HISTORIA KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO SPIS TREŚCI O AutorzeWstępTOM 1. HISTORIA KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO EPOKA STAROŻYTNOŚCI 30 - 692SPIS; I OKRES 30 - 140 APOSTOLSKA GORLIWOŚĆ I OKRES 30 - 140 APOSTOLSKA GORLIWOŚĆRozdział 1 W JEROZOLIMIERozdział 2 W ANTIOCHIIRozdział 3 W RZ YMIE –STOLICY CESARSTWARozdział 4 W KOŚCIELE OJCÓW APOSTOL SKICH SPIS; II OKRES 140 - 260 WEWNĘTRZNE UMOCNIENIE II OKRES 140 - 260 WEWNĘTRZNE UMOCNIENIE Rozdział 5 MISYJNA I KATECHETYCZNA DZIAŁALNOŚĆ Rozdział 6 WROGIE PISMA I EDYKTYRozdział 7 OBRONA KOŚCIOŁARozdział 8 WROGIE DOKTRYNYRozdział 9 UMOCNIENIE NA UKI KOŚCIELNE J - TEOLOGIARozdział 10 UMOCNIENIE INSTYTUCJONALNERozdział 11 UBOGACENIE LITURGICZNE Rozdział 12 ASCEZA, ŚWIĘTOŚĆ I POKUTA Rozdział 13 MODLITWA, POB OŻNOŚĆ, CAR ITAS CHRISTIANA Rozdział 14 NIEWOLNICTWO, PAŃSTWO, KULTURA SPIS; III OKRES 260 - 325 ZWYCIĘSKIE ZMAGANIAIII OKRES 260 - 325 ZWYCIĘSKIE ZMAGANIARozdział 15 PIERWSZY PO KÓJ I MISYJNY ROZWÓJ Rozdział 16 SPOTĘGOWANA WROGOŚĆ - DIOKLECJANRozdział 17 KONSTANTYN WIELKI I ED YKT MEDIOLAŃSK I Rozdział 18 OWOCE PRZEŚLADOWANIASPIS IV; OKRES 324 - 451 CHRZEŚCIJAŃSKIE WŁADANIE IV OKRES 324 - 451 WSTRZĄSY REWOLUCYJNE Rozdział 19 CHRZEŚCIJAŃSCY WŁADCYRozdział 20 LICZNI MISJONARZERozdział 21 TEOLOGOWIE ZŁOTEGO WIEKU Rozdział 22 TEOLOGOWIE O SYNU BOŻY M (LOGOSIE) Rozdział 23 TEOLOGOWIE O DUCHU ŚWIĘTYM Rozdział 24 MNISI W KOŚCIELE - MONASTYCYZM WSCHODNIRozdział 25 MNISI W KOŚCIELE - MONASTYCYZM ZACHODNIRozdział 26 MNISI I SOBORY CHRYSTOLOGICZNERozdział 27 CZŁOWIEK I ŁASKA BOŻA Rozdział 28 DUCHOWNI I HIERARCHICZNE STRUKTURY Rozdział 29 LAICY I ŻYCIE CHRZ EŚCIJAŃSKIE SPIS; V OKRES 451 - 590 WCZESNY BIZANTYNIZMV OKRES 451 - 590 UMOCNIENIE PRYMACJALI IERozdział 30 SACERDOTIUM I IMPERIUMRozdział 31 KOŚCIOŁY NARODOWERozdział 32 MISJE - NAWRACANIE CELTÓW I GERMANÓW
EPOKA STAROYTNOCI 30 - 692
I OKRES 30 - 140 APOSTOLSKA GORLIWO
Rozdzia 1 W JEROZOLIMIE
Rozdzia 2 W ANTIOCHII
SPIS; II OKRES 140 - 260 WEWNTRZNE UMOCNIENIE
II OKRES 140 - 260 WEWNTRZNE UMOCNIENIE
Rozdzia 5 MISYJNA I KATECHETYCZNA DZIAALNO
Rozdzia 6 WROGIE PISMA I EDYKTY
Rozdzia 7 OBRONA KOCIOA
Rozdzia 8 WROGIE DOKTRYNY
Rozdzia 10 UMOCNIENIE INSTYTUCJONALNE
Rozdzia 11 UBOGACENIE LITURGICZNE
Rozdzia 14 NIEWOLNICTWO, PASTWO, KULTURA
SPIS; III OKRES 260 - 325 ZWYCISKIE ZMAGANIA
III OKRES 260 - 325 ZWYCISKIE ZMAGANIA
Rozdzia 15 PIERWSZY POKÓJ I MISYJNY ROZWÓJ
Rozdzia 16 SPOTGOWANA WROGO - DIOKLECJAN
Rozdzia 17 KONSTANTYN WIELKI I EDYKT MEDIOLASKI
Rozdzia 18 OWOCE PRZELADOWANIA
IV OKRES 324 - 451 WSTRZSY REWOLUCYJNE
Rozdzia 19 CHRZECIJASCY WADCY
Rozdzia 20 LICZNI MISJONARZE
Rozdzia 22 TEOLOGOWIE O SYNU BOYM (LOGOSIE)
Rozdzia 23 TEOLOGOWIE O DUCHU WITYM
Rozdzia 24 MNISI W KOCIELE - MONASTYCYZM WSCHODNI
Rozdzia 25 MNISI W KOCIELE - MONASTYCYZM ZACHODNI
Rozdzia 26 MNISI I SOBORY CHRYSTOLOGICZNE
Rozdzia 27 CZOWIEK I ASKA BOA
Rozdzia 28 DUCHOWNI I HIERARCHICZNE STRUKTURY
Rozdzia 29 LAICY I YCIE CHRZECIJASKIE
SPIS; V OKRES 451 - 590 WCZESNY BIZANTYNIZM
V OKRES 451 - 590 UMOCNIENIE PRYMACJALIIE
Rozdzia 30 SACERDOTIUM I IMPERIUM
Rozdzia 31 KOCIOY NARODOWE
Rozdzia 34 PISMA I UCZENI - SYNOD W ORANGE
Rozdzia 35 PAPIEE I WIKARIATY APOSTOLSKIE
Rozdzia 36 DUCHOWIESTWO I PARAFIE
SPIS; VI OKRES 590 - 692 REDNIOWIECZNY PRZEOM
VI OKRES 590 - 692 REDNIOWIECZNY PRZEOM
Rozdzia 37 ZDOBYCZE I STRATY
Rozdzia 38 MONOTELECI
Rozdzia 40 TEOLOGOWIE I PISARZE
Rozdzia 41 LITURGIA I DUSZPASTERSTWO
TOM 2. HISTORIA KOCIOA KATOLICKIEGO
EPOKA REDNIOWIECZA 692 - 1517
I OKRES 692 – 772 PATRIMONIUM PIOTROWE
Rozdzia 1 ZDOBYCZE ISLAMU, MISJE KOCIOA
Rozdzia 2 PAPIEE I BIZANCJUM
Rozdzia 3 PAPIEE I FRANKONIA
SPIS; II OKRES 722 – 885 KAROLISKA
ODNOWA
II OKRES 722 – 885 KAROLISKA ODNOWA
Rozdzia 4 KAROL WIELKI, HADRIAN I, LEON III
Rozdzia 5 IKONOKLAZM W KOCIELE WSCHODNIM
Rozdzia 6 NAWRÓCENIA I ZNISZCZENIA
Rozdzia 7 REFORMY I RENESANS KAROLISKI
Rozdzia 8 PAPIEE I METROPOLICI
Rozdzia 9 PAPIEE, IGNACY I FOCJUSZ
SPIS; III OKRES 886 – 1054 PRZEZWYCIONY KRYZYS
III OKRES 886 – 1054 PRZEZWYCIONY
KRYZYS
Rozdzia 10 KOCIÓ WRÓD NAJEDCÓW
Rozdzia 11 CHRYSTIANIZACJA LUDÓW PÓNOCNYCH
Rozdzia 12 CHRYSTIANIZACJA SOWIAN I WGRÓW
Rozdzia 13 CHRYSTIANIZACJA POLSKI
Rozdzia 14 KRYZYS PAPIESTWA
SPIS; IV OKRES 1084 – 1140 SKUTECZNA REFORMA
IV OKRES 1084 – 1140 SKUTECZNA REFORMA
Rozdzia 17 PAPIEE REFORMATORZY
Rozdzia 20 ZAKONY REFORMATORSKIE
SPIS; V OKRES 1140 – 1294 PODWÓJNY MIECZ
WADZY
V OKRES 1140 – 1294 PODWÓJNY MIECZ WADZY
Rozdzia 23 SZCZYT RUCHU KRZYOWEGO
Rozdzia 24 KOCIÓ I WADCY
Rozdzia 25 HEREZJE I INKWIZYCJA
Rozdzia 26 KOCIÓ ZA INNOCENTEGO III
Rozdzia 27 ZAKONY EBRACZE
Rozdzia 31 ROZKWIT SCHOLASTYKI
SPIS; VI OKRES 1294 – 1431 OSABIONE
PAPIESTWO
VI OKRES 1294 – 1431 OSABIONE PAPIESTWO
Rozdzia 33 PAPIEE I FILIP IV
Rozdzia 34 PAPIEE AWINIOSCY
Rozdzia 36 NAUKA I NOWA POBONO
Rozdzia 37 WIELKA SCHIZMA I HUSYTYZM
Rozdzia 38 WIELKI SOBÓR W KONSTANCJI
SPIS; VII OKRES 1431 – 1517 OSABIONY
KOCIÓ
VII OKRES 1431 – 1517 OSABIONY KOCIÓ
Rozdzia 39 ROZDWOJONY SOBÓR BAZYLEJSKI
Rozdzia 40 NIKE WIATA UNII
Rozdzia 41 RENESANSOWE PAPIESTWO
CZASY NOWOYTNE 1517 - 1914
I OKRES 1517 – 1564 REFORMA I REFORMACJA
Rozdzia 1 ROZWÓJ MISJI
Rozdzia 2 WYBUCH REFORMACJI
Rozdzia 4 RADYKALIZM, WALKI I UKADY
Rozdzia 5 KALWIN, REFORMACJA I WADCY
Rozdzia 6 POLSKA I REFORMACJA
Rozdzia 7 REFORMA I SOBÓR TRYDENCKI
SPIS; II OKRES 1564 – 1648 ODNOWA TRYDENCKA
II OKRES 1564 – 1648 ODNOWA TRYDENCKA
Rozdzia 8 MISYJNY PATRONAT I KONGREGACJA
Rozdzia 9 KONWERSJE, NOWY PATRIARCHAT, UNIE
Rozdzia 10 PAPIEE I BISKUPI
Rozdzia 11 WADCY, WOJNY I PRZELADOWANIA
Rozdzia 12 DUCHOWIESTWO I ZAKONY
Rozdzia 13 NAUCZANIE I NAUKA
Rozdzia 14 DUCHOWO I YCIE
SPIS; III OKRES 1648 – 1758 WYSTAWNOSC
BAROKOWA
III OKRES 1648 – 1758 WYSTAWNO BAROKOWA
Rozdzia 15 PAPIESTWO. ABSOLUTYZM I EPISKOPALIZM
Rozdzia 16 KOCIÓ W KRAJACH MISYJNYCH
Rozdzia 17 TURCY I CHRZECIJANIE WSCHODNI
Rozdzia 18 EWANGELICY I KATOLICY
Rozdzia 19 OWIECENIE, NAUKA I RELIGIA
Rozdzia 20 JANSENIZM I TEOLOGIA
Rozdzia 21 DIECEZJE, ZAKONY, YCIE RELIGIJNE
SPIS; IV OKRES 1758 – 1850 WSTRZSY
REWOLUCYJNE
IV OKRES 1758 – 1850 WSTRZSY
REWOLUCYJNE
Rozdzia 25 LEGALIZM I KOCIÓ
Rozdzia 26 LIBERALIZM, ULTRAMONTANIZM I KONSERWATYZM
Rozdzia 27 KRAJE AMERYKASKIE
Rozdzia 29 PRAWOSAWIE, UNIE i MISJE
Rozdzia 30 REWOLUCJE i YCIE KOCIELNE W EUROPIE
SPIS; V OKRES 1850 - 1914 UMOCNIENIE PRYMACJALNE
V OKRES 1850 - 1914 UMOCNIENIE PRYMACJALNE
Rozdzia 31 PIUS IX I LIBERALIZM POLITYCZNY
Rozdzia 32 OBRONA PRZED BDAMI
Rozdzia 33 LAICYZUJCY SI WIAT EUROPEJSKI
Rozdzia 34 KOCIÓ I LIBERALNI ANGLOSASI
Rozdzia 35 KOCIÓ I NIESPOKOJNI LATYNOAMERYKANIE
Rozdzia 36 KATOLICYZM I CHRZECIJANIE WSCHODNI
Rozdzia 37 MISJE YWOTNE
Rozdzia 39 KATOLICYZM SPOECZNY
Rozdzia 40 ODRODZENIE DUCHOWE
CZASY NAJNOWSZE 1914 - 1978
I OKRES 1914 – 1958 ZNISZCZENIA I ODBUDOWY
Rozdzia 1 PAPIEE, WOJNY I POKÓJ
Rozdzia 2 OBRONA RELIGII
Rozdzia 3 JEDNO CHRZECIJASTWA
Rozdzia 4 RUCH EKUMENICZNY
Rozdzia 7 AMERYKA PÓNOCNA I RODKOWA
Rozdzia 8 AMERYKA POUDNIOWA I OCEANIA
Rozdzia 9 MISJE, AFRYKA I ARABOWIE
Rozdzia 10 KRAJE AZJATYCKIE
Rozdzia 12 NAUKI TEOLOGICZNE
Rozdzia 13 DZIAALNO SPOECZNA
Rozdzia 14 DZIAALNO APOSTOLSKA
Rozdzia 15 DZIAALNO DUSZPASTERSKA
Rozdzia 16 YCIE RELIGIJNE
Rozdzia 19 SOBOROWA DOKTRYNA
Rozdzia 21 EWANGELIZACJA WIATA
Rozdzia 22 EKUMENIZM CHRZECIJASTWA
Rozdzia 24 KOCIÓ W PIERWSZYM I DRUGIM WIECIE
Epoka staro ytno ci 30 - 692 1
Od Autora
Od przeszo wierwiecza prowadz c wykady z historii Kocioa
Katolickiego w Arcybiskupim Semina- rium Duchownym w Poznaniu i na
tamtejszym Papieskim Wydziale Teologicznym oraz w Akademii Teologii
Katolickiej w Warszawie (od 1972), odczuwaem zawsze brak w jzyku
polskim takiej syntezy dziejów Kocioa, która byaby pomocna
studentom teologii w utrwaleniu wykadów seminaryjnych, a póniej
suya im, jako kapanom, w katechizacji i pracy duszpasterskiej. W
przygotowaniu publikacji kierowaem si take pragnieniem, by mogli z
niej skorzysta wieccy katolicy, zainteresowani swoim Kocioem,
zwaszcza odk d papieem jest Jan Pawe II. Lepiej rozumie si
wspóczesne dziaanie Ko- cioa i papiea, gdy zna si
kocieln przeszo, wietlan i przymion , na miar Boej
aski i ludzkich moliwoci. Zaoenia te sprawiy, e Historia
Ko cio a Katolickiego w niniejszym opracowaniu nie jest
podrcznikiem akademickim i nie podaje bibliografii przedmiotowej,
cho staraem si o rzetelno na- ukow i nieomal
szkoln przejrzysto wykadu. Cenne s wszystkie
dotychczasowe opracowania dziejów Kocioa w jzyku polskim, od
przestarzaego obecnie, a bardzo poczytnego podrcznika ks. Józefa
Umiskiego, do nie skoczonej jeszcze, czterocz- ciowej
Historii Ko cio a ks. Bolesawa Kumora i Dziejów
chrze cijastwa w zarysie ks. Daniela Ol- szewskiego.
