IGROVNICA

u reči i slici

Vrtići bez granicaSJENICA priredila Tatjana Matijaš

Razgednice iz SJENICEPo predanju, naziv je dobila po bogatstvu trave-sena. Na staroslovenskom SJENICA je ZEMLJA SIJENA...

Ljudi govore - gde, ko, odakle...• sjeničko-pešterska visoravan, hladan kraj Zlatiborskog okruga na zapadu Raške oblasti...• okružuju je planine: Jadovnik (1734m),

Zlatar (1627m), Ozren (1680m), Giljeva (1617m), Zilidar (1616m), Javor (1520m) i Golija (1833m)...

• ... na 408km2 živi 15.000 meštana• ... jedno od najhladnijih mesta Evrope• ...obiluje velikim prirodnim potencijalima, pogodnim posebno za razvoj poljoprivrede i stočarstva, kao i značajnimrudnim bogatstvom (velikim nalazištima mrko– lignitskog uglja).

Priroda reči ne treba...• Ledena pećina pokraj Uvačkog jezera, severno od grada • Takođe na severu, 25kmod grada je i lovište Golija • pašnjaci, vrela, reke Uvac i Vapa, Sjeničko jezero

Ljudi grade...• ... prvi put se mesto pominje 1253. godine kao mesto na putu

Dubrovnik-Novi Pazar, gde su pristajali i placali carinu dubrovacki trgovci

• ...stara čaršija, korzo, hramovi, igrališta

Ljude čine...•...druženja, igre, adeti i verovanja...verovanje u pravdu i sudbinu, poštovanje roditelja, kult

komšije, gostoljubivost, čuvanje obraza i časti, halal (časna) i haram (zabranjena) zarada, milostinja (džumertanluk) , hajrati (ulaganje svog bogatstva u opšta dobra), poštovanje starih, solidarnost pri smrtnim slučajevima

Branje čaja

Spravljanje sjeničkog sira

Porodica na okupu

Trgovina

Sjenička nevesta

Sandžačke letnje igre Skokovi sa mosta

Ljudi grade svoj o suživot...Od ukupnog broja stanovnika Sjenice, trideset odsto čine deca i mladi do osamnaest godina, dok je kategorija mladih do trideset godina, pretpostavlja se, brojnija. To ovu opštinu svrstava u jednu od mlađih u Srbiji. Sudeći po međunacionalnim odnosima među mladima, koji su, s obzirom na tradicionalno dobre interetničke odnose u ovom kraju, sada, može se slobodno reći, na zavidnom nivou, Sjenica ima potencijala da u budućnosti postane pravi primer moderne multietničke sredine. Mladi Sjeničani biraju prijatelje isključivo po zajedničkim sklonostima i druže se sa svim svojim vršnjacima, bez obzira na nacionalnu, versku pa čak i političku pripadnost.

U opštini Sjenica živi 70 odsto muslimana, većina se izjašnjava kao Bošnjaci, i oko 30 odsto Srba. Žive bez trzavica, mirno, poštujući ono tuđe. Ni 90-ih godina, dok je u Bosni besneo rat, u Sjenici nije niko nastradao. Bio je samo jedan incident nacionalnog predznaka, ali i taj je izazvan delovanjem rezervista. Reagovala je Vojska Srbije i sve se brzo vratilo u normalu.“A što da se svađamo i trvemo, svi smo mi ista krv”, čuo sam od jednog starog Bošnjaka, u sumrak dok je Sjenica palila prva svetla, a gore visoko, iznad Pešterske visoravni, noć gasila poslednje sunčeve tragove.

Suživot u brojkama...• Po popisu iz 2002.godine Sjenica ukupno ima33.068 stanovnika. U gradskom naselju u Sjenici živi13.161 stanovnik, dok na selu prebivalište ima 14.809stanovnika, što ukupno iznosi 27.970 stanovnika. Naprivremenom radu u inostranstvu se nalazi 5.806 lica.• Prosečna gustina naseljenosti je 26 stanovnika/km².• U Sjenici živi 21.171 ili 75,69% Bošnjaka (i

Muslimana),6.572 ili 23,50% Srba i 227 stanovnika ostalihnacionalnosti.• Sjeničko-pešterska visoravan obuhvata 103 naseljakoja su organizovana u 12 mesnih zajednica.• Opština je izdeljena u 53 katastarske opštine.

