ICT กาวหนา

คนตองพฒนาปญญาและวนย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

ICT กาวหนา คนตองพฒนาปญญาและวนย

© พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

รวบรวมหนงสอ ๗ เลมของทานพระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา วนย เรองใหญกวาทคด

จะพฒนาคนกนไดอยางไร? ชวตนเพองาน งานนเพอธรรม ชวตด มหลก วาสนาสรางเองได บารม ยงยวดหรอยงใหญ พมพครงท ๑ : พฤษภาคม ๒๕๕๓ จานวนพมพ : ๑,๐๐๐ เลม

จดพมพและเผยแพรโดย คณะเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร มหาวทยาลยมหดล ๙๙๙ ถ.พทธมณฑลสาย ๔ ต.ศาลายา อ.พทธมณฑล จ.นครปฐม ๗๓๑๗๐ โทร. ๐ ๒๘๔๙ ๖๓๙๙ โทรสาร ๐ ๒๘๔๙ ๖๐๙๙ http://www.mahidol.ac.th E-mail : ict@mahidol.ac.th

อนโมทนย

วนท ๒๐ พฤษภาคม ๒๕๕๓ น เปนวาระสาคญท คณะเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร มหาวทยาลยมหดล (คณะ ICT) ไดรบการสถาปนามาครบเวลา ๑ ป

วนครบรอบปน นบวาเปนมงคลวาร เพราะระยะกาลทผานมาจนถงวาระน

เปนเวลาแหงความกาวหนาและการสรางสรรค เพอความเจรญงอกงามและ

ประโยชนสขแกประเทศชาตและสงคม รวมทงการพฒนาชวตของทกบคคลทม

สวนรวม

การเกดขนของคณะเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร เปนปรากฏการณทแสดงถงความเจรญกาวหนาของมหาวทยาลย คเคยงไปกบความเจรญของประเทศชาต และอารยธรรมของมนษยชาต

ปจจบนน ICT มความหมายสาคญยงตอกจการและการดาเนนชวตทก

ดานของมนษย โดยเฉพาะในทางการศกษา ซงเปนฐานของการพฒนาชวตและสงคม ถาตงใจใชใหด ICT จะเพมโอกาสและขยายวสยในการพฒนาคนอยางสงสด

คณะเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร มหาวทยาลยมหดล ซงได

พฒนามาตงแตเปนภาควชาคอมพวเตอร คณะวทยาศาสตรและสานกคอมพวเตอร ทกอตงขนเมอ พ.ศ. ๒๕๓๑ นอกจากไดสะสมประสบการณ และเพมพนความชานาญพเศษในดาน ICT มาตามลาดบแลว ยงไดบาเพญประโยชนไมเฉพาะแก

งานในกจการของมหาวทยาลยมหดลเทานน แตไดใช ICT ทาประโยชนทางการศกษา ทางพระพทธศาสนา ทางประวตศาสตรและวฒนธรรมในวงกวาง ดงทไดรเรมจดทาพระไตรปฎกฉบบคอมพวเตอร (BUDSIR) ขน อนนบวาเปนฉบบแรกของโลก

ในวาระสาคญอนเปนมงคลน ขออนโมทนาความเจรญกาวหนางอกงามและงานสรางสรรคบาเพญประโยชน ของคณะเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร มหาวทยาลยมหดล ขอใหบคลากรทงปวง ถงพรอมดวยกาลงกาย กาลงใจ กาลงปญญา กาลงสามคค มความสขกายสขใจ ทจะสรางสรรคความเจรญงอกงามและทาประโยชนทมงหมายใหสาเรจ โดยเฉพาะใหพฒนา ICT สความเยยมยอด และพฒนามนษยใหมคณภาพดเยยม ทจะมาใช ICT ใหเกดประโยชนอยางสงสดแกประเทศชาต และมนษยชาตสบตอไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๕ พฤษภาคม ๒๕๕๓

สาสนจากอธการบด

คณะเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร หรอคณะ ICT นบเปน คณะนองใหมลาดบท ๒๐ ของมหาวทยาลยมหดล ซงจะครบรอบ ๑ ป ของคณะฯ ในวนพฤหสบดท ๒๐ พฤษภาคม ๒๕๕๓ การกอตงคณะเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสารน นบเปนหลกหมดทสาคญของมหาวทยาลยมหดล ในการทาหนาทตอบสนองพนธกจ ในการสรางผนาและพฒนาวชาการดานเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร อนเปนสงสาคญและจาเปนยงตอประเทศชาตในปจจบน

ในวาระครบรอบปของคณะ ICT ขอบคลากรทกคนของคณะฯ ไดโปรดรวมแรงรวมใจพฒนา ดวยการสรรคสรางงานการศกษาและวชาการดานคอมพวเตอรและเทคโนโลยสารสนเทศ เพอเปนฐานของการพฒนาบคลากรและสงคมไทยอยางยงยน ขออานวยพรใหคณะฯ มความเจรญ รงเรอง และประสบความสาเรจในพนธกจทสาคญ และวสยทศนทตงไว เพอการพฒนาสงคมไทยใหมนคงภายใตยคโลกาภวตนทมการเปลยนแปลงอยางรวดเรว การจดทาหนงสอน ไดแสดงใหเหนถงมตของการผสานความใหมของเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร กบหลกธรรมในพระพทธศาสนาเพอการดาเนนชวต จงขอใหการจดทาหนงสอนไดเออประโยชนตามทไดมงหวงไวทกประการ

(ศาสตราจารยคลนก นายแพทยปยะสกล สกลสตยาทร)

อธการบดมหาวทยาลยมหดล

สาสนจากคณบด

คณะ ICT หรอคณะเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร เปนคณะใหมทมบคลากรคนหนมสาวทมคณภาพ มความวรยะอตสาหะ มความมงมนตงใจทจะพฒนางานและบรการวชาการใหกบประเทศชาตและสงคมไทย โดยเฉพาะอยางยงการผลตบคลากรดาน ICT ใหมคณลกษณะของบณฑต MAHIDOL ทมความ สามารถอยางมออาชพพรอมจรยธรรมอนดงาม มนาใจ และคดถงประโยชนสวนรวมเปนสาคญ

วนท ๒๐ พฤษภาคม ๒๕๕๓ นบเปนวนครบรอบ ๑ ป ของการกอตงคณะ ICT ของมหาวทยาลยมหดล ขอใหบคลากร คร อาจารยและนกศกษาของคณะฯ ไดระลกถงการไดรบโอกาสและความไววางใจจากมหาวทยาลยมหดล ใหปฏบตภารกจสาคญในการสรางความยงยนในวชาการและศาสตรทางดานวทยาการคอมพวเตอรและเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร บทบาทหนาทนเปนภารกจทสาคญ ตองใชความร ความสามารถ สตปญญา กาลงกาย กาลงใจ การเสยสละ เพอสรางความเปนผนาดานวชาการ สามารถพฒนาเดกเกงและเดกดของไทยใหมความรความสามารถเทยบเคยงนานาชาต ดงปณธานของคณะฯ ทจะผลตบณฑต ICT ใหม วชาการกาวลา จรยธรรมนาใจ วนยเปนเลศ กอเกดนวตกรรม สสงคมไทยและนานาชาต ในโอกาสอนดน จงขออวยพรใหคณะ ICT ตลอดจนบคลากรและเหลานกศกษา จงประสบความสาเรจ และมความกาวหนาเจรญรงเรองตลอดไป

การจดทา E-Book และหนงสอเรอง ICT กาวหนา คนตองพฒนาปญญาและวนย กเพอเปนประโยชนแกสวนรวม และเปนเครองเตอนใหเขาใจถงการใชชวตทตองมวนยในยคดจตอลดวยการศกษาและใชหลกธรรมอนเหมาะสม ความสาเรจของการจดทาหนงสอ เกดจากการไดรบความเมตตากรณาจากทาน เจาคณพระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) จงขอกราบขอบพระคณมา ณ ทน

รองศาสตราจารย ดร. เจรญศร มตรภานนท

รกษาการแทนคณบดคณะเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร ๑๑ พฤษภาคม ๒๕๕๓

คานา

การจดทาหนงสอเรอง ICT กาวหนา คนตองพฒนาปญญาและวนย

เปนการรวบรวมผลงานของทานพระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) จานวน ๗

เลม ไดแก

๑. ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๒. วนย เรองใหญกวาทคด

๓. จะพฒนาคนกนไดอยางไร?

๔. ชวตนเพองาน งานนเพอธรรม

๕. ชวตด มหลก

๖. วาสนาสรางเองได และ

๗. บารม ยงยวดหรอยงใหญ

หนงสอแตละเลมมคณคา สามารถเชอมโยงเพอนาไปสแนวทางการดาเนนชวตทดและมนคง เปนเครองมอในการเสรมปญญาใหเขาใจถงการใชชวตทตองมวนยในยคดจตอล ดวยการศกษาเพอพฒนาตนและใชหลกธรรมอนเหมาะสม เนองดวยปจจบนเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร เปนปจจยหนงทสาคญยงในการขบเคลอนความเจรญกาวหนา และชนารปแบบการใชชวตประจาวนของคนวยรน ใน Generation Y และ Z ในสงคมยคดจตอล

การรวบรวมผลงานของทานพระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ครงน เพอเปนทระลกในโอกาสครบรอบ ๑ ป ของการกอตงคณะ ICT ในวนท ๒๐

พฤษภาคม ๒๕๕๓ ซงเปนปทสาคญของการวางรากฐานของการบรหาร การจดการศกษา การจดโครงสรางตางๆ และการสรางขวญกาลงใจของบคลากรของคณะฯ ใหมความเปนปกแผนมนคง พรอมทจะกาวเดนตอไปไดดในอนาคต โดยใชหลกธรรมในการดาเนนงาน ซงเปนหวใจทจะนาไปสความเจรญทางปญญาและวนย ของผปฏบตงาน อนจะนาไปสความเจรญและความสาเรจในชวต ความสมบรณของหนงสอนเกดจากการไดรบความเมตตากรณาเอาใจใสจากทานเจาคณพระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ทใหความชวยเหลอเปนอยางยง คณะ ICT จงหวงวาหนงสอนจะเปนประโยชนแกสวนรวม มคณคาอยางสงในการพฒนาปญญาและเปนพรอนประเสรฐใหกบผทไดอานและนาหลกธรรมเหลานไปใชในการดาเนนชวตและการทางานในยคดจตอล

รศ. ดร. เจรญศร มตรภานนท คณะ ICT มหาวทยาลยมหดล

๒๐ พฤษภาคม ๒๕๕๓

สารบญ

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา ๑

วนย เรองใหญกวาทคด ๔๗

จะพฒนาคนกนไดอยางไร? ๘๗

ชวตนเพองาน งานนเพอธรรม ๑๓๑

ชวตด มหลก ๑๖๑

วาสนาสรางเองได ๑๗๗

บารม ยงยวดหรอยงใหญ ๑๙๓

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๑

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา (ศาสนากบยคโลกาภวตน)* ขอเจรญพร ทานสาธชนผใฝรใฝธรรมทกทาน

วนนอาตมภาพรสกวาเรามเวลานอย เพราะฉะนนจะขอเขาเรองกนเลย สาหรบเรองทตงใหพดน ขอทาความเขาใจกอนสกนดหนอย

ประการแรก หวขอเรองทตงวา “ศาสนากบยคโลกาภวตน” เดมใช “ศาสนาในยคโลกาภวตน” ซงถาตงเชนนน เปาจะอยทตวศาสนา หมายความวา ในขอบเขตเวลาทเราเรยกวายคโลกาภวตนนน ศาสนาถกเหตการณหรอความเปนไปตางๆ ในโลกนกระทบกระทงอยางไร หรอวาถกผลกระทบอะไรบาง ศาสนาเปนอยางไร ศาสนาจะปรบตวอยางไร จดเนนไปอยทศาสนา แตในทนเหนวาเราไม

* คาบรรยายในการสมมนา งาน “ไอทเฉลมพระเกยรต: เทคโนโลยสารสนเทศเพอประชาชน” ณ ศนยประชมสหประชาชาต กรงเทพฯ แสดงในวนเสารท ๓ มถนายน ๒๕๓๘ เวลา ๐๙.๐๐–๑๐.๔๐ น.

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๒

ควรเนนเฉพาะทตวศาสนา จงเปลยนหวขอเปน “ศาสนากบยคโลกาภวตน” ใหศาสนาเปนฝายหนง และยคโลกาภวตนเปนอกฝายหนง โดยททงสองฝายมความสมพนธซงกนและกน และกระทาตอกน คอ มองไดทงในแงทวาศาสนาไดรบผลกระทบอยางไรจากยคโลกาภวตน และศาสนาจะสงผลตอยคโลกาภวตนอยางไร ตลอดจนศาสนาจะชวยมนษยในยคโลกาภวตนไดอยางไร

อนง ขอทาความเขาใจตอไปดวยวา ศาสนาในทนเปนนามธรรม หมายถงตวหลกธรรม ตวหลกการ คอความจรงความถกตองดงาม คอมงไปทตวธรรม หมายความวา ทาอยางไรจะชวยใหโลกาภวตนมผลในทางทเปนคณเปนประโยชน ถาเราสามารถทาไดอยางนนกถอวาเปนเรองของศาสนาทงสน ฉะนนขอบเขตของเรองทจะพดนกวางมาก และจะพดเนนในแงทวาสภาพในยคโลกาภวตนเปนอยางไร และศาสนาจะชวยอยางไร มากกวาทจะพดในแงทวาศาสนาจะเปนอยางไร และจะรบผลกระทบอยางไร

ประการทสอง คาวา โลกาภวตน เปนคาทเขาใจกนมากพอสมควรแลวในปจจบน อาจจะยาอกทวา โลกาภวตน คอสภาพทเกดมเปนไปหรอแผขยายกระจายไปทวโลก อยางทเรยกวาไรพรมแดน มอะไรเกดขนในทหนงกรหรอสงผลกระทบไปทวโลก อาจจะมนยแฝงอยดวยตามทแฝงในภาษาไทยคอ มอทธพลครอบงาโลกดวย ซงเราจะเหนวาเปนความจรงอยไมนอย โลกาภวตนหลายอยางเมอเกดขนแลวกมอทธพลครอบงา ทาใหคนตกอยใตอานาจของมน

สภาพโลกาภวตน

วาถงสภาพโลกาภวตนในปจจบนนกมมากมาย อยางแรก ทเราใชเปนชอของยคสมยเลย กคอขาวสารขอมล หรอสารสนเทศ หรอจะเรยกวาอะไรกแลวแต เวลานเราเรยกโลกยคปจจบนวายคขาวสารขอมล หรอทฝรงผรเรมเรยกวา Information Age และสงคมกเปนสงคมขาวสารขอมลทเรยกวา information

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๓

society เรองขาวสารขอมลเปนสภาพโลกาภวตนทมอทธพลกวางขวางอยางยง เปนอนดบแรก จนกระทงเปน ชอของยคสมย

อยางทสอง วทยาศาสตรและความเจรญกาวหนาทางเทคโนโลย มอทธพลอยางยง การทขาวสารขอมลจะเปนโลกาภวตนได กตองอาศยเทคโนโลย โดยเฉพาะเทคโนโลยดานขาวสารขอมล คอ เทคโนโลยสารสนเทศ (information technology) ซงมความสาคญมาก อยางทจดขนเปนงานครงน พดไดวา ตวเหตปจจยททาใหขาวสารขอมลไดกลายเปนโลกาภวตนกคอเทคโนโลย โดยเฉพาะเทคโนโลยสารสนเทศนเอง

สภาพโลกาภวตนอยางอนกเชน ระบบเศรษฐกจ โดยเฉพาะการคาขาย เวลานในทางเศรษฐกจระบบแขงขนกาลงขยายตวแพรหลาย เปนทยอมรบทงโดยตรงคอนยมแลวรบเขามาเอง และจาใจยอมรบ เพราะถกครอบงาอยางทวาแลว เวลานระบบการแขงขนในทางเศรษฐกจแบบธรกจไดครอบงาเศรษฐกจของโลกแลวเปนอยางมาก

ในดานระบบการเมองการปกครองเวลาน ทเปนสภาพโลกาภวตนกคอประชาธปไตย โดยเฉพาะ ในเมอโซเวยตรสเซยลมสลายไป ระบบการเมองแบบเสรประชาธปไตยกยงแพรหลายไปในโลกมากยงขน

นอกจากนน ในดานความเปนไปในสงคม เชน การทมนษยจะอยกนอยางมสนตภาพไดอยางไร เวลานสงทเปนปญหานาหวาดวตกมากกคอปญหาความขดแยงและเบยดเบยนกน ทงๆ ทวาโลกนแคบเขา ชมชนโลกกลายเปนชมชนอนหนงอนเดยวกนจนใชคาวา “global village” คอเปนหมบานโลก แตมนษยทอยในโลกกลบมปญหาขดแยงกน แบงแยกกนเปนกลมเปนพวก รบราฆาฟนกน เปนการสวนทางกบสภาพของโลกทรวมกนเปนอนหนงอนเดยวทางเทคโนโลยหรอทางวตถ และสภาพแวดลอม กลายเปนวาในยคทโลกทอยอาศย

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๔

รวมเขามาถงกนได โลกมนษยกลบยงแบงแยกแตกกนออกไป หรอ คนเขามารวมอยดวยกน แตใจยงแบงแยกแตกกน จนฝรงใชคาวาเปนยคทม tribalism คอเปนยคแหงลทธแบงพวกแบงเผา โดยท tribalism นกลบเปน globalized มนกลบกน เปนความจรงทดยอนแยงในตวของมนเอง เปนทนาหวาดวตกมาก จงเปนสภาพโลกาภวตนทกอปญหาอยางยง แลวกอาจจะเปนจดตดตนของมนษยชาตเพราะยงหาทางแกไมได

ในขณะทมนษยในสงคมมความแบงแยกขดแยงกน และเกดภยสงคราม เปนตนนน อกดานหนงทคกนซงรายแรงไมนอยกวากคอ ปญหาสงแวดลอม ซงกเปนโลกาภวตนอยางหนงแตเปนดานราย ซงเวลานถอเปนเรองใหญยงทคกคามตอความอยรอดของมนษยชาต และยงไมเหนทางปลอดโปรงวาจะแกไขได

ปญหา ๒ อยางนเปนสงทมนษยตดตนทสด ซงยงไมมองเหนและไมมความมนใจวาจะมทางแกไขได เปนโลกาภวตนใหญ ๒ อยางคกนทครอบคลมทวทงหมด คอ สงคมมนษยทแบงแยกรบรากน อยในสงแวดลอมทเสอมโทรม หรอพดใหชดขนอกเปนภาพของตวมนษย ผอยในทามกลางสภาพทไมมนคงปลอดภย ขณะทในสงคมคนอยดวยกนแบงแยกทะเลาะววาทไมไววางใจกน สงแวดลอมซงเปนทอยอาศยกลบรวมตวพากนเสอมโทรมเปนอนเดยวกนไปทว

นอกจากนนยงมความแปลกแยก ระหวางโลกมนษยกบโลกธรรมชาต เมอเทคโนโลยเจรญขน โลกมนษยกาวหนายงขน กปรากฏวามนษยไดสรางโลกของตวเองใหเจรญมาก และโลกมนษยทเจรญนกเรมมความแปลกแยกกบโลกธรรมชาต ทาใหมนษยจานวนไมนอยอยในโลกของมนษยโดยแทบจะไมรจกธรรมชาต และไมรตววาตนเองอยในโลกของธรรมชาต หรอโลกธรรมชาตมนซอนมนรองรบโลกมนษยนอย ถาโลกมนษยจะแยกกบโลกของธรรมชาตนน เปนไปไดไหมวามนษยจะอยตามลาพงไดโดยไมตองอาศยโลกธรรมชาต ถาสองโลกนแปลก

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๕

แยกและขดแยงกน โลกมนษยจะอยโดยสวสดไดหรอไม เปนปญหาใหญทจะตองพจารณา

ทวามานเปนการยกมาใหเหนวา เรองของโลกาภวตนตางๆ มมากมายหลายดาน

อยางไรกตาม งานนเปนงานไอท เปนเรองของเทคโนโลยสารสนเทศหรอขาวสารขอมล ดงนน การพดในวนนกคงเนนโลกาภวตนดานไอท แตกระนนกตามจะพดใหกวางถงเทคโนโลยทวไปดวย เพราะเทคโนโลยทงหลายมความสมพนธซงกนและกน และเทคโนโลยมบทบาทสาคญอยางยงตอชวตความเปนไปของโลกในปจจบน เปนปจจยสาคญททาใหโลกาภวตนขออนทงหมดเปนไปได

บทบาทและอทธพลของเทคโนโลย

เมอทาความเขาใจเบองตนเกยวกบเรองทจะพดแลว กมาเรมกนทเรองเทคโนโลยกอน เพราะเปนโลกาภวตนทสาคญอยางทไดกลาวมาแลว ดงไดพดไปแลววาเทคโนโลยทาใหโลกเจรญจนเปนอยางทกวนน จนกระทงเขาสยค Information Age และสงคมของโลกกเปน information society ซงกยงไมไดเปนทว แตเอาเฉพาะประเทศผนาทพฒนาแลวเปนแบบอยาง

ความจรงสงคมไทยกยงไมไดเปนสงคมขาวสารขอมล สงคมไทยกาลงพยายามทจะกาวจากการเปนสงคมเกษตรกรรม มาเปนสงคมอตสาหกรรมดวยซาไป พอดสงคมไทยนมาอยทามกลางความเจรญของโลกแบบน กเลยกลายเปนวาตวเองไดรบผลกระทบจากสภาพความเปนไปของโลกในความเจรญทง ๓ ขนของววฒนาการ คอ ทงเปนสงคมเกษตรกรรมดวย สงคมอตสาหกรรมกพยายามจะเปน และสภาพสงคมแบบขาวสารขอมลกพลอยไดรบผลมากมาย

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๖

สงคมไทยจงมลกษณะพเศษไมเหมอนสงคมทพฒนาแลว ทาใหมลกษณะจาเพาะของตวเองทจะเอาแบบอยางคนอนไมได เราจะเอาอยางสงคมอเมรกนกไมได เพราะเขาเปนสงคมทกาวมาเปนลาดบจนเขาพดไดเตมปากวาเขาพนจากสงคมเกษตรกรรมมานานแลว และกกาวขามพนยคสมยของการเปนสงคมอตสาหกรรมแลวดวย จนมาเปนสงคมขาวสารขอมล แตของเราพดอยางนนไมไดเลย เราไดรบอทธพลและผลทปะปนกนจากความเปนไปในสงคมทง ๓ ขนตอนนน

อยางไรกตาม ในทนเราพดในแงของประเทศผนา พรอมทงอทธพลทแผไปทวโลก เมอพดถงโลกทงหมด เรากเอาประเทศทพฒนาแลว เชน สหรฐอเมรกาเปนตวแทนหรอเปนแบบอยาง จงเรยกยคนวาเปนยคสารสนเทศ หรอยคขาวสารขอมล

เมอโลกมนษยเจรญมาอยางนกมแงพจารณาซงขอยาไววา มนไดทาใหมนษยปจจบนนมองเหนภาพของการมอานาจและอทธพลเหนอโลกธรรมชาต เพราะวาจตสานกทเปนรากฐานของการสรางความเจรญของปจจบนนน มาจากแนวความคดทจะพชตธรรมชาต และเวลานเรากรสกกนไมนอยวาโลกมนษยมอานาจเหนอโลกธรรมชาต จนกระทงบางทบดบงโลกธรรมชาตไว ทาใหมนษยเขาไมถงโลกธรรมชาต และในการทมอานาจเหนอและบดบงโลกแหงธรรมชาตนน เปาหมายของมนษยกคอการมงจะพชตขมบบบงคบจดการและหาผลประโยชนจากโลกแหงธรรมชาต จนไปๆ มาๆ กลายเปนทาลายและเบยดเบยนโลกแหงธรรมชาต ซงมผลสะทอน กลบมากระทบตอความเจรญของโลกมนษยเอง

ทนความสาคญของเทคโนโลยนน ถาพดอยางชาวบานกมกวาเปนเครองมอ หรอเปนเครองทนแรง ทนเวลา แตความจรงมใชแคนน มความหมายมากกวานนอก พดอยางภาษาชาวบานกวา เทคโนโลยเปนฤทธเดช หรอเปนปาฏหารยทางวตถ อานาจสาคญของเทคโนโลยอยทไหน กอยทวา เทคโนโลย

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๗

เปนเครองขยายวสยแหงอนทรยของมนษย ขยายอยางไร คอเทคโนโลยทาใหมนษยสามารถทาสงทอนทรยธรรมดาของมนษยทาไมได

อนทรยคออะไร กคออวยวะทเปนเจาหนาททางานตางๆ เชน ตาเปนเจาหนาทด หเปนเจาหนาทฟง มอเปนเจาหนาทจบยดฉวยไว เทาเปนเจาหนาทในการเหยยบการเดน จนกระทงสมองกเปนเจาหนาทใชความคด

อนทรยเหลานของเรามขอบเขตจากด แตเมอมเทคโนโลยแลว มนกชวยขยายวสยแหงอนทรยของเราออกไป เชน เมอเราขดดนดวยมอ กขดไดนอยและเจบมอดวย ลาบากยากเยน เรากไปเอาไมทอนหนงมาบากเหลาเขา ไมทอนนใชขดดน กเปนเทคโนโลยทชวยใหเราขดดนไดสะดวกยงขน ตอมาเรากพฒนาเปนจอบเสยมขนมา กขดไดดยงขนไปอก ตอมากพฒนาเปนรถขด ซงขดไดชนดทวาคนเปนรอยเปนพนกขดสไมได

อกตวอยางหนง เมอเราใชตาเปลาดไปในทองฟา กดไดไมไกล เหนดาวระยบระยบ กดไมออกวาเปนดาวอะไร ตอมามคนประดษฐกลองดดาวหรอกลองโทรทรรศน กเหนไดไกลออกไปอกมากมาย เพราะเทคโนโลยนนขยายวสยแหงตาของเราออกไปอก หรอในทางตรงกนขามอยางทดของเลกๆ กเหมอนกน เชน จะดเซลล หรอไวรส ตาเรากไมเหน จะทาอยางไร เรากประดษฐกลองจลทรรศนขนมา ตากไดรบการขยายวสยออกไปทาใหมองเหนได แตกอนโนนเราเหนเหตการณในทใกลๆ พอเราทาทวขนมา เรากเหนเหตการณในทไกลๆ ได เวลานเทคโนโลยทสาคญกคอ คอมพวเตอร ซงอยางนอยกใชแทนเครองคดเลขได ถาใชสมองคดทศนยมสหาหลก เรากแยแลว แตพอใชเครองคดเลขตลอดจนคอมพวเตอร ทศนยมหลายๆ สบหลกเรากทาได ไมมปญหา งายและรวดเรว ประมวลผลไดครบถวนแมนยา

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๘

อยางเวลานพระไตรปฎกกเอาเขาเครองคอมพวเตอรแลว ลง CD-ROM ทาใหเราสามารถคนคาไดครบถวนและแมนยาดวย อยางเชน เราจะคนพระไตร ปฎกทมจานวนหนาถง ๒๒,๐๐๐ หนา โดยประมาณ ถาเราคนคาวา “สภา” กวาจะคนครบอาจใชเวลาเปนเดอน แลวกไมแนวาจะครบทกตว เพราะใชตาดบางทกอาจจะผานไปไดโดยไมเหนเสยอก ตองดทวนไปมาหลายรอบ แตถาเราใชโปรแกรมคอมพวเตอรเพยงเวลาไมกวนาทกดคาวา “สภา” ไดครบถวน วาอยหนาไหนขอไหนบาง ในขอความวาอยางไร หรออยางในเวลาทจะศกษาพทธศาสนา เวลานกมบางทานเอา Lord Buddha's Philosophy ลงใน Internet ทาใหสามารถศกษาไปไดทวโลกอยางรวดเรว เปนเรองของอทธฤทธของเทคโนโลยทจดไดวาเปนปาฏหารยอยางหนง โดยเปนเครองมอขยายวสยแหงอนทรยของมนษย

เทคโนโลยสสภาพโลกาภวตน

อยางไรกตาม ทบอกวาเราขยายวสยตางๆ ออกไปไดนน ยงไมสามารถบงชดวาเปนคณหรอโทษ แมวาทพดมาเมอกทงหมดจะเปนคณทงนน แตตองทาความเขาใจไวกอนวา มนอาจจะมไดเปนคณเสมอไป เพราะวาทจรงนนเทคโนโลยทาใหสะดวกและทาอะไรๆ ไดผลมาก ทงในการทาความดและความชว คอ ไดทง ๒ ทาง เปนการขยายวสยแหงการทาความดและความชว คณโทษ ประโยชนและผลราย เราอาจใชไดทง ๒ แง

ตวอยางมมากมาย เชน ในการตดตนไม เครองมอคอเลอยไฟฟาทเปนผลประดษฐจากเทคโนโลยน เรามงหวงวาจะใชประโยชนในการตดตนไมใหญไดในเวลาไมกนาท ซงเมอกอนอาจใชเวลาเลอยเปนวน แตเวลานเรามเลอยไฟฟาอยางดกตดไดอยางรวดเรวไมกนาท ซงมผลทงทางบวกและทงทางลบ ผลบวกคอเมอจาเปนจะใชประโยชนกตดตนไมมาใชไดอยางรวดเรว แตผลลบคอสามารถทาลายธรรมชาตแวดลอมไดอยางรวดเรวมาก ปาถกทาลายหมดไป ซงเปนปญหาใหญ

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๙

ของประเทศไทยและของโลกทงหมด เปนตน ปจจบนนตนไมทใชเวลาปลกเปนรอยเปนพนป ถกตดโคนลงไดในเวลาไมกนาท

อยางการประมงกเหมอนกน เรามเครองมอลากอวนสมยใหมทจบปลาจากทองทะเลไดจานวนมากมายมหาศาล ทาใหเราสามารถจบปลาไดหมดทองทะเล ทาใหปลาสญพนธไปกได หรออยางการใชเทคโนโลยสารสนเทศกทานองนน ผกอการรายอยในทองถนของประเทศตางๆ หลายประเทศ อาจวางแผนรวมกนนดหมายทาการกอการรายพรอมกนหลายจดเลยกได แมกระทงอาวธสงคราม กมอานภาพรายแรงอยางทเรากทราบกนอยแลว เพราะฉะนนเทคโนโลยเมอใชในทางดกดมาก เมอใชในทางรายกรายมากเชนเดยวกน

อยางไรกตาม ในแงของความดความชวเราจะยกไวกอน จะพดกวางๆ ออกไปวาในโลกแหงวตถทงหลายนเทคโนโลยมบทบาทอยางไร ทเหนชด คอ เทคโนโลยเปนปจจยตวเอกของความเจรญทางอตสาหกรรม ในยคทผานมา ประเทศไทยพยายามพฒนาประเทศใหเปนประเทศอตสาหกรรม จนบางคนอาจจะภาคภมใจวา เราจะไดเปน NIC เปนประเทศอตสาหกรรมใหม แตกไดมการถกเถยงกนมาก วาจะมผลดคมกบผลเสยหรอไม

การพฒนาอตสาหกรรมจะทาใหเกดผลผลตพรงพรอม มนษยมความสขในความหมายวามวตถอดมสมบรณ เมอความเจรญกาวไปจนถงขนหนงแลว เขากบอกวาพนยคอตสาหกรรมไปเลย อยางปจจบนนประเทศทพฒนาแลว เชน อเมรกา ไดเจรญจนเปนสงคมพนยคอตสาหกรรม (post-industrial society) มาเปนสงคมยคบรโภค (consumer society) หรอวาตามสภาพโลกาภวตนกเปนสงคมยค Information Age อยางทกลาวมาน

เทคโนโลยนหนนอตสาหกรรม และในทานองเดยวกนอตสาหกรรมกหนนเทคโนโลย โดยเปนปจจยเออซงกนและกน คออตสาหกรรมเจรญไดเพราะ

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๑๐

อาศยเทคโนโลย เสรจแลวอตสาหกรรมกผลตและพฒนาเทคโนโลย ขนอก เทคโนโลยเหลานกมทงเทคโนโลยฝายเพอการผลต ซงเปนตวปจจยสาคญของอตสาหกรรม แลวกมเทคโนโลยเพอการบรโภคอกดานหนง

เทคโนโลยสาคญ ทเปนระบบใหญคอ การสอสารและขนสงคมนาคมททาใหขาวสารกระจายไปทวโลก และทาใหสงบรโภคผลตภณฑอตสาหกรรมแพรหลายไปในทตางๆ ใหคนเขาถงไดอยางรวดเรวและทวโลก นกคอสภาพโลกาภวตน ในดานสงบรโภคตางๆ สบเนองจากการทวา เทคโนโลยหนนอตสาหกรรม และอตสาหกรรมหนนเทคโนโลย เทคโนโลยทเกดขนจงนาความเจรญไปทวอยางรวดเรว ดวยความถสงขนทกท

สมยแรกเรมทเกดเทคโนโลยขนมา กวาความเจรญจะแพรจากตะวนตก เขามาถงเมองไทยตองใชเวลานาน ยกตวอยางเชน ทวเกดขนในโลกเมอ พ.ศ. ๒๔๖๙ หรอ ค.ศ. ๑๙๒๖ แลวไดออกรายการเปนประจาในเยอรมนเมอ พ.ศ. ๒๔๗๘ หรอ ค.ศ. ๑๙๓๕ ตอมาอก ๓ ป จงไดออกรายการประจาในอเมรกาเมอ พ.ศ. ๒๔๘๑ หรอ ค.ศ. ๑๙๓๘ ทวเขามาเมองไทยเมอ พ.ศ. ๒๔๙๘ หรอ ค.ศ. ๑๙๕๕ หางจากอเมรกา ๑๗ ป ทวเราเพงมได ๔๐ ป เดยวนเจรญไปมากมายแลว สภาพความรวดเรวจะสงขนทกท เวลานเทคโนโลยอะไรทเกดขนในเมองฝรงจะมาถงเมองไทยไดรวดเรวขน

สภาพโลกาภวตนมความเจรญ ไมเฉพาะกวางขวางทวโลกอยางเดยว แตมนรวดเรวขนดวย จนกระทงฝรงบอกวาจะมหลายสงหลายอยางทเกดขนทนกาลทนเวลา จนเรยกวาถงยค real time หมายความวาทนท ทนใดในขณะนนเลย ฉะนนเรองโลกาภวตนจงไมใชเปนโลกาภวตนอยางเดยว แตเปน “กาลาภวตน” ดวย อนนนาสงเกต บางทเราไมไดนกถงในแงของกาลเวลา ซงสาคญมาก

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๑๑

โลกาภวตนอยางเดยว ยงไมสาคญเทาไร ทเพมความสาคญกคอความเรว ถาไมเรวเรายงคดทน แมวามนจะเกดขนทวโลก สมมตวาเกดในอเมรกา กวาจะถงเมองไทย ๑๗ ป เรากยงมเวลาคดวาจะทาอยางไรกบมน แตเวลานมนเรวจนเราไมมเวลาคดแลว มนถงตวทนท ดงนนนาจะคดศพทใหมมาคกบโลกาภวตน อาจจะเรยกวา “กาลาภคต” หรออะไรทานองน อนนอยาเพงถอลงตว เปนศพททพดกงเลนๆ ไปหนอย แตเปนอนวาปจจบนน ประเทศพฒนาแลวอยางประเทศตะวนตกมอะไร เดยวเดยวเมองไทยกรแลวกมดวย และความเรวกจะยงเพมขนตามลาดบ ขณะนความเรวยงไมเตมท ตอไปจะเรวกวาน เอาละทวามานเปนเรองหนงทควรตงเปนขอสงเกต

วทยาศาสตรกบเบองหลงความเจรญของเทคโนโลย

เมอพดถงเทคโนโลยกตองพดถงวทยาศาสตรเปนธรรมดา เปนของคกน เพราะวาสองอยางนเจรญควบคมาดวยกน บางทเราพดวาเทคโนโลยเจรญมาเพราะวทยาศาสตร เพราะเทคโนโลยอาศยวทยาศาสตร และบางทเราถงกบใหความหมายวา เทคโนโลย คอการนาเอาความรทางวทยาศาสตรมาประยกตหรอนามาใชประโยชน

อยางไรกตาม เทคโนโลยไมจาเปนตองอาศยความรทางวทยาศาสตรแบบทเขาใจกนในความหมายแบบแคบๆ ทจรงเทคโนโลยเกดกอนยควทยาศาสตร แตเปนเทคโนโลยแบบงายๆ พอถงยควทยาศาสตรเจรญ เทคโนโลยกมความซบซอนและมประสทธภาพมากยงขน แตถาเราใหความหมายวทยาศาสตรวาเปนความรในธรรมชาตแบบกวางๆ แลวเทคโนโลยกตองอาศยวทยาศาสตรอยด อยางไรกตาม เรามกจะใหความหมายวทยาศาสตรในขอบเขตทจากดเปนวชาการอยางทเขาใจกนทกวนน ถาอยางนวทยาศาสตรกไมไดเปนฐานของเทคโนโลยมา

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๑๒

ตลอดทกยคทกสมย แต กเ ปนปจจยสาคญททาใหเทคโนโลยไดพฒนามา โดยเฉพาะในแบบปจจบน

ถามองอกแงหนง ทงวทยาศาสตรและเทคโนโลยตางกเปนปจจยแกความกาวหนาของกนและกน หมายความวา วทยาศาสตรเจรญกทาใหเทคโนโลยกาวหนา เทคโนโลยกาวหนากทาใหวทยาศาสตรเจรญยงขน

ทวาเทคโนโลยอาศยวทยาศาสตร เราเหนไดงาย ชดมาก เพราะเราตองใชความรทางวทยาศาสตรมาสรางสรรคเทคโนโลย แตทวาเทคโนโลยทาใหวทยาศาสตรเจรญหรอมโอกาสเจรญนนบางทเรามองไมเหน อยางเชนความรทางดาราศาสตร จะเจรญไดแคไหนถาใชตาเปลา สมยกอนมแตตา ความรดาราศาสตรกแคบ ตอมาเราประดษฐกลองดดาวได กลองดดาวนนเปนเทคโนโลย พอไดเทคโนโลยนความรทางดาราศาสตรกขยายกวางขวางออกไป ดงนน เทคโนโลยกเปนตวเออใหวทยาศาสตรเจรญเชนเดยวกน

อกตวอยางหนง ปจจบนนเรามเทคโนโลย ทเรยกวาคอมพวเตอร คอมพวเตอรกเปนความหวงของนกวทยาศาสตร วาจะชวยใหศกษาคนพบความจรงของธรรมชาตมากยงขน อยางปจจบนนบางคนกาลงศกษาวาจตคออะไร คอมพวเตอรจะเปนตวเทยบของจตใจไดหรอไม เทคโนโลยจะพฒนาไปถงจดทม mind หรอม consciousness คอมจตไดหรอเปลา บางทเถยงกนถงกบเขยนตาราเปนเลมๆ เกยวกบเรองเหลาน รวมความวาเทคโนโลยกเปนปจจยเพมความกาว หนาของวทยาศาสตรดวย เปนปจจยทองอาศยซงกนและกน

จดทอยากเนนคอในเวลาทเราเจรญๆ ไปโดยมเทคโนโลยทกาวหนามากมายนน สงหนงทเราจะตองสงเกต กคอสงทเปนรากฐานของการสรางสรรคความเจรญทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย ซงเกดขนในอารยธรรมตะวนตก กคอแนวความคดทจะพชตธรรมชาต ฝรงภมใจมากทวทยาศาสตรและเทคโนโลยใน

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๑๓

ประเทศตะวนตกลาหนากวาชาตตะวนออก กเพราะแนวความคดในการทจะพชตหรอเอาชนะธรรมชาตน

แตกอนน ในประวตของวชาวทยาศาสตร นกวชาการบอกวา ตะวนออกเจรญกวาตะวนตกในดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย เชน ในประเทศจนและอนเดยเมอสมยยอนไปเปนพนๆ ป แตตอมา วทยาศาสตร และเทคโนโลยในสงคมตะวนตกกเจรญเลยหนาตะวนออกไป ซงเขามความภมใจวาเปนเพราะเขามความคดทจะพชตธรรมชาต

ความคดทจะพชตธรรมชาต นเหนไดชดในอารยธรรมตะวนตก นกวชาการตะวนตกไดคนควารวบรวมไวเปนบทๆ เลย อยางเชนในหนงสอ A Green History of the World นาย Ponting ไดประมวลแนวความคดของปราชญตะวนตกมาทงหมด ตงแตโสคราตส เพลโต อรสโตเตล และไมเฉพาะนกปรชญา และนกวทยาศาสตร แมแตนกจตวทยา กว และนกประวตศาสตรกมความคดอยางเดยวกนหมด ซงมหลกฐานยนยนใหเหน ดงเชน Descartes ซงเปนนกปรชญาสาคญ และถอกนวาเปนบดาของวทยาศาสตรสมยใหมดวย แลวกยงมซกมนด ฟรอยด และฟรานซส เบคอน เปนตน ซงไดกลาวคาพดหรอวาทะไววามนษยจะตองพชตธรรมชาต

บางคนพดถงขนาดทวา ตอไปเมอมนษยเจรญขนดวยอาศยวทยา ศาสตร เราจะจดการกบธรรมชาตไดตามชอบใจ เหมอนดงขผงอนออนเหลวในกามอทจะปนเปนอะไรกได นคอความหวงของตะวนตก ซงเปนแนวความคดทมมาตงสองพนกวาปแลว แมแตศาสนาในตะวนตกกถกวจารณวามแนวคดแบบเดยวกนอยางนน

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๑๔

เทคโนโลยเจรญอาจเพมภยนตราย

อยางไรกตาม มาถงปจจบนนเรองกลบกลายเปนวา การพชตธรรมชาตนนมผลราย คอเปนการทารายธรรมชาต การเอาชนะธรรมชาตนนมความหมายเปนการขมเหงเบยดเบยนธรรมชาต จนกระทงเวลานธรรมชาตแวดลอมไดเสอมโทรมลงไปและกลายเปนปญหาใหญสาหรบมนษย ทาใหแนวความคดพชตธรรมชาตนถกตงขอสงสย อยางนอยตอนนเขาถอวาแนวความคดททางตะวนตกมองมนษยแยกตางหากกบธรรมชาต ตองเปลยนใหม เวลานตาราดานสงแวดลอมจะเนนกนวาใหมองมนษยเปนสวนหนงของธรรมชาต

เมอพดมาถงขนนกกลายเปนวา ความเจรญทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยไดสงผลรายใหแกมนษยชาตไมนอย ดงทมคนบนเรอยๆ ทงเรองเลกเรองใหญ ไมตองพดถงผลเสยตอสภาพแวดลอมทชดมาก แมแตผลเสยตอชวตจตใจของมนษยเองกหนกทเดยว เชน ปญหาตอสขภาพรางกาย ปญหาของจตใจเรมแตความเครยด ซงบนกนมากโดยเฉพาะในสงคมตะวนตก จนทาใหคนบางกลมเกดอาการทเรยกวา technophobia คอเปนโรคกลวเทคโนโลย แตพวกทเปนอย าง นน เขาก ถอ วาเขาอย กบความจร ง แต อกฝายห นงหา วา เขาเ ปน technophobia จะไดยนวาในตะวนตกมมนษยทรวมกนตอตานเทคโนโลยและขออยตามธรรมชาต แมวาความคดนจะเปนการเอยงสดไปดานหนง แตกเปนสทธของเขา เพราะวาเปนความจรงอยางนนอยสวนหนงทวา เทคโนโลยไดทาลายสงแวดลอม และทาลายสขภาพทงทางกายและทางใจ

จะขอยกตวอยางเรองหนง ซงกเปนเรองสาคญ ทจะทาใหมนษยตองหนมาพจารณาไตรตรองถงผลดและผลเสยของเทคโนโลย ซงเกยวโยงมาถงจตใจของมนษยและการพฒนามนษยดวย อยางเวลานมเทคโนโลยททาใหเราสามารถรเพศของเดกในครรภได เดกยงไมทนคลอดกรวาเปนเพศชายหรอเพศหญง ในอเมรกา

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๑๕

ตอนนกมรายงานของแพทยเพมขนวา มการทาลายเดกในครรภมากขน เพราะเดกคนนนมเพศไมตรงกบความประสงคของบดามารดา ทงนเพราะเรารลวงหนากอน พอพอแมรวาไมเปนเพศทตรงกบความตองการกอาจจะใหทาลาย อนนลองคดดวาจะเกดอะไรขน

นเปนเรองของเทคโนโลย แตมนสมพนธกบตวคน เราตองมองในลกษณะทวาเปนปจจย ๒ ดาน แตในดานของเทคโนโลยเองกเปนตวเออตอการเกดปญหา ปญหานจะมผลกวางไกลอยางไร ในเมอความเปนไปในระบบของธรรมชาตบางอยางมนษยยงรไมพอ ในการเกดของลก บางครอบครวมแตลกชาย บางครอบครวมแตลกหญง แตพอมองสงคมทงโลก ธรรมชาตมนจดอยางไร (ทจรงคอสมพนธกนอยางไร) ไมร จนทาใหจานวนคนทงชายและหญงคอนขางสมดลกน ไมคอยผดกนเทาไร อนนมกลไกอะไร วทยาศาสตรเขาถงหรอยง แตถามนษยจดการเรองนตามความตองการของตน ผลอะไรจะเกดขน ระบบของธรรมชาตทสรางดลยภาพในเรองของเพศชายเพศหญง ทถกมนษยจดการตามใจชอบของตนน อาจจะเกดความเสยดลเปนอยางยงกเปนได

สมมตวาสงคมหนงตองการลกผชายอยางเดยว ลกผหญงทาลายหมด อยางในประเทศจนสมยกอน กเคยไดยนใชไหมวาเขาไมตองการลกผหญง แตตอนนนเมอเกดเปนคนแลวกทาลายยาก แตตอไปนทาลายไดงายตงแตอยในทองยงไมทนไดเหน คนสามารถใชเทคโนโลยโดยไมทนไดรสกอะไรเพราะยงไมเคยเหนกน คนนถาไมเคยเหนกนกทาลายกนไดงาย ถาคนจดการกนเองแบบน โลกมนษยกเสยดล และอาจจะถงความวบต

ทวกมอทธพลอยางยงในสงคม มนเปนเทคโนโลยดานขาวสารขอมลทสาคญอยางยง และมอทธพลอาจเรยกวาสงสดกได ทจรงมนเปนเทคโนโลยประเภทปลกเราบนเทงอยางสาคญ ในสงคมอเมรกนกาลงมการถกเถยงกนในเรองอทธพลของทวในดาน violence คอความรนแรง ซงในสงคมอเมรกนขณะนม

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๑๖

ปญหามากเหลอเกน จนกระทงเปนปญหาของชาต ตองไปถกเถยงกนในรฐสภาวาจะแกปญหากนอยางไร จะมกฎหมายหามมอาวธปนสวนตวไหม เพราะมเดกประถมเอาปนไปยงกนทโรงเรยน ขนาดเดกกยงใชสทธเสรภาพในทางทผด

ปญหา violence คอความรนแรงน ถอวาเกดจากอทธพลของทวมาก จนกระทงใหมๆ สดๆ นกเกดการเคลอนไหวใหมในวงการการศกษา มกลมทอาจเรยกวาขบวนการ TV-Free America แปลไดวาขบวนการอเมรกาปลอดทว เอาละซ ในเมองไทยใครเคยคดบางวาจะมความเคลอน ไหวขนาดน พวกครอาจารยในเมองอเมรกาบอกวาไมไหวแลว ทวนมผลรายตอชวตจตใจของเดกและตอสงคมมาก ผลดผลรายบวกลบกนแลว ไมเอาทวดกวา

ตอนนเอาเปนวา อยางนอยเขาพยายามใหมสปดาหทปลอดทวสกสปดาหหนง กเลยมการเคลอนไหวและชวนกน ในโรงเรยนบางแหงกเรมแลว เรยกวาอยากจะใหม National TV-Turn-Off Week สปดาหปดทวแหงชาต อยางนอยปละครง บางโรงเรยนประกาศวาปหนาจะใหม ๒ สปดาห

สงคมไทยกบเทคโนโลย : เรามฐานแหงความสมพนธทดหรอไม

ลองคดด นกเปนเรองของไอทโดยตรง เปนเพยงตวอยางเทานน อเมรกาเปนอยางไร ประเทศไทยนาจะไดบทเรยนของเขามาใชประโยชน นคอบทเรยนของประเทศอเมรกา ถาเราเดนอยางปจจบนกาวหนาไปในทศทางน สภาพทรออยขางหนาของสงคมไทยจะเปนคลายๆ สงคมอเมรกาทเปนอยในปจจบน จะตองถามวาสงคมอเมรกนอยางทเปนอยในปจจบนนาเปนหรอนาเอาอยางไหม ทวานาเปนนนเราไดศกษาดหรอยง

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๑๗

คนไทยเรานาจะใชไอทแบบหนามบงหนาม คอใชมนใหเปนประโยชนแบบยอนกลบในการศกษาใหรเทาทนอยางจรงจง ใหรเขาใจสงคมทพฒนาแลววาเขาเปนอยางไรทงดานดและดานราย และกลนกรองเลอกเอาแตประโยชน ไมใชมวแตตดตามเฉพาะผลผลตทางอตสาหกรรมและเทคโนโลยทจะเอามาเสพบรโภคเทานน เราตองรเขาใจสภาพสงคมของเขาดวยวามดมดอยอยางไร มสวนทเปนความเจรญและความเสอมอยางไร อยางนอยเราควรแยกไดวาดานไหนควรเปนอยางเขา ดานไหนไมควรเปน

ขอพดอยางเบาะๆ วา ถาเราเดนตามทางนตอไปเราจะเปนอยางอเมรกา ทจรงเราอาจจะไมเปนอยางอเมรกา แตอาจรายยงกวาทอเมรกาเปนอยในปจจบน เพราะอะไร เพราะวาสงคมไทยมจดออนทแยกวาอเมรกาอยบางอยาง ซงเปนจดออนทสมพนธกบเรองวทยาศาสตรและเทคโนโลยดวย ทวาอเมรกาแยปญหาเยอะ ถาไทยไมระวงจะแยยงกวาเขา จะขอยกตวอยางในสวนของวทยาศาสตรและเทคโนโลย

ประการแรก สงคมไทยเปนสงคมทแทบจะถอไดวาไมมวฒนธรรมวทยาศาสตรเลย ถาเปนอยางนกเสยฐานเลยทเดยว วฒนธรรมวทยาศาสตรเปนอยางไร วฒนธรรมวทยาศาสตร กคอวถชวตจตใจของมนษยหรอผคนทมความใฝร คดอะไรเปนเหตเปนผล ไมเชองาย ไมหลง งมงาย ชอบคนควา ชอบพสจนทดลอง พบอะไรแลวพยายามวเคราะหองคประกอบสบสาวหาเหตปจจยใหเขาถงความจรงใหได ลกษณะอยางนถาเกดมขนเปนนสยจตใจของผคนเราเรยกวามวฒนธรรมวทยาศาสตร สภาพนสงคมไทยมไหม พดไดวาแทบตรงขามเลย

เราไมมวฒนธรรมวทยาศาสตร ผคนชอบเชออะไรงายๆ หลงงมงาย ตนขาว ใชเทคโนโลยสอสารขอมลกไมเปน อนนเปนเรองทตองพดกนตอไป แตอยางนอยเราบอกวาขาดวฒนธรรมวทยาศาสตร ถาอยางนแลวฐานเราเสย เราจะแยกวาเขา อเมรกายงมวฒนธรรมวทยาศาสตรอยพอสมควร

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๑๘

ขอทาความเขาใจกอนวา วฒนธรรมวทยาศาสตรไมใชวฒนธรรมเทคโนโลย ตองแยกใหได หลายคนเขาใจผด พอถามวาวทยาศาสตรคออะไร ความหมายทเขาใหคอเทคโนโลย อยาวาแตชาวบานเลย แมแตผบรหารชนสงไมนอยกยงแยกวทยาศาสตรกบเทคโนโลยไมออก นบวาเปนอนตรายอยางยง วฒนธรรมเทคโนโลยไมใชวฒนธรรมวทยาศาสตร เดยวจะตองพดกนตอไป

ในทนจะพดไวกอนวา ในแงนเทคโนโลยนนตรงกนขามกบวทยาศาสตรเลย ยกตวอยางเชน เทคโนโลยไปกนไดกบไสยศาสตรและความเชองมงาย แตวทยาศาสตรไปกนไมไดกบไสยศาสตรและความเชอแบบนน เราอาจใชเทคโนโลยผลตวตถมงคลไดทละเปนหมนเปนแสน แทนทจะทาไดชาๆ โดยปนเสยเวลามากกวาจะไดชนหนงๆ หรอถาเราพรมนามนตดวยมอไมพอหรอไมทน กใชเทคโนโลยฉดเลยทเดยวไดทวหองประชม หรอจะใชเทคโนโลยดานสอสารขอมลโฆษณาฤทธเดชของวตถมงคลกได ทาใหแพรหลายไปไกลและมผลกวางขวางตอสงคม เปนโลกาภวตนอยางแทจรง พดสนๆ วา เทคโนโลยเออตอไสยศาสตรไดมาก

ผลขางเคยงของเทคโนโลยอกอยางหนง คอการหนนวฒนธรรมบรโภค เทคโนโลยไปกนไดดกบคานยมบรโภค โดยเฉพาะในยคปจจบนเทคโนโลยทผลตและใชกนเนนในดานการเสพบรโภค ทาใหคนหนไปมงหาสงบารงบาเรอความสะดวกสบาย สรางนสยทเปนนกบรโภคมากยงขน ไมเปนนกผลต อนจะเปนเรองทมผลรายแรงมาก ตรงกนขามกบวฒนธรรมวทยาศาสตร เพราะฉะนนจะตองพดตอไปถงวฒนธรรมอกอยางหนงทคนไทยขาด ทพดไปเมอกคอการขาดวฒนธรรมวทยาศาสตร พดสนๆ กคอขาดความใฝร

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๑๙

รจกไทย เขาใจฝรง : ผลตางทเกดจากเทคโนโลย

ประการตอไป ขอแยกเทคโนโลยเปน ๒ แบบกอน (เนองจากเทคโนโลยมหลายลกษณะหลายประเภท) คอ เทคโนโลยเพอการผลต และเทคโนโลยเพอการบรโภค เทคโนโลยเพอการผลตนสาคญมาก ในฐานะเปนฐานของอตสาหกรรม อตสาหกรรมเจรญขนมาดวยเทคโนโลยเพอการผลต เทคโนโลยเพอการบรโภคเปนผลผลตของอตสาหกรรม เรานามาใชเพอการบรโภค เชน การเลนเกมส เปนตน เกมสตางๆ นเปนตวอยางของเทคโนโลยเพอการบรโภค ถาแยกเรองนไดแลวเราจะเกดความเขาใจทจะทาอะไรๆ ตอไปเกยวกบอนาคตของสงคม

เทคโนโลยเพอการบรโภคเปนปจจยสรางนสยของนกบรโภค จงไปดวยกนกบวฒนธรรมบรโภค สวนเทคโนโลยดานการผลตจะหนนกนมากบวฒนธรรมทเรยกงายๆ วาวฒนธรรมอตสาหกรรม ฝรงสรางอตสาหกรรมมาดวยเทคโนโลยเพอการผลต แลวเขากสรางนสยแบบนกอตสาหกรรมคอนกผลตขนมาดวย วฒนธรรมอตสาหกรรมเปนวฒนธรรมของนกผลต แตไมใชเปนนกผลตอยางเดยว ขอใชคาวาวฒนธรรมททาใหมนสยสสงยาก คอมความเพยรพยายามสง มความอดทน มใจส บากบนเพยรพยายามทจะแกไขขจดปญหาอปสรรคตางๆ เพอผลตและสรางสรรคใหสาเรจ วฒนธรรมแบบอตสาหกรรมสรางนสยในการผลตและใหเปนนกส

ฝรงไดเปรยบคอมภมหลงทยากลาบาก ฝรงสรางอตสาหกรรมขนมาเพออะไร ฝรงบอกเองวาเพอแกไขความแรนแคนขาดแคลน อนนเปนสภาพสงคมฝรงกอนเกดอตสาหกรรม อตสาหกรรมเกดมาเพอแกไขปญหาอนน ฝรงทนทกขลาบากในสภาพแวดลอมทไมอานวย อากาศหนาวเยนบบคนและขาดแคลนสงบรโภค เขาจงสรางอตสาหกรรมขนเพอแกไขปญหาน โดยมความเพยรพยายามอยางสงทจะสปญหา และสรางผลสาเรจขนมาดวยความเพยรพยายามของตน

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๒๐

ทามกลางความพยายามอยางน เขาจงตองใชปญญาในการแกปญหาโดยไมหวงพงสงภายนอก พยายามใชสตปญญาคดคนและทาสบกนมาอยางตอเนอง ในยคนพอพยายามคดแกปญหาอยางหนงแตคดไมสาเรจตลอดชวตจนตวตายไป ลกโตขนมากคดตอ พยายามหาทางดนรนขวนขวายไมสาเรจจนลกตาย หลานกมาตออก คดไปจนสาเรจจนได กทาใหเกดความสาเรจ ๒ ดาน คอ ไดผลผลตเกดความเจรญดวย และไดนสยสสงยากเปนนกผลตดวย อนนเปนสงสาคญอยางยง

ตกลงวาฝรงมวฒนธรรมอตสาหกรรม ซงมลกษณะสาคญคอ เปนนกผลตและสสงยาก ซงใกลๆ กบความเปนนกสรางสรรค

หนมาดคนไทยเรา เรามภมหลงของชวตทสขสบาย ในนามปลาในนามขาว ธรรมชาตอานวย อดมสมบรณ ไมเดอดรอนเทาไร มอะไรจะตองทากพอผดผอนได เชนบอกกนวาเดอนหนาจะซอมบาน พอถงเวลากผดวาเดอนหนาอกเดอนหนง ผดไปเรอยๆ ไมเปนไมตายอะไร จนเปนปกไมไดซอม แตในเมองฝรงผดไดไหม เมอใกลฤดหนาวจะมา ถาผดไปปลอยใหบานมชองใหลมเขาไดกหนาวตาย มเรองจะทาตองทาทนท คนไทยมชวตสขสบายผดวนประกนพรงได ทาใหมนสยทโนมไปในทางทเหนแกความงาย ถาแรงกกลายเปนความมกงาย เรยกงายๆ วา เกดความประมาท อนนสาคญมาก อยาวาอาตมภาพตเตยนสงคมไทยแรงเกนไป แตขอใหเรามาสารวจตวเองเพราะเราตองการแกไขปรบปรง

