Giáo trình phương pháp nghiên cứu khoa học

7/30/2019 Gio trnh phng php nghin cu khoa hc

1/90

Li m u - Gio trnh phng php nghin cu khoa hc

Li m u

Nghin cu khoa hc (NCKH) l mt hot ng then cht hng u trong nhng ngnhkhoa hc. Kt qu t NCKH l nhng pht hin mi v kin thc, v bn cht s vt,pht trin nhn thc khoa hc v th gii, sng to phng php v phng tin k thutmi c gi tr cao. Thc t cho thy, sinh vin khi bt u lm lun vn tt nghip vngay c nhng ngi mi ra trng lm vic trong cc c quan nghin cu i hi phic kin thc v c phng php NCKH. V vy, mn hc phng php NCKH hc lnn tng trang b cho cc sinh vin tip cn NCKH.

Gio trnh Phng Php Nghin Cu Khoa Hc c bin son vi nhiu ni dungcung cp nhng thng tin, nhng kin thc c bn, cc bc trong NCKH, nhng k

thut cn thit tip cn phng php th nghim v cch trnh by cc kt qu NCKH.Hy vng rng gio trnh ny s mang li nhng kin thc b ch v nhng thng tin thitthc cho sinh vin v nhng ngi bt u lm cng tc NCKH.

Chng ti xin chn thnh cm n s gip ca nhiu tc gi cung cp sch thamkho v gi ti liu thng tin qua mng gip chng ti bin son gio trnh ny.

Nhm tc gi

Khi nim khoa hc v nghin cu khoa hc

Summary: Phn ny trnh by v khi nim khoa hc v nghin cu khoa hc

Khoa hcKhoa hc l qu trnh nghin cu nhm khm ph ra nhng kin thc mi, hc thuytmi, v t nhin v x hi. Nhng kin thc hay hc thuyt mi ny, tt hn, c ththay th dn nhng ci c, khng cn ph hp. Th d: Quan nim thc vt l vt thkhng c cm gic c thay th bng quan nim thc vt c cm nhn.Nh vy, khoa hc bao gm mt h thng tri thc v qui lut ca vt cht v s vn ngca vt cht, nhng qui lut ca t nhin, x hi, v t duy. H thng tri thc ny hnhthnh trong lch s v khng ngng pht trin trn c s thc tin x hi. Phn bit ra 2h thng tri thc: tri thc kinh nghim v tri thc khoa hc.- Tri thc kinh nghim: l nhng hiu bit c tch ly qua hot ng sng hng ngytrong mi quan h gia con ngi vi con ngi v gia con ngi vi thin nhin. Qutrnh ny gip con ngi hiu bit v s vt, v cch qun l thin nhin v hnh thnh


2/90

mi quan h gia nhng con ngi trong x hi. Tri thc kinh nghim c con ngikhng ngng s dng v pht trin trong hot ng thc t. Tuy nhin, tri thc kinhnghim cha tht s i su vo bn cht, cha thy c ht cc thuc tnh ca s vt vmi quan h bn trong gia s vt v con ngi. V vy, tri thc kinh nghim ch phttrin n mt hiu bit gii hn nht nh, nhng tri thc kinh nghim l c s cho s

hnh thnh tri thc khoa hc.- Tri thc khoa hc: l nhng hiu bit c tch ly mt cch c h thng nh hot ngNCKH, cc hat ng ny c mc tiu xc nh v s dng phng php khoa hc.Khng ging nh tri thc kinh nghim, tri thc khoa hc da trn kt qu quan st, thuthp c qua nhng th nghim v qua cc s kin xy ra ngu nhin trong hot ng xhi, trong t nhin. Tri thc khoa hc c t chc trong khun kh cc ngnh v bmn khoa hc (discipline) nh: trit hc, s hc, kinh t hc, ton hc, sinh hc,

Nghin cu khoa hcNghin cu khoa hc l mt hat ng tm kim, xem xt, iu tra, hoc th nghim.

Da trn nhng s liu, ti liu, kin thc, t c t cc th nghim NCKH phthin ra nhng ci mi v bn cht s vt, v th gii t nhin v x hi, v sng tophng php v phng tin k thut mi cao hn, gi tr hn. Con ngi mun lmNCKH phi c kin thc nht nh v lnh vc nghin cu v ci chnh l phi rn luyncch lm vic t lc, c phng php t lc ngi trn gh nh trng.

ti nghin cu khoa hcKhi nim ti ti l mt hnh thc t chc NCKH do mt ngi hoc mt nhm ngi thc hin.Mt s hnh thc t chc nghin cu khc khng hon ton mang tnh cht nghin cukhoa hoc, chng hn nh: Chng trnh, d n, n. S khc bit gia cc hnh thcNCKH ny nh sau:* ti: c thc hin tr li nhng cu hi mang tnh hc thut, c th cha n vic ng dng trong hot ng thc t.* D n: c thc hin nhm vo mc ch ng dng, c xc nh c th hiu qu vkinh t v x hi. D n c tnh ng dng cao, c rng buc thi gian v ngun lc.* n: l loi vn kin, c xy dng trnh cp qun l cao hn, hoc gi cho mtc quan ti tr xin thc hin mt cng vic no nh: thnh lp mt t chc; ti trcho mt hot ng x hi, ... Sau khi n c ph chun, s hnh thnh nhng d n,chng trnh, ti theo yu cu ca n.* Chng trnh: l mt nhm ti hoc d n c tp hp theo mt mc ch xc nh.Gia chng c tnh c lp tng i cao. Tin thc hin ti, d n trong chngtrnh khng nht thit phi ging nhau, nhng ni dung ca chng trnh th phi ngb.i tng nghin cu v phm vi nghin cu* i tng nghin cu: l bn cht ca s vt hay hin tng cn xem xt v lm rtrong nhim v nghin cu.* Phm vi nghin cu: i tng nghin cu c kho st trong trong phm vi nht nhv mt thi gian, khng gian v lnh vc nghin cu.


3/90

Mc ch v mc tiu nghin cuKhi vit cng nghin cu, mt iu rt quan trng l lm sao th hin c mc tiuv mc ch nghin cu m khng c s trng lp ln nhau. V vy, cn thit phn bits khc nhau gia mc ch v mc tiu.* Mc ch: l hng n mt iu g hay mt cng vic no trong nghin cu m

ngi nghin cu mong mun hon thnh, nhng thng th mc ch kh c th olng hay nh lng. Ni cch khc, mc ch l s sp t cng vic hay iu g c a ra trong nghin cu. Mc ch tr li cu hi nhm vo vic g?, hoc phc v cho iu g? v mang ngha thc tin ca nghin cu, nhm n i tngphc v sn xut, nghin cu.* Mc tiu: l thc hin iu g hoc hot ng no c th, r rng m ngi nghincu s hon thnh theo k hoch t ra trong nghin cu. Mc tiu c th o lnghay nh lng c. Ni cch khc, mc tiu l nn tng hot ng ca ti v lm cs cho vic nh gi k hoch nghin cu a ra, v l iu m kt qu phi t c.Mc tiu tr li cu hi lm ci g?.Th d: phn bit gia mc ch v mc tiu ca ti sau y.

ti: nh hng ca phn N n nng sut la H thu trng trn t ph sa ven sng ng Bng Sng Cu Long.Mc ch ca ti: tng thu nhp cho ngi nng dn trng la.Mc tiu ca ti:1. Tm ra c liu lng bn phn N ti ho cho la H thu.2. Xc nh c thi im v cch bn phn N thch hp cho la H thu.

Phng php khoa hcSummary: y l ti liu v phng php khoa hcTh no l khi nimKhi nim l qu trnh nhn thc hay t duy ca con ngi bt u t nhng tri gichay bng nhng quan st s vt hin thc tc ng vo gic quan. Nh vy, khi nimc th hiu l hnh thc t duy ca con ngi v nhng thuc tnh, bn cht ca s vt vmi lin h ca nhng c tnh vi nhau. Ngi NCKH hnh thnh cc khi nim tm hiu mi quan h gia cc "khi nim" vi nhau, phn bit s vt ny vi s vtkhc v o lng thuc tnh bn cht ca s vt hay hnh thnh "khi nim" nhm mcch xy dng c s l lun.

Phn onTrong nghin cu, ngi ta thng vn dng cc khi nim phn on hay tin on.Phn on l vn dng cc khi nim phn bit, so snh nhng c tnh, bn cht cas vt v tm mi lin h gia c tnh chung v c tnh ring ca cc s vt .

Suy lunC 2 cch suy lun: suy lun suy din v suy lun qui np"Cch suy lun suy dinTheo Aristotle, kin thc t c nh s suy lun. Mun suy lun phi c tin v tin c chp nhn. V vy, mt tin c mi quan h vi kt lun rt r rng.


4/90

Suy lun suy din theo Aristotle l suy lun i t ci chung ti ci ring, v mi quan hc bit. Th d v suy lun suy din ca Aristotle trong Bng 2.1.Bng 2.1 Th d v suy lun suy din

Tin chnh:

Tt c sinh vin i hc u nTin ph:

Nam l sinh vin

Kt lun:Nam i hc u n

Suy lun qui npVo u nhng nm 1600s, Francis Bacon a ra mt phng php tip cn khc vkin thc, khc vi Aristotle. ng ta cho rng, t c kin thc mi phi i t thng

tin ring n kt lun chung, phng php ny gi l phng php qui np. Phngphp ny cho php chng ta dng nhng tin ring, l nhng kin thc c chpnhn, nh l phng tin t c kin thc mi. Th d v suy lun qui np trongBng 2.2.Bng 2.2 Th d v suy lun qui np

Tin ring: Nam, Bc, ng v Ty tham d lp u n

Tin ring: Nam, Bc, ng v Ty t c im cao

Kt lun: Sinh vin tham d lp u n th t c im cao

Ngy nay, cc nh nghin cu kt hp hai phng php trn hay cn gi l phngphp khoa hc (Bng 2.3). Phng php khoa hc cn phi xc nh tin chnh (gil gi thuyt) v sau phn tch cc kin thc c c (nghin cu ring) mt cchlogic kt lun gi thuyt.Bng 2.3 Th d v phng php khoa hc

* Tin chnh (gi thuyt):Sinh vin tham d lp u n th t c im cao

* Tham d lp(nguyn nhn cn nghi ng):Nhm 1:Nam, Bc, ng v Ty tham d lp u nNhm 2:Lan, Anh, Kiu v Vn khng tham d lp u n

* im(nh hng cn nghi ng):Nhm 1:Nam, Bc, ng v Ty t c im 9 v 10


5/90

Nhm 2:Lan, Anh, Kiu v Vn t c im 5 v 6

* Kt lun:Sinh vin tham d lp u n th t c im cao so vi khng tham

d lp u n (V vy, tin chnh hoc gi thit c cng nhn l ng)Cu trc ca phng php lun nghin cu khoa hcNghin cu khoa hc phi s dng PPKH: bao gm chn phng php thch hp (lunchng) chng minh mi quan h gia cc lun c v gia ton b lun c vi lun ;cch t gi thuyt hay phn on s dng cc lun c v phng php thu thp thng tinv x l thng tin (lun c) xy dng lun .Lun Lun tr li cu hi cn chng minh iu g? trong nghin cu. Lun l mt

phn on hay mt gi thuyt cn c chng minh. Th d: La c bn qu nhiuphn N s b ng.Lun c chng minh mt lun th nh khoa hc cn a ra cc bng chng hay lun ckhoa hc. Lun c bao gm thu thp cc thng tin, ti liu tham kho; quan st v thcnghim. Lun c tr li cu hi Chng minh bng ci g?. Cc nh khoa hc s dnglun c lm c s chng minh mt lun . C hai loi lun c c s dng trongnghin cu khoa hc:

* Lun c l thuyt: bao gm cc l thuyt, lun im, tin , nh l, nh lut, quilut c khoa hc chng minh v xc nhn l ng. Lun c l thuyt cng cxem l c s l lun.

* Lun c thc tin: da trn c s s liu thu thp, quan st v lm th nghim.

Lun chng chng minh mt lun , nh nghin cu khoa hc phi a ra phng php xcnh mi lin h gia cc lun c v gia lun c vi lun . Lun chng tr li cu hiChng minh bng cch no?. Trong nghin cu khoa hc, chng minh mt lun ,mt gi thuyt hay s tin on th nh nghin cu s dng lun chng, chng hn kthp cc php suy lun, gia suy lun suy din, suy lun qui np v loi suy. Mt cch sdng lun chng khc, l phng php tip cn v thu thp thng tin lm lun c khoahc, thu thp s liu thng k trong thc nghim hay trong cc loi nghin cu iu tra.

