders bilong Je-mani.

Kim Soeun bilong Korea Ripablik na Laura Freigang bilong Jemani i bam taim ol Jemani istrong long painim moa gol.

Ol Frans i go long nokaut

OL Frans i win long fainal Grup C resis bilongol we ol i bin daunim ol Nu Silan, 2-0, longFIFA Anda 20 Wol Kap resis bilong ol merilong Bava Park long Mande.

Dispela em i namba wan win bilong olFrans long tonamen we ol i bin dro long tu-pela grup resis i bin kamap pastaim.

Namba 10 pilaia bilong ol Frans i putim tupelagol we ol Nu Silan i no bin kisim wanpela poin.

Ol Nu Siulan i pait strong egensim ol Franslong kisim sampela gol tasol banis bilong olFrans i strong tru long dispela taim.

Laip Yo Gol Pilaia bilong resis i bin go longDelphine Cascarino bilong Frans.

Ol i bin daunim Frans we ol i go insait long nokaut na ol pilaia bilong Frans i amamas bihainlong ol i bin daunim ol Nu Silan, 2-0.

Ghana i sot long poin...USA i go insait long kwata fainalYUNAITET Stet bilongAmerika (USA) i kisim topples long Grup C bihain longol i kisim wankain skoa wan-taim Ghana, 1-1, bikos olGhana i sot long poin longgo insait long kwata fainal.

Dispela em i wanpelastrongpela pait i kamap wetupela tim wantaim i nogatinap sans long kisim gol longSir John Guise Stediam.

Tupela gol i kamap longnamba wan hap bilong resiswe ol Ghana i kisim gol bi-long ol long namba 20 minitbilong resis taim.

Ernestina Abambila i sanaplong beklain na kikim bal i goklostu long golkipa bilong olUSA, Casey Murphy, weMurphy i no inap long holimbal strong na bal i abrusimlain na i go insait long net.

Tasol, kepten bilong USA,Mallory Pugh i bin straikimbal long wanpela gep nagolkipa bilong ghana i abruslong holim bal.

Banis bilong tupela timwantaim i strong longnamba tu hap bilong resis nai no gat wanpela gol i kamap.

Laip Yo Gol Pilaia bilongresis i go long Katie Cousinsbilong USA.Tupela birua pilaia i ran long kisim bal.

Page 24: FIFA Wol Kap anda 20 meri soka P8 na 21 O’Neill promotim ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2202.pdf · REJISTRA bilong Politikel Pati na Kendidet, Dokta

spotpoto Novemba 24 - 30, 2016 Wantok P27

Nicky Bernard i raitim

PAPUA Niugini i mas tok tenkyulong FIFA long kisim dispela Anda20 Wol Kap kam long kantri bilongyumi.

Kantri bilong yumi PNG long saitbilong ol bal pilai, yumi no stapklostu long ol narapela kantri nanem bilong yumi i no bikpela longol narapela kantri.

Dispela Anda 20 Wol Kap i bringimnem bilong Papua Niugini go longWol mep na nau planti ol bikpelakantri i save long yumi tru long FIFA.

FIFA em bikpela nem long sait bi-long soka na wol i luksave long dis-

pela nem FIFA long wanem ol saveranim soka gem long wol.

Papua Niugini em mas tok tenkyulong FIFA long givim sans long Anda20 meri bilong PNG long pilai wan-taim ol top Anda 20 meri bilong olnarapela bikpela kantri long wol.

PNG anda 20 meri i no gat sanslong pilai long wol kap long wanemol i no kwalifai long pilai, ol i stapaninit stret long ol narapela kantri.

Long go insait long wol kap ol Anda20 meri bilong PNG mas go insaitlong planti pilai long bringim ol longkwalifai long wol kap sapos ol win.

Ol Anda 20 meri bilong yumikisim sans long pilai long dispela

wol kap long wanemPapua Niugini i longlukautim dispela FIFAAnda 20 Women’s WolKap 2016 long Pot Mosbi.

Sapos yumi PNG i nolukautim dispela FIFAWol Kap bai ol Anda 20meri bilong yumi PNGbai i no inap go resislong dispela pilai longnarapela kantri longwanem ol i no kwalifai yet.

Olsem na PNG i mas amamaslong ol Anda 20 meri bilong yumina tok tenkyu long FIFA longbringim dispela wol kap kam long

haus dua bilong yumi na givimsans long Anda 20 meri bilong

yumi PNG long pilai egensimol top anda 20 meri bilong ol

narapela kantri we ol kwalifailong pilai long dispela wol kap.

FIFA wol kap tu save bringimplanti samting, long sait bilongturis long sait bilong mani na plantimoa samting dispela nem FIFAsave mekim.