เราอยกนมาในสภาพอยางน พอเทคโนโลยมา เรากเจอเทคโนโลยประเภทเพอการบรโภคกอนเลย และเปนเทคโนโลยสาเรจรปมาแลว คนอนเขาสรางมาเสรจ เราไดใชโดยไมตองผลตเอง ปญหากมาโดยไมรตว เราไมไดคดเพยรพยายามทา เราไมไดสรางสรรคมาเอง ตรงกนขามกบฝรงทเขาจะไดมนมาเขาตองผลตมนขน ของเราไมตองเลย พอเจอกเจอเทคโนโลยเพอการบรโภค ไดใชทนทโดยไมตองสรางสรรค เรากมงรบเทคโนโลยเพอการบรโภค

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๒๑

คนไทยรบเทคโนโลยประเภทไหนมาก ขอถามหนอย รบเทคโนโลยเพอการผลตหรอรบเทคโนโลยเพอการบรโภคมาก คนไทยเนนเทคโนโลยเพอการบรโภคมากกวา ใชไหม แมแตเทคโนโลยอนเดยวกน ในการนามาใชเรากใชเพอการบรโภคมากกวา ใชไหม อยางเชนทวเปนเทคโนโลยดานขาวสารขอมล เวลาดกดเพอเสพเพอบรโภครายการบนเทงสนกสนาน ไมคอยดรายการทจะหาความรมาพฒนาสตปญญาและ คณภาพชวต

เมอคนไทยของเราไดบรโภคผลผลตทตนไมไดสรางขน มนกมาพวงมาหนนกนกบนสยทางจตใจทไมคอยมความเพยรบากบน เหนแกความงายความสะดวก ทาใหเกดความหลงระเรงเพลดเพลนตดอยกบความตนเตนสนกสนาน พอมนสยพนฐานแบบน แลววฒนธรรมอกอยางหนงกไดชองเขามาขยายชองทางให คอวฒนธรรมทางไสยศาสตรและ การหวงพงอานาจสงศกดสทธเทพเจาหรอปจจยภายนอกทจะออนวอนดลบนดาลให ตองการอะไรแทนทจะเพยรพยายามใชสตปญญาคดคนจนถงทสดกไมเอา กลบไปออนวอนขอใหสงศกดสทธบนดาล ขอใหเจาพอเจาแมทาให กเปนทางลดททาใหตวเองไมตองกระทา ไมตองใชความเพยร และเปนระบบถายโอนภาระ พบปญหากไมสไมพยายามแกไขดวยตนเอง แตยกปญหาไปใหเทวดาแกให

วฒนธรรมอยางนกสงเสรมความเหนแกงายหนกเขาไปอก ตองขออภยถาจะตองใชศพทแรงบางวาความมกงาย วฒนธรรมแบบนกสงเสรมจตใจใหเสยนสย คอเกดความมกงายยงขน มเรองราวปญหาอะไร กไปหาสงศกดสทธใหชวยทาใหไมตองทาเอง กไดทงความเหนแกงาย ไมสสงยาก มกงาย ขาดความเพยรพยายาม เหนแกความสนกสนานสะดวกสบาย ตดในความสะดวกสบาย พดสนๆ วา ขาดความสสงยาก

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๒๒

ท วามานเปนปญหาพนฐานสาคญ ในการทเราจะอย ในโลกแหงวทยาศาสตรและเทคโนโลยตอไป จดนตองแกใหได ถาแกไมไดอยาหวงเลยวาสงคมไทยจะอยไดดวยด ฉะนนขอยาวาตองแกใหได

ถาไมระวง จะไมไดทงบทเรยนและแบบอยาง

เอาเปนวา ในความสมพนธกบเทคโนโลย ตองยอมรบวาฝรงมขอดทเขามวฒนธรรมวทยาศาสตรททาใหเปนนกคนควาและมความใฝร แลวกมวฒนธรรมอตสาหกรรมในกระบวนการผลตเทคโนโลย และใชเทคโนโลยมาพฒนาอตสาหกรรมอก ทาใหเปนนกผลตและเปนคนสสงยาก

อยางไรกตาม เวลานกนาเสยดายวา ฝรงโดยเฉพาะอเมรกนเปนสงคมทพฒนามาก จนตวเขากภมใจมากวาเขาไดเปลยนมาเปน post-industrial society คอเปนสงคมทผานพนอตสาหกรรมมาเปน consumer society คอเปนสงคมบรโภคแลว คนฝรงในปจจบนไมเคยไดรบรสความยากลาบากความขาดแคลนอยางบรรพบรษของตนเอง เกดมากมความพรงพรอม อยางทคนไทยบอกวาเกดมาคาบชอนเงนชอนทอง ฝรงกเรมมกงายขนมาบาง จะเหนวา เวลานฝรงรนเกากาลงตเตยนฝรงรนใหมวามกงายหยบโหยงสารวย มวฒนธรรมแบบตามใจตว สงคมเรมเสอมมปญหา

ความตกตาของสงคมอเมรกนมมากในปจจบนน โดยเฉพาะทสาคญยงคอการศกษา ทเขาตเตยนกนเองวามผลสมฤทธดอยลงๆ ตอเนองกนมาเกนกวา ๒๐ ปแลว เหตปจจยทนาสงเกตอยางหนงคอแนวความคดทเสยดลเอยงดงไปขางเดยวในทางทจะตามใจเดก โดยมวแตเนนหนกในแงทวา ทาอยางไรจะใหบทเรยนและกจกรรมงาย เปนทสนใจแกเดก ถาเดกไมสนใจกไมตองเรยน แลวครกพยายามตามเอาใจ

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๒๓

ทจรงการสรางบทเรยนและกจกรรมใหนาสนใจเปนสงทถก แตจะตองควบคไปดวยกนกบการฝกเดกใหมความใฝร ทจะทาใหเขาสนใจอยากเรยนจนไมกลวความยาก มฉะนน ถาเอาแตจะจดการกบสงภายนอกเพอเอาใจเดก โดยไมมาจดการกบจตใจของตวเดกเองดวย พอไปถงขนหนงกจะกลายเปนสดโตงของการเอาใจและการตามเอาใจแลวกจะเกดความผดพลาดขนมา เดกจะไมสสงยาก อะไรยากไมเอาทงนน ปญหาจะเกดขน

เวลานสงคมอเมรกนกาลงไดรบผลอนนน ดงทปรากฏวาสมฤทธผลทางสมองในการศกษาตกตามาก และเหนไดชดในการแขงขนระหวางชาต ในตอนนกเกดความรเรมของคนอเมรกนในการทจะแกไขตวเอง เพราะรสานก วาการศกษาของตนในระดบประถมและมธยมตกตามาก กเลยคดจด การแขงขนเพอหาทางปรบปรงประเทศของตนเอง ดงเชนคราวหนง มการแขงขนทางคณตศาสตรระดบโลก ๑๔ ประเทศ อเมรกาไดท ๑๓ ประเทศท ๑๔ คอใคร คอประเทศไทย อนนเปนตวเลขทแทจรง อาตมาไมไดพดเลน เวลานแขงกนบอย เขาจดใหสกนในเวทโลก

ขณะนระบบการแขงขน กาลงเขามาในวงการการศกษาดวยอยางรนแรงมาก ในชวงเวลาทสหรฐอเมรกากาลงตกตาและคราครวญถงความเสอมสลายของสงคม ซงเราจะตองรเขาใจเทาทน

สงคมอตสาหกรรมหรอวฒนธรรมอตสาหกรรม โดยศพทกบอกในตวอยแลววาตองขยนหมนเพยร เพราะอตสาหกรรมมาจากคาภาษาองกฤษวา industry ซงแปลวา ความขยนหมนเพยร ผบญญตศพทภาษาไทยกเอาตามภาษาองกฤษ จงบญญตเปนศพทภาษาไทยวา อตสาหกรรม แปลวา การกระทาดวยความอตสาหะ คอทนส ฮดส เพยรบากบน ไมยอมระยอทอถอย แตคนไทยเรามองอตสาหกรรมเปนอะไร เรามองในแงความสะดวกสบาย คลายกบจะพดวา อตสาหกรรมคอกระบวนการผลตสงเสพสงบรโภคทจะอานวยความสะดวกสบาย

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๒๔

สขสาราญ เราไมเคยคดถงความหมายของอตสาหกรรมวาฝรงคดขนมาอยางไร วฒนธรรมอตสาหกรรมทแทเปนวฒนธรรมของคนทสสงยาก มความขยน อดทน

ถาคนของเราไมมความใฝรจากวฒนธรรมวทยาศาสตร และไมมความสสงยากจากวฒนธรรมอตสาหกรรมเปนพนฐาน และเปนภมตานทานแลว เรากหนไปมงบรโภคเทคโนโลย และอตสาหกรรมกถกมองในแงผลทไดรบคอสงบรโภค ผลตภณฑทฟมเฟอยฟงเฟอ มนกจะซาผลรายใหเกดแกสงคมของตวเองเพราะการเหนแกความสะดวกสบายจากเทคโนโลย ฤทธเดชของเทคโนโลยกจะผาดแผลงขนมาในทางตรงขามกบทตองการ แทนทมนจะทาใหสงคมของเราพฒนา กกลบจะทาใหสงคมของเราตกตาลงไป เพราะเรามองเทคโนโลยในดานของความสะดวกสบายทจะบรโภคเทานน

สภาพของมนษยทเปนนกเสพเทคโนโลย

ผลอะไรทจะตามมา จากฤทธเดชของเทคโนโลยในดานการเสพบรโภค หรอใชบารงบาเรอความสข กลองสรปด

๑. คนมกงายยงขน เพราะเทคโนโลยแบบนทาใหคนสะดวก จะทาอะไรกเพยงแคกดปมเอา ไมตองเพยรพยายาม จะใชอะไรจะทาอะไรกงายไปหมดเพราะเทคโนโลยชวย ในเมอไมมนสยเกาในการสสงยาก ทอยากจะทาการสรางสรรคตอไปดวยความเพยรพยายาม ฐานเดมไมดอยแลว ความสะดวกสบายไมมอะไรบบคน และความรสกอยากไดรบการบารงบาเรอจะไดสบายไมตองทาอะไร ตวนกจะมาซา ทาใหยงเหนแกงายหนกขน เทคโนโลยกลายเปนมาซานสยเสยคอเหนแกงายหรอมกงายยงขน

๒. คนกลายเปนคนทกขงาย เพราะการททาอะไรโดยไมตองเพยรพยายาม หาความสขสะดวกสบายไดงาย ถาไมมความใฝสรางสรรค มแตความใฝ

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๒๕

เสพ คนไมมภมตานทาน กจะออนแอเปราะบาง พอขาดสงบารงบาเรอนดหนอยกทกขทนท หนไปเจออะไรทจะตองทา กทกขทนท คนในยคนจะทกขงาย

หนไปดในยคกอนๆ ทคนในยคนเหนวาเขามความลาบากยากแคน เมอเปรยบเทยบกนจะเหนวาคนยคนนเปนคนททกขไดยาก แตคนปจจบนนทกขงายเพราะวาสบายจนเคย อะไรๆ กงายไปหมด มสงบารงบาเรอเหลอลน คนจะเปราะบางออนแอ ขาดอะไรนดกทกข ไมไดอะไรอยางใจนดกทกข เจออะไรจะตองทาหนอยกทกข ไปๆ มาๆ เลยฆาตวตายงาย

สภาพนกาลงเปนมากในประเทศทพฒนาแลว ฉะนนสงคมยงสบายคนยงฆาตวตาย สถตชดมากในประเทศสหรฐอเมรกา หรอในญปนกมาก แถมคนทไมนาฆาตวตายคอเดกวยรนกลบมาฆาตวตายมาก อเมรกากาลงหวนวตกวาทาไมวยรนจงฆาตวตายกนมาก คนวยสนกมความสขสบายเหลอลนทาไมจงคดฆาตวตาย แตคนในสงคมทยากแคนไมคดฆาตวตาย ใหทานดเถอะ ยงยากแคนยงรกชวต อนนเปนขอสงเกต

เปนอนวา คนทอยในสงคมแบบนเมอใชเทคโนโลยไมเปน ผลรายจะเกดคอเปนคนทกขงายแลวกจะฆาตวตายงาย สงคมไทยกชกจะมแนวโนมในลกษณะนแลว

๓. อนทรยเสอมความเฉยบคม มนษยเราอยในโลกนตองใชอนทรย คอ ตาด หฟง สมองคด มอทางานตางๆ เราจงตองฝกฝนอนทรยทาใหมความถนดชานาญจดเจนยงขน แตพอนาเทคโนโลยมาขยายวสยของอนทรย และมาทาหนาทแทน เรากไมตองใชอนทรย เรากเลยลมฝกอนทรยของเรา ตอมาจะทาอะไรกใชเทคโนโลยทาใหหมด เมอกอนตองคดเลขในใจ มวชาเลขคดในใจ หลายคนเกงขนาดเลขทศนยมหลายตาแหนงกคดได ฝกสมองมาด แตพอมเครองคดเลข ม

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๒๖

คอมพวเตอร คนไมคดเอง ตอมากลายเปนคนสมองนมคดเลขไมออก พอไมมเครองคดเลขแลวคดไมไดเลย อนนเปนเพราะไมฝกฝนอนทรย

อนทรยนยงฝกยงไดผล อยางชางบางคนฟงเสยงเครองยนตปบ กบอกไดเลยวาเสยทจดไหน แกไดตรงจด ตากเหมอนกนเมอฝกกเฉยบคมขน หมอบางคนเหนคนไขกพอจะบอกไดเลยวาเปนโรคทสวนนน พอถามอก ๒ - ๓ คากรเลยวาเปนโรคน เวลานคนไขมาหมอกสงเขาเครอง เอาไปเขาโนนเขานน ใชเครองแทนหมด ถาไมฝกอนทรยไว ตอไปความเสอมของอนทรยกเกดขน ดงนนถงแมเทคโนโลยเจรญแตตวมนษยเองจะเสอม แลวกจะมผลอกอยางหนงตามมา เดยวคอยพด

พอเกดความเสอมและดานของอนทรย สงทตามมากคอ การพงพาเทคโนโลย โดยไมเปนตวของตวเอง มนษยหมดอสรภาพ เวลานอเมรกนกาลงวตกเหม อน กน วาม นษย ย คต อ ไปอาจจะม สภาพ ท เ ร ยก วา techno-logical dependence คอการพงพาเทคโนโลย ถาไมมเทคโนโลยแลวทาอะไรไมได ไมมหมอหงขาวไฟฟากหงขาวไมเปน ถาไมมเครองซกผาตอไปกซกผาไมเปน ไมมเครองคดเลขกคดเลขไมได ไมมเครองยนตกลไก กทาอะไรไมเปนหมดเลย ชวตตองพงพาเทคโนโลย อยดวยตนเองไมได คราวนจะเกดปญหาใหญ

การพงพาเทคโนโลย เกดขนได ๒ ดาน คอ

๑. การพงพาในแงการดาเนนชวตและการทางาน ดงตวอยางทกลาวมาแลว

๒. การพงพาในดานความสข เมอคนลมตว มงหาความสขสบายจากเทคโนโลย ความสขกจะไปขนอยกบเทคโนโลยหมด ถาขาดเทคโนโลยประเภทบรโภคจาพวกสงฟมเฟอยบารงบาเรอตางๆ คนจะไมสามารถมความสข จะมความ

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๒๗

ทกขมาก ชวตหมดอสรภาพ ความสขตองขนกบเทคโนโลย กคอ ตองขนตอปจจยภายนอกหรอขนตอวตถ คนไมมความสขเปนของตนเอง

ทวามานคอปญหาทเราจะตองแกไข ถาปลอยอยางนเทคโนโลยจะเปนโทษมากกวาเปนคณ จะมสภาพทเปนทง indolence คอการขาดความเพยร เฉอยแฉะเกยจคราน indulgence เปนคนหมกมนหลงอยในความสขสาราญ แลวก dependence คอพงพามาก เปนอนวาเราจะตองหาทางแกไขเพอไมใหวทยาศาสตรและเทคโนโลยเกดผลราย

นอกจากจะเกดความเสยหายตอคณภาพของแตละคนแลว เทคโนโลยทปฏบตหรอใชไมถก จะเกดผลรายทเปนการพงพาในระดบสงคมดวย เมอกนเสยคณภาพบคคล ทนในระดบสงคม นอกจากคนเปนทาสของเทคโนโลยแลว สงคมหรอประเทศชาตกจะเปนทาสของสงคมอนทางเทคโนโลยดวย

คนเปนทาสของเทคโนโลยคอ ตองอาศยเทคโนโลย ขนอยกบมน ทนสงคมเปนทาสในทางเทคโนโลยคออยางไร คอจะถกครอบงาโดยประเทศเจรญกวาทเปนผผลต เนองจากตวเองผลตเทคโนโลยไมเปน ไดแตบรโภคกตองพงพาประเทศอน ตองพงพาการนาเขาเทคโนโลย เปนการพงพาในระดบสงคมหรอประเทศชาต

นอกจากนน เทคโนโลยกจะนาคานยมแบบ “วตถนยม” เขามา ทาใหเกดความหลงไหลมวเมายงขน แลววฒนธรรมตางชาตอนไมพงประสงคตางๆ กจะหลงไหลเขามา และเรากจะตองถกครอบงาในทางวฒนธรรมอกดวย อนนเปนเรองในระดบสงคมทมผลกวางไกล

ทนในแงสงคมเดยวกน ตอไปสงคมอาจมการแยกชนชนอกแบบหนง ชนชนหนงคอคนจาพวกทมความถนดจดเจนหรอเปนผใชผผลตเทคโนโลย ผทมความสามารถเชงเทคโนโลยจะมอานาจครอบงาสงคม สวนคนกลมใหญทไมฝกฝน

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๒๘

อนทรยเพราะพงพาเทคโนโลยจนเกนไป ในทสดกจะกลายเปนทาส เปนคนทอยใตอานาจ ถาคนทเปนผสามารถทางเทคโนโลยไมทาอะไรให คนพวกนจะอยไมได คนสวนใหญกจะเกดปญหา

นคอเรองซงเปนขอทควรจะสงเกตไว ซงเราจะตองเตรยมตวแกไขปญหา และทาการสรางสรรคประเทศชาตใหถกตอง ทนในเวลาทเหลอนอยนจะขอพดในแงการแกไขบาง วาเราจะแกไขปญหากนอยางไร

การพฒนามนษยเพอแกปญหาจากเทคโนโลย

การแกไขระยะยาวทสาคญ ทจะเวนไมไดคอเรองของการศกษา การ ศกษาทเตรยมคนใหมทนขนพนฐาน คอคณภาพของคน เรมจากจตใจหรอนสยอยางทบอกเมอกแลว ซงขอนามาทวนวาจะตอง

๑. สรางความใฝร ทาใหคนมวฒนธรรมวทยาศาสตร วทยาศาสตรเขามาเมองไทยนานมากแลว นบแตในหลวงรชกาลท ๔ ทเราบอกวาพระองคทรงเปนพระบดาแหงวทยาศาสตรไทย กรอยกวาปมาแลว แตเมองไทยเรายงไมมวฒนธรรมวทยาศาสตร ไมมวถชวตวทยาศาสตร ฉะนนจะตองสรางคณสมบตน โดยเฉพาะความใฝร ใหได และวฒนธรรมวทยาศาสตร ทวาน จะตองเปนวฒนธรรมวทยาศาสตรบรสทธ ทปรบตวใหมอกครงหนง ซงตงอยบนฐานความคดทถกตอง

๒. สรางความสสงยาก คอ ความเพยรพยายามในการกระทาการใหสาเรจ หรอการทจะตองทาการใหสาเรจใหไดดวยความเพยรพยายามของตน ซงสรางไดดวยวฒนธรรมอตสาหกรรม แตเปนวฒนธรรมอตสาหกรรมทปรบปรงใหม ตองเนนตรงนไวดวย เพราะวฒนธรรมอตสาหกรรมของฝรงเรากไมควรยอมรบ จรงอยฝรงใชวฒนธรรมอตสาหกรรมของเขาสรางสงคมของเขามาใหเจรญรงเรองพรงพรอมได แตวฒนธรรมอตสาหกรรมของฝรงกมจดดอยคอความคบแคบ นามา

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๒๙

สปญหาปจจบนคอ ความขดแยงในโลก ในสงคม และการทาลายธรรมชาตแวดลอม

จากวฒนธรรมอตสาหกรรมของฝรงนน ผลรายกตามมาดวย สงทดเรากยอมรบ สวนชวเรากตองร เราตองแกไขปรบวฒนธรรมอตสาหกรรมของฝรงเสยใหม

วฒนธรรมอตสาหกรรมของฝรง มขอทควรสงเกตไวในการทจะคดแกไขปรบปรง คอ

ก) เกดขนมาเพอแกไขปญหาความขาดแคลน ตอมากระแสกแรงเขมขนไปในทางทจะคานงถงความตองการสวนตว เนนความเหนแกตว สนองสงทเรยกวาตณหาหรอโลภะ เขาสระบบเศรษฐกจแบบมงหาผลประโยชน

ข) ผกพนกบระบบแขงขน ซงหมายถงการทจะตองเอาชนะ และทาใหตองมงหาอานาจและความไดเปรยบ ยงในเวทโลกกยงตองคดหาวธการทซบซอนในการทจะเพมพนรกษาอานาจ การครอบงาและเอาเปรยบกน

ค) ตงอยบนฐานความคดทผดคอความคดทจะพชตธรรมชาต ทพดวามมาตงสองพนกวาปแลว และไดเปนรากฐานของการพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลย ซงมาเปนรากฐานของวฒนธรรมอตสาหกรรมอกชนหนง เพราะฉะนน วฒนธรรมอตสาหกรรมของฝรงจงตงอยบนฐานของความคดอนน คอการคดทจะพชตธรรมชาต ซงปจจบนฝรงกยอมรบแลววาผด พรอมทง

ง) มแนวความคดอกอยางหนง ทแฝงตวคอยผลกดนอยโดยไมรตว ซงเปนฐานของระบบเศรษฐกจอตสาหกรรมของฝรง คอ ความเชอวามนษยจะมความสขมากทสดเมอเสพมากทสด นเ ปนฐานทางความคดขอทสองของอตสาหกรรมทพฒนามา ซงตอนนจะตองปรบใหม

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๓๐

วฒนธรรมวทยาศาสตรและวฒนธรรมอตสาหกรรม จะตองปรบใหมดวยการกาวไปอกขนหนง คอจะตองรอฟนวฒนธรรมพทธขนมาประสาน หรอมาปรบปรงวฒนธรรมวทยาศาสตรและวฒนธรรมอตสาหกรรมนน วฒนธรรมพทธนจะตองระวงวา ไมใชวฒนธรรมไสยศาสตร ตองแยกกนใหได

วฒนธรรมไสยศาสตรไมสงเสรมความใฝร และไมหนนไมเกอการแสวงปญญา ไสยศาสตรเปนเรองลกลบกคอไมตองร นอกจากไมตองรแลวยงไมตองทาดวย มแตขอใหสงศกดสทธบนดาลผลสาเรจให สงทเราตองทาคออะไร คอออนวอนและนอนรอ ออนวอนไปนอนรอไป การกระทาของไสยศาสตรกคอไมตองทา หรอการไมตองทาคอการกระทาของไสยศาสตร โดยขอใหอานาจลกลบทาให

วาโดยสาระ วฒนธรรมไสยศาสตรคอวฒนธรรมทขดขวางความใฝรและการสสงยาก เพราะวาใชระบบพงพา ฝากความหวงไวในศรทธาทเชออานาจดลบนดาลจากสงลกลบภายนอก ซงมนษยเขาไปสมพนธดวยการออนวอนและนอนรอคอยผล สวนวฒนธรรมพทธศาสนา มลกษณะทสาคญ คอ

ก) เปนวฒนธรรมแหงการทตองร คอ ตองรองคประกอบของสงตางๆ ตองเขาถงเหตปจจยของสงทงหลาย เพราะพทธศาสนาสอนวา สงทงหลายเปนไปตามเหตปจจย มนษยจะเปนอยดวยดและทาการตางๆ อยางไดผลจะตองเขาถงเหตปจจยของสงเหลานน จงตองสงเสรมปญญา เปนวฒนธรรมแหงปญญาความใฝร และ

ข) เปนวฒนธรรมแหงการทตองทา เพราะพระพทธศาสนาสอนวามนษยจะตองพงตนและทาตนใหเปนทพงได การทมนษยจะพงตนไดตองทาไดดวยตนเอง ตองมความเพยร เพราะฉะนนพทธศาสนาจงมชอวากรรมวาท และวรย วาท พระพทธเจาเรยกพระองคเองวาเปน “กรรมวาท” ผประกาศหลกการแหงการกระทา และ “วรยวาท” ผประกาศหลกการแหงความเพยรพยายาม นคอพทธ

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๓๑

ศาสนา ฉะนนจะตองเพยรพยายามทาการใหสาเรจโดยใชสตปญญา ตองพงตนใหได พทธศาสนาเนนอสรภาพเรมดวยการทตองพงตนใหได เราจะตองทาความสาเรจทชอบธรรมใหไดดวยตนเอง

พฒนาคนบนฐานของวฒนธรรมแหงปญญาและการเพยรทา วฒนธรรมพทธศาสนาเปนวฒนธรรมแหงความใฝรและสสงยากอยาง

มนคง แตเวลานคนไทยทเรยกตวเองวาเปนชาวพทธมวฒนธรรมแบบไหน อนนเปนเรองทจะตองตงขอสงเกต ทจรงเรองนเปนหลกทไมยาก มองเหนงายๆ

เราจาเปนตองเนนวฒนธรรมพทธ เพราะอะไร เพราะวามนเปนอกกาวหนงจากวฒนธรรมวทยาศาสตรและวฒนธรรมอตสาหกรรม

วฒนธรรมวทยาศาสตรยงไมพอ เพราะอะไร เพราะแมวาวฒนธรรมวทยาศาสตรจะสรางความใฝร มนสยแหงความคดมเหตมผล และวฒนธรรมอตสาหกรรมจะชวยใหสสงยากกจรง แตเรองหนงทวทยาศาสตรไมเคยพดถง คอ การพฒนาคน

วฒนธรรมพทธนนถอการพฒนาคนเปนหวใจหรอเปนแกนกลางของทกอยาง อนนเปนสงสาคญ การพฒนาคนเพออะไร กเพอใหมนษยมอสรภาพ จดหมายของพทธศาสนาคอพฒนาคนเพอใหมอสรภาพ

วฒนธรรมวทยาศาสตรสงเสรมใหรเขาใจธรรมชาตของวตถ เรยนรความจรงของโลกแหงวตถ เปนการเรยนรธรรมชาตนอกตว แมจะเรยนชววทยากไมไดมงเรยนตวชวตทเปนชวตจรงๆ แตเรยนชวตทางดานวตถหรอรปธรรมดานเดยวในฐานะสงทเราจะมองด ซงเปนธรรมชาตขางนอก

นอกจากนน วทยาศาสตรเทาทเปนมายงมความคบแคบ เพราะมงสนองความคดมงหมายใฝฝนทจะพชตธรรมชาต (ภายนอก) และมาประสานรบใชสนอง

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๓๒

ความมงหมายของวฒนธรรมอตสาหกรรม ซงตงอยบนฐานแหงความเชอทวาความสขอยทการมวตถเสพบรโภค อยางพรงพรอม ยงเสพมากกยงสขมาก ซงทาใหหนเหความสนใจออกไปจากการแกปญหาทางดานธรรมชาตในตวของมนษยเอง มงสนองความตองการของตน สงเสรมโลภะหรอตณหา เพมแรงของความเหนแกตว ทาใหชวตสญเสยอสรภาพ ขนตอวตถเสพบรโภคมากยงขน ดงทไดกลายเปนสงคมของมนษยทมวถชวตแบบบรโภคนยม ฉะนนวฒนธรรมวทยาศาสตรจงไมสมพนธกบเรองของการพฒนาคนไปสอสรภาพ

ดวยเหตนจงจะตองใหมวฒนธรรมพทธเตมเขามา เพอทจะสรางความใฝรสสงยาก พรอมทงใหมการพฒนาคนไปสอสรภาพ และการพฒนาคนนนกจะทาใหเทคโนโลยไมเปนพษเปนภยอกดวย เชนวาในขณะทเราพฒนาเทคโนโลยภายนอก เรากพฒนาอนทรยของเราไปดวยตลอดเวลา พทธศาสนาเนนความไมประมาท ไมใชวาพออาศยสงภายนอกได เรากสบายปลอยตว การปลอยตวนนเรยกวาความประมาท

พทธศาสนาสอนหลกธรรมใหญทสด คอ ความไมประมาท พทธโอวาทกอนปรนพพานมวา “เธอทงหลาย จงยงความไมประมาทใหถงพรอม”

ความไมประมาทเปนหลกธรรมทครอบคลม เหมอนรอยเทาชาง ถาเรามความไมประมาทอยางเดยวเทานนกไมตองกลวความเสอม และจะมแตเจรญเทานน ในทางตรงขาม ถาประมาทเสยอยางเดยว ถงจะเรยนรธรรมมากมายสกกขอกไมไดรบการปฏบต ธรรมทเรยนมากไปอยในตคมภรนอนหลบหมด แตถาไมประมาท ธรรมเรยนมากขอกไดปฏบตหมด

พทธศาสนาสอนเนนความไมประมาท ใหมการพฒนาตนอยตลอดเวลา ฉะนนขณะทเราอาศยเทคโนโลยมาชวยทางานทนหรอแทนอนทรยของเรา เราจะตองไมลมพฒนาอนทรยของเราควบคกนไปดวย เพอเราจะไดไมตอง

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๓๓

มชวตทขนตอเทคโนโลย เมอเทคโนโลยมอย เรากใชมนใหเปนประโยชน แตเราอยเหนอเทคโนโลยนนตลอดเวลา และถามเหตขดของขนมาเรากใชอนทรยของเราได ฉะนน เรากจะรกษาอสรภาพไวได ทงในแงอสรภาพทางอนทรยคอการดาเนนชวตทากจการงาน และอสรภาพทางความสข

เนองจากเรองทกาลงพดอยนเปนเรองใหญและมความสาคญมาก และในทนยงไมมเวลาทจะอธบายขยายความใหชดเจนเพยงพอ เมอไดพดไวโดยยอแลว กขอสรปไวอกครงหนง แมวาจะเปนการพดซาๆ ดงน

วฒนธรรมไสยศาสตร เปนวฒนธรรมแหงการไมตองรและไมตองทา (ยอมสยบแกความเรนลบ และหวงอานาจดลบนดาลภายนอกทาให)

วฒนธรรมเทคโนโลยเชงบรโภค ทขาดลอยจากฐานทางวทยาศาสตร เปนวฒนธรรมแหงการไมตองร และไมตองทา (มงหาเทคโนโลยสาเรจรปมาบารงบาเรอ หรอทาแทนให เพอจะไดเสพเสวยความสขโดยไมตองทาอะไร)

วฒนธรรมวทยาศาสตรและวฒนธรรมเทคโนโลยอตสาหกรรม เปนวฒนธรรมแหงการตองรและตองทา (แตคบแคบและเสยดล เพราะมองดานเดยวเพยงธรรมชาตภายนอกตวและเฉพาะดานวตถ ดวยทศนะแบบเปนปฏปกษ โดยถกอทธพลแนวความคดทางปรชญาครอบงา และผลกดนใหมงดงไปในทางทจะเอาชนะธรรมชาต และถกชกจงดวยแรงจงใจแบบอตสาหกรรมใหสนองความเชอ ทจะบรรลความสขสมบรณดวยการมวตถพรงพรอม นาไปสการพฒนาดานเดยวทางวตถและเศรษฐกจ โดยไมชวยใหมการพฒนาคนขนไปนาทางและอยเหนอการพฒนาทางวตถและเศรษฐกจนน)

วฒนธรรมพทธศาสตร เปนวฒนธรรมแหงการตองรและตองทา (ถอวาสงทงหลายเปนไปตามเหตปจจยทจะตองร และตองทาใหตรงตามเหตปจจยนน) พรอมทงพฒนาคนไปสอสรภาพ (วฒนธรรมแหงความพอด หรอมดลยภาพ)

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๓๔

เมอพฒนาคนถกตอง ชวตกเปนอสระและยงมความสข

เมอความคด ความเชอ ความเขาใจพนฐานเอยงไปขางเดยวแลว ทศนคตและปฏบตการทกอยางทตามมากเคลอนคลาดพลาดผด นาไปสปญหาตางๆ และการแกปญหาอยางผดพลาดทยงเพมปญหาใหม เชน ทศนคตทมองวตถเสพบรโภคหรอความเจรญทางเศรษฐกจเปนจดหมาย แทนทจะมองมนในฐานะเปนปจจยหรอสงเกอหนน ในการทจะสรางสรรคชวตและสงคมใหเขาถงความดงามยงขนไป และมองเหนความสขจบอยทการเสพบรโภควตถ แทนทจะมองเหนศกยภาพของมนษยในการพฒนาสความสขทประณตยงขนไป ทาใหมนษยดาเนนการพฒนาไปสวถชวตทพงพาวตถเสพบรโภคมากขน แทนทจะพฒนาสความเปนอสระยงขนไป ซงในทสดกเกดผลคอการพฒนาแบบไมยงยน ชนดทยงแกไขกยงวกวนอยในวงจรของปญหา

มนษยทพฒนาตนตามหลกการของพทธศาสนา จะทาใหตนเองมความสขดวยตนเองไดมากขน และพงพาขนตอวตถนอยลง ตรงขามกบกระแสการพฒนาแบบอตสาหกรรมทวายงมวตถบรโภคมาก กยงมความสขมาก แลวกเอาความสขของตนไปขนอยกบวตถมากขนตามลาดบ ความสามารถมความสขในตนเองนอยลง จนกระทงกลายเปนลกษณะของมนษยยคปจจบน ทขอใชคาวา เปนมนษยทยงโตขนกยงสขยากขน เมอกบอกวาทกขงาย พรอมกบทกขงายนนกสขยากดวย

ใหสงเกตวาคนในยคนเปนคนสขยาก เกดมาแลวมชวตอยนานไป แทนทจะเปนคนสขงายขน เพราะเมอพฒนากตองสขงายขน แตแทนทจะเปนอยางนน มนษยปจจบนยงโตขนยงสขยากขนทกท ตอนเปนเดกยงสขงายกวา แตพอโตขนยงสขไดยาก มเทานแตกอนกเปนสข ตอมามเทานกลบเปนทกข ตองมเทาโนนจงจะเปนสข พฒนาศกยภาพทจะเปนทกขใหสงขนไปเรอยๆ

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๓๕

มนษยในยคปจจบนเปนคนสขยาก เมอสขยากกสญเสยอสรภาพ เพราะตองเอาความสขไปขนตอวตถมาก สวนในกระบวนการพฒนาทถกตอง จะตองสอนใหมนษยมการพฒนาเกยวกบความสขครบทง ๒ ดาน คอ

๑. พฒนาความสามารถ ทจะหาสงเสพบาเรอความสข ขอนมนษยปจจบนพฒนาเตมท การศกษาปจจบนเนนดานน อนนเกงนก แตอกดานหนงคอ

๒. พฒนาความสามารถ ทจะมความสข ดานนถกละเลยมองขามไป ไมทา จนกลายเปนตรงขามคอสญเสยความสามารถทจะมความสข

เมอมนษยพฒนาดานเดยว เขากหาสงเสพบาเรอความสขไดเกง หาไดมาก แตเขาสญเสยความสามารถทจะมความสขไปเรอยๆ เพราะฉะนนวตถทตองการกยงตองเพมตองหามาเสพมากขน เพอใหเกดความสขเทาเดม กลายเปนคนทสขยาก กระทงในทสดกหมดความสามารถทจะมความสข มวตถมากเทาไรกไมมความสข เพราะหมดความสามารถทจะมความสข ถงจะมวตถเสพมากเทาไรกไมมความสข

ทน ในการพฒนามนษยทมดลยภาพ จะตองพฒนาความสามารถทจะแสวงหาสงบารงความสข พรอมไปดวยกนกบการพฒนาความสามารถ ทจะมความสข เมอเราพฒนาความสามารถทจะมความสข เรากเปนคนทสขงายขน และเรากลบตองการวตถนอยลง พอตองการวตถนอยลง วตถทจาเปนตอการมความสขของเรานอยลง เรากสขงาย จนกระทงในทสดเรามความสขเตมอมในตวเราตลอดเวลา วตถภายนอกเปนเพยงสวนเสรม เรากมความสขสองชนเปนทวคณ พรอมกบทชวตกมอสรภาพมากขน

นอกจากนน เมอวตถนนไมจาเปนตอการใหเกดความสขแกตวเราแลว เรากเอาวตถทเกนจาเปนไปเผอแผแกผอน สามารถเกอกลตอเพอนมนษยไดด

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๓๖

ยงขน ยงกวานน การพฒนามนษยนทาใหมนษยแทนทจะมความสขจากการไดหรอการเอาอยางเดยว กลบสามารถมความสขจากการให อกดวย

เมอความสามารถในการมความสขกมาก ความสามารถในการหาวตถบารงความสขกมาก แถมยงมความสขจากการใหอกดวย มนษยกยงเกอกลกนมากขน การพฒนาแบบนจะแกไขปญหาทงทางวตถ และทางจตใจ ทงปญหาชวตและปญหาสงคมไปพรอมกน กบทงแกไขปญหาธรรมชาตแวดลอมดวยเพราะไมตองบรโภคเกนความจาเปน ดวยเหตผลอยางนแหละจงเปนความจาเปนทจะตองใหมทงอสรภาพทางอนทรย และอสรภาพทางความสข

อกประการหนง อยางทพดเมอกแลววา เมอมนษยยงมความมกงายยงออนแอ มนษยกจะยงเจอทกขหนกขนเพราะภมตานทานความทกขนอยลง เจออะไรยากหรอตองทานดหนอยกเปนทกขไปหมด ทนเรองไมจบเทานน ในขณะทเทคโนโลยทาใหคนออนแอลงนน สงคมปจจบนนโลกมนษยยงมความซบซอน วถชวตมปญหาทตองเผชญเพมขน ฉะนนคนทออนแอกจะเปนคนทมความทกขมากมายเหลอเกน ตรงขามกบการพฒนาทถกตอง เมอพฒนาใหคนมความเขมแขง สงาน สสงยาก เขาจะไดความสขจากความยากดวย อนนเปนสงทเราอาจไมคาดคด สงงายนนไมตองพดถงเพราะสบายอยแลว แตสงยากทาใหคนเกดความสขไดอยางไร

เมอคนมจตสานกในการศกษาและพฒนาตน เจอสงยากกจะเขาหากอนเลย เพราะอะไร เพราะสงใดยากสงนนกทาใหเขาไดฝกตนมาก ยงยากยงไดฝกตนมาก พดสนๆ วายงยากยงไดมาก งานอะไรยากปญหาอะไรทยากกยงเปนเครองพฒนาความสามารถของเราไดมากยงขน คนเราทจะพฒนาจนเกงกลาสามารถไดนน เพราะพบอปสรรคหรอเจอปญหา และไดพยายามใชสตปญญาในการแกไขปญหา เพราะฉะนนเมอไดเจอสงยาก คนทพฒนาตนจะชอบทสด สงทงายๆ เขาไม

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๓๗

เอา เขาจะเขาหาอนทยากเลยเพราะวายงยากยงไดมาก แลวกดใจทไดฝกตนจากสงทยากนน

สวนคนทไมไดสรางจตสานกในการพฒนาตน พอเจอสงยาก หนง ทกข สขภาพจตเสย สอง ฝนใจ ไมเตมใจทา ผลงานกเลยไมไดไมด แตคนทม จตสานกในการพฒนาตน พอเจอสงทยาก กชอบใจดใจ สขภาพจตกดมความสข แลวกเตมใจทา กจงทาไดผลดดวย

คนทขาดจตสานกในการศกษา อยไปๆ กจะมความสขจากการเสพอยางเดยว ความสขอยทการไดรบการบารงบาเรอและไมตองทาอะไร ถาตองทาอะไรกเปนความทกข สวนคนทมจตสานกในการศกษา จะพงพาสขจากการเสพนอยลง และมความสขจากการกระทา หรอสขจากการสรางสรรค สาหรบคนพวกแรก การกระทาคอความทกข แตสาหรบพวกหลงการกระทา คอการสรางสรรคและความสข

ฉะนนตองพฒนาจตสานกในการฝกตน พอมจตสานกนแลวเขามาอยในโลกแหงเทคโนโลยทชวยใหงายดวย กสบายเลยคราวน คนจะมความสขสองชน นเปนการพฒนาคนใหเหนอเทคโนโลย ถาเราพฒนาคนใหมคณภาพแบบน เรามนใจไดเลยวาสงคมไทยจะตองเจรญแนนอน ไมมทางทจะไมเจรญ

เทคโนโลยสารสนเทศทอาจกลายเปนโทษ เวลาจะหมด ยงเหลออก ๒ หวขอใหญ ซงเปนเรองใหญในตวมนโดยตรง

เรองแรกคอ เทคโนโลยสารสนเทศหรอไอท นคอเพงมาเขาเรองโดยตรงกพอดเวลาหมด เอากนงายๆ วา เทคโนโลยดานขาวสารขอมลหรอสารสนเทศน ในเมอมนเปนเทคโนโลยกมทงคณและโทษ ขอสาคญอยทปฏบตตอมนถกหรอผด ขอถามวาขณะนเราปฏบตตอมนถกหรอผด เราไดคณหรอไดโทษจากมนมากกวากน

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๓๘

ขอพดรวบรดวา มนษยเราในยคปจจบน โดยเฉพาะสงคมไทย มความ สมพนธกบเทคโนโลยดานขาวสารขอมลหรอตวขาวสารขอมลนน แบงไดเปน ๔ ประเภท

๑. พวกตนเตน คดวาเรานทนสมย ไดเสพขาวสารทใหมๆ แปลกๆ มของใหมๆ เขามาเราไดบรโภค แตสมผสกบขาวสารและเรองราวตางๆ อยางผวเผน เพยงแคเอามาลอเอามาเลาหรอวพากษวจารณใหสนกปาก ตนเตนกน ครานทจะสบคนหาความจรงดวยใจเปนกลาง จงไมรความเปนไปทแทจรงและไมไดอะไรขนมาเลย นอกจากถกชกจงไป เรยกวาตกอยในกระแส ถกกระแสพดพาไหลไปเรอยๆ ไมเปนตวของตวเอง

๒. พวกตามทน พวกนดกวาพวกตนเตน คอมขาวสารขอมลอะไรเกดขนกตามทนหมด เอาใจใสตดตาม พวกนกภมใจวาเรานเกง ขาวเกดทไหนๆ รหมด การเมองทนนเปนอยางไร เหตการณแผนดนถลม แผนดนไหว เกดอโบลา อะไรทไหนตามขาวทนหมด ตามทนแตไมรทน พวกนเปนเยอะ รตามขาว แตไมเขาถงความจรงของมน เชน รไมทนวามนมคณมโทษอยางไร มเหตปจจยอยางไร เบองหลงมนเปนอยางไร

๓. พวกรทน นอกจากตามทนแลว ยงรเขาใจเทาทนมนดวยวา มนเปนมาอยางไร มคณมโทษมขอดขอเสยอยางไร จะมทาทอยางไร ใหไดประโยชนโดยไมถกครอบงา

๔. พวกอยเหนอมน พวกนยงกวารทนอกคอขนไปอยเหนอกระแส เปนผทสามารถจดการกบกระแสได คนไหนอยในกระแสกจะจดการกบกระแสไดยาก คนทอยเหนอกระแสจงจะสามารถจดการกบกระแสได เปนผสามารถใชการเปลยนแปลงใหเปนประโยชน และเปนผนาการเปลยนแปลง มความสมพนธกบขาวสารขอมลแบบเปนนาย เปนผจดการ เปนผใชมนอยางแทจรง

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๓๙

เวลานคนในสงคมไทยเราอย ในประเภทไหนมาก ขอใหวเคราะหสงคมไทยดวา เปนพวกตนเตนแคไหน เปนพวกทตามทนแคไหน รทนแคไหน อยเหนอมนแคไหน

ในดานโทษของขอมลขาวสารนนขอพดสนๆ กราดไปเลยวา ยงมภาวะตนตมเหมอนกบอยในยคขาวลอ ทงทอยในยคขาวสารขอมล คนกยงหลงงมงายมาก กลายเปนวาขอมลยงมาก โมหะยงเพม คนจานวนมากตกเปนเหยอ โดยถกเขาใชขอมลมาหลอกลอ เชนตกเปนทาสของการโฆษณา ม promotion มการใชหนามากนดาษดนในเรองตางๆ และคนกตามไมทน อยางออนๆ กเปนพวกทไดยนไดฟงขาวสารขอมลมาก แตถกขอมลทวมทบเอา หรอไดรบแตขยะขอมล กลนกรองไมเปน เลอกสงทเปนสาระไมได จมอยใตกองขยะขอมล ยงมากยงพรายงมดมวสบสน อกพวกหนงกเกด information anxiety

มฝรงคนหนงเขยนหนงสอเลมหนงมชอวา Information Anxiety แปลวา ภาวะจตกระวนกระวายตอขาวสารขอมล เชนกงวลกลวไมทนขาวสารขอมล เปนการลอศพททเรยกสงคมยคนวา information society ยกตวอยางเชนนกธรกจจะทาอะไรในยคปจจบนตองแขงขน ตองทาการใหทนเขา จงตองรขาวสารขอมลใหทนหรอใหมากกวาเหนอกวาเขา กเลยเกดความวตกกงวลวาเรารทนเขาหรอเปลา ขาวสารเรองนตอนนเคลอนไหวไปอยางไร กเกด information anxiety ซงตอนนเปนทกขอยางใหมในปจจบน

อกเรองหนง คอสงคมยงเจรญไวชวตและสงคมยงมปญหาใหม แมวาสงคมทพฒนาแลวจะแกปญหา material scarcity คอ แกปญหาความขาดแคลนทางดานวตถได แตกลบมาเกดปญหา time scarcity คอความขาดแคลนเวลา ปจจบนนสงคมมปญหาหนกเกยวกบ ความยากจนขดสนเวลา คนปจจบนนจนเวลามาก

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๔๐

ทนอกดานหนง ขาวสารขอมลเขามามากกเกดภาวะสมองเมอย ซงตอนนเปนกนเยอะขนแลว ภาวะสมองเมอยสมองลาเพราะขาวสารขอมลมากมายเหลอเกน รบไมทน ทนสองปญหากมาบวกกน คอเวลากขาดแคลน สมองกลา เลยรบขอมลขาวสารโดยไมพนจเรอยเปอยไป กยงถกชกจงงาย ไหลตามกระแสงาย ไปกนใหญ

เอาเฉพาะทว เวลานเปนปญหามาก ในเมอใชไมเปน เดกหรอแมแตผใหญกละทงงานการ เดกๆ ไมอานหนงสอ มาดแตทว และเมอดทวกดไมเปน ไมรจกด ไดแตหลงเพลดเพลนสงบนเทงตางๆ แลวกไดคานยมทไมดจากทว ไดแบบอยางทไมดจากทว

ยงกวานน คนในครอบครวเดยวกนตางคนตางกหลงดทวเรองทตวชอบ ตางคนตางด ตางคนอยกบทว ไมเอาใจใสกนเอง เวลาทมอยบางในยคนกนอยอยแลว เพราะวาเวลาหมดไปกบการทามาหาเลยงชพและการเลาเรยนหาความร ซงเอาเวลาในชวตเราไปเกอบหมด แลวเวลาทเหลออยนดหนอยนนทวกมาเอาไปอก

พอบานกดรายการหนง แมบานกดรายการหนง ลกบานกดรายการหนง ตางคนกตางจองดแตทว บางบานมตง ๒ - ๓ เครอง เสรจแลวเวลาทจะมาสงสรรคกนในบานทจะใหไดรบความอบอนในครอบครวกไมม ทวกเลยทาใหคนไมเอาใจใสกนแมแตในครอบครว การเสยความสมพนธอบอนในครอบครว พอ แม ลก นเปนปญหาขนพนฐาน แลวตอไปกไมมเวลาเอาใจใสเพอนมนษย คดจะดแตรายการนนรายการนซงเขาคดขนมาลอใหดอยเรอย คนกกลายเปนคนเหนแกตว เหนแกความสขของตนเองมากยงขน

ทนการทเทคโนโลยเพอการบรโภคพฒนามากขน กมสงบรโภคเพมขน คนแตกอนนมสงทจะบารงบาเรอหาความสขนอย มเงนมากกไมรวาจะทาอะไร เอาไปฝงเปนขมทรพย ตอนนเทคโนโลยใหมๆ มาเรอย กตองหาเงนมาซอ หาเงน

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๔๑

มาซอใหมาก ตามไมทน ทนกตองแขงขนหาเงนแยงชงหาผลประโยชนใหมาก ในการแขงขนแยงชงกนหาเงนเพอซอเทคโนโลยทพฒนาใหมๆ นน มนษยกยงตองหมกมนวนวายกบเรองของตวเองและเหนแกตวมากขน เบยดเบยนแยงชงกนยงขน

นอกจากนน ดทวไปกบนทอนสขภาพของตนไปดวย เพราะวามวหลงเพลนอย ตาจองมากสายตากเสย ไมไดออกกาลงนงงอกอขาดการบรหาร ในทสดสขภาพทวไปกเสยอก เลยยงกนใหญ

พฒนาคน หมายความวา ไอท ตองอยใตวฒนธรรมแหงปญญา

เปนอนวา ถาใชไมเปน เทคโนโลยกเปนพษ ทเนนมากในสงคมฝรงเวลานกคอเรอง violence คอปญหาความรนแรง ซงเปนพษภยมาก พรอมทงเรอง advertising คอการโฆษณาลอเหยอ สงคมไทยกกาลงไดรบปญหาเหลาน ในแทบทกเรองทวามาแลว ทง indulgence ความหมกหมน ทง dependence ความพงพา และ violence ความรนแรง ตลอดจน indolence ความเกยจคราน เฉอยชา ไมอยากทางาน

รวมแลวถาใชไมเปนกเปนปญหา เกดความสญเสยทงกายคอ สขภาพกาย ทงทางสงคมคอความสมพนธในโลกมนษย เชนการแยงชงเบยดเบยนซงกนและกน และการขาดความอบอนในครอบครวเปนตน สวนทางจตใจ กมความเครยด ความวนงนงาน ความกระวนกระวายใจในการแขงขน ความเหงา ความเบอ ความเซง และมความทกขงายสขยากอยางทวามาแลว พรอมกนนนในทางปญญา ขาวสารขอมลเกดมากไมเปนประโยชน กลบเปนสงเพมโมหะทาใหหลงงมงายมากยงขน ตกเปนทาสของขาวสารขอมล ทกอยางเปนปญหา ซงจะตองแกไขกนใหได

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๔๒

การแกไขโดยเฉพาะสาหรบทวหรอสอมวลชนตางๆ เหลาน คอ

ในแงผจด ทาอยางไรจะใชปญญาเตมทในการทจะสรางสรรค โดยมเจตนาทดตอผชมผฟง จดรายการดวยความรบผดชอบ

สวนผรบบรการคอผใชผชมหรอผดผฟง กตองรบอยางมประสทธภาพ และใชอยางมประสทธภาพ คอพฒนาตนทงภาครบและภาคใช คอ

๑. ในภาครบ เรมดวยมความชดเจนในการรบ โดยเขาถงความจรงของสงเหลานน รจกเลอกรจกรบ วาขาวสารขอมลรายการใดจะเปนประโยชนสงเสรมการพฒนาคณภาพชวตกเลอกเอาอนนน ไมใชปลอยตวหลงไปตามความเพลดเพลนอยางเดยว และด ชม ฟง ดวยมนสการเปน ใหไดความรความเขาใจทถกตองชดเจน

๒. นอกจากมความเขาใจชดเจนแลว ในการรบขาวสารขอมลนน ตองจบประเดนไดดวย การจบประเดนไดนเปนเรองใหญในยคปจจบน เชน จะตองรวาจดปญหาของเรองอยตรงไหน ไมใชพราไปหมด ทงๆ ทรและตามทนกจบประเดนไมได

๓. ในภาคการใช กตองสอสารเปน จากขาวสารกมาสการสอสาร บางคนไดแตรบขาวสารแตสอสารไมเปน พดไมเปน แสดงความตองการใหคนอนเขาใจไมได เขยนใหคนอนเขาใจไมได ปจจบนการศกษามปญหาเพราะทดสอบวดผลกนเพยงดวยแบบสอบถามทตอบดวยการขดถกขดผด แบบปรนย ทาใหคนไมไดฝกไมไดพฒนาความสามารถในการสอสาร

๔. สามารถเอาความรขอมลขาวสารนนมาเชอมโยงสรางความคดความหยงเหนใหม เพอใชแกปญหาและสรางสรรคใหพฒนาตอไปไดอยางถกทาง

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๔๓

หลก ๔ ขอน เปนปฏบตการทางปญญา มชอเฉพาะวา ปฏสมภทา ๔ ประการ ไดแก

๑. อตถปฏสมภทา ปญญาแตกฉานในเนอความ ไดแก ชดเจนในการรบ

๒. ธรรมปฏสมภทา ปญญาแตกฉานในหลก ไดแก จบประเดนได

๓. นรตตปฏสมภทา ปญญาแตกฉานในภาษา ไดแก สอสารเปน

๔. ปฏภาณปฏสมภทา ปญญาแตกฉานในความคดทนการ ไดแก สรางความคดความหยงเหนใหมได

ถาเราพฒนาคนไดอยางน ขาวสารขอมลกจะพลกจากโทษมาเปนประโยชนไดทนท เรากจะเอาขาวสารขอมลมาใชพฒนาชวตและสงคมได

ขอเนนอกนดเดยววา ในการปฏบตตอขาวสารขอมลขนพนฐานคอการศกษา ผจดสรรขาวสารขอมลใหแกเดกในฐานะทเรยกวาเปน กลยาณ มตร จะตองทาหนาทโดยพยายามจดสงทด ทสด เชนเปนพอแม กพยายามหาสงแวดลอมขาวสารขอมลทดทสด หาสอทดทสดใหแกเดก แตในเวลาเดยวกนบคคลนนหรอเดกกควรไดรบการศกษาชนดทวาจะทาใหเปนคนทสามารถเอาประโยชนไดจากสงทเลวทสด สองอยางนคกน ยอนแยงกน แตสาคญมาก คอ

๑. ในฐานะผจดให ตองจดสรรสงทดทสด

๒. แตในฐานะผรบคอผศกษา จะตองสรางความสามารถในการทจะเอาประโยชนไดจากสงแวดลอมและขาวสารขอมลทเลวทสด

ถาทาไดอยางนกจะอยไดอยางด มความรอดปลอดภย เปนสขอยางอสระ และเปนผพฒนาสงคมนได

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๔๔

ตกลงวา จะตองพฒนาคนใหเหนอเทคโนโลย ไมวาเทคโนโลย จะเจรญไปเทาไร กตองพฒนาคนใหเหนอเทคโนโลยนน อยาใหตากวา อยาใหคนเปนทาสของเทคโนโลย ถาเทคโนโลยเหนอกวาคนเมอไรอนตรายกจะเกดขน ถาคนยงเหนอเทคโนโลยกมทางรอด เพราะคนยงรกษาอสรภาพอยได ฉะนนขอทหนงในแงของคนกเปนอนวา พฒนาคนใหเหนอเทคโนโลยเพอรกษาอสรภาพไวใหไดตลอด

เทคโนโลยยงมเรองตองพดอกมาก อยางนอยนาจะสนใจเปนพเศษในเรองเทคโนโลยกบคนไทย เพอประโยชนในการพฒนาคน ในเมอเวลาไมม กขอสรปเรองทเปนปญหาบางอยางไว

เวลานพดไดวา คนไทยมองเทคโนโลยในความหมายวาเปนเครองอานวยความสะดวกสบายบารงบาเรอความสข ตลอดจนเสรมความโกเก มากกวาจะมองในความหมายวาเปนเครองชวยในการสรางสรรค สงคมไทยเปนสงคมของผบรโภคเทคโนโลย มากกวาเปนสงคมของผผลตเทคโนโลย คนไทยใชเทคโนโลยเพอการเสพบรโภค มากกวาจะใชเทคโนโลยเพอการศกษาและสรางสรรค และคนไทยหาความสขจากการเสพบรโภคเทคโนโลย มากกวาหาความสขจากการสรางสรรคดวยเทคโนโลย

ถาจะใหสงคมไทยเจรญพฒนาอยางถกตอง เพอใหเปนสงคมทดงาม หรอแมแตเพยงเพอใหเปนสงคมทมชยชนะในเวทการแขงขนของโลก จะตองมการศกษาทงในระบบและนอกระบบ ทจะพฒนาคน โดยเฉพาะอนชนคอเดกและเยาวชน หรอลกไทยหลานไทย ใหมลกษณะความสมพนธกบเทคโนโลยดงตอไปน

๑. คนไทยจะตองมองเทคโนโลยในความหมายวา เปนปจจยหรอเครองชวยในการสรางสรรค มากกวาจะมองในความหมายวาเปนเครองบารงบาเรอเสรมความสะดวกสบาย

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๔๕

๒. สงคมไทยจะตองเปนสงคมของผผลตเทคโนโลยใหมากขน และเปนสงคมของผบรโภคเทคโนโลยใหนอยลง

๓. คนไทย โดยเฉพาะเดกและเยาวชนไทย จะตองใชเทคโนโลยเพอการศกษาและสรางสรรค ใหมากกวาจะใชเทคโนโลยเพอการเสพบรโภค

๔. คนไทย โดยเฉพาะเดกและเยาวชนไทย จะตองหาความสขจากการใชเทคโนโลยทาการสรางสรรค มากกวาจะหาความสขจากการเสพเทคโนโลย

ตอไปในแงของธรรมชาตแวดลอม งานของเราคอ ทาอยางไรเราจะใชเทคโนโลยเอาประโยชนจากธรรมชาตไดโดยไมเบยดเบยนและทาลายธรรมชาต ใหการไดประโยชนจากธรรมชาตเปนการเกอกลธรรมชาตดวย

เปาหมายนถาทาไดกเปนความสาเรจของอารยธรรมมนษยทสาคญ และการทจะทาใหสาเรจไดกจะตองมการแกไขปญหากนอกมาก ในหวขอตอไป คดวาจะพดเรองน แตหมดเวลาแลวอยางทไมสามารถยดตอไปได ฉะนน หวขอตอไปซงเปนเรองของการพฒนาคนเพอใหอยในยควทยาศาสตร และเทคโนโลยจงตองทงคางไวกอน แตเทาทพดไปกคงจะไดแนวทางพอสมควร

อาตมภาพหวงวาทไดพดมากอาจเปนประโยชนบางในการทเราจะชวยกนคดแกไขปญหาของสงคมแหงมนษยชาต โดยเฉพาะสงคมไทยของเราทกาลงไดรบอทธพลของวทยาศาสตรและเทคโนโลยอยางเตมท แตแลวเรากลบมปญหาจากสงเหลาน ซงเปนเรองใหญสาหรบสงคมไทยโดยเฉพาะ พรอมกบทเปนปญหารวมกนของชาวโลกทงหมดดวย เราจะตองแกปญหาใหกบสงคมของเรา พรอมกนนนถาเปนไปได เราในฐานะทเปนสมาชกของประชาคมโลก เปนสวนหนงของมนษยชาตกควรจะพยายามแกไขปญหาใหแกโลกมนษยนดวย

เราตองมงจดการศกษาใหเดกของเราเปนผรวมสรางสรรคอารยธรรมของมนษยชาต อยามองแคบแคสงคมไทยเทานน เวลานเปนโลกาภวตนแลว

ไอท ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา

๔๖

อารยธรรมกตองสรางใหทนกน อารยธรรมททนกคอการทมนษยทกคนมสวนรวมรบผดชอบในการแกปญหาของโลกและสรางสรรคอารยธรรมของมนษยชาต

ขอจบปาฐกถาเพยงเทานขอความสขสวสดจงมแดทานผฟงทกทาน

วนยเรองใหญกวาทคด

๔๗

วนยเรองทใหญกวาทคด* เปนททราบกนดวา ความขาดวนยเปนปญหาใหญของสงคมไทย ขณะน

เราตองการสรางสรรคประชาธปไตย และวนยกเปนองคประกอบอยางหนงของประชาธปไตย ถาเราไมสามารถสรางวนยใหแกคนในชาตได การพฒนาประชาธปไตยกหวงผลสาเรจไดนอย เพราะวา ในประเทศประชาธปไตยนน สงคมอยไดดวยกฎเกณฑ และกตกา คนตองเคารพหลกการ กฎเกณฑ และกตกา และความเคารพกฎเกณฑและกตกาของสงคมนน กคอความหมายอยางหนงของความมวนย

ถาไมมวนย ไมมความเคารพกฎเกณฑกตกาของสงคม ประชาธปไตยกขาดรากฐานทสาคญ จะเปนไปดวยดไมได จงเปนเรองทควรเอาใจใส โดยเฉพาะในทางการศกษา จะตองหาทางสรางสรรคปลกฝงพฒนาประชาธปไตยใหสาเรจบนพนฐานของความมวนย

* ปาฐกถา ทสถาบนวจยพฤตกรรมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร วนท ๒๕ มกราคม ๒๕๓๘ (เดมมชอเรองวา “วนยของคนในชาต: ความหมาย และวธปลกฝง” ไดเปลยนชอใหม ใหสอดคลองกบเนอหามากขน)

วนยเรองใหญกวาทคด

๔๘

ทมาและความหมายของวนย

กอนทจะพดถงวธการสรางวนย ควรจะเขาใจความหมายของวนยสกเลกนอย คาวา วนย เปนคาใหญมาก มความหมายกวางกวาทเราใชกนทวไปมาก และเปนคาศพททมความสาคญอยางยงในพระพทธศาสนา มกใชควบคกบคาวา ธรรม ดงทมคาเรยกพระพทธศาสนาวา “ธรรมวนย” และคาทงสองนมความหมายสมพนธกน พระพทธศาสนาถอวา ความจรงของสงทงหลายเปนเรองธรรมดามอยแลวในธรรมชาต ไมวาพระพทธเจาจะเกดหรอไมเกด มนกเปนอยางนนเปนธรรมดา ธรรมชาตและธรรมดานแหละ คอ ธรรม

พระพทธเจาทรงคนพบธรรมคอความจรงนนแลว กทรงนามาประกาศเผยแพร สงสอนชแจงแสดงใหเขาใจงาย หนาทของพระพทธเจาเกยวกบธรรมกเพยงทรงคนพบ แลวนามาประกาศและสงสอน เพราะธรรมเปนความจรงทมอยแลวในธรรมชาต

การทจะใหความจรงของธรรมชาตมผลในทางปฏบต เปนประโยชนแกหมมนษยในสงคม กตองนาหลกความจรงคอธรรมนนมาจดตง วางเปนระบบระเบยบ โดยนาเอาหลกความจรงทมอยตามธรรมชาต ซงเปนเรองของกฎแหงเหตปจจย หรอความเปนไปตามเหตปจจยของสงทงหลายทเกดขนโดยเปนเหตเปนผลแกกนนน พดสนๆ วา เอาหลกเกณฑในกฎธรรมชาตนน มาวางรปเปนกฎในหมมนษย จากกฎในธรรมชาตกมาเปนกฎในหมมนษย การจดตงวางระบบระเบยบในหมมนษยนแหละเรยกวา “วนย”

กฎของธรรมชาต เรยกวา “ธรรม”

กฎของมนษย เรยกวา “วนย”

วนยเรองใหญกวาทคด

๔๙

กฎ ๒ อยางนนมความสมพนธกน คอ

ประการท ๑ โดยหลกการสาคญ วนย ตองตงอยบนฐานของธรรม คอ ตองมความจรงในธรรมชาตเปนฐานอย ถาไมมความจรงในธรรมชาตเปนฐาน วนยกไมมความหมาย

ประการท ๒ การทเราจดวางกฎเกณฑทเปนเหตเปนผลขนในหมมนษย กเพอจะใหไดผลตามธรรม และมความมงหมายเพอธรรมนนเอง คอเพอจะใหการทาตามธรรมนนเกดผลเปนจรงในหมมนษย เราจงไดวางกฎเกณฑของมนษยขนมา

พดใหเขาใจงายขนวา เพอใหเกดความมนใจวามนษยจะปฏบตตามและไดประโยชนจากกฎธรรมชาต หรอใชกฎธรรมชาตใหเปนประโยชนไดดทสด เราจงวางกฎมนษยขนมา

กฎธรรมชาตมอยเปนธรรมดา สวนกฎมนษยนนเปนกฎสมมต

“สมมต” คอ การตกลงรวมกน หรอยอมรบรวมกน

“สมมต” มาจาก “สง” + “มต” มต แปลวา การยอมรบ หรอการตกลง “สง” แปลวา รวมกน “สมมต” จงมความหมายวา ขอตกลงรวมกน ตรงกบภาษาองกฤษวา convention

สมมต ไมใชสงเหลวไหล แตเปนสงทเกดจากความรเขาใจในหลกความจรงทเปนเหตเปนผล แลวนาความร นนมาจดวางเปนขอกาหนดเพอสนองความตองการของมนษย เชน เมอเราจางคนขดดน กจะมการวางกฎเกณฑแหงเหตและผลขนมา กฎทเราวางขนนน เปนกฎของมนษย คอเปนกฎสมมต แตเราวางกฎสมมตนนขน โดยอาศยความรในความเปนเหตเปนผลทมจรงเปนจรงอยในกฎธรรมชาต

เพราะฉะนน จงมกฎ ๒ กฎซอนกนอย คอ กฎธรรมชาตทเปนความจรงแท

วนยเรองใหญกวาทคด

๕๐

กบกฎมนษยทเปนสมมต

กฎของธรรมชาต คอการขดดนเปนเหต การเกดหลมเปนผล กฎของธรรมชาตนเรยกสนๆ วา ธรรม

สวนในหมมนษย เราใหคนมาขดดน เราใหเงนเขา ๓,๐๐๐ บาท ตอเดอน เรยกวาเขาไดเงนเดอน ๓,๐๐๐ บาท กวางเปนกฎของมนษยขน คอ การขดดนเปนเหต การไดเงนเดอนสามพนบาทเปนผล การวางเปนกฎในหมมนษยขนน เรยกวา “วนย” ซงเปนความจรงขนมาไดเพราะมนษยยอมรบ จงเปนสมมต ไมใชความจรงแท

ความจรงทแทคออะไร?