Phng php khoa hcPhng php khoa hc (PPKH). Nhng ngnh khoa hc khc nhau cng c th c nhngPPKH khc nhau. Ngnh khoa hc t nhin nh vt l, ho hc, nng nghip s dngPPKH thc nghim, nh tin hnh b tr th nghim thu thp s liu, gii thch vkt lun. Cn ngnh khoa hc x hi nh nhn chng hc, kinh t, lch s s dngPPKH thu thp thng tin t s quan st, phng vn hay iu tra. Tuy nhin, PPKH c


6/90

nhng bc chung nh: Quan st s vt hay hin tng, t vn v lp gi thuyt, thuthp s liu v da trn s lu rt ra kt lun (Bng 2.4). Nhng vn c s khc nhauv qu trnh thu thp s liu, x l v phn tch s liu.Bng 2.4 Cc bc c bn trong phng php khoa hc

Bc Ni dung

1 Quan st s vt, hin tng

2 t vn nghin cu

3 t gi thuyt hay s tin on

4 Thu thp thng tin hay s liu th nghim

5 Kt lun

Summary: Vn nghin cu khoa hcBn cht ca quan stTrc y, con ngi da vo nim tin gii thch nhng g thy c xy ra trong thgii xung quanh m khng c kim chng hay thc nghim chng minh tnh vngchc ca nhng quan nim, t tng, hc thuyt m h a ra. Ngoi ra, con ngi cngkhng s dng phng php khoa hc c cu tr li cho cu hi. Th d thi i caAristotle (th k IV trc cng nguyn), con ngi (k c mt s nh khoa hc) tin rng:cc sinh vt ang sng c th t xut hin, cc vt th tr (khng c s sng) c th bini thnh vt th hay sinh vt sng, v cho rng con trn, b, ch nhi, xut hin tbn ly, bi t khi ngp l xy ra.Ngy nay, cc nh khoa hc khng ngng quan st, theo di s vt, hin tng, qui lutca s vn ng, mi quan h, trong th gii xung quanh v da vo kin thc, kinhnghim hay cc nghin cu c trc khm ph, tm ra kin thc mi, gii thch cc quilut vn ng, mi quan h gia cc s vt mt cch khoa hc. Bn cht ca quan st lcm gic c cm nhn nh gic quan nh th gic, thnh gic, xc gic, khu gic vv gic. Cc gic quan ny gip cho nh nghin cu pht hin hay tm ra vn NCKH. Khi quan st phi khch quan, khng c ch quan, v quan st ch quanthng da trn cc kin c nhn v nim tin th khng thuc lnh vc khoa hc.Tm li, quan st hin tng, s vt l qu trnh m ngh hay suy ngh pht sinh trccho bc u lm NCKH. Vic quan st kt hp vi kin thc c trc ca nh nghincu l c s cho vic hnh thnh cu hi v t ra gi thuyt nghin cu.


7/90

Vn nghin cu khoa hct cu hiBn cht ca quan st thng t ra nhng cu hi, t t ra vn nghin cu chonh khoa hc v ngi nghin cu. Cu hi t ra phi n gin, c th, r rng (xc nhgii hn, phm vi nghin cu) v lm sao c th thc hin th nghim kim chng, tr

li. Th d, cu hi: C bao nhiu hc sinh n trng hm nay?. Cu tr li c thchin n gin bng cch m s lng hc sinh hin din trng. Nhng mt cu hikhc t ra: Ti sao bn n trng hm nay?. R rng cho thy rng, tr li cu hiny thc s hi kh thc hin, th nghim kh phc tp v phi tin hnh iu tra hcsinh.Cch t cu hi thng bt u nh sau: Lm th no, bao nhiu, xy ra u, ni no,khi no, ai, ti sao, ci g, ? t cu hi hay t vn nghin cu l c s gip nhkhoa hc chn ch nghin cu (topic) thch hp. Sau khi chn ch nghin cu, mtcng vic rt quan trng trong phng php nghin cu l thu thp ti liu tham kho(ty theo loi nghin cu m c phng php thu thp thng tin khc nhau).Phn loi vn nghin cu khoa hc

Sau khi t cu hi v vn nghin cu khoa hc c xc nh, cng vic tiptheo cn bit l vn thuc loi cu hi no. Nhn chung, vn c th hintrong 3 loi cu hi nh sau:a/ Cu hi thuc loi thc nghim.b/ Cu hi thuc loi quan nim hay nhn thc.c/ Cu hi thuc loi nh gi.a/ Cu hi thuc loi thc nghimCu hi thuc loi thc nghim l nhng cu hi c lin quan ti cc s kin xy rahoc cc qu trnh c mi quan h nhn-qu v th gii ca chng ta. tr li cu hiloi ny, chng ta cn phi tin hnh quan st hoc lm th nghim; Hoc hi cc chuyngia, hay nh ngi lm chuyn mn gip . Cu hi thuc loi ny c trong cc lnhvc nh sinh hc, vt l, ha hc, kinh t, lch s, Th d: Cy la cn bao nhiu phnN pht trin tt? Mt s cu hi c th khng c cu tr li nu nh khng tin hnhthc nghim. Th d, loi ngi c tin ha t cc ng vt khc hay khng? Cu hi nyc th c tr li t cc NCKH nhng phi ht sc cn thn, v chng ta khng c c s v hiu bit tr li cu hi ny. Tt c cc kt lun phi da trn tin cy cas liu thu thp trong quan st v th nghim. Nhng suy ngh n gin, nhn thc khngth tr li cu hi thuc loi thc nghim ny m ch tr li cho cc cu hi thuc v loiquan nim.b/ Cu hi thuc loi quan nim hay nhn thcLoi cu hi ny c th c tr li bng nhng nhn thc mt cch logic, hoc ch lnhng suy ngh n gin cng tr li m khng cn tin hnh thc nghim hayquan st. Th d Ti sao cy trng cn nh sng?. Suy ngh n gin y c hiu lc s phn tch nhn thc v l l hay l do, ngha l s dng cc nguyn tc, qui lut,php l trong x hi v nhng c s khoa hc c trc. Cn ch s dng cc qui lut,lut l trong x hi c p dng mt cch n nh v ph hp vi vn nghincu.c/ Cu hi thuc loi nh giCu hi thuc lai nh gi l cu hi th hin gi tr v tiu chun. Cu hi ny c linquan ti vic nh gi cc gi tr v o c hoc gi tr thm m. tr li cc cu hi


8/90

loi ny, cn hiu bit nt c trng gia gi tr thc cht v gi tr s dng. Gi tr thccht l gi tr hin hu ring ca s vt m khng l thuc vo cch s dng. Gi tr sdng l s vt ch c gi tr khi n p ng c nhu cu s dng v n b nh gikhng cn gi tr khi n khng cn p ng c nhu cu s dng na. Th d: Th nol ht go c cht lng cao?.

Cch pht hin vn nghin cu khoa hcCc vn nghin cu khoa hc thng c hnh thnh trong cc tnh hung sau:* Qu trnh nghin cu, c v thu thp ti liu nghin cu gip cho nh khoa hc phthin hoc nhn ra cc vn v t ra nhiu cu hi cn nghin cu (pht trin vn rng hn nghin cu). i khi ngi nghin cu thy mt iu g cha r trongnhng nghin cu trc v mun chng minh li. y l tnh hung quan trng nht xc nh vn nghin cu.* Trong cc hi ngh chuyn , bo co khoa hc, k thut, i khi c nhng btng, tranh ci v tranh lun khoa hc gip cho cc nh khoa hc nhn thy cnhng mt yu, mt hn ch ca vn tranh ci v t ngi nghin cu nhn nh,phn tch li v chn lc rt ra vn cn nghin cu.

* Trong mi quan h gia con ngi vi con ngi, con ngi vi t nhin, qua hotng thc t lao ng sn xut, yu cu k thut, mi quan h trong x hi, c x, lmcho con ngi khng ngng tm ti, sng to ra nhng sn phm tt hn nhm phc vcho nhu cu i sng con ngi trong x hi. Nhng hot ng thc t ny t ra chongi nghin cu cc cu hi hay ngi nghin cu pht hin ra cc vn cn nghincu.* Vn nghin cu cng c hnh thnh qua nhng thng tin bc xc, li ni phnnn nghe c qua cc cuc ni chuyn t nhng ngi xung quanh m cha gii thch,gii quyt c vn no .* Cc vn hay cc cu hi nghin cu cht xut hin trong suy ngh ca cc nhkhoa hc, cc nh nghin cu qua tnh c quan st cc hin tng ca t nhin, cc hotng xy ra trong x hi hng ngy.* Tnh t m ca nh khoa hc v iu g cng t ra cc cu hi hay vn nghincu.Summary: y l ti liu v thu thp ti liu v t gi thuytTi liuMc ch thu thp ti liuThu thp v nghin cu ti liu l mt cng vic quan trng cn thit cho bt k hotng nghin cu khoa hc no. Cc nh nghin cu khoa hc lun c v tra cu ti liuc trc lm nn tng cho NCKH. y l ngun kin thc qu gi c tch ly quaqu trnh nghin cu mang tnh lch s lu di. V vy, mc ch ca vic thu thp vnghin cu ti liu nhm:

* Gip cho ngi nghin cu nm c phng php ca cc nghin cu thc hintrc y.

* Lm r hn ti nghin cu ca mnh.* Gip ngi nghin cu c phng php lun hay lun c cht ch hn.* C thm kin thc rng, su v lnh vc ang nghin cu.


9/90

* Trnh trng lp vi cc nghin cu trc y, v vy mt thi gian, cng sc vti chnh.

* Gip ngi nghin cu xy dng lun c (bng chng) chng minh gi thuytNCKH.

Phn loi ti liu nghin cuPhn loi ti liu gip cho ngi nghin cu chn lc, nh gi v s dng ti liung vi lnh vc chuyn mn hay i tng mun nghin cu. C th chia ra 2 loi tiliu: ti s cp (hay ti liu liu gc) v ti liu th cp.Ti liu s cpTi liu s cp l ti liu m ngi nghin cu t thu thp, phng vn trc tip, hocngun ti liu c bn, cn t hoc cha c ch gii. Mt s vn nghin cu c rt tti liu, v vy cn phi iu tra tm v khm ph ra cc ngun ti liu cha c bit.Ngi nghin cu cn phi t chc, thit lp phng php ghi chp, thu thp s liu.Ti liu th cpLoi ti liu ny c ngun gc t ti liu s cp c phn tch, gii thch v tho

lun, din gii. Cc ngun ti liu th cp nh: Sch gio khoa, bo ch, bi bo, tp sanchuyn , tp ch, bin bn hi ngh, bo co khoa hc, internet, sch tham kho, lunvn, lun n, thng tin thng k, hnh nh, video, bng cassette, ti liu-vn th, bn thovit tay, Ngun thu thp ti liuThng tin thu thp lm nghin cu c tm thy t cc ngun ti liu sau:

* Lun c khoa hc, nh l, qui lut, nh lut, khi nim, c th thu thp c tsch gio khoa, ti liu chuyn nghnh, sch chuyn kho, ...

* Cc s liu, ti liu cng b c tham kho t cc bi bo trong tp ch khoahc, tp san, bo co chuyn khoa hc, .

* S liu thng k c thu thp t cc Nin Gim Thng K: Chi cc thng k, Tngcc thng k, .

* Ti liu lu tr, vn kin, h s, vn bn v lut, chnh sch, thu thp t cc cquan qun l Nh nc, t chc chnh tr - x hi.

* Thng tin trn truyn hnh, truyn thanh, bo ch, mang tnh i chng cng cthu thp, v c x l lm lun c khoa hc chng minh cho vn khoa hc.

Gi thuytnh ngha gi thuytGi thuyt l cu tr li m th hoc l s tin on tr li cho cu hi hay vn nghin cu. Ch : gi thuyt khng phi l s quan st, m t hin tng s vt, m phic kim chng bng cc c s l lun hoc thc nghim.Cc c tnh ca gi thuytGi thuyt c nhng c tnh sau:

* Gi thuyt phi theo mt nguyn l chung v khng thay trong sut qu trnh nghincu.


10/90

* Gi thuyt phi ph hp vi iu kin thc t v c s l thuyt.* Gi thuyt cng n gin cng tt.* Gi thuyt c th c kim nghim v mang tnh kh thi.

Mt gi thuyt tt phi tho mn cc yu cu sau:

* Phi c tham kho ti liu, thu thp thng tin.* Phi c mi quan h nhn - qu.* C th thc nghim thu thp s liu.

Mi quan h gia gi thuyt v vn khoa hcSau khi xc nh cu hi hay vn nghin cu khoa hc, ngi nghin cu hnh thnh tng khoa hc, tm ra cu tr li hoc s gii thch ti vn cha bit (t githuyt). tng khoa hc ny cn gi l s tin on khoa hc hay gi thuyt gip chongi nghin cu c ng c, hng i ng hay tip cn ti mc tiu cn nghin cu.Trn c s nhng quan st bc u, nhng tnh hung t ra (cu hi hay vn ),

nhng c s l thuyt (tham kho ti liu, kin thc c,), s tin on v nhng dkin tin hnh thc nghim s gip cho ngi nghin cu hnh thnh mt c s l lunkhoa hc xy dng gi thuyt khoa hc.Th d, khi quan st thy hin tng xoi rng tri, mt cu hi c t ra l lm thno gim hin tng rng tri ny (vn nghin cu). Ngi nghin cu s xy dnggi thuyt da trn c s cc hiu bit, nghin cu ti liu, nh sau: Nu gi thuytcho rng NAA lm tng s u tri xoi Ct Ha Lc. Bi v NAA ging nh kch thcht Auxin ni sinh, l cht c vai tr sinh l trong cy gip tng s u tri, lm gim hmlng ABA hay gim s to tng ri. NAA lm tng u tri trn mt s loi cy ntri nh xoi Chu Hng V, nhn , vy th vic phun NAA s gip cy xoi Ct HaLc u tri nhiu hn so vi cy khng phun NAA.Cu trc ca mt gi thuytCu trc c mi quan h nhn-quCn phn bit cu trc ca mt gi thuyt vi mt s cu ni khc khng phi l githuyt. Th d: khi ni: Cy trng thay i mu sc khi gp lnh hoc Tia nh sngcc tm gy ra t bin, cu ny nh l mt cu kt lun, khng phi l cu gi thuyt.i khi gi thuyt t ra khng th hin mi quan h m th v khng th thc hin thnghim chng minh. Th d: ti chi v s, vy th ti s giu hoc nu ti gi mmen bia, vy th nhiu hi gas s sinh ra.Cu trc ca mt gi thuyt c cha qu nhiu bin quan st v chng c mi quan hvi nhau. Khi lm thay i mt bin no , kt qu s lm thay i bin cn li. Th d:Cy trng quang hp tt s cho nng sut cao. C qu nhiu yu t nh hng n khnng quang hp ca cyMt cu trc gi thuyt tt phi cha ng mi quan h nhn-qu v thng s dngt m th c th.Th d: gi thuyt Phn bn c th lm gia tng s sinh trng hay nng sut cy trng.Mi quan h trong gi thuyt l nh hng quan h gia phn bn v s sinh trng hocnng sut cy trng, cn nguyn nhn l phn bn v kt qu l s sinh trng hay nngsut cy trng.Cu trc Nu-vy th


11/90

Mt cu trc khc ca gi thuyt Nu-vy th cng thng c s dng t githuyt nh sau:Nu (h qu hoc nguyn nhn) c lin quan ti (nguyn nhn hoc h qu) ,Vy th nguyn nhn c th hay nh hng n h qu.Th d: Nu v ht u c lin quan ti s ny mm, vy th ht u c v nhn c th

khng ny mm.Mt s nh khoa hc t cu trc ny nh l s tin on v da trn xy dng thnghim kim chng gi thuyt. Th d: Nu dng cht N c nh hng n s sinhtrng ca la, vy th bn phn N c th lm gia tng nng sut la.Cch t gi thuytiu quan trng trong cch t gi thuyt l phi t nh th no c th thc hin thnghim kim chng ng hay sai gi thuyt . V vy, trong vic xy dng mt githuyt cn tr li cc cu hi sau:

1. Gi thuyt ny c th tin hnh thc nghim c khng?2. Cc bin hay cc yu t no cn c nghin cu?

3. Phng php th nghim no (trong phng, kho st, iu tra, bng cu hi, phngvn, ) c s dng trong nghin cu?4. Cc ch tiu no cn o t trong sut th nghim?5. Phng php x l s liu no m ngi nghin cu dng bc b hay chp nhn

gi thuyt?