Korzystaem z kadego opracowania w jzyku polskim, lecz w podawaniu
faktografii i ocen oparem si przede wszystkim na wielotomowym
Handbuch der Kirchengeschichte (wyd. Herder 1965 tom 1 i n.),
na obszernej Nouvelle Histoire de l'Eglise (wyd. Du Seuil 1963
tom 1 i n.) i najnowszych (do 1983) podrcznikach w jzyku niemieckim
i francuskim. Do opracowania zagadnie bardziej zoonych posuyem si
take dzieami monograficznymi. Wykaz wszystkich wykorzystanych prac
historycznych znajduje si w Nocie bibliograficznej na kocu
kadego tomu. Jeden autor nie ma moliwoci wasnego przemylenia kadego
tematu, wielekro opiera si na cudzych s dach i ocenach.
Uwzgldniona faktografia nie zawsze te daje pen odpowied na
pytanie, dlaczego nast pio jakie wydarzenie i jakie miao
skutki, bo nie jest ona i nie moe by kompletna w syntetycz- nym
opracowaniu. Kto chce wic zdoby dokadne poznanie historyczne i
znale s dy historyczne w peni udokumentowane, musi sign do
monograficznych dzie naukowych. Obszerny wstp w pierwszym tomie
obejmuje waniejsze zagadnienia, cz ce si z
histori Kocioa
jako nauk , bo atwiej j zrozumie, gdy si wie, jak
ona powstaje jako naukowe opracowanie. Podano w nim take podzia
historii Kocioa na epoki i okresy, przyjmowane powszechnie w
historiografii. Wy- dao mi si wszake poytecznym nie omawia dziejów
Kocioa zbyt przekrojowo, w ramach dugich okresów. Ujem je w
mniejsze cezury czasowe, co pozwala lepiej dostrzec wystpowanie
nowych zja- wisk w ich powi zaniu z innymi na linii
horyzontalnej. Na pocz tku tomu podaj szczegóowy podzia kadej
z historycznych epok Kocioa na okresy. Obszerny wstp nuy czytelnika
nie przyzwyczajonego do pracy naukowej. Naley jednak z nim si za-
pozna, jak trzeba dokona wstpnych formalnoci w muzeum, by
ogl da jego cenne zbiory. W historii ogl da si bogate
wydarzenia dziejowe. Jedni zachwycaj si nimi, inni
oburzaj si na nie. Powinno si przede wszystkim zdoby z nich
lepsze zrozumienie teraniejszoci, historia jest
nauczycielk ycia (hi-
storia magistra vitae). Warszawa - Pozna, 8 grudnia 1984
roku.
Epoka staro ytno ci 30 - 692 2
O Autorze
Ks. prof. dr hab. Marian Banaszak (1926-1997)
Epoka staro ytno ci 30 - 692 3
Epoka staro ytno ci 30 - 692 4
Wstp
Dzieje Kocioa Katolickiego byy od dawna i s nadal
treci naukowej refleksji, mówi si wic o histo- rii Kocioa jako
nauce, która ma wasny przedmiot i cel bada oraz wasne metody.
Przedmiot historii Kocioa Przedmiotem tej nauki jest Koció
Katolicki, zaoony przez Jezusa Chrystusa na fundamencie Aposto- ów.
Rozwin si on przez dwa tysi ce lat liczebnie i geograficznie,
obejmuj c cay wiat, cho w ró- nym stopniu. Od niego
od czyy si w pewnych momentach dziejowych cae grupy
chrzecijan, które utworzyy wasne Kocioy. Historia Kocioa
Katolickiego nie utosamia si wic z histori chrzecija- stwa.
Zajmuje si za innymi Kocioami i religiami o tyle, o ile istnieje
jego wi z nimi lub wpyw wzajemnie na siebie. Koció Katolicki
posiada instytucjonalne formy, które atwo s dostrzegane przez
ogó ludzi, nawet nie- katolików. Koció wszake, w wietle nauki
Soboru Watykaskiego II, widzi siebie samego nie tylko
jako mniej lub wicej doskonale zorganizowan instytucj
midzynarodow , ale jako Lud Boy, który stanowi
Chrystusow wspólnot dla uwicenia wiata i zbawienia wszystkich
ludzi. Soborowe (eklezjo- logiczne) ujcie Kocioa nawi zuje do
biblijnych okrele i do przekonania pierwszych chrzecijan. Na-
zywali oni siebie w jzyku greckim ekklesia (po ac. Ecclesia),
czyli wspólnot , zgromadzeniem, zwo a-
nym ludem. Ekklesia z Nowego Testamentu stanowi odpowiednik
hebrajskiego sowa qahal, które w Sta- rym Testamencie oznacza naród
wybrany jako Lud Bo y. Nazw ekklesia przejy
jzyki romaskie (po franc. L'Eglise, po w. Chiesa), natomiast
germaskie jzyki (niem. Kirche, ang. Church) wziy j od
greckiego przymiotnika kyriake (Paski), domylnie oikia (Dom).
Najpierw oznaczaa ona Dom Paski
jako budynek, potem take wspólnot, która w tym miejscu si
gromadzia. Polskie sowo ko ció i cze- skie kastel
wziy si od aciskiego castellum (miejsce warowne, zamek).
Maj one take podwójne zna- czenie: koció-budynek, Koció -
powszechna wspólnota katolików (Koció powszechny) lub lokalna,
diecezjalna wspólnota katolików (Koció lokalny).
Cel historii Kocioa Jest nim naukowe przedstawienie dziejów Kocioa
w eklezjologicznym, a nie jedynie w strukturalnym ujciu.
Chronologicznie s to dzieje od zesania Ducha witego na
Apostoów w dniu Pidziesi tnicy (inauguracja Kocioa) a do
czasów wspóczesnych. Treciowo obejmuj one wewntrzne i
zewntrzne ycie Kocioa, jego struktury i wszystkie uwarunkowania:
geograficzne, gospodarcze, polityczne, spo- eczne, kulturalne i
religijne.
Metoda historyczna Naukowe opracowanie dziejów Kocioa wymaga
najpierw ustalenia samych faktów (faktografia), na- stpnie
wyjanienia ich przyczyn (genetyzm) i ukazania skutków (pragmatyzm).
W caoci pozwala to odtworzy obraz procesu dziejowego Kocioa. Kady
historyk musi posuy si metod naukow . Historyk Kocioa
korzysta z ogólnej metody nauk historycznych, jednak powinien nadto
uwzgldni specyfik przedmiotu swoich bada, gdy Koció jest
rzeczywistoci zoon , bosko-ludzk . Nie moe te w
ocenach procesu dziejowego Kocioa pomin kryteriów, wzitych z
Objawienia.
Epoka staro ytno ci 30 - 692 5
zwaszcza gdy byy przedmiotem kontroli, a jeszcze bardziej -
s dowego dochodzenia. Charakter róde sprawia, e w historii
atwiej ustali ujemne wydarzenia i fakty. Dotyczy to take historii
Kocioa. Nie wolno jednak pomija, czy ukrywa ujemne zjawiska lub
oceny. Historia bowiem ma by krytyczna, ale i obiektywna. Podawanie
wszystkich faktów, stwierdzonych w krytycznym badaniu, pozytywnych
i nega- tywnych, jest obiektywizmem, bez którego nie ma prawdziwej
historii.
Wiedza pozaródowa Do bada i opracowa historycznych potrzebne
s nie tylko informacje, uzyskane bezporednio ze róde
historycznych, ale take potoczna i naukowa wiedza historyka,
któr ksztatuj u niego w szczególniejszy sposób: kr g
kulturalny, w którym si wychowa, posiadany przez niego
wiatopogl d i odbyte studia historyczne. Na naukow wiedz
historyka skadaj si w duym stopniu nauki pomocnicze historii.
Dla historii Kocioa s potrzebne nie tylko nauki pomocnicze
blisze, konieczne wprost do badania ró- de, jak archiwistyka,
paleografia, ale i nauki pomocnicze dalsze, nieodzowne do penego
zrozumienia wydarze historycznych, jak historia religii, historia
prawa kocielnego, chrystologia, sakramentologia, zwaszcza za nauka
Kocioa o sobie samym (eklezjologia). Wana nadto jest znajomo
rozwoju histo- rii Kocioa jako nauki (historiografia).
Pocz tki da jej biskup Euzebiusz z Cezarei (ok. 263-339),
zwany ojcem historii Ko cio a.
Historiozofia i teologia historii W deniu do uchwycenia sensu
dziejów ludzkoci uprawia si od czasów staroytnych filozoficzne roz-
waania nad nimi. Filozofia historii (historiozofia) nie jest
atw nauk , a niektórzy w ogóle odmawiaj
jej naukowego charakteru. Ze wzgldu na Koció jako Lud Boy i
uwzgldniane kryteria objawione, przypisuje si historii Kocioa
charakter transcendentalny i zalicza si j do nauk
teologicznych. Ukaza- nie za sensu dziejów Kocioa w wietle
Objawienia Boego stanowi przedmiot teologii historii. Pierw- szym
autorem, który tak ukaza dzieje wspóczesnego sobie Kocioa w czasach
apostolskich, by ukasz Ewangelista, autor Dziejów
Apostolskich. Niew tpliwie najbardziej znanym dzieem z zakresu
teologii historii jest w. Augustyna O pastwie
Bo ym.
Epoka staro ytno ci 30 - 692 6
Epoka staro ytno ci 30 - 692 7
EPOKA STAROYTNOCI 30 - 692
Koció, powoany przez Jezusa Chrystusa do istnienia i dziaania,
zosta uksztatowany przepowiada- niem Ewangelii przez Apostoów. Po
Zesaniu Ducha witego (ok. 30) wyszed ze swej kolebki w Jero-
zolimie i obj przede wszystkim ówczesne cesarstwo rzymskie z jego
kultur hellesk . Przez nauk i czyny Pawa Apostoa
utrwalony w wiadomoci swego uniwersalistycznego posannictwa,
przeama partykularyzm mozaizmu i kultury ydowskiej oraz przyswoi
sobie sposoby przemawiania zarówno do ludzi prostych, jak i
wyksztaconych w kulturze helleskiej. Gosz c wiar w jednego
Boga, w Mesjasza Jezusa Chrystusa, Syna Boego, i w Ducha witego,
wypracowa teologiczne podstawy nauki o Trójcy witej oraz o bóstwie
i czowieczestwie Chrystusa, odrzuci bdy trynitarne i
chrystologiczne, cho nie obeszo si bez wewntrznych niepokojów i
rozamów. Od pocz tku istnienia napotka Koció na zawi
Sanhedrynu i Synagogi, na uprzedzenia Syryjczyków, Greków i
Rzymian, doznaj c przeladowa, najpierw od ludnoci pogaskiej,
nastpnie od wadzy cesar- skiej. Staoci wiary swych wyznawców i
krwi mczenników przezwyciy te trudnoci, zyska od Konstantyna
Wielkiego wolno religijn i prawne uznanie, lecz wszed w
du zaleno od chrzecija- skich cesarzy. Na czstych synodach i
czterech wielkich soborach w IV i V wieku rozwi zywa Koció
swoje we- wntrzne problemy, teologiczne i prawne, ogasza dogmaty i
kanony. Po edykcie mediolaskim wzrós liczebnie, naraony na spycenie
ycia religijnego, lecz swym gorliwym wyznawcom, wsuchanym w rady
ewangeliczne, zapewni osi gnicie doskonaoci wewntrznej przez
ruch ascetyzmu i monastycy- zmu. Dla ludów, zwanych barbarzyskimi,
sta si nauczycielem w wierze i nauce, wychowawc w kulturze.