Preživljavanje u brojkama...• Stepen zaposlenosti je duplo niži u odnosu na Republički

prosek; stopa zaposlenosti opada u 2006. i 2007. godini i iznosi oko 26; broj zaposlenih se poslednjih godina stabilizovao na oko 3.000, što predstavlja svega oko 10% ukupnog stanovništva u opštini Sjenica

• Izraženija je razlika u stepenu nezaposlenosti gde je vrednost tri puta viša u odnosu na Republički prosek a najveći je udeo nezaposlenih lica koji traže posao prvi put, lica sa srednjm stručnom spremom prednjače sa 49.8%

• Opštinu Sjenica karakteriše izuzetno nizak stepen investicija, koji se može podvesti i kao nepostojanje investicija u opštini

• Udeo korisnika socijalne zaštite u ukupnom broju stanovnika se ovećava, najveći broj korisnika socijalne zaštite su penzioneri i razvedene majke sa decom.

Sreća (ni)je tamo negde, u onome što (ne)radimo ili (ne)vidimo

• Od ukupno 165 opština u Srbiji, 130 se svrstavaju u ruralne sa 3.904 naselja na svojoj teritoriji. U ruralnim područjima Srbije gustina naseljenosti iznosi 63 stanovnika po kvadratnom kilometru, što je manje u odnosu na nacionalni prosek (97 stanovnika/km²), i značajno manje u poređenju sa urbanim oblastima (289 stanovnika/km²).

• U odnosu na urbana, ruralna područja beleže niži ostvareni društveni proizvod po stanovniku, što je pokazatelj njihovog zaostajanja u privrednom razvoju. Analiza privredne strukture ovih oblasti ukazuje na veliku zavisnost ruralne ekonomije od primarnog sektora, posebno od poljoprivrede. Ruralno stanovništvo Srbije beleži visok procenat zaposlenosti upravo u sektoru poljoprivrede. Istovremeno, to ukazuje i na problem nisko diverzifikovane aktivnosti i prihoda populacije koja živi u ruralnom području.

• Niska zastupljenost mladih u odlučivanju (25%) posledica je toga što mlađi članovi domaćinstva (koji su najčešće završili srednju školu) svoju perspektivu vide u zaposlenju van domaćinstva, i ne preferiraju da se uključuju u rukovođenje gazdinstvom ukoliko nije neophodno.

• Među mlađom ruralnom populacijom (19-25 godina) 27% je na redovnom školovanju a 40% nezaposleno. Procenat mladih koji su svoj status vezali isključivo za gazdinstvo (kao domaćice ili poljoprivrednici) je 15%. Samo 18% mladih radi – stalno ili van radnog odnosa.

• Budući da su mogućnosti zapošljavanja za žensku radnu snagu značajno smanjene u ruralnim područjima, žene biraju trajnu migraciju kao rešenje svog statusa. Ankete, rađene na području Srbije, ukazuju da su žene članovi malih ruralnih domaćinstava nešto nižeg obrazovanja od muškaraca, pa se može pretpostaviti da su obrazovanije žene (verovatno) napustile selo.

• Žene kao donosioci odluka se pojavljuju u domaćinstvima bez muške glave i u domaćinstvima gde muškarac ima stalno zaposlenje van domaćinstva, a zastupljene su sa 13%.

Sjenički SWOTPROBLEMI POTENCIJALI

- stara mehanizacija- nepovoljni uslovi za kupovinu, - visoke cene repromaterijala- neadekvatni objekti za preradu mleka - niske otkupne cene mleka proizvoda bez učešća proizvođača- neudruženi poljoprivredni proizvođači- štetno dejstvo rudnika (uništavanje zemljišta i objekata od strane rudnika, velika sleganja zemlje)-društveni i kulturni život u selu na niskom nivou – - dom kulture u veoma lošem stanju- dominantnost muškaraca u odlučivanju i vođenju domaćinstava - niska svest žena u ličnim pravima i slobodama - usitnjene okućnice

-govedarstvo - proizvodnja mleka i mlečnih mehanizacije proizvoda (sira, kajmaka, paprika u pavlaci) - ovčarstvo - rudno bogastvo (rudnik mrkog uglja) - velike površine prirodnih livada (zdrava ispaša) - mlada populacija stanovništva-- reljefna struktura pogodno za otvaranje ski staza - zainteresovanost za udruživanje proizvođača mleka - velike površine pod strmim žitima (ječam, pšenica, ovas, zob, heljda)