Mt gi thuyt hp l cn c cc c im chnh sau y:

* Gi thuyt t ra phi ph hp v da trn quan st hay c s l thuyt hin ti (kinthc vn c, nguyn l, kinh nghim, kt qu nghin cu tng t trc y, hoc davo ngun ti liu tham kho), nhng tng trong gi thuyt l phn l thuyt chac chp nhn.

* Gi thuyt t ra c th lm s tin on th hin kh nng ng hay sai (th d,mt t l cao nhng ngi ht thuc l b cht do ung th phi khi so snh vi nhngngi khng ht thuc l. iu ny c th tin on qua kim nghim).

* Gi thuyt t ra c th lm th nghim thu thp s liu, kim chng hay chngminh gi thuyt (ng hay sai).

Tm li, gi thuyt t ra da trn s quan st, kin thc vn c, cc nguyn l, kinhnghim trc y hoc da vo ngun ti liu tham kho, kt qu nghin cu tng ttrc y pht trin nguyn l chung hay bng chng gii thch, chng minh cuhi nghin cu. Xt v bn cht logic, gi thuyt c t ra t vic xem xt bn chtring, chung ca s vt v mi quan h ca chng hay gi l qu trnh suy lun. Qu trnhsuy lun l c s hnh thnh gi thuyt khoa hc.Th d: khi quan st s ny mm ca cc ht u hoc da trn cc ti liu nghin cukhoa hc ngi nghin cu nhn thy ht u bnh thng, ht no, v ht bng lng thny mm tt v u (y l mt kt qu c bit qua l thuyt, ti liu nghin cu trcy,). Nh vy, ngi nghin cu c th suy lun t ra cu hi i vi cc ht uc v b nhn nheo th ny mm nh th no? (y l cu hi). Gi thuyt c t ra lNu s ny mm ca ht u c lin quan ti v ht, vy th ht u c v nhn c th


12/90

khng ny mm. y l mt gi thuyt m c th d dng lm th nghim kimchng.Kim chng gi thuyt qua so snh gia tin on vi kt qu th nghimBn cnh vic kim nghim, mt yu t quan trng l nh gi s tin on. Nu nh s

tin on c tm thy l khng ng (da trn kt qu hay bng chng th nghim),ngi nghin cu kt lun rng gi thuyt (mt phn gi thuyt) sai (ngha l bc bhay chng minh gi thuyt sai). Khi s tin on l ng (da trn kt qu hay bngchng th nghim), kt lun gi thuyt l ng.Thng th cc nh khoa hc vn dng kin thc tin on mi quan h gia bin clp v bin ph thuc. Th d: gi thuyt t ra trn s tin on l Nu gia tng phnbn, lm gia tng nng sut, vy th cc cy u c bn phn nhiu hn s cho nngsut cao hn. Nu s tin on khng da vo kin thc khoa hc, ti liu nghin cu lm trc y th s tin on c th vt ra ngoi kt qu mong mun nh th d Hnh4.1: p ng ca nng sut theo liu lng phn N cung cp cy u.Hnh 1

Nng sut (t/ha)Hnh 4.1. Nng sut u theo lng N bn (khng da trn kin thc khoa hc hay thcnghim)R rng trong thc t cho thy, nng sut ch c th gia tng n mt mc cung cpphn N no (Hnh 4.2). xc nh mc phn N cung cp cho nng sut cao nht(gn chnh xc), th nh nghin cu cn c hiu bit v qui lut cung cp dinh dng vmt s ti liu nghin cu trc y v phn bn, t s a ra mt vi mc cth kim chng.Nng sut (t/ha)Hnh 4.2. S p ng nng sut theo cung cp phn bn N

Phng php thu thp s liu

Module by: PGS.TS. Nguyn Bo V, ThS. Nguyn Huy Ti

Summary: Thu thp s liu th nghim l mt cng vic quan trng trong NCKH. Mcch ca thu thp s liu (t cc ti liu nghin cu khoa hc c trc, t quan st v thchin th nghim) l lm c s l lun khoa hc hay lun c chng minh gi thuyt haytm ra vn cn nghin cu.

C 3 phng php thu thp s liu:

a) Thu thp s liu bng cch tham kho ti liu.b) Thu thp s liu t nhng thc nghim (cc th nghim trong phng, th nghim ngoing, ).


13/90

c) Thu thp s liu phi thc nghim (lp bng cu hi iu tra).

Phng php thu thp s liu t tham kho ti liuPhng php ny l da trn ngun thng tin s cp v th cp thu thp c t nhngti liu nghin cu trc y xy dng c s lun c chng minh gi thuyt. Thd, chng minh gi thuyt khng th loi b cy bch n ra khi c cu cy trngrng, ngi ta da vo nhng nghin cu c trc nh sau (V Cao m, 2003):

* Kt qu nghin cu ti Nga cho thy, ch trong 15 nm bch n c sc tng trngchiu cao gp 5 ln so vi cy d v 10 ln so vi cy si;

* Sn lng bch n trn 1 ha hng nm rt cao, ti 20 n 25 m3/ha/nm, trong khi

cy m ch t 15-20 m3/ha/nm v cy b l 10-15 m3/ha/nm;* Theo thng k ca FAO, t nm 1.744 n 1.975 c hn 100 nc nhp khubch n, trong c 78 nc trng rng bch n thnh rng kinh t c sn lngcao vi qui m ln.

Phng php thu thp s liu t nhng thc nghimKhi nimTrong phng php ny, s liu c thc hin bng cch quan st, theo di, o c quacc th nghim. Cc th nghim trong lnh vc khoa hc t nhin, vt l, ha hc, kthut, nng nghip, k c x hi thng c thc hin trong phng th nghim, nh li,ngoi ng v cng ng x hi. thu thp s liu, cc nh NCKH thng t ra ccbin quan st v o c (thu thp s liu). Cc nghim thc trong th nghim (cnhng mc khc nhau) thng c lp li lm gim sai s trong thu thp s liu.V d: Ngi nghin cu mun xem xt nhng mc phn bn (hay cn gi nghimthc phn bn) no lm tng nng sut, trong cch b tr th nghim th mi mc phn bn thng c lp li nhiu ln. Kt qu th nghim l cc s liu c o t ccch tiu sinh trng v nng sut nhng mc phn bn khc nhau.Phng php khoa hc trong thc nghim gm cc bc nh: lp gi thuyt, xc nhbin, b tr th nghim, thu thp s liu kim chng gi thuyt.nh ngha cc loi bin trong th nghimTrong nghin cu thc nghim, c 2 loi bin thng gp trong th nghim, l binc lp (independent variable) v bin ph thuc (dependent variable).

* Bin c lp (cn gi l nghim thc): l cc yu t, iu kin khi b thay i trni tng nghin cu s nh hng n kt qu th nghim. Nh vy, i tng nghincu cha mt hoc nhiu yu t, iu kin thay i. Ni cch khc kt qu s liu cabin ph thuc thu thp c thay i theo bin c lp.


14/90

Th d:Bin c lp c th l liu lng phn bn, loi phn bn, lng nc ti, thi gianchiu sng khc nhau, (hay cn gi l cc nghim thc khc nhau).Trong bin c lp, thng c mt mc i chng hay nghim thc i chng (chacc yu t, iu kin mc thng thng) hoc nghim thc c xc nh m

ngi nghin cu khng cn tin on nh hng ca chng. Cc nghim thc cn li sc so snh vi nghim thc i chng hoc so snh gia cc cp nghim thc vi nhau.

* Bin ph thuc (cn gi l ch tiu thu thp): l nhng ch tiu o c v b nhhng trong sut qu trnh th nghim, hay c th ni kt qu o c ph thuc vo sthay i ca bin c lp. Th d: khi nghin cu s sinh trng ca cy ma, cc binph thuc y c th bao gm: chiu cao cy, s l, trng lng cy, v kt qu oc ca bin ph thuc cc nghim thc khc nhau c th khc nhau.

Th d:

ti: nh hng ca liu lng phn N trn nng sut la H Thu c cc bin nhsau:+ Bin c lp: liu lng phn N bn cho la khc nhau. Cc nghim thc trong thnghim c th l 0, 20, 40, 60 v 80 kgN/ha. Trong nghim thc i chng khngbn phn N.+ Bin ph thuc: c th l s bng/m2, ht cht/bng, trng lng ht v nng sut ht(t/ha).Xc nh cc bin trong th nghim da trn mi quan h nhn-qu ca gi thuytKt qu quan st l thuc vo nguyn nhn gy nh hng. Da vo mi quan h tronggi thuyt t ra, ngi nghin cu d dng xc nh c yu t no nh hng n skin quan st. Th d, nh hng ca nng NAA trn s u tri ca xoi Ct HaLc. y, t l u tri (kt qu) khc nhau l do nh hng ca cc nng NAA(nguyn nhn) khc nhau. Nh vy, bin c lp l bin m ngi nghin cu c nhlm thay i (nng NAA khc nhau) v bin ph thuc y l s u tri hay t lrng tri cc nghim thc c nng NAA khc nhau.B tr th nghim thu thp s liu nghin cui tng kho st chn i tng kho st trong th nghim, cng vic u tin l phi xc nh qunth (population) m ngi nghin cu mun o c thu thp kt qu. Mt qun th baogm nhiu c th mang cc thnh phn v c im khc nhau m ta mun kho st. itng kho st thng c chia lm hai nhm:a) Nhm kho st: i tng c t ra trong gi thuyt.b) Nhm i chng: so snh vi nhm kho st.Khung mu (sample frame) b tr v thu thp s liu th nghim nghin cu th cng vic trc tin l thit lpkhung mu. Khung mu cn xc nh cc c th trong qun th mc tiu (targetpopulation), c mu v phng php ly mu.Trong trng hp thit lp khung mu sai th mu chn s khng i din cho qun thmc tiu v s liu thu thp s khng i din cho qun th. C ba trng hp to rakhung mu sai:


15/90

* Khung mu cha qu nhiu c th, m trong c c th khng nm trong qun thmc tiu.

* Khung mu cha qu t c th, m trong c c th nm v khng nm trong qunth mc tiu.

* Khung mu cha tp hp cc c th khng ng hay khung mu khng nm trongqun th mc tiu.

Hai giai on to khung mu:

1. Xc nh cc c th trong qun th mc tiu v c mu. Th d, c mu ca 100 hgia nh thnh ph v 150 gia nh nng thn.

2. Chn phng php ly mu ngu nhin hoc khng ngu nhin. Th d: trong nghincu iu tra, mu ngu nhin th v tr chn mu c th da vo bn ranh gii gia ccvng, lp danh sch h gia nh theo s nh, danh b in thoi nu c, sau chnphng php ly mu.

Phng php ly muTrc khi i vo chi tit v phng php ly mu, cn hiu cc nh ngha c lin quann phng php, trnh by trong Bng 5.1.Bng 5.1 Cc nh ngha c lin quan n phng php ly mu

Qun th (population)Mt tp hp cc i tng kho st (ngi, c th, nhn vt, sinh vt,)

v cha cc c tnh cn nghin cu hay kho st.

Qun th mc tiu(target population)Mang c tnh no v c nh gi qua mu; hoc mang cc c tnh

cn nghin cu v i din cho ton qun th. Th d, khi nghin cu v vic s dng ccbp l nu n, th qun th mc tiu hu ht l ngi ph n.

Mu (sample)Mt phn hoc tp hp nh c th ca qun th mc tiu c chn i

din cho qun th kho st nghin cu.


16/90

Mu khng xc sut (non-probability sample)

Phng php trong vic chn mu khng c xc sut ng u hay ccc th trong qun th khng c c hi c chn nh nhau.

Mu xc sut (probability sample)Phng php chn mu trong mi c th c mt xc sut c trng ca

mu v thng bng nhau. Hu ht vic ly mu xc sut s dng cch ly mu ngunhin to ra mi c th trong qun th c c hi c chn nh nhau.