Nie zaprzepaci wartoci kultury antycznej. Broni jej i siebie przed
inwazj islamu. Przekaza j re- dniowieczu w nowym
ksztacie. Inny ukad stosunków politycznych na Wschodzie i
Zachodzie, odrbny kierunek rozwoju kultury w obu czciach cesarstwa,
centralizacja kocielnej wadzy w Konstantynopolu i Rzymie,
zapocz tkoway roz- am Kocioa na Wschodni i Zachodni.
Pocz tek rozamu wida wyranie w uchwaach synodu trulla- skiego
drugiego (692). Waniejsze wydarzenia w wewntrznym yciu Kocioa stay
si podstaw do umownego podziau epoki staroytnoci na sze
okresów:
Pierwszy, Apostolskiej gorliwo ci, 30 – 140
Drugi, Wewntrznego umocnienia, 140 – 260
Trzeci, Zwyciskich zmaga, 260 – 324
Czwarty, Chrze cijaskiego w adania, 324 – 451
Pi ty, Wczesnego bizantynizmu, 451 – 590
Szósty, redniowiecznego prze omu, 590 – 692
Epoka staro ytno ci 30 - 692 8
I OKRES 30 - 140 APOSTOLSKA GORLIWO
1. W Jerozolimie
Jezus Chrystus. Chrystus w ródach historycznych. Zst pienie
Ducha witego. ydowska religia
i kultura. Koció jerozolimski.
Politeizm i kultura helleska. Koció antiocheski. Szawe z Tarsu -
Pawe Aposto. Widzenie
Piotra - sobór apostolski. Spór antiocheski. Druga i trzecia podró
Pawowa. Pawowe struktury i
teologia. Misje Dwunastu.
3. W Rzymie - stolicy cesarstwa
Piotr w Rzymie. Grób Piotra. Pawe w Rzymie i Hiszpanii.
Zarz dzenie Klaudiusza. Okrucie-
stwo Nerona. Przeladowanie Domicjana. Nienawi pogan. Reskrypty
Trajana i Hadriana.
Nauczanie Ojców. Wzrost pimiennictwa - apokryfy. Pierwociny bdów.
Zapowied gnozy i
gnostycyzmu. Religijno i pobono. Zorganizowane ycie kocielne.
wiadomo odpowie-
dzialnoci - prymat rzymski.
Aleksandria - Egipt. Syria i Azja Mniejsza. Afryka
pónocno-zachodnia. Europa zachodnia.
ycie i dziaalno do 312 r. Widzenie Konstantyna. Przed edyktem
mediolaskim. Edykt medio-
laski. Pierwsze przywileje. Rozprawa z Licyniuszem. Przyczyny
zwycistwa chrzecijastwa.
Nastpstwo tzw. prze omu konstantyskiego.
18. Owoce przeladowania
Epoka staro ytno ci 30 - 692 10
IV OKRES 324 - 451
Katolicyzm Teodozjusza Wielkiego. Triumfalizm Teodozjusza II.
20. Liczni misjonarze
Metody i rezultaty. Opór pogan. Chrystianizacja ydów. Misje w
cesarstwie. Misje wród Ger-
manów
augustianizm i Pastwo Bo e.
22. Teologowie o Synu Boym ( Logosie)
Ariusz - dyskusje aleksandryjskie. Sobór nicejski. Euzebianie.
Arianie.
Duchoburstwo. Teologia neoniceaczyków. Sobór w
Konstantynopolu.
klasztory palestyskie. Mnisi syryjscy - stylicy. Asketikon
Bazylego Wielkiego. Kanony i nieuda-
ny mistycyzm.
Afrykaskie klasztory - regua Augustyna. Fuzebiusz z Vercelli -
Marcin z Tours. Wyspa Lerins i
Marsylia. Hiszpania - pryscylianizm.
Antymonastyczne pr dy. Orygenesowskie spory. Chrystologia i
nestorianizm. Sobór efeski. Po-
jednanie z Antiochi . Jedno Chrystusa i monofizytyzm.
List dogmatyczny i synod zbójecki.
Chalcedon - sobór i rozam.
Pelagianizm. Papie Zozym i Julian z Eklanum. Augustyn i
semipelagianizm.
28. Duchowni i hierarchiczne struktury
Przywileje i wymagania. Wybór i wicenia. Kocioy lokalne i biskupi.
Metropolie i patriarchaty.
Prymat i papiee. Innocenty I i Leon Wielki.
Epoka staro ytno ci 30 - 692 11
29. Laicy i ycie chrzecijaskie
Przepowiadanie Sowa. Nowe formy pobonoci. Udzia w liturgii.
ycie w maestwie i rodzi-
nie. ycie w spoeczestwie. ycie kulturalne. Sztuka sakralna.
V OKRES 451 - 590
dzia y i papie. Orygenesowskie spory. Pi ty
sobór.
31. Kocioy narodowe
Misje Kocioa wschodniego. Nawrócenie Irlandii i Szkocji. Chrzest
Franków. Koció Wizygo-
tów. Koció w królestwie Ostrogotów. Katolicyzm Longobardów.
33. Klasztory i zakon Benedykta
35. Papiee i wikariaty apostolskie
Od Leona I do Pelagiusza II. Apostolski wikariat w Tessalonikach.
Arles i Sewilla.
36. Duchowiestwo i parafie
wianie pogascy. Arabowie mahometascy.
Epoka staro ytno ci 30 - 692 12
38. Monoteleci - szósty sobór
Sergiusz - Sofroniusz. Honoriusz I - Herakliusz. Maksym Wyznawca -
Marcin I. Sobór w Kon-
stantynopolu.
40. Teologowie i pisarze
Relikwie, obrazy, ywoty. Pomoc prawa.
Epoka staro ytno ci 30 - 692 13
Pierwszy okres
30 - 140
APOSTOLSKA GORLIWO
ycie i dziaalno Jezusa Chrystusa, omawiane szczegóowo w biblistyce,
interesuj histori Kocioa o tyle, o ile jest On jego
Zaoycielem. Z Chrystusowego ustanowienia stao si Kolegium Dwunastu
Apostoów bezporednio odpowiedzialnym za rozwój Kocioa. Nazwa
Apostoowie, utworzona przez pierwszych chrzecijan i czsta w
Dziejach
Apostolskich i Listach., obejmuje nie tylko Dwunastu, lecz i
tych, którzy byli naocznymi wiadkami y- cia, mierci i
zmartwychwstania Chrystusa oraz zostali powoani do przepowiadania
Ewangelii. Pawe z Tarsu opar wasne prawo do tytuu Apostoa na
widzeniu Chrystusa pod Damaszkiem oraz na nieza- chwianym dawaniu
wiadectwa o Nim i na swoim posannictwie, ustanowionym od dawna
przez Boga. Bezporedni uczniowie Apostoów cieszyli si szczególnym
autorytetem nie tylko u wspóczesnych so- bie, ale i u nastpnych
pokole chrzecijan. Tych z nich, którzy stali si pisarzami na
przeomie I i II wie- ku, nazwano. w XVII wieku Ojcami Apostolskimi,
gdy ich pisma, cho nie uznawane za natchnione, cieszyy si w
staroytnoci chrzecijaskiej podobn wartoci , jak ksigi
kanoniczne. Ostatnim pismem Ojców Apostolskich jest Pasterz
Hermasa, dzieo powstae okoo 140 roku. Koczy wic okres apostol-
skiej gorliwoci, który w póniejszych wiekach by uwaany za idealny
okres dziejów Kocioa. Niejeden te reformator w redniowieczu i
czasach nowoytnych domaga si powrotu chrzecijan do Kocioa czasów
apostolskich.
Rozdzia 1 W JEROZOLIMIE
Biblijne Jeruzalem stao si miejscem ukrzyowania Chrystusa i zesania
Ducha witego, ale ju wcze- niej, od kilku wieków, byo centrum
religii mojeszowej, stolic Ludu Boego Starego Testamentu i
orodkiem kultury ydowskiej. W Jerozolimie dziaa pierwszy Koció
lokalny i odby si tzw. apostol-
ski sobór . W tym miecie dozna on pierwszych przeladowa i
zosta opromieniony mczestwem dia- kona Szczepana i Jakuba Starszego
Apostoa.
Jezus Chrystus Zakadanie Kocioa dokonywao si stopniowo. Chrystus
tworzy jego istotne elementy przez cay czas swej dziaalnoci od
chrztu w Jordanie do mierci na krzyu. Terenem dziaalnoci Chrystusa
bya Galilea i Judea w Palestynie, gdzie gosi Bo nauk
przybywaj - cym do niego rzeszom ludzi. Stamt d powoa
Dwunastu i innych uczniów. wiadomy swej godnoci Syna Boego i
mesjaskiego posannictwa, podkrela, e pragnie wszystkich ludzi
poci gn do siebie, a przez siebie do Boga Ojca i zbawi kadego
czowieka. Jako zapowiedziany przez Proroków Mesjasz gosi o sobie, e
nie przyszed znie Starego Testamentu, ale go uzupeni. Gosi te,
i wypeni si czas oczekiwania i nadeszo Królestwo Boe, obiecane od
wieków w Pi mie. Wyranie jednak odci si od mesjanizmu
politycznego, cho tworzy, jako kontynuacj starotestamentowego
Ludu wybranego,
Epoka staro ytno ci 30 - 692 14
ziarnie gorczycznym nakreli Chrystus obraz historycznego rozwoju
Kocioa, z maego ziarenka do drzewa o rozoystych gaziach. Apostoów
obdarzy kapastwem Nowego Testamentu, polecaj c im na
Jego pami tk spenia dzik- czynienie, Eucharysti ,,
przez amanie i spoywanie chleba, o którym powiedzia, e jest
Jego Cia em,
oraz przez picie kielicha Jego Krwi. Ustanowi ich take
nauczycielami wszystkich narodów i szafarzami sakramentów,
szczególnie chrztu. Uczyni nadto Piotra Ska , na której
zbudowa swój Koció, i nada mu uprawnienia, nazwane wadz
kluczy Królestwa Niebieskiego. Podczas Ostatniej Wieczerzy modli si
o jedno widzialnego Ludu Boego, a fundamentem tej jednoci, przede
wszystkim w dziedzinie wiary, ustanowi prymat Piotrowy. Jako
istotne zadanie Ludu Boego okreli misje, ewangelizacj wszystkich
narodów po krace ziemi i a do koca wiata. Mk i
mierci dopeni dziea Odkupienia, jak zapowiada Apostoom. Na
podstawie Ewangelii wed ug
w. Jana obliczono, e umar na krzyu dnia 14 miesi ca
Nizan 30 roku. W naszej rachubie czasu by to dzie 7 kwietnia.
Chrystus trzeciego dnia zmartwychwsta. Ten fakt szczególnie
podkrelali Apostoowie, a Pawe gosi, e je eli za
Jezus nie zmartwychwsta , to bezsensowne jest nasze
nauczanie i bezsensowna wasza wiara
(I Kor 15, 14). Po zmartwychwstaniu ukazywa si Chrystus Apostoom i
wybranym uczniom, którzy nabrali pewnoci, e widz Go realnie, i
przyjmowali Jego ostatnie pouczenia. Na moment wniebowst -
pienia zebrali si na Górze Oliwnej, a potem oczekiwali w
Wieczerniku na zapowiedzianego Ducha witego. Teologowie
uznaj , e organizowany stopniowo Koció narodzi si na Kalwarii,
podczas Krzyowej Ofiary, która bya spenieniem Chrystusowego
Odkupienia. Historycy, przyjmuj c to teologiczne spoj- rzenie
na dzie narodzin Kocioa, wskazuj na Zesanie Ducha witego w
Pidziesi tnic jako na in- auguracj Kocioa i pocz tek jego
historii.
Chrystus w ródach histerycznych ycie i nauk Jezusa Chrystusa
przekazywano od Pidziesi tnicy w ustnej proklamacji zbawczego
Or- dzia Boga. Z czasem spisano j w ksigach, uznawanych za
wite i natchnione, a nazwanych Pismem
witym Nowego Testamentu. Chronologicznie
najwczeniej, w latach 50-51, powstay Listy w.
Paw a do Tessaloniczan. Jako pierwsza z Ewangelii zostaa
spisana najprawdopodobniej Ewangelia wed ug
w.