การขดดนเปนเหต อะไรเปนผลกนแน ผลทแทจรงคอหลม หรอโพรง หรออะไรกไดทเปนเรองของดนทถกขด ซงจดวาเปนผลตามธรรมชาต แนนอน ไมมผดเพยน หลมจะเกดไดตองมการขด และการขดกเปนเหตใหเกดหลม เปนเหตเปนผลทแทจรง

สวนการขดดนแลวไดเงน ๓,๐๐๐ บาท เปนกฎของมนษย ซงกเปนเหตเปนผล แตกฎธรรมชาตนนแนนอน ถาตองการผลตองทาเหต สวนกฎของมนษยนนไมแนนอน ไมจรง แตดเหมอนเปนจรง มองดกเปนเหตเปนผล จะไดเงน ๓,๐๐๐ บาท กตองขดดน แตทจรงไมไดมความจรงนอยในธรรมชาตเลย ความจรงอนนอยทคนสมมต เรยกวาเปนความจรงโดยสมมต คอเกดจากการยอมรบรวมกนในเงอนไข ถาไมมการยอมรบรวมกนเมอไร กฎของมนษยจะหายไปทนท

ถาฝายขดไดขดแลว แตฝายใหเงนไมยอมจายเงน หรอฝายขดไมไดขด แตฝายใหเงนเกดใจดใหเงนโดยไมตองขด ความเปนเหตเปนผลกหมดไป เมอขาดสมมต กฎมนษยกหายไป

วนยเรองใหญกวาทคด

๕๑

สรปไดวา ๒ กฎนแยกไดในเรองเดยวกน

ในการขดดนนน กฎธรรมชาตทเปนความจรงแท คอ ธรรม ไดแกการขดดนแลวทาใหเกดหลม และกฎของมนษยทเปนความจรงโดยสมมตหรอโดยยอมรบรวมกน คอ วนย ไดแกการขดดนทาใหไดเงนเดอน ๓,๐๐๐ บาท

สองอยางนสมพนธกนอยางไร?

กฎของมนษยตงขนไดและจะมความหมาย ตององอาศยความจรงของกฎธรรมชาต เราจะตองมความมงหมายอยางหนง ซงตงอยบนฐานของธรรม คอตวความจรงของธรรมชาต

เราตองการใหมการขดดน เพอวาเราจะไดหลม แสดงวาความประสงคทแทนนมอยในธรรมชาต เปนตวธรรม แตทเราตงเปนเงอนไข เปนกฎ เปนขอสมมต ในหมมนษยขนมา กเพอประโยชนในสงคมของเรา กลาวคอ ในสงคมนน การทมนษยจะอยได จะตองมปจจยเลยงชพ

แมวาทจรงเราจะตองการหลม แตหลมจะเกดขนได ถาเราไมยอมรอใหมเหตทเปนไปในธรรมชาตเอง กตองเอาคนมาขด

ทนคนทมาขดหลม กตองการเงนเลยงชพ จงตองตงกฎของมนษยอยางทกลาวแลวขนมา และเรากยอมรบกน โดยยอมปฏบตตาม กเกดเปนวนยขนมา

โดยนยน วนยจงตงอยบนฐานของธรรม และมนจะมผลจรงตอเมอคนมธรรม ถาคนไมมธรรม เชน คนทขดดนไมอยากขดดน แตอยากไดเงน การขดดนเปนเพยงเงอนไขททาใหเขาไดเงน เขากจะฝนใจขด ถาเขาเลยงได เขาจะเลยง โดยไมขดดน แตจะเอาเงน

ปญหาจะเกดตามมามากมาย เชน เขาขดดนโดยไมเตมใจและไมตงใจ ขาดความสข ขาดความพงพอใจในการปฏบตตามวนย ไมสนใจ ไมจรงจง ไมไดผล

วนยเรองใหญกวาทคด

๕๒

ตลอดจนอาจทาการทจรต เพอใหไดเงนโดยไมตองขดดน ฉะนน งานกไมไดผล คนกไมมความสข

ถาสามารถโยงวนยกบธรรมใหสอดคลองเปนอนเดยวกนได หมายความวา เรารทนสมมต คอกฎเกณฑทมนษยสรางขนมา โดยใหขดดนแลวไดเงน ๓,๐๐๐ บาท แตพรอมกนนนเรากมความตองการในผลทแทจรงของตวเหต คอตองการหลมดวย โดยมองเหนคณคาวาหลมนนมประโยชนอยางไร ถามความตองการในตวผลทแทจรงตามธรรมอยางน คนกจะทาการขดดนดวยความตงใจ

เพราะฉะนนจงสรปไดวา ถาเมอใดการปฏบตเขาถงตวธรรม วนยกจะไดผลไปเองโดยธรรมชาต การทางานจะดาเนนไปอยางจรงจงโดยไมตองมการบงคบควบคมกน เพราะวาคนทขดดนนนเขาทาดวยความตองการทจะใหเกดหลม เขากจะขดดนเอง สวนการทจะไดเงนตอบแทนกเปนเรองตางหาก เขาจะทางานคอการขดดนนน ดวยความเตมใจและตงใจ พรอมทงมความพอใจและความสขดวย ฉะนน งานกไดผล คนกเปนสข

แตถาเขาไมตองการหลมคอผลทเกดจากเหตตามธรรมชาตนน กจะเกดปญหา มนษยกจะตองสรางระบบการควบคม ทเปนระบบสมมตขนมาบงคบควบคมกนเปนชนๆ ซงทงวนวายและไมไดผลดจรง นคอความสมพนธระหวาง ธรรม กบ วนย

ความสมฤทธผลของวนย

เปนอนวา พระพทธเจาทรงคนพบธรรม และเพอใหธรรมคอความจรงตามกฎธรรมชาตนน อานวยผลเปนประโยชนแกหมมนษย จงทรงวางวนยขนมาเปนกฎเกณฑในหมมนษย

วนยนนมความหมายเปนการจดระเบยบชวต และการจดระบบสงคม

วนยเรองใหญกวาทคด

๕๓

ทงหมด เชน การจดระบบเศรษฐกจ ในเรองความเปนอยเกยวกบปจจย ๔ เปนตน จดระบบสงคมวาเราจะอยกนอยางไร จดระบบการบรหารการปกครอง การพจารณาตดสนคด ฯลฯ นคอความหมายเดมแทของวนย ซงมขอบเขตกวางขวางมาก

แตถามองวนยในความหมายของความเปนระเบยบ เชนวาจะตองเครงครดในการเดนทาง ในการจราจร หรอวนยในการอยรวมกนในหมคณะ ในสถาบน ในโรงเรยน และในชนเรยน เปนตน อยางทเขาใจกนสวนมากในปจจบน กเปนเพยงสวนเลกนอยของวนย ซงขอเรยกวาเปนวนยในความหมายทแคบ

วนยทแท ในความหมายทกวาง คอระบบระเบยบทงหมดของชวตและสงคมมนษยนน จะตงอยไดดเปนผลสาเรจได ตองอาศยความเขาใจพนฐานทกลาวแลว คอตองมองวนยโยงลงไปถงธรรม หรอโยงวนยกบธรรมเขาดวยกนไดเปนเบองแรกกอน

การทเราสามารถจดวนย(ระเบยบชวตและระบบสงคม)ไดสาเรจ เปนความสามารถพเศษของมนษย เพราะวาสตวทงหลายอนไมมความสามารถน แตการทจะตงวนยไดสาเรจ กตองเขาถงธรรมกอน คอเขาถงความจรงของกฎธรรมชาต แลวจงสามารถมาตงกฎเกณฑของมนษยทเรยกวาวนยไดสาเรจและไดผล

พระพทธเจาทรงเขาถงความจรงของธรรมชาตคอธรรมแลว ทรงสามารถนาความรในธรรมนนมาจดตงวางระบบในหมมนษยใหสาเรจผลตามธรรมนน คอจดตงวนยไดดวย จงไดรบพระนามวาเปนพระสมมาสมพทธ

สวนทานทเขาถงความจรง แตไมสามารถจดระบบระเบยบสงคมมนษยใหคนจานวนมากไดรบประโยชนจากธรรมนนได กเปนเพยงพระปจเจกพทธ

เพราะฉะนน การจดตงวนย จงเปนความสามารถพเศษอกชนหนง

วนยเรองใหญกวาทคด

๕๔

ตามปกต ธรรม ทานใชคาวา แสดง เพราะเปนความจรงทมอยตามธรรมดา หนาทของเรากเปนเพยงการแสดงไปตามทมนเปนจรง ถาบญญตกหมายความวาเอามาจดระบบหรอวางเปนหลกในการทจะปฏบตอกทหนง

สวน วนย เปนเรองของการบญญต คอเปนสงทไมมอยจรงในธรรมชาต แตเปนความสามารถทเอาความจรงตามธรรมชาตนน มาจดวาง ใหเปนระเบยบระบบแบบแผน เพอใหสงคมมนษยดารงอยดวยดตามธรรมนน

การทมนษยจดวางวนยได จงเปนความสามารถพเศษอยางหนง

ในหมมนษยทพฒนาแลว การปฏบตตามวนยกคอการเอาประโยชนจากธรรมมาใชไดนนเอง เมอเราปฏบตตามวนยไดอยางด บนพนฐานแหงธรรมแลว กจะทาใหสงคมมนษยเปนไปดวยด

หลกการนจงแสดงถงความหมายหลายอยาง ในความสมพนธระหวางธรรมกบวนย เชน

๑. วนยทถกตอง จะตองตงอยบนฐานของความจรงในธรรมชาต ถามฉะนน วนย (ระบบการจดตงในสงคมมนษย) กจะไมจรงจง ไมไดผล ไมมนคง

๒. วนยตองมความมงหมายเพอธรรมอยางใดอยางหนง เชน ความชอบธรรม ความเปนธรรม ความดงามของสงคม

ถาคนทบญญตจดวางสงทเรยกวาวนย เชน กฎหมายเปนตน ในสงคมมนษย มเจตนาไมด มนาใจไมเปนธรรม เชน เหนแกผลประโยชนสวนตว เปนตน กอาจจะจดวางกฎหมายทไมชอบธรรม ไมสอดคลองกบธรรม คอ ไมเปนไปตามและไมเปนไปเพอความดงามทเปนหลกความจรง หรอมความรเขาใจไมเพยงพอ ขาดปญญา รไมเทาถงหลกความจรงคอตวธรรมในธรรมชาต การวางกฎหมายหรอบญญตวนยนนกจะบกพรอง แลวผลทตองการกจะไมเกด

วนยเรองใหญกวาทคด

๕๕

ตวอยางเชน ในสภาผแทนราษฎร เราตองการออกกฎหมาย เรากตองเขาถงความจรงกอน ตองรหลกการ เขาใจชดวาความถกตองความดงามเปนอยางไร อะไรเปนความมงหมายของการออกกฎหมายนน ปจจยตางๆ ทเกยวของในเรองนน เชนรฐหรอสงคมทตองการกฎหมายนน เปนอยางไร แลวกมเจตนาด มใจเปนธรรม ถามเจตนาจะเอาผลประโยชนสวนตนขนมา กฎหมายกยงไมเปนธรรม คอไมสอดคลองกบธรรม เสยความสมพนธระหวางวนยกบธรรม วนยคอการตรากฎหมายกไมสมฤทธผล

เพราะฉะนน การบญญตวนย คอการจดตงรปแบบ วางระบบระเบยบตางๆ ของสงคม เชนออกกฎหมาย จงมองคประกอบทสาคญ ๒ อยาง คอ

๑. มปญญา คอเขาถงตวธรรม รความจรงในเรองนนๆ รบคคล รชมชน รสงคม รความถกตองดงามทพงตองการ

๒. เจตนาด คอมเจตนาบรสทธถกตองดงาม มงผลทสอดคลองตามธรรมทรนน

วนยกบศล

อนง ควรจะเขาใจคาศพททมความหมายใกลเคยงกน ในเรองวนย

วนย มคาทใชคกนคาหนง คอ “ศล” ซงในภาษาไทยปจจบนเรานาไปใชในความหมายแคบๆ และบางทกแตกตางหางกนไกลกบคาวาวนย แตทจรงศลและวนยเปนคาทคเคยงกนอยางยง

ดงไดกลาวแลววา วนยเปนบญญตของมนษย เปนการจดตงตามสมมต ไดแกการจดระเบยบความเปนอย และการจดระบบสงคม ซงแยกเปนความหมาย ๓ อยาง คอ

วนยเรองใหญกวาทคด

๕๖

๑. การจดระเบยบระบบ กเรยกวา วนย ๒. ตวระเบยบระบบ หรอตวกฎนน กเรยกวา วนย ๓. การฝกคนใหตงอยในระบบระเบยบ กเรยกวา วนย

เมอคนปฏบตตามวนย จนเกดเปนคณสมบตของเขาขนมา คณสมบตทเกดขนในตวบคคลนน เรยกวา “ศล”

ฉะนน “ผมศล” คอผทตงอยในวนย การตงอยในวนย หรอทชอบเรยกในปจจบนวา ความมวนยน เรยกวา ศล

เวลานเราใชคาวา “ศล” ในความหมายแคบมาก กเลยตองใชคาวาความมวนย ทจรงความมวนยนนแหละ คอความหมายของคาวาศล

วนย เปนเรองขางนอก เมอใดมนเกดเปนคณสมบตของคน คอการตงอยในวนยกลายเปนความประพฤตตามปกตของเขา กเรยกวา ศล แลวตอมากใชปนกนไป

ทจรง ศล เปนสวนหนงของระบบการศกษา หรอการฝกฝนพฒนามนษย ไดแกการฝกในระดบวนย

วนยเปนเครองฝก สวนการปฏบตตนในการฝกตามวนยนนเปนศล ศลเปนเรองของตวคน เปนการพฒนาตวของคน เปนคณสมบตของคน

วนย เปนคากวาง ใชเปนคาเอกพจนอยางเดยว หมายถง ประมวลกฎเกณฑ หรอประมวลบทบญญต คอระเบยบทงหมด แตเมอแยกเปนขอๆ แตละขอ เรยกวา “สกขาบท” แปลวา ขอศกษา หรอขอฝกหด

วนยเปนเรองของการฝกมนษย เพราะฉะนน บทบญญตแตละขอทจดวางขนมาจงถอเปนขอฝกคนทงนน และจงเรยกวาสกขาบท

วนยเรองใหญกวาทคด

๕๗

ศล ๕ เปนศพทชาวบาน ศพททางพระแทๆ เรยกวา สกขาบท ๕ เพราะเปนขอฝกหด ๕ ขอ ในระบบการฝกคน ทเรยกวาการศกษา ทานจดเปน ๓ ดาน คอ ศล สมาธ ปญญา การฝกในระดบตนๆ เมอเรยกรวมๆ กเรยกวาศล

การฝกศล คอฝกใหมศลนน กทาดวยวนยนนเอง ฉะนน วนยจงเปนเครองฝกคนใหมศล ทพดกนวาฝกใหมวนยนน ทถกแทตองพดวาฝกใหมศล หรอฝกดวยวนยใหมศล

ตอนนเอาเทานกอน ถาอธบายหลายศพทจะยงยง

สรปวา การฝกคนใหมวนย คอการฝกคนใหมศลนนเอง การฝกในขนนเปนเรองเกยวกบพฤตกรรม ซงในระบบการศกษาจะตองโยงกนหมดกบการศกษาสวนอนทกดาน คอ ตองโยงไปถงสมาธ ปญญาดวย จงจะไดผลจรง

วนยคอการจดสรรโอกาส

วนยนมกจะเขาใจกนในความหมายเชงลบ คอไปเขาใจเปนเครองบงคบควบคม ซงยงไมถกตอง เรยกวาเปนความหมายสาหรบคนทยงไมไดพฒนา

ความหมายทตองการของวนยเปนความหมายเชงบวก กลาวคอ วนยเปนการจดสรรโอกาส ทาใหชวตและสงคมมระบบระเบยบ และมโอกาสเกดขน ทาใหทาอะไรๆ ไดคลอง ดาเนนชวตไดสะดวก ดาเนนกจการไดสะดวก

ถาชวตและสงคมไมมระเบยบ ไมเปนระบบ กจะสญเสยโอกาส ในการทจะดาเนนชวตและทากจการของสงคมใหเปนไปดวยด ตลอดจนทาใหการพฒนาไดผลด

วนยเรองใหญกวาทคด

๕๘

ทาไมจงตองจดระเบยบ ทาไมจงตองมวนย

ถาชวตวนวาย การเปนอยของมนษยสบสนหาระเบยบไมได โอกาสในการดาเนนชวตกจะหายไป เชน ในทประชมน ถาเราไมมระเบยบเลย โตะเกาอกวางเกะกะทวไป คนกเดนกนไปเดนกนมา อาตมภาพพดนกฟงกนไมรเรอง สบสน

แมแตเมออยในบานของเรา ถาสงของตงวางไมเปนระเบยบ กระจดกระจายอยตรงโนนตรงน แมแตจะเดนกยาก เดนไปกเตะโนน ชนน กวาจะถงประตกเสยเวลาตงหลายนาท แตพอเราจดของใหเปนระเบยบ ตกลงกนวาตรงนเปนทางเดน กเวนไวเปนชองวาง เราเดนพรวดเดยวกถงประต ทาใหสะดวกรวดเรว

กจการตางๆ ตองมระเบยบหรอตองอาศยวนยมาจดสรรโอกาสทงนน ทเหนไดงายๆ เชน เมอแพทยจะผาตด ศลยแพทยจะตองการวนยมาก จะตองจดระเบยบเครองมอทใชตามลาดบการทางานอยางเครงครดทเดยว ตองตกลงกนไวกอนวา ขนตอนใดจะใชเครองมอไหน และสงเครองมอใหถกตอง คนนยนตรงน จงหวะน ถงเวลาไหนสงเครองมออนไหน เพราะอยในชวงของความเปนความตาย พยาบาลทจดเตรยมเครองมอ ตองพรอมและตองจดใหถกลาดบทกอยาง ผดนดไมได เพราะงานนนตองเปนไปตามเวลาทจากด

ฉะนน ในกจการทยงมความสาคญ มความซบซอน มความเปนความตายเขามาเกยวของ วนยจะยงตองมความเครงครดแมนยามากยงขน

ในสงคมวงกวางออกไป ถาชวตคนไมปลอดภย สงคมไมมความเปนระเบยบ มโจร มขโมย มการทารายกน เราจะไปไหนเวลาไหน กไมสะดวก เพราะกลววา ถาไปเวลาน หรอผานสถานทจดนนแลว อาจจะถกทารายได เมอคนไมกลาเดนทาง มความหวาดระแวง กจการงานของสงคมและการดาเนนชวตของบคคลกหมดความคลองตว ทาใหขดของไปหมด

วนยเรองใหญกวาทคด

๕๙

โดยนยน วนยจงชวยจดทาใหเกดระบบระเบยบในชวตและสงคมขน ทาใหเกดความคลองตว จะทาอะไรตออะไรกไดผล

ฉะนน การจดวางวนย จะตองคานงถงความมงหมายนอยเสมอ เชน ตองตรวจสอบวา การจดวางวนยของเรามความมงหมายชดเจนหรอไม ทจะชวยใหชวตและกจการงานเปนไปไดดวยด เกดมโอกาส และทาใหมนใจวา เมอเราจดระบบระเบยบเรยบรอยดแลว โอกาสในการพฒนาชวตจะเกดขน ความเปนอยและกจการตางๆ จะเปนไปดวยความคลองตว นาไปสจดหมายดงามทตองการ

ในการพฒนามนษยระยะยาว ถาไมมวนยเปนฐาน กจะทาใหเกดความขดของวนวายสบสน ฉะนน เราจงจดวางวนยเพอความมงหมายระยะยาวในการพฒนามนษยดวย

ดวยเหต น ว นยจงเปนเร องสา คญในสงคมประชาธปไตย เพราะประชาธปไตยตองการโอกาสเหลาน ในการทจะใหมนษยมาสอมาแสดงออก เพอนาเอาศกยภาพของตวเองออกมารวมในการสรางสรรคสงคมอยางไดผล

สรปวา วนยมความหมายเชงบวก คอ เปนการจดสรรโอกาสใหชวตและสงคมดาเนนไปโดยสะดวก คลองตว ไดผล มประสทธภาพ และเปนโอกาสแกการพฒนามนษยดวย

ความสาคญของวนย อยทการฝกคนใหมศล ศลนนมความสาคญมาก เมอคนตงอยในวนยอยางทเรยกกนวาเปนคนมวนยแลว พระพทธเจาตรสวาเปนองคประกอบสาคญอยางหนงในสงทเรยกวา แสงเงนแสงทองของชวตทดงาม ซงม ๗ ประการดวยกน

ความมวนยหรอศลน เปนรงอรณของการศกษา หรอแสงเงนแสงทองนนอยางหนง

วนยเรองใหญกวาทคด

๖๐

พระพทธเจาตรสวา เมอพระอาทตยจะอทย ยอมมแสงเงนแสงทองขนมากอน ฉนใด ชวตทดงามจะเกดขน โดยมความถงพรอมดวยศลหรอความมวนยน เปนสงบงบอกเบองแรกดวย ฉนนน ถาคนตงอยในวนยมศลแลว กมนใจไดวาชวตทดงามจะเกดขน

เทากบวา พระพทธเจาตรสใหคารบรองไววา ศลหรอความมวนยเปนรงอรณของการศกษา เปนสญญาณวามนษยจะมการพฒนาและมชวตทดงามตอไป

วธเสรมสรางวนย

• สรางวนยดวยการทาใหเปนพฤตกรรมเคยชน

วธฝกวนยทดทสดอาศยธรรมชาตของมนษย คอใชธรรมชาตของมนษยมาเปนเครองชวย คอทาใหเปนไปตามธรรมชาต หรอสอดคลองกบธรรมชาตของมนษยนนเอง

หมายความวา มนษยทดาเนนชวตโดยทวไปน อยกนดวยความเคยชน ทเราเปนอยกนทกวนน เมอพบเหนอะไรแลว จะปฏบตการอะไรอยางไร เราทาไปตามความเคยชนกนเปนสวนใหญ

ความเคยชนเกดจากอะไร กเกดตามธรรมดาของธรรมชาตหรอตามธรรม คอความเปนไปตามเหตปจจยในการดาเนนชวตของมนษยนนเอง มนษยทาพฤตกรรมอะไร อยางไร พอทาไปแลวครงสองครง กเรมมแนวโนมทจะชนอยางนน และกจะทาอยางนนซาไปซามาๆ จนชน พอชนแลวกยดมนแลวกเกดความพงพอใจในพฤตกรรมทเคยชนนน

พอชนแลว กเปลยนแปลงแกไขยาก ยงยดมนแลว กยงถอนยาก และปถชนกจะมเหตผลมาปกปองตนเองเสยดวย ทาใหไมยอมเปลยน ฉนจะตองยด

วนยเรองใหญกวาทคด

๖๑

แบบน ใครจะมาบอกใหทาอยางอนไมเอา

ฉะนน เราจงตองถอโอกาส ใชความเคยชนของมนษยใหเปนประโยชนแกตวเขา

เราตองยอมรบวา มนษยทงหลายสวนใหญอยดวยความเคยชน จรงอย มนษยนนเปนสตวทตองฝกและฝกได แตเรากตองยอมรบดวยวา การทจะฝกคนน ตองใชความสามารถ และตองมระบบในการฝก ซงตองสอดคลองกบธรรมชาต บางทกเหนดเหนอยพอสมควร ถาเขาลงเคยชนอยางไรแลว กแกยาก เรายอมรบความจรงนเสยกอน

เมอเรายอมรบความเคยชนเปนสาคญแลว เรากใชความเคยชนเปนการฝกขนแรก คอฝกใหเปนพฤตกรรมเคยชน โดยถอวาตองสรางวนย ใหเปนพฤตกรรมเคยชน

วธท ๑ นกคอ เมอเขาเรมตนชวต เขาสสงคม เขาสชวตใหม เขาสหมใหม เรากถอโอกาสตอนนน โดยรทนความจรงวา คนเราเมอมชวตอย เขาตองมการเคลอนไหว เขาจะมการเคลอนไหว คอมพฤตกรรมนน ในเวลาทเจอประสบการณ หรอมสถานการณเกดขน ซงเขาจะตองมปฏกรยาตอบสนองอยางใดอยางหนง คอเขาจะตองทาอยางใดอยางหนง เคลอนไหวอยางใดอยางหนง มพฤตกรรมอยางใดอยางหนง และเมอเขาทาอยางใดอยางหนงลงไปแลว เมอเขาเจอสถานการณอยางนนอก เขาจะมแนวโนมทจะทาพฤตกรรมอยางนนซาอก พอทาอยางนนหลายครงเขา แลวเขากจะชน และพฤตกรรมอยางนนกกลายเปนพฤตกรรมเคยชนของเขา

กอนทจะเกดเปนพฤตกรรมเคยชนนน ถาพฤตกรรมทเขาทาครงแรกเปนพฤตกรรมทไมด กเทากบวาเราเสยเปรยบหรอเรมเสยโอกาสแลว แลวกมหวงวาพฤตกรรมนนจะกลายเปนพฤตกรรมเคยชนของเขาตอไป ซงเปนพฤตกรรมทไมพงประสงค ทนพอเคยชนแลว คราวนเรากลาบาก แกไขยาก เขากจะมพฤตกรรมเคย

วนยเรองใหญกวาทคด

๖๒

ชนอยางนนตดตวไป

ฉะนน เพอชงใหเกดพฤตกรรมทดไวกอน และกนพฤตกรรมทไมด ไมใหเกดขน เรารบเอาพฤตกรรมทดทเราเรยกวาวนย คอพฤตกรรมเคยชนทดเขาไปใหเสยกอน พอพฤตกรรมทดเขาไปเปนตวเลอกท ๑ และเขาจบเอาพฤตกรรมนนไดแลว กมแนวโนมวาพอเจอสถานการณอยางนนครงท ๒ เขากจะทาอยางนน พอ ๓ - ๔ ครง คราวนลงตวแลว กลายเปนพฤตกรรมเคยชนทด คราวนกสบายแลว

ฉะนน จงควรใชวธพนฐานในการสรางวนยซงไมตองลงทนลงแรงอะไรมากน ถาเราไมทาเรากตองเสยโอกาส ถงอยางไรมนกตองเคยชนไปทางใดทางหนงอยแลว เรากชงใหชนไปในทางทดเสยเลย ฉะนน จงเอาพฤตกรรมเคยชนมาเปนพนฐาน เปนวธการเบองตนในการสรางวนย โดยการทาใหเกดพฤตกรรมเคยชนทด

หลกการนใชไดดกบเดกๆ เพราะเขาเพงเขามาสโลก ยงไมมพฤตกรรมเคยชนอะไรทงนน เรากเรมใหอนทดเขาไปเสยกอนเลย ฉะนนตวแบบจงมาจากพอแม ถาพอแมมวนยด กมหวงวาลกจะมวนยดดวย

เมอมคนมาเขาสชมชนใหม มาโรงเรยนใหม ถาคนทอยกอนประพฤตกนอยางไร คนทมาใหมกพลอยตามไป ในเวลาทมสถานการณอยางนๆ คนทางานเกา หรอหวหนาเคยทากนอยางไร คนทมาเขางานใหม กจะทาตามอยางนน แลวเขากจะเคยชน ตอไปเขากจะทาอยางนน มพฤตกรรมอยางนน โดยไมตองคด ไมตองรตว

เพราะฉะนน ถาหวหนางานเปนคนมปญญา มสตสมปชญญะด กรบนาทางพฤตกรรมทพงประสงคในตอนแรกใหด พอไดทาอยางใดแลว คนใหมนนกจะตด เกดเปนพฤตกรรมทเคยชน เปนวนย กสบายไปเลย

แตถาตอนแรกไมใชโอกาส มวปลอยใหเขามพฤตกรรมเคยชนอยางอนไป

วนยเรองใหญกวาทคด

๖๓

แลว คราวนกจะแกไขไดยาก ตองยงยากลาบากใจเรอยไป

• ใชวนยทลงตวแลว คอวฒนธรรม มาชวย

วฒนธรรมกมาชวยในเรองน เพราะวฒนธรรมเปนปจจยอยางหนงทสรางวนยแบบพฤตกรรมเคยชน เชน พอแมพาเดกไปในสถานททตองใหบรการแกคนจานวนมาก พอแมไปเขาแถวรอคว เดกกไปเขาแถวดวย พอเจอครงแรก แกกเขาแถว ตอไปครงท ๒ เดกกเขาแถว ตอไปครงท ๓ กเขาแถว จากนนเดกกเขาแถวรอควเอง โดยไมตองตงใจฝก ไมตองไปสอนใหปากเปยกปากแฉะ วฒนธรรมเขาแถวกมมาเอง จากการถายทอดตามความเคยชน นคอวนยทกลายเปนวถชวต

ถาในหมคณะของเราปฏบตอะไรใหวนยลงตวเปนวฒนธรรมไปแลว คนทเขามาสวฒนธรรมนน สชมชนนนใหม กจะเปนไปอยางนนเอง เพราะฉะนน สาหรบพฤตกรรมเคยชนโดยวธของวฒนธรรมน ในสงคมทเขาสรางสรรคถายทอดเรองระเบยบวนยมากอน เขากไดเปรยบ เพราะวาคนรนหลงเขาสวนยโดยตดพฤตกรรมเคยชนไปเอง

แตถาเรายงไมมวฒนธรรมอยางนน เรากตองอาศยมผนาทรหลกการอนนแลวนาไปใช

อยางไรกตาม อนนเปนวธพนฐานเทานน ตองพดถงวธอนตอไป

• สรางวนยใหไดผล ดวยระบบสมพนธขององครวม

การฝกวนย(คอฝกใหเปนศล)นน จะไดผลดตองอาศยระบบความสมพนธขององคประกอบตางๆ ทเกยวของ มาบรณาการกนดวย คอเปนระบบองครวมทองครวมจะตองประสานกน

หมายความวา ในการฝกฝนพฒนามนษยหรอการศกษานจะตองใหองคประกอบ ๓ สวน คอ ดานพฤตกรรม ดานจตใจ และดานปญญาประสานไป

วนยเรองใหญกวาทคด

๖๔

ดวยกน ทาใหเกดองครวมทสมบรณ แลวสงทฝกนนกจะกลายเปนชวตจรงของเขา ฉะนน เวลาเราฝกทาอะไรอยางหนง จงตองดทง ๓ ดาน คอ

๑. ดานพฤตกรรม ถาเขามพฤตกรรมทดดวยความเคยชน กดแลว

๒. ดานจตใจ ถาเขามความพงพอใจ หรอมความสขในการทาพฤตกรรมนน พฤตกรรมนนจะมนคงยงขน เพราะฉะนน ทางดานจตใจ จะตองคอยดวาทาอยางไรจะใหเขาตงอยในวนยดวยความสข มความพงพอใจ

๓. ดานปญญา ถาเขามความรเขาใจเหตผล มองเหนคณคา มองเหนประโยชนของการกระทาหรอพฤตกรรมนน ความรความเขาใจนนกจะมาหนนองคประกอบฝายจตใจ ทาใหเขายงมความพงพอใจและความสขในการปฏบตตามพฤตกรรมนนยงขนไปอก

ทงดานปญญาคอความรความเขาใจนน และดานจตใจคอความสขความพอใจ ตางกมาหนนใหพฤตกรรมดงามนนยงหนกแนนมนคงลงตว

ฉะนน องคประกอบสามสวนนจงเสรมซงกนและกน พฤตกรรม สภาพจตใจ และปญญา สามอยางน จะตองพฒนาดวยกน

ถาทาไปทอๆ อาจจะกลายเปนการบงคบ ถาการบงคบเกดขน จตใจของคนไมมความสข พอจตใจของคนไมมความสข เขาจะทาดวยความจาใจ และพรอมทจะละเมด แลวตอไปกอาจจะเกดปญหา

ทน ถาไมทาดวยปญญา ตอไปเขาเรยนรไปทางอน เขาไมเหนเหตผลในเรองน เขากสงสย ทาใหเขาเกดความลงเลทจะทา ฉะนน ตองใหไดทง ๓ สวน นคอ ตองมทง ศล สมาธ ปญญา จะตองฝกวนยใหไดองคประกอบสมพนธกนพรอมทง ๓ ดานน

วนยเรองใหญกวาทคด

๖๕

• สรางวนย โดยใชปจจยอนชวยเสรม

วนยจะทาใหเกดความสข และประพฤตปฏบตดวยความพงพอใจ โดยใชปจจยอยางอนมาชวยอกกได เชน มกลยาณมตร

ขอยกตวอยางวา ถาครอาจารยนารก ทาใหเดกมความอบอนสบายใจ เดกกอยากจะเชอฟง ครอาจารยทเขารก เคารพ และศรทธานน พอพดอะไรลกศษยกอยากทาอยแลว และเขากมความสขทจะทาตามดวย วนยกเกดไดงาย

เพราะฉะนน ศรทธา และความรก จงเปนปจจยสาคญ ศรทธาและความรกนพวงอยกบความมกลยาณมตร แตอนนทจรงเปนองคประกอบทจะมาเสรม เอามาพดแทรกเสยกอน เพอยกตวอยางใหเหน

ความเปนกลยาณมตร เปนตวเสรมในการสรางวนยจากพฤตกรรมทเคยชนได โดยทาหนาทหนนองคประกอบทง ๓ ดาน คอ

- เปนตนแบบทดของพฤตกรรม (ศล)

- มความรก ทาใหเกดความอบอน มความเปนกนเอง พรอมทงศรทธาและความสข (จตใจ)

- กลยาณมตร รเหตรผล สามารถบอกไดวาทาอยางนนแลวมผลอยางไร ทาใหเดกเขาใจเหตผลและเหนคณคาในสงททา (ปญญา)

• สรางวนย ดวยแรงหนนของสภาพจตใจ

อกวธหนงซงเอาปจจยดานจตใจมานา คอการตงเปนอดมคตในจตใจ ทาใหใจมความฝกใฝมงมนอยางแรง เชน ชนชาตหนงตงเปาหมายใฝฝนวา ชาตเราจะตองยงใหญ มชอเสยงปรากฏไปทวโลกวาเปนชาตทมวนย

เพอใหชาตของเรายงใหญ ขอใหคนของเราปฏบตอยางนๆ

วนยเรองใหญกวาทคด

๖๖

ดวยความทมเปาหมายอยางแรง เปนอดมคต ใฝตงใจจรงอยางน กทาใหคนปฏบตตามวนยได

แตวนยแบบนอาจจะทาใหเลยเถด เชน ใชกเลสรนแรง ทาใหคนมความภมใจวา แหม หมคณะของเรานยอดเลย การใชวธการน มกทาใหเกดความคดเปรยบเทยบ และมกจะนามาปลกใจกนวา หมคณะของเรารกษาวนย มวนยด เหนไหม เทยบกบโรงเรยนอนโนน โรงเรยนของเรามชอเสยง ใครๆ กนยม ไปไหนกมเกยรต เรากภาคภมใจตวเองวา โรงเรยนของเราเปนโรงเรยนทมชอเสยง มเกยรต มวนย ถาใชวธเราอยางน ทานเรยกวาเรามานะ

“มานะ” ในระดบตนๆ นเปนความภมใจ แตถาแรงไปจะกลายเปนดถกดหมนคนอน ตลอดจนเปนการแขงขนแยงชงความเปนใหญ มงความเดนความดง ซงมภยอนตรายอยดวย เพราะฉะนน ถาจะใชมน กใชไดแตในขนตน แลวตองรบเปลยนไปใชปจจยตวอนทเปนฝายด

ถาใชมานะตลอดไป จะกอใหเกดปญหาในระหวางมนษย คอรกษากลมของตวได แตทาใหเกดปญหาความขดแยงกบกลมอน แลวทาใหเกดสภาพจตไมด คอการดถกดแคลน ความทะนงตวหยงลาพอง ตลอดจนการคดกาจดคนอนตอไปอก ไมประกอบดวยปญญาทแทจรง

บางสงคม บางประเทศ บางกลม กรกษาวนยดวยมานะน แมแตทาคณความดอนๆ กดวยมานะน เปนการทาตนใหอยในระบบการแขงขนไปในตว อยางนอยกตองอาศยความรสกภมใจเขาชวย และเมอภมใจในกรณอยางนแลว กมกจะตองพอง

วธนทางธรรมจงไมสนนสนน ถาจะใช กตองระวง โดยรบสรางปจจยทดมาสบทอดตอไปอยางทกลาวแลว

วนยเรองใหญกวาทคด

๖๗

• สรางวนย โดยใชกฎเกณฑบงคบ อกวธหนงคอ การสรางวนยโดยใชกฎหมาย หรอกฎเกณฑ บงคบควบคม

โดยมการลงโทษ วธนกสรางวนยได แตเปนวธทไมด และไมถกตอง ไมเขากบหลกการของ

ธรรม เปนวธการทไมถกธรรม คอไมสอดคลองกบความเปนจรงของกฎธรรมชาต มนษยจะมายดเยยดเอาศลใสใหแกกนไมได ศลเกดจากการฝกใหมขนใน

ตวคน ฉะนน การกดหรอบบบงคบน ถาอานาจยงอย กอยได แตพออานาจทกด

บบหมดไปเมอไร คนกจะละเมดวนย คราวนยงปนปวนเสยหายหมด ฉะนน ในสงคมทอยไดดวยกฎขอบงคบ แลวใชอานาจบบบงคบกน ถงแมจะมวนยอยได แตเมอไรอานาจทกดบบนนหายไป สงคมนนกปนปวนอก ไมไดผลอยางแทจรง

อยางไรกตาม การใชกฎเกณฑขอบงคบน บางครงไดผลในเมอกฎเกณฑนนไมบบบงคบรนแรงเกนไป และมชวงเวลายาวพอทจะใหคนผานเขาสความเคยชนจนเขาไมรตว

พอกลายเปนความเคยชนไปแลว กเขาสกฎธรรมชาตตามวธแรก คอเปนวนยพนฐานทเกดขนโดยการสรางพฤตกรรมเคยชน

มนกลายเปนเรองของความเคยชนตามธรรมชาต ทมารบทอดจากการใชอานาจบบบงคบ อนนนตางหากทไดผล

การใชกฎหมายหรอกฎเกณฑขอบงคบมาฝกวนยใหคนมศลน มวธทจะทาใหไดผล โดยตองไมใหอยแคเปนการใชอานาจกดบบบงคบและลงโทษ แตตองใหจตใจของคนเกดความรสกสานกวาเปนการฝก โดยใหเขารเขาใจมองเหนเหตผลและประโยชนของการปฏบตตามกฎขอบงคบนนๆ

ความรความเขาใจและจตสานกในการฝกน จะทาใหเขาเกดมความพงพอใจหรอความเตมใจขนมาในระดบหนงทจะทาตาม และกทาใหไดผล ซงกคอทา

วนยเรองใหญกวาทคด

๖๘

ใหเขาสระบบการศกษาทแทจรง โดยมองคประกอบสามสวน คอ พฤตกรรม สภาพจตใจ และปญญา เขามาประสานกน

วนยในฐานะเปนองคประกอบของประชาธปไตย

การฝกวนยน มความหมายอกอยางหนงดวย คอเราถอวา วนยเปนองคประกอบพนฐานของประชาธปไตย ถาไมมวนย ประชาธปไตยกตงอยยาก เพราะประชาธปไตยเปนการปกครองของประชาชน ประชาชนปกครองกนเอง

ประชาชนจะปกครองกนเองได ประชาชนทกคนตองปกครองตนเองได คนทปกครองตนเองได คอคนทมวนย คนทไมมวนยจะปกครองตนเองไมได เมอปกครองตนเองไมไดแลว จะไปรวมกนปกครองเปนประชาธปไตยไดอยางไร ประชาธปไตยกไปไมรอด

สรป ประชาธปไตย คอการปกครองของประชาชนทแตละคนปกครองตนเองได

การทจะทาใหคนปกครองตนเองได ตองทาใหคนมวนย คอมศล หรอตงอยในวนย

แตสาเหตของความขาดวนยอยางหนง มาจากปญหาเกยวกบหลกการของประชาธปไตยเสยเอง กลาวคอ มองคประกอบอยอยางหนงทสาคญมากของประชาธปไตย คอ “เสรภาพ”

ทน ถาคนเขาใจความหมายของเสรภาพไมถกตอง เสรภาพนนกจะมาขดแยงกบวนย

เหมอนกบในบางสงคม ทมปญหาการขาดวนยเกดขน เพราะคนไปยดถอเสรภาพในทางทผด คอไมเขาถงความหมายของเสรภาพ นกวา เสรภาพ คอการ

วนยเรองใหญกวาทคด

๖๙

ทาไดตามใจชอบ เพราะฉะนนการตามใจตนเองได ทาตามใจชอบได กคอการมเสรภาพ แลวบอกวา เสรภาพคอองคประกอบของประชาธปไตย เมอเขาใจเสรภาพอยางน วนยกมไมได

กลายเปนวา คนพวกน เอาขออางจากหลกการของประชาธปไตย มาทาลายประชาธปไตย ฉะนน เมอคนไมเขาถงสาระของประชาธปไตย กเกดความขดแยงในตวมนเอง นคอการเขาใจความหมายของเสรภาพผด

เสรภาพ นน ไมใชการทาตามชอบใจ เรามกจะใหความหมายของเสรภาพในแงทเปนการทาไดตามปรารถนา ภายใตขอบเขตของกฎหมาย หรอกตกาของสงคมบาง การทาไดตามพอใจเทาทไมละเมดสทธของผ อนบาง แต นนยงไมใชความหมายทเปนสาระของประชาธปไตย เปนเพยงความหมายในเชงปฏบตเทานน

ทจรง เสรภาพ ในฐานะทเปนหลกการอยางหนงของประชาธปไตย ยอมมความหมายทสอดคลองกบความมงหมายของประชาธปไตย

ประชาธปไตยนน เปนระบบการปกครองอยางหนง การปกครองทกอยางมความมงหมายเพอจดสรรสงคมใหอยดมสนตสข

เราเหนวา ประชาธปไตยเปนระบบการปกครองทดทสดทจะใหบรรลจดหมายน เราจงตกลงกนใหมการปกครองแบบประชาธปไตย โดยใหประชาชนรวมกนปกครอง โดยทกคนมสวนรวมในการปกครองนน

ทน เพอใหทกคนมสวนรวมในการปกครอง เราจงตองใหประชาชนมเสรภาพ เพอใหประชาชนเหลานนทกๆ คน สามารถนาเอาสตปญญาความรความสามารถของเขาออกมารวมสรางสรรคสงคม ถาคนไมมเสรภาพ สตปญญาความรความสามารถของเขากถกปดกน ไมมโอกาสเอาออกมาใชในการรวมสรางสรรคสงคมได

วนยเรองใหญกวาทคด

๗๐

โดยนยน เสรภาพทเปนหลกการของประชาธปไตย จงมความหมายวา เปนการมสทธและมโอกาสทจะนาเอาศกยภาพของบคคลแตละคน ออกมาชวยเปนสวนรวมในการเสรมสรางประโยชนสขใหแกสงคม เสรภาพทแทจรงอยทน

เสรภาพทเขาใจผด กคอ การทแตละคนจะเอาแตผลประโยชนเขาตวเอง เสรภาพกลายเปนมความหมายวาฉนจะเอาอะไร กตองไดตามทฉนตองการ

แตทจรงนน เสรภาพมไวเปนองคประกอบของประชาธปไตย เพอใหการปกครองนนสรางสรรคประโยชนสขแกสงคมไดจรง โดยการจดการเอออานวยโอกาสใหบคคลแตละคนมาชวยกนเสรมสรางสงคมได

ถาบคคลไมมเสรภาพ ความคดความเหน สตปญญาของเขากไมมโอกาสทจะมามสวนรวมในการสรางสรรคสงคม แตเมอเขามเสรภาพ สตปญญาความคดเหนทดของเขา กออกมาชวยสรางสรรคสงคมทดงามขนได ประชาธปไตยกสาเรจ

แตประชาธปไตยทไม ถกตอง กเ พยนไป กลายเปนระบบแกงแยงผลประโยชนของปจเจกชน ทแตละคนกมองเสรภาพในความหมายวา ฉนจะเอาอะไร กตองเอาใหได ถาเปนอยางนประชาธปไตยกอยไมรอด

ฉะนน จะตองมองความหมายของเสรภาพใหมวา เสรภาพคอการมสทธแลวกมโอกาสและสามารถใชโอกาสนนนาเอาศกยภาพของแตละคน ออกมารวมสรางสรรคสงคม

อนนเปนความหมายทแทจรง เพราะสอดคลองกบความมงหมายของประชาธปไตย ซงเปนระบบการจดตงเพอสงคม

เรองความหมายของศพทเหลาน จะตองทาความเขาใจทงนน เพราะมความสาคญ และสมพนธซงกนและกน ถาเราเขาใจพลาด การปลกฝงคณสมบต

วนยเรองใหญกวาทคด

๗๑

ตางๆ กคลาดเคลอนหมด

ฉะนน การจะปลกฝงวนยไดสาเรจ จะตองสมพนธสอดคลองกบหลกการอนๆ ทเปนองคประกอบทงหลายของประชาธปไตย

ถาจะใหวนยเปนองคประกอบของประชาธปไตย ทงตวมนเองและองคประกอบขออนๆ ของประชาธปไตย กตองมความหมายทถกตอง แลวมาจบสมพนธกนอยางสอดคลองกลมกลน มนจงจะประสานกนไปได

ฉะนน เสรภาพจงเปนคาหนง ทจะตองเขาใจความหมายใหถกตอง

เมอเขาใจความหมายของเสรภาพถกตองแลว กจะเหนวา วนยเปนการจดสรรโอกาส ทจะทาใหเสรภาพของเราอานวยผลเปนประโยชนเกอกลแกสงคมไดอยางแทจรง

แลวคนกจะมใจยนด ทจะประพฤตตามวนย ทาใหเกดความเคารพกฎเกณฑกตกา คอ เคารพวนยนนเอง

ความหมายของวนย พฒนาไปตามการพฒนาของคน

กฎกตกา มขนมาเพออะไร กฎกตกาเปนเครองมอรกษาสงคมและทาใหคนไดประโยชนจากสงคม เพอชวตแตละชวตจะมาอยรวมกนดวยด โดยมโอกาสทจะดาเนนไปไดอยางสะดวกคลองตวดงทกลาวแลวตงแตตนวา วนยเปนเครองจดสรรโอกาส

เพราะฉะนน กฎเกณฑกตกาโดยสาระทแท จงเปนเครองมอจดสรรเอออานวยโอกาสนนเอง และมนจงสมพนธโดยตรงกบเสรภาพ

ฉะนน เมอเราเรมพฒนาคน ความเขาใจความหมายของวนย กฎ เกณฑ กตกา กจะคอย ๆ พฒนาไปดวย

วนยเรองใหญกวาทคด

๗๒

ตอนแรก คนไมมความพรอม เพราะไมมปญญา ไมมความเขาใจเหตผล พอเหนกฎเกณฑกตกาของสงคม กเหนเปนเรองบบบงคบตน กดกนการทตนจะทาอะไรตามชอบใจ

ฉะนน สาหรบคนทยงไมพฒนา วนยจะมความหมายเปนเครองบงคบ ตลอดจนกดขวางความพอใจของตวเองของเขา ในขนน ปญญากไมม จตใจกไมพรอม จาใจ ฝนใจ และขงเคยด หรอไมกทอแทเปนทกข พฤตกรรมกขดแยง

ตอมา เมอเขาเรมพฒนาขน และมองเหนเหตผล วนยจะมความหมายเปนเครองฝกมนษย

ในขนน เขามปญญา พอทจะรเขาใจเหตผลและคณคาของกฎเกณฑกตกานน จตใจกยอมรบ และอาจจะเตมใจ หรอถงกบมความสขทจะปฏบตตาม พฤตกรรมกสอดคลอง

ในทสด เมอมนษยพฒนาดแลว วนยจะเปลยนความหมายเปนเรองของสงหมายรรวมกน สาหรบทจะไดปฏบตถกตอง วาจะดาเนนชวตกนอยางไร จะอยรวมกนอยางไร และจะดาเนนกจการรวมกนอยางไร ซงจะตองลงตวเปนอยางใดอยางหนง จงจะเปนไปดวยด และนคอความหมายทแทของกฎเกณฑกตกา

เหมอนอยางพระอรหนตทงหลาย แมจะมกฎเกณฑกตกามากมาย แตทานไมรสกเปนเรองบงคบ ไมตองฝนใจ เพราะเขาใจเหตผลและความมงหมาย วาทมกตกากนน กเ พอประโยชนในการอยรวมกน จะไดสะดวกคลองตว เพราะไมอยางนนแลว กไมรวาจะเอาอยางไร แลวกจะขดของ จะวนวาย

ยกตวอยางเชนวา พระอรหนตมาอยรวมกนในวดสก ๒๐ ทาน กระจายกนอยองคละกฏ จะมาฉนพรอมกนเมอไร จะมาประชมกนเมอไร กตองวางขอตกลงเปนกตกา เชน ตงกตกาวา เวลา ๐๗.๐๐ น. ตระฆง ใหหมายรวามาฉน เมอมาแลวเวลาจะนง ตกลงกนวานงเรยงลาดบอยางน ใครนงกอน นงหนา นงหลง ก

วนยเรองใหญกวาทคด

๗๓

ตองเปนระเบยบวางไว จงจะเรยบรอยสบาย

นแหละเรยกวาเปนกตกาสงคม ซงแมแตพระอรหนตกตองวางไว แตสาหรบผทพฒนาแลวอยางน กฎเกณฑกตกาทงหลายกลายเปนเพยงเครองหมายรรวมกน เพอจดสรรความเปนอยและกจการใหเกดมโอกาสทจะดาเนนไปอยางดงามเรยบรอยคลองตว และทานเหลานนกยนด เตมใจทจะปฏบต

ในขนน ทานผปฏบต มปญญารเขาใจเหตผล ความมงหมาย และคณคาโดยสมบรณ และสามารถปรบปรงกฎเกณฑกตกาใหสอดคลองตามธรรมอยเสมอ จตใจคลอยไปตามอยางโปรงโลงผองใส พฤตกรรมกสงบราบรน