Mc ch ca tt c cc phng php ly mu l t c mu i din cho c qun thnghin cu. Khi chn phng php ly mu th cn hiu r cc c tnh ca qun thnghin cu xc nh c mu quan st i din v nh gi tng i chnh xc qunth.Trong nghin cu, khng th quan st ht ton b cc c th trong qun th, m ch chnmt s lng cc c th i din hay cn gi l mu th nghim. Phng php chnmu th nghim rt quan trng, bi v c lin quan ti s bin ng hay ng u camu. C hai phng php chn mu: (1) Chn mu khng xc sut (khng ch ti ng u) v (2) chn mu xc sut ( cp ti ng u).* Chn mu khng c xc sutPhng php chn mu khng xc sut l cch ly mu trong cc c th ca mu cchn khng ngu nhin hay khng c xc sut la chn ging nhau. iu ny th hintrong cch chn mu nh sau:

* Cc n v mu c t la chn m khng c phng php.* Cc n v mu rt d dng t c hoc d dng tip cn. Th d chn nhng h

trn nhng con ng d i.* Cc n v mu c chn theo l do kinh t, th d tr tin cho s tham d.* Cc n v mu c quan tm bi ngi nghin cu trong cch in hnh ca

qun th mc tiu. Th d ngi nghin cu ch quan tm n cc nhn vt in hnhtrong qun th nghin cu, so snh vi cc nhn vt khc.

* Cc n v mu c chn m khng c s thit k r rng (th d: chn 50 ngiu tin n bui sng).

Phng php chn mu khng c xc sut thng c tin cy thp. Mc chnh xcca cch chn mu khng xc sut ty thuc vo s phn on, cch nhn, kinh nghimca ngi nghin cu, s may mn hoc d dng v khng c c s thng k trong vicchn mu.* Chn mu xc sut


17/90

C bn ca vic chn mu xc sut l cch ly mu trong vic chn cc c th camu sao cho mi c th c c hi la chn nh nhau, nu nh c mt s c th c c hixut hin nhiu hn th s la chn khng phi l ngu nhin. ti u ha mc chnh xc, ngi nghin cu thng s dng phng php ly mu ngu nhin.* Cc phng php chn mu ngu nhin

- Chn mu ngu nhin n gin (simple random)Cch n gin nht ca vic chn cc c th ca mu trong cch chn mu ngu nhin ls dng xc sut. Vic la chn n cc c th t mt qun th sao cho cc c th c c hibng nhau hay mt xc sut bng nhau trong phng php ny. Th d: Mt trng hcc 1.000 sinh vin, ngi nghin cu mun chn ra 100 sinh vin nghin cu v tnhtrng sc khe trong s 1.000 sinh vin. Theo cch chn mu n gin th ch cn vit tn1.000 sinh vin vo trong mu giy nh, sau b tt c vo trong mt ci thng v rirt ngu nhin ra 100 mu giy. Nh vy, mi sinh vin c mt c hi la chn nh nhauv xc sut chn ngu nhin mt sinh vin trn d dng c tnh. Th d trn ta c qunth N = 1.000 sinh vin v c mu n = 100 sinh vin. Nh vy, sinh vin ca trng cchn trong cch ly mu ngu nhin s c xc sut l n/(N x 100) hay 100/(1000 x 100) =

10%.Mt cch chn mu ngu nhin khc l s dng bng s ngu nhin trong sch thng kphp th nghim hoc cch chn s ngu nhin bng cc chng trnh thng k trn mytnh.Phng php chn mu ngu nhin trong cc th nghim ly mu trong thc t c thhin trong hnh 5.1.Hnh 1Hnh 5.1 Phng php chn mu ngu nhin trong thc t- Chn mu phn lp (stratified samples)Chn mu phn lp c thc hin khi qun th mc tiu c chia thnh cc nhm hayphn lp. Trong phng php ly mu phn lp, tng qun th (N) u tin c chia rathnh L lp ca cc qun th ph N1, N2 NL, nh vy:Hnh 2 p dng k thut chn mu phn lp th trc tin ngi nghin cu cn nm ccthng tin v cc s liu nghin cu trc y c lin quan n cch ly mu phn lp.Sau , ngi nghin cu s xc nh c mu v chn ngu nhin cc c th trong milp.Th d: khi nghin cu v mc giu ngho ca mt vng nghin cu c 4 huyn (4phn lp), mi huyn c s h gia nh khc nhau c bit trong Bng 5.2. Nginghin cu mun thc hin 200 cuc phng vn h gia nh trong vng nghin cu, nhvy c mu ca mi huyn s c tnh theo t l phn trm trong Bng 5.2 nh sau:Bng 5.2 Th d v cch chn mu phn lp


18/90

Huyn

S h trong mi lpT l h trong mi lp (%)C mu phng vn mi lp

A2502550

B

1501530

C4004080

D2002040

1000100200


19/90

Nu nh s h ca 4 huyn gn nh nhau, ngi nghin cu ch cn chn 50 cuc phngvn trong mi huyn v sau chn mu ngu nhin trong mi lp.Cng trong nghin cu trn, nu ngi nghin cu khng phn chia cc huyn ra thnhcc lp, th phng php ly mu ngu nhin phng vn h gia nh trong vng nghincu s sai v s liu thu thp s khng i din cho vng nghin cu, do mu c th tp

trung mt huyn no .Mt s nghin cu thng c chia lp trong qun th mc tiu gm:

* Phn lp qun th mc tiu l cc thnh ph, tnh, huyn;* phn lp theo vng sinh thi khc nhau;* phn lp qun th mc tiu l cc h gia nh theo mc giu ngho, trnh hc

vn, ;*

Trong phng php chn mu phn lp, cc qun th ph l cc vng chia ph hay cc lc chia trong Hnh 5.2 khi xc nh cc yu t nh loi t, dng i sng thc vt

hoc dng a hnh, Cc im c chn ngu nhin trong mi vng ph c thhin trong Hnh 5.2.Hnh 3Hnh 5.2 Phng php chn mu phn lp- Chn mu h thng (systematic samples)i khi cch chn n v mu ngu nhin khng tt hn cch chn mu h thng. Trongchn mu h thng, c mu n c chn (c phng php tnh xc sut tng t) t mtqun th N. Cch ly mu h thng l khung mu ging nh l 1 hng ca cc n vmu, v mu nh l mt chui lin tip ca cc im s c khong cch bng nhau theohng dc.Th d chn mu h thng nh sau: mun nghin cu 1 thnh vin trong mi nhm c 10c th, qun th c 10 nhm (tng c th ca qun th l 100), nh s c th t 1-100.Lc ny nhm 1 c nh s t 1-10; nhm 2 t 11-20; nhm 3 t 21-30; nhm 10 t91-100.Trc tin cn sp xp th t cc n v mu (th d theo th t gia tng trong trnghp ny). Sau chn im u tin bt k c gi tr < 10 (th d chn ngu nhin mt strong khong t 1-10 l 7. S c th tip theo s cng thm l 10. Nh vy cc thnh vinc chn s c s th t l 7, 17, 27, 37, 47, 97.Nhm 1:1. 935354592. 937810783. 937320854. 937634505. 937634506. 944073827. 94409687


20/90

11. 9456211912. 9412784513. 9467542014. 9456211915. 94127846

16. 9467544217. 94675411


21/90

Ly mu theo s phn b ny yu cu c s ging nhau v khng gian qua cc phngphp ngu nhin, h thng v phn lp. Kt qu ca mt mu chn c th c biu dinnh mt lot cc im trong khng gian hai chiu, ging nh l bn .Xc nh c muMc ch ca vic xc nh c mu l gim i cng lao ng v chi ph lm th

nghim v iu quan trng l chn c mu nh th no m khng lm mt i cc c tnhca mu v tin cy ca s liu i din cho qun th.Vic xc nh c mu l mt cch ly thng k theo ngha, nhng i khi qu trnhny cng c b qua v ngi nghin cu ch ly c mu c t l n nh (nh c mu10% ca qun th mu). D nhin, i vi qun th tng i ln, th vic chn c muc t l nh vy tng i chnh xc i din cho qun th. Vic tnh ton l lmsao xc nh mt kch c mu ti thiu m vn nh gi c tng i chnh xc qunth. Chn c mu qu ln hoc ln hn mc ti thiu th tn km cn chn c mu dimc ti thiu li t chnh xc.Trc khi xc nh c mu, phi tha nhn mu cn xc nh t qun th c s phn phibnh thng. xc nh c mu ti thiu cn phi nh gi trung bnh qun th . Khi

chng ta thu thp s liu t mu v tnh trung bnh mu. Trung bnh mu ny th khc vitrung bnh qun th . S khc nhau gia mu v qun th c xem l sai s. Sai s bin(The margin of error) d th hin s khc nhau gia trung bnh mu quan st v gi trtrung bnh ca qun th c tnh nh sau:

d=

z

/2


22/90

.

n

d=

z

/2

.

n


23/90

size 12{d=` { size 24{z} } rSub { size 8{ {} slash {2} } } "." { {} over {sqrt {n} } } } {}

d : sai s bin mong munZ /2: gi tr ngng ca phn b chunn : c mu : lch chun qun thHnh 5Sau chng ta c th tnh c mu cn thit da trn khong tin cy v sai s bin. Cmu c tnh qua chuyn i cng thc trn l:

n=

z

/2

d


24/90

n=

z

/2

.

d

size 12{n=` { size 24{ left [ {z} rSub { size 10{ {} slash {2} } } "." { {}over { sqrt {d} } } right ]} } rSub {} } {}

tnh c n th phi bit , xc nh khong tin cyHnh 6


25/90

v gi tr trung bnh trong khong d. Gi tr Z /2 c tnh qua Bng 5.3.Bng 5.3 Gi tr Z /2

1-0,800,85

0,900,950,99

Z /21,281,441,6451,962,85

Theo qui lut, nu nh c mu n < 30, chng ta c th tnh t lch chun mu S theocng thc. Ngoi ra chng ta cng c th tnh t nhng qun th tng t hoc t cucth nghim th im, hoc phng on.Th d: Mt ngi nghin cu mun nh gi hm lng trung bnh ca phosphorustrong mt ao h. Mt nghin cu trong nhiu nm trc y c mt lch chun qunth c gi tr l 1,5 gram/lt. Bao nhiu mu nc s c ly o hm lngphosphorus chnh xc m 95% mu c c sai s khng vt qu 0,1 gram.p dng cng thc tnh c mu:


26/90

n=

z

/2

.

d


27/90

n=

z

/2

.

d

size 12{n=` { size 24{ left [ {z} rSub { size 10{ {} slash {2} } } "." { {}over { sqrt {d} } } right ]} } rSub {} } {}

Thay cc tham s trn ta c:


28/90

n=1,96.1,50,1n=1,96.1,50,1 size 12{n=` { size 24{ left [ {1,"96"} rSub {} "." { {1,5}over { sqrt {0,1} } } right ]} } rSub {} } {}= 9,30 ~ 10 mu ncNh vy, ngi nghin cu ch cn ly 10 mu nc phn tch hm lng trung bnhca phosphorus trong ao h.nh gi s bin ng ca qun th

Thm ch khi chng ta tht s khng bit s bin ng ca qun th, c mt vi phngphp tm gi tr bin ng:

* C th c lng S da trn cc mu trc y chn c cng qun th nghin cuging nhau.

* C th phng on da trn cc kinh nghim trc y c cng qun th nghin cuging nhau.

* Tin hnh nghin cu th im tnh gi tr ca S.

Phng php phi thc nghimKhi nimPhng php phi thc nghim l phng php thu thp s liu da trn s quan st ccs kin, s vt hay ang tn ti, t tm ra qui lut ca chng. Phng php ny gmcc loi nghin cu kinh t v x hi, nghin cu nhn chng hc, Loi s liu thu thp trong phng php phi thc nghim gm s liu c thu thp tcc cu hi c cu trc kn hoc s liu c thu thp t cc cu hi m theo cc phngphp thu thp s liu.+ Cu hi m: l dng cu hi c s liu thu thp khng c cu trc hay s liu kh cm ha. Cu hi cho php cu tr li m v c cc din t, suy ngh khc nhau hn l phoc nh hng cho ngi tr li.+ Cu hi kn: l dng cu hi c s liu thu thp c th tng i d dng phn tch, mha nhng n gii hn s tr li. Th d, sinh vin cc kha hc c a ra cc cu hinhn xt v gio trnh, bi ging, sch, v c ch nh tr li theo thang nh gi 5mc (rt hi lng: +2; hi lng: +1; trung bnh: 0; khng hi lng: -1; rt khng hilng: -2) bit sinh vin tha mn hay khng tha mn. y l cc cu hi kn th hins m ha s liu.Phng php thu thp s liuNhiu ti, chng trnh, d n nghin cu trong cc lnh vc sn xut, thng mi,kinh doanh c lin quan ti nhiu nhm ngi nh ch kinh doanh, i l, nh khoa hc,ngi sn xut, ngi tiu th, hay tim nng, th trng, kinh nghim, kin thc hocquan im. Vic thu thp cc thng tin, s liu trong mi quan h trn cn thit phi chnphng php thu thp s liu cho ph hp. Trong , phng php phng vn l mtcch c s dng ch yu tm hiu nhng l do v ng c v quan im, thi , sthch hoc hnh vi ca con ngi. Ngi phng vn c th thc hin cc cuc phng vnl c nhn hoc nhm ngi ni lm vic, nh, ngoi rung ng, ngoi ng, siuth hay mt ni no tha thun, Trong phng php phng vn, trc khi btu t cu hi cho ngi tr li th ngi nghin cu nn xc nh phm vi cu hi. Chai quyt nh cn phi lm:


29/90

1. Xc nh ranh gii nghin cu: Bng cch t hi qun th cng ng no hay qunchng no trong cng ng nm bt c cc kin thc, kin v thng tin t h?