Marka. Najpóniejsze s pisma Janowe: trzy Listy
w. Jana, Ewangelia i Apokalipsa, ta ostatnia zreda- gowana
chyba nie wczeniej jak ok. 100 roku. Ksigi Nowego Testamentu
s wyznaniem wiary pierwszych chrzecijan, ale
te wiadectwem o ich wie- rze i yciu. W swych zamierzeniach nie
byy opracowaniami biografii Chrystusa, ani historii pierwotnego
Kocioa. Stanowi jednak wiarygodne ródo do ustalenia wielu
historycznych wydarze. Wyznaniowy charakter tych ksi g nie
przekrela uznanej po wielu dyskusjach ich wartoci jako
najobszerniejszego róda do ycia i dziaalnoci Jezusa Chrystusa. O
istnieniu historycznego Chrystusa wiadcz take
pozachrzecijaskie róda, ale nieliczne, bo Jego dziaalno w Galilei i
Judei oraz mier w samotnoci na krzyu nie byy wydarzeniami
politycznymi. Nie zainteresoway wic, niewielu zreszt wówczas
pisz cych, kronikarzy ydowskich czy rzymskich. Józef Flawiusz,
zromanizowany historyk ydowski, daje w dziele Staroytnoci ydowskie
wiarygodne przekazy o osobie Jezusa Chrystusa. W jednym z nich
pisze: W owym czasie pojawi si Jezus,
cz owiek
m dry, je li w ogóle nale y nazwa go
cz owiekiem; dokonywa bowiem rzeczy
niezwyk ych, by nauczy-
cielem ludzi, którzy rado nie garn si da prawdy, i
zarówno wielu Judejczyków, jak i wielu Greków po-
ci gn za sob . On by Chrystusem. Na podstawie
oskar enia wniesionego przez najznakomitszych u
nas
mów, Pi at skaza go na ukrzy owanie, ale jego dawni
przyjaciele nie przestali go mi owa; bo trzecie-
go dnia ukaza im si znowu ywy, tak jak
przepowiadali boscy prorocy, którzy te g osili bardzo
wiele
innych zdumiewaj cych zapowiedzi o jego osobie. Jeszcze
dzi istnieje spo eczno , która od jego
miana
Epoka staro ytno ci 30 - 692 15
Nie byoby bowiem sensu mówi o Nim, gdyby nie istnia. Dwaj historycy
rzymscy, Tacyt (55-120) i Swetoniusz (65-135),
wspominaj Chrystusa zupenie frag- mentarycznie, bo w
cznoci z swoimi relacjami o innych wydarzeniach, pierwszy,
gdy opisuje poar Rzymu i zrzucenie przez cesarza Nerona winy za to
na chrzecijan, drugi, gdy podaje wiadomo o wy- pdzeniu przez
cesarza Klaudiusza ydów z Rzymu. Krótkie wzmianki obu autorów
dowodz , e w Rzymie wiedziano o istnieniu Chrystusa i
zwi zku Jego osoby, jako zaoyciela, z chrzecijanami.
Zst pienie Ducha witego Zapowiedziane przez Chrystusa, dokonao
si w uroczyste wito ydowskie, zwane Pidziesi tnic , gdy
Apostoowie wraz z Maryj , jej krewnymi oraz niektórymi
uczniami i pobonymi niewiastami, trwali w Wieczerniku na modlitwie.
Kolegium Dwunastu, pomniejszone zdrad i tragiczn
mierci Judasza, uzupenio si wyborem Macieja. Podkrelono
wtedy, e Apostoem moe by ten, kto od chrztu Janowe- go do
wniebowst pienia trwa przy Chrystusie, by dawa wiadectwo
o Jego zmartwychwstaniu. Apo- stoowie, ubogaceni darami Ducha
witego, zwaszcza charyzmatem jzyków i darem mstwa, wyst pili
odwanie z nauk o Jezusie Chrystusie, ukrzyowanym i
zmartwychwstaym, wobec tumu ludzi, zgro- madzonego przed
Wieczernikiem. W imieniu; Dwunastu przemówi Piotr. W katechezie
nawi za do ak- tualnego wydarzenia, zst pienia Ducha
witego wród gwatownego szumu, wyjaniaj c je sowami proroka
Joela, a nastpnie proklamowa wyranie, e Bóg uczyni Jezusa Panem i
Mesjaszem, zawiad- czaj c Jego posannictwo cudami,
zmartwychwstaniem i wypenieniem proroctwa Dawida. Gdy sucha- cze
pytali, co maj czyni, Piotr uczy o koniecznoci nawrócenia.
Wedug niego, powinni zrozumie, e ydzi pob dzili,
przybijaj c Jezusa rkami bezbonych do krzya. Powinni nastpnie
przyj chrzest w imi Jezusa na odpuszczenie grzechów, wtedy take i
oni otrzymaj Ducha witego w darze. Rezultatem Piotrowej
katechezy byo nawrócenie i chrzest trzech tysicy ludzi, którzy w
ten sposób przy czyli si do istniej cej ju wspólnoty
wyznawców Chrystusa.
Wydarzenie to zawiera wszystkie istotne elementy struktury Kocioa:
dziaanie Kolegium Apostolskiego z Piotrem na czele, udzielanie
wskaza, nauk chrzecijask , sprawowanie sakramentu chrztu i
Ducha witego, wspólnot wierz cych w Chrystusa. Suchaj cy
Pitrowej katechezy byli nie tylko mieszkacami Jerozolimy, ale
rónych krajów i narodów.
Dzieje Apostolskie wymieniaj ich, poczynaj c od
Fartów, Medów i Elamitów, przez mieszkaców Me- zopotamii,
Kapadocji, Pontu, Azji Mniejszej, Judei, Frygii, Pamfilii, Egiptu i
czci Libii, a do przyby- szów z Rzymu, Kreteczyków i Arabów. Jako
osobn grup podaj ydów i prozelitów. Byli to
suchaj - cy katechezy, nie wiadomo jednak, czy oni wszyscy
znaleli si wród trzech tysicy nawróconych. Na- ley przyj, e cho nie
wszyscy si nawrócili, to zanieli do swoich krajów wie o
wydarzeniach jero- zolimskich. Ochrzczeni za, po powrocie z
Jerozolimy, dali w swoich rodzinnych miastach pocz tek Ko-
cioom lokalnym. W wygoszonej katechezie Piotr zwróci si przede
wszystkim do Judejczyków, przemawiaj c ich jzy- kiem
religijnym. Podkrela wic, e Jezus by Panem, czyli Bogiem, i
Mesjaszem. Chrzecijastwo roz- wino si te najpierw w wiecie religii
i kultury ydowskiej.
ydowska religia i kultura Jerozolim i Palestyn zamieszkiwaa tylko
cz ydów, wikszo za bya rozproszona po caym wiecie,
nosz c nazw Diaspory. Naród ydowski uleg przez to
znacznemu zrónicowaniu kulturalnemu i politycznemu, a nawet
religijnemu, cho wyznawa t sam wiar w jednego Boga,
Jahwe, i nalea do
Epoka staro ytno ci 30 - 692 16
by Kajfasz, a gow rodu jego te Annasz, arcykapan z lat 6-15 po
Chr., jeden z najbardziej wpywo- wych ludzi w Jerozolimie. ydzi
czyli z monoteizmem wiadomo cakowitego zwi zania z
Jahwe swojego losu jako naród. Uwaali si za wybranych przez
Jahwe do penienia specjalnej roli wród narodów wiata. Dopenieniem
ich posannictwa mia sta si wyj tkowy i jedyny w swoim rodzaju
Pomazaniec Bo y, Mesjasz. Oczeki- wanie na niego,
wielokro zapowiadanego w Starym Testamencie w sensie religijnym,
nabrao ju w okresie niewoli babiloskiej (586-538 przed Chr.) cech
mesjanizmu politycznego. Byo to oczekiwanie na zwycizc nad wrogami
narodu, które spotgowao si w okresie panowania rzymskiego w Judei.
Niena- wi do Rzymian zwikszaa si przez stacjonowanie kohorty ich
wojska w Jerozolimie i ci ganie po- datków. Mesjanizm
polityczny oraz obawa Sanhedrynu, e utraci wadz i wpyw na naród,
stanowiy najwiksz przeszkod w szerzeniu chrzecijastwa w
Palestynie i zagroenie dla tamtejszego Kocioa. Nie
mniejsz przeszkod by: priorytet Prawa mojeszowego przed
religijnoci i moralnoci . Wierno Prawu i jego
amplifikacjom, ustalanym przez uczonych w Pimie, staa si naczelnym
kryterium przyna- lenoci do Jahwe i Jego ludu wybranego.
Mesjanizm polityczny i Prawo uznawali ydzi ,za najbardziej istotne
elementy swej narodowej tosamoci. Powszechnie wic przyjmowano
wielkie znaczenie Prawo, a jednak stopie jego zachowywania
by ródem podziau narodu ydowskiego na róne grupy i kierun- ki.
Chasydzi (hebr. chasid, pobony) byli ruchem religijnym z okresu
Machabe jakiego (II wiek przed Chr.). dali posuszestwa Prawu
z gotowoci na mier za nie. Saduceusze, nosz cy imi
prawdopodobnie wybitnego arcykapana Sadoka z czasów Salomona,
skupiali ludzi z przedniejszych rodów i przywódców stanu
kapaskiego. Odsuwaj c si cakowicie od chasydy- zmu, ulegli
swoistemu racjonalizmowi: odrzucenie istnienia anioów i duchów oraz
wiary w zmartwych- wstanie cia, lekcewaenie mesjanizmu politycznego
i oportunizm wobec wadzy rzymskiej. Zdobyli dziki temu znaczne
wpywy polityczne. Eseczycy, nazwani tak od aramajskiego hasajja
(pobo ny, gorliwy) stanowili radykalny odam chasy- dów i byli
sekt religii mojeszowej. W historii znano ich ogólnikowo z
informacji Pliniusza i Józefa Flawiusza, lecz dopiero dziki
wykopaliskom (1947) w Hirbet Qumran, na zachód od Morza Martwego,
szczegóowo poznano, e tworzyli zorganizowane grupy, od czone
od oficjalnej religii. Jedn z tych grup, wspólnot z Qumran,
zaoy i kierowa ni , imiennie nie okrelony, nauczyciel
sprawiedliwoci, który da nowe wyjanienie Prawa i ustali zasady
suenia Bogu we wspólnocie (na wzór zakonny). Do tej spoecznoci
przyjmowano po okresie próby. Wymagano zachowania bezennoci,
prowadzono ycie wspólne, stosowano czste obmycia rytualne,
oczekiwano nadejcia czasu ostatecznego, w którym doko- na si
decyduj ca walka synów wiat o ci i dzieci
ciemno ci. Nie mona wykluczy, e niektórzy eseczycy znaleli si
wród pierwszych chrzecijan, ale okazao si bezpodstawne czenie
z nimi Jana Chrzciciela i Pana Jezusa, podobnie jak szukanie w
esenimie genezy chrzecijastwa.
Epoka staro ytno ci 30 - 692 17
Lud ydowski by na ogó wierny Prawu i tradycji ojców, ale bez
fanatyzmu faryzeuszów. Wyróniay si w nim gboko religijne jednostki,
za których reprezentantów mona uwaa biblijne postacie starca
Symeona i prorokini Anny. Z tego ludu wielkie rzesze chodzi y za
Chrystusem. Z niego te pochodzia wikszo chrzecijan w Kociele
lokalnym palestyskim. Galilejczycy, poddani tetrarchy Heroda
Antypasa (4 rok przed Chr. - 39 po Chr.), byli lekcewaeni przez
Judejczyków ze wzgldu na zmieszanie si z napywow
ludnoci nieydowsk . Rzeczywicie nie przywi zywali
oni nadmiernego znaczenia do zachowania Prawa i podania starszych,
chtnie te szli za Chrystusem, który w Galilei rozwin szerok
dziaalno, Galilejczykami byli niektórzy Apostoowie, ale
Galilejczykami zwano te odam zelotów (gorliwców), którym da
pocz tek (6 po Chr.) Juda Galilej- czyk, gdy wznieci bunt
przeciw Rzymianom z powodu zarz dzonego spisu ludnoci. Zwalcza
swoich wspówyznawców za to, e podporz dkowuj c si
cesarskim zarz dzeniom, godzili si mie za
w adców
miertelnych panów, zamiast jednego Boga. Uczony rabbi
Gamaliel, podczas przesuchiwa Piotra i Jana przed Sanhedrynem,
porówna ruch wokó Jezusa do ruchu wokó Judy Galilejczyka. Pierwszym
chrze- cijanom w Jerozolimie nadawano nieraz
pogardliw nazw Galilejczycy.
Herodianie mylnie przez pewien czas zaliczani do sekt religii
mojeszowej, byli faktycznie ugrupowa- niem politycznym, powstaym
wokó Heroda Wielkiego i jego dynastii. Na sprawy religijne
spogl dali przez pryzmat politycznych celów, nie okazywali te
wikszego zrozumienia, a nawet zainteresowania dla chrzecijastwa.
