UNIVERZITET U TUZLI

FILOZOFSKI FAKULTET

ODSJEK; HISTORIJA

PREDMET: HISTORIJA NOVOG VIJEKA II

Referat

EVROPA I KOLONIJALNI POSJEDI PRE FRANCUSKU BURŽOASKU REVOLUCIJU

1

I KOLONIJALNA BORBA OD UTRESKOG MIRA DO SEDMOGODIŠNJEG RATA

Utrethskim mirom 1713. Okončana je nadmoćnost Francuske u svijetu i u Evropi.

Teritorijalne promjene su velike. Francuska je izgubila; zaliv Hudson, Akadiju, Sv. Kristofer,

Njufaunlednd u korist Engleske, a od Španije je Engleska dobila Maljorcu i Gibraltar.

Francuska i Španija trgovinskim ugovorom obezbjeđuju Engleskoj pravo da svake godine

uvozi u španske kolonije 4800 crnaca ( Asiento). Austrija dobija Špansku Nizozemsku,

Milano, Napulj i Sardiniju, koju mijenja sa Savojom za Siciliju.

Teritorijalna ekspanzija je nastavljena tokom 18. st. i pritome je dolazilo do ozbiljnih

razmirica između Španije i Portugala u Južnoj Americi, Velike Britanije i Španije u Sjevernoj

Americi, Velike Britanije i Francuske u cijelom svijetu.1 U 18. st. kolonijalni ratovi dobijaju

konačan oblik.

Zbog obnovljanja snage Španije dolazi do potpisivanja sporazuma između Velike Britanije i

Francuske 1717. U nekoliko navrata djeluju protiv Španije. Kasnije približavanje Španije

Francuskoj u bračnu vezu kao i austrijsko ukidanje Ostedenske kompanije dovode do raskida

Britansko – Francuskog saveza 1731.

Na čelu vlade u Velikoj Britaniji se nalazi sir Robert Volpol koji vodi miroljubivu politiku i

zanemaruje kolonije. Različiti slojevi društva tjeraju na rat protiv Španije koji počinje 1739., a

u historiografiji je poznat pod nazivom Rat za Jenkinsonovo uho. U tom ratu Španiji se

priključuje i Francuska ali zbog nespremnosti francuske flote rat se odgađa do 1774.

1 Grupa autora ( The Times)., Atlas svjetske povjesti – dopunjeno izdanje za Jugoslaviju., Zagreb., 1987., 194

2

Rat kralja Džordža ( 1744 – 48) vodi se s malo energije. Izuzetak predstavlja napad i zauzeće

tvrđave Loisbourg na rtu Brenon 1745.2 Najveći dio tog rata snosili su kolonisti. Mirom u

Achenu 1748. sve je vraćeno na stanje prije rata

1.1 FRANCUSKI I INDIJANSKI RAT I RAT ZA AMERIČKU NEZAVISNOST

Sporazum u Achenu nije riješio nijedno bitno pitanje, te su u Sjevernoj Americi ponovo

započeli sukobi 1754. Sedmogodišnji rat je prvi rat koji je imao ishodište u kolonijama. Bilo

je više spornih tačaka; kontrolisanje oblasti Velikih jezera, jezera Šamplen ali najvažnije je

bilo građenje francuskih utvrđenja duž rijeke Ohajo koje je imalo za cilj povezivanje područja

Louissiane i Nove Francuske. Diplomatski pokušaji rješavanja problema ne uspjevaju pa

1754. počinju sukobu u Sjevernoj Americi. Poslije dvije godine rat se prenosi i na ostale

djelove svijeta.3

Do 1757. Francuska mornarica i vojska nanose poraze Britancima. Sir Al Udaj osvaja od

Engleza tvrđavu Vilijem 1756. Istočnoindijska kompanija šalje Robert Klajva protiv Sir Al

Udaj i poražava ga 1757. te vraća tvrđavu Vilijem. „Za ovim uspjehom su sledili zauzimanje

francuske postaje u Čarnedenengoru, i, u julu 1757, potpun poraz Sir Al Udaj kod Plesija“.4

Francuzi na čelu s Laliem Tolandom 1759. nisu zauzeli Madras, dok su Britanci zauzeli

Masulipitamu. Potpun poraz u Indiji nanio je Ajr Kut u januaru 1760., kao i godinu dana

kasnije.

