M i jHsjj E l

TÜRKİYE DİYANET VAKFI İSLÂM ANSİKLOPEDİSİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Bağlarbaşı, Kısıklı Caddesi No : 7 81180 Üsküdar-İSTANBUL

Tel : 341 07 92 (4 hat)

CİLT 1

İstanbul - 1988

© 1 9 8 8 Her hakkı mahfuzdur. Yazı ve fotoğraflar kaynak göster i lmeden kullanılamaz.

[flflB TÜRKİYE D İ Y A N E T V A K F I mmm ANSİKLOPEDİSİ

Sahibi

Türkiye Diyanet Vakfı Adına KEMAL GÜRAN

İdare Meclisi

Doç.Dr. BEKİR TOPALOĞLU Dr. TAYYAR ALTI KULAÇ Doç.Dr. İSMAİL ERÜNSAL

Genel Müdür

Y. Doç. Dr. Halis AYHAN

Müşavere Heyeti

Doç.Dr. M. YAŞAR KANDEMİR Doç.Dr. HAYREDDİN KARAMAN

Dr. AHMET ÖZEL Doç.Dr. AHMET TOPALOĞLU Y.Doç.Dr. M. SAİM YEPREM

REDAKSİYON SORUMLUSU

S e k r e t e r

Bibl iyografya

İmlâ

Teknik Kontrol

Doç.Dr. A h m e t T O P A L O Ğ L U

Dr.Metin YURDAGÜR

M e h m e t AYKAÇ Saf fe t K Ö S E R e c e p USLU

H a s a n AKAY Dr. Musta fa ERKAN İsa KAYAALP Y.Doç .Dr . M u s t a f a ÖZKAN

Y.Doç .Dr . H a s a n AKSOY Azmi BİLGİN . Kas ım KIRBIYIK

KÜTÜPHANE v e DOKÜMANTASYON S O R U M L U S U Doç. Dr. İsmail ERÜNSAL

BİLGİ İŞLEM S O R U M L U S U Y .Doç.Dr. M. Saim Y E P R E M

YAYIN Y Ö N E T M E N İ V E SORUMLU YAZI İŞLERİ M Ü D Ü R Ü A h m e t YILMAZ

Grafik M. Nazif G Ü L E R

G ö r ü n t ü Tesb i t i

F o t o ğ r a f

Dizgi O p e r a t ö r l e r i

Tashih

Enis KARAKAYA

Se lçuk UYGUN

E n d e r BOZTÜRK Nedim G Ü N E Y S ü l e y m a n Ö Z E L Yılmaz SAMANCI

Hilmi K U R T U L M U Ş Abdülkadir Ş E N E L

MADDE SİPARİŞ v e TAKİP Ayhan AYKUT

MERKEZ İLİM HEYETLERİ ÜYELERİ

Y.Doç.Dr. Hasan AKSOY (Türk Dili ve Edebiyat ı )

Nureddin ALBAYRAK (Türk Dili ve Edebiyat ı )

Dr. Tayyar ALTIKULAÇ (Tefsir)

Doç.Dr. M e h m e t Akif AYDIN (Fıkıh)

Nihat AZAMAT (Tasavvuf)

Doç.Dr. Mustafa Lütfi BİLGE (İslâm Ülkeleri Coğrafyası)

Doç.Dr. Orhan BİLGİN (Fars Dili ve Edebiyat ı )

Y.Doç.Dr. İdris BOSTAN (İslâm Ülkeleri Coğrafyası)

Y.Doç.Dr. M u s t a f a ÇAĞRICI (İslâm D ü ş ü n c e s i ve Ahlâk)

Doç.Dr. İsmail Lütfi ÇAKAN (Hadis)

Doç.Dr. İbrahim Kâfi DÖNMEZ (Fıkıh)

Dr. Davut DURSUN (İslâm Ülkeleri Coğrafyası)

Y.Doç.Dr. Fer idun EMECEN (Türk Tarihi ve Medeniyet i )

Sargon E R D E M (İslâm Sanat lar ı )

Doç.Dr. M e h m e t ERKAL (Fıkıh)

Dr. M u s t a f a ERKAN (Türk Dili ve Edebiyat ı )

Y .Doç .Dr . M u h a m m e d EROĞLU (Tefsir)

Özkan ERTUĞRUL (İslâm Sanat lar ı )

Doç.Dr. İsmail ERÜNSAL (Türk Dili ve Edebiyat ı , İlimler Tarihi)

Prof. Dr. Mustafa FAYDA (İslâm Tarihi ve Medeniyet i )

F u a t GÜNEL (Arap Dili ve Edebiyat ı )

Y .Doç .Dr . İrfan GÜNDÜZ (Tasavvuf)

A h m e t GÜRTAŞ (Arap Dili ve Edebiyat ı )

Doç .Dr . Yusuf HALAÇOĞLU (Türk Tarihi ve Medeniyet i )

Y .Doç .Dr . Ö m e r Faruk HARMAN (Dinler Tarihi)

Prof.Dr. M e h m e t İPŞİRLİ (Türk Tarihi ve Medeniyet i )

Cengiz KALLEK (Fıkıh)

Doç.Dr . M. Y a ş a r KANDEMİR (Hadis)

Doç .Dr . Hayreddin KARAMAN (Fıkıh)

Doç.Dr . M a h m u t KAYA (İslâm Düşünces i ve Ahlâk)

Dr. Hulusi KILIÇ (Arap Dili ve Edebiyat ı )

Rıza KURTULUŞ (İslâm Ülkeleri Coğrafyası)

Doç .Dr . Günay KUT (Türk Dili ve Edebiyat ı )

Doç .Dr . Cevdet KÜÇÜK (Türk Tarihi ve Medeniyet i )

Doç .Dr . Orhan O KAY (Türk Dili ve Edebiyat ı )

Dr. M u s t a f a ÖZ (Kelâm ve Mezhepler Tarihi)

Y .Doç .Dr . Abdülkerim ÖZAYDIN (İslâm Tarihi ve Medeniyet i )

Doç.Dr. Abdülkadir ÖZCAN (Türk Tarihi ve Medeniyet i )

Dr. A h m e t ÖZEL (Fıkıh)

Y .Doç .Dr . Mustafa ÖZKAN (Türk Dili ve Edebiyat ı )

Y.Doç.Dr. İlhan ŞAHİN (Türk Tarihi ve Medeniyet i )

Prof.Dr. M. Nazif ŞAHİNOĞLU (Fars Dili ve Edebiyat ı )

Y .Doç .Dr . Muhittin SERİN (Hat)

Prof.Dr. Hikmet TANYU (Dinler Tarihi)

Doç.Dr . A h m e t TOPALOĞLU (Türk Dili ve Edebiyat ı )

Doç.Dr. Bekir TOPALOĞLU (Kelâm ve Mezhepler Tarihi)

Prof.Dr. Metin TUNCEL (İslâm Ülkeleri Coğrafyası )

Dr. Zülfikar TÜCCAR (Arap Dili ve Edebiyat ı )

Y .Doç .Dr . Abdullah UÇMAN (Türk Dili ve Edebiyat ı )

Doç.Dr. Süleyman ULUDAĞ (Tasavvuf)

Y.Doç.Dr. Mustafa UZUN (Türk Dili ve Edebiyat ı )

Rahmi YARAN (Fıkıh)

Dr. Yusuf Şevki YAVUZ (Kelâm ve Mezhepler Tarihi)

Prof.Dr. Tahsin YAZICI (Fars Dili ve Edebiyat ı )

Y.Doç.Dr. M. Saim YEPREM (Kelâm ve Mezhepler Tarihi)

Prof. Dr. Hakkı Dursun YILDIZ (İslâm Tarihi ve Medeniyet i )

Y .Doç .Dr . Hasan Kâmil YILMAZ (Tasavvuf)

Prof.Dr. Semavi EYİCE (İslâm Sanat lar ı )

Y .Doç.Dr. Nuri ÖZCAN (Mûsiki)

Dr. Metin YURDAGÜR (Kelâm ve Mezhepler Tarihi)

SUNUŞ

1975 yılında kurulan Türkiye Diyanet Vakfı, on üç yıldan beri yüce milletimi-zin değerli desteği ile ülkemizin her köşesinde ve yurt dışında dinî, sosyal ve kül-türel hizmetlerini aralıksız sürdürmektedir. Elinizdeki eser de bu vakfın Türk ve İs-lâm kültürüne yeni ve kapsamlı bir katkısıdır.

Bilindiği gibi, bir telif türü olarak İslâm ansiklopedisi, müslümanların tarih boyunca din, ilim, felsefe, sanat ve kültür alanlarında meydana koydukları eserler-le, bu milletlerin gelip geçtikleri, yaşayıp vatan tuttukları yerlere ait tarih, coğrafya ve etnografya bilgilerini ihtiva eden öz ve sağlam bilgilerin toplandığı bir eserdir. 1908-1938 yılları arasında Avrupalılar tarafından İngilizce, Fransızca ve Almanca olarak yayımlanan İslâm Ansiklopedisi de bu alanda meydana getirilmiş bir eser-dir. Ancak bu ansiklopedide genel olarak İslâmiyâta ve İslâm âleminin önemli bir unsuru olan Türk dünyasına ait bilgiler çok defa kısa, bazan noksan, bazan da yanlış verilmiştir.

Bu sebeple Türkiye Diyanet Vakfı tarafından hazırlatılan İslâm Ansiklopedi-s/'nde müslüman milletlerin ilim, fikir, sanat, din ve kültür varlıkları doğru ve ye-terli bir biçimde ele alınmış, Türk-İslâm medeniyetine ve bu medeniyetin oluşma-sında büyük katkıları bulunan Türk ilim, fikir, edebiyat, sanat, din ve devlet adam-larına gereği gibi yer verilmiştir. Başka bir deyişle bu eser, İslâm ansiklopedisi te-lif türüne sadık kalmakla birlikte Türk-İslâm medeniyeti ağırlıklı, nesilden nesile in-tikal edecek kalıcı bir belge ve kaynak niteliğindedir. Bu hedefi gerçekleştirmek üzere, maddenin yazılmasından baskıya gireceği noktaya kadar uzanan çizgide, çe-şitli kontrol ve incelemelere tâbi tutulmuştur.

Bu eser tamamlandığı zaman, İslâmî konularda, özellikle Türk-İslâm medeni-yeti alanında doğru ve güvenilir bilgi edinmek isteyen Türk okuyucusu, ilmî ölçüle-re göre yazılmış, öteden beri eksikliğini hissettiği kaynak bir esere kavuşmuş ola-caktır. Diğer taraftan bu eser, tarih boyunca İslâmiyet'i farklı anlayıp yorumlayan grupların az çok üzerinde ittifak edebilecekleri ortak bir İslâmî anlayışın oluşması-na da hizmet edecektir.

Eserin hazırlanmasında emeği geçen değerli üniversite mensuplarına, araştır-macı ve ilim adamlarına, idareci ve teknik kadroya, bugüne kadar yardım ve yakın ilgilerini eksik etmeyen hayır sahiplerine ve özellikle büyük manevî desteğini biz-den hiçbir zaman esirgemeyen yüce milletimize şükranlarımızı arzeder, müslüman müellifler tarafından meydana getirilmiş olan bu büyük eseri aziz milletimize ve İs-lâm âlemine sunarken yüce Rabbimizin inayetini niyaz ederiz.

Türkiye Diyanet Vakfı Mütevelli Heyeti

ONSOZ

İslâm ilimleri ile İslâm kültür ve medeniyetinin aslî karakteri, dayandığı temel inanç ve düşünce, tarih içindeki yeri ve ağırlığı hakkında genel bir fikir sahibi olmak, bu alanda hazırlanan ilmî ve geniş kapsamlı bir ansiklopedinin hem değerini ve gerekliliğini, hem de gayesini anlamak bakımından faydalı olacaktır.

İslâm'ın Allah'ın birliği, Hz. Muhammed'in peygamberliği ve müminlerin kardeşliği esaslarına dayalı olarak kurduğu sistem, kısa zamanda müslümanların çalışmalarına oriji-nal bir anlam kazandırarak insanlık tarihinde yeni bir bilgi, düşünce ve faaliyet ruhu doğurdu. Bu zinde ruh ile canlanan disiplinlerden Kur an ilimleri ve tefsirde Allah ke-lâmının en güzel bir şekilde okunmasına, ilâhî maksada uygun olarak yorumlanmasına çalışıldı; bunun için takip edilmesi gereken metotlar ortaya kondu. Hadis ilminde Sünnet'in doğru olarak tesbit edilmesi, nesilden nesile aktarılması, inanç, düşünce ve uygulama alanlarında istifadeye sunulması yolunda müslümanların yaptıkları çalışmalar benzeri görülmemiş bir gayret, titizlik ve vefa örneği oldu. İslâm fıkhı Allah kelâmından, Hz. Muhammed'in irşadından, sosyal hayatın gerçeklerinden ve aklın ışığından faydalana-rak bir yandan mükemmel ve orijinal bir hukuk metodolojisi kurarken diğer yandan müslümanların Allah'a, birbirlerine, öteki insanlara, hatta canlı ve cansız varlıklara karşı görevlerini belirledi. Kelâm ilmi insanı tabiatın âdi varlık ve olaylarına kul olmaktan kurtararak inancın her türlü sapmalardan uzak, doğru ve sarsılmaz bir zemin üzerine oturtulmasını sağlamaya çalıştı. Gösterişe ve dünya tutkusuna karşı zâhidâne bir baş kaldırış olarak ortaya çıkan İslâm tasavvufu, ilâhî gerçekleri en yüksek seviyede kavrama-yı ve bu suretle "ma'rifetüllah'a ulaşmayı bütün gayelerin başına koydu; bunun için de insanın her şeyden önce kendisini tanıması, nefsiyle hesaplaşması, beşerî yönünü hiçliğe indirerek ruhî cephesiyle mümkün olan en ileri seviyede ilâhî âlemle münasebet kurması-nın gerektiğini savundu. Tasavvufun bu fikrî ve pratik tezleri İslâm tarihinde bütün müslüman kitleler üzerinde derin izler meydana getirdi. İslâm felsefesi, tarihteki belli başlı düşünce sistemlerinden intikal eden fikrî değerlerden de faydalanmakla birlikte, İslâm'ın tevhid akîdesinden, peygamberlik nurundan ve her şeyin Allah'tan geldiği düşüncesinden hareketle varlık ve olayları, küllî bir bütünlük içinde açıklamaya çalıştı.