Diaspora (grec. diaspora, rozproszenie) oznaczaa rozproszony naród
ydowski w rónych krajach Azji, Afryki, Europy i liczya
szeciokrotnie wicej ydów, ni byo ich w Palestynie. Zamieszkiwali
gównie w wielkich orodkach handlowych i kulturalnych, jak Antiochia
i Rzym, szczególnie za w Aleksandrii, w której zajmowali dwie
dzielnice na pi w caym miecie. ydzi w diasporze cieszyli si
szeregiem przywilejów, zwaszcza autonomi religijn i
administracyjn . Osobny przeoony zarz dza synagog ,
która w kadym miecie bya miejscem zebra, czytania Pisma witego i
modlitwy. Rada starszych z archontem na czele zajmowaa si sprawami
cywilnymi gminy ydowskiej. ycie tej wspólnoty wród pogan ksztatowaa
religia i prawo mojeszowe oraz wasna kul- tura. Posugiwano si
wszake jzykiem greckim (koine), uywaj c go nawet w naboestwach
synago- galnych. Z jzykiem greckim wciskay si do ycia diaspory
wpywy kulturalne helleskie, z tego wzgldu patrza- no w Jerozolimie
niechtnie na hellenizuj cych ydów z diaspory. Pod wpywami
kultury helleskiej znalaza si przede wszystkim diaspora
aleksandryjska, w której ydowski uczony Filon (zm. ok. 40) sta- ra
si uwzgldni grecki kierunek filozoficzny i stosowa jego terminologi
w swoim systemie. ydzi z diaspory byli jednak wierni swej
religijnej i kulturalnej wizi z Jerozolim . Pacili roczny
podatek na wi tyni jerozolimsk , a pragnieniem kadego z
nich byo odby pielgrzymk do witego miasta ojców i przey w nim choby
raz Pasch z wspóbrami. ydzi w diasporze, pogardzani czsto przez
pogan, trwali przy swojej wierze w jednego Boga, co wicej, starali
si pozyska ich do wiary w Jahwe. Prozelitami zwano pogan
przyjmuj cych judaizm. Jeeli wyznaj c wiar w Jahwe,
poddali si obrzeza- niu i zachowywali prawo mojeszowe, byli
prozelitami Sprawiedliwoci, w odrónieniu od prozelitów
Bramy, zwanych take boj cymi si Boga, którzy
wyznawali tylko monoteizm ydowski. Diaspora, przez swoje
zwi zki z kultur hellesk bya bardziej podatna na
misj chrzecijask , ni Ju- dejczycy. Uatwiaa j take wród
pogan przez prozelityzm, goszenie monoteizmu i propagowanie De-
kalogu oraz posiadanie ksi g Starego Testamentu w greckim
tumaczeniu (Septuaginta). Nie obeszo si
jednak bez walki o dusze midzy Synagog a Kocioem, nie
mówi c ju o zwalczaniu si z powodu ró- nic
doktrynalnych.
Epoka staro ytno ci 30 - 692 18
wówczas; piciu tysicy, a Pan codziennie do cza do nich, tych,
którzy mieli by zbawieni (Dz. Ap. 2, 47). Okreleniem tej wspólnoty
jerozolimskiej staa si grecka nazwa ekklesia, (Koció), czyli zwoane
przez Boga zgromadzenie. Stosuj c potem nazw ekklesia do kadej
Chrystusowej wspólnoty lokalnej (Koció lokalny), posiadano wiadomo,
e te wszystkie wspólnoty tworz jedno, take zwan ekklesia
(Ko- ció powszechny). Nazwa chrzecijanie powstaa póniej (ok. 43) w
Antiochii. Do tego czasu wyznawcy Chrystusa uywali w odniesieniu do
siebie okrele bracia, uczniowie, wierz cy. ydzi za zwali ich
Na- zarejczykami, Galilejczykami, Ebionitami (hebr. ebionim,
ubodzy), w czym wyraao si przekonanie, e chrzecijanie s tylko
odamem lub sekt judaizmu. Chrzecijanie w Jerozolimie
pochodzili z ydów miejscowych i ydów z diaspory, którzy czasowo lub
na stae mieszkali w tym miecie, oraz z prezentów. Zdaje si, e
udzielenie chrztu poganinowi Korneliu- szowi z Cezarei i jego caemu
domowi stanowio wyj tek przez duszy czas w praktyce Kocioa
jero- zolimskiego. ycie religijne Kocioa jerozolimskiego ksztatowaa
nauka i przykad Apostoów. Uczszczano nadal do wi tyni, w
której tworzono wasn grup modlitewn , gromadz c si w
portyku Salomona. Zbierano si take codziennie w domach prywatnych
na amanie chleba (sprawowanie Eucharystii) i na wspólne
posiki. Modlitwa miaa charakter dzikczynienia, bo przeywano z
radoci neofitów wiar w Mesjasza,
wzmocnion zdumiewaj cymi znakami: a gdy si modlili,
zadr a a ziemia w miejscu, gdzie si zebrali i
nape nieni zostali wszyscy Duchem witym i g osili z
odwag s owo Bo e (Dz. Ap. 4, 31). O t odwag proszono
Boga take na zgromadzeniu, które uwaao za swój obowi zek
wspiera modlitw wszystkich braci, zwaszcza Apostoów, nie
przestaj cych, mimo zakazu Sanhedrynu, naucza codziennie w
wi tyni i domach. Treci religijn jerozolimskiego
Kocioa bya wiara w zmartwychwstaego Jezusa jako prawdziwego
Mesjasza i eschatologiczne oczekiwanie na Jego powtórne przyjcie
( paruzja). T wiar i nadziej oraz praktykami
ycia religijnego rónili si chrzecijanie od wyznawców mozaizmu,
chocia uczszczali jak oni do wi tyni jerozolimskiej,
dokonywali obrzezania i obmywa oczyszczaj cych, zachowywali
szabat. ycie spoeczne Kocioa jerozolimskiego zostao uksztatowane
przez entuzjazm wiary i czynn mio bliniego. Spotykano si na
wspólnych posikach, które byy wyrazem braterskiej wspólnoty i
pomoc dla biednych, wdów i sierot. Wielu sprzedawao swe
posiadoci i oddawao pieni dze Apostoom na wspólne cele.
Istniaa wszake zasada penej dobrowolnoci. Ananiasz i Safira, gdy
zoyli tylko cz pienidzy, ulegli nagej mierci, w czym widziano kar
Bo , lecz nie za pozostawienie sobie drugiej czci, tylko za
usi owanie oszukania Ducha witego, bo twierdzili
kamliwie, e oddaj wszystko. Da- rowane pieni dze tworzyy
wspóln kas, z której obdzielano braci stosownie do potrzeb.
Zorganizowano sta opiek nad wdowami i sierotami, co skonio
Apostoów do utworzenia kolegium diakonów. Struktura Kocioa
jerozolimskiego opieraa si na Kolegium Dwunastu. Apostoowie byli
wiadkami i nauczycielami ycia, mierci i zmartwychwstania Pana
Jezusa, nakadali rce, udzielaj c Ducha wite- go, organizowali
wspólnot wyznawców Chrystusa i kierowali ni z wielkim
autorytetem, ale bardziej
jako pasterze i sudzy ni zwierzchnicy Kocioa, zbudowanego na
ich urzdzie. Dziaalno Piotra, opi- sana w Dziejach
Apostolskich szczegóowiej ni pozostaych Jedenastu, wiadczy o jego
przoduj cym stanowisku (prymat) w Kolegium. T prymacjaln
funkcj Piotra podkreli póniej Pawe Aposto, gdy uda si do
Jerozolimy, by go osobicie pozna (Gal 1,18). Z ustanowienia
apostolskiego powsta nowy urz d tzw. Siedmiu. Dano im
nazw diakoni, od funkcji su- enia przy stoach podczas
wspólnych posików. Funkcja ta zrodzia si z wewntrznej potrzeby
Kocioa
Epoka staro ytno ci 30 - 692 19
pochodzenia ydami helleskimi, o jednym za z nich powiedziano
wprost, e by prozelit z Antiochii (diakon Mikoaj). Starsi
(gr. presbiteroi) byli trzeci funkcj w Kociele
jerozolimskim. Ustanowieni niew tpliwie na wzór starszych w
Sanhedrynie i synagogach, byli pomocnikami Apostoów, szczególnie w
kierowaniu wspól- not . Tworzyli kolegium, zwane póniej
prezbiterium, którego przeoonym w Jerozolimie zosta Jakub.
Posugiwanie charyzmatyczno-profetyczne, speniane przez tzw.
proroków, istniao w Kociele jerozo- limskim, oprócz urzdów
hierarchiczno-instytucjonalnych. Jeden z proroków, Agabos, pod
natchnieniem
Ducha witego przepowiedzia wielki g ód, który
dotknie ca ziemi , co rzeczywi cie mia o
miejsce za
Klaudiusza (Dz. Ap. 11, 27). Funkcji proroków nie ujto w
urz d, gdy opieraa si na osobistych darach od Boga, zwanych
charyzmatami, które suyy do wyjaniania prawd wiary i umacniania w
niej, a cza- sem do przepowiadania przyszoci. Przeladowanie Kocioa
jerozolimskiego zaczo si od postawienia Apostoów Piotra i Jana
przed San- hedrynem, gdy kapani ydowscy i saduceusze byli oburzeni,
e nauczaj lud ó zmartwychwstaym Je- zusie. Pierwsze
przesuchanie zakoczyo si grobami. Uwolniono ich ze wzgldu na lud,
uznaj cy za wyrany znak Boy uzdrowienie chromego przez Piotra.
Zakazano Apostoom Jedynie nauczania w imi Jezusa, na co Piotr
odpowiedzia: Rozs dcie, co jest s uszniejsze wobec
Boga: was s ucha czy Boga?
Epoka staro ytno ci 30 - 692 20
Samarytanie, stanowi c od kilku wieków mieszanin miejscowej
ludnoci izraelskiej z kolonistami babi- loskimi, wyznawali
synkretyzm religijny z zachowaniem monoteizmu. Stali jednak w
opozycji do jero- zolimskiej teokracji i oddawali Jahwe cze na
górze Garizim, na której staa kiedy ich wi tynia, kon-
kuruj ca z jerozolimsk . Obarczeni
pogard Judejczyków, przyjli yczliwie przeladowanych
chrzeci-
jan z Jerozolimy. Dziaalno Filipa przyniosa wiele nawróce.
Wedug zlecenia Kolegium Dwunastu, Piotr i Jan przybyli
potem do Samarii na apostolsk wizytacj i udzielili
nawróconym Ducha witego. Misja chrzecijaska poza Samari obja
nawet odlege miejsca Palestyny. Kocioy lokalne powstay w miastach
Joppa i Lidia. Szymon, zwany Magiem, ochrzczony przez Filipa,
zjawi si u Piotra i pragn za pieni dze naby moc udzielania
Ducha witego, przez co staby si biskupem Samarii. Zdemaskowany
przez Apostoa, który zagrozi mu kar Bo za ch kupienia
daru Boego, wyrazi skruch, ale nie przesta uprawia sztuczek
magicznych, podaj c si za
Pierwsz Moc Bo . Pozyska
wielu uczniów, uprawiaj cych synkretyzm religii chrzecijaskiej
i ydowskiej oraz wierze wschodnich. Doprowadzio to po 70 r. do
rozwoju bdnej nauki, zwanej gnostycyzmem. Od imienia Szymona Maga
utworzono w Kociele nazw symonia
na oznaczenie kupowania rzeczy witych i urzdów kocielnych.
Etiopczyk , prozelita, wysoki urzdnik królowej etiopskiej
Kandaki, zosta take nawrócony przez diako- na Filipa. Wraca on z
pielgrzymki do Jerozolimy i spotka Filipa na drodze do Gazy.
Chrzest odby si szybko, po krótkiej katechezie o Jezusie, gdy
diakon upewni si, e Etiopczyk zna Pisma Starego Testa-
Epoka staro ytno ci 30 - 692 21
Rozdzia 2 W ANTIOCHII
Koció lokalny antiocheski by od pocz tku zoony z nawróconych
ydów i pogan. W nim najpeniej dojrzaa wiadomo chrzecijaskiego
uniwersalizmu dziki w. Pawowi Apostoowi. Antiochia, miasto nad
Orontesem, stolica rzymskiej prowincji Syrii, liczya ok. 800 tysicy
mieszkaców i bya nie tylko wzowym punktem handlowym, ale i wybitnym
orodkiem kultury helleskiej. Wyst- poway w niej wszystkie dodatnie
i ujemne objawy ycia ówczesnego wiata pogaskiego, wyznaj cego
politeizm, rz dzonego przez Rzymian, uprawiaj cego kultur
hellesk , lecz ulegaj cego take wpywom wierze wschodnich,
babilosko-asyryjskich. Kultur hellesk zna dobrze Pawe Aposto,
który po na- wróceniu dziaa w Antiochii i pomóg w rozwi zaniu
trudnych problemów chrzecijan z dwóch krgów kulturalnych,
ydowskiego i helleskiego. Jego stanowisko uzyskao aprobat tzw.
soboru apostolskiego, nie cofn si wic przed wyci gniciem
wszystkich wniosków z soborowej decyzji i wygra spór z Pio-
trem, którego nie przesta uwaa za filar Kocioa. Przez
trzy wielkie podróe misyjne pozyska dla Ewangelii ówczesny wiat
grecki. Kocioowi da pierwsz , fundamentaln teologi i
nowe elementy do
jego struktury.
Politeizm i kultura helleska Rzymianie rz dzili rozlegym
imperium, które August zamkn w naturalnych granicach wielkich rzek,
Eufratu, Renu i Dunaju. Rzymianie zdobywcy ulegli wszake wpywom
kultury helleskiej, przyjmuj c w duym stopniu jej smak spraw
duchowych. W nazwach odrónia si dwa systemy politeizmu, grecki i
rzymski, ale niewiele dzielio je w rozbudowa- nej wówczas
mitologii. Oba systemy byy w podobnym upadku. U Greków najbardziej
przyczyni si do tego krytycyzm, praktykowany w rónych szkoach
filozoficznych, szczególnie w stoickiej i epikurej- skiej. Stoicy
rozbijali homerowski wiat bogów przez nauk o boskim przewidywaniu i
logosie jako ro- zumie wiata, byli jednak dalecy od uznania
jednego, osobowego bóstwa. Epikurejczycy przyjmowali zdeterminowany
obraz wiata fizycznego, w którym nie byo faktycznie miejsca dla
bogów. Rzymski system religijny nie tylko uleg bóstwom greckiego
Olimpu, ale znalaz si pod wpywem sze- regu bóstw wschodnich i
ksi g sybillijskich, propaguj cych szczególnie kult
maoazjatyckiej bogini, Ky- bele. Przeciwdziaa temu cesarz August,
który próbowa odnowi rzymski politeizm jako religi pa- stwow .