Što se tiče Američkog kontinenta Engleska vojska 1755. doživljava poraz kod Pitsburga, gdje

gine general Edvard Bredok. Francuske trupe zauzimaju Osvego. Novi šef kabineta Vilijem

Pit djeluje odlučno.Upućuje Amhersta i Volfa u Ameriku i bilježi pobjede. U ljeto Englezi

zauzimaju Loisbourg, Frontenek, Osvaldo i Diken i uništavaju francusku flotu.5

2 Dragoljub Živojinović., Uspon Evrope 1450 – 1789., Novi Sad., 1985., 533.3 D. Živojinović., cit. djelo., 539.4 Methew S. Anderson., Evropa u osamnaestom veku., Beograd., 2003., 366.5 D. Živojinović., cit. djelo., 538.

3

Godine 1759. Englezi nanose dosta poraza Francuzima. Ostrva Gvadalupa i Marija Galenta

padaju u Engleske ruke, a najveći uspjeh je osvajanje Kvibeka. Admiral Houk uništava

francusku flotu u Kviberonskom zalivu, a sljedeće 1760. Padaju Montreal i cijela Kanada.

Englezi pobjeđuju francusku flotu kod Lagosa 1759., te zauzimaju Senegal.

Španija je ušla sedmogodišnji rat na strani Francuske i izvršila ekspediciju protiv Portugala

1762. i 1763. na oblasti Sacramento i San Pedro.

Pariskim mirom Velika Britanija dobiva: Kanadu i velike dijelove u Indiji, St. Vitence,

Granadu, Tobago, Dominiku, Grenedire kao i istočni dio Loussiane. Od Španije je Velika

Britanija dobila Floridu.

Tajnim mirom iz 1762. Francuska je ustupila Loissianu Španiji. Francuska prihvata vlast

Velike Britanije u Indiji i odriče se slanja svojih trupa tamo. Neke teritrije koje su bile

osvojene su vraćene svojim izvornim državama vlasnicama ili su zamjenjene za neke

teritorije.

Ovim mirom je potvrđena jačina i dominacija Velike Britanije kao svjetske sile. Poraz

Francuza će ih navoditi da sačekaju prvu grešku Velike Britanije da im se osveti. „Britanski je

trijumf bio kratka vijeka. Između 1763. I Američkog rata za nezavisnost ( 1776 – 83)

Francuska je obnovila svoju ratnu mornaricu i svoje saveze u težnji za osvetom.“

4

U kolonijama na Atlanstskoj obali dolazi do nemira zbog zanemarivanja istih britanskom

politikom. Kolonije su nezadovoljne mnogim stvarima poput zabranne naseljavanja zapadnih

područja, oporezivanje kolonijalnih dobara.., Do oružanih sukoba između kolonista i Britanije

dolazi 19.4.1775. kod Concorda. Francuska od samog početka šalje pomoć kolonijama.6

Pobjedom Amerikanaca oktobra 1777. Kod Saratoge je navelo Francusku na objavu rata

Velikoj Britaniji i sklapanje sporazuma o prijateljstvu s kolonijama. Francuzi su rat pored

Sjeverne Amerike vodili i na području Afrike i Indije. Francuski admiral Sifren nanosi

Britancima poraz kod Madrasa, zauzimaju Tobago. „Britanske nevolje su se umnožile kada se

u junu 1779. Njenim neprijateljima pridružila i Španija.“7 Operacije francuske flote i

suvozemnih snaga u zalivu Česepik doprinijeli su predaji Britanaca i generala Kornvolisa kod

Jorktauna 1781. Pobjeda admirala Rodnija kod ostrva Dominika 1782. donekle popravljaju

Britanski položaj.8

Pariskim mirom u septembru 1783. Sjedinjene Američke Države stiču potpunu samostalnost.

Francuska dobiva ostrva Tobago i Sv Luciju, Senegal i Goreju u zapadnoj Africi, a Surat,

Pondišeri i Kalkutu u Indiji. Španija dobiva Floridu

6 D. Živojinović., cit. djelo., 511.7 M. S. Anderson., cit. djelo., 376.8 D. Živojinović., cit. djelo.,

5

II STANJE U EVROPI PRED FRANCUSKU BURŽOASKU REVOLUCIJU

„ O osamdesetim godinama 18. veka obično se misli kao o godinama približavanja Francuske

revolucije i smatraju se decenijom u kojoj je najizraženiji slom starog režima u Francuskoj.“9

Stanje u Evropi od 1760.-tih bilo je veoma složeno. Svugdje su se javile potrebe za

reformama, izvanrednim porezima i sl. Svaki bolji poznavalac prilika u Hassburškoj

monarhiji bi rekao da je situacija dosta teža nego u Francuskoj.