Kur an-ı Kerîm'in, insanların kâinatı, ondaki ilâhî gerçekleri, tarihî olayları dikkatle gözlemeleri, incelemeleri, bunun için gerektiğinde ülkeden ülkeye dolaşarak araştırma yapmaları, bütün bu mesailerinden sonuçlar çıkarmaları yönündeki pek çok irşadı da müslümanlar üzerinde etkisini gösterdi ; bu suretle ilk yüzyıllardan itibaren matematik, astronomi, tıp, fizik, kimya, tarih, coğrafya gibi aklî, tecrübî ve sosyal ilimlerde başlatılan çalışmalar, müslümanları bütün dünyada bu ilimlerin temsilcisi durumuna getirdi. Bu arada Kur'an'ın rakipsiz bir edebiyat şaheseri olduğunu gören ve Hz. Peygamber'in "Allah güzeldir, güzeli sever" anlamındaki hadisini ilke edinen müslümanlar, hayatın bütün alan-larında düzen, incelik, uyum, güzellik gibi estetik unsurlar aramakla birlikte, özellikle ede-biyat, şiir, mimarî, hat, süsleme, mûsiki gibi dallarda İslâm sanatını meydana getirdiler.

Böylece, eski dünyanın bir zamanlar en ihtişamlı medeniyetlerinin yaşadığı ülkelerin yeni hâkimleri olan müslümanlar ilimde, tefekkürde, sanatta, siyasette, askerlikte ve haya-tın diğer alanlarında kendi dönemlerinde dünyanın en parlak medeniyetini kurdular ; bu üstünlüklerini ilim ve tefekkürde en az 500 yıl kadar, diğer alanlardaysa daha uzun asırlar boyunca devam ettirdiler. Bu sıralarda koyu bir cehalet dönemi yaşamakta olan Ortaçağ Avrupası, batıda Endülüs ve Sicilya, doğuda Anadolu üzerinden İslâm kültür ve medeni-yeti ile temas kurarak yüzlerce yıl sonra gerçekleştireceği rönesansın ilim ve tefekkürdeki kaynaklarını keşfetmiş oluyordu. Belki de ilk defa Güney İtalya'daki Salerno şehrinde bulunan tıp ökulunda Domnulus yahut Donnolo diye de tanınan Şabbetai adlı bir yahudi-nin X. yüzyılda Arapça'dan Latinceye aktardığı tıp metinleri ile başlayan Batı'nm İslâm kültüründen faydalanması olayı, özellikle XI. yüzyılda daha da yoğunluk kazanmış, Hâriz-mî, İbn Yûnus, Bettânî, İbn Heysem, Kindî, Zekeriyâ er-Râzî, Fârâbî, İbn Sînâ, Gazzâlî, İbn Rüşd, İbn Bâcce, İbn Seb'în gibi önemli âlim ve filozofların eserlerinden yapılan tercüme-lerle 600 yıl kadar sürmüştür. 1600'lü yıllara kadar hıristiyan Avrupa'nın ilim dünyasında yetişmiş bilginler genellikle kendilerini belli bir İslâm âliminin takipçisi olarak kabul edi-yordu.

İslâm kültür ve medeniyetinin dayandığı düşünce yapısının en çarpıcı niteliği, insanın kendi iç dünyasında, hemciıîsiyle olan ilişkilerinde, insanla tabiat, insanla metafizik âlem ve nihayet insanla Allah arasında sevgi, barış, uzlaşma ve ahenk kurma, böylece küllî vahdete ulaşma idealidir. Bu sistemin temel düşüncesine göre varlığın zirvesinde, her türlü iyilik, güzellik ve mükemmelliğin kaynağı olan Allah vardır. Varlık (vücûd) ve iyi (hayır) bir realitenin iki tezahürüdür. Var olmayan iyi değil, iyi olmayan da var değildir. Kur'ân-ı Kerîm, eski kavimlerden söz ederken kötülüğün yıkılma ve yok olma sebebi oldu-ğunu ısrarla tekrarlamıştır. Bu yüzden İslâm düşüncesine göre, var olmak ve iyi olmak, ilk insan ve ilk peygamberden beri insanlık tarihi boyunca süregelen ana hedeftir. İnançsızlık ve kötülük, insanlık tarihinde zaman zaman görülen ve varlığın normal seyrine aykırı olan sapmalardır. Peygamberlik müessesesi, Allah'ı bırakarak şu veya bu şekilde tabiattaki bayağı varlıklara tapmak yüzünden kötüleşen ve bir anlamda yok olan insaniyeti yeniden var eden ezelî ve ebedî ışıktır. Yeryüzünde bir defa daha sönmek üzere olan bu ışığın meşalesi son olarak Kur'an'la yeniden tutuşturulmuş, Hz. Muhammed'in ve Kur'an'da "en hayırlı topluluk" şeklinde yüceltilen ashâb-ı kirâm ile İslâm geleneğinde "selef-i sâlihîn" diye anılan müslüman ilim ve fikir adamlarının çabalarıyla hem müslüman toplumlara hem de insanlık camiasına yeni değerler, bereketli mahsuller sunulmuş, neticede muaz-zam bir medeniyet vücuda getirilmiştir. Bu medeniyetin oluşmasında, zenginleşmesinde ve yeni boyutlar kazanmasında, gerek siyasî gerekse başka yönlerden uzun süre İslâm dünyasının lideri durumunda olan Türk milletinin zengin ve şerefli bir payının bulunduğu da tarihî bir gerçektir.

Ancak, zamanla müslümanların önce ilmî ve fikrî, daha sonra iktisadî ve siyasî alanlar-da dirayet ve üstünlüklerinin zayıflamasından ve uzunca bir süre yaşanan durgunluk döneminden sonra müslüman milletler, kendi kültür ve değerler dünyasına karşı kayıtsız kalmışlardır; yaklaşık iki asırdan beri de Batı'daki ilmî ve teknolojik gelişmelerin tesiri ile yabancıya hayranlık ve onu taklit krizini yaşamaktadır. Bununla birlikte, özellikle son yıllarda müslüman milletler, bu olumsuz gelişmenin kendi bünyelerinde doğurduğu mânevî, siyasî ve içtimaî sarsıntılar yanında, Batı'da gözlenen benzer fakat daha geniş boyutlu problemlerin de etkisiyle, kendi tarihî ve kültürel değerlerini tanıma ve gelecek için bunlardan faydalanma ihtiyacını duymaya başlamışlardır. Bu suretle İslâm dini ve bu bereketli zemine dayalı kültür ve medeniyet, yoğun bir arayış içinde olan dünya ilim ve fikir camiasıyla birlikte müslümanlar için de aktüel bir inceleme konusu olmuştur İşte bu noktada İslâm'ın, İslâmî ilimler ile tarihî ve kültürel değerlerin, müslüman âlim, düşünür ve sanatçılarla diğer tarihî şahsiyetlerin ve bunların gerçekleştirmiş olduğu eserlerin, ada-

let ve dürüstlük ölçüleri içinde kalarak tanıtılması, elbette ki, herkesten önce müslüman ilim adamlarının tarihî bir görevidir.

Öte yandan, sahip oldukları yer altı ve yer üstü zenginlikleri, diğer ticarî, ekonomik, jeopolitik vb. imkânları dolayısıyla, asırlar öncesinden başlayarak, Batı dünyası için sürekli bir ilgi, inceleme, takip ve en sonunda istifade konusu olan İslâm milletlerinin birbirlerinin önem ve değerlerinden habersiz kalmaları, her biri için acı sonuçlar doğuran ve doğuracak olan bir eksikliktir. Öyle görünüyor ki, bu eksikliğin giderilmesi için gerekli çabayı göstermek, öncelikle, bütün İslâm tarihinin yarısından fazla bir süre müslüman milletlerin idare veya himayesi görevini omuzlarında taşıma şerefini kazanmış olan Türk milletine düşmektedir. Ağırlığı ve sorumluluğu değeri kadar büyük olan bu görevin bir parçası da bütün yönleriyle İslâm'ı, ondan kaynaklanan ve belli başlılarına yukarıda işaret edilen ilimler ile tarih, kültür ve medeniyeti, İslâm coğrafyasını, burada yaşamış ve yaşa-yan müslüman milletleri ve bu arada Türk milletinin dününü bugününü gerektiği kadar geniş ve doğru bir şekilde tanıtacak kapsamlı bir eser hazırlayarak Türk insanının ve genelde müslümanlarla bunlara ilgi duyan diğer insanların istifadesine sunmaktır.

İslâm ilimler tarihinde, geniş anlamıyla ansiklopedik mahiyette eser telif etme gelene-ğinin on üç asrı bulan uzun ve zengin bir geçmişi vardır. İlk eserler, daha çok ashap ve tabiîn ileri gelenleriyle hadis râvilerinin biyografileridir. İbn Sâib el-Kelbî'nin (ö. 204/819) el-Ensâb'ı, İbn Sa'd'ın et-Tabakât'ı, Yahyâ b. Maîn'in Târîhu'r-ricâl'i bunların ilk örnekleri-dir. Fakihler, kıraat âlimleri, dilciler, edebiyatçılar, şairler, mutasavvıflar, kelâmcılar, filo-zoflar, tabipler, hattatlar ve daha başka ilim, sanat ve meslek erbabının biyografilerini ihtiva eden ansiklopedik eserlerin telifi aralıksız sürmüştür. Câhiz'in (ö. 255/869) Tabakâtul-muğanrıîrii, İbn Kuteybe'nin eş-Şi V ue'ş-şu 'arası, Ebü'l-Abbas el-Müber-red'in Tabakâtü'n-nühât'ı, sayısı yüzleri bulan bu tür eserlerin en eskileridir. Şehirler, bölgeler, ülkeler, meslekler gibi tabii ve beşerî coğrafya türünden ansiklopedik eserlerin telif tarihi de hicrî III. yüzyıla kadar gider. Ya'kübî'nin (ö. 292/905) Kitâbul-Büldârı'ı, İstahrî'nin Şuuerü'l-ekâlîm'l, İbn Havkal'in el-Mesâlik ue'l-memâlik'i bu türdeki ilk eserler-dir. Eş'arî'nin Makâlâtü'l-İslâmiyyîn'i, İslâm dünyasında o zamana kadar ortaya çıkan mezhepler konusunda en değerli ansiklopedik kaynaktır. Aynı mahiyetteki eserlerin telifi-ne sonraki dönemlerde de devam edilmiştir. Ansiklopedik eserlerin en çok telif edildiği bir alan da felsefî ve ilmî disiplinlerin tasnif ve tanıtılmasıdır. Zekeriyyâ er-Râzî'nin (ö. 313/925) el-Hauî adlı tıp ansiklopedisi, Fârâbî'nin İhşâ'ul- 'ulûmu, İhvân-ı Safâ'nın Re-sâ 'il'i, İbn Sînâ'nın eş-Şifa sı, bu alanların ölümsüz kaynaklarından birkaçıdır. Sayısı yu-karıdakiler kadar çok olmasa bile terminoloji alanında da değerli eserler yazılmıştır. Kin-dî'den itibaren çeşitli ilim dallarında çoğu alfabetik sistemde hazırlanmış olan bu türdeki eserlerin en değerli örnekleri, Râgıb el-İsfahanî'nin (ö. 502/1 108) el-Müfredât fî ğarîbi'l-Kur'ariı, Kâşânî'nin Muştalahâtü'ş-şûfiyye si, Cürcânî'nin et-Ta crîfâ(\, Tehânevî'nin Keş-şâfu ıştılâhâti'l-fünûnudur. Nihayet Kâtip Çelebî'nin Keşfü'z-zunûriu ve bunun zeyilleri gibi kitap tanıtımı yapan eserlerle güzel sanatların değişik dallarını tanıtan kitaplar, İslâm dünyasında gerçekleştirilmiş ansiklopedik eserlerin başka bir türünü teşkil eder.

İslâm dünyası için tam anlamıyla ilim, tefekkür ve aydınlanma dönemi olan Ortaçağ, Batı'nın karanlık asırlarıdır. Ancak İslâm kültür ve medeniyetinin de tesiri ile bu karanlık dönemden yavaş yavaş sıyrılan Batı, Rönesans'la büyük hamleye geçmiş, bu gelişme, bilginin geniş kitlelere götürülmesinde büyük bir payı olan ansiklopedicilikte de tesirini göstermiştir. Fransa'da Diderot ile d'Alembert'in yönetiminde yayımlanan, Voltaire, Mon-tesquieu, Rousseau gibi ünlü düşünürlerle ilim ve teknik adamlarının da yazı kadrosunda yer aldığı ansiklopedi, şekil ve muhteva olarak modern ansiklopediciliğin ilk ve en önemli örneği sayılır. Batı'da XVII., XVIII. ve XIX. yüzyıllar ansiklopediciliğin altın çağıdır. Bu dönemde, bazılarının cilt sayısı yüzlerle ifade edilen pek çok ansiklopedi yayımlanmıştır.