Wznowi wic dawne uroczystoci religijne, budowa wi tynie,
reorganizowa kolegia kapa- nów pogaskich, powierza religijne
funkcje czonkom wybitnych rodów rzymskich i przyj sam tytu
najwy szego kap ana ( pontifex maximus). Jego
reformy nie zdoay pogbi rzymskiego politeizmu, stay si natomiast
ródem religijnego kultu cesarza. Kult ten, uksztatowany we
wschodnich prowincjach cesarstwa i podtrzymywany tam przez
urzdników jako czynnik integruj cy podbite narody, sta si
jedn z przyczyn przeladowania chrzecijan. Wschodnie prowincje
byy ródem nie tylko kultu cesarzy, ale i rozpowszechniaj cych
si w cesarstwie wierze i misteriów, w których wyrónia si trzy typy:
syryjskie, maoazjatyckie i egipskie. Ich wspól- nym elementem byo
ukazywanie losów czowieka po mierci i podawanie rodków, dziki
którym móg rzekomo zabezpieczy swoje istnienie w wiecznoci. Tkwia w
tym gówna sia przyci gaj ca ludzi do misteriów, cho wcale
nie mniejsze znaczenie miay pieni, mody kultowe i niezwyky
ceremonia wta-
Epoka staro ytno ci 30 - 692 22
ficznych neoplatonizmu i neopitagoreizmu. czya si z
ni wiara w tajemne znaczenie snów, które sta- rano si tumaczy,
zwaszcza w Egipcie. Istniay tam liczne wyrocznie, posugiwano si
sennikami. Sa- w zdobya egipska wyrocznia Ammona, podobnie jak w
Delfach grecka wyrocznia Apolla, a w Abuno- teichos maoazjatycka
wyrocznia Glykona. Ratunku w nieszczciach i niepewnych losach
czowieka szukano nie tylko w magii, ale i w modach do bóstw. W
chorobach zwracano si do boga Asklepiosa, któremu przypisywano
cudowne uzdrowienia i skadano za nie wota w jego licznych
wi tyniach. Wiara w Asklepiosa trwaa dugo po wprowadzeniu
chrzecijastwa i trzeba byo zwalcza j jeszcze w IV wieku.
Politeizm nie posiada wielkiej siy ksztatowania moralnoci swoich
wyznawców. Funkcj t przejy systemy filozoficzne. Duy wpyw pozytywny
wywieraa filozofia stoicka, ale i ona nie bya w stanie zahamowa
potguj cego si upadku moralnego. Jego ponury obraz maluje Pawe
Aposto w Li cie do
Rzymian (I, 24-32), co ma potwierdzenie w relacjach pogaskich
pisarzy, Seneki, Tacyta i Juwenala. Wy- stpuj ce stale w
dziejach ludzkoci objawy za moralnego spotgoway si w tym czasie,
zwaszcza wród warstw wyszych i pospólstwa miejskiego, mimo reform
Augusta. Przykadowo mona wymieni plag rozwodów, wzrost prostytucji,
urz dzanie wystawnych uczt, po czonych nieraz z orgiami,
depra- wacj ludzi przez niektóre widowiska cyrkowe i teatralne, a
przede wszystkim do czsto nieludzkie traktowanie niewolników.
Niewolnictwo byo wówczas bardzo rozpowszechnione. W Rzymie istniaa
paradoksalna sytuacja, e niewolnicy i wyzwolecy liczyli ok. 900
tysicy na pótora miliona mieszkaców. Niewolnikom odma- wiano
wszelkich praw, najczciej zaliczano ich do wyposaenia gospodarstw,
jak narzdzia rolnicze i zwierzta poci gowe, a wedug wypowiedzi
senatora Caiusa Crassusa w czasach Nerona ta dzika
zgraja
barbarzyców nie mo e by trzymana inaczej, ni
strachem.
W Rzymie roio si od niewolników i wyzwoleców, a take od pospólstwa,
które starali si cesarze utrzyma w spokoju przez rozdawnictwo zboa
i organizowanie darmowych widowisk cyrkowych. Nie istniaa wszake
jaka staa opieka spoeczna, zwaszcza nad wdowami i sierotami.
Okazywano natomiast trosk o zmarych i tworzono bractwa pogrzebowe.
Wikszo mieszkaców cesarstwa zachowaa zrozumienie dla gbszej
religijnoci i uczciwoci na mia- r ówczesnych wymaga. Do nich
trafiao chrzecijastwo z swoim monoteizmem i nakazami wysokiej
moralnoci. Chrzecijastwu sprzyjaa take powszechna tsknota za
zmian stosunków nie tylko spo- ecznych, ale moralnych i
religijnych. Dostrzega si j nawet w dzieach poetów i
filozofów. Maj c to na uwadze, napisze póniej Klemens
Aleksandryjski: Jak prawo wychowa o
ydów, tak filozofia przygoto-
wa a Greków do przyjcia Chrystusa Pana (Stromata 1, 5). Misja
chrzecijaska znalaza uatwienie w politycznej i kulturalnej jednoci
cesarstwa rzymskiego, na- tomiast przeszkod - w czstym
antysemityzmie, wybuchaj cym raz po raz pogromem ydów. Naj-
krwawszego pogromu dokonano w Egipcie (66) po wybuchu powstania w
Jerozolimie. Zgino wtedy ok. 50 tysicy ydów w Aleksandrii i 60
tysicy w innych miastach egipskich. Antysemityzm stanowi du
przeszkod w pocz tkowym okresie dziejów Kocioa, kiedy poganie
uwaali chrzecijastwo za odam religii ydowskiej.
Epoka staro ytno ci 30 - 692 23
do Galatów (2, 12) istniay w Kociele antiocheskim dwie grupy obok
siebie: judeochrzecijanie i helle- nochrzecijanie. Pierwsi,
nawróceni ydzi, byli wpatrzeni w praktyk Kocioa jerozolimskiego, z
któ- rym mieli ywe kontakty, bo stamt d przybyli prorocy i
posano tam jamun przez Barnab i Pawa. Judeochrzecijanie zachowywali
wic wszystkie przepisy prawa mojeszowego, cznie z zakazem
kon- taktów z ludnoci nieydowsk . Z tego wzgldu stronili
od chrzecijan, nawróconych z pogastwa. Stworzyo to problem, którego
rozwi zania dokonano przy decyduj cym dziaaniu Pawa
Apostoa.
Szawe z Tarsu - Pawe Aposto wiadek ukamienowania Szczepana, po jego
mierci przeladowca wyznawców Jezusa, cudownie na- wrócony na drodze
do Damaszku, misjonarz w Antiochii, odznacza si
wyj tkow wiadomoci jedno- ci Kocioa i jego
uniwersalizmu oraz teologicznym ujmowaniem prawd wiary, które
gosi ydom i Grekom. Przez urodzenie (ok. 10) w rodzinie
ydowskiej z Tarsu w Cylicji, gdzie ojciec wykonywa zawód siodla-
rza, wyrós w kulturze ydowskiej, w gorliwoci faryzeuszy, do których
si zalicza, w gbokiej znajo- moci prawa i tradycji mojeszowej. Zna
ojczysty jzyk aramejski oraz grecki (koine), który umoliwi mu
gbokie wejcie w kultur hellesk . Posiada, jak ojciec, rzymskie
obywatelstwo i znajomo przy- wilejów, przysuguj cych mu z tego
tytuu. W Jerozolimie znalaz si po raz pierwszy przed mczestwem
Szczepana, aby pogbi wiedz w szkole uczonego Gamaliela. Cudowne
nawrócenie czy w swych relacjach z bezporednim objawieniem mu
si Jezusa i powoaniem na Aposto a pogan.
Po nawróceniu przebywa krótko w Damaszku i trzy lata na Pustyni
Arabskiej. Pustynne medytacje, spo- tkanie z Piotrem w Jerozolimie
i misyjna praca w Antiochii pogbiy jego chrzecijask religijno
a do przey mistycznych oraz wiadomo odpowiedzialnoci za
chrystianizacj pogan, dla których podj trud podróy misyjnych,
uczestniczy w tzw. soborze apostolskim i
rozwi za spór antiocheski.
Pierwsz podró misyjn przedsiwzi Szawe prawdopodobnie w
latach 46-48, razem z Barnab i jego krewnym Janem Markiem.
Obja ona Cypr i wybrzee maoazjatyckie. Na Cyprze znaleli ju
chrzeci-
jan, doszo te do spotkania z rzymskim, prokonsulem Pawem
Sergiuszem, który znajdowa si pod wpywem ydowskiego proroka i
magika Barjezusa, ale nawróci si na chrzecijastwo. Po tym spotka-
niu Szawe zaczyna uywa imienia Pawe, s dzi si wic, e przyj je
ze wzgldu na prokonsula. Kolejnymi miastami Pawowej wyprawy
misyjnej byy: Antiochia Pizydyjska, Ikonium, Listra, Derbe, Perge i
Attile. Wszdzie stosowa t sam metod misyjn : zaczyna
nauczanie w synagodze, do której nieraz przychodzili poganie, kiedy
za goszenie Ewangelii wywoywao sprzeciw nieprzejednanych wy-
znawców mozaizmu i zakazywano mu wstpu do synagogi, co czyo
si niekiedy z tumultem, Pawe naucza w domach i zwraca si gównie do
pogan. Nie chronio go to przed przeladowaniem ydów, a nawet
wyrzucaniem si z miasta, ale wbrew temu ogromne byy owoce
misji. W kadym miecie zaka- da Pawe Koció lokalny, w którym
ustanawia starszych (presbiteroi) przez nakadanie r k w
czasie postu i modlitwy. Po powrocie do Antiochii, Pawe i Barnaba
zdali tamtejszemu Kocioowi obszern relacj z misyjnych trudów
i osi gni. Wie o nawróceniu licznych pogan przyczynia si
niew tpliwie do spotgowania problemu antiocheskiego: jaki ma
by stosunek nawróconych z pogastwa do prawa mojeszowego.
Rozwi zania szukano u Apostoów w Jerozolimie. Znaczn rol
w podjciu decyzji odegrao dawniejsze dowiadczenie religijne Piotra
Apostoa.
Widzenie Piotra - sobór apostolski
Aposto Piotr, po ustaniu przeladowania z 37 roku, odwiedza Kocioy
lokalne w Palestynie. W Cezarei udzieli wówczas chrztu
Korneliuszowi, setnikowi kohorty italskiej. Korneliusz, o którym
Dzieje Apo-
stolskie (10, 2) mówi , e y w boja ni
Bo ej, prawdopodobnie by prozelit Bramy, bez obrzezania.
Kiedy wic prosi Piotra o chrzest, Aposto wyjani jemu oraz zebranym
krewnym i przyjacioom: Wie-
cie, e nie wolno ydowi przebywa i przestawa
z cudzoziemcami. Bóg jednak pouczy mnie, abym ad-
Epoka staro ytno ci 30 - 692 24
nadprzyrodzonego podczas modlitwy opisa Piotr potem w Jerozolimie,
gdy czyniono mu zarzuty, e utrzymuje kontakty z nieobrzezanymi. Na
jego podstawie przekona nawróconych z ydostwa, e take
poganom da Bóg ask nawrócenia, która
zapewnia ycie (11, 18). Na swoje widzenie i chrzest
Korne- liusza powoa si na soborze apostolskim, gdy przedstawia, jak
naley rozwi za problem antiocheski. W Kociele antiocheskim nie
kwestionowano udzielania chrztu nawracaj cym si z pogastwa,
wszake pod wpywem przybyych z Jerozolimy chrzecijan,
przestrzegaj cych gorliwie prawa mojeszowego i tradycji ojców,
zrodzi si problem, czy ochrzczeni z pogastwa musz nadto podda
si obrzezaniu. Pro- blem postawiono w radykalnym
sformuowaniu: Je eli nie zostaniecie obrzezani
wed ug zwyczaju Moj e-
szowego, nie mo ecie by zbawieni (Dz. Ap. 15, 1). Temu
doktrynalnemu orzeczeniu grupy judeochrze- cijan sprzeciwili si
Pawe i Barnaba. Zostali wic obaj wysani przez Koció antiocheski do
Jerozoli- my, by problem przedstawi Apostoom. Spraw zajo si
zebranie Apostoów i prezbiterów Kocioa jerozolimskiego, umownie
nazwane w hi- storii soborem apostolskim. Wedug Dziejów
Apostolskich, wzili w nim udzia Apostoowie, Piotr i Ja- kub, wedug
Pawa, by take obecny Jan. Pierwszy przemówi Piotr. Powouj c si
na swoje widzenie przed chrztem Korneliusza, postawi jasno zasad, e
zbawienie osi ga si przez wiar i ask Jezusa. Jakub opowiedzia
si za tym, eby nie czyni trudnoci poganom, nawracaj cym si do
Pana, ale powin- ni oni wstrzyma si od ofiar skadanych bogom, od
nierz du, rozumianego sakralnie jako zwi zek ma- eski
midzy krewnymi, od pokarmów z misa zwierz t uduszonych i od
spoywania krwi. Dekret soborowy, wysany do Antiochii, uwzgldni
wypowied Piotra z dodatkiem, e nawróceni z po- gastwa
uczyni dobrze, jeeli zachowaj klauzule Jakubowe. Bya to
modyfikacja wypowiedzi Jakuba, bo on poda swoje klauzule w formie
nakazu, sobór za w formie zalecenia. Zdanie z dekretu:
Natchnieni Duchem witym postanowili my... (Dz. Ap.