Na Pirinejskom poluotoku od dolaska Karlosa III počinju se ozbiljne reforme. On je

pokazaivao odlučnost da Španiji vrati stari sjaj i veličinu. Prvi koraci nailaze na otpor mnogih

dijeolva društva, prije svega katoličke crkve ali se on žestoko obračunao s njom.10 Određuje

1767. Protjerivanje Jezuita iz Španije, ukida imunitet Aragona, Kastilje, Valensije i zavodi

jaku centralnu vlast. Postiže velik uspjeh u poljoprivredi, trgovini i poreskom sistemu. Iako

gubi teritorije u Sedmogodišnjem ratu, on to nadoknađuje u ratu iz 1779 do 1783. tj. Pariskim

mirom. Iako ni tada nije uspio zauzeti Gibraltar. Rat nanosi dosta štete, što iziskuje izdavanje

papirnatog novca. Takođe stvara se i narodna banka. Španije pred revoluciju u Francuskoj

pokazuje vitalnu snagu.

Portugal je takođe zahvaćenje reformatorskom politikom prvog ministra markiza de Pombala

( 1750- 77). On nastoji učvrstiti centralizaciju te se obračunava s katoličkom crkvom. Ipak

dolaskom na vlast kraljice Marije sve se vraća na stanje prije Pombala.

Sjeverna Evropa doživljava period propadanja. Nizozemska je bila u 16. St. među najjačim

silama sada se smatra drugorazrednom državom. Unutrašnje prilike su ispunjene

9 M. S. Anderson., cit. djelo., 508.10 D. Živojinović., cit. djelo., 446.

6

netrpeljivostima porodiice Orkanskih i republikanaca. Na kraju uz pomoć Britanaca pobjeđuje

porodica Oranskih.

Švedska je pod uticajem Rusije. U teritorijalnom smislu gubi teritorije u Sedmogodišnjem

ratu. Odvija se sukob „šešira“ i „noćnih kapa.“ Šeširi su agresivniji a ovi drugi miroljubivije.

Stupaanjem Gustava III ( 1771 – 92) obnavlja se savez s Francuskom. Kralj Gustav uvodi

diktaturu. Objavljuje rat Rusiji 1788. I stvara saveze. Ipak se kralj Gustav 1792. ubija od

strane nezadovoljnika.

Hasburgovci su bili u nezavidnoj situaciji. Otpor Ugarskog plemstva kočio je napredak.11

Marija Tereza je vršila niz reformih: poresku, stvaranje vojne akademije, stvara Državni

Savet... Njenu politiku nastavlja Josip II. On ukida kmetsvo već 1781., obznanju tačnu

količinu financijskog davanja, vrši germanizaciju,,,. Ipak njegovi pokušaji reformih

završavaju neuspješno.

Pruskoj pripada period razvoja. Iako e u Sedmogodišnjem ratu doživjevjela velika razaranja

ipak se pod energičnim Fridrihom II Velikim oporavljala i napredovala. Njezina invazija na

Saksoniju u avgudtu 1756. Uzima se za početak rata u Evropi. Oslonila se je na finansijsku

pomoć Britanije ali je sa svih strana bila opkoljena neprijateljima. Ipak splet povoljnih

okolnosti je dobro došao Pruskoj. Mirom u Hubertsbourgu pristaje na obnovu Saksonije ali

zadržava Šleziju.

Rusija je u pred revoluciju u Francuskoj postala prava sila. Prije svega neoštećena tokom

Sedmogodišnjeg rata, za vrijeme Katarine Velike ( 1762 – 96) Rusija je sprovela niz

unutrašnjih reformih te vodila dva uspješna rata protiv Osmanlija ( 1767 -74) i (1787 -92) .

Rusija zajedno s Pruskom i Austrijom izvršava podjelu Poljske u avgustu 1772. Iako i ostalom

dijelu Poljske ima Rusija glavnu riječ.

Osmansko cartvo se ne može nosit s europskim super silama. To se vidi iz dva rata s Rusijom.

Za vrijeme Abdulhamid ( 1774 -88) uvodi promjenu u osmanskoj politici. Vrši reformu

vojske i otvara topova. Glavna mjesta dao strancima. Tada se otvara Istočno pitanje.