Buna karşılık Türkiye'de ve genel olarak İslâm dünyasında modern anlamda ansiklo-pedicilik teşebbüsleri ancak XIX. yüzyıl sonlarında başlamış, bunların bazıları daha baş-langıç noktasında sönmüş, pek çoğu da tamamlanamamıştır. Tamamlanabilen birkaç eser ise sınırlı bir muhtevaya sahiptir. Bunların en önemlilerinden Mehmed Süreyya Bey'in 1308'de yayımlanan dört ciltlik Sicill-i Osmântsi, Osmanlı dönemiyle ilgili biyografik bir ansiklopedidir. Şemseddin Sâmi'nin 1889-1899 yılları arasında basılan altı ciltlik Kâmûsü'l-a'lâm'ı tarih ve coğrafya ağırlıklı modern bir ansiklopedi sayılabilir. Bursalı Mehmed Tahir'in üç ciltlik Osmanlı Müellifleri de bu dönemin sonlarında tamamlanma şansına ulaşmış ansiklopedik yayınlardandır (1333/1915). Arap âleminde ise ilk ciddi teşebbüs Beyrut'ta görüldü. Butrus el-Büstânî'nin Dâ?retü'l-macarif adıyla hazırlamaya başladığı ansiklopedinin yayımına 1876'da Beyrut'ta başlanmış, ayın harfinin ortalarına kadar olan XI. cildi 1900'de Mısır'da yayımlanmış, fakat devam ettirilememiştir. Mısırlı yazar Ferid Vecdî, Dâ'iretü'l-ma'ârif (Dâ^iretü ma arifi'l-karni'r-râbı caşer/el-cişrîn) adlı on ciltlik ansiklopedisini tamamlayarak 1923-1925 yılları arasında yayımlamayı başarmış-tır. Hazırlık'çalışmaları 1956'da önce Suriye'de başlayan ve Mısır'da devam ederek ilk cildi 1966'da çıkan Mevsû'âtul-fıkhi'l-İslâmîile Kuveyt'te hazırlığına 1967'de başlanan ve ilk cildi 1980'de basılan el-Meusücâtü'l-fıkhiyye adlı fıkıh ansiklopedileri de henüz ta-mamlanmamıştır.

Türkiye'de özellikle 1960'lardan itibaren ansiklopedi çalışmaları hızlı bir gelişme kay-detti. O günden bugüne gerek genel kültür, gerek özel alanlarda toplumun bütününe veya belli zümrelere hitap edecek tarzda olmak üzere çok çeşitli ansiklopedi yayımlandı. Ne var ki, Millî Eğitim Bakanlığının neşrettiği İslâm Ansiklopedisini hariç tutarsak, özel olarak İslâm dini, tarih, coğrafya, kültür ve medeniyetine dair tamamlanmış bir ansiklope-di yoktur. Ciddi ve ilmî ölçülerle yayımına başlanan İslâm-Türk Ansiklopedisinin ancak ABDÜLGANİ maddesine kadar iki cildi (1941, 1944), Dergâh Yayınevinin başlattığı İslâmî Bilgiler Ansiklopedisi'nin de BEDÎHİ maddesine kadar bir cildi (1981) yayımlanabilmiştir. Türk Ansiklopedisi, Meydan Larousse gibi tamamlanmış ve Ana Britannica, Büyük Laro-usse gibi yayımları sürmekte olan ansiklopediler, bir İslâm ansiklopedisinin özel konuları olabilecek birçok maddeyi almadıkları gibi, aldıkları maddeleri de ihtisas düzeyinde ince-lememişlerdir. Esasen genel kültür ansiklopedilerinden dine ve din ağırlıklı başka konula-ra dair ihtisas düzeyinde, tam ve doyurucu bilgiler beklemek yersiz olur. Ayrıca, son zamanlarda yayımlanmış bazı ansiklopedilerde teori olmaktan öteye gitmemiş veya ilmî ve fikrî değerini yitirmiş bazı görüşlere dayanılarak dini ilgilendiren konularda ciddiyet ve ilmî ölçülerden uzak değerlendirmeler yapıldığı görülmektedir.

Batı'da yayımlanan genel kültür ansiklopedilerinin hemen hepsinde bazı önemli İslâmî maddeler de bulunur. Encyclopaedia of Religion and Ethics gibi diri ağırlıklı ansiklopedilerde ise İslâmiyât daha geniş bir şekilde işlenmiştir, Ancak bütün dünyâda İslâmî konulara dair yayımı tamamlanmış ilk ihtisas ansiklopedisi, müsteşrikler tarafından hazırlanan, Hollanda'nın Leiden şehrinde E. J. Brill müessesesince 1908'de Almanca, Fransızca ve İngilizce olarak yayımına başlanan ve 30 yılda tamamlanan İslâm ansiklope-disidir. Bu eser, Millî Eğitim Bakanlığı'nın kararı üzerine İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nde kurulan bir heyetin hazırlık çalışmalarından sonra 1940'tan itibaren Türkçe'ye çevrilerek yayımlanmaya başlanmış ve 1988'de tamamlanmıştır. İslâm Ansiklo-pedisi'nin 1933'te başlayan Arapça tercümesinin yayımı Mısır'da, bazı ikmaller ve yeni maddeler ilâvesiyle 1963'te başlayan Urduca tercümesinin yayımı da Pakistan'da sürmek-tedir. Eserin, İngilizce ve Fransızca yeni yayımı bazı değişiklik, ilâve ve düzeltmelerle halen devam etmektedir.

İslâm kültür, medeniyet, tarih ve coğrafyası gibi konuları içine alan ve yayımına baş-landığı günden beri önemli bir kaynak olarak istifade edilen İslâm Ansiklopedisi, bir

kısmına Türkçe tercümesinin "Mukaddime'sinde de işaret edilen bazı kusurlar taşımakta-dır. Meselâ bazı maddeler ehliyetsiz kişilere yazdırıldığından ilmî değer taşımamaktadır. Ayrıca bazı önemsiz maddeler çok uzun tutulurken önemli bazı maddeler kısa geçilmiş, hatta ihmal edilemeyecek kadar mühim olan birçok kişi veya konu hiç alınmamıştır. Bun-lara tercüme hataları, madde tekrarları, kendilerine gönderme (bk.) yapılmış birçok mad-denin alınmamış olması gibi başka eksiklikler de eklenebilir. Müslüman okuyucular açısından önemli bir nokta da bu eserin öncelikle Batılı okuyucular için yazılmış olması-dır. Bu yüzden gerek madde seçiminde, gerek seçilen maddelerde hangi noktalara ağırlık verilmesi gerektiği hususunda Batılı okuyucuların ilgi ve ihtiyaçları göz önüne alınmıştır.

Buraya kadar işaret edilen eksiklikler, böylesine geniş ve çok yönlü muhtevaya sahip bir ansiklopedide büyük ölçüde kaçınılmaz görülebilir ve anlayışla karşılanabilir. Ansiklo-pedinin zaman zaman yayımlanan zeyillerinde ve yeni baskısında bunların hiç olmazsa bir kısmı giderilmiştir. Ancak, İslâm Ansiklopedisinin ilk baskısında sıkça görülen, yeni bas-kısında da büyük ölçüde sürdürülen bir tenkit konusuna mutlaka dikkat çekmek gerek-mektedir. Din, milliyet ve Batıcılık taassubu, sömürgecilik zihniyeti ve -daha az hissedilse de- misyonerlik gayreti gibi ilmî objektifliğe temelden aykırı olan hissî, siyasî ve pragma-tik bir yaklaşımla, ilgili birçok maddede İslâmiyet'in vahye dayalı bir din olmadığı, Kur'ân-ı Kerîm'in daha çok hıristiyan ve yahudi kaynaklarından faydalanılarak hazırlandı-ğı, İslâm felsefesi, tasavvuf, İslâm hukuku gibi disiplinlerin hiçbir orijinal yanlarının bulun-madığı, bunların da aynı dinlerle eski Yunan ve İran kültürlerinin eseri olduğu görüşü hâkim kılınmak istenmiştir.

İslâm Ansiklopedisi'nin Türkçe tercümesinin "Mukaddime'sinde, "yeni araştırmalar ile neşriyattan elde edilen neticelere göre tashih ve ikmal olunmağa muhtaç bazı madde-lerin bulunduğundan söz edilerek tercüme sırasında "bilhassa bizi alâkadar eden madde-lerin ıslah ve ikmal edilmesi" imkânının doğduğu belirtilmiş, ayrıca asıl nüshada ihmal edilmiş önemli maddelerin zeyillerle yayımlanacağı vaad edilmiştir. Şimdiye kadar her-hangi bir zeyil yayımlanmamakla birlikte, az da olsa, bazı maddeler için ikmal ve tashihler konmuş, çoğu Türkiyatla ilgili bir kısım maddeler de yeniden yazdırılmıştır. Bununla bir-likte Ansiklopedi'nin yukarıda işaret edilen yanlış yaklaşımını ortadan kaldırmak mümkün olmamıştır. Bütün bunlara rağmen İslâmî konulara dair günümüze kadar yayımlanmış en geniş, en zengin, büyük ölçüde ilmî ve istifadeye değer görülen İslâm Ansiklopedisi'nin Türkçe'ye kazandırılması bile, elli yıl süreyle bu yolda çalışanların minnet ve şükranla anılmalarını gerektiren bir hizmet ve başarıdır.

Günümüze kadar Doğu'da ve Batı'da İslâm tarih, kültür ve medeniyetiyle ilgili olarak ansiklopedik mahiyette yapılan çalışmalar ve edinilen tecrübeler de göz önünde bulundu-rularak yeni bir İslâm ansiklopedisinin hazırlanması, şüphe yok ki bütün İslâm âlemi için uzun zamandır hissedilen bir zaruret haline gelmiştir. Bu ihtiyacı mevcut imkânlar çerçevesinde karşılamaya karar veren Türkiye Diyanet Vakfı, 1980 de başlattığı bir ön çalışmadan sonra, 1983'ün sonunda Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi müesse-sesini kurmuştur. Beş yıl kadar süren ikinci dönem çalışmaları sırasında ansiklopedinin ilmî ve idarî birimlerinin kuruluşu tamamlanmış, hazırlık çalışmaları büyük ölçüde bitiril-miş, çıkarılacak ansiklopedinin mahiyeti de tesbit edilmiştir. Buna göre, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi telif mahsulü bir eser olacak, madde listesi herhangi bir ansik-lopediden kopya edilmeyip ana kaynakların taranması suretiyle yeniden düzenlenecek, konular ilmî ölçüler içinde kısa ve özlü bir şekilde işlenecek, maddelerin sonuna bilgilerin genişletilmesine ve kontrol edilmesine imkân sağlayacak bibliyografya ile müellif imzası konacak, diğer müslüman milletlerle ilgili maddeler de doyurucu bir şekilde işlenmekle birlikte Türk tarih, kültür ve medeniyetine ait maddelere özel bir ağırlık verilecektir. Bütün bunlardan başka İslâm Ansiklopedisi'nde yer alacak konuların İslâmî açıdan ve ilmî

ölçüler içinde incelenmesine özellikle dikkat edilecek, benzer kaynaklarda bu bakışa ve ilmî tarafsızlığa ters düşen değerlendirme ve yanlışların düzeltilmesine çalışılacaktır. An-cak, yüzlerce ayrı kalemden çıkan maddelerden oluşan bu kadar geniş bir eserde bütün maddelerin eksiklik ve hatadan kurtarılması ve hepsinin aynı ilmî kaliteye ulaştırılmasının mümkün olmayacağı tabiidir.

Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi bünyesinde, yapılacak çalışmaların olabil-diği kadar geniş bir ilmî tabana yayılması ve ortaya çıkacak eserin ilmî bir hüviyet taşıma-sı düşüncesiyle, İslâmî ilimlerin her biri için ayrı ilim heyetleri kurulmuştur. Alfabetik sırasıyla Arap Dili ve Edebiyatı, Dinler Tarihi, Fars Dili ve Edebiyatı, Fıkıh, Hadis, İlimler Tarihi, İslâm Düşüncesi ve Ahlâk, İslâm Sanatları (Hat, Mimarî, Mûsiki vb.), İslâm Tarihi ve Medeniyeti, İslâm Ülkeleri Coğrafyası, Kelâm ve Mezhepler Tarihi, Tasavvuf, Tefsir, Türk Dili ve Edebiyatı, Türk Tarihi ve Medeniyeti olmak üzere on beş birim halinde çalışan bu heyetler, kendi ilim dallarında çeşitli dillerde yazılmış eski ve yeni yaklaşık beş yüz kaynak eseri taramak suretiyle yirmi iki bin kadar madde ihtiva eden bir liste tesbit etmişlerdir. Maddeler İslâmî ilimlerle ilgili bütün terimler ile şahıs, yer, eser, İslâm devletleri, İslâm mezhepleri, tarikatlar, çeşitli müesseseler ve tarihî olay isim-lerinden meydana gelmektedir. Taramalar sırasında, İslâmî ilimlerin her birinde terim olarak yerleştiği tesbit edilebilen hemen bütün kelimeler madde listesine alınmış, daha sonra bu liste birkaç defa incelenerek çeşitli elemeler yapılmıştır.

Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi sırf dinî bilgiler vermekle yetinmeyecektir. Bu ansiklopedi, bütün yönleriyle İslâm dinini, bu dinin ortaya çıkmasıyla İslâm dünyasın-da kurulan ve gelişen devletleri, ülkeleri, tarihî olayları, dinî; aklî ve tecrübî ilimleri, sanat-ları, bu alanlarda gelişmiş terminolojiyi, âlim, düşünür, sanatkâr, devlet adamı vb. tarihî şahsiyetleri ,ve bunların belli başlı eserlerini mümkün olduğunca en güvenilir kaynaklara dayanarak tanıtmaya çalışacaktır. Ayrıca, birer inanç sistemi olmaları ve özellikle İslâm dini ile ilgileri bakımından öteki belli başlı dinler, müslüman olmamakla birlikte ilmî, fikrî ve siyasî bakımdan İslâm dini, kültür ve medeniyetiyle ilgisi bulunan, lehte veya aleyhte tesir bırakmış, eser yazmış olan kişiler de ansiklopedide tanıtılmak suretiyle araştırıcı ve okuyucuların bu husustaki bilgi edinme ihtiyacının güvenilir bir şekilde karşılanmasına gayret edilmiştir.

Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi ne yalnızca popüler bir eser, ne de sadece akademik çalışma yapanları ilgilendiren bir ihtisas ansiklopedisidir. Ansiklopedide sada-katle riayet edilmeye çalışılan temel ilke, bütün maddelerin güvenilir kaynaklara dayan-ması ve doğru bilgiler verilmesidir. Bu ilkeye uymak şartıyla bilgi ve kültür seviyeleri farklı insanların beklentileri, bilgi edinme ve aydınlanma ihtiyaçları göz önüne alınmış, bununla birlikte gerek madde muhtevaları, gerek bibliyografyalarla akademik seviyede araştırma yapan ilim adamlarının ihtiyaçlarına da cevap vermeye çalışılmıştır. Bu yönüyle ansiklo-pedi büyük ölçüde akademik araştırma mahsulüdür. Birçok maddede ulaşılması kolay olmayan kaynaklara baş vurulmuş, yeni bilgiler verilmiş, bazı maddelerde başka yerlerde geçen yanlış bilgilerin düzeltilmesine çalışılmıştır.

Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisinde yer alan bazı maddelerin benzeri ansiklopedilere nisbetle kısa olduğu görülecektir. Bunun sebebi lüzumsuz ve bıktırıcı ayrıntılara düşmekten kurtulma düşüncesidir. Şunu da belirtmek gerekir ki bir maddenin uzunluğu ile önemi arasında bağlantı kurmak her zaman isabetli olmaz. Nitekim çok önemli olduğu halde hakkında yeterince bilgi bulunmayan veya daha az önemli olmakla birlikte, pek çok kaynakta işlenmiş konular vardır ve bu durumun ansiklopedideki ilgili maddelerin hacimlerini etkilemesi kaçınılmazdır.

Madde siparişinde sınırlı bir müellif kadrosuna bağlı kalınmamış, gerek yurt içinde, gerek yurt dışında kendilerine ulaşılabilen ilgili bütün ilim adamlarından müellif olarak

faydalanma yoluna gidilmiştir. Ansiklopedinin yazarlar kadrosu, esas itibariyle Türkiye üniversitelerinin ilgili bilim dallarına mensup uzmanlardır. Dolayısıyla bu ansiklopedi, ilmî bakımdan Türk üniversite camiasının eseri olacaktır. Bu sebeple ilk fasikülün yayımı-na kadar telif çalışmalarına katılan ve ileride katılacak olan yazarlar ilim heyetlerinin tabii üyeleri durumundadır. Merkez ilim heyetleri üyeleri listesinde yer alan isimler ise telif çalışmaları yanında, madde listesinin tesbiti, maddelerin müelliflere siparişi, takibi, re-daksiyona tâbi tutulması gibi ansiklopedinin diğer işlerine katkıda bulunan ilim adamları-dır.

Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, yayıma geçtiği dönemdeki durumuyla bir mektep özelliği taşımaktadır; şu anlamda ki, beş yıl kadar devam eden hazırlık çalışmaları sırasında, bütün kademelerdeki yetkili ve sorumlular ansiklopedicilik alanında hem kendi-lerini yetiştirmeye hem de diğer elemanların yetişmelerini sağlamaya gayret göstermişler-dir. Bu bakımdan İslâm Ansiklopedisi, Türkiye'de özellikle İslâmî ilimler sahasında çalı-şanlar arasında gerek bilgi gerek teknik ve uygulama bakımından ansiklopedicilikte uz-manlaşmış bir kadronun yetişmesini ve yaygınlaşmasını sağlama yönünde de hizmet ver-miş bulunmaktadır.

Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi kendi alanında şimdiye kadar Türkiye'de ve İslâm dünyasında gerçekleştirilmiş en geniş kapsamlı ilmî bir eser niteliği taşıma, hayatın her alanında yoğun bir gelişme çabası içinde olan Türk toplumunun mânevî alanda da gelişmesini sürdürmesine katkıda bulunma gayesini gütmektedir. Ansiklopedi-nin zor fakat ulvî olan bu gayeye ulaşabilmesinin teminatı, her güçlüğe kolaylıklar ihsan eden Allah'ın yardımı, yurt içindeki ve yurt dışındaki ilim adamlarının himmet ve ilgileri, milletimizin teveccüh ve desteği, ansiklopedi mensuplarının devamlı azim ve gayretleri-dir.

İMLÂ ESASLARI

Türkçe'nin bugünkü imlâsı herkesin benimseyeceği bir çözüme henüz kavuşturu-lmadığından, ansiklopedide uygulanacak imlâ kuralları üzerinde ayrıca çalışmalar yapılmış ve esasları aşağıda belirtilen bu kuralların kendi içinde tutarlı bir şekilde uygulanmasına gayret gösterilmiştir.

A . Öze l İsimler.

Şahıs adları, coğrafî isimler, kitap, dergi ve makale adları yanında din, mezhep, tarikat adları ile ırk, dil, lehçe adları, tarihî olaylar, kurum ve yapı adları, idarî birlikler özel isim kabul edilmiştir.

Arapça, Farsça asıllı özel isimlerin okunuşunda müsteşrik telaffuzundan özellikle kaçınılmış ve Türkçe söyleyiş esas alınmıştır.

İslâm âlemi ve 1928 harf inkılâbına kadar geçen dönemlerdeki Türk dünyası ile ilgili Arapça ve Farsça asıllı kelimeler, madde başında Arap harfleriyle de yazılmıştır. Arapça ve Farsça asıllı olmayan kelimelerle Türkçe kurallara göre yapılmış birleşik kelimeler yalnız Latin harfleriyle gösterilmiştir.

Şahıs Adları.

Şahıs adlarının yazılışında Türkçe söyleyiş esas alınmakla birlikte, harf devrimin-den önceki ve sonraki döneme ait isimlerde birbirinden farklı yollar takip edilmiştir. Buna göre Türk dünyasının harf devriminden önceki dönemlerine ve İslâm dünyasına ait özel isimlerde şu esaslar uygulanmıştır:

1) Genel olarak açık hecelerdeki uzunluklar gösterilmiştir (Â/f, Süyûtî). Kapalı hecelerdeki uzunluklar ise daha çok terkiplerde belirtilmiştir (Necmeddin — Necmed-dîrı-i Kübrâ).

2) Kaf ve gayından sonra gelen seslinin uzatılması için çizgi kullanılmıştır (Kasım, Muttaki, Gâlib, Gürîler. Hece sonundaki gayınlar ise " ğ " harfi ile gösterilmiş-tir (Suğrâ, Asbağ).

3) Hece sonundaki ayın ve hemzelerle bir sessizden sonra hece başında bulunan ayın ve hemzeler özel işaretlerle gösterilmiştir (Ya'kub, Mes'ud; Lü'lu, Me'mun, Neş'et). Kelime sonundaki ayınlar da umumiyetle gösterilmiş, hemzeler ise gösterilme-miştir (Abdünnâfi', Ferrâ, Sebe).

4) "b, c, d" sesleri hece ve kelime sonlarında korunmuş, harf devriminden sonraki dönemde ise sert ünsüzlerle (p, ç, t) yazılmıştır. Bu bakımdan ansiklopedide Yâkub/ Yakup, Behîc/Behiç, Mehmed/Mehmet gibi ikili yazılışlara rastlanacaktır.

5) "Din" ile yapılan birleşik isimlerde "d" korunmakla birlikte Türkçe'de de kullanı-lanlarda Türkçe söyleyiş esas alınmıştır (Celâleddirı, Fahreddin). Türkçe'de kullanılma-mış bazı isimler ise aslına uygun bir şekilde yazılmıştır (Adudüddin, İmâdüddirı).

6) "İbn", kendisinden sonraki kelimeye bitiştirilmediği zaman "İbn" şeklinde yazıl-mış ve kelimenin i'rabına tesir ettirilmemiştir (İbn Abdürabbih, İbn Abdülber). Bitişti-rildiği takdirde ise kelime sonundaki hareke Türk söyleyişine ;göre okunmuştur (İbnü'l-Esîr, İbnü'n-Nedîm, İbnü'r-Rûmî, İbnü's-Salâh). "İbn" kelimesinin kısaltılmışı olan "b." de_^endisinden sonraki kelimenin i'rabına tesir ettirilmemiştir" {Abdullah b. Abdülmut-talib, Abdullah b. Ebû Bekir). Arap asıllı olan şahıs adlarıyla ilgili maddelerde sunuş cümlesinden önce bir "isim zinciri" verilmiştir. Burada aslî imlâya ve kısmen Arap telaffuzuna uyulmuş, ayrıca i'rab gösterilmiştir (Abdullah b. Ebî Bekr, Osman b. Abdillâh).

7) "Abd" ile başlayan birleşik isimler -Abdullah ve Abdurrahman har iç - "ü" ile yazılmıştır (Abdülmuttalib, Abdürrahim, Abdilssamed).

8) "Ebû", kendisinden sonraki kelimeye bitiştirilmemişse "û" ile (Ebû Süfyân, Ebû übeyde), bitiştirilmiş ise "ü" ile yazılmıştır (Ebü'l-Fazl, Ebüssuûd, Ebüzziyâ).

9) Şahıs adlarında —isim zinciri dış ında- "b."den sonra gelen, yani isim olarak kullanılan harf-i ta'rifli kelimelerin başındaki "el-" yazılmamış (Abdullah b. Mübarek, Atıyye b. Esued), sıfatlarda ve nisbelerde ise korunmuştur (Abdullah el-Harrâz, Abdul-lah b. Salih el-Mısrî).

10) Sonu çift sessizle biten (şeddeli olan) özel isimlerde son sessiz yazılmamış, ancak bir ek alması halinde gösterilmiştir (Abdullah b. Ced, Abdullah b. Cedd'in...).

Yer Adları.

İki kelimeden meydana gelen yer adları genellikle-bitişik yazılmıştır (Aynicâlût, Beytülharam, Bilâdülcerîd, Benderabbas, Cebelidühan, Kocamustafapaşa, Bahçesa-ray).

Yer adlarının yazılışında İslâmî kaynaklar ve Türk telaffuzu esas alınmıştır. Bilhas-sa Endülüs ve Afrika'ya ait yer adlarında Batılılarca kabul edilen ve genellikle asıl olan şekil, İslâmî şeklin yanına parantez içinde, maddede ilk geçtiği yerde gösterilmiş, daha sonra ise tekrarlanmamıştır: Ammûriyye (Amorion), İşbîliye (Sevilla), Suueyre (Moga-dor). Anadolu'daki yer adlarında ise bugünkü isimler yazılmış, parantez içinde yer yer asılları da gösterilmiştir: Aydın (Sobıca), Niğde (Antigu).

Kitap Adları.

Türkçe kitap, dergi, makale adlarındaki kelimelerin ilk harfi büyük yazılmıştır (Mukayeseli İslâm Hukuku, Türkiyat Mecmuası, "Meşhur İslâm Seyyahı Abdürreşid İbrâhim Efendi").

Arapça kaideye göre düzenlenen (Arapça veya Türkçe) kitap isimlerinde yalnız ilk kelime büyük harfle başlatılmıştır (Üsdü'l-ğâbe, Kâmûsü'l-a'lâm). Ancak kitap adı içinde özel isim varsa belirtilmiştir (Şerhu'l-Mevâkıf, Şılatü't-Târîhi't-Taberî, Zeylü Mir-^âti'z-zamân). "Kitâb" kelimesi ile başlayan Arapça eserlerde ikinci kelimenin ilk harfi de büyük yazılmıştır (Kitâbü'l-Harâc, Kitâbü't-Teuhîd).

Farsça kaideye göre yapılan (Farsça veya Türkçe) kitap isimlerinde ise her kelime büyük harfle başlatılmıştır (Gülzâr-ı Savâb, Burhân-ı Kâtı).

İngilizce, Fransızca, Almanca vb. eser adları bu dillerin imlâ kurallarına göre yazılmıştır: Catalogue of Persian Manuscripts in the British Museum, Catalogue des manuscripts turcs, Denkmaeler Persischer Baukunst.

Arap ve Fars dili ile yazılmış kitap, dergi ve makale adlarında transkripsiyon alfabesi uygulanmış, ancak uzatma işareti olarak aksan ( " ) kullanılmıştır. Ayrıca

burada da Türk telaffuzu esas kabul edilmiştir (el-Behcetü'ş-şuğrâ, Ahbâru k'udâtı Dımaşk, Ahlâk ı Manşûrî).

B. Cins isimleri.

Arapça ve Farsça'dan dilimize geçen kelimelerdeki uzun seslilerin yazıda gösterilip gösterilmemesi konusu, imlâmızın önemli meselelerinden biridir. Ansiklopedide bu husus, kelimelerin yaygınlık derecesine göre ele alınmış olup uzatma işareti mümkün olduğu kadar az kullanılmıştır. Buna göre uzatma işareti: a) Yazılışları aynı, okunuş ve anlamları farklı olan kelimelerde (adet-âdet, alem-âlem); b) Uzatma ve inceltmenin bir arada bulunduğu durumlarda (ahlâk, dergâh): c) Hece sonundaki ayın sesinin Türkçe'de söylenmemesinden, dolayı ortaya çıkan "telâfi uzunluğu'nu belirtmek için (âmâ, mâkul) kullanılmıştır. Ancak bu işaret terimlerde, yaygınlık kazanmamış Arapça, Farsça kelimelerde ve nisbet ekinde daha çok kullanılmıştır.