2. Chn mu hay chn i tng phng vn: Theo nguyn tc, chn mu ngu nhin ltt nht. Nhng thc t cho thy kh t c v kh thuyt phc c ngi c chnngu nhin tham d. V vy, thng c nhiu cch khc nhau trong vic ly mu (xem

phn phng php chn mu trong phng php thc nghim).Mt khi gii quyt xong hai cu hi trn, bc k l xc nh kiu tr li ca ngic phng vn. C hai phng php phng vn: Phng php phng vn - tr li vphng php s dng bng cu hi - tr li bng vit. S khc nhau quan trng gia haiphng php ny c lin quan ti khi lng kin thc v c s l thuyt bt u lmcuc iu tra, cng nh khi lng s liu cn thu thp. i khi c mt s mu khuytcc cu kh tr li v mt s l hng ln trong kin thc. y l nhng trng hp haynhng phng php khc nhau m ngi nghin cu cn ch chn phng php nothch hp trong vic iu tra.Phng php phng vn - tr li

Phng vn l mt lot cc cu hi m ngi nghin cu a ra phng vn ngi trli. Phng vn c th c t chc c cu trc, ngha l ngi nghin cu hi cc cu hic xc nh r rng; v phng vn khng theo cu trc, ngha l ngi nghin cu chophp mt s cc cu hi ca h c tr li (hay dn dt) theo mun ca ngi tr li.c bit, khi p dng cuc phng vn khng cu trc, ngi nghin cu thng s dngbng ghi chp th tt hn nu khng mun nh hng n ngi c phng vn.Phng php phng vn c p dng tt trong trng hp:

* Mc tiu nghin cu cha c hiu r hon ton. Vn v mc tiu nghin cu cth sa hoc xem li trong qu trnh nghin cu.

* Mt lot cc cu tr li c kh nng cha c bit trc. Mt s ngi tr li c thtrnh by cc quan im mi m ngi nghin cu cha bit ti.

* Ngi nghin cu cn c s la chn xut hay trnh by thm nhng cu hi datrn thng tin t ngi tr li.

* Mt s ngi tr li c th c thng tin cht lng cao v ngi nghin cu mongmun tm hiu su hn vi h v ti nghin cu.

* Cc cu hi c lin quan ti kin thc n, khng ni ra hoc quan im c nhn (thi, gi tr, nim tin, suy ngh, ).

* Ngi nghin cu c th cung cp thm thi gian v chi ph cho phng vn v i li.* Mt s ngi tr li c nhng kh khn trong cch din t bng cch vit.* Chng ta mun cng b bo co c lin quan n cng b chung.

Cc cuc phng vn thng mt nhiu thi gian, c th khong mt ngy cho mi cucphng vn v km theo nhiu giy t, nhng ngi nghin cu c th thu thp nhiubng cu hi c phng vn trong mt ngy. Phng php phng vn ch l phngvn nhanh, thch hp v ging nh cuc tho lun thng thng. Ngi tr li phng vnc quyn a ra bt k s bnh lun no m h thy thch hp, v nu ngi phng vntm ra ch mi thch th th h c th a ra thm cc cu hi da trn quan im mi.Nhng nu nh ngi phng vn i lc th s tht bi v cn phi iu chnh li cucni chuyn lin quan ti ch ban u a ra.


30/90

Phng vn l phng php c bit thch hp khi ngi nghin cu khng c c s lthuyt, l lun hay suy ngh xc thc v vn , tri li mong mun hc v bit vquan im mi m khng nhn thy trc c. Nu chn phng php ny, ngi tr liphng vn thng s a ra nhiu quan im mi hn.* Phng vn c nhn

y l phng php trao i thng tin gia ngi tr li phng vn v ngi phng vn.Phng php ny c nhng thun li v khng thun li sau:Thun li:

* Ngi tr li cho cc thng tin tt hn so vi cc iu tra gi qua bu in* Trao i thng tin gia 2 ngi nhanh hn* D khai thc cc cu tr li cho cc cu hi chuyn su hn* Ngi phng vn d iu khin, kim sot nu c vn * To ng c v cm hng* C th s dng mt s cch ghi chp d dng* nh gi c tnh cch, hnh ng ca ngi tr li phng vn

* C th s dng cc sn phm hay vt minh ha* Thng lm th nghim trc cho cc phng php khc

Khng thun li:

* Mt thi gian hn so vi cc iu tra gi qua bu in* Cn thit sp t ra cuc phng vn* Thng thng cn phi t ra mt b cu hi trc* C th sai s ngi tr li phng vn khi h mun lm hi lng hoc gy n tng,

hoc mun tr li nhanh, sung s* Phi phng vn nhiu ngi nhiu ni khc nhau* Mt s cu hi c nhn, ring t c th lm bi ri cho ngi tr li* Vic ghi chp v phn tch c th gy ra vn - nu ch quan

* Phng vn nhmLc u th hu ht nhng ngi nghin cu ngh rng, mt ngi th 3 lun hng tis tr li v v vy nhng ngi khng cn n (ngi khng lin quan) nh cc thnhvin khc trong gia nh hay cc ng nghip s khng bao gi c php tham giaphng vn. Nhiu ngi cho rng, cc gi tr v thi ring ca cc thnh vin csinh ra trong nhm x hi ca h v h s khng tn ti khi b tch ra khi nhm. V vy,phng vn nhm l vic tho lun trong nhm x hi hin ti nh nhm x hi, gia nh.Phng vn t hiu qu khi ngi nghin cu cn thu thp cc thng tin v i sng,cng vic v s vui chi gii tr, cng nh cc thng tin ph bin v s dng, nh gi vcc phng tin c lin quan ti cc kt qu hay sn phm. Phng vn khng cp tis khc nhau, ch tranh chp v cc cu hi nhy cm, d b xc phm. Hn na,trong mt nhm ln th mt s cc thnh vin ni ht thi gian v nhng thnh vin khcb hn ch ni hn. Nu mc ch nghin cu l m t ng c thc s ca nhm thngi nghin cu c th chn chp nhn v ghi nhn tnh khng cn xng ny trongcuc ni chuyn. Nu mc ch thu thp cc quan im, thi v ch nu ra th


31/90

nn hng theo cuc tho lun, ngn chn khi b lc , v ch tt c nhng ngitham d ang lng nghe.* Phng vn nhm trung tmy l cuc phng vn nhm bnh thng, c s dng a ra nn tng, l l v spht trin kt qu hay sn phm mi. Thng c t 5-10 ngi tham d tin phong c

la chn trong s cc ngi hiu bit v kt qu hay sn phm hoc trong s cc khchhng quan trng trong tng lai c mi tho lun s trin vng ca kt qu hay snphm tng lai hoc nhng kinh nghim v vic s dng kt qu hay sn phm hin ti.Tin trnh phng vn nhm trung tm c nh hng mnh m v mc ch m c thchun b trc ti liu, vt liu cho cng vic c thun li qua cuc ni chuyn v mcch v cc cng vic chng trnh cn thc hin trong cuc hp, mu m ca cc kiusn phm, v s m t kt qu hay sn phm qua tranh nh, vt, hay bt chc.Nhm trung tm, ging nh cu lc b hp mt thng ngy, c chng trnh lm vic,th k v ngi hng dn tho lun ng vin kch thch ngi tham d cho kinca h.Cuc tho lun thng c ghi chp bng ghi bng cassette hoc video v ngi nghin

cu s tm tt cc kin c gi tr sau . S tm tt sau c th c tho lun bicc ngi tham d chnh c chn hoc nhm trung tm mi.* Sp xp, chun b cho cuc phng vn ngoi thc t- Cch b tr cuc phng vnPhng vn cng ging cc nghin cu khc, tt c s chun b l nhm mc ch to iukin thun li cho nghin cu v iu kin ni phng vn c th nh hng n ngi trli phng vn. gim ti a nh hng ny th ngi nghin cu nn chn mt niquen thuc vi ngi tr li phng vn, th d nh phng vn ti nh, phng hp, quncafe hoc ni yn tnh c th tr chuyn mt cch thoi mi, khng b quy ry vkhng hp tp, vi v.Cch n mc, c x v hnh ng ca ngi phng vn cng c nh hng n ngi trli phng vn. S tr li ca ngi phng vn c th c ghi chp bi ngi tr l, thubng hoc video.- Ti liu, vt, hnh nh minh haKhi cu hi gn vi kt qu hay sn phm a ra trong nghin cu, th vic tr li cth d dng v y hn nu kt qu hay sn phm sn c v hin ang c s dngngoi thc t. Nu nh khng c sn phm chng minh th ngi nghin cu c th ara sn phm khc hoc bt chc sn phm qua cc ti liu, vt, tranh nh, minhha. iu ny s gip cho ngi tr li hnh dung, xc nh r, chnh xc v d dng trli cc cu hi c lin quan ti sn phm nghin cu.- Chng trnh lm vicNgi phng vn thng bt u cuc phng vn bng cch trnh by t chc, mc chnghin cu v lm th no s dng cc kt qu. Cc mu thng tin nh hu nh c tht nh hng n quan im ca ngi tr li phng vn. Thng cn thit phi gii thchmc no m s th hin ca ngi tr li c th c gi kn o.Cu hi u tin a ra l phi din t trong thut ng chung. Cu hi kt thc m vthng kch thch ngi tr li phng vn gii thch v m rng cu tr li ca h. trnh s tr li lch lc, ngi phng vn phi khng bao gi tit l kin ring ca mnhv cc ch tho lun. Th d, ngi nghin cu c th th hin s ng vi kin


32/90

ca ngi tr li bng cch gt u, nhng nn cn thn v trnh th hin s ng vich mt vi kin.Khi ngi tr li phng vn trnh by vn mt cch k lng, h khng bit khi nimmi no lm cho ngi nghin cu quan tm. V vy, ngi phng vn phi dn dtngi tr li ti vn . Nu ngt cu tr li lch lc ca ngi tr li th bt lch s, v

vy phi i cho ngi tr li kt thc. Ngi nghin cu phi tm cch kch thch v gi tch cc ti ngi tr li phng vn hng vo mc tiu cu hi v gi , gy cm hngcho h. Th d, mt s cu hi gi :

* Anh c th k cho ti nghe v iu khng?* Ti sao anh ngh iu xy ra?* Ngi ta c suy ngh v cm nhn nh th no khi nghe v iu khng?

Mt kiu gi gy cm hng khc l khi ngi tr li phng vn ni iu g cng iuqu (ni phng i) m ngi nghin cu cn nghi ng, th trong tnh hung nh vy nnhi mt cch n gin: Anh mun ni v iu phi khng?, anh thc s mun ni

v iu phi khng? v ni li iu bng cch khc hn lm r hn.Phng php s dng bng cu hi - tr li bng vitBng cu hi l mt lot cc cu hi c vit hay thit k bi ngi nghin cu gicho ngi tr li phng vn tr li v gi li bng tr li cu hi qua th bu in chongi nghin cu.S dng bng cu hi l phng php ph bin thu thp cc thng tin t ngi tr licc cu hi n gin. Cc thng tin tr li c gi bng th t gia ngi tr li phngvn xa vi ngi nghin cu. thu thp cc thng tin chnh xc qua phng phpny, cn nu ra cc cu hi v suy ngh chnh xc v vn mun nghin cu trc khihon thnh thit k bng cu hi. Thng th ngi nghin cu c cc gi thuyt nhlng vi cc bin s.Bng cu hi l phng php thu thp thng tin c s dng tt nu:

* Vn c xc nh r (gi thuyt tt) v khng thay i trong sut qu trnhnghin cu.

* Tt c cc cu hi c cu tr li c on bit trc.* Mt lot cc cu tr li c th c bit trc.* Cc cu hi c lin quan hu ht ti cc s kin, s lng hoc vt.* C nhiu cu hi m mt s ngi tr li phng vn thch tr li mt cch n

danh hn.* Ngi nghin cu thch phn tch cc con s.

Ch : khi s dng bng cu hi, ngi nghin cu thu thp c nhng cu tr li trongbng thit k m khng c nhng thng tin thm vo nh phng php phng vn. Vvy vic thit k xy dng bng cu hi cn phi xc nh y tt c cc cu hi trckhi bt u gi v thu nhn thng tin.Khi thit k bng cu hi, phi tn trng quyn ca ngi tr li phng vn. V vy btu ca bng cu hi, nn t li gii thiu v gii thch cch lm nh th no cho ngitr li cu hi bit. Cng nn a ra thi gian gii hn nhn li bng cu hi, a chkm theo phong b c tr cc hoc tem. Khng nn yu cu ngi tr li k tn


33/90

vo bng cu hi. Tuy nhin, c th cho k hiu trn bao th c th nhn ra c phi lngi tr li phng vn hay khng.* Cch thit k cu hi:- t cu hi v cc s kinS kin l iu g khng b nh hng bi quan im hoc kin. Ngi nghin cu

c th ni ti cc cu hi thc s trong phng vn hoc bng cu hi. Bo m khng nikt hai ch trong mt cu hi, cc cu hi thng c thit k cc dng nh sau:Nm sinh: ____________Tnh trng hn nhn: c thn c gia nh ly d qu phKhi trnh by cc cu hi chn la theo thit k, phi bo m l tt c s la chn c thc bao gm. bo m an ton c th thm cc hp chn:khc ; hoc nhng ci g khc _____________

Cc cu hi phi hon ton khng c m h, kh hiu cho ngi tr li. V vy, nn sdng cu n gin, cc t s dng thng thng, d hiu. i khi c th lm r nghahn bng cch nhn mnh cc t quan trng hoc a ra cc hnh nh hoc dng vit v hnh minh ha. Cc cu hi khng r c th lm cho ngi tr li lng tng, cm thy

b b buc hay gng p tr li, nh vy s khng t c cc cu tr li ng, chnhxc (s liu s khng tin cy).Sau khi thit k xong bng cu hi, nn lm cuc th nghim trc khi c cuc iu trachnh thc ngoi thc t. Tt nht nn a cho mt vi ngi no in vo bng cuhi v quan st ngi tr li vit ra hay phn ng ca ngi tr li nhanh hay chm, cchnh ng, c ch trong khi tr li nh th no (th hin kh khn, suy ngh nh th no,).- t cu hi v kin v quan imKhi hi v quan im, cu hi nn c trnh by trong cc nguyn tc sau y:

* Cu hi, cch trnh by phi thu ht, l th v gy cho ngi tr li thoi mi, dchu.