ฉะนนจงบอกวา ความหมายของวนยเปลยนไปตามการพฒนาของมนษย

- คนทยงไมพฒนา ไมมการศกษา มองวนยเปนเรองของการบงคบ

- พอเรมมการพฒนา กมองวาเปนเครองฝก เพอชวตในสงคมทดงาม รบการฝกดวยใจยนด เพอใหชวตเจรญพฒนา และสงคมมสนตสข

- พอพฒนาดแลว วนยกลายเปนเครองหมายรรวมกน สาหรบการเปนอยรวมในสงคม เพอใหชวตและสงคมประสานสอดคลองและเกอกลกลมกลน

ในสงคมประชาธปไตยทแท วนยจะเปนอยางน ถาเราไมพฒนาคน สงคมประชาธปไตยซงอยไดดวยกฎ เกณฑ กตกา กจะเกดมความขดแยงกนระหวางความหมายของ เสรภาพ กบ วนย แลวสงคมนนกจะตองปนปวน

ถาจะใหคนมเสรภาพในความหมายวา ทาอะไรไดตามชอบใจเทาทไมละเมดกฎหมาย หรอไมละเมดสทธของผอน มนษยกจะตองวางกฎเกณฑกตกามากขนๆ แลวคนกจะตองอยดวยกฎ

พออยดวยกฎตอไปนานๆ เขา คาวา กฎ กกลายเปน กด กลายเปนกดดน

วนยเรองใหญกวาทคด

๗๔

หรอกดบบบงคบ แลวกดไปกดมา ในทสดสงคมประชาธปไตยกตองยตดวยการเอากฎมากดแบบน แลวกหนการใชอานาจลงโทษไปไมพน ผลทสดกกลายเปนเผดจการดวยกฎ/กด

ฉะนน ประชาธปไตยนน ในทสด ถาคนไมเขาถงสาระของประชาธปไตย กจะกลายเปนเผดจการชนดหนง คอเผดจการดวยกฎ อยางทวามาแลว

องคประกอบรวมในการเสรมสรางวนย

ขอทบทวนเรองทพระพทธเจาตรสไววา ความมวนย หรอตงอยในวนย ทเรยกวาศลนน เปนแสงเงนแสงทองอยางหนงของชวตทดงาม หรอเปน รงอรณของการศกษา

ไดบอกไวแลววา แสงเงนแสงทอง นม ๗ อยาง เหมอนกบสเปกตรม คอ แสงนนประกอบดวยสตางๆ ๗ ส แสงอาทตยตอนรงอรณ กประกอบดวยแสงเงนแสงทอง ๗ ส กลาวคอองคประกอบสาคญ ๗ ประการ ดงทพระพทธเจาตรสไว

ในทนจะไมพดหมด เพยงแตใหหลกการวา องคประกอบอยางหนงจะเกดขนโดยสมพนธกบองคประกอบอน ซงจะมาชวยเสรมกน ฉะนน ในการสรางวนย เรากอาศยองคประกอบในชดของมนนมาชวยหนน องคประกอบสาคญทเกยวของใกลชดมาก ขอพดในทน ๓ อยาง คอ

๑. กลยาณมตร ความมกลยาณมตรนชวยมาก เพราะเปนผนาและเปนแบบอยาง เรมตงแตการชวยสรางพฤตกรรมเคยชน

กลยาณมตรเปนบคคลทมการฝกฝนพฒนาดแลว ในความหมายหนงกคอ เขาม ศล ม ว นย ทาใหเดกไดแบบอยางทด ถงแมเดกไมร ไม เ ขาใจ แตพอกลยาณมตรทาอะไร แกกทาตาม แกกไดพฤตกรรมเคยชนทมวนยไปเอง

กลยาณมตร นอกจากใหแบบอยางทดในดานพฤตกรรมเคยชนแลว

วนยเรองใหญกวาทคด

๗๕

กลยาณมตรยงมคณสมบตทางจตใจดวย โดยมคณธรรม เชนเมตตา มความรกความปรารถนาด ทาใหเดกศรทธา เกดความรก อบอนใจ สนทใจ เมอคณครทรกบอกใหทาอะไร เดกกยนดปฏบตตามดวยความรก ดวยศรทธา จตใจกอบอน มความสข

นอกจากนน คณครผเปนกลยาณมตรกมปญญารเหตรผล สามารถอธบายใหเดกรดวยวา ทเราทากนอยางน ประพฤตอยางน มเหตผลอยางไร มประโยชนอยางไร มคณคาอยางไร เดกกไดพฒนาปญญาไปดวย ทาใหพฤตกรรมยงแนบแนนสนท เพราะฉะนน องคประกอบขอกลยาณมตรจงสาคญมาก

๒. ฉนทะ คอความรกด ใฝด ใฝร ใฝสรางสรรค เดกทมฉนทะจะใฝรใฝสรางสรรค ปรารถนาในสงทดงาม ตองการใหชวตของตนดงาม ตองการใหทกสงทตนเขาไปเกยวของดงามไปหมด ตองการใหสงคม ชมชน โรงเรยนของตนดงาม อยากใหชนเรยนเรยบรอยดงาม อยากใหความดงามเกดขนในชวตในสงคม ความใฝดคอฉนทะนสาคญมาก จดเปนแสงเงนแสงทองอกอยางหนง

ในขอแรก เดกยงตองอาศยกลยาณมตร ซงเปนปจจยภายนอก แตพอฉนทะเกดขน เดกกไดปจจยภายในตวเอง ตอนนเดกมแรงจงใจใฝดใฝสรางสรรคอยในตว เดกจะอยากทาทกอยางทดงามและทาทกอยางทตนเขาไปเกยวของใหดไปหมด

วนยนน เปนเครองทาใหสงคมดงาม ทาใหชวตดงาม พอเดกรอยางน เขามความใฝดอยแลว กปฏบตตามหรอฝกตวตามวนยนนทนท

คนทมฉนทะน อยากใหทกสงทตนเขาไปเกยวของอยในภาวะทดทสดของมน เมอเหนเพอนมนษย กอยากใหเพอนมนษยนนอยในภาวะทดทสดของเขา ความมฉนทะตอเพอนมนษยกแสดงออกเปนเมตตา คออยากใหเพอนมนษยอยในภาวะทเอบอมแขงแรงสมบรณมความสขอยางดทสดของเขา

วนยเรองใหญกวาทคด

๗๖

ฉนทะนดอยางยง จงตองสรางขนมา ถาฉนทะเกดขน กเปนแสงเงนแสงทองของชวต ไมวาจะปลกฝงคณธรรมจรยธรรมอะไร กมหวงสาเรจ ถาฉนทะเกดขน

๓. อตตสมปทา แปลวา การทาตนใหถงพรอม หรอการทาตนใหเพยบพรอมสมบรณ หมายถงการทาตนใหเขาถงความพรอมสมบรณแหงศกยภาพของตน คอตองการจะพฒนาตนเองใหสมบรณ หรอตองการทาชวตของตนใหถงความสมบรณ ซงจะเกดเปนจตสานกในการฝกฝนพฒนาตน หรอจตสานกในการศกษา

เมอเดกมจตสานกในการศกษา มจตสานกในการพฒนาตน หรอจตสานกในการฝกตน หรอจตสานกในการเรยนรขนมาเมอไร กมหวงทจะกาวหนา เพราะเขาพรอมทจะรบและบกฝาเดนหนาไปในสงทดงามทกอยาง

ฉนทะนนใฝดอยแลว คราวนยงแถมมจตสานกในการทจะฝกฝนพฒนาตนอก เดกจะเรยนรวามนษยเรานไมเหมอนสตวทงหลายอน มนษยเปนสตวทตองฝกตองพฒนา เราจะตองฝกฝนพฒนาตน

พระพทธศาสนาสอนวา มนษยเปน “ทมมะ” คอเปนสตวทจะตองฝกหรอฝกได พระพทธเจามพทธคณขอหนงวา อนตตโร ปรสทมมสารถ ซงเราทองกนแมน แปลวา ทรงเปนสารถฝกทมมะ คอฝกบคคลหรอสตวทตองฝก ผยอดเยยม

มนษยเราน จะด จะประเสรฐ กดวยการฝก มนษยมศกยภาพในการฝกสงสด ฝกแลวจะประเสรฐจนเปนพทธะกได ซงแมแตเทวดาและพระพรหมกนอมนมสการ

ฉะนน มนษยจะตองมความภมใจและมนใจในศกยภาพน โดยมจตสานกในการฝกตนและจะตองพยายามฝกตน

วนยเรองใหญกวาทคด

๗๗

พอสรางจตสานกในการฝกตนขนมาไดแลว กสบาย จตสานกในการฝกตนนเปนแกนของการศกษา ไมวาจะเจออะไร กจะมองเปนเวทของการฝกตนไปหมด งานการ วชาการ บทเรยน หรอประสบการณ สถานการณอะไรกตาม เขาจะมองเปนเครองฝกตวไปหมด

เมอเดกมตวอตตสมปทาแลว เรากสบายใจได คราวนไมตองไปจาจจาไชอะไรอก เขาเจออะไรเขาจะมองเปนโอกาสทจะฝกตน ทจะทาใหเขาไดเรยนร เขาจะสหมด งานยาก วชาการยาก เขาจะชอบ เพราะอะไรกตามทยาก กจะยงชวยใหเขาไดฝกตนมาก

คนทมจตสานกในการฝกตน เจออะไรยาก ยงวงเขาหา สวนคนทวไปทไมมจตสานกน พอเจองานยาก เจอวชายากกถอย แลวกมแตผลรายตามมา คอ

๑. ไมเตมใจทา เกดความทอแท ทอถอย แลวกขาดความสข เสยสขภาพจต

๒. ไมตงใจทา กเลยทาอะไรไมคอยไดผล

สวนคนทมจตสานกในการฝกฝนพฒนาตน พอเจออะไรทยาก กมองเหนวาเปนเครองฝกตวทจะทาใหพฒนาตนไดมาก และเกดความรสกวา ยงยาก ยงไดมาก

ระหวางของยาก กบของงาย เดกพวกนจะเขาหาของยาก เพราะยงยาก ยงไดมาก ทาใหฝกตนไดด เขาจะมองเหนวา ถาเราผานสงทยากไดแลว เรากจะทาสงทงายไดแนนอน และจะทาใหเราไดสะสมประสบการณความชานาญในการทางานเพมขนๆ

ผลดทเกดขน คอ

๑. มความ เตมใจ พอใจ ยนดทจะทา ซงทาใหเขามความสขในการทจะทางาน หรอเลาเรยนศกษา

วนยเรองใหญกวาทคด

๗๘

๒. มความ ตงใจ ซงทาใหทาไดผล

พดสนๆ วา งานกไดผล คนกเปนสข นคอสงทพงปรารถนาในการทางาน

ถาปลกจตสานกในการฝกตนนขนมาแลว วนยกจะมความหมายเปนการฝกตน ซงทาใหการฝกวนยเปนเรองงาย ไมใชเรองลาบากอะไร

เปนอนวา ตองสรางจตสานกในการฝกตนน เพอทาใหเดกสกบสงทยาก และเขาหาสงทยาก โดยมความเตมใจ และความสข

วนยในระบบการสรางสรรคอภบาลโลก

วนยนน เกยวของกบความสมพนธระหวางมนษยกบมนษย และความสมพนธระหวางมนษยกบธรรมชาตดวย เรองนเปนไปตามหลกการทแยกเปนธรรมฝายหนง กบวนยฝายหนง ตามหลกการน มนษยเราดาเนนชวตอยในโลก โดยมความเกยวของสมพนธทแยกงายๆ เปน ๒ สวน คอ

๑. ในสถานะทเปนบคคล เรามความสมพนธกบมนษยดวยกน รวมทง

ความจรงตามสมมตของกฎมนษย

๒. ในสถานะทเปนชวต เรามความสมพนธกบธรรมชาต และความจรง

ของกฎธรรมชาต

ในดานหนง ความสมพนธระหวางมนษย เรากตองรกษาใหด แตพรอมกน

นนอกดานหนง ความสมพนธถกตองกบโลกของธรรมชาต เรากละเลยไมได เพราะถงอยางไร ทงชวตเราและคนอนทกคน รวมทงสงคมทงหมด กตองอยภายใตกฎธรรมชาตทงนน เราจะตองมความสมพนธทงสองดานนใหถกตอง เพอใหชวตทดงามดาเนนไปดวยด บคคลกมความสข และสงคมกอยเรยบรอย

วนยเรองใหญกวาทคด

๗๙

ถาเราเอาแตความสมพนธระหวางมนษยดวยกน ละเลยหลกการแหงเหตและผลตามความจรงของกฎธรรมชาต ความอยดนกไมสมบรณไมมนคง สงคมกจะปนปวนภายหลง หรอจะเอาแตความจรงของกฎธรรมชาตอยางเดยว ละเลยความสมพนธทดงามและความเกอกลมนาใจตอกนระหวางมนษย โลกกแหงแลง แลวกจะทาใหอยกนไมเปนสขเทาทควรอก

เพราะฉะนน จะตองคานงทง ๒ ดาน คอ มนษยจะตองรกษาทงความ สมพนธระหวางมนษยดวยกนเอง และรกษาความสมพนธกบกฎธรรมชาตไว

ดวยเหตน พระพทธเจาจงประทานหลกเกณฑททาใหเกดดลยภาพ ซงเมอเราปฏบตตาม กจะเกดระบบองครวมทสมบรณ ขน เปนดลยภาพระหวางความสมพนธในหมมนษยเอง กบระบบของความสมพนธกบธรรมชาตนนเอง

ความสมพนธน โดยสรปกคอ ก) เราจะตองรกษาความสมพนธทดงามระหวางมนษยดวยกนเอง คอตว

เรากบมนษยคนอน วาเราจะตองมความเกอกลชวยเหลอมนาใจตอกน ในสถานการณ ๓ อยาง คอ

๑. ในยามทเขาอยเปนปกตสข เรากมไมตรจตมตรภาพ มความปรารถนาด เรยกวา เมตตา

๒. ในยามทเขาตกตาลง เดอดรอนเปนทกข ประสบปญหา เรากเหนใจ พลอยหวนใจดวย ปรารถนาจะชวยเหลอปลดเปลองใหเขาพนจากความทกข เรยกวา กรณา

๓. ในยามทเขาขนสง ประสบความสาเรจ ไดดมสข เรากมความยนดดวย พลอยสงเสรมสนบสนน เรยกวา มทตา

วนยเรองใหญกวาทคด

๘๐

สาหรบมนษยเรากม ๓ สถานการณนแหละ และทางธรรมทานกใหหลกทจะปฏบตไวพรอม คอ ยามปกต เรากใชเมตตา ในยามทเขาตกตา เรากใชกรณา ยามเขาขนสง เรากใชมทตา นคอความสมพนธระหวางมนษย

อยางไรกตาม ตองระวงไมใหความสมพนธระหวางมนษยไปกระทบตอตวธรรม ตวหลกการ ตวความจรงความดงามทเปนเหตเปนผลในกฎธรรมชาต ตลอดจนความจรงความดงามตามกฎเกณฑแหงเหตผลทมนษยไดมาจดวางเปนกฎในหมมนษยคอวนย

หมายความวา ถาความสมพนธระหวางมนษยนไปกระทบตอตวหลกการทเปนตวธรรม หรอวนยทพดไปแลว เราจะตองหยดความสมพนธระหวางมนษยใน ๓ ขอขางตนนน เพอเปดโอกาสใหแกการทาหนาทของธรรมวนย

อนนเปนจดทสาคญมาก คอจะตองใหตวธรรมตววนยนนไดแสดงหลกแสดงผลออกมา หมายความวา มนษยจะตองปฏบตตามตวหลกการตวกฎเกณฑ ทเปนความจรง หรอทตกลงไว คอตวธรรม ตววนยนน

ตอนน กฎเกณฑแหงจรยธรรม และหลกการแหงความจรงความถกตองความดงาม ตลอดจนกฎหมายกตกาสงคม จะตองออกมาไดรบการปฏบต นคอสถานการณท ๔ ซงวางลงเปนหวขอได คอ

๔. ในกรณทความสมพนธชวยเหลอเกอกลกนระหวางบคคลในขอ ๑-๒-๓ จะสงผลกระทบเสยหายหรอทาลายหลกการแหงความจรง ความถกตองความดงาม ความเปนธรรม ความชอบธรรม ในธรรมดาแหงธรรมชาต (ธรรม) กด ทบญญตจดวางเปนกฎหมาย กฎเกณฑกตกาในสงคมมนษย (วนย) กด เราจะตองหยดหรอระงบการปฏบตในขอ ๑-๒-๓ เสย และปลอยใหมการปฏบตตามหลกการแหงธรรมและวนย เพอใหธรรมตงอยในโลกตอไป

วนยเรองใหญกวาทคด

๘๑

การปฏบตในกรณน คอการมทาทเปนกลาง โดยวางเฉยตอบคคล ไมเขาไปกาวกายแทรกแซงขดขวางการแสดงผลของธรรมหรอวนย คอใหบคคลนนรบผลตามธรรมตามวนย เรยกวา อเบกขา

ถามนษยมความสมพนธทดระหวางกนอยางเดยวโดยไมคานงถงหลกการแหงธรรมวนย กจะเกดผลราย คอมการชวยเหลอกนระหวางบคคลจนกระทงมองขามกฎเกณฑกตกาของสงคม

อนนจะเหนไดในบางสงคม ทเนนความสมพนธระหวางบคคลเปนใหญ คนมนาใจตอกนชวยเหลอเกอกลกนมาก จนแมแตจะละเมดกฎเกณฑ กตกา กไมเอาใจใส มองขามไปเลย ไมปฏบตตามกฎเกณฑกตกาเหลานน ทาใหหลกการทงในความจรงของธรรมชาตและในสงคมมนษยทเรยกวาธรรมวนย เลอนรางจางหายลงไป กลายเปนวา หมมนษยไมปฏบตตามธรรมและวนย เหมอนกบรวมกนหรอสมคบกนทาลายตวธรรมตววนยลงไปเสย แลวผลรายกจะเกดแกสงคมของมนษยเองในระยะยาว

ในทางตรงขาม ถาเราจะเอาแตกฎเกณฑกตกา ละเลยการชวยเหลอเกอกลระหวางบคคล มความสมพนธระหวางบคคลนอย คนไมเอาใจใสกน กจะกลายเปนระบบตวใครตวมน ทกคนรบผดชอบตอกฎเกณฑกตกา ตอหลกการ ตอตวธรรม ตววนย กฎหมายหรอกตกาวาอยางไร กทาตามนน คณจะทาอะไร คณกทาไป แตอยาใหผดกฎผดระเบยบนะ ฉนจดการทนท ในระหวางนตวใครตวมน ไมเกอกล ไมชวยเหลอ ไมมนาใจ

ในสงคมแบบน กเอยงไปอก ชวตแหงแลง ขาดความอบอน มนษยจะมความเครยด จตใจไมสบาย และถาขาดความสมพนธระหวางมนษยจนเกนควรถงขดหนง คนจะเรมเกดโทสะ แคนเคองวาไมมใครเอาใจใสกนเลย ไมชวยเหลอกนเลย คราวนไมเอาละ หลกการกฎเกณฑกตกากทาลายมนเลย กเสยอก

วนยเรองใหญกวาทคด

๘๒

ฉะนน พระพทธเจาจงทรงสอนใหมดลยภาพระหวางความสมพนธในหมมนษย กบความสมพนธกบกฎธรรมชาต ซงถารกษาไวใหพอด สงคมกจะสมดล โลกมนษยกมสนตสข

ทวามานเกยวของกบวนยตรงไหน กตรงทวาวนยนนอย ในสวนของกฎเกณฑกตกาทเนองมาจากธรรม

หมายความวา เราจะตองใหความสาคญแกวนย ทเปนมาตรฐานของสงคม เชน กฎหมาย กฎเกณฑ กตกา และระเบยบตางๆ อยาใหความสมพนธระหวางบคคลไปเดนเหนอวนย

ในบางสงคม เหตสาคญทวนยไมสามารถเกดขนกเพราะวาประชาชนเอาความสมพนธระหวางบคคลมากเกนไป มการอปถมภกน ชวยเหลอกน จนกระทงคนจานวนหนงทไมพฒนาตน กไดแตคอยรอพงพาคนอน เพราะสามารถหวงความชวยเหลอจากผใหญ ญาตมตร เพอนฝง เปนตนได เราไมตองทากได เดยวคนนนคนนกมาชวยเอง เราทาผดหนอยไมเปนไร เดยวไปบอกเจานาย ถงอยางไรทานกเมตตา กเลยไมตองปฏบตตามกฎของสงคม

ในกรณอยางน การชวยเหลอเกอกลทเปนความสมพนธระหวางบคคลเปนตวเดนเกนไป สงคมกเสยดลยภาพ เพราะคนขาดอเบกขา กฎเกณฑกตกาหลกการ ทงตามธรรมชาตและของสงคมคอตวธรรมวนย ถกละเลย

สวนในบางสงคม ความสมพนธมนาใจชวยเหลอกนระหวางบคคลน เขาไมเอาใจใส เขาเอาแตหลกการและตวกฎเกณฑกตกา เรองตวคนไมเกยว ทกคนรบผดชอบตวเอง วาไปตามกฎ จนกระทงเลยเถด กกลายเปนตวใครตวมนอยางทวาแลว

ฉะนน การปฏบตในเรองนจงยาก ธรรมยากตรงนแหละ คอตองคอยระวงวาทาอยางไรจงจะเกดความพอด นคอความพอดอยางหนงทเปนมชฌมาปฏปทา

วนยเรองใหญกวาทคด

๘๓

ไดแกดลยภาพ ระหวางความสมพนธระหวางมนษย กบความสมพนธกบกฎธรรมชาต และอนนกคอหลกพรหมวหารนนเอง

พรหมวหารประกอบดวย

๑. เมตตา ความรกความปรารถนาด มไมตรกน ยามปกต

๒. กรณา ความพลอยหวนใจเหนใจ อยากชวยเหลอ ยามเขา

ตกตาเดอดรอน

๓. มทตา ความพลอยยนด อยากสงเสรมสนบสนน ยามเขาขนส

ความดงามความสขความสาเรจ

๔. อเบกขา ความวางใจเปนกลาง ไมกาวกายแทรกแซง เมอเขา

จะตองรบผดชอบ ตามธรรม ตามวนย

สามขอแรก วางไวสาหรบรกษาความสมพนธระหวางบคคลในหมมนษย ท

บอกสนๆ วา ยามเขาอยดเปนปกต เรามเมตตาไมตร ยามเขาตกตา เรามกรณา

ยามเขาไดดมสข เรากมมทตา นเปนความสมพนธระหวางมนษย ซงถาสงเกตจะเหนวาเปนเรองทหนกไป

ทางดานความรสก แทบไมตองใชปญญา

แตพอความสมพนธระหวางมนษยนสงผลเสยหายไปกระทบตอตวธรรม ตววนย ตวหลกการ ตวกฎกตกาขนมา เราตองหยดความสมพนธระหวางบคคล เพอรกษาตวธรรมตววนยนนไว ตอนนไมใชความรสก แตตองใชปญญามาก เอาความรมาปรบหรอแมแตระงบความรสก

ดงทเคยยกตวอยางบอยๆ เชนวา เดกคนหนงไปประสบความสาเรจในการลกขโมยเงนเขา ไดเงนมา ๓,๐๐๐ บาท

วนยเรองใหญกวาทคด

๘๔

ตามหลกของความสมพนธระหวางบคคล ดวยเมตตา กรณา มทตา ถาเราเอาแค ๓ ขอ เราตองแสดงขอไหน เรากตองแสดงมทตา พลอยยนดดวย ชนชมกนใหญวา หนเกงนะ โชคดนะ คราวหนาขอใหไดมากกวาน สนบสนนเลย มทตาในกรณอยางนผดใชไหม

มทตาในกรณขางตนนน ไมถกตอง เพราะวาความสมพนธระหวางบคคลไปทาลายหลกธรรมและวนยของสงคม ฉะนนจงตองหยดความสมพนธระหวางบคคลไว แลวใหปฏบตตามธรรมวนย คอดาเนนการตามหลกการ กฎเกณฑ กตกา

ถาหมมนษยปฏบตอยในดลยภาพอนน สงคมกจะไมเสยหลก และจะดารงอยไดดวยด

เปนอนวา การทจะรกษาวนยไวได เราจะตองใหความสมพนธระหวางบคคลมขอบเขต มฉะนน วนยกจะสาเรจยาก วนยจงอาศยพรหมวหารขอท ๔ คอ อเบกขา

อเบกขา คอตองวางทเฉยด ไมเขาไปกาวกายแทรกแซง ไมชวยเหลอสงเสรมบคคลใหเสยกระบวนการของธรรมวนย ใหหลกการหรอกฎเกณฑแหงธรรมและวนยไดแสดงตวของมนออกมาดวยปฏบตการแหงปญญา ทเรยบสงบ ไมหวนไหวไปตามความรสก

อเบกขา แปลวา วางทเฉยด ไมใชเฉยทง ไมใชเฉยเมย ไมใชเฉยเมน แตเฉยมอง คอคอยมองดอย ถาเกดการพลาดพลง เพลยงพลาเมอใด กพรอมทจะเขาไปแกไขทนท ถาถงเวลาตองชวยเหลอเมอไร กเขาไปชวยเหลอทนท

แตทเฉยมอง กเพราะจะเปดโอกาสใหการปฏบตจดการตางๆ ดาเนนไปตามความรบผดชอบของเขา ตอตวหลกเกณฑกตกาแหงธรรมและวนย

อเบกขานเขาใจผดกนมาก และปฏบตไดยากกวาขออนๆ สามขอแรก

วนยเรองใหญกวาทคด

๘๕

หนกในดานความรสก ปฏบตไดโดยแทบไมตองใชปญญาเลย แสดงไปตามสถานการณทปรากฏ แตอเบกขานยาก ตองมปญญา

ดงคาแปลของมนทวา คอยมองดอย มาจาก อป = คอย เขาไป ใกลๆ และ อกข = มอง จงแปลวา คอยมองดอย หรอดอยใกลๆ หมายความวา เฉยมอง ไมใชเฉยเมย ไมใชเฉยเมน

ทเฉยมอง กหมายความวา ไมขวนขวายชวยเหลอบคคลนนใหเปนการกาวกายแทรกแซงกระบวนการของธรรมและวนย เพราะตองการจะใหมการปฏบตไปตามธรรมและวนย แตกไมเพกเฉยทอดทง

ถาเราเปดโอกาสใหคนไดรบผดชอบตอการกระทาของเขาตามหลกขออเบกขาน กจะเปนปจจยทสาคญในการสรางวนย ซงทาใหสงคมมดลยภาพ

เมอคนมคณสมบตทง ๔ ประการน กเรยกวาม พรหมวหาร ซงแปลวาธรรมประจาใจของพระพรหม บคคลนนจะเปนผอยในฐานะเปนพรหม

พระพทธศาสนาถอวา มนษยทกคนควรทาตวใหเปนพรหม

พระพรหมนน ตามหลกคาสอนของศาสนาพราหมณถอวาเปนผสรางโลก และบารงเลยงรกษาโลกไว พดสนๆ วาเปนผสรางสรรคและอภบาลโลก

พระพทธศาสนาสอนวา อยาไปรอพระพรหมทเปนเทพเจานนเลย ถาเรารอพระพรหมนน เราอาจจะมวเพลนกบการกอความยงยากเดอดรอนวนวาย ทาลายโลก แลวกรอใหพระพรหมมาสรางโลกใหมอยเรอยไป

พระพทธเจาสอนใหเราทกคนเปนพรหม เมอเราเปนพรหมแลว เราจะไดชวยกนสรางโลกน แลวเราทกคนกมาชวยกนบารงรกษาทาใหโลกนอยดวยด เจรญมนคง

เมอเรามคณสมบต ๔ ประการน เราจะเปนพรหม เพราะทกคนจะเปนผท

วนยเรองใหญกวาทคด

๘๖

สรางสรรคอภบาลโลกน ดารงรกษาโลกนใหอยในสนตสข

มนษยทเปนพรหม กคอมนษยทพฒนาแลว ซงมคณสมบต ๔ ประการ อนเรยกวาพรหมวหาร ทจะรกษาความสมพนธอนดงามระหวางมนษยไวได โดยมดลยภาพพอดกบการรกษาความสมพนธกบกฎธรรมชาต เมอปฏบตไดดงวาน มนษยเองกอยรวมกนดวยด และหลกความจรงแททเปนตวธรรม พรอมทงกฎทมนษยไดจดวางขนเปนวนย ซงเปนระเบยบระบบในหมมนษย กคงอยไดดวย

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๘๗

จะพฒนาคนกนไดอยางไร?* การบรรยายธรรมครงนมมลเหตสบเนองจากการทผอานวยการและอาจารยจากสถาบนวจยพฤตกรรมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ไดมาปรกษาและขอคาแนะนาจากอาตมาในการเขยนคาอธบายรายวชาพทธศาสนากบการพฒนาพฤตกรรมมนษย ซงเปนรายวชาหนงในหลกสตรบณฑตศกษาทางพฤตกรรมศาสตร สาขาการวจยพฤตกรรมศาสตรประยกต ผสรางรายวชานมความมงหมายโดยตองการใหนสตทเรยนไดรวา พทธศาสนาของเรานนสามารถนามาวเคราะหพฤตกรรมของบคคลไดอยางไร และเมอวเคราะหพฤตกรรมของบคคลไดแลว จะมวธการปรบปรงเปลยนแปลงหรอพฒนาพฤตกรรมของตนเองใหดขน โดยนาหลกการทางพระพทธศาสนามาใชไดอยางไร อาตมามความเหนวาหลกธรรมสาคญทตรงกบเรองนกคอ เรองกรรม กบสกขา

* ชอเดมวา “พทธศาสนากบการพฒนาพฤตกรรมมนษย” บรรยาย ณ สถานพานกสงฆสายใจธรรม เขาสาโรงดงยาง อ.พนมสารคาม จ.ฉะเชงเทรา วนท ๒๓ เมษายน ๒๕๓๖

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๘๘

กรรม กคอ เรองของพฤตกรรมหรอการกระทาของบคคล และสกขา หรอการศกษา กคอการพฒนาพฤตกรรมนน ซงเปนเรองใหญมากทงสองอยาง

ความหมายของกรรม

กรรม เปนกระบวนการปรงแตงสรางสรรคชวต ซงเปนเรองของการกระทาหรอพฤตกรรมของมนษย แตคาวากรรมนน เมอจะพดใหคนทวไปทเปนชาวบานเขาใจ กตองพยายามพดใหมองเหนเปนรปธรรม และเมอไมมการศกษาตอไปใหชดเจนบางทความหมายกเขวหรอเพยนไป จนกลายเปนมองวา กรรมเหมอนกบเปนชนเปนอนหรอเปนของทอยนอกตวลอยมา แตอนทจรงแลว กรรม กคอการกระทา แตคาวาการกระทาในทนมความหมายในทางวชาการ ไมใชแคเปนคาศพทสามญคาหนงเทานน

เรมดวยความหมายงายๆ ในระดบทกวางทสด กรรม หรอการกระทานน หมายถง การงานอาชพ ดงทพระพทธเจาตรสวา “คนจะเปนชาวนากเพราะกรรม คนจะเปนกษตรยกเพราะกรรม เปนปโรหตกเพราะกรรมเปนโจร กเพราะกรรม” แลวกมคาขยายความวา ใครทานา ไถนา หวานขาว เพาะปลกขาว คนนนกเปนชาวนาใครปกครองบานเมอง คนนนกเปนกษตรย ใครเปนทปรกษาของพระเจาแผนดน คนนนกเปนปโรหต ใครลกขโมยของผอนกเปนโจร [วาเสฏฐสตร, ๒๕/๓๘๒] ทวาเปนโจรเพราะกรรม หรอเปนอะไรๆ เพราะกรรม มความหมายทพระพทธเจาตรสแทๆ อยางน นคอกรรมตามความหมายของคาศพทในระดบ ทงายๆ กวางๆ มองเหนในสงคมทวๆ ไป

สวน กรรม ในความหมายทละเอยดลกลงไปกคอพฤตกรรมทกอยาง ทงทปรากฏและไมปรากฏออกมาภายนอก ซงรวมถงพฤตกรรมสวนใหญของบคคลทเรยกวาอาชพการงานนนดวย และเมอเจาะลงไปใหถงตวจรงกจะเหนวาพฤตกรรมทงหลายเหลาน มาจากเจตจานง ความคดนก ความตงจตคดหมาย การเลอก

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๘๙

ตดสนใจวาจะทาอยางไร ถาพฤตกรรมเปนไปโดยไมมเจตจานง กไมมความหมายอะไร เพราะฉะนน ในทางหลกวชาแทๆ จงถอวา กรรม หมายถง เจตจานง หรอเจตนา ซงเปนทงทมาและเปนแกนของพฤตกรรมทกอยาง แตทวาพฤตกรรมสวนใหญของบคคลจะปรากฏออกมาทอาชพการงาน

ดงนนโดยสรป กรรมในความหมายงายๆ กคอการงานอาชพ แตอนทจรงแลว กรรม จะตองครอบคลมไปถงพฤตกรรมการกระทาทงหมด และไมใชเฉพาะทแสดงออกมาทางกายเพยงอยางเดยว ยงรวมถงพฤตกรรมทแสดงออกทางวาจา และการคดนก การคดปรงแตงในใจดวย ซงเปนไปดวยเจตจานง หรอเจตนา นเปนความหมายของกรรมทพรอมสมบรณในทางพทธศาสนา

ประเภทของกรรม

จากความหมายของคาวา กรรม ดงทกลาวมาแลว ในพทธศาสนาจงแบงกรรมออกเปน ๓ ดาน คอ [๑๓/๖๔]

๑. กายกรรม ไดแกการกระทาทางกาย ดงเชน การเคลอนไหวรางกาย การใชรางกายทากจกรรมตางๆ

๒. วจกรรม ไดแกการกระทาทางวาจา ดงเชน การพด การสอสาร การเขยนหนงสอ

๓. มโนกรรม ไดแก การกระทาทางใจ ดงเชน ความคด ความเชอ ความเหน การยดถอ

มโนกรรม นในพทธศาสนาถอวามความสาคญมาก เพราะมโนกรรมหรอการกระทาทางใจนหมายถงกระบวนการคดทงหมด ตงแตความคดนก การคดปรงแตง รวมทงความเชอถอ ความคดเหน ทศนคต คานยมแนวความคด ทฤษฎ ลทธ อดมการณทงหลาย ซงทางพระใชคารวมคาเดยววา “ทฐ” เชน สมมาทฐ มจฉาทฐ

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๙๐

เปนตน มโนกรรม คอ ทฐนเปนตวกาหนดทศทางและความเปนไปของสงคม ตลอดจนอารยธรรมของมนษยชาตทงหมด ดงเชนแนวความคดทมงจะพชตธรรมชาต ซงเปนตวบนดาลอยเบองหลงพฒนาการของอารยธรรมตะวนตกทเปนมาจนถงปจจบน

แตสงทเปนแกนกลางรวมกนของกรรมทง ๓ ประการนกคอเจตจานง ซงพระพทธเจาไดใหคาจากดความไววา “เจตนาห ภกขเว กมม วทาม” [๒๒/๓๓๔] แปลความไดวา เรากลาวเจตนาวาเปนกรรม เจตนาในความหมายวา เจตจานง ความตงจตคดหมาย การเลอกตดสนใจ วาจะเอาอยางไร

ในการกระทา ในการพดจาสอสารและในความคดทกกรณมเจตจานงอย ทแทกรรมกคอตวเจตจานงนเอง และโลกมนษยนนถอวาเปนโลกแหงเจตจานง ทกสงทกอยางทเกดขนและเปนไปในโลกมนษย คอ ในสงคมนน เกดจากและเปนไปตามเจตจานงของมนษยทงสนเจตจานงเปนปจจยในระบบของธรรมชาตสวนทมนษยเปนเจาของเรอง หรอเปนผรบผดชอบ

โลกมนษยในระบบของกฎธรรมชาต

พทธศาสนาถอวาสงทงหลายเปนไปตามกฎธรรมชาต เรยกวาความเปนไปตามเหตปจจย และในระบบของความเปนไปตามเหตปจจยนนแยกไดเปนกฎยอยๆ เพอความสะดวกเปน ๕ กฎ ดงน [ท.อ.๒/๓๔]

๑. อตนยาม คอกฎธรรมชาตทเกยวกบความเปนไปของโลกวตถ สงทงหลายในโลกของวตถเปนไปตามเหตปจจยดานกายภาพน เชน ดน ฟา อากาศ ฤดกาลการเคลอนไหวของสงตางๆ เชน โลกหมนรอบดวงอาทตย หมนไปเทานนกาหนดเปนวนหนง หมนไปเทานกาหนดเปนปหนง ความเปนไปอยางนถอวาเกดขนและเปนไปตามเหตปจจย แตเปนเหตปจจยทไมมเจตนา ความเปนไปตาม

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๙๑

เหตปจจยในโลกของวตถนจะมความสมาเสมอคอนขางแนนอน เชน โลกหมนรอบดวงอาทตย หมนเวยนไปตามกฎธรรมชาตคอนขางลงตวและสมาเสมอ

๒. พชนยาม คอกฎธรรมชาตทเกยวกบพชพนธ เชน ความเจรญเตบโตของตนไม ตงแตมเมลดพชมาปลกแลวกงอกงามกลายเปนตนพช เมลดพชอะไรกออกผลเปนพชชนดนน แลวพชชนดนนกจะมความเปนไปในชวตของมนอยางนนๆ ตลอดจนเรองชวตของมนษย การเกดของมนษย การแบงชาตพนธของมนษย

๓. จตนยาม คอกฎธรรมชาตทเกยวกบการทางานของจต เชนวาจตเปนอยางไร มธรรมชาตเปนอยางไร มการเกดดบ มการสบตออยางไร จตทมคณสมบตอยางนเขามาประกอบแลว จะมสภาพเปนอยางไร คณสมบตอยางไหนเขากนไดและเขากนไมไดในขณะจตเดยวกน ถาจตมคณสมบตนเกดขนจะมคณสมบตอนอะไรเกดขนไดอกบาง หรอถาอนนเกดแลวอนนนเกดขนดวยไมไดเลย เปนตน

๔. กรรมนยาม คอกฎธรรมชาตทเกยวกบการกระทาของมนษยหรอพดใหกวางวาของสตวทงหลายหมายถงกฎเกณฑแหงเจตจานง หรอความเปนเหตเปนผลในดานพฤตกรรมมนษย ทเรยกวากฎแหงกรรม พทธศาสนาถอวามนษยเปนสวนหนงอย ในระบบความสมพนธท เปนไปตามเหต ปจจยของธรรมชาต เพราะฉะนน การกระทาของมนษยกจงเปนเหตปจจยอยางหนงในกระบวนการของธรรมชาตดวย ถาเปนการกระทาทไมมเจตนากเปนการเคลอนไหวทเปนไปตามกฎขอท ๑ คออตนยาม แตถาการกระทาหรอเคลอนไหวนนเกดจากเจตนากเขาในกฎขอ ๔ คอกรรมนยามน

พฤตกรรมทประกอบดวยเจตนานเปนเหตปจจยสวนทมนษยเปนเจาของเรอง และเปนผรบผดชอบอยางเตมท เพราะมนษยเปนผทกาหนดเจตนาหรอกรรมของตนเองขน แลวเจตจานงหรอกรรมของตนเองกมากาหนดชวตตลอดจนสงคมมนษยเองดวย ทาใหเกดการเปลยนแปลงในชวตและสงคม เราตงจตคดหมาย ม

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๙๒

เจตจานงทาการอยางไรแลว ตวเจตจานงหรอการกระทาตางๆ นนกสงผลกระทบตอๆ กนออกไปในระบบความสมพนธของธรรมชาตทงหมด ซงในทสดผลเหลานนทงหมดกกระทบถงตวเราในฐานะทอยในระบบความสมพนธของเหตปจจยนนดวย โลกมนษยนเปนโลกแหงเจตจานง ความเปนไปในชวต การประดษฐคดสรางสรรคสงตางๆ ความเปนไปในสงคม อารยธรรมของมนษย ความเจรญและความเสอมตางๆ เหลานอยในขอบขายของกฎแหงกรรมทมลกษณะแตกตางจากธรรมชาตสวนอนๆ แตกถอวาเปนกฎธรรมชาตสวนหนง

๕. ธรรมนยาม คอกฎทวไปแหงความเปนเหตเปนผลกนของสงทงหลาย ไดแกธรรมดาของสงตางๆ ทมการเกดขน ตงอย ดบไป ชวตมนษยมการเกดขน แลวกมความตายในทสด การทสงทงหลายไมเทยง มความเปลยนแปลงอยตลอดเวลา เปนตน ซงถอเปนกฎใหญทครอบคลม

ในบรรดากฎทง ๕ ทกลาวมาน กรรมนยาม เปนกฎขอเดยวทเราจะนามาศกษา เพราะกฎแหงกรรมนเปนกฎแหงเจตจานง ซงเปนสวนพเศษของมนษยทธรรมชาตในโลกฝายวตถไมม แมแตชวตพวกพชกไมมกฎน สตวอนทงหลายมสวนในกฎนบางแตอยในขอบเขตทจากดมาก ไมเหมอนมนษย มนษยมความพเศษตรงทมเจตจานงซงเปนเหมอนหวหนาทนาหรอพาคณสมบตตางๆ ทมอยในตวมาปรงแตงเปนความคดสรางสรรค จดทาสงทงหลายและดาเนนกจการตางๆ ตลอดจนกอการทาลายไดอยางมากมายมหาศาล

กฎแหงกรรม เปนกฎทเกยวของกบชวตและสงคมมนษยมากทสด โดยทมนษยเปนเจาของเรอง เปนผทสรางกรรมขนมา เมอมนษยสรางหรอกาหนดมนแลวมนกมาสรางหรอกาหนดเราดวย ทาใหชวต สงคม และโลกมนษยเปนไปตามวถของมน เราจงควรตองเอาใจใสกบกฎนใหมาก สวนกฎอนๆ กเปนไปตามธรรมดา อยางชวตของเรา รางกายของเรา กเปนไปตามกฎอตนยาม ตองขนตออณหภมของอากาศ มเซลลทจะตองเกดตองดบ มผวพรรณรปรางลกษณะทเปนไป

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๙๓

ตามพชนยาม และกระบวนการทางานของจตของเรากเปนไปตามกฎเกณฑของจตนยาม กฎพวกนเราเพยงแตร แตเราไมคอยเกยวของเทาไรนก จดทเราจะตองเกยวของมากทสดกคอ เจตนา หรอเจตจานง ในกฎแหงกรรมน เพราะเราเปนเจาของเรองเลยทเดยว มนเปนสวนของมนษยแทๆ ทมนษยจะเอามาใชประโยชนหรอจะทาอยางไรกได เราจะจดการกบชวตของตนเองอยางไร กอยในแดนของกรรมทงนน ถาเรารเรองหรอฉลาดในเรองกรรมแลว เรากนากรรมไปใชประโยชน โดยเอาเจตจานงของเราไปจดสรรเกยวของกบกฎอน ใชกฎอนใหเปนประโยชนแกมนษยเรานไดทงหมดรวมความวาเรองของมนษยและความพเศษของมนษยนนอยทเรองของกรรม

ทศทางและความเปนไปของเจตจานง

ไมวาจะเปนพฤตกรรมดานไหน ตวแกนของกรรมกอยทเจตจานง เจตจานงนเปนตวมงหนาหรอวงแลนไป หรออยางนอยกเปนตวกาหนดหรอเลอกวาจะเอาอนไหนอยางไร แตมนจะดาเนนไปอยางไรกตองมคณสมบตประกอบ ตองอาศยคณสมบตตางๆ ทเขามารวม เชนวาเจตจานงนมความโลภเขามาเปนตวประกอบหรอเปนตวบงการ เจตนาหรอความตงจตคดหมายกออกไปในทางทจะเอาจะเขาไปหา หรอถาเกดมโทสะเขามาเปนตวประกอบเขามาควบคมวถ เจตจานงนกจะคดหมายออกไปในทางทจะทงหรอทาลาย แตถามปญญามาเปนตวประกอบ เจตจานงกจะปรบพฤตกรรมใหมทาใหตงจตคดหมายไปในทางของเหตผล ใหทาการดวยความรความเขาใจ เชน มองเหนวา ถาทาไปดวยความโลภมงจะเอาใหแกตว หรอถาคดไปในทางโกรธจะทาลายกน จะมผลไมดมโทษอยางนนๆ กเกดการปรบพฤตกรรมใหม ไมทาตามความโลภ และโทสะ แตทาไปตามเหตผลทมองเหนดวยปญญา

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๙๔

คณสมบตทจะมาประกอบเจตนาหรอเจตจานงนมมากมาย เมอมาถงตรงนกเปนเรองกระบวนการของกรรม ซงตองอาศยการทางานของจตมาเกยวของ เปนเรองของกฎธรรมชาตทงหลายทสมพนธซงกนและกนความเปนไปของชวตและสงคมมนษยนนเปนไปตามกรรมนเปนสวนใหญ แตกฎแหงกรรมหรอกรรมนยามนนกสมพนธกนกบกฎธรรมชาตอนทง ๔ กฎ สงสาคญอยทวาเราตองแยกแยะใหถกวาสงทเกดขนมาจากกฎขอใดหรอมาจากการผสมผสานโยงกนของกฎตางๆ ขอไหนบาง อยางไรกตามขอเนนวา พทธศาสนาถอวากฎขอทมความสาคญทสดสาหรบมนษยกคอ กรรมนยาม โดยเฉพาะอยางยงกรรมนยามในสวนทเกยวกบมโนกรรม

ธรรมชาตของมนษยททาใหตองมการศกษา

เพอความเขาใจอยางงายๆ เกยวกบธรรมชาตของมนษย ขอใหมองดตงแตมนษยคลอดจากครรภมารดาเกดมามชวตอยในโลก เมอจะมชวต กตองดารงชวตอยใหรอด แตการทจะอยรอดดวยดนจะทาอยางไร การทจะอยรอดไดด กคอการทจะตองปฏบตตอชวตและสงรอบตวทชวตเขาไปเกยวของไดอยางถกตอง ถาเราปฏบตตอสงนนๆ ไดถกตอง ชวตของเรากอยรอดปลอดโปรง แตถาเราปฏบตไมถกตอง ไมรจะทาอยางไรกบสงนน กจะเกดความตดขด คบของ หรอบบคน ความบบคน ตดขด หรอคบของนทางพระเรยกวา ทกข ซงกคอปญหาตอการทจะอยรอด หรอการทจะมชวตอยดวยดนนเอง

เมอเปนอยางน คาถามสาคญจงเกดขนวา ทาอยางไรจงจะปฏบตตอสงทงหลายทตองเกยวของไดอยางถกตอง การทปฏบตไมถกตองกเพราะไมรวาจะทาอยางไร การทไมรวาจะทาอยางไร กเพราะไมรวาสงนนคออะไร เปนอยางไร ตลอดจนไมรวามนเปนมาเปนไปอยางไร เราทากบมนอยางไรแลวจะเกดผล

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๙๕

อยางไร ฯลฯ พดสนๆ กคอ ไมร หรอเพราะม ความไมร นนเอง สรปวาทกข หรอปญหาเกดขนแกชวต เพราะความไมร

เพราะฉะนน การทจะปฏบตตอสงทงหลายอยางถกตองใหผานลลวงไปได กตองมความร เชนตองรวามนคออะไร เมอรแลวกปฏบตตอสงนนไดถกตอง กหมดปญหา ทกขกไมเกด หรอถาปญหาเกดขนแลว กแกไดดบทกขได แตในความเปนจรง มนษยเกดขนมายงไมมความรดงทกลาว มนษยเกดขนมายงไมรวาอะไรเปนอะไร ไมมความรเกยวกบสงทตนจะเขาไปเกยวของ หรอแมแตชวตของตนเองมนษยกไมรจกเลย การอยรอดและการมชวตอยดวยดของมนษย จงตองอาศยการหาความรแหลงสาคญเบองตนของการทจะไดมาซงความรกคอการไดรบการฝกสอนจากมนษยอน เชน พอแม ทบอกใหรวาจะทาตอสงนนๆ หรอในเรองนนๆ อยางไรๆ เมอรจกทาแลวกรอดกโลงไปไดแลวกจาไวทาตอๆ ไป ซงตรงนมนษยจะผดกบสตวอนๆ เพราะสตวอนทงหลายจะอยดวยสญชาตญาณซงอยในฝายของพชนยาม ไดอาศยสญชาตญาณเปนเครองชวยอยางมาก เชนสตวหลายอยางพอเกดขนมากเดนได วายนาได หากนได สามารถชวยตวเองได แตสาหรบมนษยพชนยามมบทบาทนอยกวากรรมนยาม มนษยเมอเกดขนมายงชวยตวเองไมไดเลย ถาถกทอดทงกไมสามารถอยได คอไมรอด

สาระสาคญในตอนนสรปเปนหลกทวไปกคอวาเรมแรกมนษยยงมความไมร คอไมรจกอะไร เมอไมรจกกไมรจะปฏบตตอสงนนๆ หรอสถานการณนนๆ อยางไรจงจะผานลลวงหรอรอดปลอดโปรงโลงไปได ทวามความไมรน ศพทวชาการเรยกวา อวชชา และเมอไมสามารถปฏบตตอสงตางๆ ไดอยางถกตอง กเกดความตดขดคบของบบคนขนเรยกวา ทกข เพราะฉะนนอวชชาจงคกบทกข อวชชาเปนมลเดมหรอเปนทมาของสงทเรยกวาทกขเพราะฉะนนธรรมชาตของอวชชาจงเปนสงทไมเกอกลตอชวต จงจดเปนอกศล (คาวาไมเกอกลในทนศพทวชาการเรยกวาอกศล)

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๙๖

ในเมอมนษยเกดขนมาแลวกจะตองอยใหรอดตอไป แตจะทาอยางไรในเมอยงไมมความร อะไรจะเปนตวนาพฤตกรรม ถายงไมมความรมานา พระพทธเจากตรสบอกวา มนษยมตา ห จมก ลน กาย ทเรยกวาอายตนะ หรออนทรย ตดตวมา สงเหลานแหละจะเปนตวนาชวตมนษย อายตนะเหลานเปนทางรบรประสบการณ หรอเปนเครองมอเกบรวบรวมขอมล แตอนทรยหรออายตนะนนไมไดทาหนาททวานอยางเดยว มนทาหนาท ๒ อยางทสาคญมาก ซงจะเปนตวตดสนความเปนไปในชวตของมนษย นนกคอ

๑. เปนทางรบรขอมล หรอเปนทางรบความร คอรบรประสบการณเขามาในลกษณะทเปนขอมล ซงเปนองคประกอบสาคญในการทาใหเกดปญญาทจะรเขาใจแลวปฏบตตอสงทงหลายไดถกตอง ถามนษยรจกประโยชนของอายตนะหรออนทรยในแงน กจะใชมนในการเรยนร หรอเปนเครองมอ หาความร

สาหรบมนษยทมการศกษาหรอมการพฒนาอยางถกตอง การใชอายตนะหรออนทรยในแงของการเรยนรหรอเปนเครองมอหาความรน จะเปนพฤตกรรมหลก ในการดาเนนชวต

๒. เปนทางรบรความรสก หรอเปนทรบความรสก กลาวคอพรอมกบการรบรอยางแรกนน กจะมความรสกเกดขนดวย คลายกบวาสงทงหลายเมอสมพนธกบ ตา ห จมก ลน หรอกาย ของเราแลว มนมคณสมบตททาใหเรา รสกสบายหรอไมสบายหรอไมกเฉยๆ ทนท ความรสกนเรยกวา เวทนา เมอเรารบรจงไมใชเพยงไดขอมล หรอประสบการณเทานน แตจะมความรสกสบายไมสบายเกดขนพรอมกนดวย เชน เมอตารบรคอเหนสงใดสงหนงกจะมความรสกสบายตา หรอไมสบายตาเกดขนดวยเมอหไดยนเสยงกจะมความรสกสบายห หรอไมสบายหเกดขนดวย เปนตน ความรสกสบายหรอเอรดอรอย เรยกวาสขเวทนา ความรสกไมสบาย ไมอรอย เรยกวา ทกขเวทนา

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๙๗

การรบรดานทเปนความรสกนเปนสวนทมความสาคญเปนอยางยง เพราะมนจะมาเปนตวนาพฤตกรรมในขณะทคนยงมความไมร หรอไมมปญญา กลาวคอพอมความรสกสบาย (ไดสขเวทนา)มนษยกจะมปฏกรยาในแงทชอบ หรอจะเอา แตถารบรแลวไมสบาย (เกดทกขเวทนา) กจะไมชอบ จะไมเอา จะหนหรอทาลายปฏกรยานเรยกวา ตณหา คนทมองประโยชนของอายตนะหรออนทรยแตในแงของความรสก กจะใชมนในการ เสพรส หรอเปนเครองมอ หาสงเสพ หรอสงบาเรอมาสนองตณหาน

สาหรบมนษยทยงไมมการศกษา หรอขาดการพฒนาทถกตอง การใชอายตนะหรออนทรยเพอการเสพรสหรอแสเสพหาสงบาเรอ จะเปน พฤตกรรมหลก ของการดาเนนชวต เขาไมรจกหรอไมสนใจทจะใชอายตนะหรออนทรยเหลานนในการเรยนรหรอหาความร

อกประการหนง สาหรบคนทยงไมมการศกษาหรอยงไมไดมการพฒนาเหลานน การรบรอยางท ๒ นจะมอทธพลหรอสงผลกระทบตอการรบรอยางแรกในหลายรปแบบดวย เชน พอรบรและเกดความรสกพรอมทงปฏกรยาทชอบใจหรอไมชอบใจแลว ความสนใจจะพงมารวมอยทความชอบใจและไมชอบใจ แลวคดปรงแตงตอไปตางๆ ทาใหการรบรดานท ๑ หยดหรอขาดตอน ทาใหไมรบรความรทเปนขอมลนนตอไปอก จงไมไดความรทควรจะร หรอบางทกทาใหสนใจทจะรบรขอมลเฉพาะในแงทสนองความชอบใจหรอไมชอบใจ จงทาใหไดความรทเอนเอยง หรอบดเบอน หรอเฉพาะจดเฉพาะแง ไมตรงตามความเปนจรง และไมครบถวนสมบรณ

เพราะฉะนน จงสรปใหเหนชดไดวา

มนษยนน เมอมการรบรประสบการณอยางใดอยางหนง กจะมความรสกหรอเวทนาเกดขนดวย คอ รสกสบายหรอไมสบาย ความรสกทสบายเรยกวาสข

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๙๘

เวทนา ความรสกทไมสบายเรยกวาทกขเวทนา พอรบรเขามาและเกดมเวทนานอยางใดอยางหนงแลว มนษยทยงมอวชชากจะมปฏกรยาคอ ถาเวทนาสขสบายกชอบใจอยากจะเอา เรยกวายนด ถาเวทนาเปนทกข ไมสบาย กไมชอบใจ ขดใจ เรยกวายนราย ปฏกรยายนดยนรายนเรยกรวมวาตณหา ความยนดและยนรายนจะเปนตวกาหนดพฤตกรรมทาใหตดสนใจเลอกวาจะเอาหรอไมเอาจะเอาอนไหนและอยางไร ตรงนเองเปนจดทมเจตนาเขามาเกยวของคอตรงทมปฏกรยาชอบหรอไมชอบนนเองหมายความวา การชอบหรอไมชอบและจะเอาอยางไรนนมเจตนาเปนตวตดสนใจเลอก และเจตนาทตดสนใจเลอกนนกจะเลอกไปตามแรงผลกดนของตณหา ตอนนจะเหนไดวา กระบวนการของกรรมไดเรมตนขนแลว

เปนอนวา เมอไมมความรหรอไมใชความร (ปญญา) ตณหากจะมาเปนตวกาหนดพฤตกรรม คอทาไปตามความปรารถนาทจะไดรบสขเวทนาและหลกเลยงทกขเวทนา การทตองใชตณหาเปนตวนาทางพฤตกรรมอยางนกเพราะมนษยยงไมพฒนา ยงไมมความร ยงไมมปญญา เขาจงอยดวยอวชชาและตณหาไปกอน เมอเปนอยางนจงเหนไดวา การกระทาของมนษยสวนมาก กเนองมาจากการทจะหาสขเวทนา และหลกเลยงทกขเวทนา ซงเปนพฤตกรรมของมนษยทวไป ทไมมการศกษา หรอยงไมไดฝกฝนพฒนา

ทน กเกดปญหาวา การทมนษยเปนอยโดยใชตณหาเปนตวนานนจะทาใหตนเองอยรอดดวยดหรอไมถาอยรอดดวยดกหมดเรอง แตปรากฏวามนไมด เพราะวาถาจะทาอะไรๆ เพยงแคตามความปรารถนาทจะไดรบสขเวทนาหรอหลกเลยง ทกขเวทนาเทานน กจะเกดปญหาหลายขนตอน คอ

๑. อนตรายตอชวตของตน ทงดานรางกาย และจตใจ

๒. อนตรายตอการอยรวมกนของมนษยหรอสงคม

๓. อนตรายตอธรรมชาตและสงแวดลอม

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๙๙

ทน กลองมาดวา ถาเราเอาตณหาเปนตวนาพฤตกรรม จะเกดคณหรอเกดโทษอยางไร โดยดจากปญหาหรออนตราย ๓ ประการน เรมตงแตในดานชวตของตนเอง จะเหนวาในระดบตนๆ พฤตกรรมแบบสนองเวทนาจะชวยไดมาก เชน มองเหนอะไรไมสบายตา มนษยกจะหลกเลยงไวกอน เพราะสงททาใหเกดทกขเวทนานนเปนอนตรายตอสายตาหรอตอรางกาย แตในทางตรงขาม ถาหากเหนแลวสบายตา สงนนกมกจะเกอกลตอชวต แตพอเอาเขาจรงกปรากฏวาสงเหลานไมแนนอนเสมอไป ตอมาเราจะรวามนใชเปนหลกไมไดจรง ยกตวอยาง อะไรกตามทสบายลน คออรอย ตามปกตเรากถอวาด ใชได เปนประโยชนแกชวตรางกายของเรา แตทวานนไมจรงเสมอไป เพราะบางอยางทอรอยสบายลนแตเปนโทษแกชวตกม ซงตรงนเองทเราเรมพบความไมแนนอน จะเอาเวทนาและตณหาเปนเกณฑตดสนเดดขาดไมได เราใชมนเปนตวนาทางเบองตนไดบางแตวาไมปลอดภย พอมาเจอปญหาวาสงทอรอยจะเปนคณตอชวตจรงหรอไม กชกจะไมแนเสยแลว ถาอยางนแลวเราจะเอาอะไรเปนหลกตดสนวาสงใดเปนคณหรอเปนโทษตอชวตกนแน