11 Grupa autora., cit. djelo., 196.

7

2.1. STANJE U FRANCUSKOJ PRED BURŽOASKU REVOLUCIJU

Još od vladavine Luia XV osjeća se u Francuskoj kriza. Njegov nasljednik Lui XVI nastoji

smanjiti krizu. Kao i sve druge zemlje toga doba Francuska je pretežito agrarna zemlja.12

Inače Francuska dosta zaostaje za Engleskom, i to zaostajanje je glavni razlog koji će odvest

Francusku u revoluciju. Iako napreduje taj napredak je prilično spor. Lui XVI nastavlja

politikom svog djeda uvodeći mnoge reforme. „Francuski poreski sistem sa mnogim

izuzećima za privilegovane još je veći anahronizam.“13 Kroz poreski sistem najveći dio poreza

ostaju u rukama privilegovanih.

Zbog reformih na čelo vlade dolazi grof Žan Morepa koji postavlja Ann Robera Tirgo za

generalnog kontrolora. Namjerava djelovati odlučno uprkos otporu iz vladajućih krugova. U

jesen 1774. Tirgo donosi šest zakona kojima sae predviđa ukidanje sinekure, unutrašnjih

carinskih granica, koje ometaju promet žitarica i povećava njihovu cijenu, esnafa koji ometaju

Ipak Tirgo je prinuđen dati ostavku zbog protivljenja. Krajem 1776. Na njegovo mjesto

dolazi.Žan Neker, koji je poznat kao finansijski stručnjak. Neker pravi nerealne prognoze o

finansijskom stanju. Njegovo djelovanje samo usporava revoluciju. Podnosi ostavku 1781.

Godine 1786. Višak rashoda nad prihodima 110 miliona livri. Američki rat za nezavisnost

samo pouspješuje ulazak u revoluciju.

12 Čeedomir Popov., Građanska Evropa (1770 – 1914) Osnovi evropske istorije xix vijeka (1770 -1815)., Beograd., 2010., 43.13 D. Živojinović., cit. djelo., 509

8

III PRIVREDA I DRUŠTVO

Općenio Evropa u 18. St. ima veliki napredak iako naravnomjeran. Od industrijske revolucije

razvitak je brži. Krajem vijeka vidljive su promjene u Engleskoj i Francuskoj. Od sredine

vijeka nagli uspon privrede u zapadnoj, srednjoj i istočnoj Evropi, a nikakav u jugoistočnoj

Evropi. Industrijska revolucija se počinje brže primjenjivati poslije 1780. Oslobođen

feudalnih i apsolutističkih stega i prepreka, privredni raazvoj Engleske, bit će brz da bi je

sredinom stoljeća doveo do industrijske revolucije. Najveći broj preduzeća nalazi se u

unutrašnjosti zemlje. U Engleskoj s vremenom raste bro osiromašenih ljudi. Engleska

industrija se uglavnom razvija na sjeveru države.14

Na privredni uspon Pruske utiču prije svega Hugenoti. Fridrih Veliki podstiče razvitak države

time što ne daje vođenje vjerske politike. Krajem stoljeća istaknuto mjesto zauzimaju Češka.

Rusija zahvaljujući prirodnim bogastvima postaje sve više industrijalizovana.

U Francuskoj u ovo vrijeme seljak proizvodi samo za svoje potrebe. Zanatska proizvodnja je

još uvijek moćnija od manufaktuarne, te je ograničena. Glavna središta spoljne trgovine su

( Marsej, Nant, Avru, Bordo).15 Krajem vijeka broj mašina na parni pogon značajno raste.

„Krajem veka finansijska struktura Francuske nerazvijenija je od svojih suseda, što objašnava

nesposobnost vlade da prikupi i koristi ogromna sredstva kojima zemlja raspolaže.“16 U

Francuskoj je bilo pomanjkanje akumulacijskog kapitala.

14 D. Živojinović., cit., djelo., 350.15 Č. Popov., cit. djelo., 44.16 D. Živojinović., cit. djelo., 354.

9

U Engleskoj se događa brz razvitak banaka, za razliku od Francuske. Dok je u drugim

dijelovima Evrope razvitak bankarstva još sporiji. „ Gubitak američkih kolonija nije

smanjivao značenje Sjedinjenih Država kao tržišta za britanske manufakturne proizvode.“17

17 Grupa autora., cit. djelo., 200.

10