* Cu hi, cch trnh by phi ngn gn, n gin, r rng, d hiu. Trnh cc mnh ph thuc.

* Cc t nh tt c, lun lun, khng ai v khng bao gi nn trnh s dngtrong cu qu kh.

Khi hnh thnh s trnh by v nhn vo kt qu, nn quan tm nh hng sai lch cacu hi. Hu ht mi ngi thch tr li cu hi tch cc hn tiu cc (tr li iu hay,tt, sung s, hn l iu xu, khng tt). c bit nu h bit hay c c suy nghv cch th hin chnh ngi nghin cu mun ng h cch trnh by tr li ca h. Vvy, tt nht l ngi phng vn nn chn la cch th hin, trnh by cu hi theo mtcch va phn nh th hin quan im tiu cc v tch cc cho ngi tr li cu hi(quan im tr li ngang bng nhau lc u, hay khng thin v).Cc mu cu hi cho ngi tr li phng vn trong phng php s dng bng cu higm:a/ Mu cu hi sp xp theo s chia . Cn gi l s chnh lch hay vi sai c nghac s dng trong bng cu hi.


34/90

Lm th no nh gi mu thit k in thoi? (Vui lng nh du x vo hp la chn trn mi dng)

Nh

Nng

Gy n tng

p mt

Thun tin


35/90

Khng thun tin (bt tin)

C in

Hin i

b/ Mu cu hi mCu trc theo dng ny c mt s cc ng gch (hoc khng gian trng) cho ngi trli vit cu tr li cu hi. Th d sau:

1.Nguyn nhn no bn ngh l quan trng v vic bng n dn s Vit

Nam trong 5 nm ti?


36/90

c/ Mu cu hi knCu trc dng cu hi ny a ra mt s la chn nh sau: Bn ng vi cc yu cuin thoi p sau y khng? Vui lng nh du x vo hp la chn di y.Ti hon ton khng ng Ti kh khng ng Ti hi khng ng Ti hi ng

Ti kh ng Ti hon ton ng

Mt cu trc ging nh trn, nhng c s la chn khc na m khng tm thy tronghp la chn th chng ta c th thit k sau:

4.Vn no bn ngh l quan trng v quan cnh chnh tr nc c trong

5 nm ti? (vui lng nh du x vo 1 hp hoc hn nu chn)

nhim


37/90

Kim sot dn s

Tn gio

S nhp c

Thu nhp ngi dn

Khc (vui lng cho kin):


38/90

c/ Cc mu cu hi c cu trc khc

* Mu nh du hp la chn

ng

Sai

Khng chc

* Mu ng thng chia


39/90

i sng ca nng dn ngy cng n nh hn

Rt ng

Hon ton khng ng

* Mu bng h thng chia mc

Thc ungThchBnh thngKhng thch

Coca Cola


40/90

Pepsi Cola

Fanta

Sprite


41/90

* Mu bng

Dng bng ny cha cc hng mc c cu trc c sp xp theo hng v ct trong bng.

Mc gio dc

Nhm tuiCp IICp IIISau cp III

20-30

30-40


42/90

40-50

50-60

Trn 60


43/90

- Phng php ng vai trPhng php ny i khi c s dng nghin cu cc ch tiu quan im v hnh vi.Ngi nghin cu trnh by cu chuyn di cc s kin bng cch v ra cc hnh tng,

tranh nh h cu tnh hung x hi, sau tip tc hi ngi tr li phng vn tmra cu tr li thch hp. Ngi tr li c hi sao cho h tng tng ra cu hi v chnla cc s kin trong tranh nh a ra. Ngi nghin cu thng a ra cu chuyn ccc s kin di hai hay nhiu cch khc nhau v c bn hnh thnh khi nim cho ngitr li tr li y . iu cn thit l t cu chuyn trong bng cu hi lm sao gykch thch cho ngi tr li.Ch : khng nn gi loi bng cu hi ny qua th bi v kh lng kch thch ngi trli hon thnh vic tr li cu hi.Phng php s dng nht k ghi chpMt phng php thu thp s liu kh hp dn, c bit khi thc hin nghin cu theochiu dc, l phng php s dng nht k ghi chp. Vic ghi chp c theo di trong

nhiu ngy, nhiu tun hoc c th hng nm, nhiu nm. Ngi nghin cu pht s ghinht k cho ngi tr li v thu li s nht k sau mt thi gian nghin cu no .Ngi tr li t ghi chp cc s liu ca cc s kin v cng vic hay hot ng ang xyra, hoc h ang xem tivi, hoc xem qung co, mua bn iu g , Hin ti, tt cvic nh gi s liu t hot ng tivi v nghe i c p dng qua phng php ny vd dng qun l. Phng php ny tng i t tn tin v r, nhng c nhc im bgii hn ln v vic thu thp cc loi thng tin v thi , hnh vi, Vn chnh ca vic s dng phng php ny l rt kh t c bt k xc nhn haybng chng c lp c ghi chp trong nht k v ch c ngi tr li bit chnh xchay l khng. Mt s ngi ghi nht k cho cc cu tr li m h ngh mun lm hi lnghoc do h s hoc tn trng ngi hoc t chc nghin cu. Trong khi , nhng ngikhc cho thng tin khng chnh xc, c bit khi h khng thch ngi hoc t chcnghin cu. Khi p dng phng php ny, ngi nghin cu nn lm ng c thc yngi tr li h cung cp cc thng tin chnh xc hn.Thu thp mu t cuc ni chuyn nhng ni cng cngy l mt phng php c bit nhm mc ch loi tr hon ton nh hng ca shin din ca ngi nghin cu. Ngha l nghe lm cuc ni chuyn ring t nhng nicng cng nh cng vin, ca hiu mua sm, Mt s ngi nghin cu dng phngphp ny thu thp cc kin chung ca cng ng lin quan ti vic xy dng cc nicng cng mi. Phng php ny cng c s dng thu thp cc quan im v c, hng, vt phm, bun bn trong ca hiu. im yu ca phng php ny lthng mt nhiu thi gian khi ngi ni khng cp ti vn ngi nghin cu quantm v khng gii hn nghin cu bt k qun th xc nh no.Thu thp mu phng vn qua tng thutPhng vn tng thut thng phc tp, thm ch khi cu tr li c ghi bng. i khicn phi nghe mt vi ln v c gng hiu ngha tr li ni g, sau mi ghi chp rangoi. i khi mt s cu hi quan trng cn c gii thch r th c th lm li cucphng vn. Lm sao cc kin, suy ngh ca ngi tr li phng vn c ghi chp mtcch cng trung thc cng tt, nhng thc s i khi s tr li l mt iu khc hn. Ccs kin c trnh by t ngi tr li nn nh c th xy ra nh:


44/90

* S sai lch ch thc ca ngi tr li phng vn: c th l h c l do thmtht cc s kin.

* Kh nng thc s ca ngi tr li phng vn k ton b s tht: h nm trong vtr tr li ch mt mt hay ton b?

Mt s bin php kch thch ngi tr li phng vnng c thc y s tch cc ca ngi tr li phng vn l cch hiu qu nht honthnh mc ch v rt quan trng trong nghin cu trc khi a ra cc cu hi nghincu chnh thc. Ngi nghin cu c l cng nhn mnh s kin m cuc phng vn emli thng tin gi tr mnh t c m bt k ch khc khng c nh vy.Cch khc trong vic thc y ngi khc l lm sao gy ra cng t phin toi cng ttcho ngi tr li phng vn trong bng cu hi. V vy, bng cu hi v cc cu hikhng nn thit k qu di dng, lm cho ngi tr li s v cm thy khng tha mi tr li hay cc cu hi nn cn trnh by ngn gn, r .Mt s cch ci tin mc tr li cu hi qua nghin cu s dng bng cu hi c

tm tt nh sau:

Cch thc hinnh hng mc tr li

Thng bo trc qua thTng nghin cu khch hng (ngi tiu dng).

Thng bo trc qua in thoiTng mc tr li

Kch thch bng tin, quTng mc tr li

Bao th gi c dn tem snTng mc tr li


45/90

Ring t c nhnnh hng thay i

Bng cu hi dinh hng t trn mc tr li

Bng cu hi muKhng nh hng mc tr li

S gia hnKhng nh hng mc tr li

Dng cu hiDng cu hi kt thc kn (Closed-ended) c mc tr li cao hn dng

cu hi m (open-ended)

Tip din tip theoTh t v in thoi sau lm tng mc tr li

Ch : nu mt s ngi tr li phng vn khng gi li bng tr li cu hi, nginghin cu khng nn t ng thay th cc cu hi a ra trong bng cu hi bng cccu hi khc. Nu lm nh vy s d dng lm lch kt qu, bi v ngi khng gi libng tr li c th c nhng suy ngh khc vi ngi gi bng tr li cu hi. Patrick W.Jordan a ra th d mt v s kin xem xt nh sau: Th d, nh sn xut software munnghin cu khch hng ca h v mc mong mun s dng sn phm ca mnh. Mts ngi gp tr ngi tr li (khng gi li bng tr li hay vng mt) v mt s ngicho kin mnh v vic ny (gi bng cu hi li), do kt qu s liu c th b sai


46/90

lch. iu ny cho thy, khch hng chia lm hai phe phe ngi thch s dng softwarev phe ngi khng thch software. chnh li s sai lch do nhng ngi vng mt tr li cu hi. Thc hin cc bc sauy :

1. u tin, ngi nghin cu tch ring cc cu tr li gi li m khng c bt k yucu tr li no (nhm A, c t l 50% tr li trong th d ny), v cc cu tr li gi lisau khi c yu cu tr li (nhm B, tr li 30%). Nhm khng gi li bng tr li (nhmC chim 20%).

2. Sau , ngi nghin cu xem xt nhm B c khc vi nhm A hay khng tngng vi cc bin, bng php th thng k t-test.

3. Nu c s khc bit gia nhm A v B. Chng ta tha nhn nhm khng tr li,nhm C s c s khc bit vi nhm A v nhm B. T cc cu tr li c a ra nhm B s c tnh bao gm cho nhng ngi khng tr li nhm C hay gia tng ttrng ca nhm B bng vi tng s ca nhm B v C cng li l 50% trong th d ny.

4. Nu nhm A v B c xem l khng khc bit nhau, chng ta c th mong mun

rng s vng mt ca nhm C s khng nh hng ln n kt qu, v v vy khng cnthit iu chnh li. Nhm A v B c kt hp nhau, tng kt qu c tha nhn lng cho ton qun th.

Cch trnh by s liu kt qu nghin cu

Module by: PGS.TS. Nguyn Bo V, ThS. Nguyn Huy Ti

Summary: Cng vic sau cng v quan trng nht ca ngi nghin cu l tm tt vtrnh by s liu, kt qu nghin cu. Mc ch cng vic l trnh by kt qu lm saocho ngi c d hiu. Trnh by cc kt qu chnh ca mc tiu nghin cu tm haypht hin ra trong nghin cu theo trnh t hp l.

u tin, cn hiu kt qu l g? Khi a ra gi thuyt v gi thuyt cth nghim kim chng, theo di quan st, thu thp s liu v phn tch, y c xemnh l kt qu chnh tr li cu hi nghin cu. Th d, tr li cu hi nghin cu: Chiucao trung bnh ca sinh vin nam v n nhm tui trng thnh c ging nhaukhng?. Cng vic nghin cu l ly s liu chiu cao t mu ngu nhin sinh vin namv n tui trng thnh. Sau s liu c phn tch, m t bng tnh ton munh trung bnh, lch chun, s mu n, dy bin ng, s liu phn tch so snh thngk, Ty theo loi kt qu s liu phn tch nghin cu v s liu tm tt m nginghin cu c th trnh by kt qu theo mt trong nhng dng sau: dng vn vit (text),dng bng, dng biu , s , hnh nh


47/90

Trnh by dng vn vitKhng phi tt c cc s liu phn tch hay kt qu u phi trnh by dng bng vhnh. Nhng s liu n gin, tt nht nn trnh by, gii thch dng cu vn vit v cc

s liu c cho vo trong ngoc n. Th d: Sn xut ht ca cy mc ngoi nh sng(52.3 6.8 ht) cao hn nhng cy mc trong bng rm (14,7 3,2 ht, t=11,8, df=55,p 40), thay vtrnh by bng th.