ถาเราใชตณหาซงในทนคอความอยากเสพรสอรอยเปนตวนา กหมายความวา เรากตองกนตามความอรอย และเมอยงอรอยกตองกนเรอยไป กเลยกนจนเตมทแตปรากฏวาการกนตามความอรอยน ทาใหกนมากเกนไป เลยเกดอาการอาหารไมยอย หรออวนเกนไปกเสยสขภาพ บางคนชอบอาหารจาพวกไขมน เมอกนสนองความอรอยไดรบไขมนเขาไปมาก กเกดเปนอนตรายตอรางกาย บางทถงกบไขมนอดตนในเสนเลอด ทาใหเสยชวตได หรอเดกบางคนกนแตอาหารอรอยทตวชอบ เชนกนแตขนม กนมากและสนเปลองเงนมาก แตกลายเปนโรคขาดอาหาร แลวยงเกดปญหาทางจตใจดวยเนองจากมความขนเคองคบของเมอไดอาหารไมอรอยอยางทอยาก ทาใหจตใจงนงานดนรนจะไปหา เมอไมไดกไมยอม เกดความวนวาย นเปนตวอยางของอนตรายตอชวตของตนเอง ทเกดจากการ

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๑๐๐

ใหตณหาเปนตวนาพฤตกรรม นอกจากนนในแงสงคม เมอกนสนองตณหาเพอมงความอรอยแลว กทาใหบคคลมงหาสงอรอยเพอสนองความอยากใหมากทสด การหามาเสพสนองความอยากนน ไมมขอบเขต และไมมทสนสด กทาใหเกดการเบยดเบยนกน เกดปญหาในทางสงคม เปนอนตรายตอการอยรวมกน ยงกวานน การทคนเราบรโภคสนองความอยากอยางไมมขอบเขตกทาใหเกดปญหาตอสภาพแวดลอมตามมาอก รวมความวาการบรโภคเกดมปญหาขนมาจากการทปลอยใหพฤตกรรมเปนไปตามแนวทางของตณหา

เมอเกดปญหาเชนนจะทาอยางไร เราจะปลอยใหตณหาเปนตวกาหนดพฤตกรรมตอไปไมได มนษยจะตองรวาอะไรแคไหนเปนคณคาทแทจรงตอชวตของตนแลวทาตามความรนน คอเอาความรมาเปนตวนาพฤตกรรม เชนจะบรโภคอาหารกไมใชเอาแตความอรอย ทเปนสขเวทนา แตบรโภคดวยความรในคณคาของอาหารนนๆ ตรงนเปนจดเรมทจะเขามาสการพฒนามนษยหรอการศกษา

แนวคดพนฐานของพทธศาสนาในการพฒนามนษย

เมอเกดปญหาจากตณหากทาใหมนษยตองคดหาทางออกทจะแกปญหาใหถกตอง แลวกไดมองเหนวาในการบรโภคนน มนษยจะตองรวาสงนนๆ มคณคาตอชวตจรงหรอไม อาหารอะไรมคณคาตอชวต และกนแคไหนจงจะพอดกบความตองการของชวต ไมใชกนไปตามตณหาทอยากเสพสขเวทนาของรสอรอยเทานน เมอรคณคาของอาหารและความตองการของชวตแลว เราจงจะรจกเลอกกนไดถกตองใหเปนประโยชนแกชวตอยางแทจรง

เพราะฉะนน ในการศกษา เราจงตองฝกคนใหพฒนาปญญา เรมแตใหรความมงหมายของการบรโภควาเรากนเพออะไร เชน ถามปญหากบตนเองวา กนเพออะไร เรากนเพอสนองความตองการทจะไดเสพรสเอรดอรอยหรอ เราควรจะเอาความเอรดอรอยมาเปนตวตดสนการบรโภคอยางนนหรอ หรอแมกระทงท

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๑๐๑

พฒนายงไปกวานนอกในทางลบ คอ เอาการบรโภคมาเปนเครองแขงขนวดฐานะกน เปนการกนเพออวดโก ในการศกษากจะฝกใหรจกพจารณาวา การกนเพออวดฐานะกนนเปนวธบรโภคทถกตองหรอเปลา ถาไมใชเชนนนแลวเรากนเพออะไร กจะไดคาตอบวา เรากนเพอบารงเลยงรางกายใหเปนอยได เพอจะดารงชวตใหเปนอยดวยด ใหมสขภาพด และเพอใหเรามชวตทผาสก ตลอดจนททางพระพดวาเพอเปนเครองเกอหนนชวตทดงาม หรอเพอเกอหนนการบาเพญกจอนประเสรฐ คอการทาหนาท และทาประโยชนตางๆ

เมอมองเหนวตถประสงคดงทกลาวมาน เรากเรมมตวตดสนแลว ถงตอนน ปญญา เกดขนแลว พฤตกรรมในการบรโภคกจะเปลยนแปลงไป เราจะมองไปในแงทวากนอะไรแคไหนอยางไรรางกายจงจะอยไดสบาย สขภาพจงจะด แขงแรง ไมมโรค กนแคไหนจงจะพอดกบความตองการของชวตรางกายของเรา เราจะตองดวาอาหารอะไรมคณคาแกชวต และมปรมาณมากเทาไรจะพอด นคอการใชปญญา ในแงทาหนาทรคณคาของอาหาร และรความประสงคในการกนในการบรโภค ปญญานจะมาเปนตวนาพฤตกรรมตวใหม ปญญา จะมากาหนดพฤตกรรมแทนตณหา เมอปญญามานา เรากไมตองทาตามตณหา เพราะเรามองเหนคณคาทแทจรงทตองการแลวเรากไมเอาแคสขเวทนา แตเราจะเอาคณคาทแทจรงนนเรากจงเปลยนมาปฏบตตนตามทปญญาบอก โดยใหปญญาเปนตวกาหนดพฤตกรรม

ตรงนเปนจดสาคญ ตวทเรมตนกคอโยนโสมนสการ ทหกเหกระแสความคดออกจากตณหา โดยนาเอาปญญามาใชกบเรองทเกยวของ แลวทาใหพฤตกรรมเปลยนไป

เมอปญญาทาใหรถงคณคาแทจรงทตองการหรอตวประโยชนทแทแลว กจะเกดคณสมบตใหมขนมาอกตวหนง คอ เกดความอยากประเภทท ๒ ทคกบปญญา ซงอยากจะทาใหเกดคณคาและประโยชนทแทจรงนน เปนความอยากท

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๑๐๒

อาศยความรคอปญญาเปนฐาน ความอยากประเภททสองนเปนกศล คอเกอกลตอชวต เรยกวาฉนทะ ซงตรงขามกบความอยากประเภทท ๑ ทเปนอกศล ซงไมเกอกลตอชวต ทเรยกวา ตณหา

ในการศกษา คนทวไปมกแยกไมออกงความอยาก ๒ ประเภทน แลวกพดกราดไปวาความอยากเปนสงทไมด ซงเปนความเขาใจทไมถกตอง ความอยากประเภทท ๒ คอ ฉนทะน เปนความอยากทด เปนปจจยสาคญทจะนาชวตไปสจดหมายทดงาม เปนองคธรรมสาคญมาก ในการทจะบาเพญไตรสกขา หรอทาสงตางๆ จะตองมฉนทะ ถาขาดฉนทะไปกสาเรจไดยาก แตฉนทะตองอาศยปญญา ปญญา รวาอะไรดมคณคาเปนประโยชนแทจรง ฉนทะ กอยากทาใหเกดสงนน ถาไมมปญญาคอไมร ฉนทะกเกดไมได ตางจากตณหาทไมตองอาศยปญญา อะไรถกตา ถกห ถกลน ถกใจ ตณหากอยากไดอยากเสพสงนน ตณหาจงอยดวยกนกบอวชชาแตพอปญญาเกดขนรวาสงทถกใจนนเปนโทษเปนอนตรายตอชวตตณหากหายไป ปญญารวาอะไรเปนคณเปนประโยชนแทจรง ฉนทะกเกดขนในสงนน ดงนนปญญาพฒนาไป ฉนทะกพฒนาควบคไปดวย ในทางการศกษา ถาจบจดนไมได กพดไดเลยวา การศกษานนพลาด เสยหลกไปแลวตงแตตนทาง จงยากจะสาเรจผลดวยด

เพอใหรจกแยกระหวางความอยาก ๒ ประเภทนอาจใหความหมายอยางงายๆ วา

๑. ตณหา คอ ความอยากในรสชาตทเวทนาบอกเสนอ (=ความอยากทไมเกยวกบการศกษา)

๒. ฉนทะ คอ ความอยากในคณคาทปญญาบอกเสนอ (=ความอยากทเกดจากการศกษา)

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๑๐๓

คนเกดมา ไมตองมการศกษา ไมตองมความร ไมตองพฒนาเลย กมตณหา สามารถอยากเสพรสสขเวทนาทางตา ห จมก ลน กาย และทางใจ แตพฤตกรรมทเปนไปตามบงการของตณหา จะมผลในทางเพมทกข กอปญหาไมคมกบความสขทได ดวยเหตนจงตองมการศกษาเพอพฒนาใหไมเปนอยอยางมดบอดดวยอวชชาและวงพลานไปดวยตณหา เมอคนมการศกษาไดพฒนาขน เกดปญญารวาอะไรดแทจรง กเกดฉนทะอยากในสงนน แลวทาไปตามฉนทะนน กทาใหปญหาไมเกดขน หรอถามปญหากแกปญหานนได เรยกวา ไรทกข หรอปลอดทกข (นยมใชกนมาวาดบทกข) จากทกลาวมา จงสรปกระบวนการแหงพฤตกรรมของมนษยไดเปน ๒ แบบ คอ

แบบท ๑ (ไรการศกษา):

อวชชา + ตณหา -------> พฤตกรรมสรางทกข (กอปญหา)

แบบท ๒ (มการศกษา):

ปญญา + ฉนทะ -------> พฤตกรรมสลายทกข (แกปญหา)

กระบวนการแบบทสองเปนแนวทางในการพฒนามนษย คอทนททมนษยรจกคดเขากเรมมการศกษา และเมอนนปญญากเกดขน ตวแกนสาคญของการพฒนากคอปญญา เพราะทาใหรจกสงทงหลายและรทจะปฏบตตอสงนนอยางไร แตพรอมกบทปญญาเกดขนนนกมการปรบตวเกดขนทงองคาพยพ ทาใหเกดการพฒนาอยางมดลยภาพครบทวองครวม คอมใชพฒนาแตปญญา พฤตกรรมกพฒนาดวย พฤตกรรมจะเปลยนไป แลวจตใจกพฒนาดวย คอจตใจเปลยนไป เชนเปลยนจากความอยากดวยตณหามาเปนความอยากดวยฉนทะเปนตนและมความสขความพอใจอยางใหมเกดขน นนคอพอใจเมอไดทาตามทปญญาบอก ไดทาตามเหตตามผลทดเกดความสขความพอใจดวยฉนทะ เปนการพฒนาจตใจเพราะฉะนน การพฒนาจะเปนไปพรอมกนทง ๓ ดาน คอพฒนาพฤตกรรม พฒนา

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๑๐๔

จตใจ และพฒนาปญญา การพฒนาทง ๓ อยางนจะตององอาศยและเสรมซงกนและกน จะแยกออกจากกนไมไดในกระบวนการพฒนามนษย

ถงตอนน เราสามารถใหความหมายของการศกษาไดในระดบหนงวา การศกษา คอการพฒนาคนใหพนจากการมชวตภายใตบงการของตณหาทจะดนรนแสวงหาสขเวทนาและหลกเลยงทกขเวทนา บนฐานของความไมรคออวชชา ททาใหเวยนวนอยในตาขายของการกอปญหาเพมทกข ไปสการมชวตอยดวยปญญา ซงทาใหเกดมฉนทะ ทจะปฏบตตอสงทงหลายอยางถกตอง ทาใหเกดความเปนอสระไรทกขปราศจากปญหา

ขอสรปวา ในพทธศาสนามหลกการใหการศกษามนษยดวยการฝกฝนพฒนาใหรจกรบรและรจกปฏบตตอสงทเกยวของในชวตอยางถกตอง ซงจะทาใหไมมปญหาเกดขน เรยกวาทาใหไรทกข การศกษาหรอการพฒนาคนน กดาเนนไปตามหลกของกรรมนนเอง เพราะหลกกรรมถอวาสงทเปนผลจะเกดขนจากเหต คอเปนกฎแหงเหตและผล แตเปนกฎเหตผลในสวนทเกยวกบพฤตกรรมหรอการกระทาของมนษย ตามหลกกรรมนน การกระทาเปนเหต สงทตองการเปนผล ฉะนนผลสาเรจทตองการจงเกดจากการกระทา ในการกระทานนความพากเพยรพยายามเปนแรงขบเคลอน การทมนษยจะสามารถทาการตางๆ อนเปนเหตปจจยนาไปสผลทตองการไดนนมนษยจะตองมความเพยรพยายามในการกระทา ผทเขาใจหลกกรรมจะหวงผลสาเรจจากการกระทาดวยความเพยรพยายามตามเหตตามผล

หลกกรรมเปนกระบวนการของเหตปจจย ในการศกษาหรอพฒนามนษยนน เราเอาองคประกอบทดซงเปนกศลเขามา เรมแตเอาปญญาเขามา เอาฉนทะและกศลอนๆ เขามา ทาใหกระบวนการของกรรมเปนกระบวนการของกรรมทดทเปนกศล เมอคนมพฤตกรรมทเปนกศลประกอบดวยกศลมปญญาและฉนทะเปน

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๑๐๕

ตน กจะนาไปสการแกปญหาหรอไรทกข เปนการเปลยนจากกระบวนการแหงอกศลกรรมทมอวชชาและตณหาเปนมลเหตนาไปสปญหาหรอความทกข

พทธศาสนาปฏเสธความเหนผดทวาทกอยางเปนไปเพราะกรรมเกา แตไมปฏเสธเรองของกรรมเกาในความหมายทถกตองวา กรรมเกาเปนสวนหนงในกระบวนการของกรรม คอ เปนเหตปจจยสวนทผานมาในอดต ซงสงผลเกยวของกบกระบวนการดาเนนชวตของมนษยในปจจบน อนเปนผลมาจากการสะสมกรรม ชวตของเราจะเปนอยางไรกเกดจากการสะสมกรรมของเรานนเอง ฉะนนเราจะทาอะไรกตาม การสะสมกรรมของเรากจะสงผลสบทอดมาแมกระทงเปนตวอทธพลชกนาใหคดนกในแนวไหน ใหมบคลกภาพอยางไร ใหเรามความสามารถในขอบเขตใด ทาอะไรไดแคไหน แตในกระบวนการของกรรมนน กรรมสวนทเราตองเกยวของสาคญมากทสด และควรเอาใจใสมากทสด กคอ กรรมปจจบน ทวาเราจะทาอะไรอยางไรในบดนและตอจากน ซงเปนเรองของเราทวาจะเลอกตดสนใจ หรอตงใจอยางไร บคคลใดมปญญา ฉลาดในกระบวนการแหงเหตปจจย รอดตไดดดวย มองเหนปจจบนชดเจนดวย เลงอนาคตไดเกงดวย กจะยงทากรรมปจจบนไดผลด ซงจะสงผลเปนประโยชนตอไปขางหนาไดมากทสด

จากทกลาวมานจะทาใหมองเหนภาพทวๆ ไปของพฤตกรรม ซงทงหมดนนกอยในเรองของกรรมนนเองสวนเรองของจรต ๖ กบบคคล ๔ ทเคยถามถงนนเปนเรองของความแตกตางระหวางบคคลซงกเกดจากการสงสมกรรมในรปแบบตางๆ จรต ๖ เปนผลจากการสงสมคณสมบตเฉพาะดานนนๆ จนกลายเปนแบบแผนนสยของจตใจและพฤตกรรมแตละแบบๆ คอสงสมใหเกดความเคยชนของจตใจทจะคดอยางนนๆ และแสดงออกเปนพฤตกรรมอยางนนๆ สวนบคคล ๔ ประเภท เปนความแตกตางทเกดจากการสงสมกรรมประเภททเกยวกบการพฒนาศกยภาพของคน เชน มการศกษาพฒนาตวไวด ใชปญญาพนจพจารณาอยเสมอๆ มการสงสมสตปญญาไวมาก กทาใหเกดเปนบคคลประเภทท ๑ คออคฆฏตญญ

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๑๐๖

เปนบคคลทรจกใชโยนโสมนสการ ซงทาใหเขาเกดความเขาใจในสงตางๆ ไดงาย และฉบไว ในทนเมอเราพดถงหลกการทวไป หรอหลกใหญ เรองจรต ๖ [๒๙/๗๒๗; วสทธ.๑/๑๒๗] และเรองบคคล ๔ [๒๑/๑๓๓] กกลายเปนเรองปลกยอยไป

กระบวนการของการศกษาหรอระบบการพฒนาบคคล

กระบวนการทจะพฒนาบคคลนนแยกไดเปน ๒ ขนตอน คอ ขนตอนกอนเขาสกระบวนการพฒนา และขนตอนในกระบวนการพฒนา แตละขนตอนมหลกการสาคญดงน

๑. ขนนาสสกขา คอขนกอนทจะเขาสไตรสกขาเรยกอกอยางหนงวาขนกอนมรรค เพราะมรรคหรอเรยกใหเตมวามรรคมองค ๘ นน กคอ ไตรสกขาทมองในแงเปนวถชวตนนเอง หมายความวา สกขา คอการศกษาหรอฝกฝนพฒนา มรรค คอวถชวตหรอการดาเนนชวตทด ไตรสกขา เปนการศกษาทฝกฝนพฒนาคน พฒนาอยางไร กเพอใหเขาดาเนนชวตไดอยางนนนนเอง

เมอมองในแงของมรรค กเรมจากสมมาทฐ คอความเหนชอบซงเปนปญญาในระดบหนง ปญญาในขนนเปนความเชอและความเขาใจในหลกการทวๆ ไป โดยเฉพาะความเชอวาสงทงหลายเปนไปตามเหตปจจย หรอการถอหลกการแหงเหตปจจย ซงเปนความเชอถอทเปนฐานสาคญของการพฒนา ทาใหมการพฒนาตอไปได ในทางตรงขาม ถามความเชอมทฐทผด กจะตดหนทางการพฒนาไปเลย เชน ถาเชอวาสงทงหลายจะเปนอยางไรกเปนไปเองแลวแตโชค หรอเปนเพราะการดลบนดาลความเชออยางนไมเปนสมมาทฐ และถาเชออยางนแลวกทาใหพฒนาไมได เพราะไมรวาจะพฒนาไปทาไม ดงนนในกระบวนการฝกฝนพฒนาบคคลเมอเรมตนจงตองมปญญาอยบาง นนคอปญญาในระดบของความเชอในหลกการทถกตอง

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๑๐๗

คราวนสงทนาพจารณาตอไป กคอวา สมมาทฐ ซงเปนพนฐานหรอเปนจดเรมใหคนมการฝกฝนพฒนาตอไปไดน จะเกดขนในตวบคคลไดอยางไร คอมปญหาวาทาอยางไรจะใหบคคลเกดมสมมาทฐ ในเรองน พระพทธเจาไดตรสถงปจจยแหงสมมาทฐ ๒ ประการ [๑๒/๔๙๗]

๑. ปจจยภายนอก ไดแก ปรโตโฆษะ

๒. ปจจยภายใน ไดแก โยนโสมนสการ

หลกการนหมายความวา การมสมมาทฐอาจจะเรมจากปจจยภายนอก เชน พอแม ครอาจารย ผใหญหรอวฒนธรรม ซงทาใหบคคลนนไดรบอทธพลจากความเชอ ความคดนก ความเขาใจ ภมธรรมภมปญญา และพฤตกรรมทถายทอดตอกนมา ถาสงทไดรบจากการแนะนาสงสอนถายทอดมานนเปนสงทดงามถกตอง อยในแนวทางของเหตผล กเปนจดเรมของสมมาทฐ ทจะนาเขาสกระแสการพฒนาหรอกระบวนการฝก ในกรณอยางน สมมาทฐเกดจากปจจยภายนอกทเรยกวา ปรโตโฆษะ

ถาไมเชนนน บคคลอาจจะเขาสกระแสการพฒนา โดยเกดปญญาทเรยกวาสมมาทฐนนดวยการใชโยนโสมนสการ คอการรจกคด รจกพจารณาดวยตนเอง แตคนสวนใหญมกจะเขาสกระแสการพฒนาดวยปรโตโฆษะ เพราะคนทมโยนโสมนสการแตแรกเรมนนหาไดยาก

คาวา ปรโตโฆษะ แปลวา เสยงจากผอน คออทธพลจากภายนอก เปนคาทมความหมายกลางๆ คออาจจะดหรอชว ถกหรอผดกได ถาปรโตโฆษะนนเปนบคคลทด เราเรยกวา กลยาณมตร ซงเปนปรโตโฆษะชนดทกลนกรองแลว และเราไดเลอกสรรทจะนามาใชงานจรงๆ ในการศกษา ปรโตโฆษะโดยทวๆ ไป กไดแกพอแม พนอง ครอาจารย สอมวลชน และการถายทอดทางวฒนธรรม ซงถอวาเปนสง

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๑๐๘

สาคญมากในสงคม ถาบคคลและสถาบนเหลานเปนปรโตโฆษะทด กจะนาเดกไปสสมมาทฐ ซงเปนพนฐานของการพฒนาทดตอไป

อยางไรกตาม คนทพฒนาดแลวจะมคณสมบตทสาคญคอ พงตนเองไดโดยมอสรภาพ แตคณสมบตนจะเกดขนตอเมอเขารจกใชปจจยภายใน เพราะถาเขายงตองอาศยปจจยภายนอก กคอ การทยงตองพงพา ยงไมมอสรภาพ จงยงไมสามารถพงตนเองได ดงนน จดเนนจงอยทปจจยภายใน แตเรานาเอาปจจยภายนอกมาเปนตวสอในเบองตน เพอชวยชกนาใหคนสามารถใชโยนโสมนสการ จนมปจจยภายในของตวเขาเอง เมอเรารหลกนแลว เรากนาเอากลยาณมตรมาชวยสรางโยนโสมนสการใหคน นนคอเปนการอาศยปรโตโฆษะ โดยเฉพาะกลยาณมตรเปนตวนาใหเขาถง โยนโสมนสการ

นอกจากปรโตโฆษะและโยนโสมนสการแลว อนทจรงยงมองคประกอบแทรกทมาชวยหนนอก ๕ ตว ซงอยในกระบวนการฝกขนกอนทจะเขาสมรรคดวย จงรวมกนมทงหมด ๗ ตว คอ [๑๙/๑๒๙-๑๓๗]

๑. กลยาณมตตตา (ความมกลยาณมตร) ไดแก ปรโตโฆษะทด ซงเปนปจจยภายนอก ทไดกลาวไปแลว

๒. ศลสมปทา (ความถงพรอมดวยศล) คอ ความเปนผมวนย หรอชวตทมระเบยบ หรอมพฤตกรรมเคยชนทด ซงเกดจากการใชวนยมาฝกใหเกดพฤตกรรมเคยชนทด ดวยการจดระเบยบชวต และจดระเบยบการอยรวมกนในสงคม ใหมสภาพซงเออโอกาสตอการทจะดาเนนการพฒนาตอๆ ไป

๓. ฉนทสมปทา (ความถงพรอมดวยฉนทะ) คอ มแรงจงใจทถกตอง ไดแกความใฝร ใฝสรางสรรค ตองการเขาถงความจรง และทาสงทงหลายใหดงามเปนเลศ ซงเขามาทาหนาทแทนตณหา

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๑๐๙

๔. อตตสมปทา (ความทาตนใหถงพรอม) คอ การทาตนใหถงความสมบรณแหงศกยภาพของความเปนมนษย โดยมจตสานกในการทจะฝกฝนพฒนาตนเองอยเสมอ

๕. ทฐสมปทา (ความถงพรอมดวยหลกการแหงความเชอถอ) คอเชอถอในหลกการแหงเหตผลหรอความเปนไปตามเหตปจจย เมอมองอะไรกมองตามเหตปจจย ซงทาใหการเรยนรเกดขน เพราะเปนผทคดหาเหตผลอยตลอดเวลา

๖. อปปมาทสมปทา (ความถงพรอมดวยความไมประมาท) คอ ความกระตอรอรน ไมเฉอยชา มสต ไมปลอยปละละเลย ไมพลาดโอกาส โดยเฉพาะความมจตสานกตระหนกในความเปลยนแปลง ซงทาใหเหนคณคาของกาลเวลา และรจกใชเวลาใหเปนประโยชน ตลอดจนทางานและพฒนาชวตแขงกบเวลา

๗. โยนโสมนสการสมปทา (ความถงพรอมดวยโยนโสมนสการ) การรจกมนสการ หรอรจกคดรจกพจารณาดวยตนเอง ไมมองอะไรขามๆ พราๆ คลมๆ แตรจกคดสบสาวหาเหตปจจย แยกแยะใหเหนองคประกอบจบแงดมาใชประโยชนได และรจกโยงใหเหนองครวมหรอสรางองคความรความคดใหมได ทาใหเกดปญญาทเขาถงความจรง ไดประโยชน และทาการสาเรจ สนองความใฝร และใฝสรางสรรคไดโดยสมบรณ

องคประกอบหรอปจจยฝกทง ๗ ตว ทกลาวมานนรวมเรยกวาบพนมตของมรรค เปนเครองหมายบงบอกลวงหนาถงการมาของมรรค เปนจดเรมทจะนาเขาสมรรค คอวถชวตทดงามของผมการศกษา ในการศกษานนเราเอาปจจยตวแรกคอ กลยาณมตร มาชวยชกนา หรอกระตนใหเกดปจจยตวอน ตงแตตวท ๒ จนถงตวท ๗

การทจะมกลยาณมตรนน จดแยกไดเปนการพฒนา ๒ ขนตอน ขนแรก กลยาณมตรนนเกดจากผอนหรอสงคมจดให ซงจะทาใหเดกอยในภาวะทเปนผรบ

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๑๑๐

และยงมการพงพามาก แตเมอเดกพฒนามากขน กจะเขาสขนทสอง คอเดกเกดมโยนโสมนสการ แลวเขารจกเลอกหากลยาณมตรเอง โดยทเขามองเหนคณคาของแบบอยางหรอแหลงความรทด เขาจะนยมแบบอยางทด รจกปรกษาไตถาม เขาจะเลอกสรรหาคนทจะเขาไปปรกษา รจกหาแหลงความร รจกเลอกอานหนงสอทด รจกเลอกชมรายการโทรทศนทดมประโยชน พฒนาการในขนทเขาเปนฝายเลอกหาและเขาหากลยาณมตรเองน เปนความหมายของความมกลยาณมตรทตองการในทน และเมอถงขนนแลว เขาจะสามารถทาหนาทเปนกลยาณมตรใหแกผอนไดดวย ซงเปนจดตอสการมสวนรวมในการสรางสรรคสงคมทดงามและการพฒนาสงคม

ถาบคคลมปจจย ๗ ขอนแลวกเชอมนไดเลยวาเขาจะมชวตทดงามและกระบวนการศกษาจะเกดขนอยางแนนอน เพราะปจจยเหลานเปนสวนขยายของมรรคหรอของไตรสกขานนเอง ทยนออกมาเชอมตอเพอรบหรอดงเอาคนเขาสกระบวนการฝกฝนพฒนา มนเปนตวเรงเปนตวเสรมประสทธภาพ ทจะนาเขาสไตรสกขา และคอยเสรมใหการฝกในไตรสกขาไดผลด

ในการศกษา ทจดทากนอยางเปนงานเปนการเปนกจการของสงคมนน ปจจยขอท ๑ คอความมกลยาณมตร เปนเรองใหญ มความสาคญมาก รฐหรอสงคมมหนาทจดสรรและจดเตรยมบคลากรทจะทาหนาทเปนกลยาณมตร เชน ครอาจารย ถงกบตองจดเปนองคกรใหญโต ใชจายงบประมาณมากมาย ถาไดกลยาณมตรทดมคณสมบตมความรเขาใจชดเจนในกระบวนการของการศกษา และสามารถทาหนาทของกลยาณมตรไดด กจการการศกษาของสงคมกจะประสบความสาเรจดวยด ดงนนการสรางหรอจดเตรยมกลยาณมตรจงมความสาคญยง และควรจดเตรยมอยางถกตอง

สงสาคญอยางหนงทขอยาไว กคอ ในการทจะเขาไปชวยบคคลอนเพอนาเขาเขาสไตรสกขานน กลยาณมตรจะตองรจกบคคลเสยกอนวา มลกษณะ

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๑๑๑

อยางไร นนกคอตองรถงความแตกตางระหวางบคคล เชน เรองบคคล๔ และ จรต ๖ เปนตน เพอจะไดประยกตกระบวนการสกขาใหเหมาะกบบคคลนนๆ ในการปฏบตเฉพาะกรณแมแตในการพฒนาทางจตขนลก ทเรยกวาการบาเพญกรรมฐาน กยงตองมการเรยนรเรอง จรต ๖ เพอการจดขอปฏบตในการศกษาใหเหมาะกบตวบคคล

ในเรองความแตกตางระหวางบคคลน พระพทธเจาไดทรงจาแนกเปน ๒ แบบคอ ความแตกตางแนวตงกบความแตกตางแนวนอน ความแตกตางแนวตงจะเหนไดในความรทเรยกวา ญาณหยงรความยงและหยอนแหงอนทรย (อนทรยปโรปรยตตญาณ) ซงดทระดบการพฒนาวาไปไดแคไหนแลว เชน ในเรองบคคล ๔ ประเภทสวนความแตกตางแนวนอนจะเหนไดในความรทเรยกวา ญาณหยงรความโนมเอยงความถนดอธยาศย (นานาธมตตกญาณ) ซงแมแตบคคลทพฒนาแลวในระดบเดยวกนกเปนไปตางๆ กน ดงเชนในเรองจรต ๖ เปนตน พระพทธเจาทรงรความแตกตางของบคคลทง ๒ แบบนนแลว พระองคจงทรงสามารถจดวธการสอนใหเหมาะสมกบบคคลนนและสอนอยางไดผลด

๒. ขนไตรสกขา เปนขนตอนของกระบวนการพฒนาบคคล โดยใชหลกไตรสกขาเตมระบบ แตกอนทจะเขาสกระบวนการพฒนาบคคล เราควรมความรเกยวกบธรรมชาตของมนษยทเกยวกบเรองนเพอเปนพนฐานเสยกอน ดงน

ศกยภาพของมนษย: ธรรมชาตทเออตอการพฒนา

เมอจะใหการศกษา พทธศาสนาจะเนนเกยวกบธรรมชาตของมนษยในจดทวามนษยเปนสตวทฝกได เชนในพทธคณ บทหนงวา “อนตตโร ปรสทมมสารถ” [๑๒/๙๕] (แปลวา เปนสารถฝกคนทควรฝก ผยอดเยยม)

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๑๑๒

มคาตรสของพระพทธเจามากมายทเนนยาหลกการฝกฝนพฒนาตนของมนษย และเราเตอนพรอมทงสงเสรมกาลงใจใหทกคนมงมนในการฝกอบรมตนจนถงทสด เชน

วรมสสตรา ทนตา อาชานยา จ สนธวา กญชรา จ มหานาคา อตตทนโต ตโต วร.[๒๕/๓๓] อสดร สนธพ อาชาไนย กญชร และชางหลวง ฝกแลวลวนดเลศ แตคนทฝกตนแลวประเสรฐยงกวานน ทนโต เสฏโฐ มนสเสส. [๒๕/๓๓] ในหมมนษย ผทประเสรฐสดคอคนทฝกแลว วชชาจรณสมปนโน โส เสฏโฐ เทวมานเส. [๑๖/๗๒๔] ผถงพรอมดวยวชาและจรยะ เปนผประเสรฐสด ทงในหมมนษยและทวยเทพ มนสสภต สมพทธ อตตทนต สมาหต . . . . . . . . เทวาป นมสสนต. [๒๒/๓๑๔]

พระสมพทธเจา ทงทเปนมนษยนแหละ แตเปนผไดฝกตนแลว อบรมจตถงทแลว แมเทพทงหลายกนอมนมสการ

ความหมายทตองการในทนกคอ การมองมนษยวาเปนสตวทฝกได หรอตองฝก และกระตนเตอนใหเกดจตสานกตระหนกในการทจะตองปฏบตตามหลกแหงการฝกฝนพฒนาตนนน โดยระลกอยเสมอวา มนษยนนถาไมฝกกจะไมประเสรฐ แตถาฝกแลวจะมขดความสามารถสงสด เพราะมนษยมความสามารถในการฝกตวเองไดจนถงทสด ใชคาศพททางวชาการสมยปจจบนวา มนษยมศกยภาพสง มความสามารถทจะฝกตนไดจนถงขนเปนพทธะ ศกยภาพนเรยกวา โพธ ซงแสดงวาจดเนนอยทปญญา เพราะโพธนน แปลวา ปญญาตรสร กคอ ปญญาททาใหมนษยกลายเปนพทธะนนเอง

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๑๑๓

ในการศกษาตามหลกพทธศาสนาหรอการปฏบตธรรมนน สงสาคญทจะตองมคอ ความเชอในโพธ เรยกวา โพธศรทธา ซงถอวาเปนศรทธาพนฐาน เมอมนษยเชอในปญญาททาใหมนษยเปนพทธะไดแลว เขากพรอมทจะฝกฝนพฒนาตนเอง สวนการทบคคลจะแจงประจกษโพธไดหรอไมนน กเปนเรองของความแตกตางระหวางบคคล ดงเชนในหลกบคคล ๔ ประเภท และขนอยกบการพฒนาศกยภาพของเขาตามทไดสงสมกรรมไว ตามทกลาวมานจะเหนวาคาวา โพธ นนใหจดเนนทงในดานของศกยภาพทมนษยฝกไดจนถงทสด และในดานของปญญา ใหเหนวาแกนนาของการพฒนานนอยทปญญาและศกยภาพสงสดนนกแสดงออกทปญญา เพราะตวแทนหรอจดศนยรวมของการพฒนาอยทปญญา

เพอจะใหโพธนปรากฏขนมาทาบคคลใหกลายเปนพทธะ เราจงตองมกระบวนการพฒนาทเรยกวาสกขา ซงก คอ การศกษา สกขาคอกระบวนการพฒนามนษยหรอฝกมนษยใหโพธปรากฏขน ทาใหมนษยนนกลายเปนพทธะ

ชวตทดคอ ชวตทดาเนนในแนวทางของโพธ ชวตทดอยางนเรยกวามรรค สวนวธการหรอกระบวนการฝกมนษยใหมชวตทดเรยกวาสกขา เมอเราฝกคนใหมชวตทด ชวตทดหรอวถชวตทดนนกเปนมรรค มรรคกบสกขากเลยมความหมายเกอบจะเหมอนกน มรรคคอการดาเนนชวตทด แตจะมชวตทดไดกตองมการฝกฝนพฒนา ดงนนจงตองมการฝกทเรยกวาเปนสกขา เพราะฉะนน สกขากคอการฝกใหมชวตทดทดาเนนตามมรรค และมรรคมองค ๘ นนกสรปลงไดเปนสกขา ๓ คอ ศล สมาธ ปญญา ซงเปนตวแกนของการฝก เปนอนวาจะตองจบแยกและโยงใหถกตองวา มรรคกบสกขาเปนเรองทสมพนธเปนอนเดยวกน แตเปนคนละแงกน เพราะสกขาเปนตวการฝก หรอการพฒนามนษย เมอฝกไดผล จนสงทฝกนนกลายเปนวถชวตของเขา มนกกลายเปนมรรคไป พอมรรคเกดขนแลว กพาเขาถง

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๑๑๔

จดหมายของการศกษาหรอการพฒนานน คออสรภาพทปลอดทกขปราศปญหา หรอจะเรยกวาสนตสขกแลวแตพอใจ

ไตรสกขา: หลกการสาคญของการพฒนามนษย

การฝกฝนและพฒนามนษยนนทางพทธศาสนาจดวางเปนหลก

เรยกวา ไตรสกขา คอ ศล สมาธ ปญญา ซงถอวาเปนระบบการศกษาททาใหบคคลพฒนาอยางมบรณาการ และใหมนษยเปนองครวมทพฒนาอยางมดลยภาพ

๑. ศล เปนเรองของการฝกในดานพฤตกรรม โดยเฉพาะพฤตกรรมเคยชน เครองมอทใชในการฝกศล กคอ วนย วนยเปนจดเรมตนในกระบวนการศกษาและการพฒนามนษย เพราะวาวนยเปนตวการจดเตรยมชวตใหอยในสภาพทเออตอการพฒนา โดยจดระเบยบความเปนอย การดาเนนชวตและการอยรวมกนในสงคม ใหเหมาะกบการพฒนาและใหเออโอกาสในการทจะพฒนา เมอฝกไดผลจนคนมพฤตกรรมเคยชนทดตามวนยนนแลวกเกดเปนศล ดงนน โดยสรปวนยจะมาในรปของการฝกพฤตกรรมเคยชนทด และการจดสภาพแวดลอม ทจะปองกนไมใหมพฤตกรรมทไมด และเออตอการมพฤตกรรมทดทพงประสงค การฝกคนใหคนกบพฤตกรรมทด ตลอดจนการจดระเบยบระบบทงหลายทงปวงในสงคมมนษย

๒. สมาธ เปนเรองของการฝกในดานจต หรอระดบจตใจ ไดแกการพฒนาคณสมบตตางๆ ของจต ทงในดานคณธรรม เชน ความเมตตากรณา ความเออเฟอเผอแผในดานความสามารถของจต เชน ความเขมแขงมนคง ความเพยรพยายาม ความรบผดชอบ ความแนวแนมนคง ความมสต สมาธ และในดานความสข เชนความอมใจ ความราเรงเบกบานใจ ความสดชนผองใส ความรสกพอใจ พดสนๆ วา พฒนาคณภาพ สมรรถภาพและสขภาพของจต

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๑๑๕

๓. ปญญา เปนเรองของการฝกหรอพฒนาในดานการรความจรง เรมตงแตความเชอ ความเหน ความร ความเขาใจ ความหยงรเหตผล การรจกวนจฉย ไตรตรอง ตรวจสอบ คดการตางๆ สรางสรรค เฉพาะอยางยงเนนการรตรงตามความเปนจรง หรอรเหนตามทมนเปนตลอดจนรแจงความจรงทเปนสากลของสงทงปวง จนถงขนรเทาทนธรรมดาของโลกและชวต ททาใหมจตใจเปนอสระ ปลอดปญหา ไรทกข เขาถงอสรภาพโดยสมบรณหลกทง ๓ ประการทกลาวมาน เปนสวนประกอบของชวตทดงาม เรากฝกคนใหเจรญงอกงามในองคประกอบเหลาน และใหองคประกอบเหลานนาเขาสการเขาถงอสรภาพและสนตสขทแทจรง ตวการฝกทจะใหมชวตทดงามเปนสกขา ตวชวตทดงามทเกดจากการฝกนนกเปนมรรค

การฝกทเรยกวาสกขา หรอแปลวาการศกษานบางทกใชศพทแทนเปนคาวา ภาวนา ซงกคอเรองของสกขานนเอง แตคาวาภาวนา แปลวาทาใหเจรญ ทาใหเปนทาใหมขน หรอฝกอบรม ภาวนาจดเปน ๔ อยาง คอ

๑. กายภาวนา การพฒนากาย คอ การมความสมพนธทเกอกลกบสงแวดลอมทางกายภาพ

๒. ศลภาวนา การพฒนาศล คอ การมความสมพนธทเกอกลกบเพอนมนษยในสงคม

๓. จตภาวนา การพฒนาจต คอ การทาจตใจใหเจรญงอกงามขนในความดงาม ความเขมแขงมนคงสงบสข และเปนอสระ

๔. ปญญาภาวนา การพฒนาปญญา คอ การเสรมสราง ความรความเขาใจ ความคดเหตผลและการหยงรความจรง จนเขาถงอสรภาพ มชวตทดงามปลอดทกขปราศปญหา

ภาวนา ๔ น จะพดถงในหวขอตอไปขางหนา

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๑๑๖

คาศพทอกคาหนงทใชแทนสกขาไดคอคาวา ทมะ ซงกแปลวา การฝก ทมะเปนคาทมาจากการทเรามองมนษย โดยเทยบกบสตวทงหลายในแงของการฝก ซงจะเหนไดวาม ๒ ขนตอน คอ ขนทหนง เปนการฝกในแงของการปราบพยศ ทาใหหมดสญชาตญาณปา เปนแงลบ อกขนหนงมองในแงบวก เปนการฝกใหทาอะไรตออะไรไดอยางพเศษ หรอทดงามเปนประโยชน ทมะ เปนการฝก ถาเปนคนกเปนทมมะ แปลวา ผทจะตอง (ไดรบการ) ฝกดงทปรากฏในบทพทธคณทยกมาใหดขางตน

ปฏบตการดวยสกขา แลววดผลดวยภาวนา ภาวนา มกใชในกรณของการตรวจสอบ คลายๆกบเปนการวดผลเพอดวาดานตางๆ ของการพฒนาชวตของคนนนไดรบการพฒนาครบถวนไหม สวนสกขา นนใชกบตวกระบวนการฝกเอง

ทาไมจงจดสกขาเปน ๓ (ในเวลาทาการฝก) และจดภาวนาเปน ๔ (ในเวลาวดผลคนทไดรบการฝก) ทจดอยางน เพราะสมพนธกบตวความเปนจรงในการปฏบต ซงเปนเรองของธรรมชาตเอง กลาวคอ ในเวลาฝก สกขาทง ๓ ดาน จะผสานเขาเปนอนหนงอนเดยวกน แตดานท ๑ คอ ศลนน ทจรงมนแยกออกเปน ๒ สวนอยในตว และการแยกเปน ๒ สวนนจะปรากฏชดอยในภาวนา คอ

๑. ศล ในสวนของพฤตกรรมทสมพนธกบสภาพแวดลอมทางกาย ทเรยกวาสงแวดลอมทางกายภาพ ไดแกความสมพนธกบวตถหรอโลกของวตถและธรรมชาตสวนอนทไมใชมนษย เชน เรองปจจย ๔ สงทเราบรโภคใชสอยทกอยาง และการเกยวของกบธรรมชาตแวดลอมทวๆ ไป

๒. ศล ในสวนทสมพนธกบบคคลอนในสงคมมนษยดวยกน ความเกยวของและอยรวมกนในหมมนษยจดเนนของศลในสวนนจะอยทสงคมมนษยคอหมมนษยดวยกน ดงจะเหนไดชดในหลกศล ๕ ซงมแตเรองของการทเราจะเขาไปสมพนธในหมมนษยดวยกน วาจะอยรวมกนไดดอยางไร เราควรจะมพฤตกรรมท

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๑๑๗

ไมละเมดตอกนไมเบยดเบยนกน โดยไมทารายชวตรางกาย ไมลกขโมย ไมลวงละเมดกรรมสทธ ไมลวงละเมดคครอง ไมลวงละเมดดวยวาจา ไมสรางความประหวนพรนพรงนากลว หรอความรสกไมปลอดภยแกผอน ดวยการดมสราเสพของมนเมาททาใหตนเองไมมสต และกลายเปนตวคกคามสงคม

โดยทวไป เมอพดถงศลอยางเชนศล ๕ จะเนนทการละเวนจากการเบยดเบยนกนทางสงคม แตในความหมายทกวาง ศลจะรวมถงการปฏบตตอธรรมชาตและสงแวดลอมฝายวตถทางดานกายภาพทงหลายทงหมด เชนเรอง ปจจย ๔

สาหรบในไตรสกขา ศลจะคลมความสมพนธกบสงแวดลอม ทงทางวตถหรอทางกายภาพ และทางสงคมรวมไวในขอเดยวกน แตเมอจดเปนภาวนา นน ทานแยกกนชดออกเปน ๒ ขอ โดยจดเอาเรองความสมพนธกบเพอนมนษยในสงคมไวในขอศลภาวนา สวนเรองของความสมพนธกบสภาพแวดลอมในโลกวตถ ทานจดแยกออกไปเปนกายภาวนา

เหตผลทวาทาไมตอนเปนภาวนาจงแยก แตตอนทเปนสกขาไมแยก กเพราะวา ในเวลาฝกหรอในกระบวนการฝก องคทง ๓ อยางของไตรสกขา จะประสานเปนอนหนงอนเดยวกน แตในศลทแบงเปน ๒ อยาง คอความสมพนธกบสงแวดลอมดานกายภาพในโลกวตถ และความสมพนธกบมนษยในสงคมนน ความสมพนธในชวงเวลาใดเวลาหนงจะเปนอนใดอนหนงอยางเดยว ดงนนในกระบวนการฝกของไตรสกขา ทมองคประกอบครบทงสามอยางทางานประสานเปนอนเดยวกนนน เราจงรวมเปน ศล สมาธ ปญญา ไปเลยทเดยว โดยทในกรณหนงๆ ศลอาจจะเปนความสมพนธดานท ๑ (กายภาพ) หรอดานท ๒ (สงคม) กไดอยางใดอยางหนง แตในภาวนาจะแยกออกจากกนเปนคนละขออยางชดเจน เพอประโยชนในการตรวจสอบ จะไดวดผลดจาเพาะทละอยางวา ในดานกาย ความสมพนธกบสภาพแวดลอมทางวตถ เชนการบรโภคปจจย ๔ เปนอยางไร ดาน

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๑๑๘

ศล ความสมพนธกบเพอนมนษยเปนอยางไร ในภาวนานเราแยกไดเพราะเปนการตรวจสอบวดผลวาแตละดานไดพฒนาไปดแคไหน เปนอนวา หลกภาวนานยมใชในขนตอนของการวดผล แตในขนตอนของการฝกหรอตวกระบวนการฝกฝนพฒนาจะใชเปนไตรสกขา

เนองจากภาวนาทานนยมใชในเชงการวดผลของการศกษาหรอการพฒนาบคคล รปศพททพบจงมกเปนคาแสดงคณสมบตของบคคล คอแทนทจะเปนกายภาวนา ศลภาวนา จตภาวนา และปญญาภาวนา กเปลยนเปน [๑๘/๑๙๗; ๒๔/๒๔; ๓๐/๑๔๘]

๑. ภาวตกาย มกายทพฒนาแลว (มกายภาวนา) คอ มความสมพนธกบสงแวดลอมทางกายภาพในทางทเกอกลและไดผลด เรมแตรจกบรโภคปจจย ๔ รจกใชอนทรย คอ ตา ห จมก ลน กาย ในการเสพหรอใชสอยวสดอปกรณ ตลอดจนเทคโนโลยทงหลาย ในทางทเปนการสงเสรมคณภาพชวต (กนเปน ใชเปน บรโภคเปน ดเปน ฟงเปน ฯลฯ)

๒. ภาวตศล มศลทพฒนาแลว (มศลภาวนา) คอมพฤตกรรมทางสงคมทพฒนาแลว ไมเบยดเบยนกอความเดอดรอนแกผอน ดารงตนอยในวนย และอาชวะทสจรต มความสมพนธทางสงคมในลกษณะทเกอกลสรางสรรคและสงเสรมสนตสข (เสวนาคบหาเปน สงคมเปน พดเปน สอสารเปน ทาเปน)

๓. ภาวตจต มจตทพฒนาแลว (มจตภาวนา) คอมจตใจทฝกอบรมดแลว สมบรณดวยคณภาพจต คอประกอบดวยคณธรรม เชน ความเมตตากรณา ความเอออาร มมทตา ความเคารพออนนอม ความกตญญกตเวทเปนตน สมบรณดวยสมรรถภาพจต คอ มจตใจเขมแขงมนคง มความเพยรพยายาม มอตสาหะวรยะ รบผดชอบ มสต มสมาธ เปนตน และสมบรณดวยสขภาพจต คอ มจตใจทราเรง เบกบาน สดชน เอบอม ผองใส และสงบสข (ตงจตเปน วางใจเปน ทาใจเปน)

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๑๑๙

๔. ภาวตปญญา มปญญาทพฒนาแลว (มปญญาภาวนา) คอรจกคดรจกพจารณา รจกวนจฉย รจกแกปญหา และรจกจดทาดาเนนการตางๆ ดวยปญญาทบรสทธ ซงมองดรเขาใจเหตผล มองเหนสงทงหลายตามเปนจรงหรอตามทมนเปน ปราศจากอคต และแรงจงใจเคลอบแฝง เปนอสระจากการครอบงาของกเลส เปนอยดวยความรเทาทนธรรมดาของโลกและชวต เขาถงอสรภาพ ปลอดทกขปราศปญหา (คดเปน แกปญหาเปนดบทกขเปน)

ผมภาวนา ครบทง ๔ อยางน เปนภาวต ทง ๔ ดานนแลว โดยสมบรณ เรยกวา “ภาวตตตะ” แปลวาผไดพฒนาตนแลว ไดแกพระอรหนต เปนอเสขะ คอผจบการศกษาแลว ไมตองศกษาอกตอไป

ระบบไตรสกขาเพอใหองครวมพฒนาอยางมดลยภาพ

ไดกลาวแลววา ในกระบวนการพฒนาของไตรสกขานน องคทง ๓ คอ ศล สมาธ ปญญาจะทางานประสานโยงสงผลตอกน หรอเปนอนหนงอนเดยวกน แตเมอมองไตรสกขาน โดยภาพรวมทเปนระบบใหญของการฝก กจะเหนองค ๓ นนเดนขนมาทละอยางตามลาดบ คอชวงแรกเดนทศล กเปนขนศล ขนทสองเดนทสมาธ กเปนขนสมาธ ชวงทสามเดนทปญญา กเปนขนปญญา แตในทกขนนนเอง องคอก ๒ อยางกทางานรวมอยดวยโดยตลอด การมองเปนภาพรวมของระบบใหญอยางน ขอเรยกวา รอบใหญ

เมอเราไมมองภาพรวมของรอบใหญอยางนน แตมาดการทางานของกระบวนการศกษาหรอฝกฝนพฒนานนในเวลาใดเวลาหนงกตาม เรากจะเหนองคทงสาม คอ ศล สมาธ ปญญานนทางานอยดวยกนและสมพนธกนตลอดเวลา ขอเรยกการมองการทางานในชวงสนๆ นวา รอบเลก

ในการฝกไตรสกขา คอ ศล สมาธ ปญญา แบบรอบเลกนน สามารถเรมจากจดไหนกอนกได เชน ถาเรามความพอใจ จตแนบสนทหรอสนทใจกบ

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๑๒๐

พฤตกรรมอยางใด (สมาธ) เรากจะมความโนมเอยงไปสการทาพฤตกรรมอยางนน (ศล) หรอถาเราพจารณาเหนโดยเหตผลวาพฤตกรรมอกอยางหนงดกวา เราเหนวาทาอยางนนจะดกวา จะเปนประโยชนกวา (ปญญา) เรากจะทาพฤตกรรมตามทเราคดวาดกวานน (ศล) แตบางทอาจจะมพฤตกรรมเกดขนกอน เชน พอแม ครอาจารย โรงเรยน หรอสถาบนทางสงคม เขาจดระเบยบความเปนอยคอวางระเบยบวนยเปนกฎเกณฑกตกาขนมาแลว เราเขาไปอยในหมในพวกกทาตามเขาไป (ศล) ตอมา จากความเคยชนในการทาพฤตกรรมอยางนนไปเรอย โดยไมขดขนฝนใจ เรากเกดความพอใจสนทใจกบพฤตกรรมนน (สมาธ) แลวบางทกเลยมองเหนคณคาของสงทเปนระเบยบหรอกฎเกณฑกตกาของพฤตกรรมนนวาดมประโยชน (ปญญา) พอปญญาเหนคณคาของพฤตกรรมอยางนนแลว กยงทาพฤตกรรมอยางนนหนกแนนขนอก (ศล) แลวกยงมความสขความพอใจสนทใจกบพฤตกรรมนนมากขน (สมาธ) ฯลฯ เพราะเหตทมการโยงสงผลตอกนไปมาอยางน กทาใหเรามการปรบพฤตกรรมใหเหมาะสมมผลดยงขนไดอก

ในการฝกนจะเหนวา ทงศล สมาธ และปญญา ๓ อยางนตองอาศยซงกนและกน ถาอยางใดอยางหนงไมพรอมหรอไมรวมประสานกจะทาใหกระบวนการฝกไมไดผลด เชน ในการฝกระเบยบวนย ถาจตใจของผถกฝกไมมความสข ทาใหเกดการฝนใจขน กเสยองคประกอบ การฝกนนกมความโนมเอยงทจะไดผลยาก แตถาในการฝกพฤตกรรมนนจตใจของผถกฝกมความพงพอใจ มความสขในการกระทาพฤตกรรมนน พฤตกรรมนนกจะมนคงยงถาเขาไดมปญญามองเหนคณคาของการฝกพฤตกรรมนนวาเปนสงทดมคณคา เกอกล เปนประโยชนดวยกจะยงมความมนคงและมนใจ พรอมทงมความสขในการทาพฤตกรรมนนมากยงขนไปอก ดงนนองคทง ๓ อยางจงตองสมพนธกน

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๑๒๑

การพฒนาไตรสกขาในระดบรอบเลก ทควรปฏบตใหไดเปนประจา และเปนสงทปฏบตไดจรงโดยไมยากเลย กคอ การนาไตรสกขาเขาสการพจารณาของโยนโสมนสการ หรอการโยนโสมนสการในไตรสกขากลาวคอ

ในการกระทาทกครงทกอยาง ไมวาจะแสดงพฤตกรรมอะไร หรอมกจกรรมใดๆ กตาม เราสามารถฝกฝนพฒนาตนและสารวจตรวจสอบตนเอง ตามหลกไตรสกขาน ใหมการศกษาครบทงสามอยาง ทงศล สมาธและปญญา พรอมกนไปทกครงทกคราว คอเมอทาอะไรกพจารณาดวาพฤตกรรมหรอการกระทาของเราครงน มการเบยดเบยน จะทาใหเกดความเดอดรอนแกใครหรอไม หรอวาเปนไปเพอความเกอกล ชวยเหลอ สงเสรม และสรางสรรค (ศล)

ในการกระทาเดยวกนน จตใจของเราเปนอยางไร เราทาดวยจตใจทเหนแกตว มงรายตอใคร ทาดวยความโลภ โกรธ หลง หรอไม หรอทาดวยความเมตตา มความปรารถนาด ทาดวยศรทธา ทาดวยสต มความเพยร มความรบผดชอบ เปนตน และในขณะททาเรามสภาพจตใจเปนอยางไร เรารอน กระวนกระวายขนมว เศราหมอง หรอวามจตใจทสงบ ราเรง เบกบาน เปนสข เอบอม ผองใส (สมาธ)

การกระทาครงน เราทาดวยความรความเขาใจในเรองททา มองเหนเหตผล รเขาใจหลกเกณฑและความมงหมาย มองเหนผลดผลเสย และหนทางแกไขปรบปรงพรอมดแลวหรอไม (ปญญา)

เพราะฉะนน คนทฉลาดจงสามารถบาเพญสกขา คอฝกฝนพฒนาตน และสารวจตรวจสอบวดผลการพฒนาตนไดเสมอตลอดทกครงทกเวลา เปนการบาเพญไตรสกขาในระดบรอบเลก (คอครบทงสามสกขาในพฤตกรรมเดยวหรอกจกรรมเดยว) พรอมกนนนกเจรญไตรสกขาในระดบรอบใหญ (คอคอยๆ พฒนาขนไปทละสวน) ไปดวย ชนดทดภายนอกกเหมอนศกษาไปตามลาดบทละอยาง โดยทการบาเพญไตรสกขาในระดบรอบเลกนกจะชวยใหการเจรญไตรสกขา

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๑๒๒

ในระดบรอบใหญกาวหนาดวยด แลวในทางยอนกลบการเจรญไตรสกขาในระดบรอบใหญ กจะสงผลใหการบาเพญไตรสกขาในระดบรอบเลกมความมนคงและสมบรณยงขนจนเตมเปยมในทสด

ตามทกลาวมานตองการใหมองเหนความสมพนธอยางองอาศยซงกนและกนขององคประกอบทเรยกวาสกขา ๓ ในกระบวนการศกษาและพฒนาพฤตกรรม เปนการมองรวมๆ อยางสมพนธถงกนหมดในรอบเลก โดยไมไดแยกออกเปนเรองๆ แตถามองในแงของชวงยาว จดเนนจะตางกนในกระบวนการฝกน กลาวคอ เรมตนจดเนนจะอยทศล สวนสมาธและปญญาจะเปนตวแทรกเสรมหรอแฝงอย ตอมาในชวงท ๒ เมอศลมนคงดแลวกจะเนนเรองสมาธ โดยมศลเปนฐานรองรบและปญญากคอยดแลอย จงมองเหนเปนภาพรวมแบบหยาบๆ วา ขนแรกฝกศล ขนทสองฝกสมาธ และขนสดทายฝกปญญาคนทจะฝกปญญาไดดนน ดานศล ดานสมาธ ตองมนคงเปนฐานอยแลว

วนยคอการจดสรรใหเกดโอกาสในการพฒนา

อนง ขอแทรกวา ในการฝกระดบศล หรอพฒนาศลนน ตามปกตจะใชวนยเปนเครองฝก แตเมอพดถงวนย หลายคนจะมภาพในใจทไมคอยถกตอง ซงจะทาใหเสยผลตอการศกษา จงควรจะยกเรองนขนมาทาความเขาใจกนสกหนอย กลาวคอ เราจะตองเนนการมองวนยในแงบวก คอวนยนนในความหมายทถกตองจะไมเปนเรองของการบงคบ ซงเปนนยลบ แตเปนเรองของการจดสรรใหเกดโอกาสในการพฒนานนเอง

แนวทางทจะทาใหมองวนยในทางบวกนนมหลายอยาง

วนย เปนสงทเกดขนเพราะเรามวตถประสงคทมงประโยชนแกชวตและสงคม เชน เราตองการทอยอาศยทเรยบรอยอยสบาย ตองการโอกาสในการทจะทางานตองการความคลองตวในการดาเนนกจการ ตองการการอยรวมกนอยาง