15, 28) stao si w Kociele pewnikiem teologicznym, e kady sobór,
prawowicie zebrany, dziaa ze szczególn asystencj Ducha
witego, s wic nieomylne jego orzeczenia doktrynalne
(dogmaty).
Z dekretem soborowym wysano do Antiochii jerozolimskich proroków,
Jud Barsabasa i Sylasa, którzy odbyli podró z Pawem i Barnab .
Koció antiocheski przyj soborow decyzj, uradowany jego po-
cieszaj c treci . Dla caego Kocioa miaa ona
najdoniolejsze znaczenia. Obalaa bowiem mur, który byby go zamkn w
prawie mojeszowym i kulturze ydowskiej.
Spór antiocheski Dekret soborowy rozwi za w Antiochii jeden
problem. Pozosta drugi: czy nawróceni ydzi s zobowi -
zani do cisego przestrzegania prawa mojeszowego, w którym mieci si
zakaz kontaktów obrzezanych z nieobrzezanymi. Pytanie stao si
pal ce, gdy Piotr przyby do Kocioa antiocheskiego po opuszcze-
niu (49) Jerozolimy z powodu kolejnych tam niepokojów. Piotr
kontaktowa si pocz tkowo z chrzecijanami antiocheskimi,
zarówno nawróconymi z ydostwa,
jak i nawróconymi z pogastwa, póniej zacz stroni od tych
drugich, by nie popa w nieczysto ry- tualn wedug prawa
mojeszowego. Uczyni to pod wpywem judeochrzecijan, gdy w Antiochii
zjawili si ludzie od Jakuba z Jerozolimy. Pawe otwarcie
sprzeciwi si postpowaniu Piotra i oznajmi mu pu- blicznie, e nie
jest ono zgodne z prawd ewangeliczn . To stanowisko
zostao przyjte przez Piotra i w ten sposób obalono kolejny mur
midzy obu grupami chrzecijan, lecz fa szywi bracia, jak
ich nazwa Pawe, nie zapomnieli mu tego i pragnli si zemci. Pawe
przekona si o ich wrogoci w dalszych podróach misyjnych. W czasach
najnowszych bezpodstawnie chciano dopatrze si w sporze antiocheskim
dowodu na istnie- nie w Kociele dwóch trwaych i zwalczaj cych
si nurtów: petrynizmu i paulinizmu.
Epoka staro ytno ci 30 - 692 25
kultury helleskiej, Pawe przeprowadzi dysputy, z ydami w synagodze
i z filozofami na forum. Wy- gosi sawn mow na Areopagu, w
której wykaza moliwo poznania rozumem samym istnienia Boga z
otaczaj cego nas wiata. Nawróce nie byo wiele ze wzgldu na
sceptycyzm suchaczy wobec nauki o zmartwychwstaniu. Chrzest jednak
przyja pewna grupa ludzi, a wród nich Dionizy Areopagita, poda-
wany w tradycji za pierwszego biskupa Aten. W Koryncie, zwanym
wiat em ca ej Grecji, najwikszym wówczas
miecie portowym (ok. 600 tysicy mieszkaców), ale zepsutym, jak
chyba adne inne miasto, misjonarze pozostali pótora roku. Ich
dziaal- no utrudniali ydzi swoj wrogoci , zwaszcza gdy
Pawe nauczaj c przez trzy miesi ce w synagodze, nawróci
jej przeoonego Kryspusa. Nie dopuszczony wicej do niej, naucza w
domu Kryspusa i pozy- ska dla Ewangelii wielu pogan. Wzmogo to
wrogo ydów, którzy wykorzystali przybycie nowego prokonsula
Galliona (brata filozofa Seneki) i oskaryli Pawa przed nim, e
niezgodnie z Prawem, naucza o oddawaniu czci Bogu. Prokonsul uzna
spór za wewntrzn spraw synagogi i oddali skarg. Pawe wróci do
Antiochii, zatrzymuj c si krótko w Efezie i Jerozolimie.
Trzecia podró misyjna Pawa miaa (54) Efez za gówn baz
dziaalnoci. W tej misji uczestniczy Tytus, Antiocheczyk z
pochodzenia. Obaj odwiedzili Kocioy lokalne, wczeniej zaoone w
Galacji i Frygii, przez dwa lata dziaali w Efezie, sawnym z
pogaskiego kultu Diany i jej wspaniaej wi tyni. Trudnoci ze
strony ydów i pogan sprawiy, e Koció efeski powoli si organizowa.
Dimetrios, wy- twórca posków Diany, zorganizowa rozruchy przeciw
Pawowi, bo misja chrzecijaska osabiaa kult bogini i naruszaa
interesy miasta. Gdy mino zagroenie i Koció efeski móg dalej si
rozwija. Pawe uda si w dalsz podró, dotar do Macedonii i
Grecji. Z Koryntu napisa list do Rzymian, cho jeszcze nie zna ich
Kocioa lokalnego. Zapowiedzia osobiste przybycie do nich, gdy
wybierze si do Hiszpanii. Bd c w Milecie, wezwa do siebie
prezbiterów Kocioa efeskiego i przestrzega ich przed
zgubn nauk faszywych nauczycieli. Trzecia podró Pawowa
miaa, poza Efezem, charakter wizytacji Kocioów lokalnych, gdy
niektóre z nich znalazy si pod niekorzystnym wpywem judeochrzecijan
lub wpywem platonizuj cego yda aleksandryjskiego, Apollosa,
gorliwego jako chrzecijanin, ale rozbijaj cego jedno
kocieln , czego najboleniej dowiadczy Koció koryncki. Pawe,
jak zamierza, dotar do Jerozolimy na uroczystoci
Pidziesi tnicy. Spotka si z Jakubem i pre- zbiterami, przekaza
im jamun Kocioów lokalnych greckich i podda si rytualnemu
oczyszczeniu, by zniweczy oskarenia o wrogo wobec prawa
mojeszowego. Nie udao mu si to, gdy oywiony w tym czasie mesjanizm
polityczny uatwi ydom z diaspory maoazjatyckiej podburzenie
przeciw niemu ludnoci jerozolimskiej. Od samos du uratowa Pawa
trybun rzymski z oddziaem onierzy, którzy po uspokojeniu tumultu
pozwolili mu przemówi do ydów. Pawe przedstawi im swoje nawrócenie
i do- tychczasow dziaalno, lecz nie pokona zawzitoci.
Czterdziestu przeciwników zawi zao pod przy- sig spisek
na jego ycie. Powiadomiony o tym trybun przekaza go prokuratorowi
Feliksowi w Cezarei. A gdy i tam przybyli oskaryciele, którzy
wytoczyli teraz skarg przeciw niemu jako przywódcy sekty
nazarejczyków, Feliks, znaj cy do dobrze
chrzecijask nauk, oddali oskarenie, ale trzyma Pawa w wizieniu
przez dwa lata. Nowy prokurator Festus wznowi spraw Pawa na
naleganie Sanhedrynu. Wtedy Aposto, jako obywatel rzymski, wniós
apelacj do cesarza i zosta przewieziony do Rzymu. Pobyt Pawa w
wizieniu cesarskim i jego dalsza dziaalno misyjna wraz z
podró do Hiszpanii i mierci (67) w Rzymie nale do
dzie-
jów Kocioa rzymskiego.
Pawowe struktury i teologia Kocioy lokalne, zaoone przez Pawa,
s opisane w ródach historycznych szczegóowiej, ni te, które
powstay na wzór Kocioa jerozolimskiego, wykazuj take pewne
odmiennoci. Wedug Pawowej struktury, kadym Kocioem lokalnym
kierowao kolegium starszych, zwanych w
Epoka staro ytno ci 30 - 692 26
Pewne jest, e funkcje biskupów i prezbiterów, podobnie jak
diakonów, by y zawsze zwi zane z jednym Kocioem lokalnym. Dla
posugiwania caemu Kocioowi istnieli apostoowie (wysacy, misjonarze)
i
prorocy. Charyzmatycy, obdarzeni darem prorokowania i
glossolali (przemawiania), dziaali w Kocio- ach lokalnych, lecz nie
mieli staych i okrelonych funkcji. Dary charyzmatyczne, udzielane
przez Ducha witego bezporednio i komu On chcia, nie byy trwae w
danej osobie i nie uwaano ich za konieczne dla Kocioa lokalnego.
Charyzmatycy wystpowali na naboestwach, wygaszali prorocze mowy i
dzikczynne mody, co zwikszao entuzjazm wiary i pogbiao religijne
przeycia. Nie ponosz c odpo- wiedzialnoci za codzienne
funkcjonowanie Kocioa lokalnego, czasem zakócali jego ad i spokój
przez swe nadzwyczajne, tajemnicze wyst pienia. Uwaa wic Pawe
za potrzebne przedstawi zasady posu- giwania si charyzmatami (I Kor
14, 1-40), ale nie przesta jednoczenie zachca chrzecijan: starajcie
si o mi o , ubiegajcie si gorliwie o dary duchowe,
a najbardziej o dar przemawiania z natchnienia
Bo ego.
Pawowe struktury zapewniay Kocioom lokalnym autonomi, lecz Aposto
wpoi im w wiadomo take: 1. wi, potrzebn midzy nimi, 2.
konieczno silnego zwi zku z Kocioem jerozolimskim. Teologiczne
podstawy tych wizi wyoy w nauce o s u bie jednemu Panu (I
Kor 8, 6) oraz o Kociele
jako Ciele Chrystusa (I Kor 12, 27). Jedno Kocioa
powszechnego, oprócz chrystianizacji jak najwik- szej liczby ludów
i narodów, ydów i pogan, stanowi istotn tre tego, co nazwano
Pawowym uniwer- salizmem. Teologia Pawowa, praktyczna,
uwzgldniaj ca mentalno chrzecijan nawróconych z pogastwa, wy-
rastaa z szczegóowych potrzeb Kocioów lokalnych i ksztatowaa oraz
rozwijaa ich ycie sakramen- talne i pobono. Wida to wyranie w nauce
o chrzcie i eucharystii oraz w ich sprawowaniu. Wedug Pawa, chrzest
by nie tylko inicjacj , ale mierci dawnego czowieka w
cznoci z mierci Jezusa za grzechy i powstaniem nowego
czowieka do ycia w cznoci z Jezusem zmartwychwstaym. Ryt
zanu- rzania podczas chrztu stanowi nie tylko symbol, ale
prawdziwie nowe narodzenie.
Eucharystia, wedug Pawa, stanowi rzeczywisty udzia we Krwi i Ciele
Chrystusa Pana. Przez amanie
chleba wzmacniaj wierz cy
bezporedni czno z uwielbionym Panem, s wic
peni radoci i dzik- czynienia, zdobywaj take pewno Jego
paruzji. Tsknot za paruzj i nadejciem czasu ostatecznego
wyraano w modlitwie: Przyjd , Panie nasz
( Marana tha, I Kor 16, 22). Udzia w amaniu chleba by
ródem wewntrznej jednoci chrzecijan, bo spoywaj c to samo Ciao
i Krew Pana Jezusa, tworzyli
jedno Ciao Chrystusa. Udzielany wówczas poca unek
pokoju nie by pust form .