Terim niteliği taşıyan veya kullanılışları yaygınlaşmamış olan kelimelerdeki ayın ve hemze sesleri yazıda özel işaretlerle gösterilmiştir (icaz, İtizar, izan, ba's, te'uil, re'sen).

Arapça ve Farsça asıllı kelimelerin sonunda bulunan "b, c, d" sesleri, Türkçe'de genellikle sertleşerek "p, ç, t" seslerine dönüşür (tıp, ihraç, cilt). Ancak az kullanılan veya terim niteliğinde olan kelimelerin bu aslî sesleri imlâda korunmuştur (âdâb, bâc, şehid).

Birleşik kelimeler genel olarak ayrı yazılmıştır. Ancak her iki kelimesi de gerçek anlamları dışında kullanılmış olan birleşik isimlerle mevsim, yön ve çağ adları, "ev" kelimesiyle yapılan yapı ve kurum adları, rütbe isimleri, "baş" kelimesiyle meydana getirilen birleşik isimler, ayrı yazılması herkesçe yadırganacak olan birleşik isimler bitişik yazılmıştır. Arapça'dan dilimize geçen tek heceli isimlerle yapılan birleşik fiiller de (arzetmek, terketmek) bitişik yazılmıştır.

C. Tarihler.

Ansiklopedide günümüz okuyucusunun takvim anlayışı göz önünde bulundurularak tarihler milâdî takvime göre, hicrî tarih esas alınmak suretiyle, şu esaslar çerçevesinde gösterilmiştir:

1) Madde başında yalnız vefat tarihi yazılmış, bu tarih Türkler'le ilgili maddelerde 1800, İslâm dünyasının diğer ülkeleriyle ilgili olanlarında 1900 yılından önce hicrî/mi-lâdî şeklinde gösterilmiştir. Bu dönemlerden sonraki maddelerde ise doğum ve ölüm tarihleri yalnız milâdî olarak birlikte yazılmıştır.

2) Madde içinde ilk tarih hicrî/milâdî şeklinde yazılmış, devamında ise yalnız milâdî tarih kullanılmıştır. Ancak madde içinde önemli bazı olaylarda, maddenin sonlarına doğru ve ayrıca tarih düşürmelerde hicrî tarih de verilmiştir. Hicrî tarihin iki milâdî yıla tekabül ettiği durumlarda milâdî tarihe ait her iki yıl gösterilmiştir (904/ 1498-99).

3) Daha çok hicrî takvimle bilinen konularda hicrî tarihlere daha çok yer verilmiş, İslâm dünyasıyla yakından ilgili olmayan maddelerde ise bu tarihin gösterilmesine gerek görülmemiştir.

4) Devlet başkanlarının (kral, imparator, han, sultan, padişah, emîr, cumhurbaşkanı vb.) hükümdarlık yılları, sunuş cümlesinin sonunda parantez içinde milâdî tarihle gösterilmiştir.

MADDE BAŞLIKLARI

1. Şahıslar tanındıkları isim, nisbe, künye, lakap veya soyadıyla madde başı alınmış, gerektiğinde bu unsurların birinden diğerine atıf yapılmıştır. Soyad-ları olduğu halde daha çok adlarıyla tanınmış olanlar, tanındıkları isimle alınmış, ayrıca soyadlarından da gönderme yapılmıştır.

2. Arka arkaya gelen ve şekil bakımından aynı olan maddelerin sonuna birer "ayırıcı" eklenmiştir:

ABDULLAH b. AMR b. ÂS ABDULLAH EFENDİ, Tatarcık İSFAHANI, Ebû fsâ ABDULLAH b. AMR b. HARÂM ABDULLAH EFENDİ, Yenişehirli İSFAHANI, Râgıb

3. Aynilik veya benzerliğin söz konusu olmadığı durumlarda da mümkün oldukça maddelerin sonuna bir "tanıtıcı" ilâve edilmiştir: ABDULLAH PAŞA, Kölemen; ADALI, Şeyh Mustafa.

4. Eş sesli olan özel isimler, bazı istisnalar dışında, ayrı ayrı madde başı alınmıştır. Aynı köke dayanan, ancak farklı ilimlerden gelen eş sesli terimler ise tek madde olarak alınmış, ilgili olduğu bilim dalları madde içinde işaretle belirtilmiştir.

5. Kabile adlarında "Benî" kelimesi sıralamaya katılmadan madde başı ikinci kelimeye göre alınmış, ardından da "Benî" eklenerek tam adı yazılmıştır: KURAYZA (Benî Kurayza).

6. Çeşitli kurumlarla milletler arası kuruluş adları Türkçe'de yaygın olan şekilleriyle alınmış, daha az bilinenlerin ise orijinal adları tercih edilmiştir.

7. Alfabetik sıralama harf esasına göre değil, kelime esasına göre yapılmış-tır. Birleşik isim ve lakaplar dışında madde başlarında geçen harf-i ta'riflerle "b." kısaltması ve "bint" kelimesi sıralamaya dahil edilmemiştir. Farsça terkiplerdeki izâfet kesresi de sıralamada dikkate alınmamıştır.

BİBLİYOGRAFYA

1. Bibliyografyada ve metin içinde geçen kitap ve dergi adları italik dizil-miş, makale adları ve bölüm başlıkları ise tırnak içinde yazılmıştır.

2. Klasik kaynakların ofset baskılarından faydalanılması halinde, bunun hangi orijinal baskıdan yapıldığı ( — ... den ofset) şeklinde gösterilmiştir.

3. Üzerinde baskı tarihi bulunmayan eserlerde "ts." kısaltmasından sonra yayınevleri parantez içinde yazılmıştır.

4. Kaynaklar kronolojik sıraya göre :

a) Klasik kaynaklar

b) Yeni araştırma ve incelemeler (kitaplar/makaleler)

c) Ansiklopedi maddeleri şeklinde sıralanmıştır.

5. Süreli yayınlar ve çok kullanılan kitaplarla ilgili kısaltma listesi her cildin başında yer alacaktır.

G E N E L KISALTMALAR

a . e . Aynı e s e r a . g . e . Adı g e ç e n e s e r Alm. A l m a n c a a . m l f . Aynı m ü e l l i f Ar. A r a p ç a a ş . b k . A ş a ğ ı y a b a k ı n ı z AÜ A n k a r a Ü n i v e r s i t e s i a . y . Aynı y e r AY A r a p ç a y a z m a l a r b . Bin, İbn BA B a ş b a k a n l ı k Arşivi b i b i . B i b l i y o g r a f y a bk. B a k ı n ı z bl . Bö l üm b s . B a s ı m , b a s k ı , t a b ' c . Cilt d . D o ğ u m , d o ğ u m u d e r . D e r l e y e n , d e r l e m e . DİA Türkiye D i y a n e t Vakfı

İs lâm A n s i k l o p e d i s i (DİA) M e r k e z d e y a z ı l a n m a d -

d e l e r için k u l l a n ı l m ı ş t ı r DTCF Dil -Tarih ve C o ğ r a f y a

F a k ü l t e s i E n s . E n s t i t ü Evr . Evrak (Arşiv) F a r . F a r s ç a

fas . F a s i k ü l Fr. F r a n s ı z c a FY F a r s ç a Y a z m a l a r Gr. G r e k ç e h. Hicrî hak. H a k k ı n d a haz . H a z ı r l a y a n hş. H i c r î - ş e m s î Hz. H a z r e t i İbr. İ b r a n i c e İng. İ n g i l i z c e İÜ i s t a n b u l Ü n i v e r s i t e s i k. K i t a p Kar. K a r t o n (Arşiv) krş . K a r ş ı l a ş t ı r ı n ı z Ktp. K ü t ü p h a n e , k ü t ü p h a n e s i Lat . L a t i n c e m. Milâdî m d . M a d d e m . ö . M i l â t t a n ö n c e m . s . M i l â t t a n s o n r a MS M a n u s c r i p t nr. N u m a r a nşr . N e ş r e d e n (Tahkik e d e n ) Or. O r i e n t a l O s m . O s m a n l ı c a ö. Ö l ü m ü , ö lüm tar ihi

P- P a r a g r a f Rus. R u s ç a s. S a y f a s a l t . S a l t a n a t yı l lar ı s t r . S a t ı r sy. Sayı St. S a i n t T T ü r k ç e TDK Türk Dil K u r u m u |T.H.| T a h r i r H e y e t i t r c . T e r c ü m e , t e r c ü m e e d e n t s . t a r i h s i z TTK T ü r k T a r i h K u r u m u t ü r . y e r . Türlü y e r d e , b i r ç o k y e r d e TY T ü r k ç e y a z m a l a r vb. V e b e n z e r i vd. V e d e v a m ı v . d ğ r . V e d i ğ e r l e r i , d i ğ e r

n a ş i r v e y a n a ş i r l e r vr. V a r a k vs . V e s a i r e y- Yıl yk.bk. Y u k a r ı y a b a k ı n ı z Yun. Y u n a n c a Zrf. Zarf (Arşiv) — • . . . . b a s k ı s ı n d a n o f s e t

b a s k ı

B İ B L İ Y O G R A F Y A KISALTMALARI

AASt. Asian and African Studies, Haifa.

A b d ü l h a y e l -Hasenî , Nüzhetü'l-havâtır Nüzhetü'l-havâtır ve beh-cetü'l-mesâmi' ve' n-nevâzır (nşr. Ebü' l -Hasan Ali en-Nedvî), l-VIIİ, Haydarâbâd 1350-90/1931-70.

A b d ü l k â d i r e l - B a ğ d â d î , Hizânetü 'l-edeb Abdülkâdir b. Ömer el-Bağ-dâdî. Hizânetü'l-edeb ve lübbü lübâbi Lisâni'l-cArab (nşr. Abdüsselâm M. Hârûn), 1X11, Kahire 1967.

ABr. Ana Britannica, İstanbul 1986 -

Al

Ars Islamica, New York.

Ar.O

Archiu Orientalni, Prague.

Ar.Ott. Archivum Ottomanicum; The Hague.

As.Af. Asian Affairs, London.

As itan e Tekkeleri Âsitâne-i Aliyye ue Bilâd-ı Selâse'de Kâin El'ân Mev-cûd ve Muhterik Olmuş Tek-kelerin İsim ve Şöhretleri ue Mukabele-i ŞerTfe Günle-ri Beyân Olunur, İstanbul 1256.

ACİİFD Ankara Üniversitesi ilahi-yat Fakültesi Dergisi, Anka-ra.

Ayvansarâyî , Hadikatü '/-ceoâ-mi' Hüseyin Ayvansarâyî. Ha-dîkatü'l-cevâmi', l-ll, İstan-bul 1281.

BA Başbakanlık Arşivi, istanbul.

B a b i n g e r ( Ü ç o k ) Franz Babinger, Osmanlı Ta-rih Yazarları ve Eserleri ( trc. Coşkun Üçok), Ankara 1982.

BeyhakI , es-Sünenü'l-kübrâ Ahmed b. Hüseyn el -Bey-hakî, es-Sürıenü'l-kübrâ, I-X, Haydarâbâd 1 3 4 4 .

B / E Bulletin de l'lnstitut d'Egyptien, Kahire.

B r o c k e l m a n n , GAL C. Brockelmann, Geschichte der Arabischen Litteratur, l-ll, Leiden 1943-49.

B r o c k e l m a n n , GAL (Ar.) Târîhu'l-edebi l-'Arabî, l-VI, Kahire 1983.

B r o c k e l m a n n , GAL Suppl. C. Brockelmann, Geschichte der Arabischen Litteratur Suppiementband, l-III, Lei-den 1937-42.

Brovvne, Persian Litera-türe E. Browne. A History of Per-sian Literatüre under Tartar Dominion, Cambridge 1920.

BSOAS Bulletin of the School of Oriental and African Studi-es, London.

CAJ Central Asiatic Journal, Wi-esbaden.

Cevheri , Şıhâh İsmail el-Cevherî, eş-Şıhâh -Tâcü'l-luğa ve sıhahu 7- 'A-rabiyye-, Kahire 1376-77/ 1956-57.

CT Cultura Turcica, Ankara.

DB Dictionary of the Bible, Edinburg 1963.

DCR A Dictionary of Comparati-ve Religion, London 1 970.

DEFM Darülfünun Edebiyat Fakültesi Mecmuası, istan-bul.

Deohatü'l-meşâyih maa zeyl Ahmed Rifat Efendi, Dev-hatü'Tmeşâyih maa zeyl, istanbul, ts.

DİFM Darülfünun İlahiyat Fakültesi Mecmuası, istan-bul.

Dioânü lugati't-Türk Kaşgarlı Mahmud, Dîvânü lugati't-Türk (nşr . K i l i s l i M u a l l i m Ri fa t ) . İstanbul 1334.

Dîvânü lugati't-Türk Tercümesi Kaşgarlı Mahmud, Dîvânü lugati't-Türk ( t r c . Bes im Atalay), l-IV, Ankara 1 936-43.

DM Dâ 'iretü 'l-ma 'arifi Bu t r u s e l - B u s t â n î ' n i n eser i l -X I ) , Beyrut 1 876 -1900

DMF Dâ 'ire-i Ma ' ârif-i Fârisî, Tahran 1 345 —

DMİ Dâ 'iretü 'l-ma 'ârifi 'l-Islâmiyye, Kahire 1933 —

DR Dictionnaire des Religions, Paris 1984.

DSB Dictionary of Scientific Bi-ography, New York 1981.

DTC Dictionnaire de Theologie Catholique, Paris 1 939.

DTCF D Ankara Ünluersitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Ankara.

EAm. The Encyclopaedia Ameri-cana, l -XXX, New York 1918.