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๑๒๓

สนตสข เราจงดาเนนการจดขาวของอปกรณใหเปนทเปนทางไมเกะกะและใชสะดวก จดระเบยบการอยรวมกนในบาน ในททางาน ในทองถนนจดลาดบการใชเวลาเปนตน เมอเราจดระเบยบดและพากนปฏบตตามระเบยบนน เรากมเวลาและโอกาส ตลอดจนความคลองตวมากขนในการทางาน และทาการตางๆ ทปรารถนา เพราะฉะนนวตถประสงคโดยแทของวนย คอการจดสรรโอกาส ใหมนษยสามารถทาอะไรๆ ไดสะดวกและมากขน อนเปนการเออโอกาสตอการพฒนา

อนง วนยนนสมพนธกบจตสานกของมนษย คอจตสานกในการพฒนาตน ถามนษยมจตสานกในการพฒนาตน วนยกจะไดผลและจะเกดผลดทางจตใจดวย เชน มความสมปรารถนา ความภมใจ และมความสข แตถาไมมจตสานกในการพฒนาตนเอง กจะเสยงตอการฝนใจ แลวความทกขกตามมา คาวาจตสานกในทนหมายความวา เรามองเหนหรอยดถอเปนเรองสาคญทผกพนกบตนเอง วาเราจะตองฝกตว การฝกตวเปนสงทด เปนสงจาเปนในชวตของเรา เพอชวตทดงามขนเราจาเปนตองฝกตน คอมองเหนประโยชน คณคา ความสาคญของการฝกทจะตองเอาตวเขาไปปฏบต เมอมจตสานกอยางน เขากจะมองเหนวาการฝกนนเปนเรองทเราได และการฝนใจจะไมเกดขน เมอพบสงททายาก พอนกวาเราจะไดฝกตว ความยากนนกกลายเปนการไดขนมาทนท เขาจะรสกอมใจทจะทาสงนน ดงนนองคประกอบทางดานจตจงเขามาสมพนธกบพฤตกรรมในการรกษาวนยอยเรอยๆ และปญญาจะทาใหรวาวนยนนชวยจดสรรโอกาสใหแกการมชวตทดอยางไรๆ เมอไดเหนคณคาเชนนน กยงเกดความพอใจ ดงนนการฝกพฤตกรรมจงมความสมพนธกบปญญา ดวยเหตน ทางทดกอนจะวางระเบยบจงควรตองชแจงใหเหนเหตผล ใหเกดความซาบซงในคณคาของระเบยบหรอกฎเกณฑกตกานนๆ กอน

อกอยางหนง วนยมความหมายเปนกตกาของสงคม คอเปนขอตกลงวา เพอการอยดรวมกน ทกคนจะถอปฏบตตามกฎเกณฑทวางกนไววาจะทาหรอไมทา

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๑๒๔

อะไรๆ อยางไรๆ ถาใครไมทาตามหรอลวงละเมดจะตองไดรบโทษอยางไร ตรงนเปนวนย ในความหมายของกตกาสงคม คอสงทหมายรรวมกน เพอจะไดปฏบตตวหรอวางตวไดถกตอง สาหรบคนทยงไมพฒนากจะรสกวากตกาเหลานเปนเครองปดกนบบคนตนเอง แตสาหรบคนทพฒนาแลวมปญญามองเหนเหตผลกลบมองวา กตกาเหลานนเปนเครองชวยใหเขาทาตวไดถกตอง มนเปนเพยงสงหมายรรวมกนวาเราจะอยรวมกนในสงคมอยางไร เพราะถาคนมาอยรวมกนมากๆ แลวไมมกตกา แตละคนกจะอดอดขดของทาอะไรไมถก ดงนนวนยในความหมายหนงจงเปนกตกาของสงคมหรอสงหมายรรวมกน เพอชวยใหปฏบตตววางตนและทากจการตางๆ ไดถกตอง ดงนน วนยจงตองอาศยปญญาดวย และวนยนนจะตองตงอยบนรากฐานของความถกตอง จงจะสมฤทธผลใหเกดศลตามวตถประสงคของการศกษา

ขอควรสงเกตเกยวกบการพฒนาในระดบพฤตกรรม

ไดพดถงหลกการใหญโดยทวไปอยางกวางๆ มาแลว คราวนจะพดจากดวงแคบเขามา โดยเนนการพฒนาในระดบพฤตกรรม จะขอเรมดวยการตอบคาถามเกยวกบการฝกความรบผดชอบกอน แลวจะพดถงขอควรสงเกตเกยวกบการพฒนาในระดบพฤตกรรมโดยทวไป

ในการฝกหรอพฒนาคนใหมความรบผดชอบนน ถาเรมจากศลกจะเปนเรองของการวางขอกาหนด กฎเกณฑ ระเบยบ เปนวนยขนมา โดยมากจะใชวนยนเปนฐานกอน ทาใหคนทไมมความรบผดชอบตองมความรบผดชอบ โดยทเขาตองทาตามกฎเกณฑกตกานน แตในขณะนถาความสานกในจตของเขายงไมม การปฏบตของเขากไดแคพฤตกรรมทแสดงออกมาในขนศลเทานน ศลอยางนยงไมมนคง เพราะไมไดเกดจากจตสานก ไมมการพฒนาดานจตมาชวยหนน จงตองฝกดานจตเขามารวมดวย เชน ใหมบรรยากาศทดงาม มความสบายใจ มความสขใน

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๑๒๕

การทางานทตนรบผดชอบ และถาจะใหดกวานนกมปญญามาชวยอกดวย คอใหเขาเหนประโยชนหรอคณคาในการทเขาทาอยางนน ซงอาจจะตองมการจดชแจงอบรมทางดานความรใหเขาเหนเหตผลในการทจะตองมความรบผดชอบ แตในเบองตนของการฝกจะเรมดวยสวนทเปนรปธรรมทเปนของหยาบมองเหนงาย ศลจงมากอน เพอสรางพฤตกรรมเคยชนไว เมอพฤตกรรมมความเคยชนแลวกถอไดวาสาเรจไปแลวขนหนงคอในขนของศล

ในเรองศลนมหลกการอยางหนงวา มนษยตองมการเคลอนไหว และการเคลอนไหวนนกตองเปนไปในรปลกษณอยางใดอยางหนง เมอเคลอนไหวในรปลกษณอยางใดอยางหนงนนแลว พอจะมการเคลอนไหวเชนนนใหมอกเขากมกจะดาเนนตามรปลกษณของการเคลอนไหวอยางนนซาอยางเดม และเมอทาอยางนนตอๆ ไปการเคลอนไหวในรปลกษณนนกจะกลายเปนพฤตกรรมเคยชน พอเปนพฤตกรรมเคยชนแลวกแกไขยาก ถาเปนพฤตกรรมเคยชนทดกจะเปนประโยชนตอไปตลอด แตถาเปนพฤตกรรมเคยชนทไมดกเปนการเสยหายแกชวตของเขา เชนเสยบคลกภาพ นารงเกยจ เสยความรสกของผพบเหน หรอสรางความรสกเปนปฏปกษ เปนตน เพราะฉะนน ตรงนกจงเปนจดชวงชงทวาจะทาอยางไรใหคนมพฤตกรรมเคยชนทดไดกอน โดยเฉพาะสาหรบเดกๆ เรองนสาคญมาก การยนเดนนงนอน กน ดม ฯลฯ เปนทจบของพฤตกรรมเคยชนไดทงนน ดงนน การวางระเบยบวนยตางๆ ในความหมายหนงกคอระบบการสรางพฤตกรรมเคยชนทมงใหเกดพฤตกรรมเคยชนทด และพฤตกรรมเคยชนทดนแหละเปน ศล ซงแปลวาพฤตกรรมดงามทเปนปกตของเขา เมอคนปฏบตตามวนยแลว ความประพฤตอยางนนกลงตวกลายเปนความเคยชนเปนปกตของเขาอยางนน เชนมารยาทในการขบรถ มารยาทของคนเดนถนน เปนตน

ดงนน จดสาคญทจะตองตงเปนเปาหมายอนดบแรกกคอ ทาอยางไรจงจะใหเดกหรอคนทเขามาใหมไดพฤตกรรมเคยชนทดตดตวไป โดยเฉพาะคนทม

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๑๒๖

ศกยภาพในการฝกนอย พอเคยชนอยางไรกจะอยแคพฤตกรรมนนจะตดจะยดอยกบพฤตกรรมเคยชนนน จะแกไขปรบใหมไดยากหรอไมไดเลย จะพฒนาเหนอกวานนยาก ตางจากคนทมศกยภาพในการพฒนาสง ซงสามารถปรบปรงตวเองไดเสมอ ไมอยในความครอบงาของความเคยชน แตคนประเภทนมจานวนนอยอยางยง เราจะตองระลกไววาในแงของสงคมนนเราพดถงคนสวนใหญ เรากาลงเอาหลกการนมาใชกบคนสวนใหญซงชวตตดอยในกรอบของพฤตกรรมเคยชน การพฒนาในระดบศลจงมความสาคญมาก เราจงตองเนนเรองการสรางพฤตกรรมเคยชนทด

สาหรบคนสวนใหญทวานน เมอเขามพฤตกรรมเคยชนอยางไรแลว กจะเกดการยดตดวาอนนแหละด เขาเคยทามาอยางน ใครทาอยางอนจะแปลก เขาจะไมเหนดวย คนพวกนอาจจะไมใชปญญา อาจจะไมยอมคดพจารณาเลยดวยซา เขาเพยงแตยดตดในสงทตนเองเคยทามาเทานน ในเมอมนษยอยในสภาพอยางนมาก เราจงตองใชหลกธรรมชาตเหลานใหเปนประโยชน คอชงสรางระบบพฤตกรรมเคยชนทดใหสะสมขนมากอน เรองของแบบแผน ประเพณ วฒนธรรมทดงาม ตลอดจนกฎเกณฑกตกาทออกมาในรปของบญญตทางสงคมเปนกฎหมายเปนตนนน กรวมอยในหลกการน ถาเราวางระบบใหด จนลงตวตดเปนพฤตกรรมเคยชนของคนรนหนงไดแลว มนกจะเกดการสะสมและถายทอดจากคนรนเกาไปสคนรนใหม เพอทจะไดปฏบตตามๆ กนไป แลวกจะสงผลไปทจตใจใหเกดความชนชมและยดถอดวยเวลาจะประพฤตอยางนนความชนชมยดถอในจตใจกจะสงแรงเสรมเจตจานงใหเจตนามงไปทจะทาทจะประพฤตอยางนน

เปนอนวา การฝกฝนพฒนาในขนศลเปนขนทสาคญมาก โดยเฉพาะสาหรบคนสวนใหญในสงคม ถาบคคลเกดพฤตกรรมเคยชนทไมดแลว การทจะเปลยนแปลงกทาไดยาก แตอยางไรกตาม ในพระพทธศาสนาซงถอหลกสกขาแหงการฝกฝนพฒนาคน การปรบปรงพฒนาแมจะทาไดยาก กถอวาตองพยายามทา

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๑๒๗

และการปรบเปลยนพฤตกรรมนน กสามารถทาไดโดยใชหลกไตรสกขานแหละ เพราะไตรสกขานนเมอมองในแงของการพฒนา สงทจะตองทาอยางหนงกคอการแกไขปรบปรงความเคยชน ดานหนงนนมนเปนการสรางพฤตกรรมทดแตพรอมกนนอกดานหนงกเปนเรองของการแกไขพฤตกรรมเคยชนทไมดดวย

ยงกวานนยงกาวตอไปสการปรบปรงแมแตพฤตกรรมเคยชนทดอยแลว ใหเปนไปดวยจตใจและปญญาทถกตองใหดยงขนไปอก อยางเชน วฒนธรรมของสงคมทถายทอดกนมาดวยความเคยชนจนเปนแบบแผนนน เปนสงทมความซบซอนมาก บางอยางในวฒนธรรมนน ทวาดในสมยหนง เมอผานมาถงอกสมยหนง อาจกลายเปนไมด หรอบางอยางทดอาจตกมาถงปจจบนในรปทคลาดเคลอนผดเพยนไปแลว หรอบางอยางทวาดอาจเหลออยเพยงรปแบบภายนอก แตสาระหรอความหมายทแทจรงสญหายไปแลว หรอยงกวานนอาจจะมความหมายอนทเปนโทษเขาไปแทนท ดงนเปนตน

ความคลาดเคลอนผดเพยนและโทษเหลาน บางทเรากไมร จนกระทงมผมสตปญญามาชใหเหนจดเหนแงทจะปรบปรงแกไข (บางทสตปญญาไมพอด กชผดเสยอก) จงไดเกดมการเปลยนแปลง และพฒนากนตอไป (บางทผทตดกตานอยางหนก) เรองพฤตกรรมเคยชนของมนษย แมแตในระดบสงคม กตองมการแกไขพฒนาอยเรอย ถาพดถงในระดบบคคลกยงตองพฒนากนตลอดเวลา

ดงทกลาวมาแลววา คนสวนมากมกจะไดแคพฤตกรรมเคยชน จะพฒนาเหนอกวานนไปไดยาก คนทพฒนาตนเองไดดกคอคนทสามารถอยเหนออานาจของความเคยชน คนประเภทนจะปรบตวพฒนาขนไปเรอยๆ ซงถอวาเปนความสามารถพเศษ

พฤตกรรมทลงตวโดยเคยชนอยางละเอยดออนเรยกวา วาสนา (แปลวา การสงสมอบรมมา ซงกคอการสงสมพฤตกรรมเคยชนนนเอง) ไดแก แบบแผน

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๑๒๘

พฤตกรรมทบคคลนนไดสะสมมากบตนเองจนกลายเปนลกษณะประจาตวของเขา เชน จงหวะทวงทในการเดน การพดคาตดปาก เปนตน ซงแตละคนจะแสดงออกแตกตางกนถอเปนวาสนาของแตละคน

เมอบคคลมวาสนาอยางไร วาสนานนกจะเปนปจจยสาคญอยางหนงทจะนาชวตของเขาไปในแนวทางหนงโดยเฉพาะ แมแตความเคยชนทางความคดทเปนพฤตกรรมทางจต เชนวาชอบอะไรไมชอบอะไร เปนตน กเปนวาสนาเชนเดยวกน เมอเขามวาสนาเกยวกบอะไรในทางใด มนกชกจงเขาไปในทางนนไปหาสงนน วาสนากเลยกลายเปนตวกาหนดวถชวตของเขาไป

นอกจากนน วาสนายงเปนตวกระทบททาใหคนอนมปฏกรยาตอเขาในรปใดดวย เชนดงดดหรอผลกไลทาใหชอบหรอทาใหเกลยด ในความสมพนธกบคนหมมากหรอเปนปฏกรยาเฉพาะตวกบบางคน ดงจะเหนไดในลกษณะการพดของแตละบคคล บางคนพดสละสลวย รนห บางคนพดกระโชกโฮกฮาก บางคนพดแลวคนชอบฟง บางคนพดแลวคนราคาญ ฯลฯ ซงลวนมผลตอความเปนไปในชวตของเขาทงนน

วาสนาเมอเกดขนแลวกแกไขยาก เพราะเปนสงทลงรองลก ผทละวาสนาไดหมดมเพยงบคคลเดยวคอพระพทธเจา หมายความวาพฤตกรรมเคยชนหมดไป เพราะพฤตกรรมอยภายใตการนาของสตปญญาอยางเดยว คอทาไปดวยสตปญญา ไมไดทาไปโดยความเคยชน สวนพระอรยบคคลอนแมแตพระอรหนต กแกไขละไดแตเฉพาะวาสนารายแรงทเปนโทษตอชวตและสงคม สวนวาสนาทไมรายแรงกยงคงอย เชนบางทานพดจาไมเพราะห บางทานเดนไมคอยชวนด เปนตน รวมความวาเรองของวาสนามทงดและไมด และวาสนานนกเปนผลกรรมสวนหนง

ในเรองกรรมนน พอเกดปญญาขนมาแลว เจตนาทเปนตวกรรมกคอยๆ เปลยนจากการอยใตบงการของตณหา มาอยใตการชนาของปญญา จนในทสด

จะพฒนาคนกนไดอยางไร ?

๑๒๙

เจตนาเองกจะหมดหนาทไปดวย ซงเปนขนสดทายทชวตจะเปนอยดวยปญญา นคอภาวะทเรยกวาสนกรรม เพราะพฤตกรรมไมตองอยในบงการของเจตนาทมงทเลอกวาตวเราจะเอาอยางไร แตเปลยนมาเปนอยและทาการตางๆ ดวยปญญา ดวยความร หรอปฏบตการดวยความรความเขาใจ ไมใชปฏบตการดวยความจานงจงใจ วาตวเราตองการเอาอยางนนอยางน

อยางไรกตาม ในระดบของปถชนทยงไมพนจากพฤตกรรมทเปนไปดวยเจตนา เมอ

มการศกษาพฒนาตนขน ปญญากจะเขามาชวยชทาง ทาใหมการเลอกตดสนใจทด

งามถกตอง ประกอบดวยความรความเขาใจและความมเหตผลมากขน และทาการ

ตางๆ ดวยฉนทะ ทจะนาไปสความไรทกขลดปญหา ตลอดจนมอสรภาพและสนต

สขทงในชวตและในสงคมมากขนๆ ตามระดบของการพฒนา

ชวตนเพองาน งานนเพอธรรม

๑๓๑

ชวตนเพองาน งานนเพอธรรม* ทางานเพออะไร?

งานเปนกจกรรมสวนสาคญของชวต เพราะฉะนน ถาจะดใหละเอยดวาเราใชชวตกนอยางไร กตองมาดเรองการทางานวาทากนอยางไรดวย

คนเรานนมองการทางานตางกนไปหลายอยาง และจากความเขาใจเกยวกบความหมายของการทางาน กทาใหเขามพฤตกรรมการทางาน เปนแบบของตนๆ ไปตามความเขาใจนน อยางแรกซงเหนชดทสด คนโดยมากมองงานวาเปนเครองมอหาเลยงชพ ทาใหมเงนมทอง สาหรบเอามาซอหารบประทาน มาจบจายใชสอย หาความสขอะไรตางๆ คนจานวนมากมายมองความหมายของงานแบบน

* ปรบจาก ชวตนเพองาน งานนเพอธรรม, ฉบบพมพครงท ๑๔, พ.ศ.๒๕๔๓, หนา ๙–๔๙ [ตรงกบครงท ๑๔, พ.ศ.๒๕๔๔ แตไมตรงกบครงลาสด พ.ศ.๒๕๔๗ ซงพมพขนาดจว] (ฉบบจดปรบใหมพมพครงแรก รวมกบเรองอนในหนงสอชอ เลาเรยน-ทางานกนไป ชวตไดอะไร, ม.ย. ๒๕๔๘)

ชวตนเพองาน งานนเพอธรรม

๑๓๒

ถาถอตามคตน กจะเขากบคาขวญทวา งานคอเงน เงนคองาน บนดาลสข ตองทางานจงจะมเงน และตองมเงนจงจะไดคนมาทางาน

นคอความหมายขนแรก แตยงมความหมายตอไปอก สาหรบคนอกจานวนมาก นอกจากมองความหมายทหนงแลว ยงมความหมายทสองพวงมาดวย คอมองขยายกวางไกลออกไปวา งานนจะนาชวตของเราไปสการมตาแหนง มฐานะ เจรญกาวหนารงเรอง หรอรงโรจน และไดรบความนยมนบถอ ททางพระเรยกวาโลกธรรม อนนกเปนความหมายทสาคญเหมอนกน คนไมนอยมองงานในความหมายแงน ตอไป งานยงมความหมายอยางอนอก และความหมายบางอยางกชวยใหเรามองกวางออกไปนอกตวเอง

ในความหมายทวามาแลว เรามองจากดเฉพาะตวเอง ทบอกวางานเปนเครองเลยงชวต กเปนเรองของตวฉน งานเปนบนไดไตเตาไปสความรงเรอง หรอความสาเรจ กเพอตวฉน

แตทจรงงานไมใชแคเพอตวฉน งานเปนเรองกวางกวานน งานเปนเรองทเปนไปเพอการสรางสรรค เปนไปเพอการพฒนา เปนกจกรรมของสงคม เปนของประเทศ เปนของโลก

โลกจะเปนไปได สงคมจะดาเนนไปได ประเทศชาตจะพฒนาได จะตองอาศยคนทางาน เพราะฉะนน คนททางานจงเทากบไดมสวนรวมในการสรางสรรคพฒนาสงคมประเทศชาต

ตามความหมายของงานในแงน พอเราทางาน เรากนกทเดยววา ตอนนเรากาลงทาการอยางหนง ซงเปนสวนรวมในการพฒนาสงคมประเทศชาต หรอมองวาเรากาลงทาอะไรอยางหนง เพอประโยชนสขของสงคมหรอของประชาชน

ชวตนเพองาน งานนเพอธรรม

๑๓๓

ตอไป งานยงมความหมายอก ในแงวาเปนสงทแปรสภาพชวตของคน ทาใหคนมชวตทแตกตางกนไป ดาเนนชวตตางกนไป มสภาพความเปนอยแตกตางกน

คนเปนกรรมกรกมความเปนอยแบบหนง คนเปนนกวชาการกมสภาพชวตอกแบบหนง ทานทเปนแพทยกมสภาพชวตไปอกแบบหนง เปนพระภกษกมสภาพความเปนอยอกแบบหนง สภาพความสมพนธในสงคมกแปลกกนไป ทงหมดนกเปนเรองของงานทแบงสภาพชวตของคนใหแตกตางกน จงจดวาเปนความหมายอกอยางหนงของงาน

สาหรบบางคนอาจมองวา งานเปนสงททาใหชวตมคณคา ถงกบบอกวา คาของคน อยทผลของงาน คนทกลาวคตอยางนมองไปในแงวา งานเปนสงสาคญททาใหชวตมคา ถาไมทางานทดมประโยชน ชวตนกไมมคา

ตอไป ความหมายของงานอกอยางหนง กคองานเปนโอกาสทจะไดพฒนาตน หรอวา การทางาน คอการพฒนาตน

ความหมายของงานในแงทเปนการพฒนาตนน ไปสมพนธกบความหมายของการใชชวตอยางทวามาเมอก ทพดวาดาเนนชวตเพอพฒนาตน หรอเพอพฒนาศกยภาพนน ทจรงสาระของมนกอยทงานนเอง ทเปนตวพฒนา

งานนแหละเปนสงทพฒนาชวตของเรา พฒนาใหเรามความสามารถ ทาใหเรามความเชยวชาญ มความเกงกาจในทางใดทางหนง แมในดานการฝกฝนทางจตใจหรอในทางคณธรรม งานกเปนเครองมอฝกฝนคน ทาใหเรามความขยน มความอดทน ทาใหมระเบยบวนย มใจเขมแขง ทาใหรจกสมพนธกบเพอนพองผรวมงานและคนทวไป สงเหลานลวนอาศยงานเปนเครองฝก

ถาคนรจกทางาน คอทางานเปน จะสามารถใชงานเปนเครองมอในการฝกฝนพฒนาตนเองไดมากมาย

ชวตนเพองาน งานนเพอธรรม

๑๓๔

เพราะฉะนน ในแงหนง นกทางานจะมองวา งานเปนสงทชวยฝกฝนพฒนาตวของเขา อยางทวาทาใหศกยภาพของเขาถงความสมบรณ ทงหมดนเปนความหมายของงานในแงตางๆ ซงกลาวไดมากมายหลายนย นอกจากน กอาจมผทมองความหมายของงานในแงอนอก แตในแงหลกๆ แลวกจะเปนอยางน

ควรทางานกนอยางไร?

ทน เมอคนทางานไปตามความหมายและความเขาใจของเขา ความหมายของงานตามทเขาเขาใจนน กมผลตอพฤตกรรมในการทางาน และสงผลตอความรสกและตอสภาพจตใจในการทางานของเขาดวย

เราเขาใจการทางานอยางไร เรากมงหวงผลสนองไปตามความหมายนน ถาเกดผลสนองตามความมงหมาย เรากเกดความพงพอใจ ถาไมสนองตามความมงหมาย กเกดความเศราเสยอกเสยใจ เพราะฉะนน ความเขาใจในความหมายของงานจงมผลกระทบตอชวตจตใจของเรามาก

ตวอยางเชน คนททางานในความหมายทเปนเพยงเครองมอหาเลยงชพ ใหไดผลตอบแทน ใหไดผลประโยชน ถาไมไดผลประโยชนมาก หรอไดมานอยไป เขากจะรสกไมสมหวง ไมพอใจ เกดความทกข เพราะวาความมงหมายในการทางานของเขา ไปอยทผลประโยชนตอบแทน คอเรองเงนทองเปนตน การทเขาจะมความสขหรอความทกข กอยแคนน ทน ถามองความหมายของงานไปในแงวา เปนการทาหนาทหรอบาเพญประโยชนเพอสงคมประเทศชาต สาหรบคนทมองอยางน บางทแมวาผลประโยชนตอบแทนอาจไมมากนก แตความพงพอใจของเขาอยทวา งานนนทาใหเกดประโยชนแกสงคม ดงนน ถาเหนวางานของเขาไดชวยสงคม เขากมความสข ความรสกในใจจงสมพนธกบการมองความหมายของงาน

ชวตนเพองาน งานนเพอธรรม

๑๓๕

คนทมองงานในแงของการพฒนาตน หรอพฒนาศกยภาพ เวลาทางานกจะเพลนไปกบงาน เพราะในเวลาททางานเราไดฝกตวของเราอยตลอดเวลา เมอทางานไป เรากไดความรความสามารถ เพมพนความชานาญมากขน สวนเรองทวาจะไดผลประโยชนตอบแทนมากนอย เราจะไมคานงมากนก แตเราจะมความพงพอใจ ในการทไดพฒนาตนเองใหมศกยภาพเพมขยาย เพราะฉะนน การเขาใจความหมายของงาน จงมผลสาคญมากตอสภาพจตใจ ตอนน อยากจะพดถงความรสกพนฐานทางวฒนธรรมเกยวกบเรองงานสกนดหนง

เมอพดถงความหมายของงาน ถามองดวฒนธรรมไทยและนาไปเทยบกบวฒนธรรมตะวนตก จะเหนวาแตกตางกน และความแตกตางนนกแสดงถงพนฐานการสงสมฝกอบรมจตใจของวฒนธรรมทตางกน คนไทยเรามองคาวางานกนอยางไร กอนทวฒนธรรมแบบตะวนตกเขามา คนไทยเราใชคาวา งาน ในความหมายทไมเหมอนปจจบน เรามงานวด เรามงานสงกรานต เรามงานกฐน เรามงานทอดผาปา ฯลฯ

คาวางานในความหมายของคนไทย เปนกจกรรมเพอความสนกสนาน เพอความบนเทง อยางงานวดกเปนเรองสนกทงนน มมหรสพ มละครหนงลเก ในงานสงกรานตเรากไปสนกกน เอานาไปอาบใหกน ไปเลนอะไรตออะไรกนครกครน

แตความจรงงานมความหมายทซอนอยลกกวานน คอ เปนเรองการทาความด กจกรรมทเปนหลกเปนแกนของงาน กคอ การทาบญ ทาการกศล หรอบาเพญความดบางอยาง โดยเฉพาะการมารวมกนทาประโยชนบางอยางเพอสวนรวม แมแตงานสงกรานต กมกจกรรมทเปนการทาบญทากศลอย รวมทงการขนทรายเขาวด

ดงนน การทางานจงมความหมายในเชงทเปนกจกรรมในการทาความด

ชวตนเพองาน งานนเพอธรรม

๑๓๖

บางอยาง หรอเกยวของกบกจกรรมทางศาสนา แตสวนหนงทปนอยดวยกคอความสนกสนานบนเทง ซงเปนสวนทหลงเหลอมาถงปจจบนในคนไทยสวนมาก

พดรวบรดวา ความหมายของงานทเปนไปตามวฒนธรรมไทยน เหลอมาในรปของความสนกสนานเปนหลก ทน ในแงของสงคมตะวนตก การทางานแบบตะวนตกเขามาพรอมกบวฒนธรรมตะวนตกนนเอง

ตามความหมายแบบตะวนตก งานคออะไร

งานในความหมายของตะวนตกนน เรยกวา work และมคาสาคญทคกบ work เปนคาตรงขามกบ work ซงชวยใหความหมายของ work เดนชดขนมาดวย คอคาวา leisure แปลวา การพกผอนหยอนใจ

งานในความหมายของฝรง เปนคกน และตรงขามกบการพกผอนหยอนใจ เพราะฉะนน วฒนธรรมตะวนตกจงมองงานวาเปนเรองของความเหนดเหนอย ลาบากตรากตรา เปนเรองทตองทนทาดวยความทกขยาก และกจงตองมสงทเปนคกนเพอทดแทน คอการพกผอนหยอนใจ

ตามวฒนธรรมของฝรงน คนเราตองทางาน เสรจแลวกไปพกผอนหยอนใจ เพอชวยทดแทนชดเชยหรอผอนระบาย ดงนน งานจงเปนสงททาใหเกดความเครยดไดมาก และถาเราตงทาไวไมด มทาทของจตใจทไมถกตอง คอไมมความรกงาน เรากจะทางานดวยความเหนอยหนายและอยากจะหนงาน งานกลายเปนสงทหนกหนา ตองเผชญ ตองผจญ ตองตอส

เมอมองอยางน คนกจงตองหาทางหลกเลยงไปเสยจากงาน ตองการใหงานเลก หรอจะหนจากงานเพอไปหาการพกผอน อนเปนสงทจะตองแกไข

ดวยเหตน จงตองมจรยธรรมทเขาชดเปนคกน คอวา คนในวฒนธรรม

ชวตนเพองาน งานนเพอธรรม

๑๓๗

ตะวนตก ซงทางานแบบตะวนตก จะตองสรางนสยรกงานขนมาใหได พอรกงาน กมใจส และทนตอความหนกความเหนดเหนอยของงานได เปนอนวา ความหนกและความเหนดเหนอย เปนลกษณะงานแบบตะวนตก คนไทยรบเอาความหมายของคาวา “งาน” ในแงทเปนความหนกนาเหนอยมาจากตะวนตก โดยไมไดรบเอานสยรกงานมาดวย แตเรามนสยรกสนก ทสงสมมากบความหมายของงานในวฒนธรรมไทยของเราเอง

ในสภาพแหงความนงนงและสบสนของวฒนธรรมอยางน ถาปรบตวไมด เราจะเสยทงสองดาน คอ ตวเองกรกความสนกสนานตามความหมายของงานแบบเกา เราจะมงหาแตความสนกสนาน พอเจองานแบบตะวนตกทหนกและไมสนก ตวไมมนสยรกงาน กอยากจะหนงานไป แตเมอตองทา หนไมได กตองจาใจฝนใจหรอสกวาทา

ลงทาย ทวาเสยทงสองดาน คอ งานกไมไดผล คนกเปนทกข

เพราะฉะนน ถาจะใหด กตองแกไขใหถกตอง ความหมายทดของเราในวฒนธรรมเกาวา งานเปนกจกรรมเพอสวนรวม เพอรวมกนสรางสรรคอะไรสกอยางหนง โดยมความสนกสนานเปนผลพวงมา หรอเปนผลพลอยได เรากรกษาไว และในเวลาเดยวกน งานในความหมายทยากทหนก ตองสตองทาดวยความเหนดเหนอยน เรากยนดตอนรบไมถอยหน

จะตองแกปญหาใหไดวา ทาอยางไรจงจะใหการทางานเปนไปดวยด ทงยงมนาใจเผอแผนกถงสวนรวมไว แลวกมนสยรกงานสงานมาชวยสนบสนนดวย

ถาแกใหเปนอยางนได กจะกลบรายกลายเปนด แทนทจะเสยทงสองดาน กกลายเปนไดทงสองทาง คอ งานกไดผล คนกเปนสข

ชวตนเพองาน งานนเพอธรรม

๑๓๘

จดมงหมายของคน หรอจดมงหมายของงาน?

จะเหนวาความหมายทางจตใจเปนเรองสาคญ เราจะสงาน หรอจะหนงาน กอยทภาวะจตใจอยางทวามาแลว และในการทจะมสภาพจตใจทเออตอการทางานนน สงหนงทจะสนบสนนใหคนทางานไดผลด กคอ กาลงใจ

พอพดถงกาลงใจกมปญหาอก กาลงใจจะมาไดอยางไร กาลงใจกเปนเรองของความสมพนธเชงวงจรอก มนยอนไปยอนมา

ถามกาลงใจ เรากทางานไดด แตทาอยางไรเราจงจะมกาลงใจ ถาทางานแลวไดผลด กมกาลงใจ พองานไดผลดมกาลงใจ กยงทางาน ยงทางาน กยงไดผลด ยงไดผลด กยงมกาลงใจ เปนการสงผลยอนไปยอนมา

กาลงใจ เปนเรองสาคญในการทางาน แตการทจะมกาลงใจได กอยทการเขาใจความหมายของงานนนแหละ

คนทเขาใจความหมายของงานวาจะทาใหไดผลตอบแทน หรอไดผลประโยชนมา ถาเขาไดผลตอบแทน ไดผลประโยชนมา เขากมกาลงใจแลวกทางาน แตถาไมไดผลตอบแทนเปนอตราเปนเงนทอง กไมมกาลงใจ

แตอกคนหนงมองความหมายของงานวาเปนการไดพฒนาตน หรอเปนการไดบาเพญประโยชนแกสงคม เมอเขาไดทาอะไรพอใหรสกวาไดฝกตน หรอไดชวยเหลอสงคม เขากมกาลงใจ แมจะไมไดผลตอบแทนเปนวตถสกเทาไร

กาลงใจจงไปสมพนธกบผลตอบสนองจากงาน ไมวาจะเปนผลทางวตถหรอผลทางจตใจ จะเปนผลแกตนเองหรอผลแกสวนรวมกตาม แลวแตจะมองความหมายของงานอยางไร รวมความวา กาลงใจเปนสงสาคญกจรง แตกไมใชเครองกากบทแนนอนวาจะใหเกดคณคาทเปนประโยชนเสมอไป อยางทวา คนททางานมงแต

ชวตนเพองาน งานนเพอธรรม

๑๓๙

ผลประโยชนตอบแทนเปนเงนทองวตถ ถาผลตอบแทนนอยไป ไมไดมากมายอยางทหวง กจะเกดปญหาไมมกาลงใจในการทางาน

เพราะฉะนน เราจะตองหาอะไรมาชวยกาลงใจใหไดผลดยงขน เพอใหงานเกดคณคาอยางแทจรง สงหนงทจะมาหนนคณคานได กคอ ศรทธา ศรทธาเปนสงสาคญอยางมาก ศรทธา คอ ความเชอ ซงในความหมายอยางหนงกคอ การเหนคณคาของสงนน เมอเหนคณคาของสงใด กพอใจสงนน มนใจในสงนน และใจกยดเหนยวมงไปหาและมงไปตามสงนน เมอมงไปหาหรอมงหนาตอสงนน มงจะทาและมงจะตามมนไป กเกดกาลงขนมา บางทอยางทวาถงไหนถงกน

ศรทธาเปนพลง เมอเรามศรทธาตอสงใด เรากจะสามารถอทศชวต ทงรางกายและจตใจ อทศเรยวแรงกาลงของเราใหแกสงนน เพราะฉะนน การทจะใหเกดกาลงใจในทางทด ไมตดอยแคผลตอบแทนหรอสงทตนจะไดจะเอา กจงตองสรางศรทธาขนมา ศรทธาจะเกดขนได ดวยการเขาใจความหมายนนแหละ เชน ถาเราเขาใจความหมายของงานในแงวาเปนสงทมคณคา เปนเครองสรางสรรคทาใหเกดประโยชนแกสงคม เปนตน เรากเกดศรทธาในงาน เพราะมองเหนคณคาของงานนน พอมศรทธาอยางนแลว ศรทธานนกจะสงเสรมกาลงใจ ในลกษณะทพวงเอาความเปนคณเปนประโยชนเขามาดวย ไมใชเปนกาลงใจลวนๆ ทเพยงแตเกดจากความสมอยากในการไดวตถเทานน

เมอเขามาถกทางอยางน พอมศรทธาแลว กาลงใจทเกดขน กจะเปนกาลงใจททาใหเกดสงทเรยกวา ธรรม คอมความดงาม มคณประโยชนพวงมาดวย นอกจากมศรทธาในงานแลว กตองมศรทธาในวถชวตดวย เรองนจงมความหมายโยงไปหาชวตดวย วาเรามองชวตอยางไร

ชวตนเพองาน งานนเพอธรรม

๑๔๐

คนทมองความหมายของชวตในแงวา วถชวตทด คอการหาความสนกสนานใหเตมท คนอยางนนจะมาศรทธาในความหมายของงานทเปนคณเปนประโยชนแกสงคม กเปนไปไดยาก

เพราะฉะนน ความหมายของงานทจะทาใหเกดศรทธาจงตองโยงไปหาความหมายของชวตทดดวย เชนมองวา ชวตทด คอการทเราไดใชชวตนใหเปนประโยชน มคณคา และการทไดพฒนาตน เปนตน

พอมองความหมายของงานในแนวเดยวกนน ความหมายของงานนนกมาชวยเสรมในแงทเกดความสมพนธอยางสอดคลองกน คอ ความหมายของงาน กบ ความหมายของชวต มาสมพนธเสรมยาซงกนและกน แลวศรทธากจะเกดขนอยางมนคง ทน มองตอไปอกใหชดเจนยงขน เรองนไมใชอยแคศรทธาเทานน ถาเราวเคราะหจตใจของคนททางาน จะเหนวา แมแตศรทธากเปนสวนหนงของสงทเรยกวา แรงจงใจ

เมอมาทางาน เรากตองมแรงจงใจทงนน ทงหมดทพดมากอยในหลกการของเรองแรงจงใจทงสน คนเราจะทากจกรรมอะไรกตองมแรงจงใจ เมอมาทางานเรากตองมแรงจงใจใหมาทางาน แรงจงใจจงเปนหลกใหญในการแบงประเภทของการทางาน

แรงจงใจ นนมอย ๒ ประเภทใหญๆ ดวยกน แรงจงใจดานหนง ทเปนหลกใหญๆ คอความตองการผลตอบแทน ตองการผลประโยชน ตองการเงนทอง อนนเปนแรงจงใจทมงเขาหาตวเอง เปนความปรารถนาสวนตวหรอเหนแกตว ทางพระเรยกวา แรงจงใจแบบตณหา ทน ตอจากตณหายงมอก เราตองการความสาเรจ แตความสาเรจนนเปนความสาเรจของตวเรา โดยเฉพาะความสาเรจของตวเราในรปของความยงใหญ

ชวตนเพองาน งานนเพอธรรม

๑๔๑

ในรปของการไดตาแหนงไดฐานะเปนตน อนนกเปนแรงจงใจในแงของตวเองเหมอนกน คอตองการผลประโยชนตอบแทนสวนตว ในรปของความสาคญของตนเอง ความโดดเดน เชนมตาแหนงใหญโต มฐานะสง ขอนเรยกวา แรงจงใจแบบมานะ

“มานะ” นน ทางพระแปลวา ถอตวสาคญ คอความอยากใหตนเองเปนคนโดดเดน มความสาคญ หรอยงใหญ ไมใชมานะในความหมายของภาษาไทยวาความเพยรพยายาม ตกลงวา แรงจงใจสาคญดานทหนงน เปนเรองของตณหาและมานะ ซงสาหรบมนษยปถชนกเปนธรรมดาทจะตองม แตจะทาอยางไรใหประณต สกหนอย เชนวา

ถาเปนความตองการผลตอบแทนในขนธรรมดาของมนษย กขอใหอยในขอบเขตเพยงวาสาหรบใหเปนอยดวยความสะดวกสบายพอสมควรในโลกน หรอเปนอยดไมขดสนในปจจยส

ถาจะมมานะ กใหมนมาในรปของความภมใจในความสาเรจของงาน มเกยรตมฐานะเปนทยอมรบในสงคมหรอไดรบความนยมนบถอ คอเอาความสาเรจมาโยงกบงาน ไมใชเปนเพยงความสาเรจเพอความยงใหญของตน ทจะไปหยามเหยยดขมเหงรงแกคนอน

ถาหากวาความสาเรจไปโยงกบตวงาน มนกยงเปนเรองของความดงามได เรองอยางนทางพระพทธศาสนาไมไดปฏเสธ ทานยอมรบความจรงของปถชน แตทาอยางไรจะใหโยงเขาไปหาแรงจงใจทเปนธรรมใหมากขน ทน แรงจงใจพวกทสอง กคอแรงจงใจเชนอยางศรทธาทมตองานทมคณคา เปนแรงจงใจทตองการใหความดงามเกดมหรอปรากฏขน ความตองการความดงาม ตองการความจรง ตองการสงทมคณคาเปนประโยชนอะไรตางๆ เหลาน เปน

ชวตนเพองาน งานนเพอธรรม

๑๔๒

แรงจงใจททานเรยกดวยคาศพททางธรรมอกคาหนงวา "ฉนทะ"

ตวอยางเชน คนทางานดวยความตองการใหเกดความสงบสข ความเรยบรอย ความเปนระเบยบของสงคม ถาทางานเปนแพทย หรอทางานเกยวกบโภชนาการ กอยากใหมนษยในสงคมนเปนคนทมสขภาพด รางกายแขงแรง อยากใหมแตอาหารทมคณคาแพรหลายออกไปในสงคมน แรงจงใจหรอความปรารถนาอยางน ทานเรยกวาเปน แรงจงใจแบบฉนทะ แรงจงใจนสาคญมาก ถามองอกแงหนงจะเหนวา แรงจงใจนสมพนธกบสมฤทธผลหรอจดหมาย ซงอาจแบงไดเปนจดหมายของคน กบ จดหมายของงาน

แรงจงใจแบบทหนง ทตองการผลตอบแทนเปนเงนเปนทอง ตองการเกยรตฐานะความยงใหญนน โยงไปหาจดหมายของคนททางาน สวนแรงจงใจแบบทสองจะมงตรงไปยงจดหมายของงาน

ตามธรรมดาไมวาเราจะทางานอะไร งานนนยอมมจดหมาย เชนวา การทางานแพทยกมจดหมายทจะบาบดโรค ทาใหคนไขหายโรค ใหคนมสขภาพด ตวงานนนมความมงหมายทชดเจนและตรงไปตรงมา

ถาเราทางานใหการศกษา เรากตองการผลทเปนจดมงหมายของการศกษา จดหมายของงานในการใหการศกษา กคอ การทเดกและเยาวชนเปนคนด มความรมความประพฤตด รจกดาเนนชวตอยางถกตอง ไดพฒนาตนเองยงขนไป งานทกอยางมจดหมายของมน แตคนทไปทางานกมจดหมายของตวเองดวย

ทนปญหากอยทวา เมอเขาไปทางานนน เขาจะทางานเพอจดหมายของคน หรอทางานเพอจดหมายของงาน

ถาเขาทางานดวยแรงจงใจแบบทหนง จดหมายทอยในใจของเขากจะ

ชวตนเพองาน งานนเพอธรรม

๑๔๓

เปนจดหมายของคน คอทางานเพอจดหมายของคน ใหตนไดนนไดน

แตถาเขาทางานดวยแรงจงใจแบบทสอง เขากจะทางานเพอจดหมายของงาน ใหงานเกดผลเปนประโยชนตามคณคาของมน

ทน ในการทเปนปถชน เมอยงมกเลส กตองประสานประโยชน คอ ตองใหจดหมายของคนไปสมพนธเชอมโยงกบจดหมายของงาน หมายความวา ตองใหไดจดหมายของงานเปนหลกไวกอน แลวจงมาเปนจดหมายของคนทหลง คอใหจดหมายของคนพลอยพวงตอมากบจดหมายของงาน

ถาเอาแตจดหมายของคนแลว บางทงานไมสาเรจ และเสยงานดวย คอ คนนนมงแตจดหมายของคนอยางเดยว จะเอาแตตวไดเงนไดทอง ไมไดตองการใหงานสาเรจ ไมไดตองการเหนผลดทจะเกดจากงานนน ไมไดมความคดทจะเอาธระ หรอเหนความสาคญเกยวกบตวงาน เพราะฉะนนจงพยายามเลยงงาน หรอหาทางลดทจะไมตองทางาน ขอใหไดเงนหรอผลตอบแทนมากแลวกน ตกลงวา แรงจงใจแบบหนงเปนเรองสมพนธกบจดหมายของคน และแรงจงใจอกแบบหนงเปนแรงจงใจทสมพนธกบจดหมายของงาน ซงจะเหนไดวา เมอทางานไปแลวไดผลสาเรจขนมา จะเปนผลสาเรจของคน หรอเปนผลสาเรจของงาน

ถาจะทางานใหถก กตองมองไปทผลสาเรจของงาน ไมใชมงเอาแตผลสาเรจของคน ถาจะเปนผลสาเรจของคน กตองใหเปนผลทความสาเรจของงานสงทอดมาอกตอหนง

คนจานวนไมนอยหวงแตผลสาเรจหรอผลประโยชนของคนอยางเดยว ถาเปนอยางน กจะเปนปญหาตอการพฒนาประเทศชาต การพฒนาประเทศชาต และการแกปญหาของสงคม กยากทจะบรรลความสาเรจ และจะสงผลตอไปถงสภาพจตใจดวย

ชวตนเพองาน งานนเพอธรรม

๑๔๔

ดงไดพดมาแลววา สภาพจตใจกบการทางาน สงผลยอนกลบกนไปมา คอ สภาพจตใจทดสงผลตอการทางาน ใหทางานไดด และการทางานไดดมผลสาเรจ กสงผลยอนกลบไปยงสภาพจตใจ ทาใหมกาลงใจเปนตนอกทหนง

ดงตวอยางทพดมาแลวน ทวา สภาพจตใจในดานแรงจงใจ ทมงจดหมายของคน กบมงจดหมายของงาน ซงจะสงผลตอความสมฤทธในการทางาน แลวกยอนกลบมาบนดาลผนแปรสภาพจตใจของคนใหเปนไปตางๆ กน

ทางานอยางไร จงจะไดความสข?

ในสมยปจจบน โดยเฉพาะในสภาพการทางานแบบตะวนตก ไดมคาพดสาคญในทางไมดคาหนงมาเขาคกบการทางาน คอ ความเครยด

ยงถาไมมความบากบนสงาน ซงเปนแรงจงใจทถกตองในการทางานแบบตะวนตกนนเขามาดลดวยแลว ความเครยดจะกอปญหาอยางมาก ความเครยดน กาลงเปนปญหาสาคญของอารยธรรมของมนษยในโลกยคปจจบน

การทางานหาเงน หรอวถชวตทเนนดานเศรษฐกจของคนยคน พวงเอาความเครยดมาดวย

ในสงคมตะวนตกปจจบนน คนยงมนสยสงาน ทไดสะสมมาแตอดต ยงตดยงฝงอย แตมาในระยะหลงๆ น ความใฝเสพเหนแกบรโภคกมากขน

สวนในสงคมไทยของเราน มผกลาววา คนไทยมคานยมบรโภคมาก ไมคอยมคานยมผลต จงจะยงมปญหาหนกกวาเขาอก เพราะคานยมบรโภคขดแยงกบกระบวนการทางาน เนองจากการทางานตองการความอดทน ตองตอสกบความยากลาบาก เมอไมมนสยรกงานสงานเปนพนฐานรองรบ คนทนยมบรโภคจะไมสามารถทนได จะจาใจทา ทาดวยความฝนใจ จะรอคอยแตเวลาทจะไดบรโภค

ชวตนเพองาน งานนเพอธรรม

๑๔๕

ความตองการกขดแยงกน และเมอความตองการขดแยงกน กเกดภาวะทเรยกวา “เครยด” จงทางานดวยความเครยด

คนทมคานยมบรโภคมาก เมอตองทางานมาก กยงเครยดมาก โดยเฉพาะคนทตองการผลตอบแทนทางวตถ ทางานไปกทาดวยความกระวนกระวาย เกดความขดแยงในจตใจ มความกงวลวาผลตอบแทนทเราตองการจะไดหรอเปลา จะไดนอยกวาทตงความหวงหรอเปลา หรอวาเราอาจจะถกแยงผลตอบแทนไป หรอถกแยงตาแหนงฐานะไป ความหวงกงวลตางๆ นทาใหเกดความเครยด ซงเปนปญหาทางจตใจทสาคญ

เมอขาดความรกงาน ใจไมอยกบงาน ความรสกรอเงนรอเวลากจะเดนขนมาและกดดนใจนน โดยเฉพาะเมอจดหมายของคน กบจดหมายของงาน ลกลนขดแยงกน เชน งานเสรจเงนยงไมมา หรอวาตาแหนงยงไมได แรงกดดนกยงมาก เลยยงเครยดหนก

ปญหาตางๆ รวมทงความเครยดนน กเกดจากแรงจงใจประเภทแรกทเรยกวา ตณหา-มานะ โดยเฉพาะคานยมบรโภค และคานยมโกหรหรา ซงกาลงแพรหลายอยในสงคมของเรา และบางทกถงกบมองกนวาเปนเรองทด

สวนแรงจงใจทถกตอง คอทางานดวยใจทใฝสรางสรรค มองงานเปนโอกาสทจะไดพฒนาตน อยากพฒนาประเทศชาตหรอทาประโยชนแกสงคม ตองการผลสาเรจของงานหรอทางานเพอจดหมายของงานแทๆ

แมจะทางานดวยแรงจงใจทดแบบน ถาเกดความรสกเรงรดจะรบรอนทา และมความหวงกงวลเกรงงานจะไมเสรจ กอาจจะมความเครยดได ตางแตวาจะเปนความเครยดทคลายไดงาย (เพราะไมมอารมณดานลบทเกดจากตณหา)

เพราะฉะนน ไมวาจะเปนฝายทมแรงจงใจไมดกตาม มแรงจงใจทดกตาม กยงมความเครยดได ยงอาจมปญหา แตเราสามารถแยกความแตกตางไดวา ใน

ชวตนเพองาน งานนเพอธรรม

๑๔๖

ฝายหนง แรงจงใจเพอจดหมายของคน ซงมงเอาประโยชนสวนตนดวยตณหา-มานะ มโทษตอสงคมและตอชวตมาก สวนฝายทสอง แรงจงใจเพอจดหมายของงาน มคณคามาก มคณประโยชนตอสงคมมาก พฒนาชวตคนไดด

ตกลงวา ทงสองอยางยงมปญหาอย ทาอยางไรจะแกไขใหการทางานมสวนทเปนคณอยางเดยว เปนประโยชนแกชวตโดยสมบรณ อนนเปนขนตอไป

ตอไปกมาถงขนทวา ทงทางานด และมความสขดวย ซงจะตองมการตงทาททถกตอง และตอนนจะเปนเรองของการพฒนาจตใจ และพฒนาปญญา ควบคไปกบการทางาน

เมอกน เราเอางานมาพฒนาชวตจตใจของเรา แตอกดานหนงในการทางานนน เราจะตองพฒนาชวตจตใจของเราไปดวย เพอเอาชวตจตใจทดไปพฒนาการทางาน การทางานทจะใหไดทงผลดและมความสขดวยนน มอะไรหลายแงทจะตองพจารณา

แงทหนงกอยางทวาเมอก คอ ในการทจะใหเกดผลดตอชวตและสงคม เราตองมแรงจงใจทถกตอง ซงตองการจดหมายของงาน มฉนทะ มความใฝด มความใฝสรางสรรค และพรอมกบการมฉนทะนน กตองมความรเทาทนความจรง ซงเปนเรองของปญญาดวย อยางนอยรเทาทนวาสงทงหลายเปนไปตามเหตปจจย

เพยงตงทาทของจตใจแบบรเทาทนขนมาแคนเทานน เรากจะเรมมความสขงายขนทนท เราจะมองดสงตางๆ ดวยสายตาทมองเหนถกตองมากขน

ในขณะทเรากาลงเรงงานเตมท ขยนเอาใจใสเตมท เรากลบจะมความกระวนกระวายนอยลง หรอทางานดวยความไมกระวนกระวาย คอมความรเทาทนวาสงทงหลายเปนไปตามเหตปจจย ขณะนเรากาลงทาเหตปจจย เรากทาเหตปจจยนนใหเตมท สวนผลนนมนจะเปนไปตามเหตปจจยของมน เรากดมนไป ไมมตวเราทเขาไปวนวายดวย พอวางใจอยางนเรากเปนอสระ สบาย ไมตองหวงกงวล

ชวตนเพองาน งานนเพอธรรม

๑๔๗

กบผล เราทาเหตปจจยใหดกแลวกน

อนนเปนขอทหนง กลาวคอ ควบคกบแรงจงใจทถกตองหรอฉนทะนน กใหมการรเทาทนความจรงดวย อยางนอยใหทาใจวา สงทงหลายเปนไปตามเหตปจจย มองไปตามเหตปจจย ขอนเปนทาทพนฐานตามหลกธรรมทวา ใหมองสงทงหลายวาเปนไปตามเหตปจจย เปนการทาใจขนทหนง ตอไปแงทสองกคอ เวลาทางานเรามกมความรสกแบงแยกหรอแยกตวออกไปวา นตวเรา นชวตของเรา นนงาน เราจะตองทางาน ตลอดจนรสกวางานเปนเรองเหนดเหนอยตองตรากตรา ไมมองวางานนแหละเปนเนอแท เปนเนอเปนตวของชวต

ทจรงนน งานไมใชสงตางหากจากชวต งานทเราบอกวาเปนกจกรรมของชวตนน ทจรงมนเปนตวการดาเนนชวตของเราเลยทเดยว ในชวตของเราทเปนไปอยน งานนนเองคอความเปนไปของชวต เพราะฉะนน การทางานจงเปนเนอหาหรอเปนเนอตวของชวตของเรา

เมอทางาน เราอยาไปมความรสกแยกวา นนเปนงาน เปนกจกรรมตางหากจากชวตของเรา การทมความรสกวาเราจะตองไปเหนดเหนอยตรากตรา หรอวามนเปนเรองหนกเรองทนทเราจะตองทางานตอไป รอหนอยเถอะ เราทางานเสรจแลวจะไดไปหาเวลาพกผอน ความนกคดอยางนจะทาใหเกดความรสกแปลกแยก และเกดความรสกทครนคดเหมอนถกกดถกทบอยอยากจะพนไปเสย เกดความเครยด เกดความกงวล เกดความหวง เกดความหวง ในเบองตนคนเราตองอยดวยความหวง แตพอถงขนหนงแลวไมตองหวง เพราะความหวงสาเรจจบสนอยในตว ตอนนจะมความสขยงกวาตอนแรกทมความหวง

คนทไมมความหวงเลย จะมความทกขมาก ในขนตอมาเขาจงมความสข

ชวตนเพองาน งานนเพอธรรม

๑๔๘

ดวยการทมความหวง เขามความหวงวา หลงจากนแลว เขาจะไดจะพบสงทปรารถนา แลวเขากจะสข จะสบาย เขามความหวงอยางน และเขากมความสข

แตความหวงนนคกบความหวาด เปนคกนกบความหวงและความกงวล ดงนน พรอมกบการมความสขดวยความหวงนน เขากมความกงวล เชน เมอหวงวาจะได กหวาดระแวงหรอกงวลวาจะมอะไรมาขดขวางใหไมเปนไปอยางทหวง เปนความทกขอยางหนงในการรอความหวง

สวนคนอกพวกหนงนนอยเหนอความหวง หรอพนเลยความหวงไปแลว คอไมตองอยดวยความหวง ไมตองอาศยความสขจากความหวง หรอวาความสขของเขาไมตองขนตอความหวง เพราะชวตเปนความสขตลอดเวลา โดยไมตองหวงเลย และไมตองหวงกงวล

เพราะฉะนน ถาเราจะทางานใหไดผลด โดยทวาชวตกมความสข และงานกไดผลดดวย กควรจะมาใหถงขนน คอขนทวา มองงานกบชวตเปนอนหนงอนเดยวกน มองวางานเปนกจกรรมทเปนเนอเปนตวของชวตแทๆ แลวเรากทางานไปอยางทรสกวามนเปนการดาเนนชวตของเราเอง และดาเนนชวตนนใหดทสด ตอไปอกดานหนงกคอ เมอเราทางานไป ไมวาจะมองในความหมายวาเปนการพฒนาตนเองกตาม เปนการกระทาเพอประโยชนสขของประชาชนหรอของสงคมกตาม ในเวลาททาอยนน สภาพจตใจอยางหนงทควรเกดขน กคอความราเรงบนเทงใจ ความเบกบานใจ

การทางานในความหมายบางอยางกเออตอการเกดสภาพจตอยางนอยแลว เชน ถาเราศรทธาในความหมายของงาน ในคณคาของงาน เราทางานไปกทาจตใจของเราใหราเรงไดงาย

แตการทจะใหราเรงนน บางทกตองทาตวทาใจเหมอนกน ไมใชวามนจะเกดขนมาเฉยๆ เราตองตงทาทของจตใจใหถกตอง บอกตวเอง เราใจตวเองใหราเรง

ชวตนเพองาน งานนเพอธรรม

๑๔๙

ทาใจใหเบกบานอยเสมอ สภาพจตอยางนเรยกวามปราโมทย ทางพระบอกวา สภาพจตทดของคนนน กคอ

หนง ปราโมทย มความราเรงเบกบานใจ

สอง ปต มความอมใจ ปลาบปลมใจ

สาม ปสสทธ มความผอนคลาย หรอสงบเยน

ขอทสามนมความสาคญมากในยคปจจบน คอ เมอผอนคลาย กไมเครยด เปนขอทจะชวยแกปญหาสภาพจตในวฒนธรรมสมยใหมของยคอตสาหกรรม พอมปสสทธแลว

ส สข มความฉาชนรนใจ จตใจคลองสบาย แลวก

หา สมาธ มใจแนวแน อยตว แนบสนท และมนคง ไมวอกแวก ไมฟงซาน ไมหวนไหว ไมมอะไรรบกวน เรยบ สมาเสมอ อยกบกจ อยกบงาน เหมอนดงกลนเขาเปนอนหนงอนเดยวกบงาน ซงหมายถงวาสมาธในการทางานกเกดขนดวย

องคประกอบ ๕ ตวน เปนสภาพจตของคนทปฏบตธรรม ดงนน ในการเปนอยและในการทากจกรรมทกอยาง เราจงปฏบตธรรมไดทงนน เมอเราดาเนนชวตถกตอง ทาสงนนๆ ไดถกตอง เรามสภาพจตทงหาอยางน กเรยกวา เรากาลงปฏบตธรรมตลอดเวลา