Misje dwunastu Misyjna dziaalno Pawa jest do dobrze znana,
natomiast bardzo .mao, czasem nawet zupenie nic nie wiadomo o
misjach Dwunastu Apostoów poza Jerozolim . Piotr po soborze
apostolskim uda si przez Antiochi do Rzymu i dziaa tam przez wiele
lat. Jan, z pochodzenia Galilejczyk, syn Zebedeusza i brat Jakuba
Starszego, jeden z najbardziej zaufanych i umiowanych uczniów Pana
Jezusa, dziaa w Kociele jerozolimskim, z Piotrem uda si do Samarii,
wzi udzia w soborze apostolskim i odwiedzi Kocioy lokalne
Palestyny. Wybuch powstania ydow- skiego w 66 roku zasta go w
Jerozolimie, sk d rzekomo z innymi chrzecijanami uda si do
miasteczka Pea w Zajordani. Póniej dotar przez Azj Mniejsz do
Efezu. Podczas przeladowania cesarza Domi- cjana zesany na wysp
Patmos, wróci do Efezu i zakoczy w nim dugie ycie, wsawiony - wedug
tradycji - opiek nad Najwitsz Maryj Pann . Co
do jego powtórnego pobytu w Efezie prowadzono wiele dyskusji ze
wzgldu na wzmiank o jakim prezbiterze Janie. W Ewangelii
(wedug witego Jana), w trzech Listach, i Apokalipsie przedstawi
nauk o Jezusie Mesjaszu, Synu Boym. Wprowadzi do niej
termin Logos, znany w czasach przedchrzecijaskich, ale nada mu
chrzecijask tre. Obraz Logosu,
Syna Boego, który kademu czowiekowi przynosi wiato i ycie, a tym
samym zbawienie, przekaza Jan na kocu I wieku nastpnym pokoleniom
chrzecijan. Plastycznie ukaza istot Kocioa w obrazach Owczarni
Chrystusowej i Winnicy Paskiej. Wedug niego, Koció ten yje we
wrogim sobie wiecie, daje wiadectwo
o Zmartwychwsta ym i zbawieniu, a prowadz c
walk ze wiatem a do przelewu krwi,
Epoka staro ytno ci 30 - 692 27
z niebieskim. Przez taki obraz Kocioa,
Apokalipsa Janowa staa si pociech i
si chrzecijan w cza- sach przeladowa. O innych Apostoach, po
opuszczeniu Jerozolimy, mówi pisma dopiero z II i III wieku,
budz c na do- datek w tpliwoci co do swych informacji,
jeeli nawet nie s apokryfami. Czsto bowiem wzoruj si na
antycznej literaturze o bohaterach, nie jest te pewne, czy nie
powstay w krgach gnostyckich, które chtnie czyy swoje wywody
z osobami Apostoów. Jedno wszake jest w tych informacjach warto-
ciowe. Mona na ich podstawie pozna geograficzny zasig Kocioa przy
kocu okresu apostolskiego posugiwania. W Ewangelii
wed ug witego Mateusza wystpuj Apostoowie w
kolejnoci: Szymon Piotr, Andrzej, Jakub Starszy i Jan, Filip,
Bartomiej, Tomasz i Mateusz, Jakub syn Alfeusza, Tadeusz, Szymon
Kana- nejczyk i Judasz, na którego miejsce wszed do Kolegium
Dwunastu Maciej Aposto. Andrzej, brat Szymona Piotra, rozwin
misyjn dziaalno w Scytii, Tracji, Epirze, Grecji i na Krymie.
mier mczesk poniós (ok. 70) w Patras na krzyu, który mia
ksztat litery X (krzy w. Andrzeja).
Jego relikwie zoono (357) w Konstantynopolu, potem przewieziono do
W och i dopiero papie Pawe VI odda je (1964) katedrze w Patras.
Póna tradycja sowiaska podaje, e Andrzej odby podró misyj- n a
do Nowogrodu Wielkiego. Jakub Starszy nie zdoa podj misji poza
Jerozolim , w której zgin mierci mczesk jako
pierw- szy z Apostoów. Filip Aposto, czsto mylony z Filipem
diakonem, mia dziaa w Azji Mniejszej i w kraju Fartów, po- niós za
mczesk mier w Hierapolis (Frygia). Bartomiej, utosamiany
najczciej z Natanaelem, uda si prawdopodobnie do Arabii Poudniowej,
któr mylnie w relacjach o nim nazywano Indiami.
Poniós mier mczesk w 71 r., odarty ywcem ze skóry, jak
podaje póniejsza tradycja. Tomasz, zwany Didymus, jest
podawany jako misjonarz ludów midzy Syri , Persj i
Indiami. Chrze- cijanie rytu malabarskiego uwaaj go za
zaoyciela swego Kocioa. Umczony najprawdopodobniej w Kalamina,
zosta pochowany w Mailapur, przedmieciu dzisiejszego Madras. Jego
relikwie przeniesio- no w III wieku do Edessy, a póniej do Ortona w
Italii. Mateusz (Lewi), syn Alfeusza, prowadzi misj w Palestynie,
ewentualnie dalej, wród ludów znaj cych
jzyk aramejski, w którym, jako ojczystym,
spisa Ewangeli. Powszechnie uwaa si go za mczennika, cho
zupenie nieznane jest miejsce i okoliczno mierci. Jakub
Modszy, syn Alfeusza, zwany take bratem Paskim, prawdopodobnie nie
opuci nigdy Jerozo- limy, w której sta na czele Kocioa lokalnego i
poniós mier mczesk . Juda Tadeusz, brat Jakuba Modszego,
autor Listu, zaliczonego do pism Nowego Testamentu, by
misjo- narzem najpierw w Palestynie, póniej w Arabii, Mezopotamii i
Syrii, gdzie zosta umczony w Arad, blisko Bejrutu. Szymon, zwany
Kananejczykiem lub Zelot , zajmowa si
misjami nad Morzem Czarnym, moe te w pónocnej Afryce i Persji.
Nieznane jest miejsce jego mczeskiej mierci. Maciej, przyjty do
Kolegium Dwunastu po tragicznej mierci Judasza, mia prowadzi misje
wród mieszkaców Etiopii i Kolchidy. Wiele legend o nim znaa
staroytno chrzecijaska. Zgin mierci mczesk w
Kolchidzie. Przekazy tradycji nie podaj nawet w przyblieniu
daty mierci siedmiu Apostoów. Piciu Apostoów
Epoka staro ytno ci 30 - 692 28
Rozdzia 3 W RZYMIE – STOLICY CESARSTWA
Wród suchaj cych katechezy Piotrowej w dniu Zesania Ducha
witego byli ydowscy pielgrzymi z Rzymu. Naley wic przypuszcza, e
oni pierwsi przenieli do stolicy cesarstwa Ewangeli, a co naj-
mniej wie o Niej. Wedug wiadectwa Euzebiusza z Cezarei, Piotr
przyby do Rzymu po raz pierwszy na pocz tku rz dów
cesarza Klaudiusza (41-54). Dziki dziaalnoci Piotra, a take Pawa,
Koció rzym- ski rozwija si, cho w I wieku dotkny go przeladowania
Nerona i Domicjana. W II wieku przelado- wania wybuchay w rónych
czciach cesarstwa, wywoywane nienawici ludnoci pogaskiej, a
nie znajduj ce tamy w reskryptach cesarzy, Trajana i
Hadriana.
Piotr w Rzymie Pobyt i dziaalno Piotra w Rzymie nie budzi
w tpliwoci, cho prowadzono niejednokrotnie gwatowne dyskusje
na ten temat ze wzgldu na zwi zek prymatu Pitrowego z
rzymsk stolic biskupi . wiadec- two najwczeniejszej
tradycji o pobycie podaje Klemens Rzymski w licie do Koryntian i
Ignacy Antio- cheski w licie do Rzymian. Potwierdzaj t
tradycj autorzy z rónych czci Kocioa powszechnego w II wieku:
Dionizy z Koryntu, .Ireneusz z Lyonu i Tertulian z Afryki. Koció
lokalny rzymski musia rozwija si do szybko, skoro wywoao to
niepokój rzymskiej synago- gi ju za Klaudiusza. Do tego Kocioa
napisa list Pawe Aposto w 57 r., zapowiadaj c swoje przybycie
i udzielaj c nauki o stosunku Ewangelii do Prawa oraz o
powoaniu wszystkich ludzi do Królestwa Bo-
ego. Odnosi si wraenie, e Koció rzymski, liczebnie silny,
przeywa normalne problemy kadej chrzecijaskiej wspólnoty, która
powstawaa w cieniu synagogi. Pawe nie wspomina Piotra w swoim
licie, wiadomo jednak, e póniej obaj dziaali w Rzymie, obaj te
ponieli mier w czasie przelado- wania chrzecijan przez cesarza
Nerona. Z czono ich w kulcie, obchodz c uroczyste
wspomnienie m- czestwa w jednym dniu (29 czerwca). Badania
historyczne ustaliy, e nie zginli jednoczenie. Piotr zosta
ukrzyowany gow w dó, najpewniej ju w 65 roku.
Grób Piotra Apostoa pochowano na cmentarzu watykaskim,
istniej cym tam od dawna. Niektórzy uczeni twierdz , e w
258 r. przeniesiono jego relikwie w bezpieczniejsze miejsce, do
katakumb w. Sebastiana przy via Appia, gdzie zbudowano póniej
bazylik w. Apostoów. Wykopaliska archeologiczne, prowadzone od
1939 r. przez szereg lat z przerwami, potwierdzaj istnienie
pod bazylik w. Piotra na Watykanie grobu, w którym
znaleziono szcz tki mczyzny, uznane przez jednych uczonych za
relikwie Piotra, co drugim wydaje si nieprawdopodobne ze wzgldu na
owo ewentualne przeniesienie ich do katakumb. Wykopali- ska wszake
doday wiarygodnoci przekazom ródowym, które od koca II wieku do VII
wieku wska- zyway na pochowanie Apostoa na Watykanie, gdzie te
zostaa zbudowana bazylika jego imienia, po 324 roku przez cesarza
Konstantyna Wielkiego.
Epoka staro ytno ci 30 - 692 29
pilnuj cych go onierzy. O wiele goniejsze musiay by w miecie i
zyskiwa Ewangelii nowych wy- znawców. Podró do Hiszpanii podj Pawe
po uwolnieniu (63). Wspomina o niej Klemens Rzymski, brak jednak
szczegóowszych relacji. W kolejnej podróy odwiedzi Pawe Kocioy
lokalne na Wschodzie, w Grecji i na Krecie, sk d powróci do
Rzymu. Podczas przeladowania cesarza Nerona zosta osadzony w wizie-
niu mamertyskim i zgin prawdopodobnie w 67 roku, jako obywatel
rzymski, city mieczem za Bram Ostyjsk . Pochowano go w
posiadoci chrzecijanki, Lucyny, przy via Ostensis, sk d
zabrano jego reli- kwie w 258 r., podobnie jak Piotra, do katakumb
w. Sebastiana. Gdy za cesarza Konstantyna Wielkiego, po 324 roku,
albo za cesarza Teodozjusza I, jak chc inni uczeni, wzniesiono
bazylik w. Pawa nad jego pierwotnym grobem, umieszczono tam
ponownie relikwie.
Zarz dzenie Klaudiusza Koció lokalny rzymski powsta, jak wiele
innych, w cieniu synagogi. Chrzecijanie mogli si rozwija bez
konfliktu z wadz cesarsk , bo uwaano ich pocz tkowo
za pewien ruch w dozwolonej religii y- dowskiej. Do szybko jednak
weszli w konflikt z oficjalnym mozaizmem, gdy nawracali pogan, jak
na- ley przypuszcza, nie daj c od nich przyjcia
obrzezania ani zachowania prawa mojeszowego. Kon- flikt ten,
którego przyczyn , wedug rzymskiego historyka, by
Chrestos (odmiana imienia Chrystus), zaniepokoi cesarza Klaudiusza,
wypdzi wic wkrótce po 41 roku wszystkich ydów z Rzymu. Edykt
cesarski nie by wymierzony przeciw chrzecijanom, cho i oni, jeeli
byli ydami, poszli na wygnanie. Cesarz wyst pi przeciw ydom,
bo uporczywie trwali w sporach wewntrznych z powodu Chrestosa. Nie
ma dzi w tpliwoci, e by to spór o nauk Chrystusa. Klaudiusz
potraktowa podobnie surowo ydów aleksandryjskich, zaraz na
pocz tku swego panowania, gdy zabroni im sprowadza rodaków z
Syrii i innych miast egipskich. Chcia przez to uci spory mi- dzy
samymi ydami oraz midzy nimi i ludnoci hellesk .
Okruciestwo Nerona Pierwsze oficjalne wyst pienie wadzy
cesarskiej przeciw chrzecijanom, o których rzymski historyk Ta- cyt
mówi, e bya ich ogromna liczbo w Rzymie, spowodowa cesarz Neron
(54-68), gdy poar (16 VII 64) zniszczy wiksz cz stolicy. Kryy
bowiem wród ludnoci uporczywe pogoski, e podpalono miasto na
yczenie cesarza, który jako poeta pragn widzie je pon ce i
opiewa, jak ongi Homer Tro-
j. Wtedy zaniepokojony wadca, prawdopodobnie z podszeptu
prefekta policji, Tygelina, oskary chrze- cijan, e to oni
s podpalaczami. Umiejtnie pokierowane ledztwo dostarczyo
dowodów winy, uwi- ziono wic wiele osób i ukarano sankcjami
przewidzianymi dla podpalaczy. Jednych zaszyto w skóry
zwierz t i rzucono dzikim psom na poszarpanie, drugich ubrano
w atwo palne materiay i palono jako ywe pochodnie w cesarskich
ogrodach. Byo to jednoczenie kar i widowiskiem dla
pospólstwa. Tacyt nie mia w tpliwoci, e chrzecijan niesusznie
obwiniono za poar, cho podziela opini, e zasugi- wali na surowe
kary z powodu nienawi ci do rodzaju ludzkiego. Na powstanie
takiej opinii miay wpyw dwie przyczyny: odizolowanie si chrzecijan
od ycia publicznego, wówczas gboko nasyconego kul- tem bóstw
pogaskich, oraz przeniesienie z ydów na chrzecijan zarzutu
nienawi ci, mimo e nauczono si ju nie utosamia drugich z
pierwszymi. Wywoanie przeladowania z prywatnego motywu cesarza
wykluczao zamiar wytpienia wszystkich chrzecijan w cesarstwie, cho
póniejsi apologeci chrzecijascy widzieli w Neronie pierwszego z
rzym- skich wadców, który przyst pi do cakowitego wyniszczenia
chrzecijastwa. Przeladowanie prowa- dzono zasadniczo w Rzymie.
Jeeli wyst pio sporadycznie na prowincji, byo to spowodowane
prywatn gorliwoci urzdników, którzy pragnli przypodoba
si cesarzo