Nau Papua Niugini i stap ples klialong wol mep, dispela 17 tim bi-long Anda 20 meri kam long kantribilong yumi, wol i lukluk stap longkantri bilong yumi tu, nogut baiwanpela bikpela pilai gen baikamap long kantri bilong yumi.

Olsem na yumi Papua Niuginimanmeri na pikinini mas toktenkyu long FIFA long bringim dis-pela Wol Kap soka kam long kantribilong yumi Papua Niugini.

Ol Anda 20 meri bilong PNG tumas tok bikpela tenkyu long olmanmeri go pas long toktok stronglong bringim dispela Wol Kap kamlong kantri bilong yumi.

Tingim ol narapela Anda 20 meribilong narapela kantri i wok longpilai strong long stap insait longdispela wol kap nau kamap longkantri bilong yumi tasol ol i nokwalifai, tasol Anda 20 meri bilongPNG kisim sans long pilai longwanem yumi PNG lukautim dis-pela Pot Mosbi 2016 Anda 20Womens Wol Kap.

Martha Karl bilong PNG i resis wantaim pilaia bilong Not Korea Wi Jong Sim,long kisim bal long las pul A pilai bilong ol Not Korea i win 7-1

PNG Anda 20 tim i redi long kisim N. Korea.

Ol bikpela na top meri referi tu kam long PNG long lukautim na refim gem.

Tenkyu FIFA long kisim Anda 20 Wol Kap kam long PNG

Page 25: FIFA Wol Kap anda 20 meri soka P8 na 21 O’Neill promotim ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2202.pdf · REJISTRA bilong Politikel Pati na Kendidet, Dokta

Namba 2202 Novemba 24 - 30, 2016

HHuunntteerrss ii ssaaiinniimm 55--ppeellaa yyiiaa kkoonnttrraakk wwaannttaaiimm NNFFSSOL Papua Niugini SP Huntersi amamas long tokaut olsemol i sainim 5-pela yia kontrakwantaim long pilai olgeta as-ples gem bilong ol long Ne-senel Futbal Stediam (NFS)long Pot Mosbi, PNG.

Dispela i kamap bihainlong ol i sainim kontrak asde

namel long Lloyd RobsonOval Trustees na PNG RagbiFutbal Lig (PNGRFL).

Papua Niugini Ragbi Fut-bal Lig em i gavaning bodibilong ragbi lig long PapuaNiugini na i save lukautimPNG Hunters.

Klap PNG Hunters em ol i

bin kamapim long 2013 nanau em i save resis long In-tras Supa Kap bilongKwinslan Ragbi Lig.

Las yia i bin namba wantaim bilong ol long pilai ol-geta asples gem long NesenelFutbal Stediam na ol i bin gatnamba wan sisen bilong ol

long histori bilong ol we ol ibin go insait long ol fainal.

Ol fainal gem em ol i bin pilailong PNG long namba wantaim na PNG ragbi lig intene-senel i gat bikpela luksave.

Siaman bilong Lloyd Rob-son Oval Trustees, PeterBotten, i tok, NFS i gat

bikpela amamas long patnawantaim PNGRFL long olHunters i ken pilai ol asplesgem bilong ol long NFS.

“Nesenel Futbal Stediamem ol i bin kamapim longintenesenel wei na mipela igat bikpela amamas olsemNFS bai kamap asples pilaigraun bilong Hunters longolgeta taim long bihain,”Botten i tok.

“Mipela i bilip olsem dispelai strongim faundesen bilonglonpela taim patnasip namellong PNGRFL na Nesenel Fut-bal Stediam na mipela i kenwok bung wantaim longkamapim moa bikpela ragbilig gem long kantri inap longgrasrut level i go antap longintenesenel level.

“Mipela i bilip olsem yumiken wok bung wantaim naredim ol top klas prodak bi-long ragbi lig pilaia na olsapota bilong Papua Niugini.”

Taim ol i welkamim dis-pela agrimen, Siaman bilongPNG RFL, Sandis Tsaka, i tok,ol i gat bikpela amamas longpatna wantaim Nesenel Fut-bal Stediam bilong ol baihostim ol gem bilongHunters na amamas tu longbikpela divelopmen bilongspot long Papua Niugini.

“Nesenel Futbal Stediamem i wol klas fesiliti insaitlong rijon.,” Tsaka i tok.

“Ol sapota i soim sapot bi-long ol long dispela yia ikamap namba wan tru namipela i gat bikpela amamaslong planti lain bin kamlukim gem taim mipela i gopas long ol resis long NFS.

“Mipela i lukluk long wokwantaim Lloyd Robson OvalTrustees long kamapim olasples gem bilong ol Hunterinsait long 5-pela yia nabringim gem i kamapbikpela long kantri.”

Ol PNG SP Hunters 50 man skwat husat bai stat trening longdispela yia. Ol bai bringim namba i kam daun bihain long olbai makim ol namba wan pilai.