หลายคนไปมองการปฏบตธรรมแยกจากชวตออกไป ตองรอไปเขาปา ไปอยวด การปฏบตธรรมอยางนนอาจเปน course แบบ intensive แตในปจจบนคอทกขณะน เราตองปฏบตธรรมตลอดเวลา ถาใครปฏบตไดอยางนตลอดเวลาแลว การปฏบตอยางทเรยกวา intensive course กไมจาเปน สาหรบบางคนจาเปน เพราะเขาไมเคยฝกตนเลย

ชวตนเพองาน งานนเพอธรรม

๑๕๐

ทน ถาเราฝกตวเองตลอดเวลาดวยการทางานแบบน เรากปฏบตธรรมตลอดเวลาอยแลว เราทางานไป โดยมสภาพจตด ซงจะไมมปญหาสขภาพจตเลย เพราะมนเปนสขภาพจตเองอยแลวในตว ขอใหมปราโมทย ใหมปต มปสสทธ มสข มสมาธเถด ถาทาอยางนแลวสบาย งานกไดผลดวย จตใจกดดวย

ถาทางานอยางน กกลายเปนทางานเพอธรรมแลว และคนอยางนจะไมคอยคานงถงผลตอบแทน ไมตองรอความสขจากผลตอบแทน

คนทมงผลตอบแทนตองรอวา เมอไรเขาไดผลตอบแทนเปนเงนเปนทองแลว เขาจงจะมความสข แตระหวางนนกทกขแทบตาย ทางานดวยความทกขและรอความสขอยเรอยไป จะไดหรอไมไดกยงไมแนนอน ไมมนใจ แตการปฏบตโดยมสภาพจตหาอยางน ไดทงงานไดทงความสขเสรจไปในตว

ทน พอถงขนทางานอยางมความสขโดยไมตองหวง ไมตองหวงผลตอบแทนแลว เราทางานไป ชวตแตละขณะกจะเปนความเตมสมบรณของชวตในทกขณะนนๆ ตอนนแหละจะถงจดรวมททกอยางมาอยดวยกน ทงงาน ทงชวต และความสข จะสาเรจในแตละขณะ

ตรงนแหละเปนหวใจสาคญ ในตอนแรกนนเปนเหมอนวาเราแยกงาน แยกชวต แยกความสขเปนสวนๆ แตพอถงตอนน ทาไปทามา ทกอยางมารวมอยดวยกนทงหมดในขณะเดยว

ตราบใดเรายงแยกเปนสวนๆ และแยกตามเวลา ตราบนนชวตจะตองดนรนคอยหาและหลบหนสงเหลานนทละอยางๆ อยตลอดเวลา คอเปนชวตทตามหาวนพรงน ซงไมมาถงสกท แตถาทาใหเปนปจจบนเสย ทกอยาง กครบถวนอยดวยกนทนท ทกอยางกสมบรณ

ชวตนเพองาน งานนเพอธรรม

๑๕๑

ชวต งาน และธรรม : ความประสานสเอกภาพ

ในสภาพอยางน เราจะมองเหนพฒนาการของคนในการทางาน มองเหนพฒนาการของชวต ในลกษณะทวา

ตอนตน คนจานวนมากมองแบบปถชนวา งานเพอชวต คอเราทางานเพอจะไดผลตอบแทนมาเลยงชวต ชวตของเราอาศยงาน คอ เราอาศยงานเพอใหชวตของเราเปนอยได ตอมาจะเหนวา มการกาวหนาไปอกขนหนง คอกลายเปน งานเพองาน ตอนนงานกเพองานนนแหละ คอ เพอใหงานนนสาเรจดวยด เพอจดมงหมายของงาน ตรงไปตรงมา

ทวางานเพอชวตนนเปนเรองของเงอนไข ไมใชเปนเหตปจจย จะตองมองความเปนเหตปจจย และการเปนเงอนไขวาเปนคนละอยาง

งานเพอชวตนน แทจรงแลว ไมใชความสมพนธตามเหตปจจย งานไมใชเปนเหตปจจยของชวต แตงานเปนเงอนไขเพอใหไดผลตอบแทนมาเลยงชวต แตถางานเพองานแลวกเปนเรองของเหตปจจยโดยตรง งานอะไรกเพอจดหมายของงานอนนน เชน งานของแพทยคอการบาบดโรค กเพอจดมงหมายของงาน คอทาใหคนหายโรค ทางานโภชนาการ กเพอใหคนไดกนอาหารด แลวคนกจะไดมสขภาพด เปนจดหมายของงานโดยตรง งานกเพองาน เมอเราทางานเพองานแลว ไปๆ มาๆ งานททานนกกลายเปนกจกรรมหลกของชวตของเรา กลายเปนตวชวตของเรา งานเพองานกกลายเปนชวตเพองาน ชวตของเรากกลายเปน ชวตเพองาน ทางานไปทางานมา ชวตของเรากลายเปนชวตเพองาน อนง พรอมกบทวาเปนงานเพองานนนแหละ มนกเปนธรรมไปในตว เหมอนอยางทบอกวา ทางานเพอประโยชนสขแกสงคม หรอวาแพทยทาใหคนไขมสขภาพด การทาใหเกดประโยชนสขแกสงคม และการชวยใหคนมสขภาพดกเปน

ชวตนเพองาน งานนเพอธรรม

๑๕๒

ธรรม การทครใหการศกษาแกเดกนกเรยน ทาใหนกเรยนมการศกษา มสตปญญา การทมสตปญญา การทมชวตทดงาม กเปนธรรม เพราะฉะนน งานนน กเพอ

ธรรม เมอเราเอาชวตของเราเปนงาน เอางานของเราเปนชวตไปแลว กกลายเปนวาชวตของเรากเพอธรรม งานกเพอธรรม ซงมองกนไปใหถงทสดแลว ไมใชแคเพอเทานน คอ ทวางานเพองาน งานเพอธรรม ชวตเพองาน ชวตเพอธรรมอะไรตางๆ น ในทสด ทงหมดนกเปนอนหนงอนเดยวกน

เมอถงขนน กไมตองใชคาวา "เพอ" แลว เพราะทาไปทามา ชวตกคองาน งานกคอชวต และงานกเปนธรรมไปในตว เมองานเปนธรรม ชวตกเลยเปนธรรมดวย ตกลงวา ทงชวตทงงานกเปนธรรม ไปหมด

พอถงจดนกเขาถงเอกภาพทแทจรง ทกอยางกจะถงจดทสมบรณในแตละขณะอยางทกลาวแลว ในภาวะแหงเอกภาพ ทชวต งาน และธรรม ประสานกลมกลนเขาเปนอนหนงอนเดยวกนนน คนททางานกจะมชวตและงานและธรรมสมบรณพรอม ในแตละขณะทเปนปจจบน และจะมแตชวตและงานทมความสข ไมใชชวตและงานทมความเศรา นเปนประการทหนง

ประการทสอง ชวตนนมคณคาเปนประโยชน ไมมโทษ และ ประการทสาม ชวตน และงานนน ดาเนนไปอยางจรงจง กระตอรอรน

ไมเฉอยชา ไมประมาท ลกษณะของงานอยางหนงทเปนโทษ กคอความเฉอยชา ความทอแท

ขาดความกระตอรอรน ซงโยงไปถงสภาพจตดวย เมอเราไดคณลกษณะของการทางาน และชวตอยางทวามาน เรากไดคณภาพทดทงสามดาน คอ ไดทงความสข ไดคณประโยชนหรอคณคา และไดทงความจรงจง กระตอรอรน ซงเปนเนอแทในตวของงานดวย ถาเปนอยางนแลว ชวตนนกเปนชวตทมความสมบรณในตวเอง ซงในแง

ชวตนเพองาน งานนเพอธรรม

๑๕๓

ของงานกเปนอนหนงอนเดยวกบงาน แลวกเปนอนหนงอนเดยวกบประโยชนสขทจะเกดแกชวตและสงคมของมนษยดวย ชวตอยางนจงมความหมายเทากบประโยชนสขดวย

หมายความวา ชวตคอประโยชนสข เพราะการเปนอยของชวตนน หมายถงการเกดขนและการดารงอยของประโยชนสขดวย

คนผใดมชวตอยอยางน การเปนอยของเขากคอประโยชนสขทเกดขนแกเพอนมนษย แกชวต แกสงคมตลอดเวลา เพราะฉะนน ถาคนอยางนมชวตยนยาวเทาไร กเทากบทาใหประโยชนสขแกสงคม แกมนษย แกโลก แผขยายไปไดมากเทานน ดงนน อายทมากขน กคอประโยชนสขของคนทมากขน แพรหลายกวางขวางยงขนในสงคม

ครงหนง พระสารบตร อครสาวกฝายขวาของพระพทธเจาถกถามวา ถาพระพทธเจามอนเปนอะไรไป ทานจะมความโศกเศราไหม พระสารบตรตอบวา

ถาองคพระศาสดามอนเปนอะไรไป ขาพเจากจะไมมความโศกเศรา แตขาพเจาจะมความคดวา พระองคผทรงมพระคณความดมากมาย ไดลบลวงจากไปเสยแลว ถาหากพระองคทรงดารงอยยาวนาน กจะเปนไปเพอประโยชนสขแกพหชนชาวโลกเปนอนมาก พระสารบตรตอบอยางนหมายความวา เปนการตงทาททถกตองตอกน

ทงตอตวของทานเอง และตอชวตของทานผอนดวย กอยางทวามาแลววา ชวตทยนยาวอยในโลกของคนทมคณสมบตเชนน กคอ ความแพรหลายของประโยชนสขมากยงขน

ชวตนเพองาน งานนเพอธรรม

๑๕๔

ชวต งาน และธรรม : อสรภาพภายในเอกภาพ

เทาทไดกลาวมาในเรอง "ชวตนเพองาน และงานนเพอธรรม" ทงหมดน กเปนนยหนงของความหมาย แตถาจะวเคราะหอกแบบหนง ชอหวขอทตงไว ไดแยกชวตกบงานออกเปนคา ๒ คา

เมอกเราไดดงเอาชวตกบงาน มารวมเปนอนหนงอนเดยวกนแลว แตถงอยางนน ในแงของความเปนจรง มนกยงเปนคาพดคนละคา ชวตกเปนอนหนง งานกเปนอนหนง เพยงแตเรามาโยงใหเปนเอกภาพ ทน แงทชวตกบงานเปนคนละคา ยงเปนคนละอยาง และยงมความหมายทตางกน กคอ งานนนมลกษณะทจะตองทากนเรอยไป ไมสนสด ยงไมมความสมบรณเสรจสนทแทจรง เพราะวา งานนนสมพนธกบความเปลยนแปลงของกาลเทศะและของชมชน

สงคมมความเปลยนแปลงอยเสมอ เมอสงคมเปลยนแปลงไป งานททากเปลยนแปลงไปดวย เพราะฉะนนงานจะไมมความสมบรณเสรจสน ตองมการเปลยนแปลงตอไปตามสภาพแวดลอมของสงคม แตชวตของคนมความจบสนในตว จะไมไปกบงานตลอดไป อนนกเปนอกแงหนง

ตามทพดไปแลว แมวาชวตกบงานจะเปนเอกภาพกนไดแลว แตในแงหนงกยงมความตาง อยางทวางานสาหรบสงคมนคงดาเนนตอไป แตชวตของคนมการจบสนได และจะตองจบสนไป แมวา เราจะไมสามารถทาใหงานมความสมบรณเสรจสน แตชวตของคนเราแตละชวตเราควรจะทาใหสมบรณ และชวตของเราในโลกนเรากสามารถทาใหสมบรณไดดวย ทาอยางไรจะใหสมบรณ

ในทางพระพทธศาสนาไดแสดงหลกเกยวกบจดหมายของชวตไว ๓ ขนวา ชวตทเกดขนมานน แมวามนจะไมมจดหมายของมนเอง เรากควรทาใหม

ชวตนเพองาน งานนเพอธรรม

๑๕๕

จดหมาย

เราอาจจะตอบไมไดวา ชวตนเกดมามจดมงหมายหรอไม เพราะเมอวาตามหลกธรรมแลว ชวตนเกดมาพรอมดวยอวชชา

ชวตไมไดบอกเราวามนมจดมงหมายอยางนนอยางน แตเรากสามารถตงความมงหมายใหแกมนได ดวยการศกษาและเขาใจชวต กมองเหนวา ชวตนจะเปนอยด จะตองมคณภาพ จะตองเขาถงสงหรอสภาวะทมคณคาหรอเปนประโยชนแกมนอยางแทจรง

ดวยเหตน ทางพระจงไดแสดงไววา เมอเกดมาแลว ชวตของเราควรเขาถงจดหมายระดบตางๆ เพอใหเปนชวตทสมบรณ ซงเปนเรองทเราจะตองทาใหแกชวตของเราเอง ใหมนมใหมนเปนไดอยางนน

ประโยชนหรอจดหมายน ทานแบงเปน ๓ ขน จดหมายทหนง เรยกวา จดหมายทตามองเหน จดหมายของชวตทตามองเหน โดยพนฐานทสด กคอ การมรายได มทรพยสนเงนทอง มปจจย ๔ พอพงตวเองได การเปนทยอมรบและอยรวมกบคนอนได

เรองผลประโยชนและความจาเปนตางๆ ทางวตถและทางสงคมเหลาน ชวตของเราจาเปนตองพงอาศย เราปฏเสธไมได พดงายๆ กคอการพงตวเองไดในทางเศรษฐกจและสงคม เปนหนาทของเราทจะตองทาใหเกดใหม

ทกคนควรทจะตองพจารณาตวเองวา ในขนทหนง เกยวกบการมทรพยทจะใชสอย มปจจยทพออยได การมความสมพนธทดกบผอนในสงคม เรองของความอยด พงตนเองไดในทางเศรษฐกจและสงคม ซงเปนประโยชนทตามองเหนน เราทาไดแคไหน บรรลผลไหม นคอขนทหนงททานใหใชเปนหลกวด ตอไปขนทสอง จดหมายทเลยตามองเหน หรอประโยชนซงเลยไกลออกไปขางหนา เลยจากทตามองเหน ซงรวมถงเลยจากโลกนไปดวย กคอดานใน

ชวตนเพองาน งานนเพอธรรม

๑๕๖

หรอดานจตใจ หมายถงการพฒนาชวตจตใจ รวมทงการมความสขในการทางาน การมองเหนคณคาของงานในแงความหมายทแทจรง วาเปนประโยชนตอเพอนมนษยหรอเพอสนตสข ความประพฤตสจรต ความมนาใจพรอมทจะสละจะทาจะใหเพอประโยชนสวนรวมและการชวยเหลอตางๆ

คณคาและคณธรรมเหลาน ซงทาใหเกดความมนใจและเอบอมภายในจตใจ มนใจถงขนาดทวาไมตองหวนหวาดกลวภยโลกหนา เปนความสขทลกซง เปนสงทเลยจากตามองเหน

คนหลายคนแมจะมประโยชนทตามองเหนพรงพรอมบรบรณ แตไมมความสขทแทจรงเลย เพราะพนจากทตามองเหนไปแลว จตใจไมพรอม ไมไดพฒนาเพยงพอ เพราะฉะนน ตองมองวา ในสวนทมองไมเหน คอเลยไปกวานน ยงมอกสวนหนง แลวสวนนนเรามแคไหนเพยงไร สดทาย จดหมายทพนเหนอโลก หรอจดหมายทพนเปนอสระ เรยกวา ประโยชนสงสด คอประโยชนเหนอทงทตามองเหนและทเลยจากตามองเหน

ประโยชนในขนทสองนน แมจะเลยจากทตามองเหนไปแลว กยงเปนเพยงเรองนามธรรมในระดบของความดงามตางๆ ซงแมจะสง แมจะประเสรฐ กยงมความยดความตดอยในความดความงามตางๆ เหลานน และยงอยในขายของความทกข ยงไมพนเปนอสระแทจรง

สวนจดมงหมายขนสดทายน กคอการอยเหนอสงเหลานนขนไป คอความเปนอสระโดยสมบรณ ซงทางพระพทธศาสนาถอวา ความเปนอสระโดยสมบรณเปนจดมงหมายทแทจรงของชวต

ตอนน แมแตงานทวาสาคญ เรากตองอยเหนอมน เพราะถงแมวา งานกบชวตของเราจะเปนอนหนงอนเดยวกน แตตราบใดทเรายงมความตดในงานนนอย ยงยดถอเปนตวเรา เปนของเรา งานแมจะเปนสงทดงาม มคณคา เปน

ชวตนเพองาน งานนเพอธรรม

๑๕๗

ประโยชน แตเรากจะเกดความทกขจากงานนนได มนยงอาจจะเหนยวรงใหเราเอนเอยงได จงจะตองมาถงขนสดทายอกขนหนงคอ ความหลดพนเปนอสระโดยสมบรณ อยเหนอสงทงปวง แมแตสงทเรยกวางาน

ในขนนเราจะทางานใหดทสด โดยทจตใจไมตดคางกงวลอยกบงาน ไมวาในแงทตวเราจะไดผลอะไรจากงานนน หรอในแงวางานจะทาใหตวเราไดเปนอยางนนๆ หรอแมแตในแงวางานของเราจะตองเปนอยางนนๆ การมองตามเหตปจจยนนเปนตวตนทาง ทจะทาใหเรามาถงขนน ในเวลาททางาน เราทาดวยความตงใจอยางดทสด มงแนวเดดเดยววาตองใหสมฤทธผลบรรลจดหมายนนๆ แตพรอมกนนนกมทาทของจตใจทตระหนกรถงความเปนไปตามเหตปจจย ทาการใหตรงเหตปจจย มองไปตามเหตปจจย ถางานนนมนเปนไปตามเหตปจจย มนกเปนเรองของเหตปจจยทจะใหเปนไป ไมใชเรองของตวเราทจะเขาไปรบกระทบ เขาไปอยาก เขาไปยด หรอถอคางไว

เรามหนาทแตเพยงทาเหตปจจยใหดทสด ดวยความรทชดเจนทสด มแตตวร คอ รวาทดงามถกตองหรอเหมาะควรเปนอยางไร รวาเหตปจจยทจะใหเปนอยางนนคออะไร แลวทาตามทร คอ ทาเหตปจจยทรวาจะใหเกดผลเปนความดงามถกตองเหมาะหรอควรอยางนน

เมอทาเหตปจจยแลว มนกเปนเรองของเหตปจจยนนแหละทจะทาใหเกดผลขนมา เราหมดหนาทแคนน ไมตองมายงใจนอกเหตปจจย ไมตองไปอยากไปยด ตอนนใจของเรากเรยกวาลอยพนออกมาไดสวนหนง

เมอใดเราเขาถงความจรงโดยสมบรณแลว จตใจของเรากจะเปนอสระอยางแทจรง ซงทาใหทางานนนไดผลสมบรณ โดยทพรอมกนนนกไมทาใหตวเราตกไปอยใตความกดทบ หรอในการบบคนของตวงานนนดวย แตเรากสขสบายโปรงใจอยตามปกตของเรา อนนเปนประโยชนสงสดในขนสดทาย ถาสามารถทา

ชวตนเพองาน งานนเพอธรรม

๑๕๘

ไดอยางน ชวตกจะมความสมบรณในตว ดงไดกลาวแลววา งานไมใชเปนตวเรา และกไมใชเปนของเราจรง แตงานนนเปนกจกรรมของชวต เปนกจกรรมของสงคม เปนสงทชวตของเราเขาไปสมพนธเกยวของ แลวกตองผานกนไปในทสด

งานนนเราไมสามารถทาใหสมบรณแทจรง เพราะมนขนกบผลทมตอสงอน ขนกบปจจยแวดลอม กาลเทศะ ความเปลยนแปลงของสงคม คนอนจะตองมารบชวงทากนตอไป

แตชวตของเราแตละคน เปนสงททาใหสมบรณได และเราสามารถทาใหสมบรณไดแมแตดวยการปฏบตงานนแหละอยางถกตอง

เมอเราปฎบตตองานหรอทางานอยางถกตอง มทาทของจตใจตองานถกตองแลว ชวตกจะเปนชวตทสมบรณในตวในแตละขณะนนนนเอง นคอประโยชนในระดบตางๆ จนถงขนสงสดททางธรรมไดสอนไว รวมความวา ภาวะทชวต งาน และธรรม ประสานกลมกลนเขาดวยกนเปนหนงเดยว หรอเอกภาพ ทกลาวมานน เมอวเคราะหลงไปแลว ยงแยกไดเปน ๒ ระดบ

ในระดบหนง แมวาในเวลาทางาน ชวตจะเตมอมสมบรณในแตละขณะนนๆ ทกขณะ เพราะชวตจตใจกลมกลนเขาไปในงานเปนอนเดยวกน พรอมทงมความสขพรอมอยดวยในตว แตลกลงไปในจตใจ กยงมความยดตดถอมนอยวางานของเราๆ พรอมดวยความอยากความหวงความหมายมน และความหวาดหวนวา ขอใหเปนอยางนนเถด มนจะเปนอยางนนหรอไมหนอ เปนตน จงยงแฝงเอาเชอแหงความทกขซอนไวลกซงในภายใน

ขนนยงเปนเอกภาพทมความแยกตางหาก ซงสงทตางหากกนเขามารวมกน มตวตนทไปรวมเขากบสงอน หรอฝงกลนเขาไปในสงนนในงานนน ซงเมอ

ชวตนเพองาน งานนเพอธรรม

๑๕๙

มการรวมเขากอาจมการแยกออกไดอก

สวนในอกระดบหนง ความประสานกลมกลนของชวตจตใจกบงานททา เปนไปพรอมดวยความรเทาทนตามความเปนจรงในธรรมชาตของชวตและการงานเปนตน ทเปนไปตามเหตปจจย โดยไมตองอยากไมตองยดถอสาคญมนหมาย ใหนอกเหนอ หรอเกนออกไปจากการกระทาตามเหตผลดวยความตงใจและเพยรพยายามอยางจรงจง

ขนนเปนภาวะของอสรภาพ ซงเอกภาพเปนเพยงสานวนพด เพราะแทจรงแลว ไมมอะไรแยกตางหากทจะตองมารวมเขาดวยกน เนองจากไมมตวตนทจะเขาไปรวมหรอแยกออกมา เปนเพยงความเปนไปหรอดาเนนไปอยางประสานกลมกลนในความสมพนธของสงทงหลาย

ทแทกคอความโปรงโลงเปนอสระ เรยกวาภาวะปลอดทกขไรปญหา เพราะไมมชองใหความคบของตดขดบบคนเกดขนไดเลย ฉะนน พงเขาใจวา ภาวะทชวต งาน และธรรม ประสานกลมกลนเขาเปนหนงเดยว ดงไดกลาวมากอนหนาน ซงผทางานมชวตเตมสมบรณเสรจสนไปในแตละขณะ ทเปนปจจบนนน วาทจรงแลว เมอถงขนสดทาย กตรงกนกบภาวะของการมชวตทเปนอสระอยพนเหนองาน ทกลาวถงในทนนนเอง

ทงนเพราะวา ความเปนอนหนงอนเดยวกนนน หมายถงความสมพนธทกลมกลนเสรจสนผานไปในแตละขณะ ไมใชเปนการเขาไปยดตดผกพนอยดวยกน ซงแมจะอยในขณะเดยวกน กกลายเปนแยกตางหาก จงมารวมหรอยดตดกน

แตในภาวะทเปนเอกภาพอยางสมบรณแทจรง ผททางาน มชวตเปนงาน และมงานเปนชวตในขณะนนๆ เสรจสนไป โดยไมมตวตนทจะแยกออกมายดตดในขณะนน และไมมอะไรคางใจเลยไปจากปจจบน จงเปนอสรภาพในทามกลางแหงภาวะทเรยกวาเปนเอกภาพนนทเดยว

ชวตนเพองาน งานนเพอธรรม

๑๖๐

เปนอนวา ชวตนเพองาน งานนเพอธรรม และลกลงไปอก ชวตนกเปนงาน และงานนกเปนธรรม และชวตกเปนธรรมเองดวย จนกระทงในทสด ชวตนกมาถงขนสดทาย คอเปนชวตทเปนอนหนงอนเดยวกบงาน แตกเปนอสระอยพนเหนอแมแตงาน

กเปนอนวา ถงความจบสนสมบรณ ถาถงขนนกเรยกวาเปนประโยชนสงสดในประโยชนสามขน ทเราจะตองทาใหได

พระพทธศาสนาบอกไววา คนเราเกดมาควรเขาถงประโยชนใหครบสามขน และประโยชนทงสามขนนแหละคอเครองมอ หรอเกณฑมาตรฐานทใชวดผลของตนในการดาเนนชวต

ถาเราดาเนนชวตของเราไปแลว คอยเอาหลกประโยชน หรอจดหมายสามขนนมาวดตวเองอยเสมอ เรากจะเหนการพฒนาของตวเราเอง

ไมวาเราจะมองชวตเปนการพฒนาตนเอง หรอเปนการสะสมสรางสรรคความดกตาม หลกประโยชนสามขนนสามารถนามาใชไดเสมอไป ใชไดจนถงขนสมบรณเปนอสระ จบการพฒนา อยพนเหนอการทจะเปนทกข แมแตเพราะความด

ชวตด มหลก

๑๖๑

ชวตด มหลก

เมอสขแท กถงธรรม

มนษยทกคนตองการชวตทดและมความสขทแทจรง และเรากดาเนนชวต เพยรพยายามทาทกอยางเพอหาสงน แตแลวมนษยกประสบปญหากนอยอยางนแหละ เพราะเพยรพยายามไป โดยไมรไมเขาใจวาชวตทดและความสขทแทจรงนนคออะไร ขอรวบรดวา หลกในการสรางชวตทดและมความสขน ไมมอะไรมาก ทจรงกคอการเขาถงธรรมนนเอง เปนอนเดยวกน เมอใดทเราเขาถงชวตทดมความสขทแทจรง อนนกคอเราเขาถงธรรม พดสน ๆ วา เมอสขแท กถงธรรม เมอพดอยางนแลวทกทานจะไดไมหนกใจ คอ จะไดเหนการกาวเขาไปหาธรรม เปนเรองทตรงกบจดหมายของ ชวตของเราอยแลว ถาหากทานใดยนยนกบตวเองไดวา ฉนเขาถงชวตทดมความสขแทจรงแลว ถาทานยนยนไดอยางนน ทานกบอกกบตนเองไดเลยวา ขาพเจาเขาถงธรรม

ชวตด มหลก

๑๖๒

แลว แตทานจะยนยนไดหรอเปลา ถาทานยนยนไมไดกตองบอกวา ฉนยงตองพยายามเขาถงชวตทดมความสขตอไป นนกคอ ฉนจะตองเขาถงธรรมตอไป สองอยางนเปนอนเดยวกน คอ เมอสขแท กถงธรรม และเมอถงธรรม กสขแท

พระพทธศาสนากไดบอกแลววา การเขาถงชวตทดมความสข หรอการเขาถงธรรมนน มใหเราเขาถงได อยแลวเปนขน ๆ หลายขน ซงจดรวมไดเปน ๓ ระดบ ระดบท ๑ คอขนกาม ไดแกการทจะบารงบาเรอประสาทสมผสทางตา ห จมก ลน กาย ในขนน เราจะแสวงหาทรพยสนเงนทองไปทานกไมวา แตวาใหมศลนะ ศลควบคมใหเราอยกนในสงคมดวยดมสนตสข ไมเบยดเบยนกน แตใหเออเฟอเกอกลมไมตรตอกน ไดแคขนศลนกไปไดแลว ทกคนกมความสขทางวตถกนได โดยทตางคนกมโอกาสเสวยสงบารงบาเรอประสาททง ๕ กนไดตามสมควร แตทานบอกวา แคนยงไมพอนะ เธอเปนมนษยมศกยภาพทจะพฒนาตวเองไดอก ถาแคนยงไมพนทกขจรงหรอก ยงมโอกาสทจะเจอทกขเขาจนไดอก ทงทกขนอกและทกขใน เพราะเปนสขทตงอยบนสงทเปนทกข ฐานมนไมมน ฉะนนเราจะตองพฒนาตอไป แลวทานกบอกขนตอไปอก ระดบท ๒ คอขนจต ไดแกขนรปาวจร และอรปาวจร ขนนเราเขาถงไดดวยสมาธ หรอการพฒนาจตใจ แตทานกบอกวาแคนกยงไมพออกนนแหละ การทเราจะอยขางในกบจตอยางเดยว มนดมดาไปไดลกลา กจรง แตอาจจะกลายเปนพวกหลกหนสงคม ไมเผชญหนาความจรง แกปญหาไมตก เพราะฉะนน จะตอง กาวตอไปอกใหถงความสมบรณจบสนปญหา ใหเปนสขโดยไมมทกขเหลออย แลวทานกบอกขนตอไปอก ระดบท ๓ คอ ขนปรมตถ หรอ โลกตตระ เปนขนทถงไดดวย ปญญา ทานสอนวา เธอจะตองแกปญหา ดวยปญญาใหมนเสรจสนไปในปจจบนเลยเฉพาะหนาเผชญไดกบทกสงโดยไมมความทกขแลวเมอนนแหละเธอจะเอา

ชวตด มหลก

๑๖๓

ความสขทางจตมาใสอกกไมวา จะมความสขทางประสาททงหามาเสรมกได ความสขนนเตมสภาพของมนอยางบรบรณ และทงไมเปนพษเปนภยแกใคร ดวย มนจะอยในขอบเขตทพอดไปหมดเลย เพราะมปญญาทไรทกขเปนตวควบคม เพราะฉะนนกมความสขขนสดทายทไรทกขดวยปญญา กจบกน เปนอนวาพระพทธศาสนาไดใหไวแลว ไดแสดงไวแลว เกยวกบหลกการในการเขาถงชวตทดมความสข คอการเขาถงธรรม แลวกแบงไวเปนขนเปนตอน ดงทไดกลาวมา รวมแลวหลกการในเรองนกคอ ศล สมาธ ปญญา เทานนเอง พดมาเสยยาวนาน ไมไดไปไหนเลย กอยในเรองเลก ๆ นอย ๆ ในชวตของเรานเอง

เพราะฉะนน กขอใหเราเขาใจธรรมกนในความหมายหนงน ซงทจรงมนเปนเรองงาย ๆ ไมมอะไรมาก ในเรองธรรม บางคนเขาถงธรรมปบเดยวเลย เพราะวาตวสาระมนกแคนเอง แตถาไปแจกแจงในรายละเอยดมนกเยอะแยะเหลอเกน ไมรจกจบ

ถาจบสาระใหถก ใหเรามชวตทดมความสขไดจรง กจบเรองกน

ปฏบตธรรม คออยางไร

คาวา ปฏบตธรรม นน หมายความวาอยางไร ปฏบตธรรมกคอ เอาธรรมมาปฏบต เอาธรรมมาใช เอามาใชดาเนนชวตทาการทางาน คอเอาธรรมมาใชใหเกดประโยชนในชวตจรง ทาใหเปนชวตทดมความสขนนเอง

เมอปฏบตธรรมกหมายถงวา เอาธรรมมาใชในชวตจรง หรอเอามาใชใหเกดประโยชนแกชวต ถายงไมไดใช กไมเรยกวาเปนการปฏบต

วาถงตวคาวา “ปฏบต” เองน เดมนนแปลวา “เดนทาง” มาจากภาษาบาล ของเดมน มคาคลายๆ กน อกคาหนงคอ “ปฏปทา”

ชวตด มหลก

๑๖๔

“ปฏปทา” แปลวาอะไร จะเหนไดในคาวา “มชฌมาปฏปทา” ทเราแปลกนวา “ทางสายกลาง” มชฌมา แปลวา สายกลาง และปฏปทา แปลวา ทาง ทางคออะไร ทางนนคอ ททจะเดน คาวาปฏปทา กคอททจะเดน คาวาปฏปทา กบคาวาปฏบตน เปนคาเดยวกน รากศพทอนเดยวกน ถาเปนกรยา มรปเปน ปฏปชชต แปลวา ดาเนน หรอเดนทาง

เพราะฉะนน ปฏปชชต มาเปน ปฏบต หรอเปนปฏปทา กตาม กแปลวา การเดนทาง หรอแปลวา ทางทเดน ถาเปนการเดนทางกนยมใชในรปวา ปฏปตต หรอไทยใชวา ปฏบต ถาเปนทางทเดนกนยมใช ปฏปทา เพราะฉะนน เราเอาถอยคาสาหรบสงทเปนรปธรรมนนเอง มาประยกตใชในทางนามธรรม

การเดนทางตามปกตนน เปนการเดนทางภายนอก เปนการเดนทางดานวตถ เอาเทาเดน หรอแมมรถแลว เอารถวงไป ตลอดจนไปดวยเครองบน กเรยกวา เปนการเดนทาง

ทน ชวตของเรากเหมอนกน ชวตกเปนการเดนทางชนดหนง แตเรามกเปลยนคาพดจากเดนมาเปนดาเนน ทจรงเดนกบดาเนนนน กศพทเดยวกนนนแหละ เดนกแผลงมาเปนดาเนน แลวเรากมการดาเนนชวต ในการดาเนนชวตนน กเหมอนกบวา เราเอาชวตนไปเดนทาง หรอวาการเปนอยของเรานนเปรยบเสมอนทาง ถาเปนอยอยางถกตอง กเรยกวาเดนทางชวตอยางถกตอง คอ ดาเนนชวตไดด ถาเดนทางชวตไมถกตอง กเรยกวาดาเนนชวตทผด

ในเมอปฏปทา หรอปฏบต น แปลวา การเดนทาง และทางทเดน เพราะฉะนน การปฏบตธรรมกคอเอาธรรมมาใชในการเดนทางชวต หรอเอามาชวยใหดาเนนชวตอยางถกตอง หรอเอามาชวยในการเดนทางชวต เพอใหการดาเนนชวตนนเปนไปดวยด

ชวตด มหลก

๑๖๕

หมายความวา ถาเราไมเอาธรรมมาใช การเดนทางชวตของเรากอาจจะผด อาจจะเขว อาจจะพลาด อาจจะหลง อาจจะไปในทางทเกดความเสอมความพนาศ แทนทจะเปนทางแหงความสขความเจรญ เรากเลยเอาธรรมมาชวย เอาธรรมมาปฏบต กคอเอาธรรมมาใชชวยใหการเดนทางชวตนถกตอง ไดผลดทประสงค

พดงายๆ จงวา การปฏบตธรรมคอการเอาธรรมมาใชนนเอง ใชใหเกดประโยชนแกชวตของเรา

เพราะฉะนน การปฏบตธรรมกจงเปนเรองกวางๆ ไมเฉพาะการทจะปลกตวออกจากสงคม ไปอยทวด ไปอยทปา แลวกไปนงบาเพญสมาธอะไรอยางนน ไมใชแคนน อนนนเปนเพยงสวนหนง เปนการพยายามนาธรรมมาใชในขนลก ในการทจะฝกฝนจตใจอยางจรงๆ จงๆ

ถาจะเรยกเปนภาษาสมยใหม การปลกตวไปปฏบตแบบนนกเรยกวาเปนการปฏบตแบบ intensive เปนการปฏบตแบบเขมขน หรอลงลกเฉพาะเรอง

ทจรงนน การปฏบตธรรมตองมตลอดเวลา เรานงกนอยในทน กตองมการปฏบตธรรม คอเอาธรรมมาใช เมอปฏบตสงนน ทาสงนนอยางถกตอง กเปนการปฏบตธรรม

เมอทางานหรอทาหนาทของตนอยางถกตอง ตงใจทาใหด ใหเกดคณประโยชน ใหสาเรจความมงหมายทดงาม กเปนการปฏบตธรรม

ดงนน ถาตนมหนาทศกษาเลาเรยน แลวศกษาเลาเรยนอยางถกตอง มความขยนหมนเพยร ตงใจเลาเรยน เลาเรยนใหไดผล กเปนการปฏบตธรรม เชน เลาเรยนโดยมอทธบาท ๔ มฉนทะ พอใจรกในการเรยนนน มวรยะ มความเพยร ใจส มจตตะ เอาใจใส รบผดชอบ มวมงสา คอยไตรตรอง ตรวจสอบ ทดสอบ ทดลองใหไดผลดยงขนไป อยางนกเรยกวาปฏบตธรรม

ชวตด มหลก

๑๖๖

หรอในการทางานกเหมอนกน เมอมอทธบาท ๔ เอาอทธบาท ๔ มาใชในการทางานนน กเปนการปฏบตธรรม

แมแตออกไปในทองถนน ไปขบรถ ถาขบโดยรกษากฎจราจร ขบเรยบรอยดไมประมาท มความสภาพ หรอลกเขาไป แมกระทงวา ทาจตใจใหสบาย ไมเครยด มความผองใสสบายใจในเวลาทขบรถนนได กเปนการปฏบตธรรมในระดบตางๆ

แลวแตวาใครจะสามารถเอาธรรมมาใชในการดาเนนชวต หรอในการทากจหนาทนนๆ ใหไดผลแคไหนเพยงไร กเรยกวาปฏบตธรรมทงนน

เพราะฉะนน การปฏบตธรรมทแทจรงนน ตองมอยตลอดเวลา เพราะเราทกคนมหนาทตองดาเนนชวตใหดงามถกตอง

แมแตการนงฟงปาฐกถานกมการปฏบตธรรม เมอตงใจฟง ฟงเปน ใชความคดพจารณาไตรตรองสงทรบฟงนน ทาใหเกดปญญาขน กเปนการปฏบตธรรมทงนน

เปนอนวา การปฏบตธรรมน เปนเรองทกวางมาก หมายถง การนาเอาธรรมมาใชใหเปนประโยชนแกชวต หรอการทากจทางานทาหนาทใหถกตอง ทาทกเรองทกอยางใหถกตอง ใหด ใหเกดผลเปนประโยชน เพอจะไดเขาถงชวตทดงามมความสขทแทจรงนนเอง เปนการปฏบตธรรม

หลกการทวไปของการปฏบตธรรม ชดท ๑

เนอตวของการปฏบตททานจดวางไวเปนหลกธรรมหวขอตางๆ นน ยอใหสนกคอสกขาหรอการศกษา ซงแยกออกไปเปน ศล สมาธ ปญญา เรยกวา ไตรสกขา

ชวตด มหลก

๑๖๗

ถาแยกแบบงายๆ โดยเนนดานภายนอกสาหรบคฤหสถ กเปนทาน ศล ภาวนา ซงเรยกวาบญสกขา

หลกการศกษา ๓ อยาง จะเปนไตรสกขา หรอบญสกขากตาม ควรจะทบทวนความหมายกนไวเลกนอยพอไดสาระ

ขอเรมดวยไตรสกขา กอน ไตรสกขา แปลวา สกขา หรอการศกษา ๓ อยาง ดงน

๑. ศล คอ ความมระเบยบในการดาเนนชวต และในการอยรวมสงคม หรอพดใหงายอกอยางหนงวา ไดแก ความมวนย และการปฏบตตามกฎเกณฑกตกาในการอยรวมกน เพอใหมความสมพนธทดในสงคม ชวตและสงคมจะไดเรยบรอยราบรน ไมสบสนวนวาย ไมระสาระสาย เออโอกาสตอการทจะทาอะไรๆ ใหสะดวก ไดผลดและมความเจรญกาวหนายงๆ ขนไป

ศลมหลายระดบ หรอจดไวหลายประเภท ใหเหมาะกบสภาพชวตและสงคมหรอชมชนนนๆ ในการทจะปฏบตเพอเขาถงจดหมายของตน

ศล ๕ เปนกฎเกณฑความสมพนธพนฐานในสงคม เพอใหคนอยรวมกนดวยด ไมเบยดเบยนกน สงคมจะไดไมเดอดรอนระสาระสาย เปนฐานรองรบความมสนตสขของสงคม

ดงนน ในหลกศล ๕ จงกาหนดใหมการไมเบยดเบยนทาราย ไมละเมดตอชวตและรางกาย ไมละเมดตอกรรมสทธในทรพยสน ไมละเมดตอคครองของกนและกน ไมใชวาจาทารายหลอกลวงกน และไมคกคามตอความรสกมนคงปลอดภยของผอนดวยความสญเสยสตสมปชญญะเนองจากยาเสพตดททาใหเกดความประมาท และไมนาไววางใจ

ชวตด มหลก

๑๖๘

จะเหนวา ศล ๕ เปนมาตรฐานอยางตาสาหรบจดระเบยบชวตและสงคมของมนษย ใหอยในสภาพทเออโอกาสขนพนฐาน ในการทจะสรางสรรคสงทดงาม หรอทาการพฒนาไมวาอยางหนงอยางใด ทางจตใจกตาม ทางวตถกตาม

ศลเฉพาะกลมเฉพาะหมชน และศลในระดบทสงขนไป จะเปนการทาตามขอปฏบตตางๆ ในการฝกหดขดเกลาพฤตกรรมของบคคล เพอสรางเสรมสภาพชวตความเปนอย และการอยรวมกนในสงคม ใหสอดคลอง และเออโอกาสแกการทจะปฏบตใหเขาถงภาวะสงสดทเปนจดหมายของบคคลหรอสงคมนน เชน

ศล ๘ มงฝกใหมสภาพชวตทเออตอการพฒนาทางจตใจ จงเพมการรบประทานอาหารจากดเวลา และการหดลดละการหาความสขจากสงบนเทง หรอเครองปรนเปรอความสขทางประสาทสมผส ตลอดจนงดการใชเครองนงนอนฟกฟหรหรา เปนการฝกฝนตนใหรจกทจะมชวตทเปนอสระไดมากขน สามารถอยดมสขไดโดยไมตองพงพาหรอขนตอวตถภายนอกมากเกนไป

ศล ๘ นน เปนเครองเสรมและเออโอกาสยงขนไป ทงดานเวลาและแรงงาน ในการทจะพฒนาชวตทางดานจตใจและปญญา พดอกสานวนหนงวา เปนเครองเสรมและเออโอกาสในการบาเพญจตตภาวนา และปญญาภาวนา

ศลอยางอนๆ ยงมอกมาก เชน ศลในการฝกอนทรย คอ ฝกใหรจกใชตา ห จมก ลน กาย และใจ โดยเฉพาะ ๕ อยางแรก ใหดเปน ฟงเปน คอ ด และฟงใหไดประโยชนแกชวต ไมใหเกดโทษกอความเสยหายความเดอดรอน หรอความลมหลงมวเมา และ ศลในการเสพ หรอบรโภคสงตางๆ ใหไดคณคาแท ไมหลงไปในคณคาเทยม เปนตน

การมสภาพชวตและการอยรวมกนทจดระเบยบไวดวยด เรยกวาศล

การจดระเบยบชวตและการอยรวมกนใหเรยบรอย รวมทงตวระเบยบนนเอง เรยกวาวนย

ชวตด มหลก

๑๖๙

ขอปฏบตตางๆ ในการจดสภาพชวตและการอยรวมในสงคมใหมระเบยบ เรยกวาสกขาบท

ขอปฏบตตางๆ ในการฝกฝนขดเกลาพฤตกรรมเพอสรางเสรมสภาพชวตใหสอดคลองเกอกลตอการปฏบตในแนวทางทจะเขาถงจดหมายทตองการยงๆ ขนไป เรยกวา วตร

ทงหมดนเมอเรยกคลมๆ รวมๆ กพดวา ศล

๒. สมาธ หมายถง การฝกฝนอบรมจตใจใหสงบแนวแนมนคง เพอใหเปนจตใจทสามารถทางานหรอใชการไดด โดยเฉพาะในการคดพจารณาใหเกดปญญา หรอใชปญญาอยางไดผล

อนง จตใจทมสมาธ จะเปนจตใจทเออหรอเหมาะตอการพฒนาของคณสมบตตางๆ เชน คณธรรมทงหลายทจะเจรญเพมพนพวงมาดวยในจตนน

นอกจากนน เมอจตใจสงบมนคงแนวแนมสมาธแลว กจะอยในภาวะทปลอดพนจากการรบกวนของความเศราหมองขนมวความเรารอนสบสนวนวายตางๆ จงเปนจตทปลอดโปรง เบาสบาย เบกบาน สดชน ผองใส เปนสข

พดสนๆ วา เปนการฝกฝนพฒนาจตใจ ทาใหบคคลม สมรรถภาพจต คณภาพจต และสขภาพจต

๓. ปญญา ไดแก การมความรเขาใจสงทงหลายตามความเปนจรง และการฝกฝนอบรมหรอพฒนาใหมความรความเขาใจเชนนน ปญญามหลายขนหลายระดบ เชน

ขนเรมตน กคอการรเขาใจสงทเลาเรยน สดบตรบฟงขาวสารขอมลตางๆ และประสบการณทเขามาทางตา ห จมก ลน กาย ตลอดจนความจาหมายและความรสกนกคดทปรากฏหรอส งสมอย ในใจ ปญญาทาใหรบรและมองด

ชวตด มหลก

๑๗๐

ประสบการณนนๆ อยางถกตองตรงความจรง และอยางบรสทธ ไมถกปรงแตงดวยความชอบชง ยนดยนราย ไมเอนเอยงดวยอคตตางๆ

ขนตอไป ไดแกการพจารณาวนจฉยและคดการตางๆ ไดถกตองชดเจน โดยไมถกกเลสเชนความเหนแกได และความเกลยดโกรธเคยดแคนชงชงเปนตวครอบงาชกจง

ปญญาอกดานหนง หมายถงการมองเหนสงทงหลายลวงทะลถงเหตปจจยตางๆ ตลอดจนสามารถเชอมโยงความรในสงทงหลาย มาใชแกไขปญหาและทาการสรางสรรค จดดาเนนการตางๆ

ปญญาในขนสงสด หมายถงความรเทาทนความเปนจรงของโลกและชวต ททาใหหายตดของหมดความถอมนในสงทงหลาย ซงสงผลยอนกลบไปยงจตใจ ทาใหเกดความเปนอสระหลดพน เปนอยดวยความปลอดโปรงโลงเบา เบกบานผองใสอยางแทจรง

สกขา หรอ ศกษา แปลวา การฝกฝนปฏบต หรอเรยนใหรและฝกทาใหเปน หลกไตรสกขา หรอการศกษา ๓ อยางน เปนการฝกพฒนาชวต ๓ ดาน คอ ดานความสมพนธกบสภาพแวดลอมทงทางวตถและทางสงคม ดานจตใจ และดานปญญา

ในการกระทาทกครงทกอยาง ไมวาจะแสดงพฤตกรรมอะไร หรอมกจกรรมใดๆ กตาม เราสามารถฝกฝนพฒนาตนและสารวจตรวจสอบตนเอง ตามหลกไตรสกขาน ใหมการศกษาครบทงสามอยาง ทงศล สมาธ และปญญา พรอมกนไปทกครงทกคราว คอเมอทาอะไรกพจารณาดวา

พฤตกรรมหรอการกระทาของเราครงน มการเบยดเบยน จะทาใหเกดความเดอดรอนแกใครหรอไม หรอวาเปนไปเพอความเกอกล ชวยเหลอ สงเสรม และสรางสรรค (ศล)

ชวตด มหลก

๑๗๑

ในการกระทาเดยวกนน จตใจของเราเปนอยางไร เราทาดวยจตใจทเหนแกตว มงรายตอใคร ทาดวยความโลภ โกรธ หลง หรอไม หรอทาดวยความเมตตา มความปรารถนาด ทาดวยศรทธา ทาดวยสต มความเพยร มความรบผดชอบ เปนตน และในขณะททาเรามสภาพจตใจเปนอยางไร เรารอน กระวนกระวาย ขนมว เศราหมอง หรอวามจตใจทสงบ ราเรง เบกบาน เปนสข เอบอม ผองใส (สมาธ)

การกระทาครงน เราทาดวยความร ความเขาใจ มองเหนเหตผล รเขาใจหลกเกณฑและความมงหมาย มองเหนผลดผลเสย และหนทางแกไขปรบปรง พรอมดแลวหรอไม (ปญญา)

เพราะฉะนน คนทฉลาดจงสามารถบาเพญสกขา คอฝกฝนพฒนาตน และสารวจตรวจสอบวดผลการพฒนาตนไดเสมอตลอดทกครงทกเวลา เปนการบาเพญไตรสกขาในระดบจลภาคหรอรอบเลก คอครบทงสามอยางในพฤตกรรมเดยว หรอในกจกรรมเดยว พรอมกนนนกเจรญไตรสกขาในระดบมหพภาคหรอรอบใหญ คอคอยๆ ทาทละสวนไปดวย ชนดทดภายนอกกเหมอนศกษาไปตามลาดบทละอยาง โดยทการบาเพญไตรสกขาในระดบจลภาคนกจะชวยใหการเจรญไตรสกขาในระดบมหพภาคกาวหนาไปดวยด แลวในทางยอนกลบการเจรญไตรสกขาในระดบมหพภาค กจะสงผลใหการบาเพญไตรสกขาในระดบจลภาคมความมนคงและสมบรณยงขนจนเตมเปยมในทสด

หลกการทวไปของการปฏบตธรรม ชดท ๒

สวนทาน ศล ภาวนา ทเรยกวาบญสกขา กมสาระสาคญอยางเดยวกบไตรสกขานเอง

๑. ทาน คอการให การเผอแผแบงปน เพอชวยเหลอกน เพอยดเหนยวสงคม และเพอสงเสรมความดงามและการทาสงทด

ชวตด มหลก

๑๗๒

ทานเปนเครองเสรมการอยรวมในสงคมใหเปนไปดวยด มระเบยบมนคงยงขน พรอมกนนนกเปนเครองฝกหดขดเกลาทงพฤตกรรมภายนอกทางกาย วาจา และฝกฝนอบรมจตใจใหเจรญยงขนไปในคณธรรม และความเอบอมเบกบานผองใส

๒. ศล กมสาระอยางศลในไตรสกขาขางตน

๓. ภาวนา แยกเปนภาวนาในดานสมาธ และภาวนาในดานปญญา ตรงกบทไดบรรยายมาแลว

การปฏบตธรรมในความหมายทเราพดกนมาก ตามทนยมกนในปจจบนน เปนการจากดแคบในระดบภาวนา คอเปนการปฏบตในระดบภาวนาและเนนทรปแบบ เชนไปนงสมาธ เขาไปในวดทวเวก เขาไปในปา กเลยจะขอพดเจาะจงเฉพาะระดบนเสยทหนงกอน วาในแงทเรานยมปฏบตธรรมคอไปบาเพญสมาธเปนตนน เราจะตองรจกตวภาวนาเสยกอนวามนเปนอยางไร

ภาวนา นน จะตองแยกจากภาวนาในภาษาไทยกอน คอ ไมใชเปนเพยงมามบมบๆ แตปาก แลวบอกวาเปนภาวนา หรอเอาถอยคาในภาษาพระ เอามนตเอาคาถามาทองมาบนแลววาเปนภาวนา ไมใชอยางนน

ภาวนา แปลวา ทาใหเกดใหมขน ทาใหเปนขน สงทยงไมเปนกทาใหมนเปน สงทยงไมมกทาใหมนมขน เรยกวาภาวนา เพราะฉะนน จงเปนการปฏบต ฝกหด หรอลงมอทา ภาวนาจงแปลอกความหมายหนงวา การฝกอบรม ฝกนน เมอยงไมเปนกทาใหมนเปน อบรมนน เมอยงไมมกทาใหมขน ยงกวานน เมอทาใหเกดใหม ใหเปนขนมาแลว กตองทาใหเจรญงอกงาม เพมพนพรงพรอมขนไปดวยจนเตมท

ภาวนาจงมความหมายตรงกบคาวา พฒนา ดวย และจงแปลงายๆ วา เจรญ

ชวตด มหลก

๑๗๓

ในภาษาไทยแตโบราณมากนยมแปล ภาวนาวาเจรญ เชน เจรญสมาธ เรยกวาสมาธภาวนา เจรญเมตตา เรยกวาเมตตาภาวนา เจรญวปสสนา เรยกวาวปสสนาภาวนา

ตกลงวา ภาวนา แปลวาการฝกอบรมหรอการเจรญ หรอการทาใหเปนใหมขนมา และพฒนาใหงอกงามบรบรณ

การภาวนาในระดบทเราตองการในทนแยกเปน ๒ อยางคอจตตภาวนา การฝกอบรมจตใจ อยางหนง และปญญาภาวนา การฝกอบรมปญญา อกอยางหนง

ถาใชตามนยมของภาษาสมยใหม เจรญ แปลวา พฒนา เพราะฉะนน จตตภาวนา กแปลวา การพฒนาจต หรอพฒนาจตใจ สวนปญญาภาวนา กแปลวา การพฒนาปญญา

จตตภาวนานน เรยกงายๆ วา สมถะ บางทกเรยกวาสมถภาวนา สมถะนตวแกนของมนแทๆ คอสมาธ เพราะสมถะนนแปลวา ความสงบ ตวแกนของความสงบกคอสมาธ ความมใจแนวแน สมถะนนมงทตวสมาธ จะวาสมาธเปนสาระของสมถะกได ฉะนนกเลยเรยกอกอยางหนงวา สมาธภาวนา

คาวาจตตภาวนากด สมถภาวนากด สมาธภาวนากด จงใชแทนกนไดหมด

ตอไปอยางทสอง ปญญาภาวนานนเรยกชออกอยางหนงวา วปสสนาภาวนา การเจรญวปสสนา มงใหเกดปญญา คอ ปญญาทเขาใจความจรงของสงทงหลาย ปญญาในขนทรจกโลกและชวตตามความเปนจรง เรยกวาวปสสนา แปลวารแจง ไมใชรแคทามาหาเลยงชพไดเทานน แตรสภาวะ รสภาพความเปนจรงของสงทงหลาย จงเรยกวา วปสสนา ซงกเปนปญญาระดบหนงนนแหละ

ชวตด มหลก

๑๗๔

เพราะฉะนน วปสสนาภาวนา ถาจะเรยกใหกวางกเปนปญญาภาวนา

ตกลงกแยกภาวนาเปน ๒ อยาง

อยางทหนง เรยกวา จตตภาวนาบาง สมถภาวนาบาง สมาธภาวนาบาง

อยางทสอง เรยกวา ปญญาภาวนา หรอเรยกใหแคบจากดลงไปวาวปสสนาภาวนา

เอาละเรองภาวนากทาความเขาใจกนงายๆ อยางน

อยางไรกตาม ไดบอกขางตนแลววา ทาน ศล ภาวนาน ทานมงสาหรบคฤหสถ ดงนน บญสกขาจงเนนขอปฏบตขนตนๆ หรอขนพนฐาน คอ ทานเนนทอามสทาน ไดแกการใหวตถ ศลเนนทศล ๕ หรอขยบขนไปอกกเปนศล ๘ สวนภาวนาในทน กเนนแคเมตตาภาวนา คอการเจรญเมตตาหรอไมตร ทจะเปนพนฐานแหงสนตสขของสงคม ถาสามารถทาไดมากกวานน กขยายออกไปสจตตภาวนา และปญญาภาวนาเตมรปอยางทวาขางตน

ทง ๒ ชด คอ ทาน ศล ภาวนา กบ ศล สมาธ ปญญา น ทจรงกเรองเดยวกน แตชดหนงเนนดานภายนอก เนนดานหยาบ จดเปนทาน ศล และภาวนา โดยขยายดานนอกเปน ๒ อยาง คอ ทาน กบ ศล เอาขางใน ๒ อยางคอ สมาธ และปญญาไปยบเปนภาวนาอยางเดยว

สวนชดศล สมาธ ปญญา นน เอาดานในคอภาวนาไปแยกละเอยดเปนจตใจ(สมาธ) กบปญญา แตดานนอกคอ ทานกบศลนนรวมเปนอนเดยว เพราะวาศลนนหลกการกคออยรวมกนดวยดกบผอนในสงคม สวนทานกเปนองคประกอบในการทจะอยรวมกนดวยดกบผอนในสงคม กเลยมารวมอยในคาวาศล

เพราะฉะนน เมอทานไดฟงคาวา ทาน ศล ภาวนา กบ ศล สมาธ ปญญาน กใหทราบวาทจรงเปนระบบอนเดยวกน แตเราแยกเพอใหเหนจดเนนทตางกน

ชวตด มหลก

๑๗๕

สาหรบคฤหสถจะเนนดานนอก จดเปนทาน ศล ภาวนา แตสาหรบพระสงฆจะเนนดานใน วางหลกเปนศล สมาธ ปญญา

อนง ชอเรยกกคลายๆ กน ชด ศล สมาธ ปญญา ทกทานรจกกนดแลววาไตรสกขา ไตร แปลวา ๓ สกขา คอ การศกษา รวมเปนไตรสกขา แปลวา การศกษา ๓ อยาง

สวนชดทาน ศล ภาวนา เรยกชอตางไปนดหนงวาปญญสกขา หรอ บญสกขา กคอ การฝกฝนในเรองความด หรอการฝกหดทาความดนนเอง ปญญ=ความด สกขา=การฝกอบรม คอการฝกฝนปฏบตอบรมในเรองความด การทาใหคนเจรญงอกงามขนในความดตางๆ ดวยทาน ศล ภาวนา

รวมแลวทง ๒ ชดกเปนอนเดยวกน ตางกนทจดเนนดงกลาว

เมอปฏบตธรรมตามหลกไตรสกขา หรอบญสกขา ๓ ประการ อยางถกตองดแลว กจะเขาถงชวตทดงาม มความสขทแทจรง โดยเขาถงธรรมและความสขทง ๓ ระดบ ไดจนถงทสด ดงไดกลาวแลวแตเบองตน

ชวตด มหลก

๑๗๖

วาสนาสรางเองได

๑๗๗

วาสนาสรางเองได* ขออนโมทนาโยมญาตมตรทกทานทมาทาบญวนน โดยปรารภโอกาสมงคลในชวงวนเกด ทจรงระยะนมหลายทานทเปนเจาของวนเกด กขออนโมทนารวมไปพรอมกน

โดยเฉพาะเวลานกใกลปใหมดวย สาหรบปใหมนโยมญาตมตรทงหลายไดหมดทกทาน เพราะฉะนนในชวงนทใกลจะขนปใหม กเลยขออวยชยใหพรแกทกทานพรอมกนไป สวนทานทเปนเจาของวนเกดกไดทงสองอยาง คอทงปใหมและวนเกดดวย

* พรวนเกด ของพระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ในการถวายสงฆทาน ในชวงระยะวนเกดของ พลโท นายแพทยดารงค ธนะชานนท คณนงเยาว ธนะชานนท คณวาลสา สปลา (Valisa Sipila) ทวดญาณเวศกวน เมอวนท ๑๙ ธนวาคม ๒๕๔๔ (ปรารภวนเกดของ ดร.สรย ภมภมร ดวย แต ดร.สรย ตดภารกจอยตางจงหวด ดร.อรพนท ภมภมร รวมพธแทน)