Kapaciteti za lepše i više...• U opštini se nalazi Dom kulture,koji nikada nije bio u funkciji. Domova kulture ili drugih sličnih objekata u seoskim sredinama nema. Bioskop jeprestao da radi pre više godina. Postoje dvafudbalska terena, sportska hala, bazen u osnovnojškoli i dve fiskulturne sale u školama.• Bibliotekarstvo u Sjenici datira od 1920 godine.Danas, biblioteka „Muhamed Abdagić“ ima oko24.000 knjiga. U biblioteci se čuvaju zapisi izosmanlijskog carstva, pisani na arabici.• Nosioci kulturnog razvoja u prošlosti su bila KUD„Njegoš” i „Gajret” od kojih je nastalo KUD„Jedinstvo”.• U opštini Sjenica postoji 12 sportskih klubova sa preko 2.500 članova.Sportski centar raspolaže sa stadionom kapaciteta 10.000 mesta, dvapomoćna terena i terenima za male sportove. U Sjenici je izgrađenasportska hala kapaciteta od 1.000 mesta.• Mrežu obrazovnog sistema u opštini čini jedna predškolska ustanova, osam

matičnih osnovnih škola sa 28 isturenih odeljenja i dve srednje škole (Gimnazija i Tehnička škola). Osnovne škole prosečno pohađa oko 4.000 učenika, dok Gimnaziju i Tehničku školu pohađa nešto ispod 1.000 učenika.

Kako nastaje Sjenica – pogled iz našeg ugla

Zašto je važno najpe o deci

• Većina sposobnosti odraslog čoveka formira se u prve tri godine života – polovina toga pre rođenja (80% od rasta mozga)

• Zdrav razvoj deteta i aktivno učešće su od suštinskog značaja za zdravu budućnost svakog grada i države

• Kvalitetna briga o deci u ranom detinjstvu- Priprema decu za školu - Smanjuje troškove vezane za ponavljanje i napuštanje škole - Povećava uspešnost školovanja i radne efikasnosti

• Predškolska ustanova je javni resurs koji nastoji da odgovori standardima kvaliteta kao što su sigurna i bezbedna sredina zadovoljavanje potreba dece i porodice podržavanje učenja i razvoja deteta kroz pružanje podrške

porodici poštovanje prava deteta i odraslih i negovanje klime poverenja podržavanje i promocija kvalitetnog vaspitno-obrazovnog rada

Zato smo sa decom •Okupili se 18. jula, ovog leta•Upisali 26 dece i svakog danase družili i rasli sa najmanje njih 20•Predstavljali i pravili svoje omiljene igračke, upoznali Pinokija na razne načine•Bili u svetu muzike, plesali, pevali,instrumente pravili•Prolazili kroz svet boja i cveća,slikali prstima, klikerima,kitili sebe i svoje odrasle•Učili o vodama i različitim svetovima

Zato smo uz decu u isto vreme bili i veliki i mali

Od kako smo se na prvom sastanku upoznali, svake smo se nedelje okupljali i uživali, uživali...

Pravili lutke, instrumente, nanulice, cvećeIzlagali naša dečija remek dela Predstavljali se kao recitatori, glumci, pevači...Pokazivali jedni drugima koliko se volimo i koliko smo jedni drugima važniUseljavali se u našu novu kuću igre i snova

U olimpijskoj nedelji i mi smo vežbali• Vežbali svuda i sa stručnjakom za sport, i to

napolju, u novoj sobi, sportskom centru a posle i roditelje podučavali kod kuće

Posle Olimpijade sa pravim olimpijcem se družiliMoj dan sa ASMIROM KOLAŠINCEM!!!!!

Sad znam kako se postaje najboljiŠta znači najbolji drug i da je to prava snaga Šta je zdravo da se jede, pijeZašto je važno koliko i kada se spavaDa ni ja ni moj vrtić nemamo granice !

I išli smo na razna mesta•Moja je Sjenica baš lepa, sad imam dokaz

za to!

A Uvac je mokar i uvijast•Je l izlet kad se izlazi u leto?

Znam da imam i drugare koji su drugačiji i kojima ja trebam•Delimo istu kuću i imamo naše igre. Oni

se zovu Povetarac a mi smo im spremili nešto na dar

I Dečija nedelja je bila baš naša• Svuda smo bili i sa svima se družili, pokazali

koliko smo letos narasli, naučili, napravili, nasmislili...