Cc dng bng s liu* Bng s liu m t:S liu ri rc, m t cc c tnh, cc bin th nghim, s liu th, trung bnh, t l, sais chun, lch chun, (Th d Bng 6.2, 6.3, 6.4)


48/90

Bng 6.2 C cu cng nghip (%) ca M Lai nm 1992

Quc doanhTp th

T doanhC th

1Gi tr tng sn lng70,62,82,823,8

2Lao ng32,510,12,355,1

3Vn sn xut78,92,03,116,0


49/90

Table 6.3 Mt s c tnh l ha ca lp t mt trong th nghim

c tnh tn v

Trung bnha

pHCht hu cN tng sP d tiuK trao iCa trao iKh nng trao i cation(CEC)

-%%ppmmeq/100 gmeq/100 gmeq/100 g5,8 0,14,15 0,010,31 0,017,3 1,01,46 0,079,18 0,2773,3 0,6

a Trung bnh ca 8 mu sai s chunBng 6.4 Bin ng v n con (phn trm) ca trng th tinh c R Phi ci c lymu t nhiu ni khc nhau trong nm 1997

Ni ly muTrung bnh (%) lch chun


50/90

Dy bin ngN*

Sng An nhSng By NgSng Bnh ThnhSng t ToiSng BoCtSng Ci SuSng Tr KitH Bn BH H LoanH Thanh TH Ngc TrH TnThnh

7,314,335,666,568,565,285,497,966,863,3110,737,3613,957,8313,939,6414,278,2810,2514,547,844,1217,5812,930-53,10-25,40-77,80-46,50-57,30-30,90-45,70-67,60-32,40-16,10-41,60-

63,315113864192845713643557

*N = s lng c ci c kho st.* Bng s liu thng k+ Th nghim mt nhn t- Bng vi php th LSD: Trnh by bng so snh trung bnh qua php th LSD nn theomt vi qui lut nh sau:Qui lut 1: Ch s dng kim nh LSD khi phn tch bin ng qua kim nh F c ngha.Qui lut 2: Khi s nghim thc t 5 tr xung. Cc trung bnh nghim thc c so snhgia nghim thc i chng vi mi nghim thc khc qua php th LSD (Bng 6.5).Trnh by gi tr LSD.05 cui hng.Bng 6.5 So snh nng sut ca 3 ging bp c trinvng A, B v D vi ging i chng C

Ging bpNng sut trung bnh (t/haa)

Ging AGing BGing C (i chng)Ging DLSD.051,461,471,071,340,25


51/90

a trung bnh ca 4 ln lp liQui lut 3: Ch s dng 1 php kim nh. Khng trnh by c hai php th LSD vDuncan cho cc trung bnh nghim thc.Qui lut 4: Khi phn tch ngun bin ng c chuyn i s liu, kim nh LSD c thtrnh by khi no cc gi tr trung bnh c trnh by dng chuyn i.Qui lut 5: Khi so snh cc cp trung bnh nghim thc, trnh by gi tr LSD cui hng(Bng 6.5) hoc ch thch cui bng. Khi so snh gia nghim thc i chng vi minghim thc khc th trnh by cc du *, ** hoc ns theo sau trung bnh cc nghim thc ch mc ngha qua php kim nh LSD (Bng 6.6).Bng 6.6 So snh nng sut trung bnh ca nghim thc i chng vi 6 nghim thcthuc tr su qua php th LSD

Nghim thcNng sut trung bnha (kg/ha)Khc bit sovi i chng(kg/ha)

Dol-Mix (1 kg)Dol-Mix (2 kg)DDT + -BHCAzodrinDimecron-BoomDimecron-Knapi chng

2,1272,6782,5522,1281,7941,6811,316811 **1,362 **1,236 **812 **480 *365 ns--

aTrung bnh 4 ln lp li** khc bit c ngha thng k 1%, * khc bit c ngha thng k5%, ns khng khc bit c ngha thng k

- Bng vi php th Duncan (DMRT): Vic s dng v trnh by chnh xc cc s liubng qua php kim nh Duncan nn theo mt vi qui lut sau:


52/90

Qui lut 1: Vic so snh cc cp ca cc nghim thc qua php kim nh Duncan khi snghim thc trn 5. Khi s liu c chuyn i trong phn tch ngun bin ng vtrung bnh cc nghim thc c trnh by vi s liu gc, th cho php s dng bng quaphp kim nh Duncan khng k n s lng ca nghim thc.Qui lut 2: S dng k hiu ng thng hoc ch theo sau cc trung bnh nghim thc

so snh s khc bit qua php kim nh Duncan (Bng 6.7).Bng 6.7 Trnh by php kim nh Ducan so snh tr s trung bnh cc nghim thc

Nghim thcNng sut trung bnh (kg/haa)

T22,678 a

T32,552 b

T42,128 c

T12,127

T51,796

T61,681 d


53/90

T71,316

a Trung bnh ca 4 ln lp li.Bt k 2 trung bnh ni kt nhau cng mtng thng ng th khc bit khng ngha mc 5%.

Qui lut 3: S dng cc k hiu ch (Bng 6.8)Bng 6.8 So snh hm lng N trung bnha (%) ca 8 nghim thc phn bn mi giai

on sinh trng qua php th Duncan

Nghim thc

Giai on sinh trng (ngy sau khi cy)

154055


54/90

123456782,95 de3,51 a3,35 ab3,25 abcd3,30 abc3,17 bcd2,80 e3,04 cde

1,85 de1,96 cde2,36 b2,20 bc1,80 e2,14 bcd2,76 a2,40 b1,33 b1,30 b1,44 ab1,37 ab1,24 b1,27 b1,64 a1,39 ab

a Trung bnh ca 4 ln lp li. Trong cng mt ct, cc ch s c mu t theosau ging nhau th khng khc bit c ngha thng k mc 5%.Qui lut 4: Khng trnh by bng khi cc nghim thc khng khc bit qua php kim

nh Duncan.+ Th nghim 2 nhn t: Mt vi qui lut s dng bng trnh by s liu th nghim 2nhn t nh sau:Qui lut 1: S dng bng khi tt c cc nhn t c cc s liu c th, nu khng th sdng th minh ha.Qui lut 2: Cc nhn t c trnh by ton b trong 1 bng khi cc nhn t ng unhau. Thng th s nhn t khng nhiu hn 3 v cc mc trong mi nhn t khngqu ln (Bng 6.9).Bng 6.9 So snh s khc nhau v nng sut trung bnh (t/haa) gia 2mc trong mi 2 nhn t

Manganese Dioxide


55/90

IR26IR43

C bn viKhng bn vi

C bn vi

Khng bn vi

C bnKhng bn4,8 bcd4,3 cd3,9 d3,6 d

6,2 a5,3 b6,2 a4,0 cd

Qui lut 3: Trnh by s khc nhau trung bnh gia 2 mc . nh gi ln, nhhng khc bit ngha ca mi nhn t (Bng 6.10).+ ging IR26, nh hng hoc ca vi hoc ca manganese dioxide khng ngha.+ ging IR43, nh hng ca manganese dioxide gia tng khi khng bn vi, v nhhng ca vi c tm thy khi manganese dioxide khng bn.Bng 6.10 So snh s khc nhau v nng sut trung bnh (t/haa) gia 2 mc


56/90

trong mi 2 nhn t.

Manganese Dioxide

IR26

IR43

C bn viKhng bn viKhc bit

C bn viKhng bn viKhc bit


57/90

C bnKhng bnKhc bit

4,84,30,5ns3,93,60,3ns0,9ns0,7ns

6,25,30,9*6,24,02,2*0,01,3*

aTrung bnh ca 4 ln lp li,

** khc bit c ngha thng k 1%, * khc bit c ngha thng k 5%,ns khng khc bit c ngha thng kQui lut 4: Th nghim thit k theo khi hon ton ngu nhin (CRD, RCB hoc hnhvung Latin) th s dng k hiu ch so snh s khc nhau kt qu trung bnh ca ttc cc nghim thc qua php th Duncan (Bng 6.11).Bng 6.11 So snh s khc nhau v nng sut trung bnh (t/haa) gia 2mc trong mi nhn t bng k hiu ch

Phn hu c

IR26


58/90

IR64

Bn ln

Khng bn lnBn lnKhng bn ln

C bnKhng bn4,9bcd4,5 cd4,2 d3,9 d

6,4 a5,3 b6,3a4,6 cd

a Trung bnh ca 4 ln lp li. Khc bit cc tr s trung bnh qua php th Duncan mc ngha 5%.Qui lut 5: kim chng nhn t hng khc vi nhn t ct. Nu s tng tc gianhn t A x B c ngha v mc ca nhn t A < 6 v nhn t B > 6. Trnh by nhnt A theo ct v nhn t B theo hng (Bng 6.12). t mu t sau cc tr s trung bnhca nhn t B so snh mi mc ca nhn t A qua php th Duncan. so snhtrung bnh ca nhn t A vi mi mc ca nhn t B qua php th LSD th trnh bygi tr LSD so snh.Bng 6.12 nh hng vic lm c v lm t trn nng sut (kg/haa)ca u xanh


59/90

Phng phplm c

Phng php lm t

Theo tp qunBng my

Khng lm t

Thuc TrifluarinThuc ButralinThuc ButachlorThuc AlachlorThucPendimenthalinThuc ThiobencarbLm c tay (2 ln)Lm c tay (1 ln)Khng lmcTrung bnh

114 abc101 bcd26 d48 cd46 cd94 bcd182 a160 ab75 cd94274 ab265 ab232 ab201 bc200 bc137 c289 a263 ab148 c223104 b84 b37 b48 b58 b44 b230 a224 a54 b98

a Trung bnh ca 4 ln lp li. Cc tr s trung bnh trong cng mt ct (phng php lmc) c so snh qua php th Duncan mc ngha 5%. Tr s trung bnh ca mi ct(phng php lm t) c so snh qua php th LSD0,05 c gi tr l 73 kg/ha.

Trnh by hnhS dng hnh nhm minh ha cc kt qu v mi quan h gia cc bin cho c gi dthy hn khi trnh by bng bng s liu hoc text. S dng hnh c thun li l c gihiu nhanh chng cc s liu m khng mt nhiu thi gian khi nhn bng. Cc dng hnh


60/90

c s dng gm biu ct (colume chart), biu thanh (bar chart), biu tn sut(frequency histogram), biu phn tn (scatterplot), biu ng biu din (linechart), biu hnh bnh (pie chart), biu din tch (area chart), s chui (flowchart), s phn cp t chc (organization chart), hnh nh (photos) ...Biu ct v thanh

Biu ct v thanh c s dng so snh s liu theo nhm, hoc s liu c phnnhm, hoc c th so snh phn trm tng ca nhiu s liu. minh ha s liu bngbiu ct v thanh cn tun theo cc hng dn sau: S liu dng nhm, ri rc (khnglin tc) nh phn b tn sut v phn trm, s liu th t (ordinal) hoc s liu nhn(nominal), s liu so snh phn tch thng k.Biu s dng cho s liu ri rc* Biu ctBiu ct nn p dng cho s liu ri rc trong cc hng mc c chui lin tc t nhinv trnh t thi gian hoc mt dy s liu :

* Thng 2, 3, 4, 5, 6,

* Nm 1990, 1991, 1992, 1993, 1994, (Th d: Hnh 6.1a hoc 6.1b)* Dy s liu 0-10, 11-20, 21-30, 31-40,

Th d: Bng tnh Excel v s liu xut khu c ph v ca caotrong 5 nm qua.

NmC phCa cao

1995264148

1996315182


61/90

1997

456280

1998290320

1999381460

Hnh 6.1a S lng c ph v ca cao xut khu trong 5 nm (1995-1999)Hnh 6.1b S lng c ph v ca cao xut khu trong 5 nm (1995-1999)Biu ct cn c s dng trnh by so snh cc thnh phn trong cc hng mc(nghim thc) cho nhiu th nghim phn tch (Hnh 6.2).Th d: Bng tnh Excel v nh hng ca liu lng phn N n trng lng kh (thn,l, hoa, v ht) ca la trng trong chu.

Nghim thc(gN/chu)

Trng lng kh cy (g/chu)


62/90

ThnL

Hoa + v + ht

i chng1.9

0.82.7

0.91.951.53.5

1.92.01.65.2

Hnh 2* Biu thanhBiu thanh c p dng cho s liu trong cc hng mc khng c chui lin tc tnhin nh cc mc sn phm, hng ha, vt liu, thu nhp, (Hnh 6.3; 6.4).Th d: Bng tnh Excel v sn lng lng thc nm 1992 ca Vit Nam


63/90

Sn phm

Triu tn/nm

La60.50

Bp21.93

Khoai lang10.16

Khoai m4.81

u nnh2.60

Hnh 6.3 Sn lng lng thc nm 1992 ca Vit NamTh d: Bng tnh Excel v tng thu (triu ng) t sn xutcy trng trong nm 2001 v 2002.


64/90

Sn phm

Tng thu

20012002

La155115

Cy n tri100140

Rau mu55100

Hnh 3* Biu phi hp gia ct v ng biu din (Hnh 6.5)


65/90

Th d: Bng tnh Excel v din bin lng ma v m tngi ca khng kh Thnh Ph Cn Th trong nm 2004

ThngLng ma(mm)m (%)

01/20049878

02/2004-77

03/2004-75

04/20041076

05/200412081


66/90

06/200417086

07/200417584

08/200422088

09/200423087

10/200425087

11/200414580

12/20047582

Hnh 4


67/90

Hnh 6.5 Din bin lng ma v m tng i ca khng kh Thnh Ph Cn Thtrong nm 2004 (i kh tng thu vn Thnh Ph Cn Th, 2005)Ch : Khi dy s liu c cc gi tr s ln hn hai bc (0-200), c th p dng hmlogaric chuyn i s liu nh hn cn xng vi t l th minh ha trc y.Biu s dng cho s liu phn tch thng k

Khi mun so snh gi tr ca cc bin n, ring l (thng l cc gi tr trung bnh)trong s mt vi nhm nh trong th d 1 v 2 di y.Th d 1: Mi ct trnh by gi tr phn trm trung bnh ca trng n ca c r Phi trong2 nm (1996 v 1997) 3 mi trng sng khc nhau (Hnh 6.6).Th d: Bng tnh Excel v phn trm trng n ca c r Phi 3 mi trng sng khcnhau trong 2 nm 1996 v 1997

Mi trngNm

19961997

A7.85.9

B3.86.2

C3.96.5


68/90

ABCHnh 6.6 nh hng ca mi trng v thi gian (nm) n kh nng trng n(trung bnh % trng n ca trng khng th tinh) ca c r Phi. Cc tr trung bnh c chtheo sau khc nhau th khc bit c ngha thng k qua php th Duncan (p < 0,05)Mitrng BCCABABCh :

* Hnh 6.6 t trc phn ch thch.* S liu c o biu din trc y.* Nhn t th nht ca nghim thc (mi trng sng) biu din trc x, mi nghim

thc c trnh by ring.* Nhn t th hai ca nghim thc (nm) c c th hin bi cc ct khc nhau

(mu, cao ct).* Thanh sai s biu th ngay trn ct.* S khc nhau v thng k c trnh by bi cc ch trn thanh, km theo ch thch

bn di th php kim nh (test) v mc ngha.