วาสนาสรางเองได

๑๗๘

วนเกดเปนวนด เพราะเราทาใหด

ทงวนเกด และวนขนปใหมน เปนอนวาดทงนน ทวาดกเพราะเราทาใหดนนเอง ทวาทาใหด ทาอยางไร กเรมตงแตทาใจใหด

ทาใจใหด ใหราเรงเบกบานแจมใส และตงใจดคดด ทานเรยกวาเปนมโนกรรมทเปนบญเปนบญกศล ตอนนแหละมงคลเกดขนทนท

ทนพอใจด สบายใจผองใสเบกบาน คดในทางทด และตงใจดวาจะทาอะไรๆ ทเปนเรองดๆ แลวตอไป กพดด ตอจากนนทสาคญกทาออกมาขางนอกด นแหละเปนมงคลทแทจรง

ทาบญวนเกดใหเปนการเรมตนทด

วนเกดนนเปนเรองธรรมดาของชวต ทกคนทมชวตยนยาวมาจนบดนกเรมจากการเกดทงนน แตสาหรบชาวพทธเราไมวาจะปรารภหรอนกถงอะไรกตาม กจะทาใหเปนบญเปนกศล คอทาใหเปนเรองดไปหมด

ในการทาใหดนน สาหรบวนเกดเรากมองหาความหมายกอน โดยทวไปกจะมองวาการทาบญวนเกดนน เปนการเรมตนทด เพราะวนเกดกคอวนเรมตนของชวตในแตละรอบป การทาบญวนเกดกคอการเรมตนอายในรอบปตอไปดวยการทาความด โดยเรมตนดดวยการทาบญ ทากศล เรยกวาเปนนมตใหเกดความสขความเจรญ นกอยางหนง

วนเกด คอ วนทเตอนใจใหเกดกนใหดๆ

ความหมายอกอยางหนงกคอ เราพดวาวนเกด กเกดกนมาตงนานแลวน จะเกดอยางไรอก แตทางพระทานบอกวาเราเกดอยเรอยๆ เวลานเรากเกดอยตลอดเวลา ถาเราไมเกดอยเรอยๆ เรากอยไมได

วาสนาสรางเองได

๑๗๙

การเกดนมทงรปธรรม และนามธรรม

ในกรณน การเกดทางนามธรรมกลบเหนงาย คอ การเกดทางจตใจ ซงเรากพดกนอยเสมอ เชน เกดความสข เกดความสดชน เกดปต เกดความเบกบานใจ เกดเมตตา เกดศรทธา เกดทงนน

ทเราเปนอยน เดยวกเกดอนโนน เดยวกเกดอนน คอเกดกศลหรออกศลในใจ ในทางไมดกเกดความโกรธ เกดความเกลยด เกดความกลว อยางนไมด เรยกวาเกดอกศล

เมอถงวนเกดกเลยเปนเครองเตอนใจสาหรบชาวพทธวาใหเกดดๆ นะ คอเกดกศลในใจ เรากมาตงใจทาใจใหเกดความสข เกดปต เกดศรทธา เกดเมตตา เกดความสดชน เกดความอมใจ เกดความแจมใส เกดความเบกบานใจ ถาเกดอยางนเรอยๆ ตอไปกจะมความสข และความเจรญอยางแนนอน

ฉะนน วธดาเนนชวตอยางหนงกคอ เกดใหด โดยทาใจของเราใหเกดกศล และการเกดทประเสรฐสดกคอการเกดของกศลนแหละ

เมอใดใจเกดกศล จะเปนดานความรสกทสบาย ผองใส เอบอม เบกบานใจกตาม เปนคณธรรม เชน เมตตา ไมตรกตาม หรอเปนความคดทดวาจะทาโนนทาน ทเปนการสรางสรรค ชวยเหลอกน รวมมอกน เออเฟอกนกตาม เกดอยางนแลวมแตดทงนน

นแหละคอวนเกดทวามความหมายเปนการเรมตนทด เมอเกดอยางนแลวตอไปกออกสการกระทา มการปฏบตทดไปหมด

วาสนาสรางเองได

๑๘๐

เราสรางวาสนา แลววาสนากสรางเรา

ถาใจของเราเกดอยางนบอยๆ จตกจะคนเปนนสย คอคนเราน อยดวยความเคยชนเปนสวนใหญ เราไมคอยรตวหรอกวา ทเราอยกนนเราทาอะไรๆ ไปตามความเคยชน ไมวาจะพดกบใคร จะเดนอยางไร เวลามเหตการณอะไรเกดขน เราจะตอบสนองอยางไร ฯลฯ เรามกจะทาตามความเคยชน

ทนกอนจะมความเคยชนกตองมการสะสมขนมา คอทาบอยๆ บอยจนทาไดโดยไมรตว

แตทนทานเตอนวา ถาเราปลอยไปอยางน มนจะเคยชนแบบไมแนนอนวาจะรายหรอจะด และเรากจะไมเปนตวของตวเอง ทานกเลยบอกวาใหมเจตนาตงใจสรางความเคยชนทด

ความเคยชนทเกดขนนทานเรยกวา “วาสนา” ซงเปนความหมายทแทและดงเดม ไมใชความหมายในภาษาไทยทเพยนไป

วาสนา กคอความเคยชน ตงแตของจตใจ ตลอดจนการแสดงออกทกลายเปนลกษณะประจาตว ใครมความเคยชนอยางไร กเปนวาสนาของคนนนอยางนน และเขากจะทาอะไรๆ ไปตามวาสนาของเขา หรอวาสนากจะพาเขาไปใหทาอยางนนๆ

เวลาพบเหนอะไร ใครสงสมจตใจชอบมาทางไหน กไปทางนน เชน มของเลอก ๒-๓ อยาง คนไหนชอบสงไหนกจะหนเขาหาแตสงนน

แมแตไปตลาด ไปรานคา ไปทนนมรานคาหลายอยาง อาจจะเปนหางสรรพสนคา เดนไปดวยกน คนหนงชอบหนงสอกไปเขารานหนงสอ อกคนไปเขารานขายของเครองใช เครองครว เปนตน แตอกคนหนงไปเขารานขายของฟมเฟอย

วาสนาสรางเองได

๑๘๑

อยางนแหละเรยกวา วาสนาพาไป คอ ใครสะสมเคยชนมาอยางไร กไปตามนน และวาสนานแหละจะเปนตวการททาใหชวตของเราผนแปรไปตามมน พระทานมองวาสนาอยางน

เพราะฉะนน วาสนาจงเปนเหตเปนปจจยสาคญททาใหเราเปนอยางนนอยางน โดยไมรตว ทานกเลยบอกวาใหเรามาตงใจสรางวาสนาใหด เพราะวาสนานนสรางได

คนไทยเราชอบพดวาวาสนานแขงกนไมได แตพระบอกวาใหแกไขวาสนา ใหเราปรบปรงวาสนา เพราะมนอยทตวเรา ทสรางมนขนมา แตการแกไขอาจจะยากสกหนอย เพราะความเคยชนนแกยากมาก แตแกไดปรบปรงได ถาเราทา กจะมผลดตอชวตอยางมากมาย

ขอใหจาไวเปนคตประจาใจเลยวา “วาสนามไวแกไข ไมใชมไวแขงขน”

ถาคดเปน กพลกวาสนาได

บางคนเกดมาจน บอกวาตนมวาสนาไมด หรอบางทบอกวา เราไมมวาสนา พดอยางนยงไมถก คนจนวาสนาดกม วาสนาไมดกม คนมกอบวาสนาได

ถาเกดมาจนแลว มวแตหดห ระยอ ทอแทใจ ไดแตขนมว เศราหมอง คดอยางนอยเรอย กแนนอนละวาวาสนาไมด เพราะคดเคยชนในทางไมด จนความทอแทออนแอกลายเปนลกษณะประจาตว

แตถาเกดมาจนแลวคดถกทางวา กดน เราเกดมาจนนแหละเจอแบบฝกหดมาก พระทานวาคนนเปนสตวพเศษ จะประเสรฐไดดวยการฝก เพราะเราจน เราจงมเรองยากลาบากทจะตองทา มปญหาใหตองคดและเพยรพยายามแกไขมาก นแหละคอไดทาแบบฝกหดมาก

เมอเราทาแบบฝกหดมาก เรากจะยงพฒนามาก ไดพฒนาทกษะใหทา

วาสนาสรางเองได

๑๘๒

อะไรไดชานชานาญ พฒนาจตใจใหเขมแขงอดทน มความเพยรพยายาม ใจส จะฝกสตฝกสมาธกไดทงนน และทสาคญยอดเยยมคอไดฝกปญญา ในการคดหาทางแกไขปญหา

คนทเกดมารารวยมงม ถาไมรจกคด ไมหาแบบฝกหดมาทา มวแตหลงเพลดเพลนในความสขสบาย นนแหละจะเปนวาสนาไมด ตอไปจะกลายเปนคนออนแอ ทาอะไรไมเปน ปญญากไมพฒนา กลายเปนคนเสยเปรยบ

เพราะฉะนน ใครจะไดเปรยบหรอเสยเปรยบ จะดทฐานะขางนอก วารวย วาจน เปนตน ยงไมแน คนทรจกคด คดเปน คดถกตอง สามารถพลกความเสยเปรยบเปนความไดเปรยบ แตคนทคดผด กลบพลกความไดเปรยบเปนความเสยเปรยบ และทาวาสนาใหตกตาไปเลย

จงตองจาไวใหแมนวา ไมมใครเสยเปรยบหรอไดเปรยบอยางสมบรณ ถาคดเปน กพลกความเสยเปรยบใหเปนความไดเปรยบได แตอยาเอาเปรยบกนเลย เรามาสรางวาสนากนใหด จะดกวา

พระพทธเจาและพระอรหนต นนเปนผ ทพนจากอานาจของวาสนา พระพทธเจาทรงละกเลสพรอมทงวาสนาไดหมด หมายความวา พระองคไมอยใตอานาจความเคยชน แตอยดวยสตปญญา

มาสรางวาสนาดๆ ทจะใหมความสข

ทนเรองของคนสามญกคอ พยายามแกไขวาสนาทไมด และปรบปรงสรางวาสนาใหเปนไปในทางทด คอการทเราตงใจทาจตใจใหเกดเปนกศลอยเสมอ

จตใจของเราจะไปตามทมนเคยชน อยางคนทเคยชนในการปรงแตงไมด ไปนงไหนเดยวกไปเกบเอาอารมณทผานมา ทกระทบกระทงทางตา ทางห ทางจมก ทางลน แลวนามาครนคด กระทบกระทงตวเอง ทาใหไมสบาย

วาสนาสรางเองได

๑๘๓

ทนถาเรารตวมสต กยงได ถาคดอะไรไมดขนมากหยด แลวเอาสตไปจบ คอไปนกระลกเอาสงทดขนมา ระลกขนมาแลวทาจตใจใหสบาย ปรงแตงในทางทด ตอไปจตกจะเคย พอไปนงไหนอยเงยบๆ จตกจะสบาย นกถงเรองทดๆ แลวกมความสข

คนเรานสรางความสขได สรางวาสนาใหแกตวเองได สรางวถชวตได ดวยการกระทาอยางทวามาน คอใหมการเกดบอยๆ ของสงทดงาม เพราะฉะนนการเกดจงเปนนมต หมายความวาใหชาวพทธไดคตหรอไดประโยชนจากวนเกด

ถาญาตโยมนาวธปฏบตทางพระไปใชจรงๆ วนเกดจะมประโยชนแนนอน จะเปนบญเปนกศล ทาใหเกดความเจรญงอกงาม อยางนอยกเตอนตนเองวาเราจะใหเกดแตกศลนะ เราจะไมยอมใหเกดอกศล เชน ใจทขนมวเศราหมองเราไมเอาทงนน

จตใจทด ตองเกดหาอยางนเปนประจา

เพราะฉะนนจงมหลกทแสดงพฒนาการของจตใจวา จตใจของชาวพทธ หรอจตใจทด ตองมคณสมบต ๕ อยาง คอ

๑. มปราโมทย ความราเรงเบกบานใจ

๒. มปต ความอมใจ

๓. มปสสทธ ความสงบเยนผอนคลาย สบายใจ

๔. มสข ความคลองใจ โปรงใจ ฉาชนรนใจ ไมมอะไรมาบบคนหรอระคายเคอง

๕. มสมาธ ความมใจแนวแน สงบ มนคง ไมหวนไหว ไมถกอารมณตางๆ

วาสนาสรางเองได

๑๘๔

มารบกวน

ถาทาใจใหมคณสมบต ๕ อยางนได กจะเปนจตใจทเจรญงอกงามในธรรม สภาวะจต ๕ ประการนโปรดจาไวเลยวาใหมเปนประจา

พระพทธเจาตรสบอยๆ วา เมอปฏบตธรรมถกตองแลว พสจนไดอยางหนง คอเกดสภาพจต ๕ ประการน ถาใครไมเกด แสดงวาการปฏบตยงไมกาวหนา คอตองม ๑. ปราโมทย ๒. ปต ๓. ปสสทธ ๔. สข ๕. สมาธ

พอหาตวนมาแลวปญญากจะผองใส แลวจะคดจะทาอะไรกจะเดนหนาไป ตลอดจนการปฏบตธรรมกจะกาวไปสโพธญาณไดดวยด

เพราะฉะนน ในวนเกดกขอใหไดอยางนอย ๒ ประการน คอ เรมตนด และใหเกดสงทด กคมเลย ชวตจะเจรญงอกงามมความสขแนนอน

เกด คอ เชอมตอทกาเนด กบความงอกงามตอไป

เรองวนเกดนพดไดหลายอยาง หลายแง เพราะมความหมายมากมาย ความหมายอกอยางหนงของการเกด กคอเปนจดเชอมตอ

มใชวาเกดมานคอการเรมตนใหมโดยไมมอะไรมากอน แตการเกดนเปนจดเชอมตอ และถาใชเปน จดเชอมกทาใหเราไดประโยชนมากมาย เชอมตออะไร เชอมเรา กบคณพอ-คณแม

๑. การเกดเปนตวเชอมตอตวเราผเกด กบทานผใหกาเนด เพราะฉะนน ทนททใครคนใดคนหนงเกดนน อกคนหนงกเกดดวย คอพอลกเกด พอแมกเกดดวย

คนทยงไมไดเปนพอแม พอมลกเกด ตวเองกเกดเปนพอเปนแมทนท เพราะฉะนนวนเกดของเรา จงเปนวนเกดของคณพอคณแมดวย

ดวยเหตนน วนเกดนในแงหนงจงเปนวนทระลกถงบดามารดา และจะเปน

วาสนาสรางเองได

๑๘๕

ตวเชอมใหเรามความผกพนกบทานผใหกาเนด แลวกจะมความสขรวมกน

อยางเชนลก เมอถงวนเกด กนกถงคณพอ-คณแม และทาอะไรๆ ทจะทาใหระลกถงกน และมความสขรวมกน

จากคณพอ-คณแม กโยงไปหาคนอนอก เชน พนอง ปยาตายาย คนทเกยวของ ซงสมพนธกนไปหมด นคอการเกดเปนตวตอและเชอม

เชอมฐานวฒนธรรมไทย กบความเจรญทจะกาวหนาตอไป

๒. การเกดนเชอมไปถงพนฐานของเรา เชน เมอเราเกดเปนคนไทย ชวตของเราทเปนพนเดม กมรากฐานคอวฒนธรรมไทย เราเกดมาทามกลางสงแวดลอมน วฒนธรรมไทยกหลอหลอมชวตของเรา เราจะตองรจกเอาประโยชนจากวฒนธรรมไทย

ตอจากพนฐานนเรากกาวไปขางหนา และพบวฒนธรรมภายนอก ตลอดจนพบความเจรญอะไรตางๆ ถาเราใชเปน เรากจะไดประโยชนทงสองดาน คอ

ก) เราจะมพนฐานของเราทมนคง ใหการเกดเปนตวทยดพนฐานของเราไวไดดวย รากฐานทางวฒนธรรมทเราม เรากไมละทง แตเราเอาสวนทดมาสรางตวใหเปนพนฐานทมนคง

ข) สงใหมๆ เรากกาวไปรบ ไปทา กาวไปสรางสรรค

ถาเราไดทงสองดานน เราจะมความเจรญงอกงาม คอ ทงมพนฐานทด และสามารถกาวไปขางหนาไดอยางมนคง

หมายความวา ไมใหขาดทงสองดาน ทงพนฐานเดม ทเปนรากฐานเกา และทงดานใหมทจะกาวไปขางหนา คนทจะเจรญงอกงามตองไดทงสองดานน จงจะมการพฒนาทสมบรณ

วาสนาสรางเองได

๑๘๖

นกถงวนเกด ชวยใหไมหลงเตลดออกจากธรรมชาต

เชอมบคคลในสงคม กบชวตในธรรมชาต ๓. การเกดเปนตวเชอมตอคนและสงคม กบธรรมชาต คนเราทเกดมาน

ตวแทๆ ยงไมมอะไร กเปนชวตเทานน ชวตนเปนธรรมชาต ชวตนอยทามกลางธรรมชาต เกดจากธรรมชาต เปนไปตามธรรมชาต เนอตวชวตของเรานเปนธรรมชาต

เมอเกดมาแลว เราจงเรมมฐานะใหม คอสถานะในทางสงคม คอเปนบคคล เรากจะเปนบคคลในสงคม เปนลกของคณพอคณแม เปนพของคนนน เปนนองของคนน แลวกกาวเขาไปในสงคมโดยมฐานะตางๆ

บางทเรากาวเขาไปในฐานะทสอง คอเปนบคคลในสงคม จนลมฐานะทหนง คอ ความเปนชวตทอยในธรรมชาต เรานกถงแตความเปนบคคลทไปเทยวมบทบาทนนนๆ จนลมตวเอง

ทางพระทานเตอนเสมอวา อยาลมสถานะเดมแททเปนพนฐานของเราวาชวตเปนธรรมชาต คนใดทไดทงสองดาน คนนนจงจะมชวตทเจรญงอกงามสมบรณ

แตคนเรานจานวนมากมกจะลมดานชวต และไดแคดานบคคล คอนกถงแตดานการอยรวมสงคม นกถงการทจะมฐานะอยางนนอยางน จนลมชวตทเปนพนฐาน

แมแตจะกนอาหาร ถาเราลมพนฐานดานชวตเสยแลว เรากพลาด ถาเรามวนกถงในแงการเปนบคคลในสงคม เวลารบประทานอาหารเรากนกไปในแงวา เรามฐานะอะไร ควรจะกนอะไรใหสมฐานะ ดไมดกไปตามคานยมใหโกใหเก เปนตน

แตถาเรานกถงในแงของชวต กคดเพยงวา การกนอาหารนนเพอใหรางกายแขงแรง ใหชวตดาเนนไปได ตองกนใหสขภาพดนะ อยากนใหเปนโทษตอรางกาย

วาสนาสรางเองได

๑๘๗

อาหารแคไหนพอดแกความตองการของรางกาย อาหารประเภทไหนมคณภาพ เปนประโยชนตอชวต เรากกนอยางนนแคนน

ถาเราไมลมพนฐานของชวตในดานธรรมชาต เราจะรกษาตวแทของชวตไวได สวนทเหลอในดานความเปนบคคล กเปนเพยงตวประกอบ แตปจจบนนเรามกจะเอาดานบคคลเปนหลก จนกระทงลมดานชวตไป ทาใหดานธรรมชาตสญเสย เราจงมชวตทไมสมบรณ

วนเกดนจงเปนเครองเตอนใจ โดยเปนตวเชอมวา โดยเนอแทนน ฐานของเราเปนธรรมชาตนะ อยาลมสวนทเปนดานธรรมชาตน สวนดานทเปนบคคลเรากทาใหด ใหไดผล ใหสองดานมาประสานกลมกลนกน ทงดานชวตทเปนธรรมชาต และดานเปนบคคลทอยในสงคม ถาอยางนแลวชวตกจะสมบรณ

มชวตอยไปนานเทาไรๆ กอยาลมหลกการขอน

วนเกดทาใหไมลมทจะหวนกลบมาพฒนาชวต ทเปนตวแทของเรา

อกอยางหนง การมองตวเองใหถงธรรมชาตทเปนชวตน เราจะไดกาไร คอ หลกการของพระศาสนา จะมาเสรมใหเราพฒนาตวชวตทแท ไมใชพฒนาแตสงภายนอกอยางเดยว

บางทเราลมไป มวแตแสวงหาอะไรๆ ทเปนของภายนอก ทพระทานบอกวาเปนของนอกกาย จนพะรงพะรง เสรจแลวสงเหลานกกลบมากอทกขใหแกตนเอง

ชวตในดานทแทจรงนน เมอเราไมลมมนแลวพระพทธศาสนากเขามาได ทานกจะสอนใหพฒนาชวตของเราวา ชวตของเราน นอกจากดานการสอสารแสดงออกสมพนธกบโลกภายนอกแลว ลกเขาไปยงมดานจตใจ และอกดานหนง

วาสนาสรางเองได

๑๘๘

คอ ปญญา เราจะตองมความรเทาทนชวตน รเทาทนโลก เปนตน ถงตอนนกเขามาสศล สมาธ ปญญา

เราจะตองพฒนาชวตของเรา ใหชวตทเกดมาแลวนไดเขาถงภาวะทดทประเสรฐของมน ไมใชดแตขางนอกอยางเดยว

ความเจรญงอกงามของชวตทแท แมกระทงเปนพระอรหนต เปนมหาบรษ อะไรตางๆ ได กอยตรงนแหละ คอพฒนาชวตของเราทเปนตวของตวเอง ทเกดมาแลวชาตหนงนใหไดสงทดทสด ใหเจรญในศล สมาธ ปญญาขนไป จนกระทงไดบรรล วมตต วสทธ สนต นพพาน มอสรภาพทแทจรง อนนเปนเรองยดยาว จะยงไมบรรยาย แตเปนแงหนงของการทจะไดคตจากวนเกด

รวมแลว วนเกดน ถามองใหดกมคตเตอนใจใหไดความหมายมากมายหลายอยาง แตสาระสาคญกคอเปนจดเชอมตอทวา พอเชอมตอแลวเราจะตองใหไดทงสองดาน อยาใหขาดดานหนงดานใดเลย

ไมใชวา พอเชอมตอแลวกกาวไปหาของใหม จนเลยไป ลมเตลดหลงทาง ไมเหนฐานเกา

ถาไดครบทงสองดานอยางน กเปนความสมบรณของชวตทครบถวนเตมบรบรณ

โดยเฉพาะในสถานการณปจจบนน เรามเรองภายนอกทกระทบกระทงมาก ถาใครตงหลก ทาชวตของตนเอง โดยเฉพาะภายในดานจตใจ และปญญา ไมไดดแลว จะหวนไหวและกระทบกระเทอนมาก

เพราะฉะนน ตอนนเราจะยงตองมความไมประมาท แลวกตองมาตงหลกทาตวของเราเอง ทงทางจตใจ และปญญาทรเทาทน ใหพรอม ใหเขมแขง

วาสนาสรางเองได

๑๘๙

เกดมาแลว ถาเลยงไมด จะเปนคนททกขงาย-สขไดยาก

ในโลกตอไปนทมเรองราวอะไรตางๆ เกดขนมาก คนทอยไดจะตองมความเขมแขง เดกสมยปจจบนน ในสงคมไทยเรา ชกจะเลยงดไปในทางททาใหออนแอ

คนทออนแอ กจะมความสขตามแบบของคนออนแอ ความสขของคนออนแอนนเปราะบาง แตกสลายงาย และความสขอยางนน กเปลยนเปนทกขไดงาย ไมยงยนมนคง

สวนคนทเขมแขง กจะมความสขทเขมแขงดวย ความสขทเขมแขงกมนคง และยากทจะเปลยนแปลง คอความสขนนยากทจะเปลยนเปนความทกข แถมยงเจอความทกขนอยๆ กไมหวนไมกลว จงเปน “คนททกขไดยาก และสขไดงาย”

เพราะฉะนน คนทอยในโลกตอไปน ตองพฒนาใหด ตองเปนคนทสขไดงาย ทกขไดยาก ถาพฒนาไมเปน หรอไมพฒนา กจะเปน “คนทสขไดยาก และทกขไดงาย”

เวลานเดกยคปจจบน เราพยายามจะใหเขามความสข แตเราไมเลยงดเขาใหด เขาไมพฒนา กเลยกลายเปนคนทสขไดยาก-ทกขไดงาย ปรากฏวาเปนอยางนกนมากแลว ทงๆ ทมอปกรณบารงบาเรอใหความสขมากมาย แตเดกยงเปนคนทกขไดงาย-สขไดยาก

ถาอยางน ถงจะมอปกรณบารงบาเรอ หรอเทคโนโลยเจรญเทาไร กไมไหว แกทกขไมได ฉะนนจะตองพฒนาขางใน ใหเปนคนทมความสขของคนทเขมแขง เปนคนทสขไดงาย-ทกขไดยาก

แมแตทกทานทกคนกเชนเดยวกน บทพสจนตวเองอยางหนงกคอ เราเกดมานานแลวน เราสขไดงายขนหรอไม

วาสนาสรางเองได

๑๙๐

ถาเรากลายเปนคนทสขไดยาก ทกขงายขน กแสดงวา เรานเหนจะเดนไมคอยถกทาง เพราะฉะนนตองตรวจตราดตวเอง อยกนมานานๆ ตองใหสขไดงาย ทกขไดยากขน

ถาเกดแลวพฒนา ยงเกดมานาน ยงสขทกสถาน

ตอนเกดใหมๆ ยงเปนเดกนสขไดงาย เจออะไรนดหนอยกหวเราะแลว แตพอโตขนชกสขไดยากขน เพราะฉะนนตองระวง ทานจงใหไมประมาท

ถานกถงวนเกดใหถกตอง จะตองโยงมาสความเจรญเตบโตหรอการพฒนาทถกตอง คออยนานไป ชวตยงสมบรณมากขน โดยเฉพาะมความสขไดงาย จนมความสขประจาตวประจาชวตไปเลย

รวมความวา เมอพฒนาตวเราเองนไป กเขามาสหลกทวา การเกดนเปนเครองเตอนใจเราใหไดทงสองดาน กาวไปขางนอกแลวอยาลมขางในตวเอง ตองพฒนาใหทน สรางความเขมแขงทจะอยในภาวะภายนอกไดอยางดทสด

เมอพฒนาภายใน ทงพฒนาจตใจ และพฒนาปญญาใหเขมแขง ในทสดขางนอกมาเทาไรกมแตได คอไดสวนดทเปนประโยชน และยงมความสข

เปนอนวา วนเกดนมความหมายทดงาม นามาเปนคตแกตวเรา โดยเฉพาะทานเจาของวนเกดจะไดประโยชนมากมายหลายประการ

อาตมภาพขออนโมทนา ทานเจาของวนเกด และโยมญาตมตรทกทาน ทจะเดนทางเขาไปในปใหมรวมกน ขอใหทกทานมพลงกาย พลงใจ พลงปญญา พลงสามคคทเขมแขง พรอมทจะเดนหนากาวไปใหประสบความสาเรจ และความสขยงๆ ขนไป

ใหปใหมนเปนมงคลทแทจรง มงคลสมกบความหมายทวา สงทนามาซงความสขความเจรญ ขอใหปใหมทเปนมงคลนน นาความสขความเจรญมาใหโยม

วาสนาสรางเองได

๑๙๑

ญาตมตรทกทาน

รตนตตะยานภาเวนะ รตนตตะยะเตชะสา ดวยเดชานภาพคณพระรตนตรย พรอมทงบญกศลทไดบาเพญ ตงแตจตใจทด เกดมศรทธา เกดเมตตาไมตรจต เปนตนน จงนามาซงความเกดแหงกศลยงขนไป เชนเกดความสข เกดความเอบอมใจ เกดความราเรงเบกบานใจ เกดความสดชนผองใส เปนตน

ขอทกทานจงพรงพรอมดวยจตรพธพรชย ประสบความสาเรจในสงทมงมาดปรารถนา บงเกดประโยชนสข มความงอกงาม รมเยนเปนสขในพระธรรมของพระสมมาสมพทธเจา โดยทวกนทกทาน ตลอดกาลทกเมอ ทงตลอดปใหมน และตลอดไป เทอญ

บารม ยงยวด หรอ ยงใหญ

๑๙๓

บารม * ยงยวด หรอ ยงใหญ ใหธรรม-ใหทน

ในการทาบญถวายภตตาหารวนน คณโยมไดทาทานพเศษอกอยางหนง คอไดชกชวนญาตมตรรวมกนสรางหนงสอ “พทธธรรม” สาหรบถวายแกวดตางๆ แกพระสงฆ และญาตโยม สาธชนทสนใจใฝธรรมทงหลาย นอกจากไดสราง คอทาใหมขนมาแลว กไดนามาถวายอาตมาสาหรบไปแจกตออกดวย

โดยสรป การสรางหนงสอ “พทธธรรม” น เปนการทาบญ ๒ ชน ทงเผยแพรธรรม และถวายทนการศกษาแกพระเณร คอวา หนงสอนโยมไดสราง

* คาอนโมทนา ของพระเทพเวท แกคณะคณโยมมสโจ ในการทาบญถวายภตตาหาร ประจาเดอน กมภาพนธ พ.ศ. ๒๕๓๑ (คอมพวกราฟก โดยคณสชย เลาหเกษมวงศ แหง “บางกอกไกด”)

บารม ยงยวด หรอ ยงใหญ

๑๙๔

โดยไปจดหามาจากมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ซงไดพมพหนงสอนขน เพอจะหาทนมาใหการศกษาแกพระภกษสามเณร

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลยน เรยกวาเปนมหาวทยาลยสงฆ มพระเณรเรยนอยประมาณ ๑,๕๐๐ องค นบวาเปนจานวนมาก พระเณรเหลานพกอยตามวดตางๆ ทวกรงเทพมหานคร ตลอดจนจงหวดใกลเคยง ไปถงเมองนนท เมองปทมธาน

พระเณรเหลานไมใชเปนพระทอย เฉพาะในกรงเทพฯ หรอจงหวดใกลเคยง แตเปนพระเณรทมาจากทวประเทศ คอมาจากทกภาคเกอบจะทกจงหวด ทวประเทศไทย ซงมาเลาเรยนศกษา เรยนนกธรรม เรยนบาล เชนไดเปรยญตางๆ แลว กมาเรยนเพมเตมในมหาวทยาลยสงฆอก

ทางผบรหารมหาวทยาลยสงฆน กจะตองหาทนมาจดการศกษา แตไมคอยจะมทนรอน จงตองหาวธทจะไดรบความอปถมภมาจากดานตางๆ กเลยพมพหนงสอนขนเปนสอในการทจะหาทน และนอกจากหาทนแลว กจะไดเปนการเผยแพรพระพทธศาสนาไปดวยพรอมกน

เพราะฉะนน เมอญาตโยมไปจดหาซอหนงสอนมา ในขนทหนง กไดชวยใหทนการศกษาแกพระภกษสามเณร ซงเปนการบรจาคทานทมอบแกสวนรวม จงเรยกวาเปนสงฆทาน เมอเปนสงฆทาน กเปนทานทพระพทธเจาทรงสรรเสรญมาก วามผลยงใหญ อนนกเปนทานขนทหนง พอเรมซอกไดทาบญไปแลว

ขนทสอง เมอนาหนงสอนมาแจกแกญาตโยม รวมทงนามาถวายอาตมาใหไปแจกตอดวย กเรยกวาเปนธรรมทาน ทเปนยอดของทาน

บารม ยงยวด หรอ ยงใหญ

๑๙๕

เมอกเปนสงฆทานกเปนทานยงใหญแลว พอมาเปนธรรมทานกเปนทานชนเลศอก ดงทโยมกคงเคยไดยนพทธภาษตบทหนงทวา

สพพทาน ธมมทาน ชนาต แปลวา การใหธรรมชนะการใหทงปวง

ใหธรรม คอยอดทาน

ธรรมทานนชนะทานทกอยาง เพราะเปนการใหแสงสวางแกชวต คนทไดธรรมะไปแลวกรจกทจะดาเนนชวตของตนใหถกตอง โดยมจตใจทมความสข และประพฤตตวด บาเพญประโยชนแกผอน ชวยใหสงคมมความสข มความเจรญ และกาวหนาในธรรม การทจะปฏบตธรรมถกตอง ไมวาจะเจรญศล สมาธ หรอปญญาอยางไรกตาม กจะตองรจกธรรมะ เพราะฉะนน การใหธรรมะ กคอใหทางปฏบตและทางดาเนนชวตทถกตอง

แมแตจะไปทาทานอน หรอการทคนจะไปชวยเหลอกน จะทาความดอะไรๆ กเพราะเขาใจธรรมะ หรอเคยไดยนไดฟงคาสอนทถกตอง ถาไดรจกคาสอนทถกตอง คอธรรมะนแลว กจะสามารถทาความดไดทกอยาง แตถาไมรจกธรรมะ กไมรวาจะทาอะไรจงจะถกตอง กอาจจะประพฤตผดพลาดไดมากมาย พระพทธเจาจงตรสวา

“การใหธรรมเปนการใหทเลศประเสรฐสด”

เมอโยมและญาตมตรมาแจกหนงสออยางน คอ สรางหนงสอนมอบใหแกทอนหรอแกบคคลอน กเทากบวาแจกจายธรรมะ เปนการใหทานทประเสรฐทสด และเปนการทาบญทสาคญ

บารม ยงยวด หรอ ยงใหญ

๑๙๖

ทาไมโบราณวา จารกธรรมหนงอกษร เทากบสรางพระพทธปฏมาหนงองค

มคตแตโบราณบอกวา การสรางพระธรรม แมแตหนงตวอกษร ถอวามคณคาเทากบไดสรางพระพทธรปหนงองค โบราณถอกนมาอยางน เพราะถาไดทาบญสรางอกษรจารกพระธรรมไปแลว กจะทาใหคนไดรเขาใจวา จะประพฤตปฏบตอยางไรจงจะถกตอง

แมแตเราจะรจกปฏบตตอพระพทธรปถกตอง เรากตองรจกพระธรรมดวย เพราะพระพทธรปนน เปนแตเพยงวตถทสรางเปนรปเปรยบของพระพทธเจา ถาเราไมรจกธรรมะ ไมรจกคาสอน เรากไมรวาจะมพระพทธรปไปทาไม แลวเราควรจะทาอยางไรตอพระพทธรปน

การทเราไดนกถงพระพทธรป และไปหาพระพทธรปมา หรอไปไหวพระพทธรป กเพราะวา เราไดรจกพระธรรม ไดรจกคาสอนวา ออ พระพทธรปน เปนองคแทนพระพทธเจา พระพทธเจามพระคณอยางนนๆ เราจงไดแสดงความเคารพนบถอพระองค อยางนเรยกวาร จกพระพทธคณดวยอาศยธรรมะ เพราะฉะนน การใหธรรมะจงเปนสงสาคญมาก

นอกจากนน เวลาเราไหวพระพทธรป เราจะทาใจอยางไรถกตอง กตองอาศยพระธรรมมาสอนอกเหมอนกน วาเวลาไหวพระนะ จะตองทาจตใจใหสงบ ใหผองใสเบกบานอยางนนๆ ระลกพระคณอยางนนๆ การทเราปฏบตถกตอง กเพราะอาศยพระธรรม

พระธรรมมความสาคญอยางทกลาวมา ทานจงถอวาการสรางพระธรรม แมแตเพยงตวอกษรหนง มคามากเทากบสรางพระพทธรปหนงองค แลวถาสรางหลายตวอกษร กยงมคามากขน คาสอนธรรมะนจารกขอธรรมทสาคญทกอยางไว เปนเครองสบตอพระศาสนา

บารม ยงยวด หรอ ยงใหญ

๑๙๗

อนนกเปนสาระสาคญทแสดงถงประโยชนหรออานสงสทเกดขนจากการสรางหนงสอธรรมะ หรอคมภรขนมาเผยแพร

ทาบญใหด ทาทเดยวไดครบทงทาน-ศล-ภาวนา

การทโยมมาทาบญวนน อยางททากนมาทกๆ เดอน ถวายทานแลวมาสงสรรคกนในหมญาตมตร แลวกมาบาเพญธรรมทานอยางน ทงหมดนนกเปนการบาเพญบญกรยา คอการทาบญตามหลกพระพทธศาสนา ซงเราไดทากนในดานตางๆ ดงทไดเคยกลาวมาแลวหลายครง โดยเฉพาะทเหนชดๆ กคอ ทาน

ตอนแรกกถวายทาน ถวายภตตาหาร แลวกรกษาศล ดงทไดสมาทานศลกนเมอกน แลวกไดภาวนา คอทาจตใจและสตปญญาใหเจรญงอกงามขน ทาจตใหเจรญดวยการทาใจใหสงบ ใหเบกบานผองใส แลวกเจรญปญญาดวยการฟงธรรม เมอฟงธรรมะไปแลว ใจคอสบาย เกดความสวาง เขาใจธรรมะ รวาอะไรจรง อะไรถกตอง อะไรดงาม มความรความเขาใจในหลกคาสอนมากขน กเจรญปญญา แมจะยงไมไดบาเพญสมาธอะไรกเรยกวาเปนภาวนา

รวมแลวกคอปฏบตตามหลก 3 ประการทเรยกวาเปนบญกรยา คอ ทาน ศล และภาวนา

ถาเราปฏบตถกตอง มาทาบญกนในวนน กไดครบทง 3 อยาง ไดทงทาน ทงศล และภาวนา

ทาบญสงขนไป กลายเปนบารม

วาถงการทาบญน แยกไดเปนหลายระดบ คอในขนตนๆ น เราอาจจะทาพอเปนพนฐานสาหรบการปฏบตธรรมขนตอไป เชนวา ในการบาเพญทานเรากอาจจะแบงปนบรจาคบารงตางๆ พอเปนพนฐานสาหรบความมนคงงอกงามของการรกษาศลและสาหรบการบาเพญภาวนา หรอในการรกษาศล กรกษาพอเปน

บารม ยงยวด หรอ ยงใหญ

๑๙๘

พนฐานของความสมพนธในสงคมทดงาม สงขนไปกเปนพนฐานในการบาเพญสมาธอะไรตางๆ เหลาน เรยกวาเปนการบาเพญกศลทาความดในขนพนฐาน สาหรบการกาวไปสธรรมะขนสงขนไป

อกระดบหนง บางทเราอาจจะอยากปฏบตใหยงกวานน จงมการทาด ในขนเปน “บารม” ซงกเปนเรองทนาสนใจขนหนง คอบางทานไมไดคดแตเพยงวา ทาบญ หรอทาความดเปนพนฐานเบองตนเทานน แตอยากจะทาใหเปนบารม ซงเปนคาสาคญอยางหนง ผใดตองการจะทาความดใหยวดยงใหเปนพเศษ กทาใหถงขนเปนบารม

ในขนบารม ถามวาบารมเปนอยางไร คาวา “บารม” นนกคลายๆ กบคาทเราเคยไดยนบอยๆ เราเคยไดยนคาทพดวา “บรม” หรอ “ปรม” คาวาบรมหรอปรมน เปนคาชดเดยวกบบารม และคาวา “บารม” นน กมาจากคาวาบรมหรอปรมนนเอง

บรมหรอปรมแปลวา “อยางยง” เชนบรมสข กแปลวาความสขอยางยง หรอเราเรยกบคคลทสงสด อยางทนามาใชกบสมเดจพระราชน กเรยกพระบรมราชน ใชกบบคคลกตาม ใชกบอะไรกตาม กใชในระดบสงอยางยง หรอสงสด

คาวาบรม กมาเปนบารม “บารม กคอธรรมะ หรอ คณธรรมทบาเพญอยางยงยวด เพอจะบรรลจดหมายทสงสง”

จะเหนวาเปนเรองสงทงนน การปฏบตและคณธรรมทปฏบตนน กบาเพญอยางยงยวด และบาเพญไปกมจดหมายทจะบรรลถงสงทดงามสงสด เชนเพอจะเปนพระพทธเจา

ยกตวอยางพระพทธเจาของเราน แตกอนกเปนพระโพธสตวซงไดบาเพญธรรมะตางๆ ธรรมะทพระองคบาเพญนน มจดหมายสงยงวาจะเปน

บารม ยงยวด หรอ ยงใหญ

๑๙๙

พระพทธเจา กเลยบาเพญอยางยงยวด เหนอกวาทคนธรรมดาจะทาได จงเรยกวาเปน “บารม”

บารมทาไดหลายอยาง และมหลายขน

ธรรมะตาง ๆ ทสามารถจะบาเพญใหเปนบารมไดกมมาก อยางพระพทธเจาของเราน ตองบาเพญคณธรรมสาคญทเปนหลกถง ๑๐ ประการ ขอยกเอาแตชอธรรมนนๆ พอใหเหนวาพระพทธเจาของเราบาเพญบารมอะไรบาง ดงน

ทาน การให ในทนเนนการใหดวยนาใจเสยสละอยางยง

ศล การรกษากายวาจาใหอยในวนยและวตรปฏบตทสงขนไป

เนกขมมะ การสลดความสขสวนตว การเสยสละเรองทางโลกทวไป เชนทปรากฏเปนการออกบวช

ปญญา ความรเขาใจสงขาร หยงเหนสจธรรม

วรยะ ความเพยร

ขนต ความอดทน

สจจะ ความจรง จรงใจ จรงวาจา จรงกาย (ทาจรง)

อธษฐาน ความตงใจมงมนเดดเดยว

เมตตา ความปรารถนาดตอเพอนมนษย สตวรวมโลกทงหลาย

อเบกขา ความวางใจเปนกลางได ความดารงอยในธรรมไมหวนไหวเอนเอยง

นคอคณธรรมตางๆ ทวาพระพทธเจาไดทรงบาเพญอยางยงยวด

บารม ยงยวด หรอ ยงใหญ

๒๐๐

แมบารมนเอง กยงแบงเปนขนๆ ทจรงเปนบารมกยงยวดอยแลว แตยงยวดกยงแบงเปนยงยวดขนธรรมดา ยงยวดขนสงขนไป และยงยวดขนสงสด

ยงยวดขนธรรมดา เรยกวาบารมเฉยๆ ถายงยวดสงขนไปอก ขนจวนสงสด เรยกวาอปบารม และบาเพญยงยวดขนสงสดทเดยว เรยกวาปรมตถบารม

ยกตวอยางงายๆ เชนจะบาเพญทาน พระพทธเจาเมอยงเปนพระโพธสตวกบาเพญเอาจรงเอาจงมาก ทาอยางสมาเสมอ ถาทาในขนตน เปนบารมธรรมดา กคอสละทรพยสนสงของมากมายชวยเหลอมนษยทงหลาย เหนคนยากจน คนตกยากลาบากมความทกขอะไรตางๆ กพยายามชวยเหลอ ขนนเรยกวาทานบารม

ถาเสยสละขนสงขนไป บางคราวมเหตจาเปนตองถงกบเสยสละอวยวะของตน กสละใหได การเสยสละขนน เรยกวาอปบารม

ในบางครง เชนวาจะรกษาธรรมะ รกษาความถกตองดงาม รกษาสจธรรมไว ตองเสยสละอยางสงสด ถงกบเสยสละชวตกตองทา อยางทพระพทธเจาทรงเคยเสยสละชวต ในตอนทเปนพระโพธสตว ทานทบาเพญถงขนน เรยกวาปรมตถบารม เปนบารมขนสงสดในดานทาน

คณธรรมอนๆ กเหมอนกน กแบงเชนน คอ ชนยงยวดธรรมดาเปนบารม ขนสงเปนอปบารม และขนสงสดเปนปรมตถบารม

ทาความดขนาดไหน จงจะไดเปนบารม

เราชาวพทธหรอผศกษาธรรมทงหลายน ถาตองการปฏบตธรรมใหเปนบารม กตองตงใจจรงจง โดยมจดหมายสงสด

มจดหมายสงสดคออะไร กเชนตงเปาหมายจะเปนพระพทธเจา หรอแมแตตงเปาหมายวาจะเปนพระมหาสาวก จะบรรลธรรม เปนพระอรหนตผหมด

บารม ยงยวด หรอ ยงใหญ

๒๐๑

กเลส คอมเปาหมาย ไมใชบาเพญอยางเลอนลอย นเปนประการทหนง ซงเปนลกษณะของบารม คอมจดมงหมาย ไมใชทาอยางเลอนลอย

ประการท ๒ ทาอยางจรงจงสมาเสมอ ไมใชทาๆ หยดๆ ตองเอาจรงเอาจง อยางพระพทธโพธสตวในชาตหนงๆ กจะมบารมทเปนจดเดนอยางหนงวาจะบาเพญคณความดขอน แลวกทาอยางจรงจง เชน ในพระชาตใดถอสจจะคอความจรง กตงมนอยในความจรงมนคง ซอสตยสมาเสมอตลอดไป ไมยอมทาใหคลาดเคลอนจากความจรง ถาทาไดอยางนกอยในระดบบารม

ประการตอไป ลกษณะของบารม คอมการสะสม เพมพนมากขนๆ เรอยๆ จนกระทงมลกษณะหนงคอ เกดความเคยชน คนทบาเพญคณธรรมอยางใดอยางหนงเปนประจาสมาเสมอและสงสมมามาก จะมความเคยชนในการประพฤตปฏบตสงนน จนกระทงกลายเปนการแสดงออกอยางอตโนมตเปนไปเอง

เหมอนคนทบาเพญเมตตา มความปรารถนาดตอผอนอยเสมอ ตงใจทจะชวยเหลอคนทงหลาย กจะมอาการแสดงออกเปนความเออเฟอเกอกลพรอมทจะชวยเหลอดวยความยมแยมแจมใส เมอทาเปนประจาสมาเสมอเอาจรงเอาจง ตอมากจะเปนนสยประจาตว มการแสดงออกเปนอตโนมต โดยไมตองตงใจ

คนออนแอ ไปไมถงบารม

แมแตคณธรรมทประพฤตปฏบตกนโดยทวไปน กตองระลกไววา ไมใชทานดๆ หนอยๆ กจะเหนผล บางคนพอปฏบตธรรมสกอยางไปนดหนอย กนกแตจะเอาผล ชอบเรยกรองวาทาไมจงยงไมใหผล บางทกเกดความทอใจ แตทแทตวเองมไดปฏบตอยางจรงจง

บารม ยงยวด หรอ ยงใหญ

๒๐๒

ยกตวอยางเชน คนบางคน ตงรานคาขนมารานหนง ทาการคาขายโดยสจรต แตไมคอยไดกาไร เกดความรสกวาเมอคาขายตรงไปตรงมาไมคอยไดผล กชกจะทอใจ

แตถาเขามความมนคงในงานซอสตยสจรตนน ทาไปทามาจนกระทงในทสดคนรแพรหลายกระจายกวางขวางถงระดบหนง คนทวไปกเกดมความเชอถอ พอนกถงหรอพดถงคนนหรอรานนแลว เขากรกนทวไปเขาใจทนทวา เจานละตรงไปตรงมา ซอสตยสจรต จนกระทงวา ถาเขารานนแลวไมตองตอราคาเลย อยางนกเรยกวาพอจะอยในระดบเปนบารมได คอทาอยางจรงจงและเปนประจาสมาเสมอ มความคงเสนคงวา จนทาใหเกดความเชอถอ

พดงายๆ วา บคคลบางคนบาเพญคณธรรมบางอยางเปนประจา จนกระทงคณธรรมนนปรากฏออกมาในกรยาอาการลกษณะทวไป คนไหนเหนแลวกรจกคนนนในลกษณะของคณธรรมขอนนไปเลย นเรยกวาเปนการบาเพญในระดบทเรยกวาเปนบารม

นกถงพระพทธเจาเปนแบบอยาง จะไดไมทอใจ

ฉะนน ขอใหเรานกถงพระพทธเจา จะไดไมทอใจ เพราะถาเราไมมตวอยาง เรากจะทอใจวา ไดบาเพญธรรมะขอนไปแลวกยงไมเหนผลอะไร เลยทอใจคดวาจะเลก อยาทาดกวา คนอนเขาไมเหนตองลาบากอยางน บางคนทาไมดกลบไดผล กทาใหไมสามารถปฏบตกาวหนาไปได

แตถานกถงพระพทธเจาและมองไปตามพระประวตของพระองค ไดคดวาบางครงพระองคทาความดแลวตองประสบความทกข ถกคนอนขมเหงรงแกเดอดรอนมากมาย แตพระองคกไมเคยยอมทอถอยเลย ประวตของพระพทธเจาครงเปนพระโพธสตว เปนแบบนมาก แตพระองคกยนหยดในความดนน จนประสบความสาเรจจากการทาความดของตนเอง แตตองอาศยกาลเวลายาวนาน

บารม ยงยวด หรอ ยงใหญ

๒๐๓

และมความมนคง มความอดทนเปนอยางยง เพราะฉะนน คณธรรมทบาเพญในระดบบารมจงเปนสงสาคญอยางยง

การทเรายดเอาพระพทธเจาเปนตวอยาง เปนทระลก กเพราะจะไดเปนเครองสงเสรมกาลงใจของตนเองดวย

อยางเรามพระพทธรปไวน นอกจากระลกถงพระพทธคณทสวดกนวา

อรห สมมาสมพทโธ ภควา พทธ ภควนต อภวาเทม

หรอ สวดบทยาวเปนพทธคณ ๙ ประการวา

อตป โส ภควา อรห สมมาสมพทโธ ฯลฯ แลว

เรามกระลกถงพระคณทวๆ ไป แบบนกกวางๆ ลางๆ แตบางทเรากไมไดแยกแยะใหลกซงในแตละดาน ความจรงนน ถาเราแยกออกไปใหละเอยด เราจะเหนพระคณแตละขอ ๆ วาพระองคไดฝกพระองคมาอยางไร พฒนาตนเองมาอยางไร ไดบาเพญคณธรรมมาลาบากลาบนเสยสละแคไหน ประสบความยากลาบากแคไหน ถาเราไดเหนปฏปทาของพระองคอยางนนแลว จะไดมาเปนเครองเตอนใจใหเรามความเขมแขงอดทนในความด

แมแตในชาตปจจบนเรากยงเหนวา พระพทธเจาทรงมความเสยสละเปนอยางยง การทจะไดตรสรนไมใชงายๆ ตองเสยสละชวตทมความสขสาราญในรวในวง สละทรพยสมบตทกสงทกอยางออกไปอยปา และตอนทไปอยในปาพระองคตองลาบากทกขยากขนาดไหน อดๆ อยากๆ ถกคนทเขามาลอมาเลยน มาทาอะไรตางๆ โดยทวาพระองคไมถอสา ตองผจญกบความหวาดกลวตางๆ แลวกจารกไปศกษาเลาเรยนในสานกตางๆ ปฏบตทกอยางเทาทจะทาได จนในทสดประสบความสาเรจดวยความเพยรของพระองค อยางพทธภาษตทวา

บารม ยงยวด หรอ ยงใหญ

๒๐๔

วรเยน ทกขมจเจต

คนลวงทกขไดดวยความเพยร

หมายความวา จะประสบความสาเรจพนจากความทกขไดกดวยความเพยร อนนเปนลกษณะอยางหนงของพระพทธเจา

ถาเราไดศกษาประวตของพระพทธเจาในแงดานตางๆ ไดเหนตวอยางการทาความดของพระองคแลว กจะมาเปนเครองเตอนใจ และเปนแบบอยางแกเราทงหลาย ทาใหเรามความเขมแขงอดทน มกาลงใจในการทจะทาความด ไมทอถอย ไมหวนระยอตออปสรรคและความทกขยากตางๆ

ระลกถงการบาเพญบารมของพระพทธเจา

แลวนอมบารมเขามาสตวของเรา

นอกจากนน ในเวลาทบาเพญคณธรรมความดเหลานน แมจะมความทกขความลาบากในภายนอก แตจตใจมความสข คอ มความสขในการทจะทาความด มความปลาบปลมใจอยเสมอ นกเปนคตอยางหนงทเราควรจะไดจากการบาเพญคณธรรมขนยงยวดทเรยกวาบารม

ในแงหนงกคอ การมองบารมจากตวอยางการปฏบตของพระพทธเจา แลวโยงมาสการทจะสรางใหเปนบารมของตวเราเอง

เพราะฉะนน ทานผใดทตองการจะปฏบตธรรม ในขนทวาใหเปนพเศษขนไป โดยมานกวา เราจะไมหยดอยเพยงการปฏบตคณธรรมขนพนฐาน หรอเพยงเปนบนไดขนตอไปๆ เทานน แตเราจะบาเพญคณธรรมในระดบทเรยกวาเปนบารม คอการบาเพญอยางยงยวด เพอบรรลจดหมายทสงสง กจะเปนการ

บารม ยงยวด หรอ ยงใหญ

๒๐๕

ประพฤตปฏบตธรรมอกระดบหนง ซงจะนาผลดมาใหในระยะยาว นาไปสคณประโยชนอยางกวางขวางและสงสงแกโลก

ทไดกลาวมาในวนน เปนการพดถงการปฏบตธรรมอกแบบหนง ในชดทเรยกวาบารม ซงมความหมายดงทไดกลาวมา การ ทพดน กเ พอเปนเครองประดบสตปญญาของญาตโยม ใหเขาใจเรองการปฏบตธรรมทเรยกวาบารม นบวาเปนขนท ๑ คอพดพอเปนความรความเขาใจ และถาจะใหไดผลยงขนไป กคอทานผใดเหนวาเรานาจะทาในขนนนบาง กนามาประพฤตปฏบตตามอยางจรงจง บารมกจะเกดขนในตวของเรา

บารมแบบไทย เสยงภย ตองระวง

ในภาษาไทยนน เรานาคาวาบารมมาใชกนผดมากถกนอย โดยเฉพาะในยคปจจบน เดยวนคาวา “บารม” มความหมายเพยนไป เราเหนวาคนไหนมอทธพล มเงนมอานาจ ยงใหญ กเรยกวาเขามบารม เวลาพดวา คนนมบารมมาก กหมายความวามพวกพองบรวารมาก หรอมอทธพลมาก สามารถจะทาอยางนนอยางนได เรยกวาเปนบารม

ความหมายทเพยนไปนคอไปมองทผล เอาผลทเกดขน แตของพระทานมองทเหต คอ การทาเหต “การทาความดทเปนตวเหต เรยกวาเปนบารม”

คนไทยเรามามองทผล วาคนทมกาลงมอทธพลอยางนนแลวเรยกวาเปนบารม กเลยเปนความหมายทเคลอนคลาดไป ถาจะปฏบตใหถกตองตามหลกพระพทธศาสนา จะตองไปเนนทตวการประพฤตปฏบต หรอตวคณธรรมทจะบาเพญนน แลวทา “เหต” สาเรจแลว กจะเกดเปน “ผล” ขนเอง และเปนผลทดงาม เปนคณแทจรง ไมใชอทธพลทสงผลรายคกคามขมขคนอน

ถาเราตงใจทาความดอยางจรงจง กจะเกดเปนบารมขนมาอยางทวา คนททาความดจนกระทงเหนกนชดๆ คนรกนทวไป เปนทเชอถอในเรองนนๆ

บารม ยงยวด หรอ ยงใหญ

๒๐๖

ไดรบความเคารพนบถอในระดบนนๆ กเพราะเขาไดสงสมบารมมามาก เรากเลยเรยกสนๆ วา เขามบารมมาก กคอเขามคณธรรมความดทไดสงสมมามากนนเอง

เราจะตองพยายามทาความเขาใจในเรองบารมใหถกตอง พยายามตรวจสอบกนอยเสมอ ในภาษาไทยนคาศพทตางๆ ทางธรรมะทนามาใชนน ความหมายคลาดเคลอนไปไกลกมมากมาย ศพทประเภทนคนนามาใชตอๆ ตามๆ กน แลวความหมายกเลอนไป

คาศพทธรรมในภาษาไทยตองสะสางความเขาใจกนใหด ตวอยางงายๆ คาหนง คอ “สงเวช” คาวาสงเวชน ภาษาไทยนามาใช

กลายเปนเสยเลย คอมกมาเขาใจกนไปวา สลดหดหใจ ถาสงเวชอยางนกเปนกเลส เปนนวรณ ทาใหใจไมเขมแขง ไมมกาลงใจทจะปฏบตธรรม

ขอใหระลกวา ในการปฏบตธรรม ตองมจตใจเขมแขง มกาลงใจแกลวกลา ถาไปหดหทอถอยกไมเปนธรรมะ เพราะฉะนน กไมเปนกศล

สงเวชน คาเดมหมายถง “เราใจใหไดสานก” หรอเราใจใหไดคด คอ ใหฉกใจไดคดถงคณความดวา เราอยามวประมาท เราตองเรงขวนขวายทาความดนะ ถาเหนเหตการณอะไรอยางใดอยางหนง เหตการณนนเราใจเราใหเกดความคด ใหหยดยงความชวรายเหลวไหล และหนมาสความถกตองดงาม หรอวาเรากาลงมความมวเมา ลมหลงอะไรอย เหตการณนนสงนนกระตกหรอกระตนใจ ทาใหเราหยดชะงกแลวหนมาคดในทางทด เกดกาลงทจะหนมาสรางสรรคความด ความรสกอยางนน เรยกวา เกดความสงเวช

เพราะฉะนน เรองศพทธรรมะในภาษาไทยนจะตองมการตรวจสอบกนหลายคา ทพดมานเปนเพยงตวอยาง วนนอาตมามงไปพดคาวาบารมกพอสมควรแกเวลา

บารม ยงยวด หรอ ยงใหญ

๒๐๗

ทพดนกเปนการเรมตน ถาหากจะมการสนทนาธรรมกน บางทโยมอาจจะมขอสงสยอะไร แมแตในเรองศพทแสงตางๆ กนามาเสนอตอไปได

ตอนน อาตมากขออนโมทนาคณโยมมสโจ พรอมทงญาตมตร ลกศษย ทานทเคารพนบถอ ทไดทาบญถวายภตตาหารในวนน และไดบาเพญธรรมทาน ดวยการสรางหนงสอธรรมะในพระพทธศาสนาแจกจายกนไป เพอใหเกดความร เกดแสงสวางแหงปญญาใหกาวหนาในธรรมตอไป

ขอใหพลงกศลน ประกอบเขากบอานภาพของคณพระรตนตรย จงเปนปจจยอภบาลรกษาทกทานใหมความรมเยนเปนสข เจรญดวยจตรพธพรชย มกาลงกาย กาลงใจ กาลงสตปญญา ในการทจะดาเนนชวต และทากจหนาทการงาน ใหประสบความกาวหนา และความสาเรจ และจงงอกงามในพระธรรมคาสอนของพระสมมาสมพทธเจาตลอดกาลนาน เทอญ