EBr. Encyclopaedia Britannica, I-XX1II, Chicago 1972.

EF Encyclopedie de la Fol, Pa-ris 1 967.

El' The Encyclopaedia of İslam I f irst ed i t ion l , l-V, Leiden 1913-42.

El2 ( F r . ) Encyclopedie de l'lslam i n o u v e l l e e d i t i o n l , Leiden 1975 -

El2 ( İ n g . ) The Encyclopaedia of İslam (new e d i t i o n l , Leiden 1960 —

El2 Suppl. ( F r . ) Encyclopedie de l'lslam Supplement, Leiden 1980 —

El2 Suppl. ( İ n g . ) The Encyclopaedia of İslam Supplement, Leiden 1980 —

E / r . Encyclopaedia Iranica, Lon-don 1985 -

EMDC Encyclopedie de la Musique et Dictionnaire du Conser• uatoire, l-XI,Paris 1912-31.

ERE Encyclopaedia of Religion and Ethics, 1-XII1, Edinburg 1979-80.

EUn. Encyclopaedia (Jniversalis, l-XX, Paris 1980.

E v l i y a Ç e l e b i , Seyahat-name Seyahatnâme, l-VI, İstanbul 1314-18; Vll-X, İstanbul 1928-38.

F a t i n , Tezkire Fatin Dâvûd, Tezkire-i Hâti• metü'l-eş'âr, istanbul 1271.

F î r û z â b â d î , el-Kâmüsü'l-muhît FTrûzâbâdT Ebü' t -Tâhir . el-Kâmüsü'l-muhît, Beyrut 1 4 0 6 / 1 9 8 6 .

FME Ahmed Ateş. İstanbul Kütüphanelerinde Farsça Manzum Eserler, İstanbul 1968.

GDAAD Güney-Doğu Avrupa Araştır-maları Dergisi, İstanbul.

G. F l ü g e l , Keşfü'z-zunün lndex Kaşf al-Zunûn Lexicon Bibli-ographicum et Encyclopae-dicum l-VII ( n ş r . V e t r e ) , Londori 1835-58.

Gibb, HOP H.A.R. Gibb, A History ofthe Ottoman Poetry, l-VI, Lon-don 1900-1909 .

G ö v s a , Türk Meşhurları İbrahim Alaet t in Gövsa, Türk Meşhurları Ansiklope-disi, İstanbul, ts.

GSE Great Soviet Encyclopedia, l -XXXII , New York 1982.

H â k i m , el-Müstedrek Hâkim en-Ntsâbûrî , el-Müstedrek c ale's-Sahîhayn, I-IV, Haydarâbâd '1334-42.

. H a m m e r ( A t â B e y ) Joseph von Hammer, Devle-t-i Aliyye-i Osmâniyye Târi-hi ( t rc . M e h m e d A tâ ) , l-X, İstanbul 1329-37.

H a r î r î z â d e , Tibyân Har î r îzâde Kemâleddin, Tib-yânü vesâ'ili'l-hakâ'ik f i beyânl selâsili't-tarâ'ik, l- l l l , Süleymaniye Ktp., Fa-tih, nr. 430-432 .

H a s a n e l - M u s t a f a v î , et-Tahkik fî kelimâti'l-Kur-3âni'l-Kerîm et-Tahklk fî kelimâti'l-Kur-'âni'l-Kerîm, Tahran 1360.

Hediyyetü'l-carifin Bağdatl ı İsmail Paşa, Hediy-yetü'l- 'ârifîn esmâ'ü'l-mü'ellifîn ve âsârü'l-muşan-nifîn, 1 (nşr . K i l i s l i M u a l l i m R i f a t - İ b n ü l e m i n M a h m u d Kemâl ) ; ll (nşr . İ b n ü l e m i n M a h m u d Kemâ l -Avn i A k t u ç l , İstanbul 1951-55 — Tahran 1 3 8 7 / 1 9 6 7 .

HH Hatt-ı Humâyun (BA).

hi Hamdard Islamicus, Kara-chi.

İBLA Revue de l'lnstitut des Bt. les Lettres Arabes, Tunis.

IC Islamic Culture, Hayda-râbâd.

IDB The Interpreter's Dictionary of the Bible, New York 1962.

IS Islamic Studies, Karachi.

ISIS An International Revieıv De-voted to the History of Sci-ence and Its Cultural Influ-ences, Pennsylvania.

İA İslâm Ansiklopedisi, I-XI11, İstanbul 1940-88.

İBA İslâmi Bilgiler Ansiklopedi-si, I, İstanbul 1981.

İbn H a c e r , Tehzîbü't-Tehzîb İbn Hacer el-Askalânf, Tehzîbü't- Tehzîb, l-XII, Hay-darâbâd 1 3 2 5 - 2 7 / 1 9 0 7 - 1 0 .

İ b n ü l e m i n , Hoş Sadâ İbnülemin Mahmud Kemâl İnal, Hoş Sadâ, İstanbul 1958.

İ b n ü l e m i n , Son Asır Türk Şairleri İbnülemin Mahmud Kemâl, Son Asır Türk Şairleri, İstanbul 1930-41.

İFM İstanbul Üniversitesi iktisat Fakültesi Mecmuası, İstan-bul.

Ilmiyye Salnamesi İlmiyye Salnâmesi, İstanbul 1334.

İst. A İstanbul Ansiklopedisi, l-XI, İstanbul 1958-71.

İTA İslâm-Türk Ansiklopedisi, l-ll, İstanbul 1941-48.

İTED İstanbul Üniversitesi Edebi-yat Fakültesi İslâm Tetkik-leri Enstitüsü Dergisi, İstan-bul.

Izâhu'l-meknûn Bağdatl ı İsmail Paşa, Izâhu'l-meknûn fi'z-zeyl ca-lâ Keş fi'z-z unun 'an esâmi'l-kütüb ve'l-fünün (nşr . K i l i s l i R i fa t B i lge -Şere-f e d d i n Ya l tkaya) , 1-11, İstan-bul 1945-47 — Tahran 1 3 8 7 / 1967.

JA

Journal Asiatiçue, Paris.

JAfr.H Journal of Af rican History, Cambridge. JAK Jahrbuch der Asiatischen Kunst, Leipzig.

JE The Jewis Encyclopedia, New York 1902.

JESHO Journal of the Economic and Social History of the Orient, Leiden.

JNES Journal of Hear Eastern Studies, Chicago.

JPHS Journal of the Pakistan His-torical Society, Karachi. .

JRAS Journal of the Royal Asiatic Society, Bengal.

JSS Journal of Semitic Studies, Manchester.

Kâmûsü'l-a ' lâm M. Şemseddin Sami, Kâmûsü 'l-a 'lâm, I-VI, istan-bul 1 3 0 6 - 1 6 / 1 8 8 9 - 9 3 .

Kamus Tercümesi Âsim Efendi, Kâmus Tercümesi, I-1V, İstanbul 1305.

Kâmûs-ı Türkî Şemseddin Sâmi, Kâmûs-i Türkî, İstanbul 1316.

K a n t e m i r o ğ l u , îlmü'l-Mûsiki Demetrius Cantemir , Kitâb-ı 'İtmü'l-Mûs'ıki'alâ Vechi'l-Hurüfât, 1-111 fas., istanbul 1976.

K a r a l . Osmanlı Tarihi Enver Ziya Karal, Osmanlı Tarihi, V-VII, Ankara 1980.

K a r a t a y , lü-Arapça Bas-malar Fehmi Edhem Karatay. istan-bul Üniversitesi Kütüphane-si Arapça Basmalar Alfabe Katalogu, istanbul 1951.

K a r a t a y . lü-Türkçe Bas-malar Fehmi Edhem Karatay, istan-bul Üniversitesi Kütüphane-si Türkçe Basmalar Katalo-gu, İstanbul 1 956 .

K a r a t a y . Topkapı-Arapça Yazmalar Fehmi Edhem Karatay, Top-kapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Arapça Yazma-lar Katalogu, l-IV, istanbul 1962-69.

K a r a t a y . Topkapı-Farsça Yazmalar Fehmi Edhem Karatay, Top-kapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Farsça Yazma-lar Katalogu, İstanbul 1961.

K a r a t a y , Topkapı-Türkçe Yazmalar Fehmi Edhem Karatay, Top-kapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazma-lar Katalogu, 1-11, İstanbul 1961.

Keşfü 'z-zunün Kâtip Çelebi, Keşfü'z-zunûn 'an esâmi'l-kütüb ve'l-fünün (nşr . K i l i s l i M u a l l i m R i f a t - Ş e r e f e d d i n Ya l tkaya) , l-ll, İstanbul 1 3 6 0 - 6 2 / 1 9 4 1 -43.

K ı n a l ı z â d e H a s a n Ç e l e b i . Tezkire Tezkiretü 'ş-Şu 'ara ' (nşr. İ b r a h i m Ku t l uk ) , 1-11, Ankara 1978-81. '

KK Kâmil Kepeci Tasnif i (BA).

KO Kunst des Orients, Wiesba-den.

KS Keleti Szemle, Budapeşte.

L â m i î , Nefehkt Tercümesi Abdurrahman b. Ahrned el-Câmî. Nefehâtü 'l-üns ( t r c . Lâmi î Çe leb i ) , İstanbul 1289.

L a t i f î . Tezkire Latîf Celebi. Tezkire-i Lattfî (nşr . A h m e d Cevde t ) , İstan-bul 1314.

Lisânü'l- 'Arab İbn Manzûr, Lisânü'l-'Arab, l-XV, Bulak 1299-1308 — Beyrut, ts. (Dâru Sâdır ) .

M AD Maliyeden Müdevver Defter (BA).

MD Mühimme Defteri (BA).

Mekâyisü'l-luğa Ebü'l-Hüseyin Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ. Mu'cemü mekâyîsi'l-luğa (nşr . A b d ü s s e l â m M. Hârün) , l-VI, Kahire 1 3 8 9 - 9 2 / 1 9 6 9 - 7 2 .

M. F. A b d ü l b â k î , Mu 'cem Muhammed Fuâd Abdülbâkî, el-Mu' çemü 'l-müfehres li-elfâzi'l-Kur'âni'l-Kerîm, Ka-hire 1 950 .

ML Meydan-Larousse, i - X11, istanbul 1969.

MMİADm. Mecelletü'l-Mecma ' i'l- 'il-mi'1-'Arabî bi-Dimaşk, Dı-maşk.

MMLADm. •Mecelletü'l-Mecma ' i'l-luğati 7 - ' A r a b i y y e bi-Dı-

j maşk, Dımaşk.

MMLAÜr. Mecelletü'l-Mecma ' i'l-luğati'T 'Arabiyye el-Ürdünt, Amman.

MR The Maghrib Revieu), Lon-don.

MTM Millî Tetebbülar Mecmuası, İstanbul.

M TU A Mecelletü Târîhi'l-' ulümi'l-'Arabiyye, Halep.

el-Mu ccemü'ş-şûfî Suâd el-Hakîm, el-Mu'cemü'ş-sûfî -el-hikme ft hudüdil-kelime-^ Beyrut 1 4 0 1 / 1 9 8 1 .

M u h a m m e d M u i n , Fer-heng-i Fârisî Ferheng-i Fârisî, Tahran 1 342.

MÜİFD Marmara Üniversitesi ilahi-yat Fakültesi Dergisi, istan-bul.

M ü n e c c i d . Mu 'cem Selâhaddin el-Müneccid, Mu'cemü'l-mahtütâti'l-matbü'a, l-V, Beyrut 1980.

Müsned Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, 1 -VI, Kahire 1313.

Mü.A el-Mevsü 'atü 7- 'Arabiyye-ti'l-müyessere, l-ll, Kahire 1965.

Mo.F el-Mevsü'atü'l-fıkhiyye, Ku-veyt 1 4 0 4 / 1 9 8 3 -

Mü.Fİ Mevsü 'atü' l-fıkhı'l-islâmî (Mevsü 'atü Cemâl Abdin-nâsır), 1-XVİ, Kahire 1386-1400.

Mo.Fs. el-Mevsü 'atü 'l-Filistîniyye, l-IV, Şam 1 984.

Mü.M el-Mevsü 'atü'i-Mağribiyye li'l-a' lâmi'l-beşeriyye ve'l-hadâriyye, l-ll, Rabat 1976-81.'

NDB Nouveau Dictionnaire Bibli-que, Swiss 1979.

Osmanlı Müellifleri Bursalı Mehmed Tâhir, Os-manlı Müellifleri, l-lll, İstan-bul 1333-42.

Ö z e ğ e , Katalog M. Seyfeddin Özeğe, Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Katalogu, l-V, İstan-bul 1 971-77, V. c. ts.

ö z t u n a . TMA T. Yılmaz Öztuna, Türk Musi-kisi Ansiklopedisi, l-II, İstanbul 1969-76.

P a k a l ı n Mehmet Zeki Pakalın, Os-man/ ı Tarih Deyimleri ue Terimleri Sözlüğü, l-lll, İstanbul 1946.

RAAD Revue de l'Academie Ara be de Damas, Dımaşk.

RAfr. Revue Africaine, Paris.

R â g ı b . el-Müfredât Râgıb el- İsfahânî, el-Müfre-da t fî ğarîbi'l-Kur'ân (nşr. M u h a m m e d Seyy id K î lân î ) , Kahire 1 3 8 1 / 1 961.

RCAJ Royal Central Asian Jour-nal, London.

RD Rüznâmçe Defterleri ( i s tan -bu l , ŞS).

REI Revue des Etudes Islami-ques, Paris.

Reşahât Tercümesi Hüseyin Vaiz el -Kâşif î , Reşa-hâtüayni'l-hayâtltrc. M. Şerîf- el -Abbâsî) , İstanbul 1 291.