Th d 2: Hnh ct trnh by s khc nhau gia cc nghim thc c thanh biu th s khcbit (Hnh 6.7).Th d: Bng tnh Excel v nh hng ca pH nc ti n chiu di thn ca cy conu a

Nghim thc (pH)Chiu di thn(mm)

5,36.20

3,57.10


69/90

2,0

2.40

Hnh 5Ch :

* Hnh 6.7 t trc phn ch thch.* S liu c o (chiu di thn) biu din trc y.* Nghim thc (pH) biu din trc x.* Thanh sai s biu th ngay trn ct.

* S khc nhau thng k c trnh by bi ng thng pha trn thanh v c chthch bn di th php kim nh (test) v mc ngha.

Biu s dng trong th nghim c cc nghim thc ri rc v tng i t- Th nghim mt nhn tMt vi qui lut s dng th trnh by cc kt qu so snh trung bnh ca ccnghim thc ri rc nh sau:Qui lut 1: S dng th minh ha khi c s khc bit nhau r rng hoc c s thay itng i ca cc dng trnh by cn nhn mnh, v khng cn thit minh ha mc chnh xc cao ca cc gi tr trung bnh.Qui lut 2: Khi phn tch s khc bit gia cc nghim thc qua php kim nh Duncan,s dng k hiu ch trn cc thanh ct ca mi nghim thc (Hnh 6.8).Th d: Bng tnh Excel v hm lng NH4-N hu dng trong 3 kiu canh tc la.

Nghim thcNH4-N (ppm)

t ngp nc + nh bn50.2


70/90

t ngp nc + khng nh bn30.1

t khng ngp nc + khng nh bn4.5

Hnh 6t khng ngp nc, khng nh bnt ngp nc, khng nh bnt ngp nc,nh bncbHnh 6.8 Hm lng NH4-N hu dng trong 3 kiu canh tc la khc nhau;

cc ct c ch khng ging nhau th hin s khc bit thng k c ngha mc 5%aHm lng NH4-N (ppm)Nghim thcQui lut 3: Khi kim chng khc bit ca mi nghim thc vi nghim thc i chngqua php kim nh LSD, trnh by k hiu LSD (Hnh 6.9).Th d: Bng tnh Excel v nng sut ca cc ging la lai,ging b m v ging thng mi IR36.

Nghim thcNng sut ht (g/m2)

V20A (Ging b m)290

IR28 (Ging b m)395

IR28/V20A (Ging lai)490


71/90

97A (Ging b m)305

IR54 (Ging b m)340

97A/IR54 (Ging lai)580

IR36 (Ging thng mi)525

Hnh 7Hnh 6.9. Nng sut tng i ca cc ging la lai, ging b m v ging thng miIR36; Cc ct c nhm li v trnh by k hiu LSD LSD .05Nng sut(g/m2)Ging/dng laQui lut 4: Trn trc y, lun bt u mc 0 chiu cao tng i v tuyt i ca ccct c th hin mt cch chnh xc cc tr s trung bnh v s khc bit gia ccnghim thc (Hnh 6.10).Th d: Bng tnh Excel v mt s cn trng


72/90

Nghim thcMt s cn trng(con/m2)

T1170

T2

240

T3190

T4220

Hnh 8Hnh 6.10 nh hng ca 4 mc phn bn n mt s cn trngMt s(con/m2)Nghim thc- Th nghim 2 nhn tS dng hnh trnh by th nghim hai nhn t cn lu trnh t, nhm cc nhn t vmc mi nhn t. Cc ct c sp thnh hng gn nhau c xem nh cc mc ca nhn t chnh v nhn t cn li th khng trnh by ct. Th d, nu nh nginghin cu mun trnh by nh hng ca manganese oxide l quan trng th nn trnhby Hnh 6.11a. Nu mun nhn mnh yu t ging l quan trng th nn trnh by Hinh 6.11b thch hp hn.Th d: Bng tnh Excel v nh hng bn manganese oxide trn nng sut ca 2 ginglu IR26 v IR43


73/90

IR26IR43

Khng bn MnO2C bn MnO2

C bn MnO2Khng bn MnO2C bn MnO2Khng bn MnO2

IR26IR43IR26IR43

3.953.76.13.95

3.73.953.956.1


74/90

Hnh 9Hnh 10Biu tn sut

th tn sut (hay gi s phn b tn sut) th hin s liu o ca cc c th phn bdc theo trc ca bin. Tn sut (trc y) c th l tr s tuyt i (s m) hoc tng i(phn trm hoc t l ca mu). Trnh by bng th tn sut cn thit khi m t qunth. Th d v phn b chiu cao cy v tui (Hnh 6.12).Th d: Bng tnh Excel v s phn b chiu cao ca cc cy trm trng U Minh, thng1 nm 2001. N = 88 cy gi v 123 cy con.

Chiu cao(m)Cy con (%)Cy gi (%)

100

210

32.50

480


75/90

59

0

6102.5

7

74.5

811.55

9179.5

1014.58.5

111010.5

12


76/90


77/90

Biu phn tnBiu phn tn c s dng rng ri trong khoa hc trnh by s phn b cc sliu v mi quan h gia cc s liu. Trong , cc gi tr l cc chm phn b v miquan h c th hin bng ng hi qui tng quan (Hnh 6.13). Bin ph thuc y c

trc thng ng ph thuc vo gi tr ca bin c lp x l trc nm ngang.Nu nh dy s liu c hai hay nhiu s c gi tr ln (th d, 0-200) th c th s dnghm logaric (c s 10) bin i s liu c gi tr nh hn. Cng vic ny gi l qutrnh chuyn i s liu.* Cc qui lut c bn trnh by biu phn tn:

* C hai bin (2 dy s liu).* Xc nh r tn trc th cho cc bin.* Chia t l mi trc thch hp trnh by ton b dy s liu ca bin.* Nu c mi quan h gia cc bin, bin c lp nn chn l trc x v bin ph thuc

l trc y. Th d chiu cao cy ph thuc vo tui, nh vy chiu cao cy l bin c

lp c biu din trn trc x v tui l bin ph thuc l trc y. i khi c trng hpkh xc nh c bin no l bin ph thuc hay bin c lp. Trong trng hp ny,khng xc nh c nh hng ca bin no i vi bin no th trnh by trong miquan h t chn.

Th d: Bng tnh Excel v mi quan h gia trng lng kh (sinh khi) v nng sutht ca la

S cyTrng lng kh (g)S ht

16445

25860


78/90

355

65

46579

5

8182

68284

77487

87596

989112

10


79/90

98120

11 100125

12126168

13125195

14152220

15170242

16176245

17186282


80/90

18

218320

19220340

20216380

Hnh 12Ch :

* Mi trc x, y c cc vch ph v vch chnh c s xc nh gi tr.* Kch c mu c trnh by phn ch thch di hnh hoc trong hnh.* Nu s liu c phn tch thng k v c mi quan h gia cc bin th c th trnh

by bng ng hi qui trn th, phng trnh hi qui v ngha thng k th hintrong ta hnh hoc trong hnh.

* Nn chn t l thch hp hai trc hnh c cn i v r rng.

Biu ng biu dinBiu ng biu din c trnh by khi cc gi tr ca bin c lp l chui lin tcnh nhit , p sut hoc s sinh trng, Cc gi tr l cc im c ni vi nhaubi ng thng hoc ng cong din t mi quan h ca chiu hng bin ng vchc nng. C th trnh by nhiu bin ph thuc l nhng ng biu din trn cngmt hnh (Hnh 6.14).Biu ng biu din th hin s thay i ca bin y theo x, so snh mt lot cc gitr theo thi gian. Th d, ng cong sinh trng v nng sut ca cy trng p ngtheo s cung cp phn bn (Hnh 6.15), th d v cch trnh by Hnh 6.16, hoc ngcong biu din s sinh trng ca cc c th hay qun th theo thi gian (Hnh 6.17).Th d Bng tnh Excel v s h nng dn v din tch t canh tc


81/90

NmS h nng dnDin tch t canh tc (ha)

1995600250

1996700400

19971400500

199815001000

199918001500

200019001600


82/90

2001

20001700

200218501550

Hnh 13Th d: Bng tnh Excel v p ng nng sut do cung cp N

Mc cung cp N(kg/ha)Nng sut (t/ha)

04.80

256.00

506.90

75


83/90

7.60

100

8.10

1258.20

1508.25

1758.15

2007.10

Hnh 14Ngy sau khi x l nhaHnh 6.16 Phn trm din tch v b chy nha ca 3 ging xoi khi c x l cng mtloi nhaTh d: Bng tnh Excel v qun th ca 2 loi tm v cuatrong mi trng dinh dng nhn to


84/90

NgyCuaTm

01830

12048

23078

332130

441178

543230

662252


85/90

7

90268

8115284

9160

280

Hnh 15Ch :

* C nhiu cch biu th cc k hiu ca nhm (cua hay tm).* Mi chm i din cho mt gi tr trung bnh v c ch thch pha bn trong

th. Sai s thanh c th hin mi im gi tr v c ch thch di th.* Do cc gi tr c ly trn mi nhm c lp (hai loi khc nhau), nn cc m

chm khng c lin h vi nhau.

Biu hnh bnhBiu hnh bnh c s dng trnh by mi quan h t l so snh phn trm tngca cc s liu khc nhau (Hnh 6.18a hoc 6.18b). Khi trnh by cc s liu bng biu hnh bnh nn tun theo cc qui lut sau:

* Tng s cc s liu c gi tr tng khng i (thng 100%).* Cc gi tr c s khc bit tng i ln (c ngha), v cc gi tr bng nhau th

khng nn trnh by bng th ny (th d, 7 gi tr bng nhau).* Mi phn chia ca hnh (mi phn tng ng vi mt gi tr) nn c ch thch.* S phn chia tng i nh (thng thng l t 3-7 phn) v khng vt qu 7.

Th d: Bng tnh Excel v nh hng ng gpca cc yu t n nng sut rau mu


86/90

Thnh phn%

Phn bn34

Nc ti24

Ging18

Kim sot dch hi12

Kim sot c di8

Khc4

Tng100


87/90

Hnh 16Hnh 6.18a nh hng ng gp ca cc yu t n nng sut rau mu

Hnh 17Hnh 6.18b nh hng ng gp ca cc yu t n nng sut rau mu.Biu din tchLoi th ny tng t nh biu ng biu din, nhng p dng khi c mt s bins liu c lp. Cch ny thng s dng khi cc bin ph thuc hay cc hng mc cchiu hng bin ng, c tng tch ly, hoc t l phn trm theo thi gian. Th d nhs bin ng ca cc loi hng mc khc nhau (Hnh 6.19a hoc 6.19b). ln ca ccbin l cc hng mc c th hin phn din tch bn di cc ng thng tng ngvi cc bin hng mc.Th d: Bng tnh Excel v S bin ng ca mt hng tri cy (kg) bn ti siu th

Tri cy

CamBiXoiChm chm

Th 2460360210120

Th 3610440380140

Th 4400310160


88/90

90

Th 5

48032018070

Th 6400320170

120

Th 746033016080

Ch nht460370310220

Hnh 18Hnh 19Biu tam gicBiu tam gic c p dng cho cc s liu ri rc. Mi chm nhn 3 gi tr c tng lmt hng s (thng tnh bng %). Th d ba thnh phn tht-ct-st trong mu t, phsa hay mu trm tch (Hnh 6.20).Hnh 20


89/90

Hnh 6.20 Thnh phn ct, tht, st ca 25 mu ph sa ng bng Sng Cu Long.S chuiS thng c s dng trnh by cch t chc cc chng trnh, mi quan h giacc bc hoc cc bc trong mt qu trnh, trnh by chui lin tip ca cc s kin, qutrnh, h thng, Cc thng tin, vt liu, s liu c th ch gii trong cu trc biu v

trnh by ng mi tn th hin mi quan h. Th d, s sn xut phn phi triThanh long (Hnh 6.21).Hnh 21Hnh 6.21 Sn xut phn phi tri Thanh longS c cu t chcy l loi s c bit c s dng trnh by cu trc, c cu t chc bn trongtheo trnh t hay cp bc. Loi s ny cng th hin mi quan h t chc, cc b phn,s iu khin cc mnh lnh ch o, mi quan h gin tip v trc tip (Hnh 6.22).Hnh 22Hnh 6.22 C cu t chc trung tm thng tin khoa hc v cngngh050100150200250300350012345678910NgyS?l??ng c

th100500150200250300350012345678910NgyS?l??ng cth500100150200250300350012345678910NgyS?l??ng c th

Ti liu tham kho - Gio trnh phng php nghin cu khoa hcTI LIU THAM KHO

DNG THIU TNG. 2002. Phng Php Nghin Cu Khoa Hc Gio Dc v TmL. Nh xut bn i Hc Quc Gia TP H Ch Minh. H Ch Minh.

Gomez K.A. and Gomez A.A. 1983. Statistical Procedures for Agricultural Research. LosBanos, the Philippines.

Paul C.C. 2004. Methods in Behavioral Research (eighth edition). Mc Graw-Hill College.Mayfield Publishing Company.

NGUYN BO V. 2003. Cm nang trnh by lun n tt nghip. Khoa Nng Nghip,Trng i Hc Cn Th. Cn Th


90/90

TRUNG NGUYN. 2005. Phng Php Lun Nghin Cu (Cm nang hng dn tngbc dnh cho ngi bt u). Nh xut bn Lao ng - X hi. H Ni.

V CAO M. 2003. Phng Php Lun Nghin Cu Khoa Hc (Xut bn ln th IX).Nh xut bn KH & KT. H Ni.

Documents

Giáo trình phương pháp nghiên cứu khoa học