• Bili smo baš, baš u centru svega

...i još mnogo toga je IGROVNICA

• Deca kažu igramo se, roditelji kažu igramo se, Minela, Danka, Dženita i Samra kažu igramo se, a u stvari...

kada šta ko koliko gde

juli •Upisano 24 dece •I roditeljski sastanak•Radionice sa decom i roditeljima•Poseta mentorke

•Vaspitački tim•Tim, direktorka PU, predsednik SO, tate, mame, bake•Tim, direktorka, mentorka

•Dece 17 redovno dolazeće

•Prostor PPgrupe u vrtiću•Dvorište vrtića

avg •Grupa radi svakodnevno od 08 do 12h•Igraonice sa roditeljima i decom•Šetnje i izleti •Mini priredba i izložba za roditelje•Poseta mentorke

•Vaspitački tim•Roditelji

•Broj dece ne opada•Nedeljno jedan susret sa porodicama•Prosečna prisutnost roditelja 24

•Prostor PP grupe•Okolna izletišta•Ribnjak•Sportski centar•Igraonica Mali princ•Gradski park

sept •Grupa radi svakodnevno u terminu od 09 do 13h•Formiranje dosijea o detetu•Preseljenje u namenski objekat•Fizičke aktivnosti za decu•Specijalngost•Poseta stomatologu•Roditeljski sastanak

•Pretežno sa grupom radi Minela•Početna zapažanja o deci unosi Dženita•Izveštaji i komunikacija sa mentorkom – Samra•Strategija i materijali za saradnju sa porodicama - Danka•Svakog dana na po sat vremena pomažu ostale vaspitačice•Pedagog za fizičku kulturu•Asmir Kolašinac•Porodice i deca sa smetnjama u razvoju

•Manje promene u grupi – obim 26 upisane ostaje, redovnost 19 dece•5 majki učestvovalo u čišćenju novog prostora•25 roditelja na sastanku

•Namenski prostor•Dvorište vrtića•Centar grada•Gradski park i korzo•Stomatološka ordinacija

okt •Dečija nedelja•Zvanično uvrštavanje projektne grupe u redovne aktivnosti Ustanve

•Vaspitački tim•Roditelji•Deca iz grupe Poletarac

•Ustaljena grupa od 24 dece

•Namenski prostor •Gradsko šetalište•Dvorište vrtića

Utisci, komentari...• Roditelji: dobili više nego što su očekivali; sa

njihovom decom radi se više nego sa decom u celodnevnom programu; prijatno se osećaju prilikom druženja i radionica; ponosni na svoju decu i njihove nastupe na priredbicama i izložbi; ponosni na svoje kreacije sa decom

• Vaspitačice: stekle veće samopouzdanje; više čitaju stručnu literaturu; sigurnije za računarom; omiljenije među decom i roditeljima; zdravo umorne

• Deca:

A dalje?

• Razviti otvoreniji način planiranja• Unaprediti veštine rada vaspitača sa malim grupama• Razviti sistematičniji pristup u izveštavanju• Razviti veštine rada u timu• Unaprediti znanja o dečijem razvoju• Osloboditi se u kreiranju aktivnosti• Osmisliti efikasnije preklapanje vaspitačica u grupi i

efektivniju podelu posla u timu• Formirati mini biblioteku• Savladati veštine celishodnog dokumentovanja• Uspostaviti jasnu dinamiku aktivnosti vaspitačkog

tima

izmene u odnosu na početni plan i ideje•Razviti aktivnosti u centrima:

konstruktori, umetnost i dramski (u okviru njega i jezički)

•Izbaciti ideju “proslave rođendana roditelja”

izvori• T. Bošković, Ekonomski efekti razvoja turizma u

ruralnim područjima Srbije, Škola biznisa, 2/2012.• Strategija održivog razvoja opštine Sjenica 2010.-

2020., SO Sjenica i partneri/konsultanti• PLA/PRA SREDSTVO U OKVRU PROJEKTA MREŽA ZA

PODRŠKU RURALNOM RAZVOJU, Područni centar Sjenica za selo Štavalj

• Nacionalni program ruralnog razvoja Srbije 2011–2013, (2011).

• Plan strategije ruralnog razvoja 2009–2013, (2009). • Vrtici bez granica - IGROVNICA, radni materijali i

produkti projekta