RHM Revue d'Histoire Maghrebi-ne, Tunus.

RMM Revue du Monde Musulman, Paris.

RS Revue semitique d'Epigra-phie et d'Histoire ancienne, Paris.

RSO Rivista Degli Studi Orienta-li, Roma.

R y p k a . HIL J. Rypka, History of Iranian Literatüre, Dordrecht 1968.

SA Celal Esad Arseven, Sanat Ansiklopedisi, l-V, İstanbul 1983.

S â d ı k V i c d a n î , Tomar-Halüetiyye M. Sâdık Vicdânî, Tomar ı Türuk-ı Aliyye'den Halvetiy-ye Silsilenâmesi, İstanbul 1338-41.

S â d ı k V i c d â n î , Tomar-Kâdiriyye M. Sâdık Vicdânî, Tomar-1 Turuk-ı Aliyye'den Kâdiriy-ye Silsile'nâmesi, İstanbul 1338-40.

S â d ı k V i c d â n î . Tomar-Me-lâmîlik M. Sâdık Vicdânî, Tomar-ı Turuk-ı Aliyye'den Me-lâmîlik Risalesi, İstanbul 1338-40.

S a f e d î , el-Vâfî Selâhaddin Halil b. Aybeg es-Safedî, Kitâbü'l-Vâfî bi'l-vefeyit (nşr . i hsan A b b a s -Şükr î Faysal) , I-XXI1, Wiesba-den 1981 -82.

S â k ı b D e d e , Sefine Sefîne-i Mefîse-i Mevlevi• yân, Kahire 1283.

SBFD Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Ankara.

S e r k ı s , Mu Ccem Yûsuf Ilyân Serkîs, Mu ' cemü'l-mahtütâti'İ-cArabiy-ye ve'l-mu arrebe, 1-11, Kahi-re 1 3 4 6 / 1 9 2 8 .

S. E z g i , Türk Musikisi Subhi Ezgi, Nazarî-Amelî Türk Musikisi, İ-V, İstanbul 1933-53.

S e z g i n , GAS Fuat Sezgin, Geschichte des Arabischen Schrifttums, 1-1X, Leiden 1967 -84.

S e z g i n , GAS ( A r . ) Fuat Sezcıin, Târîhü't-türâsi'l- Arabi, 1 -II, Riyad 1 4 0 3 - 1 4 0 4 / 1 9 8 3 - 8 4 .

Sicill-i Osmânî Mehmed Süreyya, Sicill-i Os-mânT, l-IV, İstanbul 1308 -15 / 1890-97 .

St.I Studla Islamica, Paris.

ŞM Şarkiyat Mecmuası, İstan-bul.

Ş Ş

Şer'iyye Sicilleri

TA Türk Ansiklopedisi, l -XXXlli , Ankara 1943-86. Tâcü'l- c a r û s Muhammed Murtaza el-HüseynT ez-Zebîdr, Tâcü'l- 'a-rûs min cevâhiri'l-Kâmûs -Şerhu'l-Kâmüs, I-X, Kahire 1 306-1 307 .

TAD Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, Ankara.

et-Ta crifât Seyyid Şerif Cürcânî, Ki-tâbü't-Ta ' rîfât, İstanbul 1 327.

TCYK istanbul Kütüphaneleri Ta-rih-Coğrafya Yazmaları Ka-talogları, İstanbul.

TD Tahrir Defteri (BA).

TD Türk Dili, Ankara.

TDAY Belleten Türk Dili Araştırmaları Yıllı-ğı Belleten, Ankara.

TDEA Türk Dili ve Edebiyatı An-siklopedisi, İstanbul 1976 —

TDED İstanbul Üniversitesi Edebi-yat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, istanbul.

Tecrid Tercemesi Ahmed ez-Zebîdî, Sahth-i Buhârt Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi, l- l l l (trc. A h m e d Na im) ; IV-XII (trc. Kâm i l M i ras ) , Anka-ra 1970,

TED istanbul Üniversitesi Edebi-yat Fakültesi Tarih Ens-•titüsü Dergisi, İstanbul.

T e h â n e v î , Keşşaf Muhammed Ali b. Ali et -Te-hânevl, Keşşâfu ıştılâhâti'l-fünûn, M I , Kalküta 1862 — İstanbul 1 4 0 4 / 1 9 8 4 .

Tehzîbü'l-luğa Ebû Mansûr Ezherî. Tehzîbü'l-luğa (nşr . A b d ü s s e l â m M. H â r û n - M u -h a m m e d A l i en -Neccâr ) , l-XV, Kahire 1 3 8 4 - 8 7 / 1 9 6 4 -67.

Tl Türâsü'l-insâniyye, İ-IV, Ka-hire 1971.

TK Türk Kültürü, Ankara.

T. Kip, TSM Saz Eserleri Repertuuarı Tarık Kip, TRT Türk Sanat. Musikisi Saz Eserleri Reper-tuvarı, Ankara 1981.

T. Kip, TSM Sözlü Eserler Repertuvarı Tarık Kip, TRT Türk Sanat Musikisi Sözlü Eserler Re-pertuvarı, Ankara 1979.

TK, T D Ankara Tapu-Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyûd-ı Kadîme Arşivi Tahrir Defterleri, An-kara.

TM istanbul Üniversitesi Edebi-yat Fakültesi Türkiyat Mec-muası, istanbul.

TOEM Târîh-i Osmânî Encümeni Mecmuası, istanbul.

T S M A Topkapı Sarayı Müzesi Arşi-vi, İstanbul.

T S M K Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, İstanbul.

TTEM Türk Tarihi Encümeni Mec-muası, İstanbul.

TTK Belleten Türk Tarih Kurumu Belle-ten, Ankara.

TTOKB Turing (Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu) Bellete-ni, İstanbul. .

TÜYATOK Türkiye Yazmaları Toplu Ka-taloğu, Ankara 1979.

TYDK İstanbul Kütüphaneleri Türkçe Yazma Divanlar Ka-talogu, İstanbul 1969.

ÜAJ Ural-Altaische Jahrbücher, Berlin.

UDMt Clrdu Dâ'ire-i Ma 'ârif-i islâmiyye, Pencap 1964-

UJE The Universal Jeıvish Encyclopedia, New York 1948.

U z u n ç a r ş ı l ı , ilmiye Teşki-lâtı İsmail Hakkı Uzunçarşılı , Os-man / ı Devleti'nin ilmiye Teşkilâtı, Ankara 1965.

U z u n ç a r ş ı l ı , Kapukulu Ocakları İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Os-manlı Devleti Teşkilâtından Kapukulu Ocakları, l-ll, An-kara 1984.

U z u n ç a r ş ı l ı , Medhal İsmail Hakkı Uzunçarşılı . Os-manlı Devleti Teşkilâtına Medhal, Ankara 1970.

U z u n ç a r ş ı l ı , Osmanlı Ta-rihi İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Os-man / ı Tarihi, l-IV, Ankara 1947-59.

U z u n ç a r ş ı l ı , Saray Teşki-lâtı İsmail Hakkı Uzunçarşılı , Os-manlı Devleti'nin Saray Teşkilâtı, Ankara 1984.

VD Vakıflar Dergisi, İstanbul.

VGMA Vakı f lar Genel Müdürlüğü Arşivi, Ankara.

W e n s i n c k , Mu Ccem el-Mu ecemü'l-müfehres 11-el fâz i' i-hadîs i 'n- Nebevî, l-VII,' Leiden 1936-69.

WI Die Welt des Islams, Leiden.

Y. H i k m e t B a y u r , Hindis-tan Tarihi Yusuf H ikmet Bayur, Hindis-tan Tarihi, I - I l l , Ankara 1946-50.

Y. H i k m e t B a y u r , Türk İnkılâbı Tarihi Yusuf H ikmet Bayur, Türk inkılâbı Tarihi, l-lll, Ankara 1983.

ZA Zeitschrift für Assyriologie, Berlin.

Z a k i r Ş ü k r ü , Mecmûa-i Tekâyâ Zakir Şükri Efendi. Die Is-tanbuler Derwisch-Konven-te\und Ihre Scheiche: Mec-mua-i Tekâyâ (nşr . M. Ser-han Tayş i -K . Kre iser ) , Frei-burg 1980.

ZDMG Zeitschrift der Deutschen Morgenlandischen Gesell-schaft, Wiesbaden.

ZehebT. A c l â m ü ' n - n ü b e -lâ' Siyeru a 'lâmi n-nübe.lâ' (nşr . Şuayb e l - A r n a v u t v .dğ r . ) , [-XXII I , Beyrut 1401-1 4 0 5 / 1 981 -8,5.

Z e m a h ş e r î , el-Fâ'ik el-Fâ'lk fî ğarîbi'l-hadîs (nşr . A l i M u h a m m e d e l -B i -c â v î - M u h a m m e d EbüM-Fazl I , l-IV, Kahire 1971.

TRANSKRİPSİYON İŞARETLERİ

d Ja g i h C

h t k 3 n i)

ş A

ş t i . '

z i z z L

c t 3 • - Uzatma işaret i

1. CİLTTE MADDESİ BULUNAN YAZARLAR

AĞIRAKÇA, AHMET, Doç.Dr. İSTANBUL Ü N İ V E R S İ T E S İ EDEBİYAT FAKÜLTESİ

AKA, İSMAİL, Prof.Dr. E G E Ü N İ V E R S İ T E S İ EDEBİYAT FAKÜLTESİ

AKTEPE, MÜNİR, Prof.Dr. İSTANBUL Ü N İ V E R S İ T E S İ EDEBİYAT FAKÜLTESİ ( E M E K L İ )

AKÜN, ÖMER FARUK, Prof.Dr. İSTANBUL Ü N İ V E R S İ T E S İ EDEBİYAT FAKÜLTESİ

AKYÜZ, ALİ MARMARA Ü N İ V E R S İ T E S İ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

AKYÜZ, VECDİ MARMARA Ü N İ V E R S İ T E S İ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

ALGAR, HAMİD, Prof.Dr. UNIVERSITY O F CALÎFORNIA DEPARTMENT OF NEAR EASTERN STUDİES B E R K E L E Y

ALPARSLAN, ALİ, Prof.Dr. İSTANBUL Ü N İ V E R S İ T E S İ EDEBİYAT FAKÜLTESİ (EMEKLİ)

ALPTEKİN, COŞKUN, Prof.Dr. MARMARA Ü N İ V E R S İ T E S İ ATATÜRK EĞİTİM FAKÜLTESİ

ALTUN, ARA, Doç.Dr. İSTANBUL Ü N İ V E R S İ T E S İ EDEBİYAT FAKÜLTESİ

ANSARİ, A.S. BAZMEE M E M B E R E X E C U T I V E C O M M I T T E E ENCYCLOPAEDİA O F İSLAM

ARAS, M. ÖZGÜ Y.Doç.Dr. S E L Ç U K Ü N İ V E R S İ T E S İ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

ARTUK, İBRAHİM (NÜMİSMAT) İSTANBUL A R K E O L O J İ M Ü Z E L E R İ (EMEKLİ)

ÂŞIK, NEVZAT, Y.Doç.Dr. DOKUZ E Y L Ü L ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

ATAR, FAHRETTİN, Prof.Dr. MARMARA Ü N İ V E R S İ T E S İ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

AYDEMİR, ABDULLAH, Doç.Dr. DOKUZ E Y L Ü L ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

AYDIN, CENGİZ İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ

AYDIN, MEHMET AKİF, Doç.Dr. MARMARA Ü N İ V E R S İ T E S İ HUKUK F A K Ü L T E S İ

AYDINLI, ABDULLAH, Doç.Dr. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

AZAMAT, NİHAT MARMARA Ü N İ V E R S İ T E S İ FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ

BAKTIR, MUSTAFA, Doç.Dr. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

BALTACI, CAHİT, Doç.Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

BARDAKOĞLU, ALİ, Doç.Dr. E R C İ Y E S ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

BAŞARAN, SELMAN, Doç.Dr. ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ İLÂHIYAT FAKÜLTESİ

BAYAT, ALİ HAYDAR, Prof.Dr. E G E ÜNİVERSİTESİ TİP FAKÜLTESİ

BAYINDIR, ABDÜLAZİZ, Doç.Dr. İSTANBUL M Ü F T Ü L Ü Ğ Ü Ş E R ' I S İ C İ L L E R ARŞİVİ

BİLGE, MUSTAFA L„ Doç.Dr. TÜRKİYE DİYANET VAKFI İSLAM A N S İ K L O P E D İ S İ

BİLGİN, MUSTAFA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

BİLGİN, ORHAN, Doç.Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ

BİLGÜ, İLHAN GAZETECl-YAZAR İSTANBUL

BOLAY, M. NACİ, Prof.Dr. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

BOLAY SÜLEYMAN HAYRİ, Prof.Dr. H A C E T T E P E ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ

BOSTAN, İDRİS, Y.Doç.Dr. MARMARA Ü N İ V E R S İ T E S İ FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ

CERRAHOĞLU, İSMAİL, Prof.Dr. ANKARA ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

CİLACI, OSMAN, Y.Doç.Dr. S E L Ç U K ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

ÇAĞMAN, FİLİZ, Dr. TOPKAPI SARAYI M Ü Z E S İ

ÇAĞRICI, MUSTAFA, Y.Doç.Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

ÇAKAN, İSMAİL L„ Doç.Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

ÇEKER, ORHAN, Doç.Dr. S E L Ç U K ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

ÇELEBİ, CELÂLEDDİN ARAŞTIRMACI-YAZAR İSTANBUL

ÇELEBİOĞLU, ÂMİL, Prof.Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ

ÇETİN, NİHAD M., Prof.Dr. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ

ÇETİNER, BEDREDDİN, Doç.Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

DERİN, FAHRİ ÇETİN İSTANBUL Ü N İ V E R S İ T E S İ EDEBİYAT FAKÜLTESİ

DERMAN, M. UĞUR MARMARA ÜNİVERSİTESİ G Ü Z E L SANATLAR FAKÜLTESİ

DÖNDÜREN, HAMDİ, Doç.Dr. ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

DURMUŞ, İSMAİL, Dr. DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

DURSUN, DAVUT, Dr. TÜRKİYE DİYANET VAKFI İSLAM A N S İ K L O P E D İ S İ

EMECEN, FERİDUN, Y.Doç.Dr. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ

ENGİNÜN, İNCİ, Prof.Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ ATATÜRK EĞİTİM FAKÜLTESİ

ERDEM, HÜSAMEDDİN, Y.Doç.Dr. S E L Ç U K ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

ERDEM, SARGON TÜRKİYE DİYANET VAKFI İSLAM A N S İ K L O P E D İ S İ

ERDEMİR, AYŞEGÜL DEMİRHAN, Prof.Dr. ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ

ERGİN, ALİ ŞAKİR, Dr. GAZİ Ü N İ V E R S İ T E S İ EĞİTİM FAKÜLTESİ

ERKAL, MEHMET, Doç.Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

EROĞLU, MUHAMMED, Y.Doç.Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

ERSÖZ, İSMET, Doç.Dr. S E L Ç U K ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

ERTUĞRUL, ÖZKAN / M . A TÜRKİYE DİYANET VAKFI İSLAM A N S İ K L O P E D İ S İ

ERÜNSAL, İSMAİL E., Prof.Dr. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ

ESKİCİOĞLU, OSMAN, Y.Doç.Dr. DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

EYİCE, SEMAVÎ, Prof.Dr. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ

FAYDA, MUSTAFA, Prof.Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

FIĞLALI, ETHEM RUHİ, Prof.Dr. DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

GENCER, ALİ İHSAN, Doç.Dr. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ

GÜLEÇ, HASAN, Y.Doç.Dr. DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ • İLAHİYAT FAKÜLTESİ

GÜNDÜZ, İRFAN, Y.Doç.Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

GÜNEL, FUAT TÜRKİYE DİYANET VAKFI İSLAM A N S İ K L O P E D İ S İ

GÜRSOY, CEVAT RÜŞTÜ, Prof.Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ ATATÜRK EĞİTİM FAKÜLTESİ ( M E R H U M )

HACIMÜFTÜOĞLU, NASRULLAH, Dr. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

HALAÇOĞLU, YUSUF, Prof.Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ ATATÜRK EĞİTİM FAKÜLTESİ

HALLÂF, ABDÜLMÜN'İM KAHİRE

HAMÎDULLAH, MUHAMMED, Prof. C E N T R E NATIONALE D E S R E C H E R C H E S S C I E N T I F I O U E S PARİS

HANİOĞLU, M. ŞÜKRÜ, Doç.Dr. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SİYASAL B İ L G İ L E R FAKÜLTESİ

HARMAN, ÖMER FARUK, Doç.Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

HİZMETLİ, SABRİ, Doç.Dr. ANKARA ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

HOCA, NAZİF, Prof.Dr. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ

IŞIK, EMİN, Y.Doç.Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

İLGÜREL, MÜCTEBA,! Prof.Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ

İNALCIK, HALİL, Prof.Dr. T H E UNIVERSITY O F CHİCAGO D E P A R T M E N T O F HİSTORY CHİCAGO

İPŞİRLİ, MEHMET, Prof.Dr. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ

İSEN, MUSTAFA, Doç.Dr. GAZİ ÜNİVERSİTESİ F E N - E D E B İ Y A T FAKÜLTESİ

KANDEMİR, M.YAŞAR, Doç.Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

KARA, MUSTAFA, Y.Doç.Dr. ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

KARAÇAM, İSMAİL, Y.Doç.Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

KARAHAN, ABDÜLKADİR, Prof.Dr. İ S T A N B U L ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ ( E M E K L İ )

KARAİSMAİLOĞLU, ADNAN, Dr. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ F E N - E D E B İ Y A T FAKÜLTESİ .

KARAMAN, HAYREDDİN, Doç.Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

KAYA, MAHMUT, Doç.Dr. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ

KAZANCI, A. LÜTFİ, Dr. ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

558

KAZICI, ZİYA, Doç.Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

KİLAVUZ, AHMET SAİM, Y.Doç.Dr. ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

KILIÇ, HULÛSİ, Dr. ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ İLÂHİYAT FAKÜLTESİ

KIRBIYIK, KASIM TÜRKİYE DİYANET VAKFİ İSLÂM ANSİKLOPEDİSİ

KİRCA, CELÂL, Doç.Dr. ERCİYES ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

KOÇ, HAVVA İSTANBUL ARKEOLOIİ MÜZELERİ KÜTÜPHANESİ

KOÇAK, İNCİ, Prof.Dr. A N K A R A ÜNİVERSİTESİ DİL VE TARİH-COĞRAFYA FAKÜLTESİ

KOÇYİĞİT, TALÂT, Prof.Dr. A N K A R A ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

KONUKÇU, ENVER, Prof.Dr. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ

KÖPRÜLÜ, ORHAN F„ Assoc.Prof. (TÜRK TARİH KURUMU ASLİ ÜYESİ)

KÖTEN, AKİF, Dr. U L U D A Ğ ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

KURAN, ERCÜMENT, Prof.Dr. HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ [EMEKLİ )

KURTULMUŞ, NUMAN / M . A İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ İKTİSAT FAKÜLTESİ

KURTULUŞ, RIZA TÜRKİYE DİYANETVAKFI İSLAM ANSİKLOPEDİSİ

KUT, GÜNAY, Prof.Dr. BOĞAZİÇİ ÜNİVERSİTESİ FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ

KÜÇÜK, ABDURRAHMAN, Prof.Dr. A N K A R A ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

KÜÇÜK, CEVDET, Prof.Dr. M A R M A R A ÜNİVERSİTESİ FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ

KÜÇÜK, RAŞİT, Y.Doç.Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

KÜTÜKOĞLU, MÜBAHAT, Prof.Dr. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ

MAHLÜF, MÂCİDE, Dr. CÂMİATU AYN ŞEMS KÜLLİYETÜ'1-ÂDÂB (KAHİRE)

MAKSUDOĞLU, MEHMET, Doç.Dr. M A R M A R A ÜNİVERSİTESİ İLÂHİYAT FAKÜLTESİ

MARDİN, ŞERİF, Prof.Dr. BOĞAZİÇİ ÜNİVERSİTESİ İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ

MERÇİL, ERDOĞAN, Prof.Dr. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ

MÜLÂYİM, SELÇUK, Doç.Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ ATATÜRK EĞİTİM FAKÜLTESİ

OCAK, AHMET YAŞAR, Prof.Dr. HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ

OKAY, M. ORHAN, Prof.Dr. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ

ÖKTEN, SADETTİN, Prof.Dr. MİMAR SİNAN ÜNİVERSİTESİ MİMARLIK FAKÜLTESİ

ÖNGE, YILMAZ. Prof.Dr. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK-MİMARLIK FAKÜLTESİ

ÖNKAL, AHMET, Doç.Dr. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

ÖZ, MUSTAFA, Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ İLÂHİYAT FAKÜLTESİ

ÖZAYDIN, ABDÜLKERİM, Doç.Dr. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ

ÖZCAN, ABDÜLKADİR, Doç.Dr. MİMAR SİNAN ÜNİVERSİTESİ FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ

ÖZCAN, NURİ, Y.Doç.Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜTESİ

ÖZCANOĞLU, MUZAFFER, Dr. ANKARA ÜNİVERSİTESİ DİL VE TARİH-COĞRAFYA FAKÜLTESİ (EMEKLİ)

ÖZEL, AHMET, Dr. TÜRKİYE DİYANETVAKFI İSLÂM ANSİKLOPEDİSİ

PALA, İSKENDER, Dr. DENİZ ÖĞRETMEN YÜZBAŞI GENELKURMAY SPOR O K U L U

POLAT, SALÂHADDİN, Doç.Dr. ERCİYES ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

SAHİLLİOĞLU, HALİL, Prof.Dr. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ İKTİSAT FAKÜLTESİ

SAKA, ŞEVKİ, Y.Doç.Dr. ANKARA ÜNİVERSİTESİ İLÂHİYAT FAKÜLTESİ

SANAL, HAYDAR İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ TÜRK MUSİKİSİ DEVLET KONSERVATUARI

SANDIKÇI, KEMAL, Doç.Dr. O N D O K U Z MAYİS Ü N İ V E R S İ T E S İ İLÂHİYAT FAKÜLTESİ

SARAY, MEHMET, Prof.Dr. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ

SERİN, MUHİDDİN, Y.Doç.Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

SERTKAYA, OSMAN F„ Y.Doç.Dr. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ

SEZİKLİ, AHMET H„ ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ İLÂHİYAT FAKÜLTESİ

SÖNMEZ, MEHMET ALİ, Doç.Dr. ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ İLÂHİYAT FAKÜLTESİ

SÖNMEZ, ZEKİ, Y.Doç.Dr. MİMAR SİNAN ÜNİVERSİTESİ FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ

SÜMER, FARUK, Prof.Dr. ANKARA ÜNİVERSİTESİ DİL VE TARİH-COĞRAFYA FAKÜLTESİ (EMEKLİ)

SÜVEYSl, MUHAMMED, Prof.Dr. CÂMİATÜ TUN İS KÜLLİYYETÜ'l-ÂDÂB VE' I -ULÜMİ' İ - İNSÂNİYYE

ŞAFAK, ALİ, Prof.Dr. POLİS AKADEMİSİ ANKARA

ŞAHİN, İLHAN, Y.Doç.Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ

ŞAHİN, M. SÜREYYA, Y.Doç.Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ İLÂHİYAT FAKÜLTESİ

ŞAHİNOĞLU, M. NAZİF, Prof.Dr. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ

ŞENEL, SÜLEYMAN İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ TÜRK MUSİKİSİ DEVLET KONSERVATUARI

ŞENER, ABDÜLKADİR, Prof.Dr. DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ İLÂHİYAT FAKÜLTESİ

ŞEŞEN, RAMAZAN, Prof.Dr. MİMAR SİNAN ÜNİVERSİTESİ FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ

eş-ŞEVÂBİKE, AHMED FAHD BEREKÂT, Dr. VEZÂRETÜ't-TERBİYYE VE' t -TA 'L lM A M M A N

TAHRALI, MUSTAFA, Doç.Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ İLÂHİYAT FAKÜLTESİ

TANMAN, M. BAHA İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ

TANRIKORUR, CİNUÇEN KÜLTÜR BAKANLİĞİ SANATÇISI

TANYU, HİKMET, Prof.Dr. ANKARA ÜNİVERSİTESİ İLÂHİYAT FAKÜLTESİ (EMEKLİ)

TOPALOĞLU, BEKİR, Prof.Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ İLÂHİYAT FAKÜLTESİ

TOPBAŞ, AHMET AFYON ARKEOLOI İ MÜZESİ

TUNCEL, METİN, Prof.Dr. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ

TURGUT, ALİ, Y.Doç.Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ İLÂHİYAT FAKÜLTESİ

TÜCCAR, ZÜLFİKÂR, Y.Doç.Dr. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ

TÜMER, GÜNAY, Prof.Dr. ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

UÇMAN, ABDULLAH, Y.Doç.Dr. MİMAR SİNAN ÜNİVERSİTESİ FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ

UĞUR, MÜCTEBA, Doç.Dr. ANKARA ÜNİVERSİTESİ İLÂHİYAT FAKÜLTESİ

ULUÇAM, ABDÜSSELÂM, Y.Doç.Dr. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ

ULUDAĞ, SÜLEYMAN, Doç.Dr. ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ İLÂHİYAT FAKÜLTESİ

UZUN, MUSTAFA, Y.Doç.Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ İLÂHİYAT FAKÜLTESİ

UZUNPOSTALCI, MUSTAFA, Prof.Dr. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ İLÂHİYAT FAKÜLTESİ

ÜLKER, MUAMMER SÜLEYMANİYE KÜTÜPHANESİ

ÜNAL, HALİT, Doç.Dr. DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ HUKUK FAKÜLTESİ

ÜREKLİ, MUZAFFER, Y.Doç.Dr. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ

YARAN, RAHMİ DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI HASEKİ EĞİTİM MERKEZİ

YARDIM, ALİ, Doç.Dr. DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ İLÂHİYAT FAKÜLTESİ

YAVUZ, HULÜSİ, Doç.Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ İLÂHİYAT FAKÜLTESİ

YAVUZ, YUNUS VEHBİ, Doç.Dr. ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ İLÂHİYAT FAKÜLTESİ

YAVUZ, YUSUF ŞEVKİ, Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ İLÂHİYAT FAKÜLTESİ

YEKEN, FETHİ MÜESSESETÜ' l -BÜHÛS VE'1-MEŞÂIRI 'MSLÂMİYYE TRABLUS (LÜBNAN)

YETİŞ, KÂZIM, Doç.Dr. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ

YETKİN, ŞERARE, Prof.Dr. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ

YILDIRIM, SUAT, Prof.Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

YILDIZ, HAKKI DURSUN, Prof.Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ

YILMAZ, H. KÂMİL, Y.Doç.Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ İLÂHİYAT FAKÜLTESİ

YILMAZER, ZİYA MARMARA ÜNİVERSİTESİ İLÂHİYAT FAKÜLTESİ

YİĞİT, İSMAİL, Y.Doç.Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ İLÂHİYAT FAKÜLTESİ

YURDAGÜR, METİN, Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ İLÂHİYAT FAKÜLTESİ

YÜCE, NURİ, Prof.Dr. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ

YÜKSEL, AZMİ, Doç.Dr. GAZİ ÜNİVERSİTESİ GAZİ EĞİTİM FAKÜLTESİ

YÜKSEL, İ. AYDIN, Dr. MARMARA ÜNİVERSİTESİ FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ

559